Het kunstenaarsboek | Transitoria: Jonas Vansteenkiste en Joke Raes

Kunstenaars die boeken maken: dat leidt vaak tot boeken die kunstwerken op zich zijn en een bijzondere plaats innemen in het oeuvre van een artiest. Hoe vertalen kunstenaars hun artistieke praktijk naar een boek? Beeldend kunstenaars Jonas Vansteenkiste en Joke Raes maakten samen het boek ‘Transitoria’. Het is een werk waarin dialoog centraal staat. Tussen twee mensen, twee kunstenaars, twee werelden.

Twee beeldende kunstenaars die samen een kunstenaarsboek uitgeven, dat is nagenoeg een unicum. Waar zitten de belangrijkste linken in jullie werk? Jonas: Wat ons werk gemeenschappelijk heeft, is een zekere mate van tactiliteit, detaillering en fragiliteit. Verder ook, denk ik, de graad van toegankelijkheid. Ons werk bestaat uit verschillende lagen, maar de eerste laag, het visuele aspect, kan een breed publiek aanspreken. Die eerste laag is herkenbaar en nodigt uit tot verder en dieper kijken.

Hoe zetten jullie die stap? Jonas: ‘De duo-expositie ‘Synergia’ door curator Jan Verhaeghe in de Poortersloge in Brugge (oktober-november 2020) bracht ons samen. Met die expo gaven we de bezoekers een inkijk in het onderliggende proces van ons werk, onze inspiratiebronnen. Dat ligt ver van de gebruikelijke expo, die bijna altijd gericht is op het resultaat en geen zicht geeft op het proces. De samenwerking was intens en leidde tot boeiende dialogen. We werden getroffen door de verschillen in ons werk, maar tegelijkertijd ook door de gelijkenissen. We hadden beiden na deze expo het gevoel nog niet uitverteld te zijn. Dat leidde tot de vraag: kan een boek niet óók een ruimte zijn, een soort nieuwe tentoonstelling? Op het juiste moment kwam Bruno Devos van Uitgeverij Stockmans op ons pad. Hij werd de ‘curator’ van ons boek.

Hoe evolueert zo’n project? Jonas: We hebben veel nagedacht, gezocht naar logica, naar leesrichting en sleutels tussen onze werken. Het was een periode van reflectie omdat we elk meer dan tien jaar werk onder de loep namen. Eerst gravend in ons eigen archief, dan delend met elkaar en met Bruno Devos. Maar het boek is meer dan een overzicht. →

Het legt de onderzoekslagen en spanningen bloot die in ons werk aanwezig zijn. Die komen naar boven in de dialoog met elkaars werk en de teksten in het boek. Voor mij persoonlijk geeft de publicatie het groeien in onze eigen beeldtaal weer. Het legt ons DNA als kunstenaar bloot. De titel ‘Transitoria’ staat voor een overgangsruimte. Een ruimte waar wij elkaar ontmoeten en er een dialoog ontstaat. Maar ook een overgang tussen vroeger en recent werk. Bovendien draagt het al de kiem van toekomstige creaties in zich.

Hoe is het boek opgebouwd? Joke: Aan de hand van zestien hoofdstukken rond een sleutelbegrip of idee plaatsen we werk van ons beiden naast elkaar. Thema’s als ‘appear/ disappear’, ‘studio/kabinet’ komen aan bod. Soms is dat helder, zoals bij ‘the skin’ waar werken te zien zijn die verwijzen naar huid. Soms is het iets complexer, zoals in het hoofdstuk ‘Derrida’, waarin Jonas werken toont die in deconstructie zijn. Korte prikkelende teksten vullen de beelden bij elk hoofdstuk aan. Aan zestien schrijvers en curatoren stelden we de vraag: ‘wat is voor jou een sleutelwerk in het oeuvre van Jonas, en dat van Joke?’ De antwoorden hierop, per brief of mail, zijn integraal opgenomen in de publicatie. De eigenheid van elke schrijver en hoe hij of zij naar ons werk kijkt, komt duidelijk naar voren. Hun boeiende inzichten activeren nieuwe lagen van ons werk. Elk van de schrijvers leerden we op een of andere manier kennen in de loop van onze carrière. Hoe kreeg het boek vorm? Jonas: Bruno Devos was onze gids, onze curator. Met hem ontwikkelden we de vormgeving en het concept. Ook de hulp van Lisa Demeulemeester, bevriend kunstenaar en grafisch vormgeefster was zeer welkom. Voor de beelden hebben we het geluk al vele jaren te mogen samenwerken met topfotografen in binnen- en buitenland. Die foto’s vulden we aan met eigen beeldmateriaal. Uren hebben we gebladerd door boeken op zoek naar papierdiktes, ritme, korrels in papier... Ons werk heeft vaak textuur en een gelaagdheid en het boek moest dat ook hebben. ‘Transitoria’ is kleiner van formaat dan de meeste kunstboeken. Daardoor is het intiemer. Je komt dichter bij ons werk. →

Een boek is een heel ander soort ruimte dan een tentoonstelling. Het intieme versterkten we door close-ups te gebruiken, door echt in te zoomen. We kozen uiteindelijk voor drie soorten papier: van stevig tot zacht. Ook dit aspect beïnvloedt het tempo en het kijken. De open rug, waardoor je de constructie van het boek ziet, bezorgt het boek een open en eerlijk karakter.

Vraagt het een groot budget? Joke: Het is een hele investering. Gelukkig konden we een beroep doen op het vakmanschap van Uitgeverij Stockmans en Bruno Devos. Dat maakt de investering voor ons meer dan waard. De promotie doen we samen met de uitgeverij. En verder helpen ook Kunstgalerij De Mijlpaal en CC Brugge mee.

Van welke kunstboeken zijn jullie zelf fan? Joke: Ik ben fan van de ‘Vitamin’- boeken van Phaidon, een mediumgebonden reeks. Er is een boek over tekenen, 3D-werk, keramiek, textiel, schilderkunst...

Jonas: Ik vind alle boeken van Sophie Calle inspirerend. Het formaat, papierdikte en vorm van de boeken zijn keuzes die de inhoud versterken. Het is meer dan een bundeling van haar werk. De boeken zijn een werk op zich. Liggen er al plannen klaar voor een nieuwe samenwerking? Jonas: Het is een heel intens proces, alsof je lang in de spiegel kijkt en elk detail overloopt. Confronterend, maar leerrijk. Een volgende samenwerking zit er waarschijnlijk in, maar eerder in de vorm van een expo. →

Tot slot wil je graag een oproep doen. Joke: Een boek is voor mij een heel nieuw soort werk. Je weet niet waar en bij wie het terechtkomt. Bij een tentoonstelling is dat anders en ook bij verzamelaars of kopers van je werk weet je waar het werk zich bevindt. Maar bij een boek? Geen idee. Daarom zou ik graag een oproep lanceren. Heb jij het boek? Stuur een foto of post op sociale media je foto van het boek in je woonkamer, naast je bed, in je collectie, waar dan ook. En tag Jonas Vansteenkiste en Joke Raes! De origineelste inzending valt in de prijzen.

Transitoria. 600 ex. - 320 blz. Bestellen kan via transitoria.contact@gmail.com: 40 euro + verzendkosten of in boekwinkel/musea. CC Brugge organiseert op 29 oktober een boekpresentatie in de Poortersloge in Brugge.

Tekst: Annemie Vingerhoets

°1984 Woont en werkt in Kortrijk. Studeerde aan KASK Gent (Media Art) en St-Lucas Antwerpen (Research in arts & design).

° 1983 Woont in Brugge, werkt in Gent. Studeerde aan LUCA Gent (Experimenteel Atelier) en HISK in Gent.