Zaalteksten De futuristische collectie | exhibition texts The futurist collection

DE FUTURISTISCHE DE FUTURISTISCHE COLLECTIE COLLECTIE THE FUTURIST THE FUTURIST COLLECTION COLLECTION 20.03.2021 – 09.01.2022

ZAALTEKSTEN / EXHIBITION TEXTS

HET FUTURISME

FUTURISM

Op 20 februari 1909 publiceert Filippo Tommaso Marinetti onder de titel Le Futurisme het eerste futuristische manifest in de Parijse krant Le Figaro. In bombastische en provocerende taal wordt de geboorte afgekondigd van een nieuwe beweging: het futurisme, dat streeft naar een radicale verjonging van de cultuur.

On 20 February 1909, Filippo Tommaso Marinetti publishes the first futurist manifesto in the Parisian newspaper Le Figaro under the title Le Futurisme. In bombastic and provocative language, it proclaims the birth of a new movement: futurism, which strives for a radical rejuvenation of culture.

Het futurisme is niet louter een artistieke avant-gardebeweging, het is een levenshouding. ‘Futuristisch’ staat gelijk aan jong, modern en rebels. Alles moet op de schop, niet alleen de kunsten, maar de hele samenleving.

Het futurisme omarmt de dynamiek van de moderne samenleving, die volgens Marinetti het best wordt uitgedrukt door snelheid en door de technologie van de machine. Hij verklaart dat de wereld er een nieuwe schoonheid bij heeft: die van snelheid. Een brullende automobiel is volgens hem mooier dan een klassieke sculptuur, waarmee hij de oorlog verklaart aan de gangbare esthetische idealen.

Om hun opvattingen zo breed mogelijk in de praktijk te brengen, begeven de futuristen zich op een zeer gevarieerd terrein: van schilder- en beeldhouwkunst en architectuur tot theater, film, kleding, allerlei gebruiksvoorwerpen, complete inrichtingen van openbare gelegenheden, woningen en reclame.

Futurism is not merely an artistic avant-garde movement; it is a way of life. ‘Futuristic’ is synonymous with young, modern and rebellious. Everything has to be overhauled, not just the arts, but society as a whole.

Futurism embraces the vitality of modern society, which Marinetti believes is best expressed through speed and the technology of machines. He declares that the world has gained a new beauty: that of speed. According to him, a roaring automobile is more beautiful than a classic sculpture, which amounts to a declaration of war on the prevailing aesthetic ideals.

In order to implement their ideas as broadly as possible, the futurists venture into a wide variety of fields: from painting, sculpture and architecture, to theatre, film, fashion, all kinds of functional objects, complete furnishings of public spaces, homes and advertising.

HET FUTURISME IN HET KRÖLLER-MÜLLER MUSEUM

FUTURISM AT THE KRÖLLER-MÜLLER MUSEUM

In de collectie van Helene Kröller-Müller ontbreekt het futurisme. Naar eigen zeggen ziet ze het belang van de beweging te laat in. In haar Beschouwingen over problemen in de ontwikkeling der moderne schilderkunst (1925) schrijft ze: ‘Helaas, ik kan u geen voorbeeld uit de verzameling hier vóór U laten verschijnen – ik zeg “helaas”, omdat het bij een verzameling, waarvan de strekking is, den ontwikkelingsgang in de kunst te demonstreren, toch gewenscht zou zijn, ook de futuristische phase te laten zien … .’

Om de futuristische lacune enigszins te vullen worden in de jaren zeventig Volo di rondini van Giacomo Balla en Forme uniche della continuità nello spazio van Umberto Boccioni verworven. De laatste jaren worden werken aangekocht van onder anderen Giacomo Balla, Alexander Bogomazov en Jules Schmalzigaug.

Hiermee is het futurisme een volwaardig onderdeel van de collectie geworden. In deze presentatie is de futuristische collectie voor het eerst als geheel te zien.

Futurism is not represented in the collection of Helene Kröller-Müller. In her own words, she recognises the importance of the movement too late. In her Considerations regarding problems in the development of modern painting (1925), she writes: ‘Unfortunately I cannot present you with an example from the collection – I say “unfortunately” because in a collection that aims to demonstrate the development of art, it would be desirable to also show the futurist phase…’

In order to fill the futurist gap to some extent, Volo di rondini by Giacomo Balla and Forme uniche della continuità nello spazio by Umberto Boccioni are acquired in the 1970s. In recent years, works by Giacomo Balla, Alexander Bogomazov and Jules Schmalzigaug, among others, have been acquired.

Futurism has thus become a fully-fledged part of the collection. In this presentation, the futurist collection is shown in its entirety for the first time.

FUTURISTISCHE SCHILDERKUNST

FUTURIST PAINTING

In 1910 verschijnen twee manifesten over de futuristische schilderkunst: het Manifesto dei pittori futuristi en La pittura futurista: Manifesto tecnico. Een kernbegrip in de beide manifesten is ‘dynamische sensatie’, die tot uiting dient te komen in de nieuwe schilderkunst. Hoewel de uitwerking hiervan vaag blijft, is het in elk geval duidelijk dat de futuristische schilders de eigentijdse dynamiek, de sensatie van snelheid en van continue verandering tot uitdrukking moeten brengen, wat leidt tot het streven om een bewegend object op verschillende momenten in één beeld weer te geven. De geluiden, het lawaai en zelfs de geur van het moderne leven moeten vorm krijgen in de lijnen, volumes en kleuren in het schilderij.

De rol van de toeschouwer moet niet beperkt blijven tot observeren, hij moet mee-gezogen worden in het spektakel op het doek.

Two manifestoes of futurist painting are published in 1910: the Manifesto dei pittori futuristi and La pittura futurista: Manifesto tecnico. A key concept in both manifestoes is ‘dynamic sensation’, which should be expressed in the new painting. Although the elaboration of this remains vague, it is in any case clear that futurist painters must express the contemporary dynamism, the sensation of speed and of constant change, which leads to the endeavour to depict a moving object at different moments in a single image. The sounds, noise and even the smell of modern life are to be given form in the lines, volumes and colours in the painting. The role of the viewer should not be limited to observation; they should be drawn into the spectacle on the canvas.

GIACOMO BALLA Giacomo Balla heeft al enige faam opgebouwd als neoimpressionistisch schilder, als hij zich in 1913 abrupt bekeert tot het futurisme. Onder het motto ‘Balla is dood’ doet hij al zijn ‘oude’ schilderijen in de verkoop. Vanaf dat moment ontwikkelt hij niet alleen een geheel nieuwe, futuristische schilderkunst, ook in de vormgeving van het dagelijks leven wil hij afrekenen met de traditie. Zijn levensdoel is het futuristische ideaal van de ‘opera d’arte totale’, een soort ‘totaalkunstwerk’, waarin de mens zal leven in een futuristisch ensemble van architectuur, schilderkunst, meubels, gebruiksvoorwerpen, kleding en meer.

Giacomo Balla has already gained a certain reputation as a neo-impressionist painter when he abruptly converts to futurism in 1913. Under the motto ‘Balla is dead’, he puts his ‘old’ paintings up for sale. From that moment on, he not only develops an entirely new futurist style of painting, but also strives to do away with tradition in the design of everyday life. His goal in life is the futurist ideal of the ‘opera d’arte totale’, a kind of ‘total artwork’ in which humankind will live in a futurist ensemble of architecture, painting, furniture, utensils, clothing and more.

GIACOMO BALLA, PARAVENTO CON LINEA DI VELOCITÀ Het centrale thema van dit beschilderde kamerscherm is de linea di velocità (snelheidslijn). De lijn verbeeldt een voortsnellende auto in een landschap. Aan de voorkant van het kamerscherm komt het voertuig eraan: de directe sensatie voor oog en oor wordt weergegeven in de scherpe roze en rode lijnen die het landschap en de intens blauwe lucht door-snijden. Aan de achterkant is de auto alweer voorbij: de linea di velocità splitst zich op, wordt zachter van kleur en belijning en vervliegt in de ruimte. Het geluid sterft weg.

De rust keert weer. De sensatie die het passeren van een auto in het begin van de twintigste eeuw teweegbrengt is nu nauwelijks meer voor te stellen, maar voor de futuristen is de auto hét symbool van de vooruitgang en van een moderne esthetiek.

The central theme of this painted folding screen is the linea di velocità (speed line). The line represents a speeding car in a landscape. On the front of the screen, the vehicle is approaching: the immediate sensation for the eyes and ears is represented by the sharp pink and red lines that cut through the landscape and the intense blue sky. On the reverse, the car has already passed: the linea di velocità splits up, becomes lighter in colour and delineation and evaporates into space. The sound fades and calm is restored. The sensation of a passing car at the beginning of the twentieth century is difficult to imagine today, but for the futurists, the car is the symbol of progress and of a modern aesthetic.

GIACOMO BALLA, PARAVENTO In zijn toepassing van de futuristische uitgangspunten beperkt Balla zich niet tot de schilderkunst. Ook in de vormgeving van het dagelijks leven moet afgerekend worden met de traditie: ‘Het is de omgeving, die de mens vormt. In plaats van de verstofte ruimtes waarin je het knagen van houtwormen hoort en die uitsluitend uitnodigen tot gezapigheid en luiheid, zullen we levendige ruimtes ontwerpen, vol licht en kleur, met vormen die een uitdrukking zijn van de intensiteit, de rationaliteit en de dynamiek van het moderne leven.’

Vanuit deze overtuiging leeft Balla zich uit in talloze ontwerpen voor objecten en decoraties voor het interieur, van onderdelen als kleden, lampen, tegels, vaatwerk en meubels tot complete inrichtingen voor huizen, bars en restaurants. Centrale futuris-tische begrippen als snelheid en geluid worden uitgedrukt met een grote variatie aan abstracte en ritmische vormen en in ware explosies van kleur.

De toepassingen zijn onbeperkt en geen centimeter blijft onbedekt. Dit ‘decorativismo cromato astratto’ (abstract chromatisch decorativisme) is voor Balla een uitdrukking van vrijheid en menselijke creativiteit, wat voor hem avant-garde kunst vooral moet zijn.

In his application of the futurist principles, Balla does not limit himself to painting. Tradition has to be done away within the design of everyday life too: ‘It is the environment that shapes mankind. Instead of dusty spaces in which one hears the gnawing of woodworm and which elicit only complacency and laziness, we shall design lively spaces full of light and colour, with forms that are an expression of the intensity, rationality and dynamism of modern life.’

Based on this conviction, Balla indulges in countless designs of objects and decorations for the interior, from individual items such as carpets, lamps, tiles, dishes and furniture to complete furnishings for houses, bars and restaurants.

Central futurist concepts, such as speed and sound are expressed in a wide variety of abstract and rhythmic forms and in true explosions of colour. The applications are unlimited and not an inch is left uncovered. For Balla, this ‘decorativismo cromato astratto’ (abstract chromatic decorativism) is an expression of freedom and human creativity, which he believes is essential for avant-garde art.

GIACOMO BALLA, FORME RUMORE DI MOTOCICLETTA Balla maakt dit schilderij naar aanleiding van een ritje in de zijspan van een motorfiets in de herfst van 1913. Het ritje in dit destijds moderne en nog zeldzame vervoermiddel is een totaal nieuwe ervaring en maakt grote indruk op hem. De cirkelende banen en lijnen in Forme rumore di motocicletta roepen de bewegingen op van de motorfiets in de ruimte: de ronddraaiende banden, de tandwielen en de ketting.

De twee witte stervormen die als metalige vonken uit de tandwielen lijken te exploderen, zijn de feitelijke forme rumore: de geluiden van de verbrandingsmotor en met name de knallen van de uitlaat. De gele en groene vlakken refereren aan het landschap rond Rome, dat het decor vormt voor Balla’s inspirerende tochtje.

Balla creates this painting after a ride in the sidecar of a motorcycle in the autumn of 1913. The ride in what was then a modern and still uncommon means of transport is a totally new experience and makes a deep impression on him. The circling trails and lines in Forme rumore di motocicletta evoke the movements of the motorcycle in the space: the revolving wheels, the gears and chain.

The two white star shapes that seem to explode from the gears like metallic sparks are the actual forme rumore: the sounds of the combustion engine and especially the popping exhaust. The yellow and green sections refer to the landscape around Rome, which forms the backdrop for Balla’s inspiring ride.

GIACOMO BALLA, VOLO DI RONDINI In de futuristische schilderkunst draait het om het weergeven van snelheid en beweging. In deze studie van een groep vliegende zwaluwen die langs de dakgoot van een gebouw scheert, geeft Giacomo Balla de vluchtbewegingen van de vogels weer. De elkaar opvolgende momenten van de vlucht vormen samen een suggestie van grote snelheid en doen denken aan de beelden van een film.

Futurist painting is all about depicting speed and movement. In this study of a group of swallows flying past the roof gutter of a building, Giacomo Balla depicts the flight movements of the birds. The sequence of consecutive moments of the flight creates a suggestion of high speed and is reminiscent of the frames of a film.

GINO SEVERINI Gino Severini besluit om schilder te worden na zijn ontmoeting met Giacomo Balla en Umberto Boccioni in 1901.

Net als hen sluit hij zich later aan bij het futurisme. In 1906 vestigt hij zich in Parijs, waar hij zich verdiept in het opkomende kubisme. Severini is minder dan de meeste van zijn collega-futuristen onder de indruk van Marinetti’s verheerlijking van de dynamiek van de technologie en de machine. Hij gebruikt onder meer de dans als motief om beweging uit te drukken. Met zijn La Tour Eiffel schept hij wel een zeer modern beeld van de Eiffeltoren, een technisch hoogstandje dat het symbool zou worden van het nieuwe Parijs. De typisch futuristische dynamiek in het beeld wordt gecombineerd met het ‘opbreken’ van de vormen en het gebruik van tekstfragmenten, zoals in het kubisme.

Gino Severini decides to become a painter after meeting Giacomo Balla and Umberto Boccioni in 1901. Like them, he later joins futurism. In 1906 he settles in Paris, where he explores the emerging cubism. In contrast to most of his futurist colleagues, Severini is not very impressed by Marinetti’s glorification of the dynamics of technology and the machine. He uses dance, among other things, as a motif to express movement. With his La Tour Eiffel, he does create a very modern image of the Eiffel Tower, a technical tour de force that would become the symbol of the new Paris. The typical futurist dynamics in the image are combined with the ‘breaking up’ of the shapes and the use of text fragments, as in cubism.

UMBERTO BOCCIONI, FORME UNICHE DELLA CONTINUITÀ NELLO SPAZIO Umberto Boccioni is zowel schilder als beeldhouwer. In de beelden die hij gedurende zijn korte leven maakt, toont hij zich een ware futurist. In Forme uniche della continuità nello spazio, wat zoiets betekent als ‘unieke vormen van continuïteit in de ruimte’ tracht Boccioni de beweging en snelheid van een menselijke figuur in één sculptuur vast te leggen. ‘Geen pure vorm, maar een puur plastisch ritme, niet de constructie van het lichaam, maar de constructie van de actie van het lichaam’, aldus Boccioni. Het gaat hem niet alleen om het weergeven van de stadia en momenten van een voortsnellende figuur, maar vooral ook om het idee van beweging van een figuur in de ruimte.

Umberto Boccioni is both a painter and a sculptor. With the sculptures that he makes during his brief lifetime, he proves himself a true futurist. In Forme uniche della continuità nello spazio, which means something like ‘unique forms of continuity in space’, Boccioni attempts to capture the speed and movement of a human figure in a single sculpture. ‘Not a unique form, but a unique sculptural rhythm, not the structure of the body, but the structure of the body’s action’, according to Boccioni. He is interested not only in the depiction of the stages and moments of a rushing figure, but also above all in the idea of the movement of a figure in space.

JULES SCHMALZIGAUG, EXPRESSION DYNAMIQUE D’UNE MOTOCYCLETTE EN VITESSE Dynamische uitdrukking van een snel rijdende motorfiets Jules Schmalzigaug wordt beschouwd als de enige echte Belgische futurist. Vanaf 1912 woont hij enige tijd in Venetië, waar hij kennismaakt met Umberto Boccioni, Giacomo Balla en andere Italiaanse futuristen. In dit schilderij geeft de donkere ‘veeg’ die van linksonder naar rechts door het beeldvlak loopt, de beweging weer van de motorfiets, die als een speer door de ruimte snijdt en een explosie van kleur en licht voortbrengt. De beweging wordt herhaald door enkele eveneens diagonaal door het beeld lopende kleurtoetsen. Niets heeft een vaste vorm in het schilderij, de dynamiek wordt tot uiting gebracht door losse en snelle, tamelijk pasteuze kleurtoetsen die wervelende en elkaar hier en daar doorsnijdende patronen vormen.

Schmalzigaug geeft hiermee een geheel eigen uiting aan het futuristische kernbegrip ‘dynamische sensatie’.

Dynamic expression of a fast-riding motorbike Jules Schmalzigaug is considered the only real Belgian futurist. From 1912 he lives in Venice for some time, where he meets Umberto Boccioni, Giacomo Balla and other Italian futurists. In this painting, the dark ‘smear’ that crosses the image from bottom left to right represents the movement of the motorcycle, which cuts through the space like a rocket, producing an explosion of colour and light. The movement is repeated by a number of colour accents that also run diagonally through the image. Nothing has a fixed form in the painting, the dynamism is expressed by loose and fast, rather impasto touches of colour that form swirling and sometimes intersecting patterns. With this, Schmalzigaug gives his own very unique interpretation of the futurist core concept of ‘dynamic sensation’.

ALEXANDER BOGOMAZOV Alexander Bogomazov behoort tot de Russische avantgarde. Hij studeert met Alexander Archipenko en Alexandra Exter en exposeert met Natalia Goncharova en Mikhail Larionov. Zoals veel kunstenaars van zijn generatie bewandelt hij een pad van verschillende opeenvolgende stijlen. Zijn werk in de periode tussen 1913 en 1915 is puur futuristisch en valt samen met het hoogtepunt van het Italiaanse futurisme, dat Bogomazov kent via publicaties.

Zijn Tramlijn, Lvovskaya ulitsa, Kiev (1914), Locomotief (1915) en Kreshchatik (1914) hebben voor het futurisme typerende thema’s uit het moderne stedelijke leven, in dit geval van zijn woonplaats Kiev. De trambaan - de eerste in het tsaristische Rusland - en de locomotief, die met priemende koplampen op de toeschouwer lijkt af te denderen, vertegenwoordigen het nieuwe geïndustrialiseerde tijdperk.

Net als in de krioelende mensenmassa in de hoofdstraat Kreshchatik is in deze tekeningen het voornaamste doel het weergeven van beweging.

Bos, Boyarka (1915) ontstaat in Bogomazov’s buitenverblijf in Boyarka, dicht bij Kiev. In de jaren 1915-1917 werkt Bogomazov, die zijn geboortestad zelden verlaat, als tekenleraar in het zuiden van Armenië. Hier ontstaan Herinneringen aan de Kaukasus en Landschap, Kaukasus.

Alexander Bogomazov is part of the Russian avant-garde.

He studies with Alexander Archipenko and Alexandra Exter and exhibits with Natalia Goncharova and Mikhail Larionov.

Like many artists of his generation, he works in a succession of different styles. His work in the period between 1913 and 1915 is purely futurist and coincides with the heyday of Italian futurism, with which Bogomazov is familiar through publications.

His Tramway, Lvovskaya Street, Kiev (1914), Locomotive (1915) and Kreshchatik (1914) feature the typically futurist themes from modern urban life, in this case of his hometown of Kiev. The tramway – the first in Tsarist Russia – and the locomotive, which appears to rattle towards the observer with piercing headlights, represent the new industrial age. As with the teeming crowds in the main street in Kreshchatik, his primary aim in these drawings is to depict motion.

Forest, Boyarka (1915) is created in Bogomazov’s country residence in Boyarka, near Kiev. In the years 1915-1917, Bogomazov, who rarely leaves his hometown, works as an art teacher in the south of Armenia. This is where Memories of the Caucasus and Landscape, Caucasus are created.

VILMOS HUSZÁR, VINCENT Vilmos Huszár schildert deze abstracte vaas met zonnebloemen als eerbetoon aan Vincent van Gogh. Op de originele lijst prijkt de titel van het schilderij: VINCENT. Het werk heeft kubistische, maar in zijn wervelende beweging vooral ook futuristische elementen. Huszár schildert het in 1915, een jaar voordat hij oprichter van De Stijl Theo van Doesburg ontmoet en hij begint te werken in zijn latere, abstract-geometrische stijl.

Vilmos Huszár paints this abstract vase with sunflowers as a tribute to Vincent van Gogh. The original frame is adorned with the title of the painting: VINCENT. The work has cubist, but mainly futurist elements in its swirling movement. Huszár paints it in 1915, a year before he meets the founder of De Stijl, Theo van Doesburg, and begins working in his later, abstract-geometric style.