DDDnr29

Over het Dertienmaal hebben we tot nog toe weinig gepubliceerd in DDD. Het is dan ook een bedevaart waarvan de oorsprong in de nevelen der tijd verloren ging. Wat voor iedereen al lang duidelijk is, is het vermoeden dat de herkomst van het feest niet christelijk is of toch reeds wortels heeft in voorchristelijke tijden.

Probleem is echter dat men snel aan het speculeren gaat over die vroeger oorsprong. Als men voor onze streken teruggaat naar de voorchristelijke periode, komt men al snel bij de Kelten uit. De ouderen onder de lezers leerden de Kelten in hun schooltijd kennen als de “Galliërs” of de “Oude Belgen”.

Toch mogen we niet te snel zijn met het leggen van verbanden. Over de Keltische godsdienst is niet zo veel bekend omdat de Kelten zelf over geen geschrift beschikten.

Alles wat we over hen weten, komt uit de geschriften van Romeinse auteurs of uit Keltische verhalen die later -soms veel later- zijn ter schrift gesteld. Het is dus zeker oppassen

geblazen als we op zoek gaan naar mogelijke verbanden.

Drs. Ing. Jean Pierre L. leerden we kennen via email. Hij wees ons erop dat het fout is de oorsprong van het dertienmaal in het christendom te zoeken. Maar dat wisten we al langer...

DERTIENMAAL omdat dit volgens historische bronnen helemaal niet klopt. De oorsprong van de dertienmaal moet niet gezocht worden in het Christendom. De brochure vermeldt “…. elk jaar in de nacht van 16 op 17 januari, dus de dertiende dag na Driekoningen, biddend het DERTIENMAAL gegaan…” Driekoningen valt steeds op 6 Januari!! Dus zou de bedevaart op 19-20 januari moeten doorgaan!!! Laat mij een historisch overzicht geven en alles zal duidelijk worden Joelfeest Voor en ook nog na de kerstening werd in de Germaans gebieden het joelfeest gevierd ter gelegenheid van de winterzonnewende. Het Joelfeest (joel, juel, houl, hiaul staat wiel of rad, de wielen van de zon die zich wenden bij het winterzonfeest of midwinterfeest) of grote Zielenfeest dat vanaf de bronstijd gold als het belangrijkste feest voor de Scandinavische streken, Germanië en nog andere gebieden.

De joelfeesten waren tegelijk vruchtbaarheids- en dodenfeesten. Drie dieren de bok, geit en everzwijn (later het varken overgenomen door het Christendom en op AntoiusAbt, 17 januari, worden na de kerkdienst varkenskoppen onder de armen verdeeld) symboliseerden de vruchtbaarheid. Het getal 3 speelt een belangrijke rol omdat Ik ben verwonderd over wat het foldertje vermeldt ivm de het ook de (schijnbaar) drie dagen aanduidt dat de zon haar

dieptepunt bereikt. De feestelijkheden duurde oorspronkelijk 12 nachten (dertien dagen: tot de eerstvolgende volle, respectievelijk nieuwe maan na de winterzonnewende). Toen het Christendom de Juliaanse vaste zonnekalender invoerde werd de begindatum van het dertiendaagse Joelfeest gekoppeld aan het kerstfeest, dat onder Romeinse invloed werd gevierd op 25 december (Aanhangers van de Mithras zonnecultus vierde dan de 'sol invictus' en de Romeinse keizer wou de vele aanhangers niet voor het hoofd stoten en liet ook om diplomatieke redenen beide feesten samenvallen). Het Germaanse joelfeest duurde van dan af dus tot 6 januari, de “heidense” Dertiendag en later werd daar de christelijke Driekoningendag geplaatst (In Engeland heet de Driekoningendag nog steeds de “twelfth night”, Duitsers spreken nog van de “Zwölften”). De dertiendag viel dus op 6 januari! De koppeling van een heidens feest aan een christelijke feest zoals Kerstmis, Driekoningen, Allerheiligen en vele anderen waren met de kennelijke bedoeling dat het heidense feest zou overgaan in het christelijke, wat overigens meestal is gelukt. Ook met rituelen werd dit gedaan denken we maar aan de Kinderdoop.

Juliaanse kalender De vaste Juliaanse zonnekalender was gebaseerd op berekening van 365,25 dagen voor een vol jaar. Dit was een lichte overschatting want een zonnejaar duurt 365,2422 dagen. Door de fout en het niet steeds correct toepassen van de schrikkeljaren was er wanorde ontstaan en kwamen de seizoenen niet meer overeen met de kaldenerseizoenen.

Daarom kondigde paus Gregorius XII op 24 februari 1582 een kalenderhervorming aan in de bul “Inter Gravissimas”.

De bedoeling was de lente-evening ( equinox) terug op 21 maart te plaatsen (fundamenteel belangrijk voor het bepalen van het paasfeest) en de fouten van vroeger te corrigeren en te vermijden. Men besliste dat 4 oktober 1582 zou gevolgd worden door 15 oktober 1582 en dat nieuwjaar zou verplaatst worden van 1 april naar 1 januari! De kalender werd niet overal tegelijk ingevoerd. In Vlaanderen was dit in de periode 1582-1583, in de noordelijke landen, Engeland, Ierland, Noord- Amerika in 1752 en in Rusland op 21 januari 1918!

Dertiendag Het gevolg van deze kalenderhervorming was dat de

heidense “Dertiendach” niet meer op 6 januari maar op 16 januari viel en op die manier de Driekoningendag, behouden op 6 januari, een zuiver christelijk feest werd. Het is waarschijnlijk dat de dertiendag bij de bevolking bleef leven en dat het invoeren van bijvoorbeeld bedevaarten op die dag een efficiënte manier was om deze dag te christianiseren.

Ook de paardenprocessie is een prechristelijke traditie en een gekerstende vorm van de vroegere Germaanse veldommegangen die de bedoeling hadden het veld vruchtbaar te maken. De traditie rond de “spikboom” is een mooi voorbeeld van een gekerstend boomgeloof dat op geen andere manier kon vernietigd worden. In de kerk staat een afbeelding van engelen die bezig zijn met het omhakken van de “spikboom” maar deze iconografie heeft niet “gewerkt”.

De legende ivm met stichting van de kerk, het veranderen van de “spikboom” (meidoorn als “meiboom”, symbool van de levensboom.

Reeds in het oude Testament krijgen de bomen antropomorfe eigenschappen zie PS. 104:16, Js. 55:12 ..enz) in een “spikdoornstruik, getuigd van de assimilatie van oude Germaanse of Keltische gebruiken.

Drs. Ing. Jean Pierre L. & Marleen G. de Keersmaeker-Fonteyne Art Historian Ethnologist Http://home.planetinternet.be/~sl988158/vanuatu/vanuatu_ inhoud.htm

Kelten of Galliërs is de naam van een Indo-europese bevolkingsgroep afkomstig uit Midden-Europa, vermoedelijk benoorden de Alpen. Vanaf ongeveer 1500 v. Chr. beginnen zij zich in noordwestelijke richting te bewegen tot zij rond 400 v. Chr. het grootste deel van West-Europa bewonen.

Dat de Kelten zich over een zeer groot gebied gevestigd hebben, is nog aan veel woorden zoals eigennamen te herkennen waar het element "Gal" voor "Kelt" in voorkomt: � Galicië (Spanje) � Gallië (oude naam voor Frankrijk) � Galatië (streek in Klein-Azie, thans Turkije) � Gaelic (Gaelische familie Keltische talen, waaronder Schots-Gaelisch, Iers-Gaelisch) Of er werkelijk sprake is geweest van een volk waarvan de leden zich beschouwden als "Kelt" is niet zeker. Wel is zeker dat er sprake is geweest van een Keltische cultuur. De Kelten maken vaak gebruik van prehistorische bouwwerken om er hun eigen feestelijkheden in te houden (bv. in de steenkringen We laten ons meesleuren in de massa en nemen een kijkje in een merkwaardige kapel gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw. De bedevaarders knielen en bidden voor het altaar van Sint-Maurus en plaatsen er een kroontje op het hoofd.

Sommigen brengen hun eigen kroontje mee en laten het achter als ex-voto.

Ze laten de kronen maken bij een smid van hun dorp met ijzer dat ze bij hun geburen hebben gebedeld. Men legt ze op het altaar en meteen worden er met haarspelden haarlokken aan vastgemaakt. Ook de vloer voor het altaar is bedekt met zulke haarlokken. Ze worden er achtergelaten door mensen die lijden aan langdurige hoofdpijn en migraine.

Moeders van kinderen met een moeilijk karakter en kinderen met klachten van hoofdpijn.

De bedevaarders nemen de kronen mee en nemen zich voor ze terug te brengen als de genezing is voltrokken. Deze rite is niet typisch voor Grimde of voor Sint-Maurus.

We naderen stilaan de kerk van Hakendover (...)

Velen doen dertienmaal de toer rond de kerk, anderen slechts driemaal. Ze stoppen even bij de spikdoorn die zo'n belangrijke rol

in Carnac, Frankrijk en in Stonehenge in Wiltshire, Verenigd Koninkrijk). Zo vermengt hun cultuur zich met die van nog oudere bevolkingsgroepen.

De druïden nemen een zeer belangrijke plaats in binnen de Keltische samenleving. Het zijn meer dan priesters: zij treden ook op als rechters en als raadsheren van de Keltische leiders.

Zij zijn zeer nauw verbonden met de natuur en baseren hun raadgevingen en voorspellingen voornamelijk op (voor)tekens uit de natuur. Ze fungeerden eveneens als het 'geheugen' van de stam. Ze waren beroemd om de hoeveelheid kennis die ze van buiten konden leren en ze hadden vaak een complete bibliotheek in hun geheugen. De druïden zijn ook verantwoordelijk voor de mondelinge overlevering van de religieuze legenden rond de eerste Keltenmens Mannus en de scheppergod Tuïsto. Helaas zijn er pas veel later, in de vroege middeleeuwen, keltische overleveringen op schrift gesteld. Tegen die tijd waren de meeste Kelten al christen geworden en was de druïdenklasse verdwenen en met hen ook hun kennis. Het meeste wat we weten zijn verhalen en mythen van de Ierse en Britse kelten.

Van de Gallische, Iberische en overige 'continentale' kelten weten we bijna niets meer van hun verhalen, cultuur en mythen.

speelt in de legende. Aan de voet van de boom staan manden met takjes van de boom. Ze worden meegenomen als talisman. Men heeft rond de boom een hekje geplaatst om te voorkomen dat de bedevaarders zelf schors en takjes gaan lossnijden. Op het kerkhof bevindt zich ook een aardehok. Een man verdeelt zakjes gevuld met die aarde. Jaarlijks verdwijnen er op deze manier twee karrenvrachten kerkhofgrond. Aan die grond worden merkwaardige eigenschappen toegeschreven. Men strooit het over de akkers als bescherming tegen de Kwade Hand van de heksen. Tussen het graan in de schuur is het ideaal tegen ratten en muizen. Als je in zo'n zakje een menselijk bot vindt, kan je het tegen een pijnlijke tand houden.

In de kerk staat het beeld van de Zaligmaker. Mensen offeren er geld, spelden met haar, zakjes graan, aardappelen. De voeten van het beeld lijken wel aangetast door houtworm. Maar niets is minder waar. De gelovigen prikken de voeten van het beeld met gewijde spelden, ideaal voor het genezen van tandpijn.

Albert Marinus (1920)

DERTIENMAAL De meeste Dertienmalers doen hun bedevaart op Paasmaandag, maar het eigenlijke Dertienmaal is een gebeurtenis die zich in de winter afspeelt, van oudsher de nacht van 16 op 17 januari.

Even voor middernacht verzamelen de bedevaarders in de kerk van Hakendover, waar E.H. pastoor een korte toespraak houdt en de gelovigen zegent met het Allerheiligste. Het is dan klokslag middernacht. Sommige bedevaarders die van ver komen, hebben dan reeds enkele toeren afgelegd. Na de zegen verlaten de gelovigen de kerk die achter hen gesloten wordt en begeven zich dan op weg. Het gaat bij maanlicht of wel met een stallantaarn voorop, in verschillende groepjes, die elk een voorbidder hebben, langs besneeuwde, bevroren of modderige wegen naar het kapelletje van O.-L.-V.-ten-Steen te Grimde, een afstand van ongeveer 1200 meter. Aldaar aangekomen gaan ze rondom de eveneens gesloten kapel en keren dan terug langs dezelfde weg naar Hakendover, weer een gang rondom de kerk en terug naar Grimde.

Deze weg moet dertienmaal heen en terug afgelegd worden (ongeveer 40 km) onder het bidden van menig vaderons, weesgegroet en litaniën en bij om het even welke weersomstandigheid.

Als de dag is ingetreden, hebben de meest volhardenden hun dertien toeren gehaald en betreden de kerk, waar om negen uur een plechtige Hoogmis wordt opgedragen, met nogmaals de zegen met het Allerheiligste. Dan volgt de ondertekening van het guldenboek. Diegenen die dertien jaar hun bedevaart kwamen doen, krijgen

17 Woensdag 18 Donderdag 19 Vrijdag 20 Zaterdag 21 Zondag 22 Maandag 23 Dinsdag 24 Woensdag 25 Donderdag

Wommersom Orsmaal Neerlinter Ezemaal Tienen Vissenaken Overhespen Sint-Margriet-Houtem

17 Zondag 18 Maandag 19 Dinsdag 20 Woensdag 21 Donderdag 22 Vrijdag 23 Zaterdag 24 Zondag 25 Maandag

Tienen Vissenaken Overhespen Wommersom Orsmaal Neerlinter Ezemaal Sint-Margriet-Houtem

een diploma en medaille die als een kostbare relikwie bewaard wordt.

17 januari is ook de feestdag van SintAntonius en te dezer gelegenheid is er ook een noveen aan deze heilige toegewijd en ... gelegenheid tot het vieren van een winterkermis.

Iedere dag van deze noveen kwamen de inwoners van de omliggende dorpen in groep en al biddende onder leiding van hun pastoor, naar de mis die die dag speciaal voor hun parochie werd opgedragen. Deze dag bleef voor ieder dorp jaarlijks dezelfde, met soms een éénjarige afwijking, afhankelijk van de dag waarop de 17e viel want die werd voorbehouden voor de Dertienmalers.

Zeer eigenaardig is het dat dorpen die even nabij of zelfs dichter bij Hakendover liggen, nooit processiegewijs afkwamen: Goetsenhoven, Oplinter, Eliksem, Wange en Bost.

Een ander merkwaardig feit is een noveen van Sint-Antonius die hier luisterrijk gevierd werd, alhoewel hier geen beeld van de heilige aanwezig is.

Deze bedevaart werd bijzonder gedaan om geluk te hebben met het vee in de stallen en op het veld. Tot in 1950 kon men in het kerkportaal nog grote getraliede kisten zien, waarin vroeger denkelijk graan werd geofferd.

Noveen en kermis zijn in de

streek bekend onder de benaming "Hakendoverwijn". Tans van Suskes beweerde in haar jeugd van haar ouders gehoord te hebben dat destijds op deze kermis veel wijn gedronken werd. Wijn is steeds een luxueus goedje geweest voor onze volksmensen en zeker voor de buitenmensen. Naar mijn bescheiden mening hebben we hier misschien te doen met de herinnering aan een zeer oud gebruik: aan de bedevaarders die uit verre parochies overkwamen en zo lang nuchter moesten blijven, werd na het uitreiken van de H. Communie een glas wijn te drinken gegeven.

Vo l g e n s C a l l e b a u t k o m t "Hakendoverwijn van "kerkwijding", wat later verbasterde tot "wijing" en "wijn".

Op "Hakendoverwijn" wordt immers de kerkwijding gevierd.”

Dertienmaal en Hakendoverwijn waren reeds zeer geslonken voor 1940. In 1954 waren er toch nog een dertigtal deelnemers voor de nachtelijke tocht van het Dertienmaal. Maar de noveenprocessies zijn gans verdwenen. De laatste jaren herleeft de bedevaart enigszins door de inzet van o.a. het processiecomité.

Op de website http://www.adolphus.nl/xus/antonius/ritus/hakendover.html vonden we een reeks prachtige foto’s van de Nederlander Dolf Hartsuiker. We vroegen hem of we de foto’s mochten gebruiken en hij gaf hiervoor zijn toestemming. Zijn bericht is echter om nog een andere reden interessant. Leest u maar.

Beste Kris Merckx, Het klopt dat ik foto's en informatie van je site heb overgenomen. De meeste foto's op mijn Christen Ascese pagina's heb ik van het Net geplukt, en vrijwel altijd zonder toestemming

te vragen, I.h.a. maak ik wel een link naar de pagina's waar ik interessante informatie vandaan haal, en ik heb ook een link naar jouw pagina gemaakt.

Je mag zeker foto's van mijn site gebruiken. Ik zou dat zelfs leuk vinden. Maak je dan ook een link?

Zou je mij misschien ook wat informatie kunnen geven over de positie van Antonius Abt in de Hakendoverse rituelen?

Of commentaar geven op hetgeen ik op mijn pagina in het begin zeg: "Rond 17 januari, de dag van Sint Antonius abt zijn er naast Hakendoverwijn diverse activiteiten in Hakendover, die in het algemeen als uit andere bronnen komend en als losstaand van de Antoniusverering worden beschouwd, zoals het Dertienmaal en de Paardenprocessie. Maar gezien de datum van het Dertienmaal (de nacht van 16 op 17 januari) en de aard van de Paardenprocessie (overeenkomend met paardenvereringen op andere plaatsen die wel duidelijk aan de Antoniusverering gekoppeld zijn, zoals bijvoorbeeld de ommegangen in Serskamp

en Borsbeke en de zegening in Esch), lijkt het mij toch wel voor de hand liggend, dat al deze activiteiten onderdeel zijn van ÚÚn cluster gerelateerd aan Antonius."

Want eigenlijk dient deze pagina alleen over Antonius te gaan.

Maar ja, de activiteiten in Hakendover zijn zo interessant dat ik niet kon nalaten die op te nemen, en zoals je gezien hebt, Hakendover te bezoeken en het Dertienmaal bij te wonen (drie maal heen en weer gelopen).

Het was er zeer aangenaam, met een goede sfeer, en ik hoop er nog eens terug te komen.

De Paardenprocessie is wellicht te druk naar mijn smaak, maar

wie weet.

En wie weet, kunnen we elkaar dan ontmoeten?

Met vriendelijke groet,

Dolf Hartsuiker.

Hakendover & Grimde Het Dertienmaal in 2005 "Ik zal de foto's hier tonen, zoals ik ze gemaakt heb, toen ik samen met mijn vriendin Marie-José het Dertienmaal in totaal drie keer gelopen heb.

Te beginnen in Grimde, wat misschien niet het meest logisch is, maar wat zo uitkwam doordat we vanuit Tienen gestart waren.

Tijdens de conversatie met twee ervaren Dertienmalers op de Oude Heerweg, maakten zij ons duidelijk dat het oude Dertienmaalpad niet meer bestond.

Het staat op de kaart nog met stippellijnen aangegeven, maar door

gekerstende heidense vruchtbaarheidsrite zou zijn, waarvan de datum samenhing met de zonnewende.

Na een mis in de kerk van Hakendover, die goed gevuld was, vertrok de groepsprocessie, met twee voorbidders — waaronder een non (leek mij) met rozenkrans die de hele weg Weesgegroetjes uitsprak — naar Grimde.

Zo'n 100 mensen namen deel. Veel mensen van middelbare leeftijd, maar ook een aantal kinderen.

D o o r d e dertienmalers die dwars door het veld gaan, wordt bijna een nieuw pad uitgesleten..

Het Dertienmaal zou de volgende dag, 17 januari, officieel beëindigd worden, met een mis in Hakendover, maar daar zijn we niet naar toe gegaan.

Op deze dag van Antonius, waren er ook elders activiteiten, en daarvoor gingen we naar Herdersem.

Mijn vriendin Marie-José en ik hadden echt een fantastische dag.

Er heerste een fijne sfeer.

We hebben zeer aardige mensen ontmoet, die ons erg welkom deden voelen.

herverkaveling is het nu verdwenen, waardoor men de route van de processie aangepast heeft, via een stukje Meierstraat.

Na een eerste bezoek aan de kerk in Hakendover, liepen we weer terug naar Grimde.

Doordat het oorspronkelijke Dertienmaalpad voor een groot deel verdwenen is, gaan een aantal dertienmalers dwars door het veld, met als extra ontbering, dikke kleiklonten aan de schoenen.

In de kapel van Grimde waren we nog net op tijd voor een informatiev bijeenkomst betreffende de historie van de kapel en een korte dienst. De kapel was vrijwel geheel gevuld.

Wat nieuw was, deze keer — hoewel in feite het oppakken van een oude traditie na 30 jaar onderbreking — was een kleine processie die eerst vanuit Grimde naar Hakendover vertrok om zich daar, na de mis bijgewoond te hebben, bij de grotere processie te voegen.

Onderweg werd ik verder geïnformeerd door de "Voorganger" (zoals ik hem maar even zal noemen omdat ik zijn naam helaas niet goed verstaan heb; misschien zou hij nog eens contact met me op willen nemen, als hij deze website bezoekt?), die de dienst leidde in Grimde en die het initiatief genomen had voor het weer beginnen met de processie vanuit Grimde.

Hij vertelde me ook over de "kipkap" die ze vroeger maakten.

Hoewel het gebeuren in Hakendover en Grimde volgens hem niets met een Antoniusviering te maken had, maar eerder een

Omstreeks het jaar 690 waren er in Hakendover drie vrome maagden die stamden uit het geslacht van de Romeinse keizer Octavianus. Deze drie vrouwen besloten -door een goddelijke ingeving- een kerk te bouwen voor de Goddelijke Zaligmaker, voor wie zij een bijzondere verering koesterden. Te Hakendover aangekomen lieten zij op een plaats, "Hooibout" geheten, de werken beginnen. Maar 's avonds braken de engelen alles terug af. Hierop kozen de maagden de plek uit die men "Steenberg" noemt. Wederom braken de engelen 's nachts af wat overdag gebouwd was.

Uiteraard waren de maagden nu wel zeer ontgoocheld en bedroefd, temeer daar zij dachten een zonde begaan te hebben en God zich van hen had afgewend.

Hierom smeekten zij de Heer om vergeving en vroegen God hen een geschikte bouwplaats aan te wijzen.

God zond hen een engel die zei: "Maagden, uw verzoek wordt verhoord. Sta op en volg mij naar de plaats die de Heer welgevallig is." Dit gebeurde op de dertiende dag na Driekoningen en er lag een dik pak sneeuw. Op de aangewezen plek echter, in een kring afgespannen met een rode zijden draad, stond alles in bloei en geurden fijne kruiden en bloemen, alle besprenkeld met fijne dauwdruppels.

Daarenboven stond er op de plek waar het hoofdaltaar zich nu bevindt een spikdoorn in volle bloei, groen en heerlijk geurend. In de boom zongen vogels een prachtige zang.

Eén van hen hield in zijn rechterpoot een brief waarin te lezen stond: "Dit is de plaats door God uitverkoren en door God aan de drie maagden toegewezen om er een kerk te bouwen ter ere van de Goddelijke Zaligmaker."

De engel geleidde de maagden naar deze plaats en sprak: "Deze plaats heeft God uitverkoren, bouw hier een kerk en stel daarvoor 12 werklieden aan, want God zelf zal de dertiende zijn." Gedurende de bouw werden door iedereen steeds 13 werklieden gezien. Bij de maaltijden

en de uitbetalingen waren er echter slechts 12 aanwezig.

Niemand echter vermoedde of wist wie er ontbrak, omdat steeds leek of ze voltallig waren. God zelf was de dertiende werkman.

Toen de kerk voltooid was, werd zij door God als volgt gewijd: "Deze plaats wijd Ik in Mijn naam, zodat ze verder door niemand anders hoeft gewijd te worden."

Toen twee bisschoppen de kerk wilden wijden, werd de ene plots blind en de andere lam. Omwille van hun berouw schonk God hen vergiffenis en herstelde hun gezondheid. Hiervoor zeer dankbaar, zijn deze bisschoppen grote beschermers van onze kerk geworden.

Over Pasen zoals de ouderen die zich nog herinneren willen we het hier hebben: een Pasen met veel meer volk, een devotere Pasen, een Pasen die uitgebreid gevierd werd.

Volk? Ja, dat was er toen veel meer dan nu.

Zo'n 40 à 50 jaar geleden werd Hakendover met Pasen als het ware overspoeld door godvruchtige pelgrims van overal uit België en natuurlijk ook vanuit Nederland.

Zeer talrijk waren de mensen uit de naburige dorpen en uit Tienen die met de fiets of te voet naar Hakendover kwamen afgezakt. De meesten bleven menig uurtje plakken in de toendertijd talrijke cafés en gelegenheidscafés.

menigeen een lief. En wie van de ouderen durft ontkennen dat er af en toe eens duchtig gevochten werd? De rivaliteit tussen Hakendover en Wommersom was in die tijd gekend. Tussen de jongemanne van beide dorpen werd soms hard gekokt, zij zochten mekaar op op hun dorpskermissen.

Buffalo Bill De feesten rond Pasen waren toen veel uitgebreider. De kermis strekte zich veel verder uit. Voornamelijk langs de ganse Putstraat en Processieweg en zelfs langs stukken van de Oude Steenweg bevonden zich kermisattracties. Ook deze attracties waren heel anders dan nu. Velen zal hun "originaliteit" tegenwoordig raar in de oren klinken. Zo was er 'Buffalo Bill', de fakir die vuur spuwde , op spijkerbedden lag en stukken van hoeden opat. En hoevelen hebben zich niet vergaapt aan de dikste vrouw ter wereld of aan de 'twee gezusters', de een geweldig dik en de ander geweldig mager. Een vleugje gruwel was er ook. Of hoe moet men anders het bewegende en sprekende hoofd noemen dat echter "geen" lichaam bezat?

Het meest bezocht waren wellicht de populaire danstenten waar men tot een gat in de nacht kon dansen op de tonen van een draaiorgel en wie weet een lief vinden...

Liefde en haat In sommige jaren zou het aantal herbergen de 50 benaderd hebben. Heden ten dage zijn er nog een vijftal tijdens de paasdagen. Vele Hakendovernaren hebben één of meerdere jaren zich de moeite getroost hun huis geheel of gedeeltelijk te ontruimen om er een gelegenheidscafé te installeren. Mer herinnert zich nog goed dat in sommige straten meerdere huizen naast elkaar in herberg werden omgetoverd.

Hierin zochten Hakendovenaren, Nederlanders en bedevaarders uit alle mogelijke plaatsen vertier na hun devote bedevaart of na het meegaan in de processie.

Slapen op een strozak Hier en in de danstenten waaraan velen nog Wat betreft het logeren van de met weemoed terugdenken, zocht Nederlandse bedevaarders was er geen

probleem. In die tijd was iedereen vlug tevreden. Een simpele strozak in één van de cafés was meestal al genoeg. Op sommige plaatsen lagen bijna 10 bedevaarders, strozak tegen strozak, te slapen. In de schamele prijs van de overnachting was dikwijls de ontbijtkoffie of het ontbijt begrepen. Vele Nederlanders waren echter voor meerdere dagen voorzien van enig proviand. In het geheugen van vele dorpsbewoners leeft zeker nog de herinnering aan het jaarlijkse karwei van het vullen en ledigen der strozakken.

Sparen om te feesten De feesten rond Pasen zijn nu zowat de enige echte dorpskermis in de streek en lokken nog altijd veel mensen uit de omtrek.

Toch is het nu nog maar een schijntje van wat het vroeger was. Diegenen die toen tot de jeugd behoorden, vertelden ons adt het toen moeilijk was om aan het noodzakelijke kermisgeld te komen dan nu. Zo verhuurde men parkeerplaatsen voor fietsen, men hielp de kermisreizigers en anderen verkochten bronwater. Wie dit niet kon, begon lang op voorhand te sparen.

"Uitloper" van Pasen De uitloper van Pasen is natuurlijk Beloken Pasen. Dit was het moment om zijn weinige centjes nog op te drinken en om de laatste keer plezier te maken want het is maar een keer Pasen op een jaar. Bij Beloken Pasen vond er tot in 1992 een

processie plaats. Dit was zowat een vanzelfsprekende afsluiting van het kerkelijk en profaan feest rond Pasen.

Hollandse pelgrims Duizenden mensen willen op paasmaandag de paardenprocessie meegaan. Nog altijd drukken de Nederlandse bedevaarders hun stempel op de processie. Hun devote aanwezigheid was vroeger nog duidelijker. Toen kwamen zij per trein vanuit Nederland naar de stations van Grimde en Tienen om dan al biddend in processie naar Hakendover af te zakken. Men arriveerde toen op zondag en velen van hen ondernamen 's nachts nog het dertienmaal.

Ne blijft nog een beperkt aantal bedevaarders logeren. Met de autocar is de reis nu gemakkelijker dan eertijds. Toen getroostten de mensen uit Breda, Tilburg en omstreken zich veel moeite om hier te raken.

Wie tegenwoordig niet meer komt opdagen, zijn de bedevaarders uit de Kempen. Deze mensen sprongen vroeger zeker in het oog door het feit dat zij in traditionele klederdracht verschenen. Dit maakte hen wel eens tot voorwerp van spot bij de plaatselijke jeugd. Begin jaren '90 kwam er nog een zeer kleine groep bedevaarders uit Turnhout. Dat was echter de laatste maal. Het hoofdstuk van de Kempense bedevaart is voorgoed afgesloten.

Die bonte mengelmoes van pelgrims uit verschillende streken zorgde zeker voor een gezellige drukte, vooral in de jubileumjaren.

Een gegeven dat nu ook verdwenen is, is de grote drukte rond de Onze-LieveVrouw-ten-Steenkapel te Grimde. Daar is nu nog steeds activiteit maar deze is niet meer te vergelijken met vroeger. Toen wurmden dichte drommen bedevaarders zich door de kapel.

Commercie en volksgeloof Op Paasmaandag was in vroeger tijd ook een levendige handel te zien. De befaamde kraampjes van Scherpenheuvel zakten af naar Hakendover. Zj deden gouden zaken met hun religieuze artikelen.

Overigens vond men langs de straat verkopers van paternosters, heiligenbeeldjes en "echte" relikwieĂŤn. Zij

verdrongen elkaar om hun waar te kunnen slijten.

Ook de belangstelling voor de bron was eertijds veel groter. Hier was dan ook een handel in flesjes bronwater. Ondermeer de kerkmeesters verkochten deze flesjes voor een paar centen. Dit water was ondermeer goed voor het uitwassen van zieke ogen.

Kort bij de kerk bevinden zich de spikdoorn en het hok met gewijde kerkgrond. Voor de spikdoorn was Pasen een moelijke tijd.

Door hoevele handen werden er geen takjes

vrouw van kleine gestalte, kroop in het hok en voor een paar centiemen kon men van haar dan wat gewijde grond kopen. Deze aarde wierp men op de akkers of gaf men aan het vee ter bescherming tegen allerlei onheil.

Sinds een aantal jaren wordt er geen water of aarde meer verkocht. Het mooie stukje volksgeloof rond hun beschermende of onheilwerende macht is natuurlijk sterk afgenomen. Tegenwoordig kan men zoveel aarde meenemen als men wil. Onder despikdoorn bevindt zich een mand met takjes van de spikdoorn die men mag meenemen.

Men verwacht wel dat men hiervoor een bedrag naar keuze in de aldaar aanwezige offerblok werpt. Het snoeien en klaarzetten van de mand gebeurt door Marcel Stroobants. Zijn echtgenote Yvonne Lenaerts vertelde ons dat enkel die stukjes tak die doornen (!) hebben worden meegenomen. Om de een of andere reden blijven de stukjes zonder doornen steevast liggen. Waarom weten we niet.

"Christus-op-de-Koude-Steen" In de rijke informatieschat van Victor Respen vonden wij nog een interessant gegeven. Vroeger waren er verkopers die spelden staken in de voet van het beeld "Christus-op-de-Koude-Steen".

Dez e we rde n da n al s ge wij d en geneeskrachtig beschouwd (o.a. voor het opensteken van blaren). De verkopers brachten de spelden op de kermis aan de man.

of stukjes schors van hem afgeplukt en afgebroken? Ook gewijde aarde werd verkocht doorhen de tralies van het aardehok. Julia Degendt, vroeger woonachtig in de Hakendoverstraat en een

Springlevend Zoals u ziet is er tussen Pasen vroeger en nu een wereld van verschil. Het is nog steeds een moment van devotie en godsvrucht, maar ook van feest, vreugde en dorpsleven. Laat ons hopen op en ijveren voor een zo volledig mogelijk behoud van de paasfeesten en op een herwaardering van Beloken Pasen.

Wa n t a l s d e z e hoogtepunten teniet gaan, zal ook Hakendover sterven. Voorlopig is het nog lang niet zo ver. Dus: stort u in het paasgebeuren te Hakendover en adem met volle teugen de sfeer in van een uniek en groots gebeuren dat nog steeds -dankzij uspringlevend is.

Geert Weenen

Hakendover ligt ten zuidoosten van Tienen, op de grens en het 15e-eeuwse retabel dat de legende aanschouwelijk van het Hageland en de Haspengouw. voorstelt.

Taalkundig bevindt het zich op een boogscheut van Als we de kronieken mogen geloven, deden zich hier tal van de taalgrens en binnen de Uërdingerlijn (de ich-mich-grens). mirakels voor.

De nabijheid van de Romeinse heerweg Bavai - Keulen Toch is de legende meer dan zo maar een middeleeuwse onderstreept het belang van deze plaats. In de directe uitvinding. Ze bevat duidelijk voor-christelijke elementen. omgeving van het dorp treffen we drie Romeinse tumuli aan. Vooral de cultus van de Drie Maagden of de Drie Gezusters is Het dorp telt een aantal een motief dat in de vierkantshoeven streek veelvuldig (waaronder de opduikt. Wellicht moet Bosschellenhoeve op het het worden gezien als grensgebied met een kerstening van de Wo m m e r s o m d i e drie Keltische godinnen toebehoorde aan de Orde die de 'toegang' naar de van de Ridders van andere wereld langs een M a l t a ) , e e n bron bewaakten. merk-waardige hoeve De bron, de boom en de met zadeldak langs de gewijde aarde (in de Sint-Truidensesteenweg, meeste een tweetal 'kastelen' en Bedevaartplaatsen de merkwaardige Sinttreffen we slechts één Ligging in Vlaams-Brabant Salvatorbron die op van deze motieven aan) Hemelvaart in de zijn als gegeven volksmond: 'rijstpapkermis') wordt gewijd. De Kerk met duidelijk van Keltische of Germaanse oorsprong. kerkhofmuur en de pastorij uit 1741 zijn als monument Bedevaarders (thans vooral Nederlanders) nemen takjes van geklasseerd. de spikdoorn, water van de Salvatorbron en gewijde aarde van het kerkhof mee als remedie Bedevaartplaats tegen of ter voorkoming van allerlei Heel wat bedevaartplaatsen onheil. stammen uit de periode van de Ook de paardenprocessie op Contrareformatie (vb. Scherpenheuvel) paasmaandag draagt iets in zich van of uit de 19e-eeuwse secularisatie (vb. een voor-christelijke Lourdes, Banneux) tijdens dewelke de vruchtbaarheidscultus. De processie Katholieke Kerk haar tanende positie begeeft zich over de akkers naar het trachtte te restaureren. Hakendover is topje van de Tiense Berg, zowat de echter een typisch voorbeeld van een 'poort' van de vruchtbare middeleeuwse bedevaartplaats.

Haspengouw. Daar stormen de De bouwlegende van de Kerk paarden in drie toeren rond het volk van de Goddelijke Zaligmaker werd voor waarna ze de zegen krijgen. het eerst ter schrift gesteld in 1432 door De legende gaf ook het ontstaan aan drie kerkmeesters. De kerk beschikte niet een merk-waardiger bedevaart, nl. over de noodzakelijke relieken en de die van het Dertienmaal op 16 en 17 bouwlegende (de Goddelijke Zaligmaker januari. Een volledig Dertienmaal was als dertiende werk-man zelf omvat dertien toeren tussen de kerk aanwezig bij de bouw van zijn kerk) van de Goddelijke Zaligmaker en de moest dat gebrek opvangen. De O.-L.-V.-ten-Steenkapel te Grimde bouwlegende bezorgde de kerk het (waar volgens de overlevering de nodige cachet en vooral in de eerste helft Drie Maagden zouden begraven van 15e eeuw steeg het belang van liggen), in totaal ongeveer 42 km.

Hakendover als begankenisplaats.

In dezelfde periode viert men Getuigen hiervan zijn de eveneens het feest van de uitbreiding van de kerk in deze periode kerkwijding ("Hakendoverwijn").

Op maandag 3 april 2001 bleef de paardenprocessie binnen uit angst voor BSE. Hakendover stond in rep en roer.

Wij schreven toen: “Hakendover staat reeds een paar weken in rep en roer.

Het besluit van burgemeester en schepencollege heeft de gemoederen verhit.

Velen begrijpen de angst van de boeren wel maar moet de ingreep zo drastisch zijn? Een processie zonder paarden - dat kan er bij de meerderheid nog wel in - maar geen processie, geen kermis, geen gelegenheidscafés, geen wielerwedstrijd...??? Is dat niet wat ver gezocht? Het processiecomité en de

parochieploeg zijn geraakt omdat zij op geen enkel ogenblik worden geraadpleegd.

Zoveel maanden werk en voorbereiding voor niets. Meteen doen ze alternatieve voorstellen zoals een processie zonder paarden of een processie die de akkers niet zal betreden. Prompt worden de Nederlandse broederschappen verwittigd dat de processie dit jaar niet zal kunnen doorgaan. Deze maken echter geen aanstalten om hun bedevaartplannen hiervoor op te geven. Schijnbaar doet het gemeentebestuur een toegift door te zeggen zich over deze voorstellen te zullen beraden.

Maria Theresia van Oostenrijk ( – aldaar ), aartshertogin van Oostenrijk, koningin van Hongarije en Bohemen van 1740 tot 1780, Duits keizerin van 1745 tot 1765.

Maria Theresia was een dochter van keizer uit het Huis . Karel VI's enige mannelijke troonopvolger, Leopold Johann, stierf als kind in . Karel had echter in de afgekondigd, die het toeliet dat een dochter de Oostenrijkse troon besteeg.

Veel Europese monarchen gingen akkoord met deze sanctie wanneer ze werd afgekondigd, maar wanneer deze werd uitgevoerd, en dus wanneer Maria Theresia de troon wilde bestijgen, begon de .

Op dat moment was Maria Theresia getrouwd met , met wie ze zestien kinderen kreeg. Haar jongste dochter was , die later de vrouw zou worden van .

Maria Theresia's vader had aangenomen dat zij het besturen van het land zou overlaten aan haar man, en had haar daarom niets geleerd over het besturen van een rijk. Daarom werd ze gedwongen alles op zichzelf t e l e r e n . Wa n n n e e r d e Oostenrijkse Successieoorlog uitbrak was de Oostenrijkse schatkist bijna leeg, en was het leger zwaar onderbemand.

Ze verdubbelde het aantal troepen in haar leger, reorganiseerde de belastingen zodat het leger en de regering een stabiel jaarlijks

Zo stelt onze kersverse burgervader voor tienduizend handtekeningen te verzamelen van Nederlanders die niet naar Hakendover zullen komen in ruil voor een processie...”

Het zal u misschien verbazen maar de inmenging van de politiek in religieuze aangelegenheden is niet nieuw. De zogenaamde scheiding van kerk en staat mag dan al wel bij wet geregeld en voorgeschreven zijn, in veel gevallen blijft het tot op heden een dode letter. Een volledige scheiding is immers niet meer mogelijk vermits veel religieuze gebouwen zoals kerken eigendom zijn van de Belgische staat of de gemeentes.

Uiteraard staan zij dan ook in voor inkomen zouden hebben, en centraliseerde de onderhoud en renovatie. regering. Deze hervormingen kwamen de Priesters worden in ons land door economie ten goede. In stichtte ze een de overheid uitbetaald, het militaire academie, in stichtte ze een school “katholiek” vrij onderwijs heeft voor toekomstige ingenieurs en in een, in nog steeds naam en faam. En ga zo België, nog steeds actieve stichting voor de maar door... kinderen en weduwen van militairen en lagere De wettelijke regelingen officieren van haar troepen . Op aanraden van die er sinds de Verlichting in de haar kanselier, , verbrak ze haar alliantie met 18e eeuw en vooral sinds de het , en verbond zich met en . In , wanneer ze Franse Revolutie van kracht zijn, haar leger sterk genoeg achtte, plande ze een waren in oorsprong niet meer dan inval in Pruisen. Frederik II was haar echter een poging om de invloed van de voor, en viel binnen. Het beginschot van kerk en vooral van de katholieke de was zo gegeven. De oorlog kerkleiding in Rome aan banden te eindigde in wanneer Maria leggen. Op een aantal vlakken zou Theresia het Verdrag van je dus kunnen stellen dat de band Hubertusberg tekende, tussen kerk en staat nog groter is waarbij ze het Pruisische dan voordien... precies omdat men gezag over erkende. de macht van de kerk aan Haar man stierf twee “banden” heeft willen leggen. j a a r l a t e r. H a a r toewijding aan haar Koningen en vorsten, man was zo groot dat maar ook de clerus hebben zich in ze zich vanaf zijn dood het verleden vaak bediend van enkel in rouwkleren religie om hun eigen positie te hulde tot haar eigen v e r s t e v i g e n e n e e n g o e d dood 15 jaar later. Ze gefundeerde religieuze basis aan begon zich ook meer toe hun machtsgeile politiek te te leggen op het behouden geven. Religie was een middel... van de vrede dan op het en het geloof van de volksmassa heroveren van Silezië. Ze moest de rest doen. erkende ook , haar oudste zoon, als co-regent en keizer. Ze gaf hem In het volgende artikel echter beperkte macht, aangezien ze s c h e t s e n w e e e n b e k n o p t vond dat hij te arrogant en onvoorzichtig was. historisch overzicht van politieke Ze stierf in , en was de enige vrouw in de 650- beslissingen en wetten in verband jaar lange -dynastie. met bedevaarten en processies.

Als beginpunt voor ons relaas Bron. http.//nl.wikipedia.org nemen we de regering van MariaTheresia, landvoogdes van de

z u i d e l i j k e Nederlanden.

“institution primitive” Maria-Theresia (zie kadertekst) wou de godsdienst niet afschaffen of verbieden maar zuiveren van misbruiken en uitwassen. De religie en het geloof van zijn moeder . Op moesten terug naar de afkondiging van het hun « institution über Verbrechen und primitive » en verlost Bestraffung. worden van alle barokke pracht en het recht diepgaand te praal die er in de hertog van Brabant vorige eeuwen was werken. Het resultaat aan toegevoegd. hervorming werd De deelnemers II maar deze ging niet aan de processies de ontwerptekst te mochten voortaan niet ver genoeg ging. enkel « onverkleed » opdracht om het in hun dagelijkse reeds voor had kleding meestappen het Nederlands. Deze in de processie. echter niet aanvaard Bovendien Nederlanden en zal mochten volgens de maatregels die zij uitvaardigde in processies enkel die gemeynelyk zes oft zeven hondert peerden, b e e l d e n e n v o o r w e r p e n w o r d e n en met duyzende menschen te voet... » meegedragen die voor de processie waren bedoeld. In 1783 vaardigde ze een aantal Noot: wetten uit die de Broederschappen die Het Dertienmaal ging in die periode van de achter de organisatie van een processie kerk van de Goddelijke Zaligmaker van zaten aan banden te leggen.

Hakendover tot aan het kapelletje van het Reeds 11 jaar eerder -in 1772Wittevrouwenklooster (thans aan het werd het verboden om groepsbedevaarten kruispunt van de suikerraffinaderij), dertien buiten het rijk te ondernemen. Bij zulke maal heen en terug. bedevaarten waaraan zowel mannen als « Voorders is te bemerken, dat den eersten vrouwen deelnamen, kwamen vaak dag, korts naer de voorsz. Benedictie, overnachtingen te pas en dat leidde in de worden gevonden veele menschen, de ogen van de overheden maar al te vaak tot welke derthien-mael, met groote devotie, uitspattingen zoals drankmisbruik en gean van deze Kerke tot het Capelleken, losbandigheid. Daarom mocht de staende aen het Klooster van de Witte- organisatie van een bedevaart niet langer in vrouwen tot Thienen, gaende en weder- handen zijn van een leek maar van een keerende den heelen nacht, tot derthien- geestelijke. mael toe, niet-tegenstaende het saisoen van den tyd, wanneer het dikwils grootelyks Jozef II regent, sneeuwt, oft vriest, &c. » Maria-Theresia's opvolger Jozef II ging nog een stapje verder. Hij vaardigde Uit: E.H. Cartuyvels, F. Kort, klaer en r e g e l s u i t v o o r b e d e v a a r t e n , waerachtig verhael van den oorsprong en broederschappen, processies... voortgang der Stichtinge van de «1. Behalve de kruisdagenprocessies Mirakuleuze Kerke van den Zaligmaekers mochten in elke parochie jaarlijks niet meer des werelds in de parochie van Hakendover dan twee processies worden gehouden: op oft Haeckendoren..." Tienen, 1704, 71 p.

Sacramentsdag en één op een andere, door

Jozef II was van het zoon van en keizer . In als de keizer koster bemoeizucht en zijn hervormingspolitiek. tot verzet en Jozef II heeft een grote vigerend strafrecht. d i e p g a a n d e Constitutio Theresiana Criminalis tekende hij te Wenen Allgemeines Gesetz d e r s e l b e n Ook in de trachtte hij hervormen. Hij gaf de opdracht om hieraan te van deze poging tot voorgelegd aan Jozef akkoord en weigerde aanvaarden omdat die Hierop gaf hij aan de wetboek dat deze gemaakt te vertalen in "vreemde" tekst werd door de Oostenrijkse mede aan de basis liggen van de Brabantse Omwenteling.

Scherpenheuvel en de protestanten Het ontstaan van het protestantisme of Reformatie en de daaropvolgende godsdienstoorlogen deden de macht van de katholieke Kerk van Rome geen goed. De Kerk lanceerde een tegenbeweging, de Contrareformatie die haar tanende macht in ere moest herstellen.

In die periode situeert zich het optreden van de landvoogden Albrecht en Isabella.

Op afbeeldingen zien we hen knielen onder de boom met het mirakuleuze beeld van M a r i a v a n Scherpenheuvel. Het ontstaan van die bedevaartplaats was een goede zet in het kaartspel tussen kerk en staat.

Ook het mirakel met het befaamde kruis van de Wittevrouwen in Tienen situeert zich rond die periode.

De paasmaandagprocessie moet in die «barokke» periode met de nodige pracht en praal zijn uitgebouwd. Pieraerts en Cartuyvels schrijven daarover: «een Processie door het Dorp, en rondom door het Veld, in welke Processie het Hoogweerdig H. Sacrament ende het Beeld van den Zaligmaeker, met groote eerbiedinge word om-gedragen, wanneer een ontellyke menigte van volk, zoo te voet, als te peerd, hier aenkomen, om met hunne tegenwoordigheyd en bezondere devotie, de zelve te vergezelschappen. Het Beeld word omgedraegen door de Confreers van den edelen Hand-boge tot Thienen, welke altemael ook tegenwoordig zyn, gelyk ook de principaelste Heeren van het Magistraer van Thienen, om het Alder-heyligste, te seamen met het Beeld van de lieven G e k r u y s t e n Z a l i g m a e k e r, t e vergezelschappen. Deze Processie placht eertys vereert te worden met eenige Triumphwagens, die nu door den Oorlog zyn verwoest. In deze Processie ziet men

van tot . Hij was de de stond hij bekend omwille van zijn v e r l i c h t e Deze politiek leidde uiteindelijk de van -. invloed gehad op het Hij streefde naar een hervorming van de

de bisschop vast te stellen dag. Deze moest zoveel als mogelijk niet op een zondag worden gehouden om de zondagse liturgie niet te storen. 2. Bij die processies mochten geen beelden of afbeeldingen worden meegedragen, noch ambachts- of gildetekens, bijzondere kleding of andere 'bigarrages' (bonte uitdossing); geen begeleiding door muziek. 3. Afgezien van de onder 1 genoemde, zijn verder alleen de door de bisschop verordonneerde processies toegestaan om de hulp van God in te roepen in moeilijke omstandigheden: voor regen of mooi weer en bij noodsituaties. 4. Elke andere processie is verboden, alsmede de groeps- of processiebedevaart, naar welke plaats dan ook. 5. Alle plechtigheden bekend onder de naam 'jubilés' zijn eveneens verboden. »

Uit: Margry, « Teedere Quaesties: religieuze rituelen in conflict », Hilversum, 2000

Kruisdagen Het is opvallend dat de rituelen rond de kruisdagen (=bidweek voorafgaand aan Onze-Lieve-Heerhemelvaart) afzonderlijk worden vermeld. Drie redenen liggen hiervoor aan de grondslag.

1.De gelovigen werden niet 'verplicht' tot deelname.

2.De kruisdagen bestonden reeds sinds 'onheuglijke' tijden.

3.Ze vielen op werkdagen zodat er geen speciale feestdag aan verbonden was.

Broederschappen en herbergen Veel bedevaarten en processies werden sinds de Contrareformatie georganiseerd en gestimuleerd door broederschappen van leken die niet altijd op goede voet leefden met de lokale kerkelijke overheden. Hun rol in het plattelandsleven reikte veel verder dan enkel de organisatie en begeleiding van processies en bedevaarten. Wellicht om geld in hun laatje te krijgen organiseerden zij maaltijden en begeleidden ze zelfs begrafenissen.

De organisatie van bedevaarten en processies naar kerken en kapellen in naburige en verder af gelegen dorpen en steden lokte de gelovigen weg uit de eigen parochie én dat betekende dan automatisch ook minder geld voor de eigen kerk...

De reglementeringen van Jozef II vielen bij

de geestelijkheid dus niet overal in 'slechte' aarde...

Ook het profane gedeelte van bedevaarten met dans, herbergbezoek en kermissen probeerde men aan banden te leggen.

In een kopie uit 1750 van een kaartboek uit 1665 met de goederen van de kerkfabriek van Hakendover vonden we een aantal (handgeschreven) bladzijden met reglementeringen voor wat betreft herbergen, dansgelegenheden, begrafenissen enz. We vermoeden dat het hier gaat om een transcriptie van een ordonnatie van de burgelijke overheid. «...verbieden we alle herbergiers van op zondagen oft op heylige daeghen iement te

alcoholische drank aan te bieden.

«Ook verbieden wij aen alle herbergiers ten platten lande, oft in de opene steden naer de negen uren savents te tappen wijn bier brandewijn genevel oft vergelijckbaer.»

Een volgend verbod behandelt het houden van maaltijden en het organiseren van een feestmaal bij een overlijden: «Daerenboven verbieden wij het houden van alle maelteyden zoo op den dagh van die uytvaerden als daghet daer naer.» Wel mag men («met alle matigheyt ende gheschiktheijt») toegang tot het huis bieden aan personen die van buiten de woonplaats van de overledene zijn gekomen om de begrafenis bij te wonen. De boetes zijn niet mals: als je betrapt wordt op het uitnodigen van buren of dorpsgenoten kan je een boete krijgen van 50 gulden! Ter vergelijking: een herbergier die na negen uur 's avonds toch alcoholische dranken schonk, kreeg een boete van hooguit 3 gulden.

Bibliografisch adres kaartboek.

Kaartboek van de goederen van de kerkfabriek van Hakendover, met volgende attestatie: "Annis 1665, in novermber ende december, ende 1666, inde april en mey, h e b b e i c k o n d e rg e s c r e v e n landmeter by den Souveraine Raede van Brabant gheadmitteert, ten versoecke van heer Arnoldus Pieraets, Pastor tot Haeckendover, gemeten alle dese landen bosschen, bemden ende wooninghen, soo van Kerck taeffel ende anniversairen tot Haeckendover, als oock van de Capelle Wulmersum ende Sint-Dionyes Authaer aldaer... Aldus verclaere ende ghetuyge midts dese onder myne gewoonlycke onderteekeninghe binnen Haeckendover, desen XX mey 1666." Getekend: DIONYSIUS GOFFART, LAMBRECHT WARNIS...

Dit kaartboek bestaat uit 195 bladen, ieder met een klein plan van één, soms twee of drie percelen met de opgave van de afmetingen en de namen van de eigenaars van de aanpalende goederen. Op een groot aantal ziet men de toen bestaande gebouwen en wegen afgetekend o.a. de 'dorpplaatsen' van Hakendover en Wommersom. De goederen waren grotendeels gelegen te Hakendover, andere te Goetsenhovern, Oplinter, Wommersom...ens.

Een kopie werd gemaakt in 1750. gekleurde pentekeningen op bladen (0.30 x 0.21)

ontfangen in herbergen oft voer hun te tappen wijn bier brandewijn genever oft iets dergelijkx uytgenomen die rijsende luyden oft te houden eenige spelen oft dansen ghedurende den teyt dat men de hooghmisse sermoen oft vesperen is doende...»

Overtreders krijgen een geldboete evenals diegenen die op die momenten dansen of spelen houden op straat of op andere openbare plaatsen. «insgelijks verbieden wij aen alle onghehuwde vrouwspersoonen haer te bevinden ter vergaderinghe oft omtrent die selve op zondaghen heylighe daeghen oft merkdaghen...»

«Daerenboven verbieden wij aen de (wordt vervolgd) ongetroude luyden te houden eenighe Deel II: de Franse Revolutie en de 19e eeuw spinninge» (=bijeenkomst waarop Deel III: de bedevaart vanuit Nederland gekeuveld en gepraat wordt tijdens het Deel IV: het ontstaan van bedevaarten Deel V: middeleeuwse bedevaarten spinnen!)

Het is ook verboden om jongeren voor de Kris Merckx deur of bij je thuis bier of een andere