KOW Magazine voorjaar 2010
Introductie Voor de meeste organisaties en bedrijven in de bouwkolom is het vanzelfsprekend dat er voortdurend moet worden gezocht naar intelligente oplossingen voor actuele vraagstukken. Die innovatie moet zich niet alleen beperken tot methoden, materialen en werkwijzen. Het gaat ook om nieuwe strategieĂŤn en inzichten in de veranderende markt. De grote toekomstige opgave! KOW ziet haar bijdrage daaraan dan ook in een veel breder maatschappelijk perspectief. De rol van de architect omvat vele sociale en psychologische aspecten die van invloed zijn op de beleving van het bouwproces. De totstandkoming van een duurzame leefomgeving omvat veel meer dan alleen een goed gebouw. KOW kan vanwege haar neutrale rol een belangrijke inspirator en motivator zijn bij deze sociaalmaatschappelijke opgave. Intensief samenwerken met stakeholders is hierbij essentieel. In het vorige nummer hebben we u een indruk gegeven van onze visie op Maatschappelijk Vastgoed. In dit nummer behandelen we de grote opgave in de breedste zin. De behoefte aan een andere zienswijze en benadering van de bebouwde omgeving wordt steeds groter. De massaproductie in de afgelopen decennia heeft geleid tot vele eenzijdige woonmilieus. Die
eenzijdigheid is niet meer van deze tijd. Beter gezegd: de consument staat dit niet meer toe. En dat is maar goed ook omdat we het dan weer inhoudelijk kunnen gaan hebben over de kwaliteit van de gebouwde omgeving in Nederland. De toekomstige opgave‌.De toon hiervoor wordt in dit magazine gezet door een drietal interviews met Heleen Aarts, directeur gebiedsontwikkeling bij Amvest, Lenie Dwarshuis, gedeputeerde Provincie Zuid-Holland en Hans Kuiper die weer terug is bij KOW en ons vertelt over de nieuwe stedenbouw! Duurzame stedenbouw en architectuur voegen waarde toe aan de plek, laten ruimte voor toekomstige ontwikkelingen en zorgen hiermee voor kwaliteit op lange termijn. KOW schuwt innovaties niet, maar koestert ook geliefde stijlkenmerken uit het verre - en recente verleden. De architectuur wordt nog steeds bepaald aan de hand van de kansen en kwaliteiten van de plek, het programma, doelgroepen en stakeholders. We blijven u met plezier informeren. U staat bij ons centraal: laat daarom vooral uw mening aan ons weten. redactie@kow.nl
3
KOW Magazine voorjaar 2010
Introductie Voor de meeste organisaties en bedrijven in de bouwkolom is het vanzelfsprekend dat er voortdurend moet worden gezocht naar intelligente oplossingen voor actuele vraagstukken. Die innovatie moet zich niet alleen beperken tot methoden, materialen en werkwijzen. Het gaat ook om nieuwe strategieĂŤn en inzichten in de veranderende markt. De grote toekomstige opgave! KOW ziet haar bijdrage daaraan dan ook in een veel breder maatschappelijk perspectief. De rol van de architect omvat vele sociale en psychologische aspecten die van invloed zijn op de beleving van het bouwproces. De totstandkoming van een duurzame leefomgeving omvat veel meer dan alleen een goed gebouw. KOW kan vanwege haar neutrale rol een belangrijke inspirator en motivator zijn bij deze sociaalmaatschappelijke opgave. Intensief samenwerken met stakeholders is hierbij essentieel. In het vorige nummer hebben we u een indruk gegeven van onze visie op Maatschappelijk Vastgoed. In dit nummer behandelen we de grote opgave in de breedste zin. De behoefte aan een andere zienswijze en benadering van de bebouwde omgeving wordt steeds groter. De massaproductie in de afgelopen decennia heeft geleid tot vele eenzijdige woonmilieus. Die
eenzijdigheid is niet meer van deze tijd. Beter gezegd: de consument staat dit niet meer toe. En dat is maar goed ook omdat we het dan weer inhoudelijk kunnen gaan hebben over de kwaliteit van de gebouwde omgeving in Nederland. De toekomstige opgave‌.De toon hiervoor wordt in dit magazine gezet door een drietal interviews met Heleen Aarts, directeur gebiedsontwikkeling bij Amvest, Lenie Dwarshuis, gedeputeerde Provincie Zuid-Holland en Hans Kuiper die weer terug is bij KOW en ons vertelt over de nieuwe stedenbouw! Duurzame stedenbouw en architectuur voegen waarde toe aan de plek, laten ruimte voor toekomstige ontwikkelingen en zorgen hiermee voor kwaliteit op lange termijn. KOW schuwt innovaties niet, maar koestert ook geliefde stijlkenmerken uit het verre - en recente verleden. De architectuur wordt nog steeds bepaald aan de hand van de kansen en kwaliteiten van de plek, het programma, doelgroepen en stakeholders. We blijven u met plezier informeren. U staat bij ons centraal: laat daarom vooral uw mening aan ons weten. redactie@kow.nl
3
4
Interview
P
KOW Magazine voorjaar 2010
Interview met Heleen Aarts, directeur gebiedsontwikkeling Amvest
Wie zoals Amvest investeert voor de lange termijn, met een horizon van twintig, vijfentwintig jaar, duizenden huurwoningen in portefeuille heeft en beheert, moet zich richten op de kwaliteit van de woonomgeving en niet alleen op die van de woning zelf. “We zijn er achter gekomen dat de woningen die wij zelf ontwikkelen meer rendement opleveren dan als we niet bij de ontwikkeling betrokken zijn geweest. Dat komt door onze aandacht voor de langere termijn kwaliteit van het gebied als geheel. We willen graag in een vroeg stadium meesturen aan die kwaliteit. En dat betekent meesturen in de grondexploitatie en planvorming tot de bouwrijpe kavels en bouw aan toe” zegt Heleen Aarts. “Dit gebeurt door een aparte unit gebiedsontwikkeling. We hebben een eigen strategische grondportefeuille met een omvang van tweeduizend voetbalvelden, verspreid over de Randstad en Brabant met een toenemende nadruk op binnenstedelijke gebieden.” Daarnaast nemen we deel aan gebiedsontwikkelingen op basis van prijsvragen. “
‘Zelfbewust en
bescheiden’
Zo kan de houding van Amvest, welke Heleen Aarts voorstaat, worden beschreven. Heleen Aarts (37 jaar) is sinds 2009 directeur gebiedsontwikkeling bij Amvest, waar ze sinds 2005 werkzaam is. Zij ontvangt ons in haar kantoor in Amsterdam Zuid-Oost waar we vanaf de twintigste verdieping een imponerend uitzicht hebben op de omgeving van Amsterdam. Amvest is ontwikkelaar van - en belegger in woningen in Nederland. Momenteel heeft zij zo’n 17.500 woningen in portefeuille. De laatste jaren richt zij zich meer en meer op bestaand stedelijk gebied. Zowel in de Randstad als in Noord-Brabant, Flevoland en de regio Arnhem-Nijmegen. De nadruk is komen te liggen op gebiedsontwikkeling. Dat is in de ogen van Amvest ‘de grote opgave’.
Anjelica vraagt naar de verhouding met woningbouwcorporaties. “In gebiedsontwikkelingen heb je altijd te maken met grote gebieden, een hoge complexiteit en verschillende soorten partijen. Partijen zullen dan idealiter op zoek moeten naar meerwaarde door samen te werken. Wanneer je andere partijen als concurrent benadert, ben je in gebiedsontwikkelingen op het verkeerde spoor. Daarmee kom je de periode van gebiedsexploitatie niet door. Samenwerking met corporaties is vaak aan de orde. Als elke partij dicht bij zichzelf en haar core-business blijft, is er ruimte genoeg voor beide. Je moet dan wel over de hele linie samenwerken, van woonmilieu tot voorzieningen. Je ziet dat partijen steeds meer terug gaan naar de core-business. Partijen tellen allemaal hun knopen, ook de corporaties. Bij gebiedsontwikkeling heb je iedereen nodig. Het is én-én: niet alleen huur of koop, ook groen, openbare ruimte en voorzieningen zijn van het grootste belang. Soms ben je in de gelukkige omstandigheid dat je in een gebiedsontwikkeling als enige private partij opereert. Dat versimpelt een deel van het proces. Neem de kustzone Almere, een prijsvraag die Amvest heeft gewonnen en waarvoor onlangs de contracten zijn getekend. In het plan DUIN ontwikkelen wij op 150 hectare
een compleet nieuw duinlandschap aan de kust van Almere met voorzieningen, leisure, kantoren, wellness en een kleine 3000 woningen. Amvest neemt zelf de gehele ontwikkeling ter hand, in nauwe samenwerking met de gemeente. Door uit te gaan van de kwaliteiten van de plek en de overheersende Almeerse behoefte aan kwaliteit, hebben we aansluiting gevonden bij de ambities van de gemeente. Nu is er commitment. Kunnen wij er met een eigen team van gecommitteerde mensen volop mee aan de slag. Want continuïteit en commitment zijn cruciaal in gebiedsontwikkelingen om constante kwaliteit op termijn te borgen. Voor de ontwikkeling van het plan DUIN spreken we bijvoorbeeld met de projectleider af dat hij het vijf jaar gaat doen!”
Wat is die ‘kwaliteit’? “Dat is als je de behoefte van de consument echt als leidraad neemt”; antwoordt Heleen onmiddellijk; “voordat je ook maar een streep op papier zet. Waar is vraag naar? We hebben een debat georganiseerd met jongeren uit het Gooi, Amsterdam en Almere op het strand van Almere. Je zit tussen het Gooi en Amsterdam. Wat zou de aantrekkingskracht van dit gebied voor jullie kunnen zijn was de vraag. Bij de ontwikkeling van Strijp R in Eindhoven is de behoefte weer een andere. Want het gaat om bestaand stedelijk gebied en een hele andere markt. Strijp R bestaat uit 20 hectare met fabrieksgebouwen. Het was mijn eerste project bij Amvest. We gaan niet meteen tekenen en rekenen heb ik gezegd, we gaan ons eerst inleven in de Eindhovense geschiedenis, de plek en de
5
4
Interview
P
KOW Magazine voorjaar 2010
Interview met Heleen Aarts, directeur gebiedsontwikkeling Amvest
Wie zoals Amvest investeert voor de lange termijn, met een horizon van twintig, vijfentwintig jaar, duizenden huurwoningen in portefeuille heeft en beheert, moet zich richten op de kwaliteit van de woonomgeving en niet alleen op die van de woning zelf. “We zijn er achter gekomen dat de woningen die wij zelf ontwikkelen meer rendement opleveren dan als we niet bij de ontwikkeling betrokken zijn geweest. Dat komt door onze aandacht voor de langere termijn kwaliteit van het gebied als geheel. We willen graag in een vroeg stadium meesturen aan die kwaliteit. En dat betekent meesturen in de grondexploitatie en planvorming tot de bouwrijpe kavels en bouw aan toe” zegt Heleen Aarts. “Dit gebeurt door een aparte unit gebiedsontwikkeling. We hebben een eigen strategische grondportefeuille met een omvang van tweeduizend voetbalvelden, verspreid over de Randstad en Brabant met een toenemende nadruk op binnenstedelijke gebieden.” Daarnaast nemen we deel aan gebiedsontwikkelingen op basis van prijsvragen. “
‘Zelfbewust en
bescheiden’
Zo kan de houding van Amvest, welke Heleen Aarts voorstaat, worden beschreven. Heleen Aarts (37 jaar) is sinds 2009 directeur gebiedsontwikkeling bij Amvest, waar ze sinds 2005 werkzaam is. Zij ontvangt ons in haar kantoor in Amsterdam Zuid-Oost waar we vanaf de twintigste verdieping een imponerend uitzicht hebben op de omgeving van Amsterdam. Amvest is ontwikkelaar van - en belegger in woningen in Nederland. Momenteel heeft zij zo’n 17.500 woningen in portefeuille. De laatste jaren richt zij zich meer en meer op bestaand stedelijk gebied. Zowel in de Randstad als in Noord-Brabant, Flevoland en de regio Arnhem-Nijmegen. De nadruk is komen te liggen op gebiedsontwikkeling. Dat is in de ogen van Amvest ‘de grote opgave’.
Anjelica vraagt naar de verhouding met woningbouwcorporaties. “In gebiedsontwikkelingen heb je altijd te maken met grote gebieden, een hoge complexiteit en verschillende soorten partijen. Partijen zullen dan idealiter op zoek moeten naar meerwaarde door samen te werken. Wanneer je andere partijen als concurrent benadert, ben je in gebiedsontwikkelingen op het verkeerde spoor. Daarmee kom je de periode van gebiedsexploitatie niet door. Samenwerking met corporaties is vaak aan de orde. Als elke partij dicht bij zichzelf en haar core-business blijft, is er ruimte genoeg voor beide. Je moet dan wel over de hele linie samenwerken, van woonmilieu tot voorzieningen. Je ziet dat partijen steeds meer terug gaan naar de core-business. Partijen tellen allemaal hun knopen, ook de corporaties. Bij gebiedsontwikkeling heb je iedereen nodig. Het is én-én: niet alleen huur of koop, ook groen, openbare ruimte en voorzieningen zijn van het grootste belang. Soms ben je in de gelukkige omstandigheid dat je in een gebiedsontwikkeling als enige private partij opereert. Dat versimpelt een deel van het proces. Neem de kustzone Almere, een prijsvraag die Amvest heeft gewonnen en waarvoor onlangs de contracten zijn getekend. In het plan DUIN ontwikkelen wij op 150 hectare
een compleet nieuw duinlandschap aan de kust van Almere met voorzieningen, leisure, kantoren, wellness en een kleine 3000 woningen. Amvest neemt zelf de gehele ontwikkeling ter hand, in nauwe samenwerking met de gemeente. Door uit te gaan van de kwaliteiten van de plek en de overheersende Almeerse behoefte aan kwaliteit, hebben we aansluiting gevonden bij de ambities van de gemeente. Nu is er commitment. Kunnen wij er met een eigen team van gecommitteerde mensen volop mee aan de slag. Want continuïteit en commitment zijn cruciaal in gebiedsontwikkelingen om constante kwaliteit op termijn te borgen. Voor de ontwikkeling van het plan DUIN spreken we bijvoorbeeld met de projectleider af dat hij het vijf jaar gaat doen!”
Wat is die ‘kwaliteit’? “Dat is als je de behoefte van de consument echt als leidraad neemt”; antwoordt Heleen onmiddellijk; “voordat je ook maar een streep op papier zet. Waar is vraag naar? We hebben een debat georganiseerd met jongeren uit het Gooi, Amsterdam en Almere op het strand van Almere. Je zit tussen het Gooi en Amsterdam. Wat zou de aantrekkingskracht van dit gebied voor jullie kunnen zijn was de vraag. Bij de ontwikkeling van Strijp R in Eindhoven is de behoefte weer een andere. Want het gaat om bestaand stedelijk gebied en een hele andere markt. Strijp R bestaat uit 20 hectare met fabrieksgebouwen. Het was mijn eerste project bij Amvest. We gaan niet meteen tekenen en rekenen heb ik gezegd, we gaan ons eerst inleven in de Eindhovense geschiedenis, de plek en de
5
6
OpinieKOW column Magazine - Edward voorjaar van Dongen 2010
Interview - Heleen Aarts
Dan is het ook verstandig omwonenden te betrekken. Ze zijn onze buren, ze lopen er elke dag rond en zijn voor ons als relatieve buitenstaanders een bron van informatie. Een goed contact kan later natuurlijk ook schelen in de procedures. In Eindhoven hebben we met onze buren inmiddels een bijzondere en warme band opgebouwd, zoals je dat in het echte leven ook zou willen. Het gaat in dat eerste stadium van gebiedsontwikkeling dan nog helemaal niet om het plan of om koop of huur, dat is de invulling en komt later wel.”
markt. We mogen niet de arrogantie hebben om als Amsterdams bedrijf in Eindhoven zomaar te komen vertellen hoe het moet. Ons past hier een zekere nederigheid. Laten we eerst maar eens gaan luisteren. En zo kwamen we er achter dat de plek weliswaar geen monumentale gebouwen kent, maar wel veel aanknopingspunten biedt om aansluiting te vinden bij de geschiedenis. En gaan we toch gebouwen laten staan. We komen er ook achter dat er geen specifieke plek is voor zeg maar ‘bèta’s’, mensen die gelieerd zijn aan de kennisindustrie (ASML, Philips, TUD, TOMTOM etc). Jonge gezinnen, starters, maar ook ouderen; zij gaan nu bijna allemaal de stad uit. Want zij hebben behoefte aan grondgebonden woningen, ook in de stad zelf. Door op Strijp R te ontwikkelen voor deze groep borduren we voort op het Philips-adagium van ‘vernuft en vernieuwing’ en is de cirkel weer rond. En dan weet je dat je op de goede weg zit. Wij ervaren een grote verantwoordelijkheid bij zo’n historisch gebied midden in Eindhoven. Het mag niet worden verpest!
Kan je iets zeggen over de rol van ontwerpers? Over de rol van stedenbouwkundigen en architecten? “Ja, we moeten niet te snel gaan ontwerpen en ons eerst de plek eigen maken. We moeten proberen zo veel mogelijk met alle stakeholders samen op te trekken. En alle professionele partijen past een vorm van bescheidenheid. Ook buiten crisistijd trouwens. Welke ontwerper is bereid de randvoorwaarden tot de zijne te maken. In plaats van het mooist mogelijke plan in abstracte zin. Zet je eigen ego opzij. Neem gezamenlijk, met de ontwikkelaar, verantwoordelijkheid met de plek als uitgangspunt. Met respect voor de plek en de geschiedenis gebieden ontwikkelen voor de consument. Kwaliteit die de tand des tijds kan doorstaan. Waar over twintig jaar mensen graag willen zijn. En met het openbaar gebied als belangrijkste drager.” Bij ons vertrek blijkt de champagne klaar te staan om met alle Amvest-medewerkers te klinken op de gewonnen prijsvraag Almere Kustzone, “want het is teamwork” benadrukt Heleen Aarts. Arend Hilhorst en Anjelica Cicilia
‘Wanneer je andere partijen als concurrent benadert ben je in gebiedsontwikkeling op het verkeerde spoor.’
De toekomstige
OPGAVE
Het zijn dynamische tijden voor iedereen die zich beweegt in de bouwsector. Waar enerzijds de worsteling van stilgevallen projecten z’n tol eist zien we aan de andere kant de initiatieven van een sector die bezig is zichzelf opnieuw uit te vinden met onderwerpen als ketenintegratie, BIM, verduurzaming van bestaande en nieuwe voorraad, gebouwtransformaties en nul-energieconcepten. Het belang van deze aspecten werd al langere tijd ingezien, maar het lijkt dat het blootleggen van de zwakheden van ons economische denkpatroon de uitvindergeest weer heeft aangewakkerd. Het vormt een uitdaging voor de architect om mee te gaan in deze ontwikkelingen en er bij voorkeur mede richting aan te geven.
onderwerpen zijn benoemd om doelstellingen te meten. We hebben veel aandacht besteed aan de vraag hoe we elkaar scherp houden in het vervolgtraject, en minstens zo belangrijk, hoe we elkaar vast houden als het tegenzit. Ik koester hoge verwachtingen van deze aanpak en merk in veel gesprekken dat de wens om intensiever en langduriger samen te werken bij veel partijen leeft. Dat het failliet van de financiele gedrevenheid leidt tot een meer maatschappelijke benadering van de opgave zie ik als een kans. Een kans die we moeten grijpen om de toekomstige opgave, te voorzien van duurzame plannen die wel leiden tot een duurzame gebouwde omgeving.
Waar de toekomstige opgave over gaat zal moeten blijken, zeker lijkt dat de opgave verandert. In dit verband citeer ik Tjalling Halbertsma die bij één van onze diners pensant het volgende zei: “de tijd van simpelweg een paar koeien uit de wei schuiven en op kosten van de bank risicoloos treurige rijtjeswoningen en kantoorkolossen neerplempen is voorbij. Er zal wat slimmers voor in de plaats komen”. Een prikkelende stelling die ook aan tafel tot de nodige discussie leidde, en nog los van de acceptatie ervan is de uitspraak wel erg kenmerkend voor de heroriëntatie van de sector op de opgave. Het is mijn persoonlijke fascinatie om te komen tot samenwerkingsvormen en processen die ruimte geven voor de kwalitatieve invulling van onze projecten. En de opgave die we verwachten zijn complexer dan die uit het citaat van Halbertsma. De transformatie van bestaande gebouwen, de verduurzaming van de bestaande voorraad, het zorgvuldig en duurzaam ingrijpen in bestaande wijken zijn vraagstukken die vragen om een andere aanpak. Een aanpak waarbij we in staat zijn om gedefinieerde ambities niet te laten verwateren, want duurzame plannen leiden niet altijd tot duurzame gebouwen.
ir. Edward van Dongen
Een gezamenlijke aanpak vanuit de stakeholders derhalve, waarbij ambities gedeeld worden en iedereen openstaat voor elkaars discipline en inbreng. Een voorbeeld hiervan is het project ‘Overtoomse veld’ in Amsterdam, een herstructureringsopgave waar de ambitie is gedefinieerd om klimaatneutraal en exploitatieneutraal te slopen, te bouwen en te bewonen. Vier partijen (Eigen Haard, Era, Oranje en KOW) conformeren zich aan de vastgestelde ambitie en concrete
Massastudie Overtoomse veld
7
6
OpinieKOW column Magazine - Edward voorjaar van Dongen 2010
Interview - Heleen Aarts
Dan is het ook verstandig omwonenden te betrekken. Ze zijn onze buren, ze lopen er elke dag rond en zijn voor ons als relatieve buitenstaanders een bron van informatie. Een goed contact kan later natuurlijk ook schelen in de procedures. In Eindhoven hebben we met onze buren inmiddels een bijzondere en warme band opgebouwd, zoals je dat in het echte leven ook zou willen. Het gaat in dat eerste stadium van gebiedsontwikkeling dan nog helemaal niet om het plan of om koop of huur, dat is de invulling en komt later wel.”
markt. We mogen niet de arrogantie hebben om als Amsterdams bedrijf in Eindhoven zomaar te komen vertellen hoe het moet. Ons past hier een zekere nederigheid. Laten we eerst maar eens gaan luisteren. En zo kwamen we er achter dat de plek weliswaar geen monumentale gebouwen kent, maar wel veel aanknopingspunten biedt om aansluiting te vinden bij de geschiedenis. En gaan we toch gebouwen laten staan. We komen er ook achter dat er geen specifieke plek is voor zeg maar ‘bèta’s’, mensen die gelieerd zijn aan de kennisindustrie (ASML, Philips, TUD, TOMTOM etc). Jonge gezinnen, starters, maar ook ouderen; zij gaan nu bijna allemaal de stad uit. Want zij hebben behoefte aan grondgebonden woningen, ook in de stad zelf. Door op Strijp R te ontwikkelen voor deze groep borduren we voort op het Philips-adagium van ‘vernuft en vernieuwing’ en is de cirkel weer rond. En dan weet je dat je op de goede weg zit. Wij ervaren een grote verantwoordelijkheid bij zo’n historisch gebied midden in Eindhoven. Het mag niet worden verpest!
Kan je iets zeggen over de rol van ontwerpers? Over de rol van stedenbouwkundigen en architecten? “Ja, we moeten niet te snel gaan ontwerpen en ons eerst de plek eigen maken. We moeten proberen zo veel mogelijk met alle stakeholders samen op te trekken. En alle professionele partijen past een vorm van bescheidenheid. Ook buiten crisistijd trouwens. Welke ontwerper is bereid de randvoorwaarden tot de zijne te maken. In plaats van het mooist mogelijke plan in abstracte zin. Zet je eigen ego opzij. Neem gezamenlijk, met de ontwikkelaar, verantwoordelijkheid met de plek als uitgangspunt. Met respect voor de plek en de geschiedenis gebieden ontwikkelen voor de consument. Kwaliteit die de tand des tijds kan doorstaan. Waar over twintig jaar mensen graag willen zijn. En met het openbaar gebied als belangrijkste drager.” Bij ons vertrek blijkt de champagne klaar te staan om met alle Amvest-medewerkers te klinken op de gewonnen prijsvraag Almere Kustzone, “want het is teamwork” benadrukt Heleen Aarts. Arend Hilhorst en Anjelica Cicilia
‘Wanneer je andere partijen als concurrent benadert ben je in gebiedsontwikkeling op het verkeerde spoor.’
De toekomstige
OPGAVE
Het zijn dynamische tijden voor iedereen die zich beweegt in de bouwsector. Waar enerzijds de worsteling van stilgevallen projecten z’n tol eist zien we aan de andere kant de initiatieven van een sector die bezig is zichzelf opnieuw uit te vinden met onderwerpen als ketenintegratie, BIM, verduurzaming van bestaande en nieuwe voorraad, gebouwtransformaties en nul-energieconcepten. Het belang van deze aspecten werd al langere tijd ingezien, maar het lijkt dat het blootleggen van de zwakheden van ons economische denkpatroon de uitvindergeest weer heeft aangewakkerd. Het vormt een uitdaging voor de architect om mee te gaan in deze ontwikkelingen en er bij voorkeur mede richting aan te geven.
onderwerpen zijn benoemd om doelstellingen te meten. We hebben veel aandacht besteed aan de vraag hoe we elkaar scherp houden in het vervolgtraject, en minstens zo belangrijk, hoe we elkaar vast houden als het tegenzit. Ik koester hoge verwachtingen van deze aanpak en merk in veel gesprekken dat de wens om intensiever en langduriger samen te werken bij veel partijen leeft. Dat het failliet van de financiele gedrevenheid leidt tot een meer maatschappelijke benadering van de opgave zie ik als een kans. Een kans die we moeten grijpen om de toekomstige opgave, te voorzien van duurzame plannen die wel leiden tot een duurzame gebouwde omgeving.
Waar de toekomstige opgave over gaat zal moeten blijken, zeker lijkt dat de opgave verandert. In dit verband citeer ik Tjalling Halbertsma die bij één van onze diners pensant het volgende zei: “de tijd van simpelweg een paar koeien uit de wei schuiven en op kosten van de bank risicoloos treurige rijtjeswoningen en kantoorkolossen neerplempen is voorbij. Er zal wat slimmers voor in de plaats komen”. Een prikkelende stelling die ook aan tafel tot de nodige discussie leidde, en nog los van de acceptatie ervan is de uitspraak wel erg kenmerkend voor de heroriëntatie van de sector op de opgave. Het is mijn persoonlijke fascinatie om te komen tot samenwerkingsvormen en processen die ruimte geven voor de kwalitatieve invulling van onze projecten. En de opgave die we verwachten zijn complexer dan die uit het citaat van Halbertsma. De transformatie van bestaande gebouwen, de verduurzaming van de bestaande voorraad, het zorgvuldig en duurzaam ingrijpen in bestaande wijken zijn vraagstukken die vragen om een andere aanpak. Een aanpak waarbij we in staat zijn om gedefinieerde ambities niet te laten verwateren, want duurzame plannen leiden niet altijd tot duurzame gebouwen.
ir. Edward van Dongen
Een gezamenlijke aanpak vanuit de stakeholders derhalve, waarbij ambities gedeeld worden en iedereen openstaat voor elkaars discipline en inbreng. Een voorbeeld hiervan is het project ‘Overtoomse veld’ in Amsterdam, een herstructureringsopgave waar de ambitie is gedefinieerd om klimaatneutraal en exploitatieneutraal te slopen, te bouwen en te bewonen. Vier partijen (Eigen Haard, Era, Oranje en KOW) conformeren zich aan de vastgestelde ambitie en concrete
Massastudie Overtoomse veld
7
8
Nieuws
KOW Magazine voorjaar 2010
Blok 56A IJburg opgeleverd!
Het gebouw in Amsterdam bestaat uit 60 gestapelde appartementen, 500 m2 commerciële ruimte en een parkeergarage. De appartementen zijn afgenomen door Ymere en worden aangeboden in de huursector.
KOW aanwezig op de EXPO
KOW Shanghai heeft op uitnodiging van o.a. de Provincie Noord-Holland en de gemeente Eindhoven een aantal presentaties mogen verzorgen over Green Architecture. Het thema ‘Better City, better life’ brengt met zich mee dat er bijzonder veel aandacht wordt besteed aan duurzaamheid. Het Nederlandse paviljoen van John Kormeling wordt door de Chinezen getypeerd als ‘grappig’!
9
Erasmusveld - KOW werkt KOW geselecteerd voor MFA aan duurzaamste wijk ter De Rips te Gemert-Bakel wereld De gemeente Den Haag wil het Erasmusveld tot de duurzaamste wijk ter wereld maken. Met de Ambitieverkenning Erasmusveld Noord-Oost heeft KOW in opdracht van Panagro Vastgoed Ontwikkeling de eerste stap gezet. Naast de ambitiematrix met onderscheid tussen basis en extra ambities worden procesaanpak en een uitgebreide voorzet voor de inhoudelijke discussie geschetst.
KOW geselecteerd voor de energiebesparingscampage!
Energie-nul woningen in duurzame wijk Geerpark KOW behoort samen met de Bonth van Hulten en van Delft installaties tot de twee winnende combinaties om dit jaar twaalf energie-nul proefwoningen te realiseren in Geerpark te Vlijmen. De bouw moet nog dit jaar starten!
MFC De Spil te Skoatterwâld officieel opgeleverd! Onder gezang van circa 700 kinderen, veel vuurwerk en een toneelstuk is het multifunctionele centrum (MFC) De Spil in de nieuwbouwwijk Skoatterwâld te Heerenveen feestelijk geopend. Het gebouw heeft een opvallende vormgeving, het ziet eruit als een grote uitgeholde boomstam met aftakkingen en bladerdaken, en is omgeven door water.
Delft: In het geactualiseerde Klimaatplan 2008-2012 heeft de gemeente Delft scherpe ambities geformuleerd ten aanzien van CO2-uitstoot, terugdringen van energieverbruik en het aanspreken van duurzame energiebronnen. Met deze actualisatie is het accent verlegd van nieuwbouw naar energiebesparing in de bestaande bouw; in de bestaande woningvoorraad is namelijk nog een groot energiebesparingspotentieel aanwezig. In het uitvoeringsprogramma van het Klimaatplan worden de verschillende deelprojecten/subdoelen beschreven die tezamen moeten leiden tot realisatie van 15% CO2 reductie in 2012. Met het deelproject ‘Bestaande stad bespaart energie’ wordt beoogd dat (tenminste) 2400 woningen in de bestaande particuliere woningvoorraad twee labelsprongen maken. Om energiebesparing in de bestaande woningbouw te realiseren, wordt voorgesteld een project op te starten waarbij woningeigenaren actief geïnformeerd en gemotiveerd worden om energiebesparende maatregelen in hun woning te treffen. KOW is door de gemeente voor dit project geselecteerd voor een eerste gebied van 500 woningen.
KOW en WM+P starten met het 2e project op Park 20|20 voor FIFPro
De nieuwe vestiging voor FIFPro wordt een kantoorgebouw van ca. 4.500 m2. FIFPro is de vereniging voor proffesionele voetballers. De bouw van het eerste gebouw op het park voor BSH is reeds gestart.
Soesterberg – Herstructurering Dorpsplein e.o.
Gemeente Soest, Dura Vermeer Bouw Houten en KOW werken aan de revitalisering van Soesterberg. Het Dorpsplein maakt daar deel van uit. De herstructurering omvat het maken van het stedenbouwkundige plan en het bestemmingsplan. Het gebouwontwerp wordt op dit moment uitgewerkt door KOW Architectuur. De herstructurering van het Dorpsplein is het vervolg op een eerdere ontwikkeling, welke met succes gerealiseerd is.
Bouw Castellum Houten West in volle gang!
Het plan Castellum Houten vormt het hart van de vinexlocatie Houten Zuid. Houten Zuid bestaat uit circa 7500 woningen, waarvan het overgrote deel inmiddels is gerealiseerd. In deze ruim opgezette rustieke woonwijk wordt Castellum het voorzieningenhart van Houten Zuid. Het plan Castellum, zoals de naam al zegt, bestaat uit “kasteelmuren” en wordt omsloten door een brede gracht. Binnen deze “kasteelmuren”, die worden gevormd door woningen, worden eengezinswoningen, appartementen en een wijkwinkelcentrum gerealiseerd. Te midden van deze wijk komt het treinstation Houten-Zuid. Het plan bestaat uit een oostelijk en een westelijk deel welke wordt doorsneden door de spoorlijn UtrechtDen Bosch. Het westelijke deel van het plan Castellum wordt ontwikkeld door het Ontwikkelingsverband Houten, een samenwerking tussen: AM, Bouwfonds Ontwikkeling, Dura Vermeer, Synchroon en Trebbe. In dit deelgebied wordt het wijkwinkelcentrum, een ondergrondse parkeervoorziening, woningen en appartementen gerealiseerd. In totaal komen er circa 450 woningen.
8
Nieuws
KOW Magazine voorjaar 2010
Blok 56A IJburg opgeleverd!
Het gebouw in Amsterdam bestaat uit 60 gestapelde appartementen, 500 m2 commerciële ruimte en een parkeergarage. De appartementen zijn afgenomen door Ymere en worden aangeboden in de huursector.
KOW aanwezig op de EXPO
KOW Shanghai heeft op uitnodiging van o.a. de Provincie Noord-Holland en de gemeente Eindhoven een aantal presentaties mogen verzorgen over Green Architecture. Het thema ‘Better City, better life’ brengt met zich mee dat er bijzonder veel aandacht wordt besteed aan duurzaamheid. Het Nederlandse paviljoen van John Kormeling wordt door de Chinezen getypeerd als ‘grappig’!
9
Erasmusveld - KOW werkt KOW geselecteerd voor MFA aan duurzaamste wijk ter De Rips te Gemert-Bakel wereld De gemeente Den Haag wil het Erasmusveld tot de duurzaamste wijk ter wereld maken. Met de Ambitieverkenning Erasmusveld Noord-Oost heeft KOW in opdracht van Panagro Vastgoed Ontwikkeling de eerste stap gezet. Naast de ambitiematrix met onderscheid tussen basis en extra ambities worden procesaanpak en een uitgebreide voorzet voor de inhoudelijke discussie geschetst.
KOW geselecteerd voor de energiebesparingscampage!
Energie-nul woningen in duurzame wijk Geerpark KOW behoort samen met de Bonth van Hulten en van Delft installaties tot de twee winnende combinaties om dit jaar twaalf energie-nul proefwoningen te realiseren in Geerpark te Vlijmen. De bouw moet nog dit jaar starten!
MFC De Spil te Skoatterwâld officieel opgeleverd! Onder gezang van circa 700 kinderen, veel vuurwerk en een toneelstuk is het multifunctionele centrum (MFC) De Spil in de nieuwbouwwijk Skoatterwâld te Heerenveen feestelijk geopend. Het gebouw heeft een opvallende vormgeving, het ziet eruit als een grote uitgeholde boomstam met aftakkingen en bladerdaken, en is omgeven door water.
Delft: In het geactualiseerde Klimaatplan 2008-2012 heeft de gemeente Delft scherpe ambities geformuleerd ten aanzien van CO2-uitstoot, terugdringen van energieverbruik en het aanspreken van duurzame energiebronnen. Met deze actualisatie is het accent verlegd van nieuwbouw naar energiebesparing in de bestaande bouw; in de bestaande woningvoorraad is namelijk nog een groot energiebesparingspotentieel aanwezig. In het uitvoeringsprogramma van het Klimaatplan worden de verschillende deelprojecten/subdoelen beschreven die tezamen moeten leiden tot realisatie van 15% CO2 reductie in 2012. Met het deelproject ‘Bestaande stad bespaart energie’ wordt beoogd dat (tenminste) 2400 woningen in de bestaande particuliere woningvoorraad twee labelsprongen maken. Om energiebesparing in de bestaande woningbouw te realiseren, wordt voorgesteld een project op te starten waarbij woningeigenaren actief geïnformeerd en gemotiveerd worden om energiebesparende maatregelen in hun woning te treffen. KOW is door de gemeente voor dit project geselecteerd voor een eerste gebied van 500 woningen.
KOW en WM+P starten met het 2e project op Park 20|20 voor FIFPro
De nieuwe vestiging voor FIFPro wordt een kantoorgebouw van ca. 4.500 m2. FIFPro is de vereniging voor proffesionele voetballers. De bouw van het eerste gebouw op het park voor BSH is reeds gestart.
Soesterberg – Herstructurering Dorpsplein e.o.
Gemeente Soest, Dura Vermeer Bouw Houten en KOW werken aan de revitalisering van Soesterberg. Het Dorpsplein maakt daar deel van uit. De herstructurering omvat het maken van het stedenbouwkundige plan en het bestemmingsplan. Het gebouwontwerp wordt op dit moment uitgewerkt door KOW Architectuur. De herstructurering van het Dorpsplein is het vervolg op een eerdere ontwikkeling, welke met succes gerealiseerd is.
Bouw Castellum Houten West in volle gang!
Het plan Castellum Houten vormt het hart van de vinexlocatie Houten Zuid. Houten Zuid bestaat uit circa 7500 woningen, waarvan het overgrote deel inmiddels is gerealiseerd. In deze ruim opgezette rustieke woonwijk wordt Castellum het voorzieningenhart van Houten Zuid. Het plan Castellum, zoals de naam al zegt, bestaat uit “kasteelmuren” en wordt omsloten door een brede gracht. Binnen deze “kasteelmuren”, die worden gevormd door woningen, worden eengezinswoningen, appartementen en een wijkwinkelcentrum gerealiseerd. Te midden van deze wijk komt het treinstation Houten-Zuid. Het plan bestaat uit een oostelijk en een westelijk deel welke wordt doorsneden door de spoorlijn UtrechtDen Bosch. Het westelijke deel van het plan Castellum wordt ontwikkeld door het Ontwikkelingsverband Houten, een samenwerking tussen: AM, Bouwfonds Ontwikkeling, Dura Vermeer, Synchroon en Trebbe. In dit deelgebied wordt het wijkwinkelcentrum, een ondergrondse parkeervoorziening, woningen en appartementen gerealiseerd. In totaal komen er circa 450 woningen.
10
Westeraam Nautisch Centrum - Elst - Scheveningen
Scheveningen
KOW Magazine voorjaar 2010
Frans Dirks Architect Op het scharnierpunt van de zee en de stad is de pakhuisarchitectuur van het Nautisch centrum vanzelfsprekend... De Locatie bevindt zich aan de 2e binnenhaven van Scheveningen en kan worden gezien als het centrum van alle jachthavenactiviteiten. Het appartementengebouw, in de langsrichting van de haven, biedt afwisselend zicht op de jachthaven en op zee. De commerciële ruimten hebben zoveel als mogelijk havengebonden functies. In de jachthaven zijn vele restaurants en horecagelegenheden. Zo wordt gemikt op de komst van een sterren restaurant, een brasserie en een grand-café. Het project bevindt zich dichtbij het gezellige havencentrum en in de buurt van het strand en het centrum van Scheveningen-Bad. Door het “omklappen” van de jachthaven ontstaat er een aantrekkelijke kadefunctie aan de havenzijde van het complex. Scheveningen zal zich hierdoor als Europese zeehaven kunnen profileren.
Nautisch Centrum Locatie: Scheveningen Differentiatie:138 loft appartementen + commercieel en restaurant Parkeren: 191 p.p. in parkeergarage Ontwerp: KOW, 2004 Status: Gerealiseerd 2010 Architect: ir. Hans Kuiper, Frans Dirks architect A.v.B. Projectarchitect: ir. Jeroen Grosfeld, ir. René Buur Opdrachtgever: Fortis Ontwikkeling BV, Malherbe de Juvigny Vastgoed, Meeuwisse Beheer NV Aannemer: Dura Vermeer Bouw Leidschendam BV
11
10
Westeraam Nautisch Centrum - Elst - Scheveningen
Scheveningen
KOW Magazine voorjaar 2010
Frans Dirks Architect Op het scharnierpunt van de zee en de stad is de pakhuisarchitectuur van het Nautisch centrum vanzelfsprekend... De Locatie bevindt zich aan de 2e binnenhaven van Scheveningen en kan worden gezien als het centrum van alle jachthavenactiviteiten. Het appartementengebouw, in de langsrichting van de haven, biedt afwisselend zicht op de jachthaven en op zee. De commerciële ruimten hebben zoveel als mogelijk havengebonden functies. In de jachthaven zijn vele restaurants en horecagelegenheden. Zo wordt gemikt op de komst van een sterren restaurant, een brasserie en een grand-café. Het project bevindt zich dichtbij het gezellige havencentrum en in de buurt van het strand en het centrum van Scheveningen-Bad. Door het “omklappen” van de jachthaven ontstaat er een aantrekkelijke kadefunctie aan de havenzijde van het complex. Scheveningen zal zich hierdoor als Europese zeehaven kunnen profileren.
Nautisch Centrum Locatie: Scheveningen Differentiatie:138 loft appartementen + commercieel en restaurant Parkeren: 191 p.p. in parkeergarage Ontwerp: KOW, 2004 Status: Gerealiseerd 2010 Architect: ir. Hans Kuiper, Frans Dirks architect A.v.B. Projectarchitect: ir. Jeroen Grosfeld, ir. René Buur Opdrachtgever: Fortis Ontwikkeling BV, Malherbe de Juvigny Vastgoed, Meeuwisse Beheer NV Aannemer: Dura Vermeer Bouw Leidschendam BV
11
12
Westeraam Nautisch Centrum - Elst - Scheveningen
KOW Magazine voorjaar 2010
‘
diversiteit
Om in het blok te bereiken hebben we 13 architecten binnen de een deel van de gevel laten schetsen!
thematiek
’
13
12
Westeraam Nautisch Centrum - Elst - Scheveningen
KOW Magazine voorjaar 2010
‘
diversiteit
Om in het blok te bereiken hebben we 13 architecten binnen de een deel van de gevel laten schetsen!
thematiek
’
13
14
Interview KOW Magazine voorjaar 2010
KOW Magazine voorjaar 2010
P
Interview met Lenie Dwarshuis - van de Beek, gedeputeerde Provincie Zuid-Holland
dachten we aan ‘Voorheen de
kust als waterkering. Nu ligt de focus op het omgaan
met water.’
Lenie Dwarshuis - van de Beek is sinds 2003 lid van het college van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland met de portefeuilles Water, Kust en Internationale betrekkingen. Zij was voorheen wethouder voor de VVD in LeidschendamVoorburg. Wij spreken haar op haar werkkamer in het Provinciehuis op een zonnige woensdagmorgen. Lenie Dwarshuis spreekt enthousiast en bevlogen over haar portefeuille. Ze introduceert zichzelf dan ook met “je moet mij meestal afremmen”.
15
14
Interview KOW Magazine voorjaar 2010
KOW Magazine voorjaar 2010
P
Interview met Lenie Dwarshuis - van de Beek, gedeputeerde Provincie Zuid-Holland
dachten we aan ‘Voorheen de
kust als waterkering. Nu ligt de focus op het omgaan
met water.’
Lenie Dwarshuis - van de Beek is sinds 2003 lid van het college van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland met de portefeuilles Water, Kust en Internationale betrekkingen. Zij was voorheen wethouder voor de VVD in LeidschendamVoorburg. Wij spreken haar op haar werkkamer in het Provinciehuis op een zonnige woensdagmorgen. Lenie Dwarshuis spreekt enthousiast en bevlogen over haar portefeuille. Ze introduceert zichzelf dan ook met “je moet mij meestal afremmen”.
15
16
KOW Magazine voorjaar 2010
Interview - Lenie Dwarshuis
Dinsdag 20 april jongstleden stelde Gedeputeerde Staten de definitieve ontwerpen van de provinciale Structuurvisie, de Verordening Ruimte en de Uitvoeringsagenda vast. In de Visie op Zuid-Holland beschrijft de provincie haar doelstellingen en provinciale belangen. De Structuurvisie is een visie voor 2020 met bijbehorende uitvoeringsstrategie en geeft een doorkijk naar 2040. Alle reden om langs te gaan. Wat maakt deze visie anders dan zijn voorgangers? Lenie Dwarshuis maakt meteen duidelijk dat zij niet eerst verantwoordelijke gedeputeerde is voor ruimtelijke ontwikkeling. Haar focus is water, in de breedste zin: kwaliteit, veiligheid, te veel of juist te weinig water. Maar water is zoveel meer, blijkt al snel tijdens het interview. We komen al snel op de Kust, een belangrijk onderdeel van haar portefeuille. Voorheen dachten we aan de kust vooral als zeewering. Nu ligt de focus op het leven met water. In het gesprek wordt duidelijk wat de gedeputeerde daarmee bedoelt en wat voor ruimtelijke gevolgen dit heeft. Een belangrijke verandering in ons ruimtelijke denken is de kust niet langer te zien als een barrière tegen de zee, maar als een integraal ruimtelijk project. De kust wordt daarmee voor meerdere doelen belangrijk, zoals natuur en recreatie.
‘ van
Het gaat om het
aanbrengen
20 miljoen m³zand!’
Veel te lang is de kust gezien als een achtertuin, waar je niets mee doet. We leefden in dit deel van de Randstad met onze rug naar de kust toe. De kust moet weer onze voortuin worden. De afgelopen jaren is al geïnvesteerd in de kust door kustveiligheid te combineren met de aanpak van de ruimtelijke kwaliteit. Bijvoorbeeld in Noordwijk waar bij de kustversterking een zogenaamde dijk in duin constructie is gemaakt. Dit jaar zullen Provincie en Rijk ook starten met een heel nieuw concept van kustverdediging en kustuitbreiding, namelijk de Zandmotor. Vanuit het concept bouwen met de natuur heeft Nederland weer een nieuw staaltje van deltatechnologie binnen handbereik. De zandmotor is een grote hoeveelheid zand die, als een soort duin, wordt aangebracht voor de Delflandse kust. Door wind, golven en zeestroming wordt het grootste deel van dat zand ‘afgegeven’ aan het strand en groeit de kust zeewaarts op een natuurlijke wijze aan. Het gaat om het aanbrengen van 20 miljoen m³ zand. Dit levert een bijdrage aan de kustveiligheid op langere termijn. Met het project zal veel kennis en ervaring worden opgedaan. Kennis waarvoor veel interesse is vanuit andere soortgelijke gebieden in de wereld, onder andere New Orleans. Mocht de Zandmotor succesvol blijken dan zouden we er voor kunnen kiezen meer van dergelijke Zandmotoren voor de Nederlandse kust aan te brengen.
Met de Zandmotor wordt ook meer ruimte gecreëerd voor natuur en recreatie. Met daarmee als doel om het woon- en leefklimaat van de zuidvleugel van de Randstad te versterken. Niet onbelangrijk, wanneer we bedenken dat het leefklimaat er, in vergelijking met andere stedelijke netwerken in de EU, onder druk staat. Ruimtelijke kwaliteit is een belangrijke vestigingsvoorwaarde voor (internationale) bedrijven en instellingen. Het vergroot de aantrekkingskracht om (hoog) gekwalificeerd personeel aan zich te binden. Met de nieuwe ruimte wordt impliciet een ander belangrijk aspect gediend. In de zuidvleugel van de Randstad is de afgelopen decennia veel gebouwd, zowel woonwijken als bedrijventerreinen. Dat is ook nodig om goed te kunnen wonen én werken, en dus voor onze economie. Daardoor is wel veel groen verloren gegaan. We hebben ook daarom dringend behoefte aan meer ruimte voor natuur en recreatie. Uit studies blijkt dat per hoofd van de bevolking er in de zuidvleugel van de Randstad, in vergelijking met andere grote Europese regio’s als de Vlaamse ruit, Frankfurt en het gebied rond Lille, onze concurrenten, een aanzienlijk tekort is aan groen en recreatieve ruimte ‘om de hoek’. De nieuwe ruimte compenseert voor een (klein) deel de afname van het groen in dit deel van de Randstad. Met de bredere kust zijn we er niet, onderdeel van de opgave is ook het verbeteren van de recreatieve en natuurkwaliteit van het Westland. Daarmee kan er ook economisch gewin worden behaald. Lenie Dwarshuis noemt twee voorbeelden waarbij water profitaal, waardeverhogend is: wonen aan water en het actief benutten van water. Zo benut Friesland het water voor recreatieve en natuurfuncties veel beter dan Zuid-Holland. Ze ziet veel in de mogelijkheid het grotendeels nog bestaande netwerk van vaarten in het Westland daarvoor te benutten. De vaarten die vroeger werden gebruikt om met de platbodems de goederen naar de steden te vervoeren. Het benutten van deze infrastructuur tussen kust en achterland maar ook tussen Rotterdam en Den Haag. Daarmee heb je goud in handen! Samen met de gemeenten en in het bijzonder de gemeente Westland werkt de Provincie aan het creëren van nieuwe mogelijkheden. ir. Remko Veenstra en ir. René Marey
17
16
KOW Magazine voorjaar 2010
Interview - Lenie Dwarshuis
Dinsdag 20 april jongstleden stelde Gedeputeerde Staten de definitieve ontwerpen van de provinciale Structuurvisie, de Verordening Ruimte en de Uitvoeringsagenda vast. In de Visie op Zuid-Holland beschrijft de provincie haar doelstellingen en provinciale belangen. De Structuurvisie is een visie voor 2020 met bijbehorende uitvoeringsstrategie en geeft een doorkijk naar 2040. Alle reden om langs te gaan. Wat maakt deze visie anders dan zijn voorgangers? Lenie Dwarshuis maakt meteen duidelijk dat zij niet eerst verantwoordelijke gedeputeerde is voor ruimtelijke ontwikkeling. Haar focus is water, in de breedste zin: kwaliteit, veiligheid, te veel of juist te weinig water. Maar water is zoveel meer, blijkt al snel tijdens het interview. We komen al snel op de Kust, een belangrijk onderdeel van haar portefeuille. Voorheen dachten we aan de kust vooral als zeewering. Nu ligt de focus op het leven met water. In het gesprek wordt duidelijk wat de gedeputeerde daarmee bedoelt en wat voor ruimtelijke gevolgen dit heeft. Een belangrijke verandering in ons ruimtelijke denken is de kust niet langer te zien als een barrière tegen de zee, maar als een integraal ruimtelijk project. De kust wordt daarmee voor meerdere doelen belangrijk, zoals natuur en recreatie.
‘ van
Het gaat om het
aanbrengen
20 miljoen m³zand!’
Veel te lang is de kust gezien als een achtertuin, waar je niets mee doet. We leefden in dit deel van de Randstad met onze rug naar de kust toe. De kust moet weer onze voortuin worden. De afgelopen jaren is al geïnvesteerd in de kust door kustveiligheid te combineren met de aanpak van de ruimtelijke kwaliteit. Bijvoorbeeld in Noordwijk waar bij de kustversterking een zogenaamde dijk in duin constructie is gemaakt. Dit jaar zullen Provincie en Rijk ook starten met een heel nieuw concept van kustverdediging en kustuitbreiding, namelijk de Zandmotor. Vanuit het concept bouwen met de natuur heeft Nederland weer een nieuw staaltje van deltatechnologie binnen handbereik. De zandmotor is een grote hoeveelheid zand die, als een soort duin, wordt aangebracht voor de Delflandse kust. Door wind, golven en zeestroming wordt het grootste deel van dat zand ‘afgegeven’ aan het strand en groeit de kust zeewaarts op een natuurlijke wijze aan. Het gaat om het aanbrengen van 20 miljoen m³ zand. Dit levert een bijdrage aan de kustveiligheid op langere termijn. Met het project zal veel kennis en ervaring worden opgedaan. Kennis waarvoor veel interesse is vanuit andere soortgelijke gebieden in de wereld, onder andere New Orleans. Mocht de Zandmotor succesvol blijken dan zouden we er voor kunnen kiezen meer van dergelijke Zandmotoren voor de Nederlandse kust aan te brengen.
Met de Zandmotor wordt ook meer ruimte gecreëerd voor natuur en recreatie. Met daarmee als doel om het woon- en leefklimaat van de zuidvleugel van de Randstad te versterken. Niet onbelangrijk, wanneer we bedenken dat het leefklimaat er, in vergelijking met andere stedelijke netwerken in de EU, onder druk staat. Ruimtelijke kwaliteit is een belangrijke vestigingsvoorwaarde voor (internationale) bedrijven en instellingen. Het vergroot de aantrekkingskracht om (hoog) gekwalificeerd personeel aan zich te binden. Met de nieuwe ruimte wordt impliciet een ander belangrijk aspect gediend. In de zuidvleugel van de Randstad is de afgelopen decennia veel gebouwd, zowel woonwijken als bedrijventerreinen. Dat is ook nodig om goed te kunnen wonen én werken, en dus voor onze economie. Daardoor is wel veel groen verloren gegaan. We hebben ook daarom dringend behoefte aan meer ruimte voor natuur en recreatie. Uit studies blijkt dat per hoofd van de bevolking er in de zuidvleugel van de Randstad, in vergelijking met andere grote Europese regio’s als de Vlaamse ruit, Frankfurt en het gebied rond Lille, onze concurrenten, een aanzienlijk tekort is aan groen en recreatieve ruimte ‘om de hoek’. De nieuwe ruimte compenseert voor een (klein) deel de afname van het groen in dit deel van de Randstad. Met de bredere kust zijn we er niet, onderdeel van de opgave is ook het verbeteren van de recreatieve en natuurkwaliteit van het Westland. Daarmee kan er ook economisch gewin worden behaald. Lenie Dwarshuis noemt twee voorbeelden waarbij water profitaal, waardeverhogend is: wonen aan water en het actief benutten van water. Zo benut Friesland het water voor recreatieve en natuurfuncties veel beter dan Zuid-Holland. Ze ziet veel in de mogelijkheid het grotendeels nog bestaande netwerk van vaarten in het Westland daarvoor te benutten. De vaarten die vroeger werden gebruikt om met de platbodems de goederen naar de steden te vervoeren. Het benutten van deze infrastructuur tussen kust en achterland maar ook tussen Rotterdam en Den Haag. Daarmee heb je goud in handen! Samen met de gemeenten en in het bijzonder de gemeente Westland werkt de Provincie aan het creëren van nieuwe mogelijkheden. ir. Remko Veenstra en ir. René Marey
17
18
Nieuws
KOW Magazine voorjaar 2010
Euromax wint Havenbeeld 2009
Containeroverslagbedrijf Euromax heeft het Havenbeeld 2009 gewonnen, een nieuwe, jaarlijkse prijs die ondernemers moet stimuleren aandacht te besteden aan de uitstraling van hun kantoor, bedrijfscomplex of terminal. De prijs is door het Havenbedrijf Rotterdam en Deltalinqs ingesteld en wordt jaarlijks uitgereikt. Hans Smits maakte op 30 december de winnaar bekend tijdens de Eindejaarsbijeenkomst van de Havenvereniging en reikte meteen de prijs uit. Euromax heeft het Havenbeeld vooral gewonnen voor zijn kantoor, een landmark op de Maasvlakte. De Euromax terminal, een dochteronderneming van ECT, is in 2008 in gebruik genomen. Het juryrapport roemt het kantoor als “een landmark op de noordelijke Maasvlakte met een zeer markante, krachtige vorm. Het heeft een bij de haven passende, verzorgde en robuuste stijl die in het totale complex is doorgezet.”
KOW overhandigt rapportages aan wethouder Marnix Norder In samenwerking met de gemeente Den Haag en onderzoeksinstituut OTB TU Delft heeft KOW onderzoek gedaan naar de duurzaamheid van Haagse particuliere woningen van voor 1985. Met het ‘Pakket van Ingrepen’ van isolatie, hoog rendement verwarming en duurzame energie is 30% CO2-reductie mogelijk. Hiertoe dient 63% van de maatregelen te worden uitgevoerd. Bij deze 63% zijn de kosten gemiddeld € 8.000,- incl. btw per woning. Energiebesparing levert over een periode van vijftien jaar gemiddeld € 4.300 op, resteert een ‘onrendabele top’ van € 3.700 incl. btw. “Samengevat kan gezegd worden dat er van de particuliere huiseigenaren en even zozeer van hun huurders in de komende jaren flink wat gevraagd wordt. Dat zal niet vanzelf gaan. Bij de huiseigenaren is kennis- en
19
Anjelica Cicilia: Building Passion Vrouw! Bij de boekpresentatie van Building Passion Sterke vrouwen in de bouw werd ook de Building Passion Award 2009 uitgereikt. De jury bestond uit Heleen Mees, Myrthe Hilkens, Ellen Sander, Hans Lensvelt en Harm Tilman. Zij koos uit de vijf genomineerden Anjelica Cicilia, commercieel directeur bij KOW, als winnaar. Naast Anjelica Cicilia waren ook Maartje Lammers van 24H Architecture, Sabine van den Boom van Heddes Bouw, Michelle Prins van DEC, Volker Wessels en Elphi Nelissen van Nelissen Ingenieursbureau, genomineerd. Op de foto v.l.n.r. Anjelica Cicilia en Harm Tilman.
bewustzijnontwikkeling nodig om het onderhoud én de verduurzaming van het eigen of gedeelde bezit goed vorm te geven. De kansen liggen in de integratie van onderhoud- én verduurzamings-
Chinese poorten officieel geopend
maatregelen van de woning” aldus Pieter Sitsen, herstructureringsspecialist en partner bij KOW. Op de foto v.l.n.r. Guido Bekink, Pieter Sitsen en Marnix Norder.
Een icoon voor Zaandam!
MFA Palet Vliedberg te Vlijmen opgeleverd Het programma van de multifunctionele accommodatie bestaat naast 40 huurwoningen uit een groot aantal openbare functies: een basisschool, kinderdagverblijf, naschoolse opvang, peuterspeelzaal, gymzaal, een buurthuis met alle bijbehorende functies en een aantal kantoren voor maatschappelijke instellingen. De basis is een 8-vorm; de brede school in een rondgang aan de ene zijde en het buurthuis met kantoren, grote zaal en gymzaal aan de andere zijde. Via de centrale entree zijn alle delen te bereiken. De woningen worden complementair in 3 poten over het begane grond volume geschoven.
Officiële start bouw BSH Hoofdkantoor op Park 20|20
Saendelft in Zaandam, het winkelcentrum met zorgvoorzieningen en woningen in het hart van de nieuwe uitbreidingswijk van Zaanstad is reeds opgeleverd. Het project van OBAN en gebouwd door BAM Woningbouw Amsterdam bestaat uit 8.000 m2 winkels, 1.200 m2 gezondheidscentrum, ca. 210 appartementen en zorgwoningen en 450 parkeerplaatsen. Door zijn duidelijke contour en massa werkt het complex als een icoon voor de omgeving. In de as van de Saendelverlaan, de belangrijkste route door de wijk, staat de toren. Vanaf de andere toegangswegen geven poorten toegang tot het winkelcentrum voor voetgangers en fietsers.
Onder begeleiding van Chinese trommelaars, leeuwendansers, vuurwerk en muziek openden op 28 januari burgemeester Jozias van Aartsen en ambassadeur H.E. Zhuang Jun van China officieel de Chinese poorten in de Wagenstraat die de entree vormen tot het Haagse Chinatown.
Bezoek onze nieuwe website!
1e Paal MFA Werkhoven De Crescent opgeleverd!
De Crescent te Zwijndrecht is een project van Pronet Projectontwikkeling bestaande uit 79 luxe appartementen en 17 commerciële ruimten.
Afgelopen 20 april werd in Werkhoven officieel de eerste paal geslagen voor de MFA Werkhoven. De nieuwe naam is door de bewoners zelf gekozen: Het Kwartier
18
Nieuws
KOW Magazine voorjaar 2010
Euromax wint Havenbeeld 2009
Containeroverslagbedrijf Euromax heeft het Havenbeeld 2009 gewonnen, een nieuwe, jaarlijkse prijs die ondernemers moet stimuleren aandacht te besteden aan de uitstraling van hun kantoor, bedrijfscomplex of terminal. De prijs is door het Havenbedrijf Rotterdam en Deltalinqs ingesteld en wordt jaarlijks uitgereikt. Hans Smits maakte op 30 december de winnaar bekend tijdens de Eindejaarsbijeenkomst van de Havenvereniging en reikte meteen de prijs uit. Euromax heeft het Havenbeeld vooral gewonnen voor zijn kantoor, een landmark op de Maasvlakte. De Euromax terminal, een dochteronderneming van ECT, is in 2008 in gebruik genomen. Het juryrapport roemt het kantoor als “een landmark op de noordelijke Maasvlakte met een zeer markante, krachtige vorm. Het heeft een bij de haven passende, verzorgde en robuuste stijl die in het totale complex is doorgezet.”
KOW overhandigt rapportages aan wethouder Marnix Norder In samenwerking met de gemeente Den Haag en onderzoeksinstituut OTB TU Delft heeft KOW onderzoek gedaan naar de duurzaamheid van Haagse particuliere woningen van voor 1985. Met het ‘Pakket van Ingrepen’ van isolatie, hoog rendement verwarming en duurzame energie is 30% CO2-reductie mogelijk. Hiertoe dient 63% van de maatregelen te worden uitgevoerd. Bij deze 63% zijn de kosten gemiddeld € 8.000,- incl. btw per woning. Energiebesparing levert over een periode van vijftien jaar gemiddeld € 4.300 op, resteert een ‘onrendabele top’ van € 3.700 incl. btw. “Samengevat kan gezegd worden dat er van de particuliere huiseigenaren en even zozeer van hun huurders in de komende jaren flink wat gevraagd wordt. Dat zal niet vanzelf gaan. Bij de huiseigenaren is kennis- en
19
Anjelica Cicilia: Building Passion Vrouw! Bij de boekpresentatie van Building Passion Sterke vrouwen in de bouw werd ook de Building Passion Award 2009 uitgereikt. De jury bestond uit Heleen Mees, Myrthe Hilkens, Ellen Sander, Hans Lensvelt en Harm Tilman. Zij koos uit de vijf genomineerden Anjelica Cicilia, commercieel directeur bij KOW, als winnaar. Naast Anjelica Cicilia waren ook Maartje Lammers van 24H Architecture, Sabine van den Boom van Heddes Bouw, Michelle Prins van DEC, Volker Wessels en Elphi Nelissen van Nelissen Ingenieursbureau, genomineerd. Op de foto v.l.n.r. Anjelica Cicilia en Harm Tilman.
bewustzijnontwikkeling nodig om het onderhoud én de verduurzaming van het eigen of gedeelde bezit goed vorm te geven. De kansen liggen in de integratie van onderhoud- én verduurzamings-
Chinese poorten officieel geopend
maatregelen van de woning” aldus Pieter Sitsen, herstructureringsspecialist en partner bij KOW. Op de foto v.l.n.r. Guido Bekink, Pieter Sitsen en Marnix Norder.
Een icoon voor Zaandam!
MFA Palet Vliedberg te Vlijmen opgeleverd Het programma van de multifunctionele accommodatie bestaat naast 40 huurwoningen uit een groot aantal openbare functies: een basisschool, kinderdagverblijf, naschoolse opvang, peuterspeelzaal, gymzaal, een buurthuis met alle bijbehorende functies en een aantal kantoren voor maatschappelijke instellingen. De basis is een 8-vorm; de brede school in een rondgang aan de ene zijde en het buurthuis met kantoren, grote zaal en gymzaal aan de andere zijde. Via de centrale entree zijn alle delen te bereiken. De woningen worden complementair in 3 poten over het begane grond volume geschoven.
Officiële start bouw BSH Hoofdkantoor op Park 20|20
Saendelft in Zaandam, het winkelcentrum met zorgvoorzieningen en woningen in het hart van de nieuwe uitbreidingswijk van Zaanstad is reeds opgeleverd. Het project van OBAN en gebouwd door BAM Woningbouw Amsterdam bestaat uit 8.000 m2 winkels, 1.200 m2 gezondheidscentrum, ca. 210 appartementen en zorgwoningen en 450 parkeerplaatsen. Door zijn duidelijke contour en massa werkt het complex als een icoon voor de omgeving. In de as van de Saendelverlaan, de belangrijkste route door de wijk, staat de toren. Vanaf de andere toegangswegen geven poorten toegang tot het winkelcentrum voor voetgangers en fietsers.
Onder begeleiding van Chinese trommelaars, leeuwendansers, vuurwerk en muziek openden op 28 januari burgemeester Jozias van Aartsen en ambassadeur H.E. Zhuang Jun van China officieel de Chinese poorten in de Wagenstraat die de entree vormen tot het Haagse Chinatown.
Bezoek onze nieuwe website!
1e Paal MFA Werkhoven De Crescent opgeleverd!
De Crescent te Zwijndrecht is een project van Pronet Projectontwikkeling bestaande uit 79 luxe appartementen en 17 commerciële ruimten.
Afgelopen 20 april werd in Werkhoven officieel de eerste paal geslagen voor de MFA Werkhoven. De nieuwe naam is door de bewoners zelf gekozen: Het Kwartier
20
P
Interview
KOW Magazine voorjaar 2010
Interview met Hans Kuiper, adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling KOW
‘Hans Kuiper terug bij KOW’ Hans Kuiper heeft afscheid genomen van de gemeente Den Haag. Na één jaar hoofd Stedenbouw te zijn geweest stopt hij ermee. “Dit doe ik met gemengde gevoelens, want hoewel ik het gevoel heb dat ik wel degelijk een bijdrage heb geleverd aan de stedelijke ontwikkeling van Den Haag, zat er volgens mij meer in. Dat de stedenbouw door de crisis fundamenteel is veranderd, is nog niet goed doorgedrongen tot het ambtelijke apparaat.” “Ik ben mijn hele leven ondernemer geweest. Daar heb ik me op verkeken toen ik Maarten Schmitt opvolgde als hoofd van de afdeling Stedenbouw in Den Haag. Vroeger was die afdeling de regisseur van de stad, zoals een architect de regisseur was van het bouwproces. Die rol is de laatste tien, vijftien jaar danig uitgehold. De macht ligt tegenwoordig bij de procesmanagers. Die bepalen wat er gebeurt. Van een regierol is geen sprake meer. Dat is voor mij één van de redenen geweest om mijn contract niet te verlengen. Misschien ben ik er ook wel te ongeduldig voor. Ik ga verder als adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling bij KOW.” Programmaloze stedenbouw Hans Kuiper is er van overtuigd dat er op stedenbouwkundig gebied voorlopig weinig tot niets gebeurt in Nederland – en dus ook in Den Haag. “We bevinden ons in een transitieperiode. De oude stedenbouw die werd gedreven door allerlei programma’s op het gebied van onder andere wonen en kantoren verdwijnt, om plaats te maken voor een programma- en plankaartloze, duurzame stedenbouw. Kijk maar naar de Binckhorst. Daar is een paar jaar geleden, toen alles nog kon, een megalomaan plan voor gemaakt. Duizenden woningen, honderdduizenden vierkante meters aan kantoren… Het kon allemaal niet op en niet gek genoeg. Nou, wel dus. Iconenstedenbouw noem ik dat. Die behoort tot het verleden en komt niet meer terug. Je moet op zoek gaan naar de potenties van een gebied en vervolgens kijken hoe je die potenties
optimaal kunt ontsluiten en benutten, in combinatie met een goede gebiedsbranding.” Hans Kuiper heeft zich als stadsstedenbouwer intensief bezig gehouden met de kust. “De ligging aan de kust is één van de Unique Selling Points van Den Haag. Daar is tot dusver veel te weinig mee gedaan. Op aandringen van de afdeling Stedenbouw wordt daarom gewerkt aan een nieuwe kustvisie. Omdat de zeewering uitgerekend ter hoogte van Den Haag nogal kwetsbaar is, wordt bij Terheijde een zandmotor aangebracht in het water. In feite krijg je er daardoor ter hoogte van Den Haag over een breedte van enkele kilometers een stuk land, een stuk kust bij.” Hans Kuiper benadrukt dat ‘zijn’ kustvisie geen programma bevat. “Dat is de nieuwe stedenbouw. Je legt in een gebied, in dit geval de nieuwe kuststrook, een soort basis voor latere ontwikkelingen, inclusief een goede ontsluiting. Dat vraagt wel om nieuwe financieringsconstructies, want anders profiteren ontwikkelaars van het vele voorwerk en de investeringen die je als gemeente doet. Misschien moet je per gebied wel een fonds oprichten dat je vult met publiek en privaat geld. Beleggers en ontwikkelaars moeten zich dan wel realiseren dat het wel vijftien, twintig jaar kan duren voor ze hun investering terug beginnen te verdienen. Met de oude stedenbouw, het oude ontwikkelen, is het snelle geld verdienen voorbij. Het terugbouwen van hetzelfde aantal woningen bij binnenstedelijke herontwikkeling is fysiek onmogelijk.
Als je duizend woningen sloopt moet je niet duizend woningen terugbouwen, maar hetzelfde bouwvolume met minder woningen. Die woningen krijgen daardoor een maatvoering en buitenruimtes die voldoen aan de eisen die mensen er tegenwoordig aan stellen. Bovendien moet je ruimte creëren voor voldoende kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte. Dat is in steden een absolute voorwaarde voor aantrekkelijke woonmilieus, waarmee je mensen aan de stad kunt binden.” Op de vraag hoe ga je dat aanpakken bij KOW antwoordt hij: “KOW heeft al de transitie gemaakt naar de nieuwe stedenbouw. Daar is door de ervaring met grootschalige projecten en de veranderingen in de markt door de crisis
op geanticipeerd. KOW maakt bijvoorbeeld nu deel uit van een groep die in Amsterdam in een nieuwe samenwerkingsvorm werken aan de vernieuwing en verduurzaming van een stuk stad. KOW is partner in dit verband dat door Eigen Haard is geïnitieerd. Het lange termijn belang van de corporatie stelt ons in staat de hele life cycle van de buurt te betrekken. De eindgebruiker staat weer centraal in dit plan dat deze maanden gestalte krijgt op de BIM computers van KOW. De nieuwe stedenbouw biedt geweldige kansen. In Nederland barst het van de gebieden die gemaakt zijn hiervoor!” ir. Anjelica Cicilia
21
20
P
Interview
KOW Magazine voorjaar 2010
Interview met Hans Kuiper, adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling KOW
‘Hans Kuiper terug bij KOW’ Hans Kuiper heeft afscheid genomen van de gemeente Den Haag. Na één jaar hoofd Stedenbouw te zijn geweest stopt hij ermee. “Dit doe ik met gemengde gevoelens, want hoewel ik het gevoel heb dat ik wel degelijk een bijdrage heb geleverd aan de stedelijke ontwikkeling van Den Haag, zat er volgens mij meer in. Dat de stedenbouw door de crisis fundamenteel is veranderd, is nog niet goed doorgedrongen tot het ambtelijke apparaat.” “Ik ben mijn hele leven ondernemer geweest. Daar heb ik me op verkeken toen ik Maarten Schmitt opvolgde als hoofd van de afdeling Stedenbouw in Den Haag. Vroeger was die afdeling de regisseur van de stad, zoals een architect de regisseur was van het bouwproces. Die rol is de laatste tien, vijftien jaar danig uitgehold. De macht ligt tegenwoordig bij de procesmanagers. Die bepalen wat er gebeurt. Van een regierol is geen sprake meer. Dat is voor mij één van de redenen geweest om mijn contract niet te verlengen. Misschien ben ik er ook wel te ongeduldig voor. Ik ga verder als adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling bij KOW.” Programmaloze stedenbouw Hans Kuiper is er van overtuigd dat er op stedenbouwkundig gebied voorlopig weinig tot niets gebeurt in Nederland – en dus ook in Den Haag. “We bevinden ons in een transitieperiode. De oude stedenbouw die werd gedreven door allerlei programma’s op het gebied van onder andere wonen en kantoren verdwijnt, om plaats te maken voor een programma- en plankaartloze, duurzame stedenbouw. Kijk maar naar de Binckhorst. Daar is een paar jaar geleden, toen alles nog kon, een megalomaan plan voor gemaakt. Duizenden woningen, honderdduizenden vierkante meters aan kantoren… Het kon allemaal niet op en niet gek genoeg. Nou, wel dus. Iconenstedenbouw noem ik dat. Die behoort tot het verleden en komt niet meer terug. Je moet op zoek gaan naar de potenties van een gebied en vervolgens kijken hoe je die potenties
optimaal kunt ontsluiten en benutten, in combinatie met een goede gebiedsbranding.” Hans Kuiper heeft zich als stadsstedenbouwer intensief bezig gehouden met de kust. “De ligging aan de kust is één van de Unique Selling Points van Den Haag. Daar is tot dusver veel te weinig mee gedaan. Op aandringen van de afdeling Stedenbouw wordt daarom gewerkt aan een nieuwe kustvisie. Omdat de zeewering uitgerekend ter hoogte van Den Haag nogal kwetsbaar is, wordt bij Terheijde een zandmotor aangebracht in het water. In feite krijg je er daardoor ter hoogte van Den Haag over een breedte van enkele kilometers een stuk land, een stuk kust bij.” Hans Kuiper benadrukt dat ‘zijn’ kustvisie geen programma bevat. “Dat is de nieuwe stedenbouw. Je legt in een gebied, in dit geval de nieuwe kuststrook, een soort basis voor latere ontwikkelingen, inclusief een goede ontsluiting. Dat vraagt wel om nieuwe financieringsconstructies, want anders profiteren ontwikkelaars van het vele voorwerk en de investeringen die je als gemeente doet. Misschien moet je per gebied wel een fonds oprichten dat je vult met publiek en privaat geld. Beleggers en ontwikkelaars moeten zich dan wel realiseren dat het wel vijftien, twintig jaar kan duren voor ze hun investering terug beginnen te verdienen. Met de oude stedenbouw, het oude ontwikkelen, is het snelle geld verdienen voorbij. Het terugbouwen van hetzelfde aantal woningen bij binnenstedelijke herontwikkeling is fysiek onmogelijk.
Als je duizend woningen sloopt moet je niet duizend woningen terugbouwen, maar hetzelfde bouwvolume met minder woningen. Die woningen krijgen daardoor een maatvoering en buitenruimtes die voldoen aan de eisen die mensen er tegenwoordig aan stellen. Bovendien moet je ruimte creëren voor voldoende kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte. Dat is in steden een absolute voorwaarde voor aantrekkelijke woonmilieus, waarmee je mensen aan de stad kunt binden.” Op de vraag hoe ga je dat aanpakken bij KOW antwoordt hij: “KOW heeft al de transitie gemaakt naar de nieuwe stedenbouw. Daar is door de ervaring met grootschalige projecten en de veranderingen in de markt door de crisis
op geanticipeerd. KOW maakt bijvoorbeeld nu deel uit van een groep die in Amsterdam in een nieuwe samenwerkingsvorm werken aan de vernieuwing en verduurzaming van een stuk stad. KOW is partner in dit verband dat door Eigen Haard is geïnitieerd. Het lange termijn belang van de corporatie stelt ons in staat de hele life cycle van de buurt te betrekken. De eindgebruiker staat weer centraal in dit plan dat deze maanden gestalte krijgt op de BIM computers van KOW. De nieuwe stedenbouw biedt geweldige kansen. In Nederland barst het van de gebieden die gemaakt zijn hiervoor!” ir. Anjelica Cicilia
21
22
Engineering BIM - BSH, Hoofddorp
e n g i n ee r i n g
Jeroen Grosfeld Architect
Transmissie model in Ecotect
Rendering uit Revit
KOW is verantwoordelijk voor de uitwerking van het nieuwe hoofdkantoor van BSH op Park 20|20 te Hoofddorp. In nauwe samenwerking met ontwerpend architect William McDonough & Partners is het ontwerp in Revit gemodelleerd. Door het extreem korte uitwerkingstraject is er tegelijkertijd op beide locaties (Den Haag - NL en Charlottesville -USA) aan hetzelffde model gewerkt. Essentieel daarbij was een heldere overdrachtstructuur en een juiste demarkering van werkzaamheden bij beide teams. Groot voordeel van deze methode was dat ontwerpend en uitvoerend architect altijd op de hoogte zijn van elkaars voortgang, en er duidelijker gevisualiseerd kan worden wat de gevolgen van bepaalde beslissingen zijn, wat de communicatie tussen beide teams een stuk transparanter maakte. Het bijzondere aan dit model is dat het naast het teken en detailleerwerk de gebruikelijke oppervlakte-staten en tellijsten tevens gebruikt is voor het doorrekenen van daglicht en transmissiewaarden. Daarmee is al in een vroeg stadium informatie verkregen die heeft geleid tot aanpassing van het ontwerp, in plaats van het achteraf op kostbare wijze oplossen van problemen tijdens of na de uitvoering. In het volgende gebouw op Park 20|20, het nieuwe kantoor voor FiFPro, zal al de kennis die we hebben opgebouwd met BSH verder worden geoptimaliseerd. Het streven is in dat model ook alle relevante C2C-informatie in te bouwen. Daarmee moet het op termijn mogelijk worden alle informatie voor een C2C-keurmerk te genereren. Op dit moment wordt er tevens gewerkt aan de opzet van een Masterplan-Model waarin alle gebouwen, het landschapsontwerp en alle infrastructuur zullen worden opgenomen. Dit model zal uiteindelijk kunnen gaan fungeren als Facility Management-model voor het parkbeheer en zal beschikbaar worden gemaakt op een centrale Modelserver.
Daglicht studie
KOW Magazine voorjaar 2010
Wassenaar BSH - Hoofddorp
BSH hoofdkantoor Locatie: Beukenhorst Zuid, Hoofddorp Differentiatie: 8.700 m2 kantoor en showrooms Ontwerpend architect: William McDounough + Partners Uitvoerend architect: KOW Status: In uitvoering Projectarchitect: ir. Jeroen Grosfeld Projectleider: ing. Ronald Kappert Opdrachtgever: Park 20|20 cv Aannemer: IBB Kondor BV
23
22
Engineering BIM - BSH, Hoofddorp
e n g i n ee r i n g
Jeroen Grosfeld Architect
Transmissie model in Ecotect
Rendering uit Revit
KOW is verantwoordelijk voor de uitwerking van het nieuwe hoofdkantoor van BSH op Park 20|20 te Hoofddorp. In nauwe samenwerking met ontwerpend architect William McDonough & Partners is het ontwerp in Revit gemodelleerd. Door het extreem korte uitwerkingstraject is er tegelijkertijd op beide locaties (Den Haag - NL en Charlottesville -USA) aan hetzelffde model gewerkt. Essentieel daarbij was een heldere overdrachtstructuur en een juiste demarkering van werkzaamheden bij beide teams. Groot voordeel van deze methode was dat ontwerpend en uitvoerend architect altijd op de hoogte zijn van elkaars voortgang, en er duidelijker gevisualiseerd kan worden wat de gevolgen van bepaalde beslissingen zijn, wat de communicatie tussen beide teams een stuk transparanter maakte. Het bijzondere aan dit model is dat het naast het teken en detailleerwerk de gebruikelijke oppervlakte-staten en tellijsten tevens gebruikt is voor het doorrekenen van daglicht en transmissiewaarden. Daarmee is al in een vroeg stadium informatie verkregen die heeft geleid tot aanpassing van het ontwerp, in plaats van het achteraf op kostbare wijze oplossen van problemen tijdens of na de uitvoering. In het volgende gebouw op Park 20|20, het nieuwe kantoor voor FiFPro, zal al de kennis die we hebben opgebouwd met BSH verder worden geoptimaliseerd. Het streven is in dat model ook alle relevante C2C-informatie in te bouwen. Daarmee moet het op termijn mogelijk worden alle informatie voor een C2C-keurmerk te genereren. Op dit moment wordt er tevens gewerkt aan de opzet van een Masterplan-Model waarin alle gebouwen, het landschapsontwerp en alle infrastructuur zullen worden opgenomen. Dit model zal uiteindelijk kunnen gaan fungeren als Facility Management-model voor het parkbeheer en zal beschikbaar worden gemaakt op een centrale Modelserver.
Daglicht studie
KOW Magazine voorjaar 2010
Wassenaar BSH - Hoofddorp
BSH hoofdkantoor Locatie: Beukenhorst Zuid, Hoofddorp Differentiatie: 8.700 m2 kantoor en showrooms Ontwerpend architect: William McDounough + Partners Uitvoerend architect: KOW Status: In uitvoering Projectarchitect: ir. Jeroen Grosfeld Projectleider: ing. Ronald Kappert Opdrachtgever: Park 20|20 cv Aannemer: IBB Kondor BV
23
24
Danone Innovation Centre - Utrecht
KOW Magazine voorjaar 2010
Utrecht
Concept
Athena, Innovation Centre Danone Locatie: Uithof, Utrecht Differentiatie: 20.000 m2 kantoren, researchlabs en pilot plant Parkeren: Parkeergarage 4300 m2 Ontwerp: KOW , 2010 Status: Selectie Architect: ir. Jeroen Grosfeld Projectarchitect: ir. Kasper Hansen Opdrachtgever: AM Real Estate Development Duurzaamheids schema
In het eerste kwartaal van 2010 is KOW gevraagd door AM Real Estate Development gezamenlijk het concept te ontwikkelen voor het nieuwe Innovation Centre van Danone Nederland, genaamd Athena. Gedurende een aantal weken is zeer intensief samengewerkt aan deze selectie door een team van experts van AM, BAM en KOW. Het resultaat is een integraal totaalconcept, waarbij met name de complexiteit van het programma van eisen is vertaald naar een maatwerkoplossing, waarin het ‘Nieuwe Werken’ naadloos is geintegreerd met de grote hoeveelheid techniek van Research Labs en Pilot Plant. Deze mix van functies vroeg om een uitgewogen en innovatief installatieconcept, waarbij duurzaamheid en veiligheid de belangrijkste keywords waren. In het concept speelt het Atrium in het gebouw een centrale rol. Het vormt het kloppende hart van het gebouw en visualiseert de doelstellingen van Danone, te weten: “Humanism, Openness, Proximity en Enthusiasm” . Het Atrium fungeert als long in het ontwerp van het installatieconcept. Het groen van het omringende landschap wordt letterlijk naar binnen getrokken, en toont samen met de ruime hoveelheid daglicht, zuivere lucht en helder water de filosofie van Danone als Health-Company: ‘To bring health through food to the greatest number of people’. Het totaalconcept behaalde een score van BREEAM Excellent en zou ondermeer als optie een eigen opslagsysteem voor de door PV-cellen opgewekte electriciteit bevatten.
25
24
Danone Innovation Centre - Utrecht
KOW Magazine voorjaar 2010
Utrecht
Concept
Athena, Innovation Centre Danone Locatie: Uithof, Utrecht Differentiatie: 20.000 m2 kantoren, researchlabs en pilot plant Parkeren: Parkeergarage 4300 m2 Ontwerp: KOW , 2010 Status: Selectie Architect: ir. Jeroen Grosfeld Projectarchitect: ir. Kasper Hansen Opdrachtgever: AM Real Estate Development Duurzaamheids schema
In het eerste kwartaal van 2010 is KOW gevraagd door AM Real Estate Development gezamenlijk het concept te ontwikkelen voor het nieuwe Innovation Centre van Danone Nederland, genaamd Athena. Gedurende een aantal weken is zeer intensief samengewerkt aan deze selectie door een team van experts van AM, BAM en KOW. Het resultaat is een integraal totaalconcept, waarbij met name de complexiteit van het programma van eisen is vertaald naar een maatwerkoplossing, waarin het ‘Nieuwe Werken’ naadloos is geintegreerd met de grote hoeveelheid techniek van Research Labs en Pilot Plant. Deze mix van functies vroeg om een uitgewogen en innovatief installatieconcept, waarbij duurzaamheid en veiligheid de belangrijkste keywords waren. In het concept speelt het Atrium in het gebouw een centrale rol. Het vormt het kloppende hart van het gebouw en visualiseert de doelstellingen van Danone, te weten: “Humanism, Openness, Proximity en Enthusiasm” . Het Atrium fungeert als long in het ontwerp van het installatieconcept. Het groen van het omringende landschap wordt letterlijk naar binnen getrokken, en toont samen met de ruime hoveelheid daglicht, zuivere lucht en helder water de filosofie van Danone als Health-Company: ‘To bring health through food to the greatest number of people’. Het totaalconcept behaalde een score van BREEAM Excellent en zou ondermeer als optie een eigen opslagsysteem voor de door PV-cellen opgewekte electriciteit bevatten.
25
26
KOW Magazine voorjaar 2010
Oude Magazine Parels - CentreCourt, Den Haag KOW voorjaar 2010
10 jaar later...
Den Haag
27
26
KOW Magazine voorjaar 2010
Oude Magazine Parels - CentreCourt, Den Haag KOW voorjaar 2010
10 jaar later...
Den Haag
27
28
Oude Parels - CentreCourt, Den Haag
KOW Magazine voorjaar 2010
in de
‘CentreCourt
is nog steeds
de parel
portefeuille van BPF Bouwinvest.’ Hans Schröder Provast
Hoe kijkt u na deze tijd terug op het project? Met zeer veel voldoening, omdat zowel de ontwikkeling als de eerste 10 jaar van exploitatie naar volle tevredenheid van alle partijen is verlopen. Provast gaf KOW in hun pioniersfase de eerste opdracht voor een kantoor (aan de Koningskade te Den Haag). Dit gebouw, waar thans de Unie van Waterschappen is gevestigd, werd met groot enthousiasme in de markt ontvangen. Dit smaakte naar meer. Dit heeft geresulteerd in het spectaculaire CentreCourt. Vanaf de eerste schets tot de oplevering was de samenwerking met KOW zeer inspirerend en succesvol. CentreCourt vormde de aanzet voor de ontwikkeling van het gehele Beatrixkwartier. Het oude postkantoor maakte plaats voor dit moderne maar tijdloze gebouw. Hoewel toen nog niemand de mond vol had van duurzaamheid werd hier, deels onbewust, in een geweldige samenwerking tussen KOW en Provast een zeer duurzaam complex gerealiseerd. Duurzaam door
de plek, nabij het centrum en bovenop het openbaar vervoer, door de gebruikte materialen als baksteen, door de menging van functies (werken, wonen en parkeren), het intensieve grondgebruik, het enorme atrium en de toegepaste installaties. Nu 10 jaar na oplevering staat CentreCourt er bij alsof het net is opgeleverd. Een monument voor de toekomst. Wat zou u – terugkijkend- anders doen? Helemaal niks. Deze samenwerking was zo prettig omdat we wederzijds met een compact en gekwalificeerd team werkten waardoor we samen snel konden beslissen en de creativiteit, binnen het budget, maximaal kon opborrelen. Het resultaat mag er nog steeds zijn. Welke veranderingen heeft u inmiddels aangebracht? Vanaf de dag van de oplevering functioneerde het hele complex naar volle tevredenheid en dit is tot op de dag van vandaag nog steeds het geval. We hebben helemaal niks veranderd. CentreCourt is daarom nog steeds de parel in de portefeuille van BPF Bouwinvest.
CentreCourt Locatie: Beatrixlaan, Den Haag Differentiatie: 123 woningen, 38.000 m2 kantoorgebouw Parkeren: Parkeergarage met 670 pp Ontwerp: KOW, 1998 Status: Gerealiseerd (2003) Architect: ir. Hans Kuiper Projectarchitect: Frans Dirks architect A.v.B. Realisatie: Ontw. maatschappij Voorhage Opdrachtgever: Provastgoed Nederland BV Aannemers: Hillen & Roosen (kantoren), HBG Utiliteitsbouw (woningen) Adviseurs: D3BN (constructie)
29
28
Oude Parels - CentreCourt, Den Haag
KOW Magazine voorjaar 2010
in de
‘CentreCourt
is nog steeds
de parel
portefeuille van BPF Bouwinvest.’ Hans Schröder Provast
Hoe kijkt u na deze tijd terug op het project? Met zeer veel voldoening, omdat zowel de ontwikkeling als de eerste 10 jaar van exploitatie naar volle tevredenheid van alle partijen is verlopen. Provast gaf KOW in hun pioniersfase de eerste opdracht voor een kantoor (aan de Koningskade te Den Haag). Dit gebouw, waar thans de Unie van Waterschappen is gevestigd, werd met groot enthousiasme in de markt ontvangen. Dit smaakte naar meer. Dit heeft geresulteerd in het spectaculaire CentreCourt. Vanaf de eerste schets tot de oplevering was de samenwerking met KOW zeer inspirerend en succesvol. CentreCourt vormde de aanzet voor de ontwikkeling van het gehele Beatrixkwartier. Het oude postkantoor maakte plaats voor dit moderne maar tijdloze gebouw. Hoewel toen nog niemand de mond vol had van duurzaamheid werd hier, deels onbewust, in een geweldige samenwerking tussen KOW en Provast een zeer duurzaam complex gerealiseerd. Duurzaam door
de plek, nabij het centrum en bovenop het openbaar vervoer, door de gebruikte materialen als baksteen, door de menging van functies (werken, wonen en parkeren), het intensieve grondgebruik, het enorme atrium en de toegepaste installaties. Nu 10 jaar na oplevering staat CentreCourt er bij alsof het net is opgeleverd. Een monument voor de toekomst. Wat zou u – terugkijkend- anders doen? Helemaal niks. Deze samenwerking was zo prettig omdat we wederzijds met een compact en gekwalificeerd team werkten waardoor we samen snel konden beslissen en de creativiteit, binnen het budget, maximaal kon opborrelen. Het resultaat mag er nog steeds zijn. Welke veranderingen heeft u inmiddels aangebracht? Vanaf de dag van de oplevering functioneerde het hele complex naar volle tevredenheid en dit is tot op de dag van vandaag nog steeds het geval. We hebben helemaal niks veranderd. CentreCourt is daarom nog steeds de parel in de portefeuille van BPF Bouwinvest.
CentreCourt Locatie: Beatrixlaan, Den Haag Differentiatie: 123 woningen, 38.000 m2 kantoorgebouw Parkeren: Parkeergarage met 670 pp Ontwerp: KOW, 1998 Status: Gerealiseerd (2003) Architect: ir. Hans Kuiper Projectarchitect: Frans Dirks architect A.v.B. Realisatie: Ontw. maatschappij Voorhage Opdrachtgever: Provastgoed Nederland BV Aannemers: Hillen & Roosen (kantoren), HBG Utiliteitsbouw (woningen) Adviseurs: D3BN (constructie)
29
Advertorial
Advertorial
Groen Licht in het Magazijn
Groen Licht voor Duurzaamheid in Het Magazijn De huurders van het kantoorgebouw Het Magazijn, welke is gelegen aan het Esperantoplein in Den Haag, hebben het initiatief genomen om Het Magazijn te ontwikkelen als hét centrum voor duurzaamheid van de regio Haaglanden. “Groen Licht voor Duurzaamheid”. De huidige gebruikers van Het Magazijn zijn: KOW stedenbouw en architectuur, Cieremans marketing en communicatie, Studio A mediamelange en House of Lords catering.
informatiebalie, een keuken en ruimte voor activiteiten, in eigen beheer of met gebruik van aangeboden diensten.
Groen Licht wil een bijdrage leveren aan de kruisbestuiving tussen alle vormen van duurzaam ondernemen. Van duurzaam bouwen tot biologische catering. Groen Licht biedt een platform voor duurzame innovatie: voor bedrijven, initiatieven, activiteiten en presentaties. In Het Magazijn laten bedrijven, instellingen en de gemeente Den Haag hun producten en projecten zien: nieuwe materialen en installaties, energiebesparende projecten, onderzoeksresultaten en maatschappelijke initiatieven. Die presentaties gaan gepaard met alle vormen van kennisoverdracht; van symposia tot recepties en diners pensant.
Een centrale rol is weggelegd voor de gemeente Den Haag [en de provincie Zuid-Holland]. Die zal “op weg naar een duurzaam Den Haag” zowel haar eigen activiteiten kunnen laten zien, als werken aan de gezamenlijke inspanning van “bewoners, bedrijven en partijen uit de stad”. Met Groen Licht heeft Den Haag een permanent verzamelpunt van duurzame actie en informatie.
Groen Licht in Het Magazijn zoekt actieve deelnemers; bedrijven klein en groot, zelfstandige ondernemers en instellingen. Gezamenlijk heeft GROEN LICHT meer te bieden dan de som der delen. Het Magazijn biedt zijn deelnemers ruimte om te ondernemen en meer. Een plek om gelijkgestemden te ontmoeten, faciliteiten te delen en zich te ontplooien. Een gedeelde receptie en
Deelnemers aan Stichting Groen Licht: KOW Groep Stedenbouw en Architectuur Cieremans Marketing en communicatie Studio A Mediamelange House of Lords, Culistar Biologische catering
Alle gebruikers van Het Magazijn zijn vertegenwoordigd in de Stichting Groen Licht en bepalen samen de koers en het gebruik. Groen Licht bepaalt het programma van activiteiten. Die zijn gericht op professionele partijen en klanten van de deelnemers. De geïnteresseerde vindt hier een rijkdom aan informatie en inspiratie.
Wilt u meer weten over Groen Licht voor Duurzaamheid, bekijk dan de website www.groenlicht-denhaag.nl of neem contact op met Aad Wubben, bereikbaar onder telefoonnummer 06 - 512 621 78.
Advertorial
Advertorial
Groen Licht in het Magazijn
Groen Licht voor Duurzaamheid in Het Magazijn De huurders van het kantoorgebouw Het Magazijn, welke is gelegen aan het Esperantoplein in Den Haag, hebben het initiatief genomen om Het Magazijn te ontwikkelen als hét centrum voor duurzaamheid van de regio Haaglanden. “Groen Licht voor Duurzaamheid”. De huidige gebruikers van Het Magazijn zijn: KOW stedenbouw en architectuur, Cieremans marketing en communicatie, Studio A mediamelange en House of Lords catering.
informatiebalie, een keuken en ruimte voor activiteiten, in eigen beheer of met gebruik van aangeboden diensten.
Groen Licht wil een bijdrage leveren aan de kruisbestuiving tussen alle vormen van duurzaam ondernemen. Van duurzaam bouwen tot biologische catering. Groen Licht biedt een platform voor duurzame innovatie: voor bedrijven, initiatieven, activiteiten en presentaties. In Het Magazijn laten bedrijven, instellingen en de gemeente Den Haag hun producten en projecten zien: nieuwe materialen en installaties, energiebesparende projecten, onderzoeksresultaten en maatschappelijke initiatieven. Die presentaties gaan gepaard met alle vormen van kennisoverdracht; van symposia tot recepties en diners pensant.
Een centrale rol is weggelegd voor de gemeente Den Haag [en de provincie Zuid-Holland]. Die zal “op weg naar een duurzaam Den Haag” zowel haar eigen activiteiten kunnen laten zien, als werken aan de gezamenlijke inspanning van “bewoners, bedrijven en partijen uit de stad”. Met Groen Licht heeft Den Haag een permanent verzamelpunt van duurzame actie en informatie.
Groen Licht in Het Magazijn zoekt actieve deelnemers; bedrijven klein en groot, zelfstandige ondernemers en instellingen. Gezamenlijk heeft GROEN LICHT meer te bieden dan de som der delen. Het Magazijn biedt zijn deelnemers ruimte om te ondernemen en meer. Een plek om gelijkgestemden te ontmoeten, faciliteiten te delen en zich te ontplooien. Een gedeelde receptie en
Deelnemers aan Stichting Groen Licht: KOW Groep Stedenbouw en Architectuur Cieremans Marketing en communicatie Studio A Mediamelange House of Lords, Culistar Biologische catering
Alle gebruikers van Het Magazijn zijn vertegenwoordigd in de Stichting Groen Licht en bepalen samen de koers en het gebruik. Groen Licht bepaalt het programma van activiteiten. Die zijn gericht op professionele partijen en klanten van de deelnemers. De geïnteresseerde vindt hier een rijkdom aan informatie en inspiratie.
Wilt u meer weten over Groen Licht voor Duurzaamheid, bekijk dan de website www.groenlicht-denhaag.nl of neem contact op met Aad Wubben, bereikbaar onder telefoonnummer 06 - 512 621 78.
32
Het Nieuwe landgoed - Ede
KOW Magazine voorjaar 2010
33
Ede
Kanteelwoningen
Carré
Uitloper Edesche bos Buitenplaats Cluster
Waterburcht
Het Nieuwe Landgoed De ruimtelijke opbouw van het landgoed Kernhem dient en de Kracht van de Verbinding als uitgangspunt voor het ontwerp van ‘Het Nieuwe ‘Het Nieuwe Landgoed’ is de naam voor een nieuwe Landgoed’. ontwikkeling binnen Ede waarin landschap, voorzieDoor het gekozen concept wordt de wijk Kernhem door ningen en woningen een sterk samenhangend geheel middel van een voorzieningencluster gekoppeld aan de vormen. Het is een buurt waar de auto vooral op eigen stedenbouwkundige structuur van Ede. Daarnaast wordt terrein of onder het maaiveld wordt ondergebracht en concept de fysieke barriere tussen de wijken Kernhem en Veldhuiwaar veel ruimte is voor groen. De ambitie van dit plan is zen A opgeheven door de realisering van een cluster burcht tot ensemble het realiseren van een aantrekkelijke verbinding tussen boven de N224 en ontstaat er tussen beide wijken een beide wijken, in combinatie met wijkfuncties, ingebed inconcept aantrekkelijk groen gebied met een parkachtige inrichburcht een nieuw type stedelijk landgoed. ting. Optot dezeensemble manier wordt het concept ‘de kracht van de verbinding’ vormgegeven. Een aantal uitgangspunten zijn leidraad geweest voor het ruimtelijk concept, zoals de ruimtelijke en functionele verbinding van beide wijken door het integreren van de N224, het clusteren van voorzieningen, meervoudig ruimtegebruik door stapeling van functies en het handhaven en versterken van de ecologische structuur. Door meervoudig ruimtegebruik ontstaat er ruimte binnen het plangebied voor een parkachtige opzet met aan de randen van het gebied, grondgebonden woningen. Juist door de parkachtige opzet en de bomenrijen kan de ecologische structuur, die voor dit gebied belangrijk is, worden versterkt.
Het Cluster
Parkrand
Concept: De Kracht van de verbinding
Het Nieuwe Landgoed Locatie: Ede Differentiatie: Stedenbouwkundig, Beeldkwaliteitsplan en architectonisch ontwerp in verschillende fasen Landschap: Strootman Landschaparchitecten Ontwerp: KOW, 2007 Status: Definitief Ontwerp Concept: Jacques van Paassen architect A.v.B., ir. René Marey Architect: Jacques van Paassen architect A.v.B. Projectarchitecten: Rob Vreeswijk architect A.v.B. en Dennis Voskuil Projectleider: Yolanda van Dongen Opdrachtgever(s): Het Nieuwe Landgoed v.o.f. (Dura Vermeer Hengelo, BPF Bouwinvest) Aannemer: Dura Vermeer Hengelo/Ede B.V.
Profiel
Doorsnede
32
Het Nieuwe landgoed - Ede
KOW Magazine voorjaar 2010
33
Ede
Kanteelwoningen
Carré
Uitloper Edesche bos Buitenplaats Cluster
Waterburcht
Het Nieuwe Landgoed De ruimtelijke opbouw van het landgoed Kernhem dient en de Kracht van de Verbinding als uitgangspunt voor het ontwerp van ‘Het Nieuwe ‘Het Nieuwe Landgoed’ is de naam voor een nieuwe Landgoed’. ontwikkeling binnen Ede waarin landschap, voorzieDoor het gekozen concept wordt de wijk Kernhem door ningen en woningen een sterk samenhangend geheel middel van een voorzieningencluster gekoppeld aan de vormen. Het is een buurt waar de auto vooral op eigen stedenbouwkundige structuur van Ede. Daarnaast wordt terrein of onder het maaiveld wordt ondergebracht en concept de fysieke barriere tussen de wijken Kernhem en Veldhuiwaar veel ruimte is voor groen. De ambitie van dit plan is zen A opgeheven door de realisering van een cluster burcht tot ensemble het realiseren van een aantrekkelijke verbinding tussen boven de N224 en ontstaat er tussen beide wijken een beide wijken, in combinatie met wijkfuncties, ingebed inconcept aantrekkelijk groen gebied met een parkachtige inrichburcht een nieuw type stedelijk landgoed. ting. Optot dezeensemble manier wordt het concept ‘de kracht van de verbinding’ vormgegeven. Een aantal uitgangspunten zijn leidraad geweest voor het ruimtelijk concept, zoals de ruimtelijke en functionele verbinding van beide wijken door het integreren van de N224, het clusteren van voorzieningen, meervoudig ruimtegebruik door stapeling van functies en het handhaven en versterken van de ecologische structuur. Door meervoudig ruimtegebruik ontstaat er ruimte binnen het plangebied voor een parkachtige opzet met aan de randen van het gebied, grondgebonden woningen. Juist door de parkachtige opzet en de bomenrijen kan de ecologische structuur, die voor dit gebied belangrijk is, worden versterkt.
Het Cluster
Parkrand
Concept: De Kracht van de verbinding
Het Nieuwe Landgoed Locatie: Ede Differentiatie: Stedenbouwkundig, Beeldkwaliteitsplan en architectonisch ontwerp in verschillende fasen Landschap: Strootman Landschaparchitecten Ontwerp: KOW, 2007 Status: Definitief Ontwerp Concept: Jacques van Paassen architect A.v.B., ir. René Marey Architect: Jacques van Paassen architect A.v.B. Projectarchitecten: Rob Vreeswijk architect A.v.B. en Dennis Voskuil Projectleider: Yolanda van Dongen Opdrachtgever(s): Het Nieuwe Landgoed v.o.f. (Dura Vermeer Hengelo, BPF Bouwinvest) Aannemer: Dura Vermeer Hengelo/Ede B.V.
Profiel
Doorsnede
34
Park - Bloemendaal KOW Brederode Magazine voorjaar 2010
KOW Magazine voorjaar 2010
René Buur Architect
Bloemendaal
De bomenrijke locatie met zijn landschappelijke karakter geeft aanleiding tot één dragende vorm-taal waarbinnen voldoende variatie mogelijk is. Gekozen is voor een aanpak met een hoofdsculpturale eenheid, waarbij de dakvlakken nadrukkelijk de bouwvolumes bepalen. De individualiteit van de woningen geldt voor alle typologieën, zowel in de vrijstaande woningen als bij de ‘twee onder een kappers’. Elke woning is uniek. De bepalende sfeer is er een van elegantie en lichte sierlijke vormgeving. Daarvoor wordt nadrukkelijk gebruik gemaakt van ornamentiek, decoraties op bepalende punten, al dan niet gekleurd. Onderdeel van de uitstraling is het consequent gebruik van de materialen: baksteen, pannen, leien en riet. De basis is een gezamenlijk ontwikkelde toolbox voor alle ontwerpen. Te gebruiken elementen zijn identiek en herkenbaar, zoals gedecoreerde lateien, raam omrandingen, luifels, balkonhekken en voordeuren.
Park Brederode Locatie: Duinzicht, Bloemendaal Differentiatie: 63 individuele villa’s op basis van een toolbox Parkeren: op eigen terrein Ontwerp: KOW, 2006 Status: In uitvoering Architect: ir. René Buur Projectleider: ing. Yolanda van Dongen Opdrachtgever: Brederode CV, Heemstede Aannemer: Thunnissen Bouw
35
34
Park - Bloemendaal KOW Brederode Magazine voorjaar 2010
KOW Magazine voorjaar 2010
René Buur Architect
Bloemendaal
De bomenrijke locatie met zijn landschappelijke karakter geeft aanleiding tot één dragende vorm-taal waarbinnen voldoende variatie mogelijk is. Gekozen is voor een aanpak met een hoofdsculpturale eenheid, waarbij de dakvlakken nadrukkelijk de bouwvolumes bepalen. De individualiteit van de woningen geldt voor alle typologieën, zowel in de vrijstaande woningen als bij de ‘twee onder een kappers’. Elke woning is uniek. De bepalende sfeer is er een van elegantie en lichte sierlijke vormgeving. Daarvoor wordt nadrukkelijk gebruik gemaakt van ornamentiek, decoraties op bepalende punten, al dan niet gekleurd. Onderdeel van de uitstraling is het consequent gebruik van de materialen: baksteen, pannen, leien en riet. De basis is een gezamenlijk ontwikkelde toolbox voor alle ontwerpen. Te gebruiken elementen zijn identiek en herkenbaar, zoals gedecoreerde lateien, raam omrandingen, luifels, balkonhekken en voordeuren.
Park Brederode Locatie: Duinzicht, Bloemendaal Differentiatie: 63 individuele villa’s op basis van een toolbox Parkeren: op eigen terrein Ontwerp: KOW, 2006 Status: In uitvoering Architect: ir. René Buur Projectleider: ing. Yolanda van Dongen Opdrachtgever: Brederode CV, Heemstede Aannemer: Thunnissen Bouw
35
36
KOW Magazine voorjaar 2010
KOW Magazine voorjaar 2010
Robert Noordegraaf Architect
aan het woord over identiteit De redactie heeft drie KOW-ers geïnterviewd over wat identiteit voor hun betekent. Elk individuele KOW-er heeft zijn eigen identiteit. Samen bepalen we het imago van KOW, onze organisatie. Hiertoe behoren dus alle uiterlijk en innerlijke kenmerken. Maar wat denkt men onderling over identiteit? Voor de ene is het iets wat vanzelfsprekend gelinkt is aan je, terwijl het voor een ander iets is wat gecreëerd dient te worden. De meeste van ons zijn vaak nog op zoek naar de eigen identiteit. Of althans dat denken wij... Vaak is het ook gewoon openstaan voor nieuwe impulsen. In de huidige maatschappij waar elke consument zich steeds bewuster wordt van zijn eigen identiteit is het essentieel voor ons, als architecten, om deze te kunnen begrijpen. Zelfverrijking van de eigen identiteit dus!
René Marey Architect, algemeen directeur
authenticiteit We leven in een tijdperk waarin informatie van over de hele wereld instant voor handen is, en allerlei netwerkvormen parallel bestaan en ongemerkt uitdoven, bijvoorbeeld Second Life op het internet. Twitter bestond vier jaar geleden nog niet. Eigenlijk is al sinds de industriële revolutie een soort ontheemding gaande die nu versterkt wordt doordat het buitenland digitaal en fysiek voor het merendeel van de mensen bereikbaar is geworden. Waar vervreemding in de vorige eeuw nog een verheffend aspect kende bestaat nu alles bijna zonder waarde naast elkaar. De behoefte aan identiteit en verankering is toegenomen, met een zeker politiek navelstaren als logisch bijproduct. Identiteit scheppen is eigenlijk een van de grootste opgaven voor de komende tijd, nog meer dan in het verleden. Ik ben zelf product van de globalisering en voel me daar kiplekker bij. Tegelijkertijd waardeer je cultuur die geaard is omdat je de authenticiteit als
kwaliteit ervaart te midden van de Beeldenstorm. Als je identiteit wilt creëren moet je eerst kijken wat al voor handen is. Ik heb ooit een onderzoek gedaan naar de opbouw van mijn eigen stad Den Haag, en daarbij 250 kaarten digitaal over elkaar heen gelegd. Er ontstaan de meest fantastische verbanden die nieuwe motieven in het ontwerp van de stad kunnen genereren. Als je iets nieuws maakt moet je open staan voor elke kans die de opgave kan verrijken. Een architect onderscheidt zich van een gemiddelde waarnemer van de gebouwde omgeving doordat je iets ziet wat een ander misschien pas in tweede instantie ziet. Denk maar aan Kees van Kooten, die uit dagelijkse situaties ons iets voorschotelde waar je een mengeling ervaart van humor en ontzag voor iets wat aan ieder ander voorbijgaat. Er valt nog veel identiteit te halen uit de werkelijkheid, als je het maar wil zien.
nationaliteit
Geboren en getogen in Castro Paraná in het zuiden van Brazilië, 500 km van de stad São Paulo, met 20 miljoen inwoners, en 150 km van Curitiba, hoofdstad van Paraná. Mijn Nederlanse ouders, immigreerden naar Brazilië, vader begin jaren 50 en moeder begin jaren 60. Opzoek naar een nieuwe toekomst als boer/ landbouwer in een wat grotere land. In 1999 was het mijn beurt om eens te kijken wat mijn ouders hier hebben achter gelaten, als afgestudeerde Architect samen met vrouw Silvia en 2 zonen hebben wij die stap gewaagd.
Wij verlieten metropool Curitiba en kwamen terecht in Den Haag. Met deze voorkennis en ervaringen wordt door mij alles gerelativeerd, vergeleken, geanalyseerd, daar is het zo en hier is dat dus anders. Mijn identiteit is gegoten met de Braziliaanse en Nederlandse cultuur. Ik ben gewend geraakt aan grote contrasten, arm rijk, groot klein, natuur stad, warm koud, chaos geordend, allochtoon autochtoon, Niemeyer Koolhaas, in ontwikkeling ontwikkeld, wij ik, Brazilië Nederland, dubbele nationaliteit: identiteit.
Jacques van Paassen Architect
houdbaarheidsdatum Soms zijn er dagen dat je alles het zelfde wilt houden, maar je weet wel beter. Dingen veranderen, aan je zelf, en je omgeving. Dingen komen en gaan. Binnen die veranderingen, denk je dat je jezelf steeds opnieuw moet herontdekken, echter je identiteit is meer dan je haardracht; kleding en andere aan een tijdsbeeld gebonden verhulling. Je fysiek, motoriek en stem blijven vaak hetzelfde. Je gaat langzaam op je vader lijken, maar dan anders. Met de architectuur is dat niet anders, tijdsgebonden architectuur. Verhullingen met een beperkte houdbaarheidsdatum vragen en
krijgen de aandacht van de vakbroeders. Een architect met een snelheid van de mode-industrie... Ook hier geldt dat de nieuwe architect op de oude mag lijken. Een herinterpretatie van wat je wel kent en herkent is dan ook aan de orde. Het ontwerpen en ontwikkelen vanuit, een voor een ieder te begrijpen, architectonisch identiteit lijkt me een betere garantie voor duurzame architectuur. .
37
36
KOW Magazine voorjaar 2010
KOW Magazine voorjaar 2010
Robert Noordegraaf Architect
aan het woord over identiteit De redactie heeft drie KOW-ers geïnterviewd over wat identiteit voor hun betekent. Elk individuele KOW-er heeft zijn eigen identiteit. Samen bepalen we het imago van KOW, onze organisatie. Hiertoe behoren dus alle uiterlijk en innerlijke kenmerken. Maar wat denkt men onderling over identiteit? Voor de ene is het iets wat vanzelfsprekend gelinkt is aan je, terwijl het voor een ander iets is wat gecreëerd dient te worden. De meeste van ons zijn vaak nog op zoek naar de eigen identiteit. Of althans dat denken wij... Vaak is het ook gewoon openstaan voor nieuwe impulsen. In de huidige maatschappij waar elke consument zich steeds bewuster wordt van zijn eigen identiteit is het essentieel voor ons, als architecten, om deze te kunnen begrijpen. Zelfverrijking van de eigen identiteit dus!
René Marey Architect, algemeen directeur
authenticiteit We leven in een tijdperk waarin informatie van over de hele wereld instant voor handen is, en allerlei netwerkvormen parallel bestaan en ongemerkt uitdoven, bijvoorbeeld Second Life op het internet. Twitter bestond vier jaar geleden nog niet. Eigenlijk is al sinds de industriële revolutie een soort ontheemding gaande die nu versterkt wordt doordat het buitenland digitaal en fysiek voor het merendeel van de mensen bereikbaar is geworden. Waar vervreemding in de vorige eeuw nog een verheffend aspect kende bestaat nu alles bijna zonder waarde naast elkaar. De behoefte aan identiteit en verankering is toegenomen, met een zeker politiek navelstaren als logisch bijproduct. Identiteit scheppen is eigenlijk een van de grootste opgaven voor de komende tijd, nog meer dan in het verleden. Ik ben zelf product van de globalisering en voel me daar kiplekker bij. Tegelijkertijd waardeer je cultuur die geaard is omdat je de authenticiteit als
kwaliteit ervaart te midden van de Beeldenstorm. Als je identiteit wilt creëren moet je eerst kijken wat al voor handen is. Ik heb ooit een onderzoek gedaan naar de opbouw van mijn eigen stad Den Haag, en daarbij 250 kaarten digitaal over elkaar heen gelegd. Er ontstaan de meest fantastische verbanden die nieuwe motieven in het ontwerp van de stad kunnen genereren. Als je iets nieuws maakt moet je open staan voor elke kans die de opgave kan verrijken. Een architect onderscheidt zich van een gemiddelde waarnemer van de gebouwde omgeving doordat je iets ziet wat een ander misschien pas in tweede instantie ziet. Denk maar aan Kees van Kooten, die uit dagelijkse situaties ons iets voorschotelde waar je een mengeling ervaart van humor en ontzag voor iets wat aan ieder ander voorbijgaat. Er valt nog veel identiteit te halen uit de werkelijkheid, als je het maar wil zien.
nationaliteit
Geboren en getogen in Castro Paraná in het zuiden van Brazilië, 500 km van de stad São Paulo, met 20 miljoen inwoners, en 150 km van Curitiba, hoofdstad van Paraná. Mijn Nederlanse ouders, immigreerden naar Brazilië, vader begin jaren 50 en moeder begin jaren 60. Opzoek naar een nieuwe toekomst als boer/ landbouwer in een wat grotere land. In 1999 was het mijn beurt om eens te kijken wat mijn ouders hier hebben achter gelaten, als afgestudeerde Architect samen met vrouw Silvia en 2 zonen hebben wij die stap gewaagd.
Wij verlieten metropool Curitiba en kwamen terecht in Den Haag. Met deze voorkennis en ervaringen wordt door mij alles gerelativeerd, vergeleken, geanalyseerd, daar is het zo en hier is dat dus anders. Mijn identiteit is gegoten met de Braziliaanse en Nederlandse cultuur. Ik ben gewend geraakt aan grote contrasten, arm rijk, groot klein, natuur stad, warm koud, chaos geordend, allochtoon autochtoon, Niemeyer Koolhaas, in ontwikkeling ontwikkeld, wij ik, Brazilië Nederland, dubbele nationaliteit: identiteit.
Jacques van Paassen Architect
houdbaarheidsdatum Soms zijn er dagen dat je alles het zelfde wilt houden, maar je weet wel beter. Dingen veranderen, aan je zelf, en je omgeving. Dingen komen en gaan. Binnen die veranderingen, denk je dat je jezelf steeds opnieuw moet herontdekken, echter je identiteit is meer dan je haardracht; kleding en andere aan een tijdsbeeld gebonden verhulling. Je fysiek, motoriek en stem blijven vaak hetzelfde. Je gaat langzaam op je vader lijken, maar dan anders. Met de architectuur is dat niet anders, tijdsgebonden architectuur. Verhullingen met een beperkte houdbaarheidsdatum vragen en
krijgen de aandacht van de vakbroeders. Een architect met een snelheid van de mode-industrie... Ook hier geldt dat de nieuwe architect op de oude mag lijken. Een herinterpretatie van wat je wel kent en herkent is dan ook aan de orde. Het ontwerpen en ontwikkelen vanuit, een voor een ieder te begrijpen, architectonisch identiteit lijkt me een betere garantie voor duurzame architectuur. .
37
38
KOW Magazine voorjaar 2010
Vierzicht W4 - Leiderdorp
Wie wel eens over de A4 tussen Leiden en Burgerveen rijdt, begrijpt dat verbreding van de weg een must is. Dagelijks passeren hier 100.000 voertuigen. En deze stroom verkeer wordt ieder jaar groter. De beruchte ‘flessenhals’ bij Zoeterwoude zorgt iedere dag voor opstoppingen. W4 staat voor de manier waarop de A4 wordt verbreed. Namelijk door een maatschappelijk en ruimtelijk verantwoorde inpassing van de verlengde, verdiepte en bredere A4 in de bestaande woonomgeving én het ontwikkelen van gebieden die naast de snelweg liggen. Het doel is de leefkwaliteit in de regio verbeteren op de vier aspecten wonen, water, wegen, werken. De inpassing in de bestaande woonomgeving van de verbreding en verdieping van de A4 is gezamenlijk
verbeterd door de gemeenten Leiden, Zoeterwoude en Leiderdorp, Provincie Zuid-Holland en het Rijk (Ministeries van Verkeer en Waterstaat en VROM). Bijzonder is de Publiek-Publieke-Samenwerking waarbij de betrokken partijen een financiële bijdrage leveren ten behoeve van de aanleg van de verdiepte tunnelbak. Vierzicht is onderdeel van het Masterplan W4. Het gaat hierbij om een geluidswerende kantoren- bedrijvenlocatie gelegen tussen het bestaande bedrijventerrein Elisabethhof en de A4. Vierzicht ligt aan de westelijke kant van de A4 in Leiderdorp. Het begint bij de Simon Smitweg en loopt door tot aan de Dwarswatering. De blikvanger is de 850 meter lange gevel langs de snelweg: een ensemble van bakstenen gevelelementen (20-30 meter lang en 10 meter hoog) afgewisseld met
Vierzicht W4, Leiderdorp Locatie: Vierzicht kavel 1 t/m 5, Leiderdorp Differentiatie: 55.800 m2 BVO totaal waaronder kantoorruimte, winkelruimte, zorggerelateerde ruimte, parkeervoorzieningen Parkeren: Parkeergarages met 542 en 135 pp en 141 pp op eigen terrein Ontwerp: KOW, 2004 - 2009 Status: Kavel 1: Ontwerpfase, Kavel 2: Zorgkantoor ActiVite en Stichting Kinderwens - Gerealiseerd (2009), Kavel 3 + 4, Hästens + Wooon - Gerealiseerd (2007), Kavel 5: Bestek Concept: ir. Hans Kuiper Projectarchitecten: Frans Dirks architect A.v.B., ir. John Chan (Kavel 5) Projectleiders: ing. Ronald Kappert, ing. Paul Hoogervorst (Hästens) Opdrachtgever: Bohemen B.V./ Vierzicht Kantoren B.V. Aannemers: DURA Vermeer Bouw Haarlemmermeer BV, Sprangers Bouw Breda Adviseurs: Broersma (constructie), DWA (installaties)
W4
Vierzicht - Leiderdorp
39
38
KOW Magazine voorjaar 2010
Vierzicht W4 - Leiderdorp
Wie wel eens over de A4 tussen Leiden en Burgerveen rijdt, begrijpt dat verbreding van de weg een must is. Dagelijks passeren hier 100.000 voertuigen. En deze stroom verkeer wordt ieder jaar groter. De beruchte ‘flessenhals’ bij Zoeterwoude zorgt iedere dag voor opstoppingen. W4 staat voor de manier waarop de A4 wordt verbreed. Namelijk door een maatschappelijk en ruimtelijk verantwoorde inpassing van de verlengde, verdiepte en bredere A4 in de bestaande woonomgeving én het ontwikkelen van gebieden die naast de snelweg liggen. Het doel is de leefkwaliteit in de regio verbeteren op de vier aspecten wonen, water, wegen, werken. De inpassing in de bestaande woonomgeving van de verbreding en verdieping van de A4 is gezamenlijk
verbeterd door de gemeenten Leiden, Zoeterwoude en Leiderdorp, Provincie Zuid-Holland en het Rijk (Ministeries van Verkeer en Waterstaat en VROM). Bijzonder is de Publiek-Publieke-Samenwerking waarbij de betrokken partijen een financiële bijdrage leveren ten behoeve van de aanleg van de verdiepte tunnelbak. Vierzicht is onderdeel van het Masterplan W4. Het gaat hierbij om een geluidswerende kantoren- bedrijvenlocatie gelegen tussen het bestaande bedrijventerrein Elisabethhof en de A4. Vierzicht ligt aan de westelijke kant van de A4 in Leiderdorp. Het begint bij de Simon Smitweg en loopt door tot aan de Dwarswatering. De blikvanger is de 850 meter lange gevel langs de snelweg: een ensemble van bakstenen gevelelementen (20-30 meter lang en 10 meter hoog) afgewisseld met
Vierzicht W4, Leiderdorp Locatie: Vierzicht kavel 1 t/m 5, Leiderdorp Differentiatie: 55.800 m2 BVO totaal waaronder kantoorruimte, winkelruimte, zorggerelateerde ruimte, parkeervoorzieningen Parkeren: Parkeergarages met 542 en 135 pp en 141 pp op eigen terrein Ontwerp: KOW, 2004 - 2009 Status: Kavel 1: Ontwerpfase, Kavel 2: Zorgkantoor ActiVite en Stichting Kinderwens - Gerealiseerd (2009), Kavel 3 + 4, Hästens + Wooon - Gerealiseerd (2007), Kavel 5: Bestek Concept: ir. Hans Kuiper Projectarchitecten: Frans Dirks architect A.v.B., ir. John Chan (Kavel 5) Projectleiders: ing. Ronald Kappert, ing. Paul Hoogervorst (Hästens) Opdrachtgever: Bohemen B.V./ Vierzicht Kantoren B.V. Aannemers: DURA Vermeer Bouw Haarlemmermeer BV, Sprangers Bouw Breda Adviseurs: Broersma (constructie), DWA (installaties)
W4
Vierzicht - Leiderdorp
39
40
KOW Magazine voorjaar 2010
Vierzicht W4 - Leiderdorp
Kavel 1 - Kantoor/bedrijfsontwikkeling Plannen zullen in periode 2006 – 2010 nader uitgewerkt worden.
Situatie
glazen vides en atria die vanaf de rijksweg een doorkijk geven naar de functies aan de dorpskant van Vierzicht. De boulevardzijde (dorpskant) kreeg een divers architectonisch beeld waarbij bedrijven de mogelijkheid hebben voor een individuele uitstraling en presentatie. De ontwikkeling van Vierzicht vormt een duidelijk zichtbare “harde” grens tussen “stad en land”. Dat stelt hoge eisen aan de vormgeving en de uitstraling van de gebouwen. Het uitzicht van automobilisten op de wand vanaf de A4 is van groot belang geweest bij het ontwerp. De materiaalkeuze en de hoogte van de wand speelden ook een rol. Die moest rust uitstralen, zo dicht op de snelweg. En de hoogte moest voldoende geluidswerend zijn. De bouw van het kantorencomplex heeft de woongebieden nabij de snelweg behoed voor een verdere geluidsen fijnstofbelasting. Bovendien was het gewenst om de bestaande bedrijvigheid in het gebied te versterken en zouden er hierdoor kansen gecreëerd worden voor nieuwe ondernemingen. Inmiddels zijn de eerste en de tweede bouwfase van Vierzicht gerealiseerd. Deze bestaan uit de Parkeergarage Rijnland Ziekenhuis, de nieuwe Meubelboulevard, winkelpaviljoen Hästens en het zorgkantoor ActiVite.
Kavel 2 - Ontwikkeling Zorgboulevard Op kavel 2 ter hoogte van het Rijnland Ziekenhuis wordt een Zorgboulevard gerealiseerd. Bohemen B.V. en het Rijnland Ziekenhuis werken hierbij nauw samen. De Zorgboulevard biedt ruimte voor publiek en actiegerichte zorg- en welzijnsinstellingen die een aanvulling en versterking geven op het Rijnland Ziekenhuis. Door de centrale ligging binnen de Leidse regio leent de Zorgboulevard zich bij uitstek voor regionale instellingen. Onderdeel is tevens een parkeergarage ten behoeve van werknemers/bezoekers van het Rijnland Ziekenhuis. Door de omvang en de centrale ligging binnen het plangebied kan de parkeergarage in de avonduren en op zaterdag/ zondag ook een functie vervullen voor omringende bedrijvigheid. In de plint van de parkeergarage, aan de boulevardzijde, maakt Leiderdorp ruimte vrij voor publieksgerichte zorgen welzijnsfuncties.
Flagshipstore Hästens
Kavel 3/4 - Meubelboulevard Op de kavels ter hoogte van het Meubelplein Leiderdorp wordt de Meubelboulevard Leiderdorp gerealiseerd. Invulling wordt gezocht met ondernemingen die aanvulling en versterking geven op het bestaande Meubelplein. Totaal wordt circa 15.000 m² winkelruimte in de Woonbranche gerealiseerd. Kavel 5 - Kantoren / bedrijven Vierzicht kantoren bestaat uit drie unieke torens met een eigen identiteit die samen een totaalcompositie vormen. De torens zijn bovendien onderling met elkaar verbonden. Wooon
Kantoor ActiVite
41
40
KOW Magazine voorjaar 2010
Vierzicht W4 - Leiderdorp
Kavel 1 - Kantoor/bedrijfsontwikkeling Plannen zullen in periode 2006 – 2010 nader uitgewerkt worden.
Situatie
glazen vides en atria die vanaf de rijksweg een doorkijk geven naar de functies aan de dorpskant van Vierzicht. De boulevardzijde (dorpskant) kreeg een divers architectonisch beeld waarbij bedrijven de mogelijkheid hebben voor een individuele uitstraling en presentatie. De ontwikkeling van Vierzicht vormt een duidelijk zichtbare “harde” grens tussen “stad en land”. Dat stelt hoge eisen aan de vormgeving en de uitstraling van de gebouwen. Het uitzicht van automobilisten op de wand vanaf de A4 is van groot belang geweest bij het ontwerp. De materiaalkeuze en de hoogte van de wand speelden ook een rol. Die moest rust uitstralen, zo dicht op de snelweg. En de hoogte moest voldoende geluidswerend zijn. De bouw van het kantorencomplex heeft de woongebieden nabij de snelweg behoed voor een verdere geluidsen fijnstofbelasting. Bovendien was het gewenst om de bestaande bedrijvigheid in het gebied te versterken en zouden er hierdoor kansen gecreëerd worden voor nieuwe ondernemingen. Inmiddels zijn de eerste en de tweede bouwfase van Vierzicht gerealiseerd. Deze bestaan uit de Parkeergarage Rijnland Ziekenhuis, de nieuwe Meubelboulevard, winkelpaviljoen Hästens en het zorgkantoor ActiVite.
Kavel 2 - Ontwikkeling Zorgboulevard Op kavel 2 ter hoogte van het Rijnland Ziekenhuis wordt een Zorgboulevard gerealiseerd. Bohemen B.V. en het Rijnland Ziekenhuis werken hierbij nauw samen. De Zorgboulevard biedt ruimte voor publiek en actiegerichte zorg- en welzijnsinstellingen die een aanvulling en versterking geven op het Rijnland Ziekenhuis. Door de centrale ligging binnen de Leidse regio leent de Zorgboulevard zich bij uitstek voor regionale instellingen. Onderdeel is tevens een parkeergarage ten behoeve van werknemers/bezoekers van het Rijnland Ziekenhuis. Door de omvang en de centrale ligging binnen het plangebied kan de parkeergarage in de avonduren en op zaterdag/ zondag ook een functie vervullen voor omringende bedrijvigheid. In de plint van de parkeergarage, aan de boulevardzijde, maakt Leiderdorp ruimte vrij voor publieksgerichte zorgen welzijnsfuncties.
Flagshipstore Hästens
Kavel 3/4 - Meubelboulevard Op de kavels ter hoogte van het Meubelplein Leiderdorp wordt de Meubelboulevard Leiderdorp gerealiseerd. Invulling wordt gezocht met ondernemingen die aanvulling en versterking geven op het bestaande Meubelplein. Totaal wordt circa 15.000 m² winkelruimte in de Woonbranche gerealiseerd. Kavel 5 - Kantoren / bedrijven Vierzicht kantoren bestaat uit drie unieke torens met een eigen identiteit die samen een totaalcompositie vormen. De torens zijn bovendien onderling met elkaar verbonden. Wooon
Kantoor ActiVite
41
Suzhou Vertical Gardens - Suzhou, China
KOW Magazine voorjaar 2010
China Suzhou Industrial Park is een van de nieuwe bedrijvencentra die rondom de stad Suzhou sinds de jaren 90 worden ontwikkeld. Dit nieuwe economische centrum, niet ver van Shanghai, trekt vele nationale- en internationale bedrijven aan. Het gegeven kantoorprogramma wordt verdeeld over twee volumes van 60.000 m2 en 30.000 m2 Bruto Vloeroppervlak. Beide gebouwen grenzen aan een nieuw aan te leggen park dat volgens de traditie van het Chinese landschapsontwerp, die in Suzhou sterk is vertegenwoordigd, is vormgegeven. De opgave problematiseert, door zijn fysieke en economische context, de tegenstelling landschap en verstedelijking en moderniteit en traditie. Hoe kunnen we aansluiten op de identiteit van de plek en die zelfs versterken? Kunnen we een dialoog voorstellen tussen landschap en gebouw? Eerst wordt voorgesteld om het park tot aan de grenzen van de locatie op te rekken. Door plintprogramma’s compact te houden en deels onder het landschap te laten verdwijnen komen de kantoorvolumes als rotsformaties in het landschap te staan. De volumes presenteren zich als twee delen van een gespleten rots. De tegenover elkaar gelegen gevels representeren het breukvlak en vertonen een onregelmatige, toevallige plasticiteit . In deze gevels krijgt het park een verticale dimensie. Het landschap wordt in de gevelzone doorgezet als groene long van het gebouw en wordt zo letterlijk onderdeel van het kantoorinterieur. Een dubbele huidgevel regelt het
klimaat in de kantoren en maakt te openen gevels tot op grotere hoogtes mogelijk. Een deel van de verse ventilatielucht wordt via de binnentuinen aangevoerd, waardoor temperatuur en vochtigheid op een natuurlijke manier wordt verzorgt. Een systeem van zonneschoorstenen in de dubbele huid zorgt voor natuurlijke trek waardoor de lucht uit de vertrekken weer wordt afgevoerd. Verticale vinnen in de gevel schermen de kantoorruimtes af van direct zonlicht. Daarnaast vormen ze de constructie van de gevel en zijn ze tevens drager van zonnecollectoren en PV-cellen. Deze worden in verschillende kleuren 可持续发展策略 SUSTAINABILITY groen, in patronen, over de gevel verdeeld.
Stefan Witteman Architect
René Marey Architect
Suzhou Vertical Gardens Locatie: Suzhou, China Differentiatie: 90.000 m2 kantoorruimte en commerciële voorzieningen Ontwerp: KOW, 2010 Status: Selectie Architect: ir. Stefan Witteman en ir. René Marey Projectarchitect: Momoko Cai Opdrachtgever: China Singapore Suzhou Industrial Park Development Group Co., Ltd 可持续发展 Sustainability
生态技术 Green techniques
该项目的目标是高度的可持续发展的生态建筑。我们认为可 持续发展的理解范围更加广阔，除了传统意义上的节能与使 用恰当的建筑材料外，我们同时也要考虑建筑的灵活适用 性，将建筑适用于未来使用的多重需要，建筑应为使用者提 供工作环境与交流联系，使人们有机会互相结识、有社交的 平台，并且为使用者创造与自然环境协调的舒适宜人的使用 环境。所有的这些因素在我们对待自然环境中起到重要角色 作用，是地产开发在长期发展的高价值所在。
可持续发展并不意味着我们需要使用实验性的技术，反而我们认 为可以通过使用现有技术的巧妙结合达到可持续发展。所有在这 个方案里提出的生态技术均为认证的已有项目实施的可靠生态技 术。在长三角地区有很多这些技术的项目案例。
The aim of this development is to achieve a high level of sustainability. In our view sustainability should be interpreted in a very wide scope. Apart from energy and the use of the right materials we also have to consider flexibility, the ability to adapt the building for future usage, productivity,
Sustainability does not mean that we have to make use of experimental technologies. On the contrary we think that it can be reached by a smart integration of existing methods. All proposed green techniques are all reliable sustainable solutions based on proven technology. Many examples of these techniques can already be found in the Shanghai region.
TEGIES
42
43
Suzhou Vertical Gardens - Suzhou, China
KOW Magazine voorjaar 2010
China Suzhou Industrial Park is een van de nieuwe bedrijvencentra die rondom de stad Suzhou sinds de jaren 90 worden ontwikkeld. Dit nieuwe economische centrum, niet ver van Shanghai, trekt vele nationale- en internationale bedrijven aan. Het gegeven kantoorprogramma wordt verdeeld over twee volumes van 60.000 m2 en 30.000 m2 Bruto Vloeroppervlak. Beide gebouwen grenzen aan een nieuw aan te leggen park dat volgens de traditie van het Chinese landschapsontwerp, die in Suzhou sterk is vertegenwoordigd, is vormgegeven. De opgave problematiseert, door zijn fysieke en economische context, de tegenstelling landschap en verstedelijking en moderniteit en traditie. Hoe kunnen we aansluiten op de identiteit van de plek en die zelfs versterken? Kunnen we een dialoog voorstellen tussen landschap en gebouw? Eerst wordt voorgesteld om het park tot aan de grenzen van de locatie op te rekken. Door plintprogramma’s compact te houden en deels onder het landschap te laten verdwijnen komen de kantoorvolumes als rotsformaties in het landschap te staan. De volumes presenteren zich als twee delen van een gespleten rots. De tegenover elkaar gelegen gevels representeren het breukvlak en vertonen een onregelmatige, toevallige plasticiteit . In deze gevels krijgt het park een verticale dimensie. Het landschap wordt in de gevelzone doorgezet als groene long van het gebouw en wordt zo letterlijk onderdeel van het kantoorinterieur. Een dubbele huidgevel regelt het
klimaat in de kantoren en maakt te openen gevels tot op grotere hoogtes mogelijk. Een deel van de verse ventilatielucht wordt via de binnentuinen aangevoerd, waardoor temperatuur en vochtigheid op een natuurlijke manier wordt verzorgt. Een systeem van zonneschoorstenen in de dubbele huid zorgt voor natuurlijke trek waardoor de lucht uit de vertrekken weer wordt afgevoerd. Verticale vinnen in de gevel schermen de kantoorruimtes af van direct zonlicht. Daarnaast vormen ze de constructie van de gevel en zijn ze tevens drager van zonnecollectoren en PV-cellen. Deze worden in verschillende kleuren 可持续发展策略 SUSTAINABILITY groen, in patronen, over de gevel verdeeld.
Stefan Witteman Architect
René Marey Architect
Suzhou Vertical Gardens Locatie: Suzhou, China Differentiatie: 90.000 m2 kantoorruimte en commerciële voorzieningen Ontwerp: KOW, 2010 Status: Selectie Architect: ir. Stefan Witteman en ir. René Marey Projectarchitect: Momoko Cai Opdrachtgever: China Singapore Suzhou Industrial Park Development Group Co., Ltd 可持续发展 Sustainability
生态技术 Green techniques
该项目的目标是高度的可持续发展的生态建筑。我们认为可 持续发展的理解范围更加广阔，除了传统意义上的节能与使 用恰当的建筑材料外，我们同时也要考虑建筑的灵活适用 性，将建筑适用于未来使用的多重需要，建筑应为使用者提 供工作环境与交流联系，使人们有机会互相结识、有社交的 平台，并且为使用者创造与自然环境协调的舒适宜人的使用 环境。所有的这些因素在我们对待自然环境中起到重要角色 作用，是地产开发在长期发展的高价值所在。
可持续发展并不意味着我们需要使用实验性的技术，反而我们认 为可以通过使用现有技术的巧妙结合达到可持续发展。所有在这 个方案里提出的生态技术均为认证的已有项目实施的可靠生态技 术。在长三角地区有很多这些技术的项目案例。
The aim of this development is to achieve a high level of sustainability. In our view sustainability should be interpreted in a very wide scope. Apart from energy and the use of the right materials we also have to consider flexibility, the ability to adapt the building for future usage, productivity,
Sustainability does not mean that we have to make use of experimental technologies. On the contrary we think that it can be reached by a smart integration of existing methods. All proposed green techniques are all reliable sustainable solutions based on proven technology. Many examples of these techniques can already be found in the Shanghai region.
TEGIES
42
43
44
Suzhou Vertical Gardens - Suzhou, China
Advertorial
Omdat we bij dit ontwerp een duurzame ontwikkeling voorstaan hebben we ons vooral gericht op het creĂŤren van waarde voor de langere termijn. Naast het integreren van duurzame, energiebesparende technieken betekent dit ook dat we veel aandacht besteden aan aanpasbaarheid en flexibiliteit, het materiaalgebruik en de kwaliteit van de werkomgeving. Beide kantoorgebouwen zijn, beoordeeld volgens officiĂŤle criteria van de Chinese overheid, samengevat in de Evaluation Standard for Green Building. Voor het zuidelijke gebouw resulteert dit in de hoogste score van drie sterren. ir. Stefan Witteman
Voor al UW RENDERINGen kow!
T 070 346 66 00
44
Suzhou Vertical Gardens - Suzhou, China
Advertorial
Omdat we bij dit ontwerp een duurzame ontwikkeling voorstaan hebben we ons vooral gericht op het creĂŤren van waarde voor de langere termijn. Naast het integreren van duurzame, energiebesparende technieken betekent dit ook dat we veel aandacht besteden aan aanpasbaarheid en flexibiliteit, het materiaalgebruik en de kwaliteit van de werkomgeving. Beide kantoorgebouwen zijn, beoordeeld volgens officiĂŤle criteria van de Chinese overheid, samengevat in de Evaluation Standard for Green Building. Voor het zuidelijke gebouw resulteert dit in de hoogste score van drie sterren. ir. Stefan Witteman
Voor al UW RENDERINGen kow!
T 070 346 66 00
46
KOW Shanghai - Interview Dirk Bekkering
KOW Shanghai: hoe is het zo gekomen? Voordat ik bij KOW ging werken woonde ik al een aantal jaar in Shanghai. Vanuit Amsterdam was ik, samen met mijn vrouw, naar China verhuisd omdat wij beiden het gevoel hadden dat de ontwikkeling van China enorme mogelijkheden bood en bovendien een interessante leefomgeving. Dat bleek niets teveel gezegd! Ik startte mijn werk als Chinese import-architect bij een Chinees architectenbureau en stapte later over naar een Brits bedrijf. Tijdens de Shanghai International Creative Industry Week, een evenement dat hier jaarlijks wordt gehouden, ontmoette ik voor ’t eerst medewerkers van KOW. Toen KOW enige tijd later de snel groeiende vestiging in China wilde versterken met een Nederlandse architect vonden wij elkaar snel.
KOW Magazine voorjaar 2010
KOW Shanghai
Waarom is China op dit moment zo aantrekkelijk om zaken te doen? In een groot deel van de wereld wordt nauwelijks meer gebouwd. In China is de financiële crisis iets dat we alleen kennen uit het buitenlandse nieuws: de Chinese economie draait nog net zo hard als in de voorgaande jaren en de bouwbranche werkt nog steeds op volle snelheid. Van iedere twee vierkante meter die er op aarde bijgebouwd wordt is er eentje in China. Chinese opdrachtgevers denken snel en groot en in de Chinese markt is een grote interesse voor buitenlandse know-how. Daarnaast beleef je overal in China een atmosfeer van vooruitgang, verbetering en vertrouwen in de toekomst. Wat is het grootste verschil tussen zaken doen in Nederland en zaken doen in China? Geen verassing hier: dat is de cultuurbarrière. Allereerst natuurlijk de taal, die zich niet makkelijk laat leren. Chinezen drukken zich subtiel en indirect uit – in volmaakte tegenstelling tot Nederlanders – en zelfs wanneer je voor dagelijks gebruik goed Chinees spreekt mis je al snel belangrijke informatie in een zakelijk gesprek. Ook andere aspecten van het zakendoen zijn anders dan in Nederland: het rechtssysteem werkt anders, HR laat zich moeilijk vergelijken, en de rol van de overheid in een ontwerpproces is meestal voor geen van de betrok-
Dirk Bekkering, managing director KOW Shanghai, wij spreken hem op een bijzondere nieuwe locatie midden in Shanghai. De vestiging van KOW in Shanghai is per 1 april 2010 verhuist naar de Changde Road. Het oude gebouw aan de Kang Ding Road gaat ruimte maken voor een grootschalige ontwikkeling met woningbouw en winkels. In China wordt razendsnel gebouwd, maar ook razendsnel vervangen en daarom kreeg KOW precies drie maanden de tijd om een nieuw kantoorpand te vinden. Zoals alle KOW vestigingen is ook het nieuwe pand in Shanghai een gerenoveerd industrieel gebouw. Het bedrijventerrein is een groep opgeknapte oude fabrieken rondom een monumentale bakstenen fabriekshal. Het gebied wordt één van de nieuwe verzamelplekken voor creatieve bedrijven in de stad. KOW zit direct naast het Dutch Culture Center, een Nederlands cultuurcentrum dat tijdens de Wereld Expo een halfjaar lang Nederlandse cultuur presenteert aan de Chinezen. Momenteel is er een expositie uit het Van Abbemuseum. Heel bijzonder middenin Shanghai.
47
46
KOW Shanghai - Interview Dirk Bekkering
KOW Shanghai: hoe is het zo gekomen? Voordat ik bij KOW ging werken woonde ik al een aantal jaar in Shanghai. Vanuit Amsterdam was ik, samen met mijn vrouw, naar China verhuisd omdat wij beiden het gevoel hadden dat de ontwikkeling van China enorme mogelijkheden bood en bovendien een interessante leefomgeving. Dat bleek niets teveel gezegd! Ik startte mijn werk als Chinese import-architect bij een Chinees architectenbureau en stapte later over naar een Brits bedrijf. Tijdens de Shanghai International Creative Industry Week, een evenement dat hier jaarlijks wordt gehouden, ontmoette ik voor ’t eerst medewerkers van KOW. Toen KOW enige tijd later de snel groeiende vestiging in China wilde versterken met een Nederlandse architect vonden wij elkaar snel.
KOW Magazine voorjaar 2010
KOW Shanghai
Waarom is China op dit moment zo aantrekkelijk om zaken te doen? In een groot deel van de wereld wordt nauwelijks meer gebouwd. In China is de financiële crisis iets dat we alleen kennen uit het buitenlandse nieuws: de Chinese economie draait nog net zo hard als in de voorgaande jaren en de bouwbranche werkt nog steeds op volle snelheid. Van iedere twee vierkante meter die er op aarde bijgebouwd wordt is er eentje in China. Chinese opdrachtgevers denken snel en groot en in de Chinese markt is een grote interesse voor buitenlandse know-how. Daarnaast beleef je overal in China een atmosfeer van vooruitgang, verbetering en vertrouwen in de toekomst. Wat is het grootste verschil tussen zaken doen in Nederland en zaken doen in China? Geen verassing hier: dat is de cultuurbarrière. Allereerst natuurlijk de taal, die zich niet makkelijk laat leren. Chinezen drukken zich subtiel en indirect uit – in volmaakte tegenstelling tot Nederlanders – en zelfs wanneer je voor dagelijks gebruik goed Chinees spreekt mis je al snel belangrijke informatie in een zakelijk gesprek. Ook andere aspecten van het zakendoen zijn anders dan in Nederland: het rechtssysteem werkt anders, HR laat zich moeilijk vergelijken, en de rol van de overheid in een ontwerpproces is meestal voor geen van de betrok-
Dirk Bekkering, managing director KOW Shanghai, wij spreken hem op een bijzondere nieuwe locatie midden in Shanghai. De vestiging van KOW in Shanghai is per 1 april 2010 verhuist naar de Changde Road. Het oude gebouw aan de Kang Ding Road gaat ruimte maken voor een grootschalige ontwikkeling met woningbouw en winkels. In China wordt razendsnel gebouwd, maar ook razendsnel vervangen en daarom kreeg KOW precies drie maanden de tijd om een nieuw kantoorpand te vinden. Zoals alle KOW vestigingen is ook het nieuwe pand in Shanghai een gerenoveerd industrieel gebouw. Het bedrijventerrein is een groep opgeknapte oude fabrieken rondom een monumentale bakstenen fabriekshal. Het gebied wordt één van de nieuwe verzamelplekken voor creatieve bedrijven in de stad. KOW zit direct naast het Dutch Culture Center, een Nederlands cultuurcentrum dat tijdens de Wereld Expo een halfjaar lang Nederlandse cultuur presenteert aan de Chinezen. Momenteel is er een expositie uit het Van Abbemuseum. Heel bijzonder middenin Shanghai.
47
48
Westeraam KOW Shanghai - Elst - Interview Dirk Bekkering
kenen helemaal duidelijk. Daarnaast is een groot deel van de bouwregelgeving compleet anders dan in Nederland en ook in de vraag vanuit de markt zitten elementen waar je eerst aan moet wennen. Feng Shui is daar het makkelijkste voorbeeld van, maar de moderne Chinese trends en modeverschijnselen zijn ook niet altijd vergelijkbaar met het Westen (laat staan Nederland). Wie zijn jouw opdrachtgevers en wat voor mensen zijn dat? Hoe communiceer je daarmee? Vrijwel al onze opdrachtgevers zijn Chinees. Vaak zijn het projectontwikkelaars, soms van nationale beursgenoteerde organisaties maar vaak ook van kleinere, lokale ontwikkelaars. Uiteraard zijn die, qua bouwvolume, evengoed vele malen groter dan Europese ontwikkelaars. De medewerkers die onze opdrachtgevers vertegenwoordigen zijn vaak relatief jong, hoewel ze grote verantwoordelijkheden dragen en budgetten beheren. In China hebben maar weinig mensen ervaring, maar dat is niet altijd een nadeel: soms staan mensen daardoor juist erg open voor nieuwe manieren van denken.
‘
KOW Magazine voorjaar 2010
komt een medewerker van de opdrachtgever zelfs gedurende de looptijd van het project bij ons op kantoor zitten. Hoe zie je de markt zich ontwikkelen de komende tijd in China? Zoals overal is ook in China duurzamer bouwen de grootste ontwikkeling. Nu is het algemene kwaliteitsniveau van gebouwen in China nog heel veel lager dan in Nederland, dus een duurzame ambitie in China betekent niet noodzakelijkerwijs hetzelfde als in Europa. Shanghai is de grote voorloper, maar ook hier wordt pas de laatste paar jaar isolatie en dubbel glas toegepast. Deze trend verspreidt zich langzaam over de rest van het land en de overheid krijgt steeds meer grip op ontwikkelaars, waardoor die in een ‘groenere’ richting gestuurd kunnen worden. Daarnaast vermoed ik dat de woningmarkt diverser zal gaan worden. Op het moment wordt vrijwel uitsluitend energie gestoken in nieuwbouw voor het bovenste segment van de markt omdat daarin het makkelijkst geld te verdienen valt. Veel van deze bouwactiviteit is ten behoeve van speculatie en de kopers willen een standaard product omdat dat veiliger voelt. Naarmate de markt zich normaliseert zal vraag ontstaan naar
iedere twee vierkante meter die er op aarde bijgebouwd wordt is er eentje in China.’
Van
Hoe pak je een project aan in China? Al naar gelang het budget en de wens van de opdrachtgever wordt een projectteam geformeerd. Soms met alleen medewerkers van ons kantoor in China, en soms versterkt met specialisten uit Nederland. Bij de grotere projecten is meestal een senior-ontwerper uit het hoofdkantoor betrokken. Vervolgens werken we, meestal op hoge snelheid, samen via internet of door de Nederlandse ontwerpers hier naartoe te halen voor de eerste fase van het ontwerpwerk. Hoewel de projecten meestal een zeer korte aanlooptijd hebben (dwz vrijwel direct beginnen) en snel klaar moeten, is de betrokkenheid van de opdrachtgever vaak groter dan in Nederland. Het is niet ongebruikelijk dat de opdrachtgever tussendoor regelmatig het bureau bezoekt om de voortgang te bekijken en het concept bij te sturen. Soms
bijzondere woningtypologieën en wellicht ontstaat er ook een interessante bouwopgave voor huisvesting van minder kapitaalkrachtigen. Die worden momenteel nog gehuisvest in woonkazernes en slaapzalen of huren een bed of een kamer in plaats van een eigen woning. Wat voor projecten doe je nu? Op het moment zijn we bezig met een interieurontwerp voor een Wine Club, een paar straten van ons kantoor vandaan, voor de Chinese aannemer waarmee we samenwerkten voor de poorten in Den Haag. Daarnaast werken we aan het afronden van het ontwerp voor het hoofdkantoor van Yunnan Baiyao in Kunming. We zijn recent begonnen aan het ontwerp voor een demonstratiewoning van een nieuw Chinees bedrijf dat
zonnecellen en windmolens maakt in de stad Changzhou. We ontwerpen het masterplan voor een groot Agropark in de noordelijke provincie Hebei. Daar wordt op ingepolderde grond een zogenaamde Eco-City gebouwd, een project waaraan een aantal Nederlandse partijen hun expertise verleent. Als onderdeel van dat project ontwikkelen we ook een zero-carbon gebouw, dat als demonstratieproject een centrale positie in het plan zal innemen. Hoe kijk je tegen de bouwopgave van de komende jaren? De bouwopgave in China is bijna niet voor te stellen. Het meest zichtbare deel van de bouwactiviteit is in de steden. Doordat het land zich ontwikkelt trekt men van het platteland naar de steden. Die beweging is de grootste migratie in de geschiedenis van de mensheid. Veel mensen zijn in de afgelopen drie decennia al in de stad gaan wonen, maar in de komende veertig jaar moet er in de steden nog plaats gemaakt worden voor 450 miljoen nieuwe stedelingen, inclusief werkgelegenheid. Dat is al indrukwekkend, maar daarbij komt dat – naarmate de welvaart toeneemt – mensen andere huisvestingseisen krijgen. Met andere woorden: iedereen gaat groter wonen en daardoor moet ook voor de huidige stadsbevolking onvoorstelbaar veel bijgebouwd worden. En dat gaat dan alleen nog maar over de bouwopgave in de stedelijke omgeving, op het platteland zal ook een metamorfose plaats gaan vinden en daarnaast wordt de infrastructuur overal gemoderniseerd. In de komende twaalf jaar moeten bijvoorbeeld 97 nieuwe luchthavens worden gebouwd. Wat maakt KOW onderscheidend in China? Nederlandse architecten hebben een goede reputatie in het buitenland en dat geldt ook voor China. KOW is in staat om een Nederlandse ontwerpmentaliteit uit te voeren met een Chinees team en een volledig architectenbureau. We kunnen waar dan ook in China binnen 8 uur komen opdagen, iets dat door de ad-hoc manier van werken hier absoluut noodzakelijk is. We hebben ervaring en een netwerk van adviseurs, sommige Nederlands - andere niet, waar we al eerder mee hebben samengewerkt. Het helpt dat KOW graag en goed luistert naar de wensen van opdrachtgevers, dat wordt hier in China zeer op prijs gesteld. ir. Anjelica Cicilia
49
48
Westeraam KOW Shanghai - Elst - Interview Dirk Bekkering
kenen helemaal duidelijk. Daarnaast is een groot deel van de bouwregelgeving compleet anders dan in Nederland en ook in de vraag vanuit de markt zitten elementen waar je eerst aan moet wennen. Feng Shui is daar het makkelijkste voorbeeld van, maar de moderne Chinese trends en modeverschijnselen zijn ook niet altijd vergelijkbaar met het Westen (laat staan Nederland). Wie zijn jouw opdrachtgevers en wat voor mensen zijn dat? Hoe communiceer je daarmee? Vrijwel al onze opdrachtgevers zijn Chinees. Vaak zijn het projectontwikkelaars, soms van nationale beursgenoteerde organisaties maar vaak ook van kleinere, lokale ontwikkelaars. Uiteraard zijn die, qua bouwvolume, evengoed vele malen groter dan Europese ontwikkelaars. De medewerkers die onze opdrachtgevers vertegenwoordigen zijn vaak relatief jong, hoewel ze grote verantwoordelijkheden dragen en budgetten beheren. In China hebben maar weinig mensen ervaring, maar dat is niet altijd een nadeel: soms staan mensen daardoor juist erg open voor nieuwe manieren van denken.
‘
KOW Magazine voorjaar 2010
komt een medewerker van de opdrachtgever zelfs gedurende de looptijd van het project bij ons op kantoor zitten. Hoe zie je de markt zich ontwikkelen de komende tijd in China? Zoals overal is ook in China duurzamer bouwen de grootste ontwikkeling. Nu is het algemene kwaliteitsniveau van gebouwen in China nog heel veel lager dan in Nederland, dus een duurzame ambitie in China betekent niet noodzakelijkerwijs hetzelfde als in Europa. Shanghai is de grote voorloper, maar ook hier wordt pas de laatste paar jaar isolatie en dubbel glas toegepast. Deze trend verspreidt zich langzaam over de rest van het land en de overheid krijgt steeds meer grip op ontwikkelaars, waardoor die in een ‘groenere’ richting gestuurd kunnen worden. Daarnaast vermoed ik dat de woningmarkt diverser zal gaan worden. Op het moment wordt vrijwel uitsluitend energie gestoken in nieuwbouw voor het bovenste segment van de markt omdat daarin het makkelijkst geld te verdienen valt. Veel van deze bouwactiviteit is ten behoeve van speculatie en de kopers willen een standaard product omdat dat veiliger voelt. Naarmate de markt zich normaliseert zal vraag ontstaan naar
iedere twee vierkante meter die er op aarde bijgebouwd wordt is er eentje in China.’
Van
Hoe pak je een project aan in China? Al naar gelang het budget en de wens van de opdrachtgever wordt een projectteam geformeerd. Soms met alleen medewerkers van ons kantoor in China, en soms versterkt met specialisten uit Nederland. Bij de grotere projecten is meestal een senior-ontwerper uit het hoofdkantoor betrokken. Vervolgens werken we, meestal op hoge snelheid, samen via internet of door de Nederlandse ontwerpers hier naartoe te halen voor de eerste fase van het ontwerpwerk. Hoewel de projecten meestal een zeer korte aanlooptijd hebben (dwz vrijwel direct beginnen) en snel klaar moeten, is de betrokkenheid van de opdrachtgever vaak groter dan in Nederland. Het is niet ongebruikelijk dat de opdrachtgever tussendoor regelmatig het bureau bezoekt om de voortgang te bekijken en het concept bij te sturen. Soms
bijzondere woningtypologieën en wellicht ontstaat er ook een interessante bouwopgave voor huisvesting van minder kapitaalkrachtigen. Die worden momenteel nog gehuisvest in woonkazernes en slaapzalen of huren een bed of een kamer in plaats van een eigen woning. Wat voor projecten doe je nu? Op het moment zijn we bezig met een interieurontwerp voor een Wine Club, een paar straten van ons kantoor vandaan, voor de Chinese aannemer waarmee we samenwerkten voor de poorten in Den Haag. Daarnaast werken we aan het afronden van het ontwerp voor het hoofdkantoor van Yunnan Baiyao in Kunming. We zijn recent begonnen aan het ontwerp voor een demonstratiewoning van een nieuw Chinees bedrijf dat
zonnecellen en windmolens maakt in de stad Changzhou. We ontwerpen het masterplan voor een groot Agropark in de noordelijke provincie Hebei. Daar wordt op ingepolderde grond een zogenaamde Eco-City gebouwd, een project waaraan een aantal Nederlandse partijen hun expertise verleent. Als onderdeel van dat project ontwikkelen we ook een zero-carbon gebouw, dat als demonstratieproject een centrale positie in het plan zal innemen. Hoe kijk je tegen de bouwopgave van de komende jaren? De bouwopgave in China is bijna niet voor te stellen. Het meest zichtbare deel van de bouwactiviteit is in de steden. Doordat het land zich ontwikkelt trekt men van het platteland naar de steden. Die beweging is de grootste migratie in de geschiedenis van de mensheid. Veel mensen zijn in de afgelopen drie decennia al in de stad gaan wonen, maar in de komende veertig jaar moet er in de steden nog plaats gemaakt worden voor 450 miljoen nieuwe stedelingen, inclusief werkgelegenheid. Dat is al indrukwekkend, maar daarbij komt dat – naarmate de welvaart toeneemt – mensen andere huisvestingseisen krijgen. Met andere woorden: iedereen gaat groter wonen en daardoor moet ook voor de huidige stadsbevolking onvoorstelbaar veel bijgebouwd worden. En dat gaat dan alleen nog maar over de bouwopgave in de stedelijke omgeving, op het platteland zal ook een metamorfose plaats gaan vinden en daarnaast wordt de infrastructuur overal gemoderniseerd. In de komende twaalf jaar moeten bijvoorbeeld 97 nieuwe luchthavens worden gebouwd. Wat maakt KOW onderscheidend in China? Nederlandse architecten hebben een goede reputatie in het buitenland en dat geldt ook voor China. KOW is in staat om een Nederlandse ontwerpmentaliteit uit te voeren met een Chinees team en een volledig architectenbureau. We kunnen waar dan ook in China binnen 8 uur komen opdagen, iets dat door de ad-hoc manier van werken hier absoluut noodzakelijk is. We hebben ervaring en een netwerk van adviseurs, sommige Nederlands - andere niet, waar we al eerder mee hebben samengewerkt. Het helpt dat KOW graag en goed luistert naar de wensen van opdrachtgevers, dat wordt hier in China zeer op prijs gesteld. ir. Anjelica Cicilia
49
50
KOW Magazine voorjaar 2010
Agropark - China
51
Tjerk Reijenga Architect Als onderdeel van de ontwikkeling van 500 km² haven- en industrie gebied aan de Bao Hai kust in Caofeidian, 200 km ten Oosten van Beijing, is door DHV en WUR (Wageningen) samen met KOW een haalbaarheidsstudie gedaan naar een groot Agropark. De wereld is aan het verstedelijken. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in de stad. In China is te verwachten dat de groei van de stedelijke middenklasse zich zal doorzetten van 50 naar 200 tot 400 miljoen, vier tot acht keer zo veel als nu. Om in deze situatie de voedselproductie te kunnen blijven garanderen is landbouw op een andere schaal noodzakelijk. Hierbij kunnen agroparken een oplossing bieden.
Agropark in Eco-City Caofeidian Hebei
China Agropark Locatie: Caofeidian Hebei, China Differentiatie: Superboederij, 9000 woningen Ontwerp: KOW, 2010 Status: concept masterplan Architect: ir.Tjerk Reijenga Projectarchitect: Goran Bojcin, Yvonne Wang Opdrachtgevers: DHV - Shanghai, Unversiteit Wageningen Adviseurs: DHV - Amersfoort, Unversiteit Wageningen
Het Agropark is een systeeminnovatie voor agroproductie, verwerking en logistiek doordat vraag en aanbod op een totaal nieuwe manier aan elkaar gekoppeld worden. Het Agropark van circa 700 ha huisvest de productie, verwerking en handel van planten (kassen voor groenten) en dieren (zuivelboerderij en melkproductie, alsmede kleinschalige veeteelt). Buiten het kerngebied is ongeveer 300 ha grond beschikbaar voor zogenaamde ‘agro-hubfuncties’, zoals huisvesting (7000 appartementen en 2000 villa’s), sociale functies voor werknemers, onderwijs en opleidingsfaciliteiten, R&D, proefopstellingen en toeristische accommodaties. In dit gebied bevindt zich een groot stuk boerenland waar men proeftuinen heeft zodat de bezoeker de transitie van de Chinese landbouw productie kan ervaren. Om te kunnen voldoen aan de industriële en ecologische randvoorwaarden zijn de gewenste systemen voorhanden. Afvalwaterbehandeling en afvalverwerking door een centrale installatie. Het resterende afval, zoals mest, fruit- en plantaardige resten en dierlijk- en huishoudelijk afval, zal worden omgezet in duurzame energie. Alle ingrepen op dit gebied reduceren de CO2 uitstoot met 70% ten opzichte van het traditioneel gebruik van steenkool.
50
KOW Magazine voorjaar 2010
Agropark - China
51
Tjerk Reijenga Architect Als onderdeel van de ontwikkeling van 500 km² haven- en industrie gebied aan de Bao Hai kust in Caofeidian, 200 km ten Oosten van Beijing, is door DHV en WUR (Wageningen) samen met KOW een haalbaarheidsstudie gedaan naar een groot Agropark. De wereld is aan het verstedelijken. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in de stad. In China is te verwachten dat de groei van de stedelijke middenklasse zich zal doorzetten van 50 naar 200 tot 400 miljoen, vier tot acht keer zo veel als nu. Om in deze situatie de voedselproductie te kunnen blijven garanderen is landbouw op een andere schaal noodzakelijk. Hierbij kunnen agroparken een oplossing bieden.
Agropark in Eco-City Caofeidian Hebei
China Agropark Locatie: Caofeidian Hebei, China Differentiatie: Superboederij, 9000 woningen Ontwerp: KOW, 2010 Status: concept masterplan Architect: ir.Tjerk Reijenga Projectarchitect: Goran Bojcin, Yvonne Wang Opdrachtgevers: DHV - Shanghai, Unversiteit Wageningen Adviseurs: DHV - Amersfoort, Unversiteit Wageningen
Het Agropark is een systeeminnovatie voor agroproductie, verwerking en logistiek doordat vraag en aanbod op een totaal nieuwe manier aan elkaar gekoppeld worden. Het Agropark van circa 700 ha huisvest de productie, verwerking en handel van planten (kassen voor groenten) en dieren (zuivelboerderij en melkproductie, alsmede kleinschalige veeteelt). Buiten het kerngebied is ongeveer 300 ha grond beschikbaar voor zogenaamde ‘agro-hubfuncties’, zoals huisvesting (7000 appartementen en 2000 villa’s), sociale functies voor werknemers, onderwijs en opleidingsfaciliteiten, R&D, proefopstellingen en toeristische accommodaties. In dit gebied bevindt zich een groot stuk boerenland waar men proeftuinen heeft zodat de bezoeker de transitie van de Chinese landbouw productie kan ervaren. Om te kunnen voldoen aan de industriële en ecologische randvoorwaarden zijn de gewenste systemen voorhanden. Afvalwaterbehandeling en afvalverwerking door een centrale installatie. Het resterende afval, zoals mest, fruit- en plantaardige resten en dierlijk- en huishoudelijk afval, zal worden omgezet in duurzame energie. Alle ingrepen op dit gebied reduceren de CO2 uitstoot met 70% ten opzichte van het traditioneel gebruik van steenkool.
52
Allemanswaard - Amerongen
KOW Magazine voorjaar 2010
Allemanswaard Amerongen
53
Hans Kaashoek Architect Allemanswaard is een zorgzame samenleving in het klein. Duurzaamheid is veel meer dan alleen besparen op de energierekening. ‘Ik kijk ook naar sociale duurzaamheid, contacten tussen mensen, langdurige samenwerking tussen organisaties. Dat is een van de basis ideeën achter Allemanswaard.’ Ik ben eerst vooral gaan luisteren toen wij de opdracht kregen voor het ontwerpen van Allemanswaard. ‘Sfeer proeven, er rondfietsen met mijn gezin en praten met de mensen in het dorp… om zo’n uitdagend project ook tot iets echt Amerongs te kunnen maken.’ Goed ‘passen’ Iets maken dat goed ‘past’. ‘Er zijn architecten die iets maken omdat ze het zelf mooi vinden. Dat is leuk, maar daar gaat het volgens mij niet om. Het moet goed vallen in een lokale samenleving: de mensen – gebruikers, bewoners, andere Amerongers – moeten er iets aan hebben en zich er prettig voelen. Dat was mijn doel bij het ontwerp.’ In Allemanswaard komen veel functies samen. Het voordeel daarvan is dat er nieuwe relaties tussen organisaties en mensen ontstaan. Mensen hebben iets aan elkaar. Dat geeft een sterkere band, sociale duurzaamheid.
Allemanswaard Locatie: Amerongen Differentiatie: Multifunctioneel Centrum; Sport, Health & Care, bibliotheek, kantoren, leren, 46 appartementen, 86 parkeerplaatsen ondergronds Ontwerp: KOW, 2006-2010 Status: DO fase afgerond Architect: ir. Hans Kaashoek Projectarchitect: ir. Jörgen Haring Projectleider: ing. Hans Rolvink Opdrachtgever: Woningbouwvereniging Amerongen Aannemer: Europese Aanbesteding
52
Allemanswaard - Amerongen
KOW Magazine voorjaar 2010
Allemanswaard Amerongen
53
Hans Kaashoek Architect Allemanswaard is een zorgzame samenleving in het klein. Duurzaamheid is veel meer dan alleen besparen op de energierekening. ‘Ik kijk ook naar sociale duurzaamheid, contacten tussen mensen, langdurige samenwerking tussen organisaties. Dat is een van de basis ideeën achter Allemanswaard.’ Ik ben eerst vooral gaan luisteren toen wij de opdracht kregen voor het ontwerpen van Allemanswaard. ‘Sfeer proeven, er rondfietsen met mijn gezin en praten met de mensen in het dorp… om zo’n uitdagend project ook tot iets echt Amerongs te kunnen maken.’ Goed ‘passen’ Iets maken dat goed ‘past’. ‘Er zijn architecten die iets maken omdat ze het zelf mooi vinden. Dat is leuk, maar daar gaat het volgens mij niet om. Het moet goed vallen in een lokale samenleving: de mensen – gebruikers, bewoners, andere Amerongers – moeten er iets aan hebben en zich er prettig voelen. Dat was mijn doel bij het ontwerp.’ In Allemanswaard komen veel functies samen. Het voordeel daarvan is dat er nieuwe relaties tussen organisaties en mensen ontstaan. Mensen hebben iets aan elkaar. Dat geeft een sterkere band, sociale duurzaamheid.
Allemanswaard Locatie: Amerongen Differentiatie: Multifunctioneel Centrum; Sport, Health & Care, bibliotheek, kantoren, leren, 46 appartementen, 86 parkeerplaatsen ondergronds Ontwerp: KOW, 2006-2010 Status: DO fase afgerond Architect: ir. Hans Kaashoek Projectarchitect: ir. Jörgen Haring Projectleider: ing. Hans Rolvink Opdrachtgever: Woningbouwvereniging Amerongen Aannemer: Europese Aanbesteding
54
KOW Magazine voorjaar 2010
Oude Parels - De Bolder, Schiedam
10 jaar later...
Schiedam
Het is al weer bijna 10 jaar geleden dat de Bolder werd opgeleverd. Een nieuw hoofdkantoor voor het transportbedrijf Mammoet op hun werf in Schiedam. Hans Kuiper en Ben Oosterheert hadden op verzoek van Frans van Seumeren een turn-key aanbieding gedaan voor de realisatie. Hans Kuiper had een kantoor ontworpen met de hoofdvorm van een bolder. Van Seumeren had destijds net de opdracht voor het lichten van de Koersk in Rusland. Het idee is toen bij Hans Kuiper ontstaan om de Bolder in een grote hal te laten bouwen en daarna door van Seumeren (later Mammoet) te laten overbrengen naar de definitieve locatie. Veel zaken vielen samen: namelijk ook de goede relatie met Grootint – o.a. maker van boorplatforms in Zwijndrecht – met van Seumeren, waardoor de bouwlocatie in beeld kwam. Ook was de innovatieve uitwerking reden voor het verstrekken van subsidie door VROM. Mammoet zelf kon het transport doen van Zwijndrecht naar Schiedam. Het was een risicovol proces. Maar alle betrokken partijen hadden tijdens de uitvoering een optimale bouwplaats beschikbaar met een binnenklimaat waar 16 uur per dag gewerkt kon worden.
55
54
KOW Magazine voorjaar 2010
Oude Parels - De Bolder, Schiedam
10 jaar later...
Schiedam
Het is al weer bijna 10 jaar geleden dat de Bolder werd opgeleverd. Een nieuw hoofdkantoor voor het transportbedrijf Mammoet op hun werf in Schiedam. Hans Kuiper en Ben Oosterheert hadden op verzoek van Frans van Seumeren een turn-key aanbieding gedaan voor de realisatie. Hans Kuiper had een kantoor ontworpen met de hoofdvorm van een bolder. Van Seumeren had destijds net de opdracht voor het lichten van de Koersk in Rusland. Het idee is toen bij Hans Kuiper ontstaan om de Bolder in een grote hal te laten bouwen en daarna door van Seumeren (later Mammoet) te laten overbrengen naar de definitieve locatie. Veel zaken vielen samen: namelijk ook de goede relatie met Grootint – o.a. maker van boorplatforms in Zwijndrecht – met van Seumeren, waardoor de bouwlocatie in beeld kwam. Ook was de innovatieve uitwerking reden voor het verstrekken van subsidie door VROM. Mammoet zelf kon het transport doen van Zwijndrecht naar Schiedam. Het was een risicovol proces. Maar alle betrokken partijen hadden tijdens de uitvoering een optimale bouwplaats beschikbaar met een binnenklimaat waar 16 uur per dag gewerkt kon worden.
55
56
Oude Parels - De Bolder, Schiedam
KOW Magazine voorjaar 2010
‘Het project kon destijds alleen tot stand komen door het opdrachtgeverschap van Van Seumeren.’ Ben Oosterheert de Verademing - Grootint v.o.f. Kan dit vandaag de dag nog zo? Dat is niet eenvoudig te beantwoorden. Hoewel de bouwomstandigheden binnen veel beter zijn en de kwaliteit daardoor zeker ook, is het transport kostbaar. Het heeft ook beperkingen. Denk alleen maar aan de maximale hoogte, in dit geval van 40 meter vanwege de hefbrug waar onderdoor gevaren moest worden. Ook moet zo’n bouwwerk de volgende keer optimaler gedimensioneerd worden. De ervaring van de betrokken partijen was meer traditioneel en bracht extra transportkosten met zich mee. Al met al blijft de basisgedachte juist in deze tijd goed verdedigbaar. • Duurzaam bouwen in de hal • Transport over water • Kosten bouw lager (optimale omstandigheden in hal) • Transportkosten afzetten tegen lagere bouwkosten. Het project kon destijds alleen tot stand komen door het opdrachtgeverschap van Van Seumeren. Zij namen zelf het risico van de transportkosten van de Bolder. De Verademing en Grootint vonden elkaar in de uitvoering en namen het risico. Een nieuw project langs het water op deze wijze blijft een plezierige uitdaging.
N.B. Het project kreeg in 2002 de Nationale Staalprijs.
Herman Markvoort Mammoet Europe B.V. Wat is zo bijzonder aan dit gebouw? Het bijzondere aan het gebouw “De Bolder” is wel de vorm. Dit geeft een hele bijzondere uitstraling en is een symbool voor het feit dat Mammoet zich verankerd heeft in de Rotterdamse haven. Op de bovenste verdieping geven de panoramavensters een prachtig uitzicht over de rivier en de eigen werf maar ook over Schiedam, Vlaardingen en Rotterdam. We zijn als Mammoet nog steeds blij met en trots op ons fraaie hoofdkantoor. Wat had u graag anders gezien? Het mooie en bijzondere uiterlijk van De Bolder komt met een paar nadelen. Het grootste nadeel is de ronde vorm. Dat levert een beperking op in de indeling van de verschillende ruimtes, maar dat is een offer dat je moet brengen voor het fraaie uiterlijk. Verder hebben we regelmatig last van de wind die op de entree staat. Hoewel het fraai is dat de entree naar de waterweg gericht is, geeft dit wel wat problemen. Welke veranderingen heeft u inmiddels aangebracht? De veranderingen betreffen met name de binnenkant. De ruimtes: kantoren, vergaderzalen en pantry’s worden regelmatig aangepast aan de wensen van de organisatie. Dat betekent vooral het (ver)plaatsen van systeemwanden. Technisch hadden we problemen met de dakbedekking en de dakrand; deze zijn inmiddels respectievelijk vernieuwd en aangepast.
De Bolder Locatie: Schiedam Differentiatie: 5.100 m2 kantoorruimte Parkeren: Op eigen terrein Ontwerp: KOW, 1999 Status: Gerealiseerd, 2001 Architect: ir. Hans Kuiper Opdrachtgever: De Verademing Grootint v.o,f. Fabricage: Industrieterrein De Grote Lindt, Zwijndrecht Aannemer: Grootint - De Verademing v.o.f. Transport: 10, 11, en 12 oktober 2001 over 25 km via Mammoet trailers
‘De grote
Antic
opgav
e: i p veraneren op de de
rende
markt
’
57
56
Oude Parels - De Bolder, Schiedam
KOW Magazine voorjaar 2010
‘Het project kon destijds alleen tot stand komen door het opdrachtgeverschap van Van Seumeren.’ Ben Oosterheert de Verademing - Grootint v.o.f. Kan dit vandaag de dag nog zo? Dat is niet eenvoudig te beantwoorden. Hoewel de bouwomstandigheden binnen veel beter zijn en de kwaliteit daardoor zeker ook, is het transport kostbaar. Het heeft ook beperkingen. Denk alleen maar aan de maximale hoogte, in dit geval van 40 meter vanwege de hefbrug waar onderdoor gevaren moest worden. Ook moet zo’n bouwwerk de volgende keer optimaler gedimensioneerd worden. De ervaring van de betrokken partijen was meer traditioneel en bracht extra transportkosten met zich mee. Al met al blijft de basisgedachte juist in deze tijd goed verdedigbaar. • Duurzaam bouwen in de hal • Transport over water • Kosten bouw lager (optimale omstandigheden in hal) • Transportkosten afzetten tegen lagere bouwkosten. Het project kon destijds alleen tot stand komen door het opdrachtgeverschap van Van Seumeren. Zij namen zelf het risico van de transportkosten van de Bolder. De Verademing en Grootint vonden elkaar in de uitvoering en namen het risico. Een nieuw project langs het water op deze wijze blijft een plezierige uitdaging.
N.B. Het project kreeg in 2002 de Nationale Staalprijs.
Herman Markvoort Mammoet Europe B.V. Wat is zo bijzonder aan dit gebouw? Het bijzondere aan het gebouw “De Bolder” is wel de vorm. Dit geeft een hele bijzondere uitstraling en is een symbool voor het feit dat Mammoet zich verankerd heeft in de Rotterdamse haven. Op de bovenste verdieping geven de panoramavensters een prachtig uitzicht over de rivier en de eigen werf maar ook over Schiedam, Vlaardingen en Rotterdam. We zijn als Mammoet nog steeds blij met en trots op ons fraaie hoofdkantoor. Wat had u graag anders gezien? Het mooie en bijzondere uiterlijk van De Bolder komt met een paar nadelen. Het grootste nadeel is de ronde vorm. Dat levert een beperking op in de indeling van de verschillende ruimtes, maar dat is een offer dat je moet brengen voor het fraaie uiterlijk. Verder hebben we regelmatig last van de wind die op de entree staat. Hoewel het fraai is dat de entree naar de waterweg gericht is, geeft dit wel wat problemen. Welke veranderingen heeft u inmiddels aangebracht? De veranderingen betreffen met name de binnenkant. De ruimtes: kantoren, vergaderzalen en pantry’s worden regelmatig aangepast aan de wensen van de organisatie. Dat betekent vooral het (ver)plaatsen van systeemwanden. Technisch hadden we problemen met de dakbedekking en de dakrand; deze zijn inmiddels respectievelijk vernieuwd en aangepast.
De Bolder Locatie: Schiedam Differentiatie: 5.100 m2 kantoorruimte Parkeren: Op eigen terrein Ontwerp: KOW, 1999 Status: Gerealiseerd, 2001 Architect: ir. Hans Kuiper Opdrachtgever: De Verademing Grootint v.o,f. Fabricage: Industrieterrein De Grote Lindt, Zwijndrecht Aannemer: Grootint - De Verademing v.o.f. Transport: 10, 11, en 12 oktober 2001 over 25 km via Mammoet trailers
‘De grote
Antic
opgav
e: i p veraneren op de de
rende
markt
’
57
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Naam afbeelding
IR_0007.jpg
Datum afbeelding
18-5-2010 16:10:41
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Naam afbeelding IR_0011.jpg Datum rapportage Emissiegraad Inspectierapport
58
0,95 20,0 °C Advertorial Rato Elektronica
Gereflecteerde Bedrijf temperatuur Adres Objectafstand
KOW
Locatieadres
Jeroen Cuypers
Contactpersoon
Jeroen Grosfeld
Cameramodel Beschrijving Datum afbeelding
FLIR FLIR b60
Naam afbeelding
IR_0013.jpg
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Jeroen Grosfeld
Emissiegraad
0,95
Datum afbeelding
18-5-2010 16:09:49
Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
FLIR FLIR b60
20,0 °C
Naam afbeelding
IR_0009.jpg
Datum afbeelding
18-5-2010 16:06:20 Datum afbeelding
18-5-2010 16:11:14
Gereflecteerde temperatuur
0,95
IR_0005.jpg
Naam afbeelding
IR_0012.jpg
1,0 m
Emissiegraad
Naam afbeelding
Objectafstand
20,0 °C
Emissiegraad
0,95
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Objectafstand
19-5-2010
Bedrijf
Rato Elektronica
Klant
Adres
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen Beschrijving Jeroen Cuypers
Locatieadres
Beschrijving
Klant
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen
Datum rapportage
Thermograaf
19-5-2010
1,0 m
Thermograaf KOW
Contactpersoon
1,0 m Beschrijving
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:07:23
Naam afbeelding
IR_0006.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Cameramodel Beschrijving Datum afbeelding
FLIR FLIR b60
Naam afbeelding
IR_0014.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
18-5-2010 16:18:47
Inspectierapport 1,0 m
Objectafstand
19-5-2010
Bedrijf Beschrijving Adres
Rato Elektronica
Klant
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen
Locatieadres
Thermograaf
Contactpersoon
Jeroen Grosfeld
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:24:42
Naam afbeelding
IR_0019.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
19-5-2010
Bedrijf
Rato Elektronica
Klant
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen
Locatieadres
Jeroen Cuypers
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen Datum rapportage 19-5-2010 Thermograaf Jeroen Cuypers
Contactpersoon
Adres Thermograaf
Jeroen Grosfeld FLIR FLIR b60 KOW 18-5-2010 16:08:57 IR_0007.jpg
Emissiegraad Contactpersoon 0,95
Jeroen Cuypers
FLIR FLIR b60Grosfeld Jeroen
DatumCameramodel afbeelding
18-5-2010 FLIR16:25:02 FLIR b60
Jeroen Grosfeld
Gereflecteerde Cameramodel 20,0 °C FLIR FLIR b60 temperatuur Datum afbeelding 18-5-2010 16:16:04 Objectafstand 1,0 m Naam afbeelding IR_0013.jpg Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:09:49
Naam afbeelding
IR_0009.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde Cameramodel 20,0 °C FLIR FLIR b60 temperatuur Datum afbeelding 18-5-2010 16:18:47 Objectafstand 1,0 m Naam afbeelding IR_0014.jpg Emissiegraad
Cameramodel Contactpersoon
0,95
Gereflecteerde 20,0 °C Inspectierapport temperatuur Inspectierapport Objectafstand
1,0 m
Beschrijving
Datum rapportage
19-5-2010 Datum rapportage
Bedrijf Adres
Rato Elektronica Bedrijf Blancefloerlaan 167 2050 Adres Beschrijving Antwerpen
Thermograaf
Jeroen Cuypers Thermograaf
19-5-2010 Klant Rato Elektronica Locatieadres Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen Contactpersoon Jeroen Cuypers Cameramodel Datum afbeelding
NaamDatum afbeelding afbeelding IR_0020.jpg 18-5-2010 16:21:49
Naam afbeelding
Emissiegraad Naam afbeelding 0,95 IR_0015.jpg
Emissiegraad
20,0 °C 0,95
Objectafstand
Locatieadres
Rato Elektronica
5 (8)
KOW
1,0 m
KOW
Cameramodel Klant Datum afbeelding Blancefloerlaan 167 2050 Locatieadres Naam afbeelding Antwerpen
Bedrijf
Inspectierapport
Gereflecteerde Emissiegraad temperatuur Gereflecteerde Objectafstand temperatuur
Inspectierapport
Klant
Beschrijving
2 (8)
Thermograaf
Rato Elektronica
KOW
Datum rapportage
Beschrijving Adres
Bedrijf
Beschrijving
4 (8)
Jeroen Cuypers
1,0 m 19-5-2010
3 (8)
Beschrijving Datum rapportage
Objectafstand Datum rapportage
Inspectierapport
Adres
Beschrijving Cameramodel
18-5-2010 16:16:04
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
KOW
Klant
KOW
Locatieadres Jeroen Grosfeld Contactpersoon FLIR FLIR b60 Cameramodel 18-5-2010 16:24:42 Datum afbeelding IR_0019.jpg Naam afbeelding 0,95 3 (8) Emissiegraad 20,0 °C Gereflecteerde temperatuur 1,0 m Objectafstand
Jeroen Grosfeld FLIR FLIR b60 18-5-2010 16:10:41 IR_0011.jpg 0,95 20,0 °C 1,0 m
5 (8)
Beschrijving Beschrijving
Beschrijving
Beschrijving Cameramodel
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:24:02
Datum afbeelding
Inspectierapport IR_0018.jpg
Naam afbeelding
Naam afbeelding Emissiegraad
KOW service Energie Architecten
Datum rapportage
19-5-2010
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Gereflecteerde temperatuur
In vergelijking met de huidige normen zijn veel van de woningen gebouwd vóór 1985 slecht geïsoleerd, Bedrijf Rato Elektronica Klant KOW hebben een slechte kierdichting en een verwarmingsinstallatie met een laag rendement. Ons onderzoek Adres Blancefloerlaan 167 2050 Locatieadres Antwerpen naar de duurzaamheid van de Haagse particuliere woningen toont aan dat het energieverbruik en de CO2 Thermograaf Jeroen Cuypers Contactpersoon Jeroen Grosfeld Beschrijving b60 gereduceerd kunnen worden. KOW service Eneruitstoot op een realistische wijze Cameramodel tussen de 30%FLIR enFLIR 60% Datum afbeelding 18-5-2010 16:05:14 gie Architecten brengt de huidigeNaam energieprestatie van uw woning(en) in kaart en geeft advies op maat afbeelding IR_0003.jpg Emissiegraad 0,95 om deze energiezuiniger, duurzamer en comfortabeler te maken. Wij geven advies over het reduceren van Inspectierapport Inspectierapport Gereflecteerde 20,0 °C temperatuur energieverbruik, effectiever energieverbruik en het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen. Objectafstand 1,0 m Tevens kunnen wij voorDatum u derapportage uitvoering19-5-2010 organiseren begeleiden. Datum en rapportage 19-5-2010
Objectafstand
FLIR FLIR b60 Cameramodel 18-5-2010 16:25:02 Datum afbeelding IR_0020.jpg Naam afbeelding 0,95 Emissiegraad 20,0 °C Gereflecteerde temperatuur 1,0 m Objectafstand
7 (8)
6 (8)
Beschrijving
Beschrijving
Bedrijf
Rato ElektronicaBedrijf
Klant
Adres
Blancefloerlaan Adres 167 2050 Antwerpen
Blancefloerlaan 167 2050 Locatieadres Antwerpen
Thermograaf
Jeroen CuypersThermograaf
Jeroen Cuypers Jeroen GrosfeldContactpersoon Contactpersoon
Beschrijving
Rato Elektronica KOW
Klant
Beschrijving
Beschrijving
7 (8)
4 (8)
KOW
Locatieadres Jeroen Grosfeld
Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:06:10 Datum afbeelding
Datum afbeelding 18-5-2010 16:05:14
18-5-2010 16:06:20
Naam afbeelding
IR_0004.jpg
Naam afbeelding
IR_0003.jpg
Naam afbeelding
IR_0005.jpg
Emissiegraad
0,95
Emissiegraad
0,95
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Objectafstand
1,0 m
Objectafstand
1,0 m
Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
Energie advies nodig?
070 346 66 00
Beschrijving FLIR FLIR b60
FLIR FLIR b60 18-5-2010 16:11:14 IR_0012.jpg 0,95 20,0 °C 1,0 m
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Naam afbeelding
IR_0007.jpg
Datum afbeelding
18-5-2010 16:10:41
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Naam afbeelding IR_0011.jpg Datum rapportage Emissiegraad Inspectierapport
58
0,95 20,0 °C Advertorial Rato Elektronica
Gereflecteerde Bedrijf temperatuur Adres Objectafstand
KOW
Locatieadres
Jeroen Cuypers
Contactpersoon
Jeroen Grosfeld
Cameramodel Beschrijving Datum afbeelding
FLIR FLIR b60
Naam afbeelding
IR_0013.jpg
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Jeroen Grosfeld
Emissiegraad
0,95
Datum afbeelding
18-5-2010 16:09:49
Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
FLIR FLIR b60
20,0 °C
Naam afbeelding
IR_0009.jpg
Datum afbeelding
18-5-2010 16:06:20 Datum afbeelding
18-5-2010 16:11:14
Gereflecteerde temperatuur
0,95
IR_0005.jpg
Naam afbeelding
IR_0012.jpg
1,0 m
Emissiegraad
Naam afbeelding
Objectafstand
20,0 °C
Emissiegraad
0,95
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Objectafstand
19-5-2010
Bedrijf
Rato Elektronica
Klant
Adres
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen Beschrijving Jeroen Cuypers
Locatieadres
Beschrijving
Klant
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen
Datum rapportage
Thermograaf
19-5-2010
1,0 m
Thermograaf KOW
Contactpersoon
1,0 m Beschrijving
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:07:23
Naam afbeelding
IR_0006.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Cameramodel Beschrijving Datum afbeelding
FLIR FLIR b60
Naam afbeelding
IR_0014.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
18-5-2010 16:18:47
Inspectierapport 1,0 m
Objectafstand
19-5-2010
Bedrijf Beschrijving Adres
Rato Elektronica
Klant
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen
Locatieadres
Thermograaf
Contactpersoon
Jeroen Grosfeld
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:24:42
Naam afbeelding
IR_0019.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
19-5-2010
Bedrijf
Rato Elektronica
Klant
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen
Locatieadres
Jeroen Cuypers
Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen Datum rapportage 19-5-2010 Thermograaf Jeroen Cuypers
Contactpersoon
Adres Thermograaf
Jeroen Grosfeld FLIR FLIR b60 KOW 18-5-2010 16:08:57 IR_0007.jpg
Emissiegraad Contactpersoon 0,95
Jeroen Cuypers
FLIR FLIR b60Grosfeld Jeroen
DatumCameramodel afbeelding
18-5-2010 FLIR16:25:02 FLIR b60
Jeroen Grosfeld
Gereflecteerde Cameramodel 20,0 °C FLIR FLIR b60 temperatuur Datum afbeelding 18-5-2010 16:16:04 Objectafstand 1,0 m Naam afbeelding IR_0013.jpg Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:09:49
Naam afbeelding
IR_0009.jpg
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde Cameramodel 20,0 °C FLIR FLIR b60 temperatuur Datum afbeelding 18-5-2010 16:18:47 Objectafstand 1,0 m Naam afbeelding IR_0014.jpg Emissiegraad
Cameramodel Contactpersoon
0,95
Gereflecteerde 20,0 °C Inspectierapport temperatuur Inspectierapport Objectafstand
1,0 m
Beschrijving
Datum rapportage
19-5-2010 Datum rapportage
Bedrijf Adres
Rato Elektronica Bedrijf Blancefloerlaan 167 2050 Adres Beschrijving Antwerpen
Thermograaf
Jeroen Cuypers Thermograaf
19-5-2010 Klant Rato Elektronica Locatieadres Blancefloerlaan 167 2050 Antwerpen Contactpersoon Jeroen Cuypers Cameramodel Datum afbeelding
NaamDatum afbeelding afbeelding IR_0020.jpg 18-5-2010 16:21:49
Naam afbeelding
Emissiegraad Naam afbeelding 0,95 IR_0015.jpg
Emissiegraad
20,0 °C 0,95
Objectafstand
Locatieadres
Rato Elektronica
5 (8)
KOW
1,0 m
KOW
Cameramodel Klant Datum afbeelding Blancefloerlaan 167 2050 Locatieadres Naam afbeelding Antwerpen
Bedrijf
Inspectierapport
Gereflecteerde Emissiegraad temperatuur Gereflecteerde Objectafstand temperatuur
Inspectierapport
Klant
Beschrijving
2 (8)
Thermograaf
Rato Elektronica
KOW
Datum rapportage
Beschrijving Adres
Bedrijf
Beschrijving
4 (8)
Jeroen Cuypers
1,0 m 19-5-2010
3 (8)
Beschrijving Datum rapportage
Objectafstand Datum rapportage
Inspectierapport
Adres
Beschrijving Cameramodel
18-5-2010 16:16:04
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
KOW
Klant
KOW
Locatieadres Jeroen Grosfeld Contactpersoon FLIR FLIR b60 Cameramodel 18-5-2010 16:24:42 Datum afbeelding IR_0019.jpg Naam afbeelding 0,95 3 (8) Emissiegraad 20,0 °C Gereflecteerde temperatuur 1,0 m Objectafstand
Jeroen Grosfeld FLIR FLIR b60 18-5-2010 16:10:41 IR_0011.jpg 0,95 20,0 °C 1,0 m
5 (8)
Beschrijving Beschrijving
Beschrijving
Beschrijving Cameramodel
Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:24:02
Datum afbeelding
Inspectierapport IR_0018.jpg
Naam afbeelding
Naam afbeelding Emissiegraad
KOW service Energie Architecten
Datum rapportage
19-5-2010
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Gereflecteerde temperatuur
In vergelijking met de huidige normen zijn veel van de woningen gebouwd vóór 1985 slecht geïsoleerd, Bedrijf Rato Elektronica Klant KOW hebben een slechte kierdichting en een verwarmingsinstallatie met een laag rendement. Ons onderzoek Adres Blancefloerlaan 167 2050 Locatieadres Antwerpen naar de duurzaamheid van de Haagse particuliere woningen toont aan dat het energieverbruik en de CO2 Thermograaf Jeroen Cuypers Contactpersoon Jeroen Grosfeld Beschrijving b60 gereduceerd kunnen worden. KOW service Eneruitstoot op een realistische wijze Cameramodel tussen de 30%FLIR enFLIR 60% Datum afbeelding 18-5-2010 16:05:14 gie Architecten brengt de huidigeNaam energieprestatie van uw woning(en) in kaart en geeft advies op maat afbeelding IR_0003.jpg Emissiegraad 0,95 om deze energiezuiniger, duurzamer en comfortabeler te maken. Wij geven advies over het reduceren van Inspectierapport Inspectierapport Gereflecteerde 20,0 °C temperatuur energieverbruik, effectiever energieverbruik en het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen. Objectafstand 1,0 m Tevens kunnen wij voorDatum u derapportage uitvoering19-5-2010 organiseren begeleiden. Datum en rapportage 19-5-2010
Objectafstand
FLIR FLIR b60 Cameramodel 18-5-2010 16:25:02 Datum afbeelding IR_0020.jpg Naam afbeelding 0,95 Emissiegraad 20,0 °C Gereflecteerde temperatuur 1,0 m Objectafstand
7 (8)
6 (8)
Beschrijving
Beschrijving
Bedrijf
Rato ElektronicaBedrijf
Klant
Adres
Blancefloerlaan Adres 167 2050 Antwerpen
Blancefloerlaan 167 2050 Locatieadres Antwerpen
Thermograaf
Jeroen CuypersThermograaf
Jeroen Cuypers Jeroen GrosfeldContactpersoon Contactpersoon
Beschrijving
Rato Elektronica KOW
Klant
Beschrijving
Beschrijving
7 (8)
4 (8)
KOW
Locatieadres Jeroen Grosfeld
Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
FLIR FLIR b60
Datum afbeelding
18-5-2010 16:06:10 Datum afbeelding
Datum afbeelding 18-5-2010 16:05:14
18-5-2010 16:06:20
Naam afbeelding
IR_0004.jpg
Naam afbeelding
IR_0003.jpg
Naam afbeelding
IR_0005.jpg
Emissiegraad
0,95
Emissiegraad
0,95
Emissiegraad
0,95
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Gereflecteerde temperatuur
20,0 °C
Objectafstand
1,0 m
Objectafstand
1,0 m
Objectafstand
1,0 m
Cameramodel
FLIR FLIR b60 Cameramodel
Energie advies nodig?
070 346 66 00
Beschrijving FLIR FLIR b60
FLIR FLIR b60 18-5-2010 16:11:14 IR_0012.jpg 0,95 20,0 °C 1,0 m