równoległych kanałach, które widzowie – z braku kon-
zgodził na taką formę projekcji, by dość szybko tej zgody
feransjera – mogli przełączać w dowolnym momencie.
pożałować. „Ludzie poczuli się oszukani, była to kom-
Ponad 70-letni reżyser długo się opierał, w końcu się
pletna klapa” — przyznał autor.
DZIEDZICTWO ČINČERY Sukcesy filmu za granicą (po Expo w Montrealu One Man
rozmachu: przymocowane do siedzeń przyciski zastąpio-
and his House pokazywano w Londynie) były wprost pro-
ne zostały pilotem w rękach widza; wielka rama zielono
porcjonalne do jego losów nad Wełtawą. Meta-struktura
czerwonych lamp, którą w oryginalnej wersji obudowy-
dzieła, którą da się streścić w wymownym „wszyscy
wano ekran, może dziś być zwirtualizowana. Dystans
głosują, ale nikt nie ma na nic wpływu“ została dostrze-
kilku dekad, jakie dzielą nas od premiery Kinoautomatu,
żona przez aparat kontroli i władze odesłały film na
pozwala też na umieszczenie go w szerszym kontekście,
półkę, gdzie przeleżał następnych 30 lat. Lata 90. to dla
nie jako jednostkowego artystycznego wybryku, lecz
Kinoautomatu nowe życie, które przywróciły mu zmia-
jako jeden z przejawów całego nurtu czeskiej sztuki
ny zarówno polityczne jak i technologiczne. Oprócz
interaktywnej, która swój najbardziej wyrazisty wyraz
„katastrofalnej”, pozbawionej elementu performance
uzyskała w postaci teatralno-filmowych eksperymentów
premiery telewizyjnej, film Činčery trafił do kin i na
spod znaku Laterna Magika z lat 50. (Alfréd Radok i Josef
filmowe festiwale. O historyczny i edukacyjny impakt
Svoboda prezentowali swój „nowomedialny” show także
dzieła dba Alena Činčerova, córka nie żyjącego już re-
na targach EXPO, w 1958 roku w Brukseli).
żysera. Internet i technologie cyfrowe ułatwiły dotarcie
To fascynujące, że kilkaset kilometrów na północ,
z Kinoautomatem pod strzechy: każdy może dziś sobie
za pasmem Karpat, film, teatr i literatura, znajdując się
zamówić DVD z interaktywną wersją filmu, która nie
w podobnej sytuacji i dążąc do podobnych celów, toczyła
potrzebuje konferansjera. Z kolei projekcje w kinach są
się po zupełnie innych torach…
dziś dużo bardziej ułatwione i nie wymagają teatralnego
ANEGDOTA Kinoutomat czyli Člověk a jeho dům stworzony został
aktor odpowiadał: „I cannot talk with you, but I can drink
przez ekipę złożoną z najwybitniejszych przedstawicieli
with you…”.
Kinoautomat:
interaktywność jako satyra polityczna
złotej epoki czeskiego filmu. Byli to m.in Pavel Juráček, Ján Roháč, Vladimír Svitáček, Miroslav Macháček, Josef
ŹRODŁA
Somr, Karla Chadimová, Libuše Švormová, Jiří Schmitzer.
1. Oficjalna strona Kinoautomatu i jego dzisiejszej, objazdowo-pokojowej wersji: http://www.kinoautomat.cz 2. Jeffrey Stanton, Experimental Multi-Screen cinema, [http://www.westland.net/expo67/map-docs/cinema.htm] 3. Wywiad z Aleną Činčerovą, Groundbreaking Czechoslovak interactive film system revived 40 years later, http://www.radio.cz/en/section/panorama/groundbreaking-czechoslovak-interactive-film-system-revived40-years-later 4. http://en.wikipedia.org/wiki/Kinoautomat
Pamiętajmy jednak, iż wszyscy oni żyli i działali za Żelazną Kurtyną. Nic dziwnego, że Miroslav Horniček, odtwórca głównej roli i konferansjer, nie znał ani słowa po angielsku. Swoich partii, czyli całej interakcji z publicznością wyuczył się fonetycznie, nie rozumiejąc ani słowa z tego, co na scenie wypowiadał. Nic nie wskazuje na to, by dochodziło do jakiś większych wpadek. Jednak przed poważnym problemem Horniček stawał po seansach, gdy przychodził czas na rozmowy z publicznością i aktorami z innych krajów. Czech nie był w stanie wydusić z siebie ani słowa na bankietach. Činčera miał ponoć rozwiązać ten kłopot i nauczył Hornička jeszcze jednej partii. Odtąd, gdy ktoś zagadnął go po angielsku,
36
HA!ART \ 43