nbr-120-(3):interior revista-3.9-okey 19/05/11 15:18 Página 73
Kritikari buruz: «Idatz dezatela nahi dutena, jendeari ahaztu egiten zaio. Urteak daramatzat negozioan eta zenbat eta zaharrago, kritikek gutxiago axola didate. Filmeek kritikak baino gehiago irauten dute». Jenialtasunari buruz: «Jenioak jaio egiten dira, jaio. Baina ez dakit, ni neu ez naiz jenioa, ez dakit jenialtasuna definitzen. Badakit asko ikas daitekeela eta asko imitatu. Eta badakit ez dagoela gizon bakar bakar soilik gauza jenialak egingo dituena. George Bernard Shaw, adibidez. Berrogehita hamar antzeslan inguru idatzi zituen eta egun, zazpi edo zortzi dira ezagunak. Besteak halamodukoak ziren. Eta bera jenioa zen». Zinemari buruz: «Nik ez dut zinemarik egiten. Filmak egiten ditut». Zoriontasunari buruz: «Zoriontasuna Jack Lemmonekin lan egitea da». Adinari buruz: «Behinola medikuarengana joan nintzen eta zera esan nion e, ezin dut txizik egin. Zenbat urte nituen galdetu zidan eta laurogei esan nionean zera erantzun zidan, orduan egin duzu nahiko txiza».
Bere bizitza, laburlabur Billy Wilder Samuel Wilder izenarekin jaio zen, Suchan (Polonian), 1906an. Austrian pasa zituen haurtzaro eta nerabezaroa eta Berlinera joan zen gero, kazetari moduan. Han liluratu zen zinemarekin eta UFA estudio mitikoetan hasi zen lanean. Judua izaki, Alemaniatik alde egin behar izan zuen, Hitler boterera heltzean. Parisera heltzea lortu zuen eta handik AEBetara, baina ama faxismoaren esku galdu zuen, Auschwitzeko kontzentrazio eremuan (bere azken filma Schindler´s list izatea nahi zuen baina Spielbergek zituen eskubideak). Paramount etxean egin zituen lehen lanak Ameriketan eta han ezagutu zuen bere maisua, beste inor baino gehiago miretsiko zuen zuzendaria: Ernst Lubistch. Guztira, 60 filma idatzi zituen eta 26 zuzendu. Bost Oscar irabazi zituen eta 21 izendapen lortu. Genero askotan nabarmendu zen: Sunset Boulevard, adibidez, noir estiloko maisulana da; epai-drama dugu Witness for prosecution bikaina eta gerra giroko filma Stalag 17. Baina beste guztien gainetik komedia maite zuen eta komediaren zeruetara eraman zituen ikusleak The apartment, Some like it hot edo The front page ahaztezinekin. 1981ean egin zuen azken filma (Buddy, buddy) eta geroztik ezin izan zuen besterik egin: aseguru-etxeen ustez arrisku handia zen hain gizon zaharrari poliza egitea. 21 urte gehiago bizi izan zen, ostera, 2002a arte. Hamar urte lehenago Fernando Trueba zuzendariak Belle Epoque lanagatik Oscarra irabazi zuenean omenaldi ederra egin zion esker-ematean. «Jainkoari eskerrak emango nizkioke baina Billy Wilder den jainko bakarrean sinesten dudanez, mila esker, Wilder jauna». Hurrengo egunean Wilderren deia jaso zuen Truebak, «Jainkoa naiz, txo. Mila esker atzokoagatik, orain jendeak deitu baino ez dit egiten mesedeak eskatzeko».
Billy Wilderren aholkuak gidoilariei: 1. Ikusleak aldakorrak dira. 2. Kolkotik oratu behar diezu eta hortxe eutsi. 3. Pertsonaia nagusiarentzat idatzi argumentu argi eta gardena. 4. Izan argi nora zoazen. 5. Zenbat eta dotoreago eta sotilago ezkutatu tramaren elementuak, idazle hobea zara
6. Hirugarren aktoarekin arazorik baduzu, arazoa lehenengoan dago. 7. Lubistchen aholku bat: utzi ikusleei bi gehi bi batuketa egiten. Beti maitatuko zaituzte.
8. Offean narrazioak egiten badituzu ez deskribatu jendea ikusten ari dena. Zerbait gehitu behar duzu.
9. Bigarren aktoaren bukaeran gertatzen denak filmaren amaiera dakar. 10. Hirugarren aktoak hazi, hazi, hazi, hazi egin behar du, erritmoaren aldetik, akzio bizian, azken gertakari horretaraino eta orduan…
11. …orduan kitto, zoaz, ez eman buelta gehiago. nbr–
73