Een bedrieger in het Paleis. Jacob de Wit 1695-1754

‘:

•

.

The lift and mork of 7acob de Wit Whatkindof artist was 7acob de Wit? What was he like as aperson and how didhe live?Little is known about hisprivate af/airs as records refèrrinç to hirn are rare.

Werken en leven van Jacob de Wit Wat voor kunstenaar was Jacob de Wit? Wat waren zijn karaktereigenschappen en hoe leefde hij? I)at er maarzo weinigvan hem bekend is, is vooral te danken aan het feit dat er nauwelijks sporen van zijn privéleven in de archieven zijn teruggevonden.

A FEW FACTS

7acol; de iVit was bom in the fordaan in Amsterdam and haptised in a clandes— tine Catbolic cbipel, ‘t Vrede I)uifje, in Kerkstraat on 19 i)ecemher 1(795.

Ilisfitber n’as a shoemaker and the rn— i13’ was poor except for afw relatives in Antwerp. 7acoh spent seve ral years liv— ing in the home of his uncie and godfzther 7’acomo, aprosperous mme merchant and art dealer in Antwerp, who encouraged 2 him to studypainting. Iie hirn— selfpossessed a si zeable collec— tion of art, which included ‘fine piintmn,gs hy the leading Italian and Netherlandish masters, loft’y works of’ art, a collection of’ sculptures, includ— ing ‘children’, in ivory, marhie and Bentheim stone’. acobprohably learnt to draw the putti , or cheruhs, for which he was later to becomefimous k copy— ing the ‘children ‘ he sam in his uncie r home.

Between the ages of’ nine andthirteen c7acoh de Uit took drawinglessons with AlbertvanSpiers (“1 66—i 71c,), an artist celebrated fr his interiorpaint— ings in Amsterdam ‘r stately canalside mansions. Spiers had studiedin Italy and was known as Pvramidto the i)utch pamnters liring in Rome,probabhy hecause of hispreoccupation with irnages of

WAT WETEN WE DAN WEL?

We weten dat hij is geboren en opgegroeid in de Amsterdamsejordaan als zoon van een schoenmaker en dat hij op 19 december 1695 is gedoopt in het katholieke schuilkerkje ‘t fl’ede Dufe in de Kerkstraat. i)e familie was arm op een aantal Antwerpse familieleden na.

Jacobs rijke peetoomJacomo trok zich het lot van zijn petekind en naamge noot aan. Hij had zijn vermogen opgebouwd als handelaar in wijn en 3 kunst in Antwerpen en zettejacob de Wit op het spoor van de schilder kunst. Zijn aanzienlijke collectie bestond uit “konstige Schilderijen van de voornaamste Italiaansche en Nederduvtsche Meesters, Verheven l3eeldt-werck, versame lingh van Beelden, en Kinderen, van Yvoir, Marmer en Benthemer-steen”. Vermoedelijk heeftJacoh zijn eerste putti (kindertjes waar hij later om geroemd zou worden) in het huis van deze oom nagetekend.

Van zijn negende tot zijn dertiende had Jacob tekenles van de Amsterdammer Albert van Spiers (1665-171 8). I)eze schilder die voor zijn opleiding naar Italië was geweest, genoot destijds bekendheid vanwege zijn decoratie schilderingen in Amsterdamse grach tenhui zen. Zijn bijnaam bij de Nederlandse schil derskolonie in Rome was “Piram ied”, waar schijnlijk vanwege zijn voorliefde voor area dische landschappen met deze exotische

•

“•

S.

-S

L

,555

S.

---=---:

,i(i

S.—,

/ 1•I)

‘S

-

.j.

-

—

—T?b.

::,.

----

-

—

•

S -

/

-

S’

S-

1*

.

-—

S

.,• S

S -•S

S

•

•

S

)

—

Jacob de Wit, voorstudie •41ozes rkiest de 70

Oudsten, ges igneerd, pen, krij t, Rij kstnuseum Amsterdam.

Deze ruwe schets geeft vermoedelijk 1 )e Vits intuïtieve reactje veer nadat hij de opdracht voor het Mozesstuk kreeg. Misschien is het hij de opdrachtgever aan tafel ontstaan.

acoh de Wt, studyforMoses Eleets the Seven ty Elders, rigned,pen and chalk dran’ing, Rijksmuseum Amsterdam.

This rougb sketcbprobably reflects De iî is ‘t initial respouse upon receiving the commissionfor the Moses. Iie may have drawn It n’bile talking to thepatrosi.

7

—cc

r ,.->

?

•••

bouwwerken. Tussen 1711 en 1714 vond pyramids inA rcadzan landscapes.

From 1 711 to 1 714 D JJ ‘it studied Jacob de Wit, toen hij bij zijn suikeroom in painting in Antwerp under 7tcoh van Antwerpen woonde, een nieuwe leermeester: de schilder Jacob van Hal (1672-1750). Hij hal (‘i 672-1 750), ‘ho was a master in the localpainters’guildof St Luke, hut was een meester uit het plaatselijke St. Lucasgilde maar verder geen kunstenaar van otherwise not an artist of note. The nature and extent of his influence on i» betekenis. Wat Jacob de Wit precies van hem leerde is onaanwijshaar. Na tweejaar schreef Wit’s development is uncertain. Two hij zich in op de Antwerpse kun stacademie years later i)e U ‘it enrolied at the Antn’eip art academy to study drawing om er naar levend model te gaan tekenen. after a live model. Iie also studiedarchi Ook leerde hij er over bouwkunde, perspec tief en mathematica en er werd getekend naar tectu ee, perspectire and mathematics and learnt to draw after casts of classi— afgietsels van antieke beelden. cal scuiptures. His talent was first In 1712 werd zijn talen t voor het cers t erkend. recognised in 1 12, when he waspro— Vastgesteld werd dat hij kon doorgaan als ‘eerste van dit Genootschap, zo in het tekenen claimed ‘the best at this academy at hot?, als ‘t schilderen naar ‘t leven’. Direct daarna drawing andpainting from lift’. Shortly afrerwards, he became a master qf the werd hij meester van het Antwerpse St. Lucasgilde. In die tijdwerd De Wit StLuke’s guildin Antwerp. I)e sterk beïnvloed door Rubens en Van (1 ‘it’s main influences du ring 1)ijk. Deze schilders “zweefden thisperiodwere Peter Paul gedurig voor zijne ogen; en hunne Rubens andAnthony van 4 heerlijke stukken waren bij hem op ‘t i)yck, of whom it was said hoogst gewaardeerd”. ‘fl)en hij in ‘they were constantly on his 1714 terugkeerde naar Amsterdam mmd and he had the vond hij, na aanvankelijk vooral portretten te admiration for theirfine work’. hebben geschilderd, een gat in de markt, daar De f1 ‘it returned to Amsterdam in 1 714 vrijwel alle decoratieschilders van de vorige andfoundwork as aport;1itist. hut soon afterwards discovered a niche in the generatie inmiddels waren overleden. Alleen rde market. Only one of thepainters of the Isaac de Moucheron (i 667-1744) schilde nprevious generation who had deco rated nog wanden en plafonds in de veie grachte handen n de panden. De heide schilders sloege the manswns lining Amsterdam canals ineen en al snel daarna werd De Wit ontdekt was stili alive. Isaac de Moucheron Çi 667—1 ) hadmore mork t/jan he door katholieke opdrachtgevers. Menige could manage on his own and fï’rmeda Amsterdam se kerk werd hierna door hem opgesierd. Zijn zegetocht kon beginnen. partnershp with De Wit. Before long, Volgens kunstenaarsbiograaf Van Gool kreeg De Wit was receiving commissions from the C’atholic community, for wbom he De Wit het vanaf 1717 zo druk”... de handen zo vol werk, dat hy naculyks wis t waer eerst decorated many Amsterdam chu rches. aen te beginnen...”.

His star continuedto rise. From 1 717 I)e îJ’it had much work on his hands In 1724 ging Jacob de Wit in ondertrouw met de katholieke Cornelia Eleonora van Neck that he scarcely knew where to begin’.

(1704-1752) bij deAmsterdamsecommissa acoh de U’it married the Catholic greatest

‘so

Jacob dc Wit, voorstu die Alozes i’erkiest de 70 Oudeteis, gouache, Agnes Ethcrmgton Art (entre, Quecn’.s l.nivcisity, Fngst De compositie is nage noeg identiek aan een 1735 gedateerdeolie verfschets in het S[usée de Picardie te Amiens.

1 )ii. laatste schilderij toont echterniet het wandtapijt motief waardoor vermoed kan worden dat na de pre sentatie van beiden het tapijt ITtotief definitief af is gevallen. Mozes krijgt zijn definitieve houding. Onder het tapijt zijn twee grisail— les te vinden die later boven twee van de i ier deuren in dezaalzijn geschilderd.

Jacah de Wit, studvJir l1oses Elects the

Seventy Elders, gouacbe. Agner

Etheriugton .4rr (.entfe, ieen’s (Jnii’ersity, Kingston. Ïhe compositson is almost identical to an nu ukeich

datedi 735 af the 1fn:e de I’icardie in Amiens. The tapestry motif

ii

not

shown in the latten Tbu’ idea hadpresurnably been abandoned. The /çure 01 foses bas beenfrnallp deuled. Two grisailles showu heneath the tapestrv were laterpainted abore tno oj theJour doors in the fOOfli.

Come/ja Eleonora nni Xi’ck (1 7041 752) mi 724 in a ceremony conducted hy the Commissioners of Matrimomal Affzirs atAmsterdam Town Hall, which was later to become the Royal Palace. In 1735 he receiveda highly prestiçious COfli misSioli. thefirst of to fo/low. The stadhohier JJ illiam Iï in7’ited bim topaint several decora— tipe works fir huis ten Bosch Palace in The Ilague. the present residence of 11cr Majesty ieen Beatrix. Impressed by De U ‘it’s success and skill, Amsterdam city council commissumedpazntzngsfo r their Council Cham her in the Tim’n hall. De ii ‘It n’aspaid well and by 1 741 he was wealthy enouçh to buy two ad/acent mansions on the Keizersçracht. At the back of one he badan immense studio where /‘e installed two derices on 6 wL’ich he laterproduced his large wall coverings and cel!— ingpaintings. Iie remained successful until his death on 19 Novein her 1754. 7acoh de Int was h,iried in the Oude Kerk. Iie was remem— hered as ‘a qu iet, uno htrusive man who was amiable to his fellow artists’.

1)E WIT’S PtPILS

Thefirst biog,raphy of ‘Jacob de Wit, published in 1751, ni nier no more than fnv of hispupils and none of those who were later to hecome successfiil. ‘Johan de Groot, Gerrit 1)adelheek .m 1 ‘Jacob Xiveri/, the ron of a celebratedscuiptor from The ilagne, had lodgjngs in i)e îVit’i home which, to,çreti’er wit!’ J7.t

lessons, cost them a hundred guilders a yea;: De l’î’7tprohably also tau,çht ‘Jan it and 7 ten Compe and ‘Jan Punt. J)e JJ Puntpublisheda book in 1747 entitled

rissen van h uwelijkse zaken, op de bovenver dieping van het stadhuis en huidige Paleis.

Vanaf 1735 ontving hij zijn meest eervolle opdrachten. Zo bes telde de Haagse Stadhouder Willem IV schilderijen. Hij deco reerde bijvoorbeeld diens zalen in het Paleis Huis ten Bosch, de huidige residentie van Hare Majesteit Koningin Beatrix 1-let Amsterdamse stadsbestuur raakte ook onder de indruk van Dc Wits succes en vakman schap en bestelde vanaf die tijd werken ter verfraaiing van de Vroedschapszaal in het toenmalige stadhuis. 1)e schilder liet zich in klinkende munt uitbetalen en in 1741 blijkt het echtpaar De Wit zo vermogend dat ze zich twee naast elkaar gelegen panden aan de Keizersgracht konden veroorloven. Ineen van heide achterhuizen had 1)e Wit een reusachtig atelier waarin hij twee machines had staan waarop hij zijn latere plafond- of zolderstukken en hehangsels schilderde. liet succes hield stand tot zijn dood op 19november 1754. Hij werd begraven in de Oude Kerk en bleef in herinnering: ‘een man van een stil onbe sproken leven en vricndelvke omgang met zvne kunstgenoten.’ .

ZIJN LEERLINGEN

In de eerste levensbeschrij ving van Jacob de Wit uit 1751 worden slechts een paar leerlin gen genoemd, maar geen van al [en hebben ze naam gemaakt. Johan de Groot, Gerrit Dadelheek en Jacob Xaverj, de zoon van een beroemde Haagse beeldhouwer, woonden in bij de meester en betaalden hiervoor honderd gulden lesgeld perjaar. Andere vermoede lijke leerlingen zijnJan ten Compe en Jan Punt. Met de laatste maakte I)e Wit het boek in 1747 uitgegeven Tekeningen boek derpropo r tien van ‘t menschelyke lighaarn geïnrenteerd en geteekend door ‘Jacob de IJ’it en in ‘t kooper gebracht door ‘Jan Punt en vele prenten waaronder een

t ‘7

L’ ‘%*

Drawing hook of the proportions of the human hodv, invented and drawn hy Jacob de Wit and engraved hv Jan Punt. Thev also published numerousprints, incl’uding a series after ceilingpaintings hy Rubens.

MASTER OF DECEPTION

7acob de JJ’tisthemost renowuedillu— sionistpainter of the eighteenth centi,— ry. The genre owed at least some of its popularity to the well known legendof Zeiixis and Pirrhasios, a tale from chis— sicalAntiquitv that was related in almost erery treatise and handhookJbr

painters in the serenteenth and eigh— teenth centuries. Thepainters Zeuvis and Parrhasios competedto see who couldpaint the most rea/isticpic— tu re. Zeuxispainted grapes 50 true to lift that birdsflew down topeck tbem. Eren so, Pa rrhasiosprerai/ed. Iie invited his ri val to draw aside the cii rtim corerin hispictu re.

Zeuxis complied, only to discorer that the curtain itself waspainted.

Parrbasios was declared the winner because he was able to deceire not only hirds bui’ human heings as well. These illuso ry wo rks, called schijn bedriegen’— jes or ‘linie deceptions ‘in 7acoh de Wit day, came to he knorn in the nine— teenth century as trompe l’oeil. No matten what De rî ‘It turned his hand to ceilings painted mitb birds and f,çurer flying through infinite skies, wal/hang— ings that tranrforrned salons into id,yllic gardens. or wonderfiilly i//usory bas— reliefi his aim, time and again, was to delude the obserren

—-

—

serie naar plafondschilderingen van Rubens.

DE BEDRIEGER JACOB DE WIT

Jacob de Wit is de meest vooraanstaande achttiende-eeuwse representant van het mis leidende genre in de schilderkunst.

De populariteit van dit genre werd gestimu leerd door een veel geciteerde schilderslegen de uit de klassieke Oudheid. In vrijwel alle schilders traktaten en handboeken uit de zeventiende en achttiende eeuw komt het verhaal van Zeuxis en Parrhasios voor. I)e schilders Zeuxis en Parrhasios probeerden elkaar te overtroeven met bedrieglijk werke lijkheidsgetrouwe schilderijen. Zeuxis had druiven geschilderd die zo levensecht waren dat de vogels er op af kwamen. Parrhasios overtrof hem echter. Toen hij Zeuxis vroeg een gordijntje weg te trekken, waarach ter zijn werk hing, bleek dat het gor dijn door hem was geschilderd. Hij won omdat hij niet de dieren maar de 9 mens zelf kon bedriegen. Sinds het begin van de negentiende eeuw wor den dergelijke schilderijen geschaard onder de titel Trompe-l’oei/ (letterlijk: bedrieg het oog) maar in de tijd van Jacob de Wit wer den ze als ‘schijnhedriegertjes’ gezien.

Of het nu om de eindeloze luchten met vlie gende figuren en vogels in zijn plafondstuk ken gaat of om arcadische wandbehangsels waardoor men zich in eigen salon temidden van de tuin kon wanen of om zijn geschilder de bas-reliëfs, waarin de koele Steen bijna tastbaar is, vrijwel altijd tracht De Wit het oog van de heschouwer te bedriegen.

TEKENINGEN

De hand van Jacob de Wit wordt vooral gekenmerkt door trefzekerheid en een vlotte tekenstiji. l)e tekeningen zijn vaak zo fijn zinnig dat ze zijn meer omfioerste, op visueel effect gerichte schilderstiji overtreffen.

D RAW ING S

7acob de Jitr refned,precise draw ings are ofen superior in style to his more diffuse, brit strikingpaintinçïs. His drawinç style changed over the i’ears.

His work from Antwerp is in redchalk with hatched shading, but after moving to Amsterdam he sta rtedproducing bis highly distinctirepen dran’iiigs and fine chalk sketches, substituting dark ink washesfo r hatching and adding touches of white or coloured c/alk to suçgest su bstance and volume. Iie also usedpale blue or other colouredpaper to hei ghten the illusion of space in rome of his detail studies from lifè. his style appears to have heen in/luenced su hstantially hy the works of the Italian masters in his col— lection, whiCh includeddrawings

by the Renaissance artists Raphad, i)omenchino, Barocci and Parmigianio as well as contempora ry masters such as Pellegrini (i65— 1 741D and Carpi Çi 685-1 755. itr dmwwings are 7 Most of acob de 1J signed anti afrw are also dateti. The sig— nature ‘flJ it Inrcenz)t ‘appears on

his composition sketches to indicate that they were o riginal designs, and after completinçr them in oils he would add ‘Fcecit)’. Iie octasionally noted the won/s ‘Int Gîueuw ‘—the Dutch fr ‘in grey’— to studies fr imitation stone sculptures. The date and the name of the personfr whom the dnzwinç was intended appear on the reverse of many of his sheets in his tiny, distinctive hand.

Au inventory of 1755 shows that I)e Wit stored his drawings systematically.

Like many other artisis, heprobah/r showed them topotential ciients and consulted them when planning new

I)e Wit beheerste grofweg twee tekenstijlen.

In zijn Antwerpse periode tekende hij in rood krijt en arceerde hij de schaduwpartijen.

Later ontwikkelde hij de voor hem zo ken merkende pentekeningen en trefzekere krijtschetsen met donkere inktwassing.

Dergelijke tekeningen werden meestal omwille van een plastisch effect van accenten voorzien in wit of gekleurd krijt. Incidenteel gebruik van gekleurd -vaak lichtblauw papier kon ook bijdragen aan de illusie van ruimte bij detailstudies naar het leven.

Zijn manier van tekenen lijkt sterk te zijn beïnvloed door zijn verzameling Italiaanse meesters. Zo bezat De Wit onder meer teke ningen van de Renaissance kunstenaars Raphael, Domenchino, Barocci, Parmigian io en eigentijdse meesters als Pellegrini (1675 174’) en Carpi (1685-175 ).

Vrijwel alle tekeningen van Jacob de Wit zijn gesigneerd en enkele geda teerd. Compositieschetsen signeer ii de hij ‘JdWit Inv(eni)t’ (bedenker) en na de uitwerking in olieverf ook nog met de aanduiding ‘F(ecit)’ (maker). Als het een voorstudie voor een imi tatie in steen betrof, voegde hij de aanduiding ‘Int Graeuw’ toe. Op de achterzijde schreef hij tenslotte meestal in zijn kenmerkende pietepeuterige handschrift voor wie hij de opdracht had uitgevoerd en in welk jaar. Uit een boedelinventaris uit 1755 blijkt dat De Wit de tekeningen strikt ordende. Iets wat er op wijst dat hij zijn portefeuille, zoals veel kunstenaars, als heeldarchief gebruikte voor het verkrijgen en voor het uitwerken van nieuwe opdrachten. Hoe I)e Wit zijn gete kende voorstudies gebruikte bij het ver vaardigen van schilderijen in olieverf is onduidelijk. Zeker is dat zijn schilderstukken geen duidelijke ondertekening hebben wat erop kan duiden dat hij met een lichte krjtsoort schetste en de papieren detailstu

•

4

.

*

•41

designs. It is uncertain whether he made or used studies heJbre sta rting apaint— ing in ons, hut as no underdran’inçs eau be seen in his paintings, bepresumahly sketched his compositions inpale coloured chalk and kept detail studies at band to copy and compare when neces— sary. It’ that was indeed theprocedure befollowel, it is unclear how he talen— lated theproportions of the subjects in hispictures, and in large, complex corn positions such as ceiling and wallpaiiit— ings, this was infrct his rnai,, weakness.

The distinguishedEnglishpainter Sir 7osbua Reynolds scathingly dismissed De U’it ‘spainting of Moses in the Council Cham her as apoorperfhrm— ance’. But he appears to have thought better of his trompe l’oeil sculp— tu res in grisaille, where the suggestion of depth is more convincing and thepropor— 12 tions or the fgures more accurate. Of these Reynolds obserped: ,4 frize over one of the doors in chiaro oscuro, by De îJlt, is not onlv one of the best deceptions 1 have seen, bui the 6 oys are well drawn’.

dies ter inspiratie en vergelijking naast het schilderij hield. Onduidelijk is hoe hij hierbij de juiste maat van de figuren, hoofden en handen in de voor- en achtergrond van de compositie bepaalde. Bij nadere beschouwing van zijn grote complexe composities als pla fond en zaalstukken blijkt dit ook zijn groot ste zwakte. De vooraanstaande Engelse schil der SirJoshua Revnolds vond I)e Wits Mozes schilderij in de Vrocdschapszaal van het stadhuis maar ‘a poor performance’. Over de imitatie beeldhouwwerken (grisailles) of de naar De Wit vernoemde ‘Witjes’, die wat betreft de dieptewerkingen de verhoudingen van de figuren tot elkaar eenvoudiger zijn, merkte Reynolds op dat ‘a frize over one of the doors in chiaro oscuro, bv I)e Wit, is not onlv one of the best deceptions 1 have seen, but the boys are well drawn’.

A

.4..

_,,

1

“-I

‘3

1 ‘N—

Teekeningenboek derproportien van ‘t menschelyke ligI’aam geïnventeerd en geteekend dooracob de 1! it en in ‘t kooper gebracht door 7an Punt,

e Wit, voorstudicØ stok), krijt, Wit Haarlem.

-

1747.

Drawing book of the proportions of the human bod invented and drawn byjacob de Wit and engraved by Jan Punt, 1747.

.‘

I’.

L

:

4/

Jacob du Wit, voorstudie Oudste (man van opzij), krir, wit gehoögd, Rijksmuseum Kröller-Muller, ()t turlo. acoh de IVit, StuIvfr the elders ([rnaz vÉntedfrorn the sidc), itçned, shalk, he:ghtened with wl’ite, Rijksmuseum KrölIer—1Iüller, ()tterlo.

The studies: composition,figures, heads and hands MOSES ELECTS

THE SEVENTY ELDERS

i. b’’

..

In I)e U ‘its day Amsterdam was gorerned byfbur hurgomasters with a councii of thirty-six men of wisdom ‘to advise them. The room in which they held their meetings had heen decorated aroundi6 with scuiptures byArtus z<€ei/inus andpaintings by an Bronckhorst and Govaert Fiinck.

Erasmus el/mus, the brotherof Artus çellinus andapupiloj Rubens, was en gagedto decorate the cel/ing. The programme as a whole was desiçned to express the bi blical ralues on which counsel should 6e hased.

2 B’v 1735 the room wasproha14 bly in urgent needof an overhaul. The committee entrusted with the task of superrising the renovation receiredthe considerable sum of 12000 guildersfor theproject. There was talk of decorating the room with hrightly colouredtapestries 1/lustrating hiblica/scenesthatwou/dreflectthe finction of the Counci/ Chamber and complement the orermantelpaintings.

The giring of counsel was to remain the principa/theme, 6 uz’ the message was to 6e conveyed Ina more conternporarv idiom. The committee chose the episode described in umbers 11:14-25, where Moses obeys God’s commandto elect sepent elders to advisehim. 7acoh de î’it was the only historypainter capah/e of producitig a werk of this scale. Inspired by the narrativepowerof the hiblical account of Moses and the elders, I)e

De voorstudies: compositiestudies, figuurstudies, hoofden en handen MOZES VERKIEST DE 70 OUDSTEN

Het dagelijks bestuur in het stadhuis van Amsterdam was in dc tijd dat 1)e Wit zijn opdracht kreeg in handen van vier hurge meesters, terzijde gestaan door 36 wijze man nen “De Vroedschap”. De zaal waar deze raadsleden bijeenkwamen heet nog altijd de Vroedschapszaalen was al eerder, rond 1655,

van sierlijke kunstwerken voorzien door beeldhouwer Artus Ojiellinus in samenwer king met de twee schilders,Jan Bronckhorst en Govert Flinck. Ruhensleerling en de broer van beeldhouwer Artus Ojiellinus, Erasmus Ojiellinus, was verantwoordelijk voor het plafondstuk. Samen droegen de beeldhouwwerken en schilderijen één verwijzing uit; de bijbelse for i men en waarden die men in acht neemt bij het geven van raad.

In 1735 maakte de kamer waarschijnlijk een behoorlijk sleetse indruk. Een voor de gelegenheid samenges telde commissie besloot toen om maarliefst 12000 gulden te reserveren voor de renovatie. In dit jaar waar in De Wit voorstudies voor de compositie van

het Mozesstuk maakte, wordt eerst over de wens van veelkleurige tapijten gesproken met een bijbels tafereel dat aansluit bij de functie van de zaal en de schilderijen in de schouwen. Het oude programmapunt, het geven van raad, moest modern worden toege past. Gekozen werd voor het verhaal van Mozes zoals beschreven in Numeri II vers 24-27.Jacob de Wit was de enige his torie

schilder die zo’n enorm werk aan kon. Hij tekende net zolang tot hij de Incest overt ui gende compositie had gevonden. De ingredi ën ten on tlecnde hij aan de beeldende kracht

‘—-

: ____%.

-

•

__t_

•-

-

-

-

-‘--

‘-:-

6•

/

—----‘

--.

,.t-.—-.

..

:

,;•

-,,.-

.4cs 4 :.

‘-

J

L.

-

‘:.‘_

.‘.-.•

:‘

-

L.

-.

.c.

..

t,.

‘-:

Wit made a seeming/v endless series of

van het bijbelverhaal. De Wit tekende een imposan t woes tij niandschap, de Heilige Geest in de vorm van een duif, Mozes weids geharend en zichtbaar onder de indruk. Om hem heen de gekozenen. In de achtergrond het heiligdom achter een hemelsblauw tent doek. Uit het tahernakel gaat een wierookof fer open ervoor een brandoffer.

Een hijhelvaste tijdgenoot dichtte wat hij zag nadat het schilderij in 1737 was voltooid:

studies hefbre (nding the right composi— tion. Tle /nal result was a representa— tion of Moses in the wilderness raising his arms in awe as the holy Spirit descends in the form of’ a dove. The seren ty elders are gathered around him. The tahernacle stands hehinda sky blue screen in the distance and the air around ii isfilled wit!, the smoke of’ incense ns— ing from the top of the tahernacle and hier word dor Moses, op ‘t bevel van Godverkoren from the hurnt sacrifice at itsfot. The Raad van seventig, Een was res, met 5x13 paintin, measu ring executed in 1 737, afuil two yea rs after uit ddudste van het ïilk, Wyl hem’s Regerings last, 1)e iJ’it had sta rtedpreparing his stud ies. 1 devout contempo ra rv desc ri bed quam al te zwaar te voren, Dus zorgt hy voor ‘t gemeen, the painting in verse: als Rechter en Gods Tolk.

At (;od’s command, Een voorbeelt van den last Moses elects a council der zes en dertig Raaden, of seventv from the I)ie ‘t hoge Sta ats bestier, elders of the people, van Godis opgelegt, 17 for the hurden of En zich als Oudsten zien government had weighed zorgen overladen, met too heavilv upon him. bor Godsdienst, ï’i’eiheid, Thus 1w ministered the regt.

Onderdanen der en populace, as judge and as Het pas twee jaar na de eerste voors tudies, in the hearer of God’s Word.

1737 geschilderd en maar liefst hij 13 meter Such, God’s ordinance home hv the thirtv-six councillors grote schilderij had De Wit in eerste instantie to conduct the affairs of state and, als een bedrieglijk echt maar geschilderd as elders, diligentlv espouse wandtapijt ontworpen. Dat was ook conform Religion, Freedom and de opdracht van de commissie. Recent herontdekte voorstudies uit 5735, één in the Rights of their Sub jeets. gekleurd krijt en de ander in olieverf, bevesti In line wit!’ the cornmittee’s instructions, De ïrt had initially designedthe Moses gen dit al uit schriftelijke bronnen bekende feit. Beiden bieden ze ontwerpstadia met een as a tronipe /‘oeilpaintedtapestr’v. The recent d:scovery of two studies dating geschilderde illusie van een wandtapijt. I)e one in coloured chalk andone Wit kende dit soort geschilderde tapijten uit from 1 het werk van de door hem zo bewonderde in oils, con [t rmed what was alre , ly knownfrom written sources. The studies Rubens. Fraaie voorbeelden waarop De Wit represent diffèrent stages in theprocess of ‘zijn’ tapijt waarschijnlijk baseerde, maken deel uit van Rubens’ Eucharistie serie. Dit is designing apainting that was intendedto look like a tapestr. De int had seen sim— een serie geschilderde wandtapijten die

*5

1

S.

31J 1

,.,::,‘,

/A

4:, I•S h.

,“.»

k;.

415

: f

Jacob de Wit, studie kop van Mozes, krijt, gehoogd, Rij ksprcntenkahinet, Amsterdam.

Wit

1

7acoh de U’it, stude of ,iloses,

s:çned, chalk, hrush in grey, heightened with white andpink, Rijksmuseum Print Roo,n, Amsterdam.

-)•,

,,.,

1,

r

.1 5%

t7

j .1

Jacob dc Wit, studie kop van Mozes, gouache, Prentenkabinet Universiteit Leiden. acoh de It’t, Study of lIoes, sgned, cL’alk, brusb n grey, he ghteued wub white andpink, I’rint Room, Leiden University.

.5.

Rubens voor Infante Isahella Clara Eugcnia maakte en die bedoeld was voor de kloosterkerk van de Descalzas Reales in Madrid. 1)e levensgrote kartons werden in 1726 in het Koninklijk Paleis in Brussel ‘herontdekt’.

Jacob de Wit is vermoedelijk van deze specta had commissioned from Ruhensf r the chapelof the i)iscalced Carmelites in culaire vondst op de hoogte geweest. Rubens’ De ontmoeting van Abraham en Melchizedek uit Madrid. The lifesized cartoons for the series were discovered in the Royal ca. 1625, nu in de National Gallerv of Art in Palace in Brussels in 1 726, andl)e Wit Washington, is een goed voorbeeld van zo’n door Rubens ontworpen fictief tapijt. Net als would certainly have know,.’ about them. op deze schilderijen, waarvan alleen olieverfAn oilsketch f The Meeting of schetsen zijn bewaard, zijn ook op de Wits Abraham and Melchizedek of c. beide studies rafelranden en plooien geaccen 1625, which is now at the Vational Gallery of Art in Wishingeon, is afine tueerd om de kijker op het verkeerde heen te example of Rubens’s trompe / ‘oeilpaint— zetten. 1-let gaat dus niet om een ontwerp van De Wit dat daarna naar een weverij zou gaan edtapestries. Like Rubens ‘spaintings.

De 1! ‘it’s studies are creased’and maar om een in olieverf gesuggereerd tapij t.

Helemaal overtuigd hebben deze schet frayedat the edges ‘to heighten the sen vermoedelijk echter niet en het il/uswn of reality. J)e ïJ ‘itr heeft er alle schijn van dat de com design was zntendednot for missieleden of I)e Wit zelf het idee 19 18 tapestry, butfrrapaintinç hebben verworpen nog voor hij zijn that wouldpassfo r a tapestri. compositie helemaal op orde had.

In the erent, thepainting was een latere ‘gewone’ compositieVooral not as con’incinçr as De Ï it had schets die dichterbij het uiteindelijk verko boped and the idea of a ‘tapestrv’ was ahandoned even before the design was zen ontwerp komt, wijst hierop. Op 24janua complt’ted. This is eridenced by a later ri 1736 legde de commissie het definitieve ontwerp voor aan de Vroedschap en de ‘o nlinaiy’ composition sketch, which Burgemeesters. De Wit zou 5000 gulden voor hears a closer resernhlance to the design deze opdracht krijgen. In december 1735 was that was ultimately cijosen. On 24 7’anuary 1 736. the corn mitteepresented al 572 gulden betaald ‘voor gelevert doek om the final studv to the burgomaster and op te schilderen in de Raatkamer”.

Opmerkelijk is dat zowel een laatste voorstu councillors. De îJ’it’sfeefor the corn— mission was 5000 guilders and he had die als het schilderij aan weerszijden is ver lengd. Het besluit hiervoor moet laat in het already received572 guilders in December 1 735 ‘for a consignment of proces zijn genomen. Links achter het schil derij bevindt zich sinds die tijd een blinde canvas topaint on in the council cham— her’. Rather intriguingly, the sides of deur. one of De Jfit last studies and those of DE TROTS VAN JACOB DE WIT thepainting itself were extended, .ipparenty ,t the last minute. Behind 1-let uiteindelijke resultaat moet de verwach the Moses is a door that bas heen sealed tingen van Jacob de Wit zelf hebben overtrofilarpaintmgs by Rubens, whose work he greatly admired. Heprohahly hased his ‘tapestry ‘ on the heau tiliii examples of the Eucharist series, mhich A rchduchess Isahella Clara Eugenia

t 1

.‘ •7,

,

-ii,..’ .,.

?‘,

-

-

l.-

grq

‘

-

-.

c

e?’er since thepaintinç was installed.

DE WIT’S PRIDE

The [mal result must have surpassed eren 7acob de Wit’s expectations. Evidently prou lof his accomplishment, be inciud— ed twopo rtralts of himself amon the elders gathered around Moses. IK see hirn holding his sketchbook, lost in thougbt, under Moses outstretched right hand, and again as the incongru— ous, bareheadedfgure standing on the 1t 7 rocky, looking out at the rie2vefr: I)e Ï1 had once been askedtoportray apat ron Ina hiblicalsetting and apparentlv copied the idea here as way of making personal statement. His inJI. rmal self: portramt wasprohably inspired by aflat— tering sketch by the Italian artist Carpi, showing hirn at the age of 30. Hisportrait in the Moses, 20 ho7rei’er maspainted twelve years later, hy which time he had turned4a. Carpi ‘s draw ing on heautifil bluepaper shows I)e iVitwithout thepowderedwighe normally worefbrportraits. 1)e Wit must have been ino rdinatelyproud of his painting and he was undeniably entitled to this small mndulgence, hutpainting a formalportrait of himself among biblicalheroes would have been going a step toofa:

fen. Hij was er ZO trots opdat hij zichzelf maar liefst twee keer tussen de bijbelse figu ren plaatste. In gedachten verzonken en geconcentreerd tekenend ‘naar het leven’ onder de linkerhand van Mozes. 1)é ontdek king hij de voorbereiding van deze catalogus.

En een tweede keer nog nadrukkelijker als de uitzonderlijke figuur zonder tulhand die de beschouwer rechtstreeks aankijkt vanonder twee palmbomen, uiterst rechts in het schil derij. Het idee voor de vorm van dit uiterst persoonlijke s tatement tussen twee klassieke koppen had I)e Wit opgedaan hij een eerdere opdracht waarbij de opdrachtgever zichzelf in 1716 had laten vereeuwigen uit het schilde rij kijkend vanuit een bijbelse scène. I)e Wit liet zich hij het schilderen van zijn portret vermoedelijk leiden door een zeer flatterend portret dat zijn Italiaanse collega Carpi toen hij dertig was van hem had gemaakt. I)e Wit was echter tweeënveertig jaar toen hij hier schilderde.

21 De getekende karakterkop op prachtig blauw papier kenmerkt zich door zijn haardracht. Op alle officiële portretten draagt I)e Wit zijn hepoederde pruik. Concluderend kan worden gesteld dat De Wit erg trots moet zijn geweest op zijn schilderij en dat enige ijdelheid hem niet ont zegd kan worden. Een formeel zelfportret tussen zijn bijbelse helden zou echter van hoogmoed hebben getuigd.

DE GRISAILLETECHNIEK VAN

JACOB DE WIT ‘S GRISAILLES

s apupil, De Wit had been influenced hy Rubens and Vin Dyck and he may have acquired his fascination for grisaille from them. Like the ï-netian artists they admired, hoth artists used grisaillefir studiesforprints, tapestries andpaintings, which often serred to gire theirpatrons an impression of the

JACOB DE WIT

I)e schilders Rubens en Van Dijk die van grote invloed waren tijdens de opleiding van I)e Wit, kunnen op meerdere manieren zijn interesse in het schilderen van illusies heb ben beïnvloed. De grisailletechniek werd door de heide Antwerpse schilders in navol ging van de door hen zo bewonderde Venetianen toegepast

hij voorstudies voor

..,-

designr they ha cl in mmd, rince the corn— positions were more important than the colours. The ‘Rubens of the eihteenth century’, as I)e ii it was known from the earliest days of his careefr; had studied Rubens’s compositions as well as bis technique. Iie had learnt how hoth Rubens and Jn I)ck achiered the effects t/joy sought and he applied the szme metbods in bis ownpersonal mzn nee.

GLRARI) I)E LAIRESSE ‘S

prenten, tapijten en schilderijen. Vaak dien den deze studies als voorbeeld voor de opdrachtgever voordat het uiteindelijke kunstwerk tot stand kwam. Niet het kleurge bruik maar de compositie was daarvoor het belangrijkste criteriurn.Jacoh de Wit die al vroeg in zijn carrière de bijnaam ‘Rubens van de achttiende eeuw’ had, kopieerde als leer ling schilder niet alleen Rubens’ techniek maar ook diens composities. Hij richtte zich op de manier waarop Rubens en Van Dijk hun schilderkunstige effecten tot stand brachten om deze op geheel eigen wijze toe te passen.

EX A M PL E

De Wit sta rted specialising in illusion

HET VOORBEELD VAN GERARD DE

istic scuiptures in grisaille in about LAIRESSE 1 723 and soon su rpassed Gerard de Vanaf ongeveer 1723 begon De Wit zich toe te Lairesse Çi 641—1 71 k) one of leggen op het schilderen van grisailles, 4insterdarn ‘S most distinguisbed geschilderde illusies van heeldhouwxver artists, wbose example be had ken. Hij overtrof daarmee zijn grote fiillowed in this genre. In 1 750 voorbeeld op dat terrein, de schilder the hiograp her ïin GoolproGerard de Lairesse (1641-171 i).

22 23 claimed that i)e rIit Kunstenaarsbiograaf Van Gooi grisailles were ‘truer to life beoordeelde De Wit in 1750 als “den than [those of] any other natuurlyksten Kunstschilder in ‘t painteryet known’. graeu, die tot noch toe gevonden word”.

Trompe l’oeilpaintiiigpro hah/v owed I)e interesse voor geschilderde illusies is much of itspopularity to Gerard de waarschijnlijk door de schilder Gerard de Lairesse, who died in the year that I)e Lairesse aangespoord. Deze grote voorganger ÏJit turned sixteen. He had specialised had tot diens dood in het jaar dat De Wit in deco rative wall corerings, ceilings zestien werd, de Amsterdamse kunstscene and grisailles, magically tranïf rming aangevoerd en was gespecialiseerd in dull, hare walls into marble reliefs and geschilderde hehangsels, plafondstukken en pastoral landscapes. De ÏVit must have grisailles. Hij toverde kale muurvlakken om heen impressed not only k thepaintings in marmerreliëfs en landschappelijke ver he san’. hut also by De Lairesse’s writ— gezichten, ongetwijfeld tot bewondering van inçs. his teacher Albert $piers had also De Wit die behalve dat hij diens schilderijen heen influenced by i)e Lairesse and may kende ook diens geschriften binnen handbe eren have studied under hirn. After los— reik had. Ook 1)e Wits leermeester Albert ing his eyesight in 1 69o De Lairesse van Spiers (1665-171 8) was beïnvloed door turned his hand to teaching. his De Lairesse. Vermoed wordt zelfs dat hij les Schilderboek of 1707 explains how van de meester had. De Lairesse legde zich op oilpamntings of sculptures could be het onderwijs toe nadat hij blind werd in

i.J

.

1

(4 4 -_______________

v

Jacob dc Wit, De Amrierdamse stedernaaçd omrined door deugden met in de hoeken de vier elementen, opschrift: ‘Blaffon vervaardigt tot de Raadkamer te Amsterdam’, gesigneerd jdcWit invt & E, gewassen pen tekening, S tidel schen Kunstinsitut, Frankfurt am Main.

Dit ontwerp voor een meer modern plafond werd nooit ii itgevocrd.

acob de Uit, ‘Iiie Spirit of Amsterdam sur rounded by Virtues, with the four elemen ti in the corners. Inscrs/’ed. ‘IJLzflin rervaardigt tot de Raadkamer te Amsterdam’. S’igned inrt ,.% 1”., washed pen draninç, Stïdelschen I..’unstinsitut, Frank fort am ‘iîain.

This design fora more modern ceiline was oever cxceuted.

made to appear conrincingly real. his 1690. In zijn Schilderboek uit 1707 schrijft I)e descriptions of his studio work and his Lairesse hoe de suggestie van beeldhouwwer grisailles, which are as compelling today ken in olieverf overtuigend kan werken. De as they were 300 years ago, would cer beschrijving van zijn atelierpraktijk en zijn grisailles die nog altijd een enorme overtui taiiilv hare appealedto De Wit. De Wit fb/lowed in De Lairesse ‘s footsteps in gingskracht hebben, moeten De Wit bijzon another sense as well, as De Lairesse, der hebben aangetrokken. Bovendien trad De notwithstandin,ç his blindness, had Wit ook anderszins in het voetspoor van De deliveredlcctures on art theory in the Lairesse die eerder, blind als hij was, kunstrery town hall in mhich De ï ‘ït corn theoretische redevoeringen in hetzelfde pleted one of the mostprestigious corn— Amsterdamse stadhuis hield waar vanuit I)e missions of his career. Wit zijn eervolle opdracht kreeg. Gerard de De Lairesse gives the following descrip Lairesse schreef in zijn Groot Schilderboek tion of ‘Thejuthorç Metbodof over de ‘Manier des Schryvers in ‘t schilderen Paintinç Bas—Reliefi ‘in his van I3asreleves’ (grisailles) het volgende: Schilderboek. ‘1 sta rt bypaintingmy ‘Eerstelyk stryk ik myn doek zuiver en canras smoothly and evenly in whatever gelvk, met zodanig een koleur als rnvn eo/our my /‘as—relief is to be, either Basreleve moet weezen, ‘t iv wit, graauw, ivhite, grey, red o r yellon’, etc. in a rood, of geel, enz. tusschen licht en scha tone hetween li€ht and shadow, duwe, of van de twede tint. I)e grond or lighter Aferpreparing the aldus bereid zvnde, en rnvne orinan 2 ground, 1 draw my compositie daarop getekend, zo trek ik de 24 25 tion and out/me It neatly and zelve met hard potloot net en cor accurately with a hardpencil rect om [...j. 1)an haal ik ‘er een lapplyat/ainlaverofrar dunne vernis over en daar mede aan ‘t [...]. nish beforepamnting the shadows and schilderen, eerst de schaduwe en dan de then add the second tone to create con twede tint daar tegen aan [...J de schaduwe trast [...] blending it /ightly into the met de twede tint luchtig onder een mengen shadows witb myjinger or a hard brush de [...] de twede tint met dc vinger of een Theii 1 applv another eo/our, as dark as styve penceel met de grond was schomme my model shows, to give rn3ifigures a lende. Alsdan nem ik een andere tint, zo don background[...J. Next, Iapply a layer ker als mvn model aanwyst, geevende daar of paint thinly and erenly over the entire mede een grond achter myne beelden, en laa piece in a lighter shade than the first, so tende het werk aan de lichte zvde zonder de that everything shows through [...]. 1 minste rondigheid staan. Als ik nu zal app/v my last accents while this layer is opschilderen, stryk ik het geheele Stuk [...] stil/ wet, allowing them to blendin met en lichter tint als de eerste grond, heel gradually, and the sarne with the shad— dun en egaal over al, zodanig dat men daar ows, making certain that the shadows alles door kan zien {. ..]. Op deze natte grond and bighlights do hot comhine.’ leg ik mvne uiterste hoogsels aan, welke zich 7acoli de (Jltpainted thirteen marvel daar dan allengskens daar in vermengen, en lously realistic troinpe /‘oeil grisai//es in de schaduwe desgelvks, zonder dat ze mal the Council Chamber and, eren among kander raaken.’

Jacob de Wit, De Hollandse maagd als Pal/as Athene, pen, Wit

gehoogd, Prentenkabinet

Universiteit Leiden.

Deze voorstudie voor het 1738 gedateerde schilderij werd tot nu toe gezien als een ontwerp voor een beschilderde kunst kast. I)e tekening is vermoede lijk naar een bestaand beeld gemaakt en lijkt ook als uit gangspunt voor de levensgrote Pallas uit de Vroedschapszaal te hebben gediend. acohde lîlt,TheSpiritof 1 [olland as Pallas Athena,pen, heightenedmith white, Print Room, Leiden Unirersity.

This stndy n’as a designfor apiint— ei/art cahinet. The dran’ing n.n probably executedafter .m existing scicipture md may have been the mode/for the lifisized Pa/las Athin.i in the Council Ciamher.

5

the marhie relief of the mid—serenteenth centur3, thev stili managed to deceire the riewer. Iie made ‘sculptures ‘in two dimensions and in oilpaint insteadof stone, by the technique descri bed in De Lairesse 1)00k. The main dzjfèrence is that i)e Lai resse transfè rred hisprelimi— nar’y drawings to the canvas inpencil, whereas I)e J’itprohab1v sketched his in pale chalk. Hepresumably kept his stud ies at hand and sta rtedpainting without fl4 rtberprepa ration.

THE SUBJECTS oF 1)E WIT ‘S G RI S Al LLE S

In 1760, twenty years after De U ‘it had completed his commissionfrr the city tounezi, thepainter ‘Jan van I)ijk. who was also the custodian of the Ton’n Hall’s collection of art, w rote bis Art his torical dcscrip tion of all the paintings in 26 the Town Hall of Amster dam. He ably recountedalihe kneu’ about the grisailles in the Council Chamber and mbat they repre sented. 4 have the four doors heside the fi replaces are finz r round bas—relief home by chiidren, in reddish grey [...]

illustratingfburepisotiestom the holy Scriptures. Tbey are allegories explain— ing the n’ords of the Bible: they must he godfearing, men of truth, irise and ahhorring covetousness, as it is saidin Exodus 18:21.

Thefirst grisaille on the north side of the room and to the west of the fire place, represents the godfèaming Abraham sacrifkinç his sozi Isaac, hearing witness to hispiety.

The second, to the east of the same fire— place, is 7uth,personified k Jerenziab upon seeing the seethingpot and the rod

In de Vroedschapszaal schilderde Jacob de Wit maar liefst dertien grisailles of naar zijn naam ‘Witjes’. Zelfs tussen de marmeren reli ëfs uit het midden van de zeventiende eeuw lijken het hedrieglijk echte beeldhouwwer ken. De Wit ‘beeldhouwde’ in twee dimensies en in olieverf in plaats van steen zoals De Lairesse dat voorschreef Flet belangrijkste verschil met de hierboven beschreven tech niek van De Lairesse is dat De Wit zijn voortekeningen niet eerst met potlood overbracht op de grondering maar dat hij een lichte krjtsoort gebruikte. Vérmoedelijk is hij met zijn schetsen onder handbereik vrijwel direct gaan schilderen.

DE ONDERWERPEN VAN DE G R T S Al L LES

Jan van Dijk, de schilder en beheerder van de kunstwerken in het voormalige stadhuis, schreef in 1760, ruim twintig jaar nadat De Wit de modernise 27 ring van de zaal had voi tooid, het boek Kunst— en historie—kundige beschry— ving en aanmerkingen over alle de schildenen op het Stadhuis te Amsterdam. Adequaat vat hij samen wat hem bekend was over de beteke nissen van de grisailles in de Vroedschaps zaal. ‘Boven de vier I)euren naast de Schoor steenen, ziet men vier ronde Basrelieve, wor dende van Kindertjes gedragen, in rootachtig graauw {...]. Zvnde vier His tonen uit de Heilige Schrift, hier als Zinneheelden geplaatst, tot Uitlegginge der Wôorden in het Wetboek vervat, namentlvk, dat het zvn moeten Mannen, G ODVREZENDE, WAARACHTIGE, VERSTANDIGE, EN DIE VYANDENzvnderGIERIGHEIT,vol gensExodusxVlll. Vs. 21.

Het eerste aan de Noordzvde van het ver trek, en ten Westen van de Schoorsteen, verbeeld ABRAFIAM God vrezende, in de Offerhande zvnes Zoons Isaak, van welke

0

1

LX .

J acoli (Ie v\It, voorstudie medaillons, Elisa es, Naam,,,, pen, wit gehoogd, gesigneerd ‘IdeWit invt & R’, Koninklijk Jiuisarchief, Den Haag.

Jacob de Wit, voorstudie medail luns, erenîia voor Zedeba, Cfl, Wit gehoogd, gesigneerd Jdc Wit invt & F.’, Koninklijk 1-Imsarchief, l)cn 1 laag.

Jacob de Vi t, VO( irsi udie medail— lons, Simson in de leeuw, pen, wit gehoogd, gesigneerd ‘JdcVit invt & F.’, Koninklijk 1 luisarchief, Den haag.

7acoh de lUst, stutlyfori inedal— bon, Fiisha and Naaman, si,,ed

7acoh de Wit, study for a medallion,

jeremiah and Zedekiab, sîgned 7sleflit inr’r & E ‘,pe,,, heigbresied wit/s wi’ste €siidpink, Ilonis’ of Orasige ‘\‘assau Historical Collections, The

7acols de Wn, study fora medaliw,,, Samson and t hel .ion, sigsied e II ir inn, E ‘,pen, heighteued 1 ‘7c with irhige asidpink, Iloisse of Orange— ls’irs,su Ilistorical C’ollectio,,s, Iie

llague.

Ilague.

7de Wit im’t & E’,pen, heighte ,,edwitb wisite andpmk, Ilouse of

1

Orange-Nassau ilistorical Colki esom, The Ilaue.

R. Vi nkcles, Stadi’ouder lJ’iIle,n

I’en iisgunalsii Prinses îî’i!hel van Pruucn in de î ‘roedschapskamer Iti 1768, i nge kletircie gravure, privécollec—

mins

Cie Amsterdam.

R. I’inkeks, Stadtholder ViIliarn V and his consort Princess Wilhelmina in the ôtt, ‘roedschapskamer in i 7 olouredeisrarin,private colkc rio,s Asusterdarn.

‘

——

Jacob de Vt t, voorstudie medaillons, Abraharn en haas, pen, wit gehoogd, gesigneerd ‘Jde Wit invt & E’, Koninklijk 1 luisarchief, Den Haag.

Uit deze voorstudies blijkt dat de onderwerpen voor de medaillons in dit stadium nog niet vast stonden. i)e nissen met putti stonden svcl al vast.

7acob de Wit, studyfora medallion, Abrabam and isaac, sigsied ‘7de Wit sust E ‘,pen, heightened with rs’bite sndpitik, Ilorise oj Or.wge— .\issau Ilistorical Collecr,o,ss, The liaguc.

1 1,eçe studies show that the subectsfor ti’e mes/al/jou, hadnot yet heenfsrmly decided.

S.

[

;.__

,, f l

..tJI .(

;.. ;“

—

I

(A

; :.?(

of almond, whereupon Godsaid: ‘For thou shalt go to al/that Tshallsendthee, and whatsoerer 1 command thee thou shalt speak’. 7eremiai’ 1.. 7.

The thi,1, in the southeast corner. is Wisdom represented by oseph, who gatbered corn in the seren years ofplen— ty açrîinst the sei’en lean years, to whom Phawob saidin wonder, ‘There is none so discreet and wise as thou art; thou shalt be overmy house’. the south side and oppo— on fourth, The site the fireplace, is the Rejection of Worldly Goods, with Elisha, who had hea/edXaaman the Syrian, refusing to accept gifts in return. acoh de îî?t had initially chosen df fèrent scenes from the hiblefhr three of the fbu r medallions and had already made studies for them.

The hurgomasters and COU1JCi/l() rspresumably approved of the designs bui’ considered the su bjects ref?rred to aho’e more suitable. 1foreover, the frames decorated witbputti were paintedin diffrentpositionsfronz those De Wit had envisaged.

Beneath the four meda/lions De Wit paintedgrisail/es which appear to con tinue the frieze carred in marble on the frep/ace. Each depicts a collection of s-vm/’o/ic attrihutes held by a group of putti. ‘These four small bas—reliefi sym— bolise the Virtues intrinsic to au illus— trious gathering of this kind, which inciude Loyalty crepresented by the dog,

the siguet ring. swords, sea/s and a ke), Diligence Qhe beehire, cockerel, siepe, lamp, pen and inkwell), Jloderation Qhe bridle, clock and bowD, and the Timel3 Jî’ordJfercurv caduceus, the hourglass, hook and harp). So may

getuigt word: dat hy God vreesde.

Het tweede ten Oosten derzelve Schoor steen, word de Waarachtige verheeld door J erim jas, hv het zien van den Ziedenden Pot, en de Amandelroede, alwaar God zegt: Spreekt tot het Volk wat ik u gebieden zal; welke woorden ons dus als waarachtig voor komen.Jerem. Cap. 1. VS. 7.

In het derde aan de zuyd-zevde, heoosten de Schoorsteen, is de Verstandige verheeld, door Joseph die, in de zeeven vrugthaarejaren het Koorn liet inzamelen, tegen den duuren tvd: tegen wien Pharao als met verwondering zeide: waarzoude men vinden een Man zo ver standig als g of uws gelyken, gv zult over rnvn Huvs zvn.

Het vierde ten zuiden aan de ander zyde der Schoorsteen, verheeld den Vyand der Gierigheid; door Eliza, die van Naiiman den Svrier, welke hy gezont gemaakt hadde, geene geschenken wilde aanneemen.’

I)atJacob de Wit in eerste instantie voor drie van de vier medaillons andere bijhelscnes koos, blijkt uit zijn voortekenin gen. Vermoedelijk hebben de vroedschapsleden het ontwerp wel gewaar deerd maar vonden zij de hierboven genoem de thema’s meer passend. Bij nadere beschou wing blijkt dat gedurende dit proces ook de omlijstingen met putti onderling zijn ver

29

wisseld.

Onder de vier medaillons heeft I)e Wit de marmeren friezen van de schouwen verlengd met grisailles. ‘I)oor deze vier kleine Bas reliefe werden de Deugden, die eene zulke illustre Vergadering eigen is, afgeschetst, als, de goede Trouw (hond, zegelring, zwaard, zegels en een sleutel), de Naarstigheid (bijen korf, haan, zeef, lamp, pen en inktkoker), het mvden van alle onmatige Gemoeds bewegin gen (toom van een paard, horloge, boog), het spreeken ter rechter tyd (Merkuriusstaf,

4k\ $‘

•

‘-..

4.

-

4 x

-

1 _1•••

%

&

•1

sdom, Di/igence and Eloquence iîJ 7 srnooth all diffrences.’

Betweeii the rows of windows are stil! lzfrs in grisalile symbolising Religion. Ch’ic Harmony, Comme rce amLVarigation Csee i//ustiîtions 011 page 25). Religion is represented hy in altat; a bi/de, a biock of stone, an oh lamp and the tables of the iaw. Civic Harmoizy is a cistie. a sheaf of arrows, a cornucop ii anda wreath of oak leaves.

Comnierce is symbolised b’y a scale wit!, a wei çht, casks, bi/es and Mercur’y caduceus, and Narigation by a ship pron, ii anchor, ropes. a compass, apen— lint, a cross—staff,’ a spear, an oar, i hook and a ra riety of other ern blems.

‘These four scenes illustrate the matters

of greatest concern to this room.’

PALLAS ATHENA

een the win— 1 30 ‘Standing hetn doms is the Spirit of ho/land as Pa//as lthena CMineri’a,) holding a spear in her right hand wit)’ the cap of liberty on its tip. She rests her lef arm on the hible, n’hich i’tauids onpedestil or altar and hears the same inscription as that which zppears

half three gul/der and three gul/der coins. ‘The inscription reads: Hac nitimur, kinc t’uemur’Cuponherwe rely, to her all honou r.

De ÏJit ‘s reasonsfr choosing this image for the Council C/’am her ciii hefu,idin Gera rdde Lairesse ‘S Schilderboek.

(Jnder the heading ‘Ras—re/iefs ‘/‘e explains: ‘;llinerra [AthenLij, who sp rang from 7upiter ‘S head, sym holises the essence indprimip/es of understand— Ing, wisdom and en/ightenment, nithout wi’ich huur cm aduninister ultimatejus— on I)utch half gul/der coins,

zandloper, boek, harp), ja dat door Verstand, Naarstigheid en Weispreekentheid, alle Verschillen vereffent werden.’

Boven de vensters van dc zaal zijn vier grisail les die symbool staan voor: Godsdienst (tafe len der wet, altaar, bijbel, hoeksteen en lamp), Burgerlijke Eendracht (burcht, pij lenhundel, Vrij heidshoed, overvloedshoorn, hurgerkroon), Koophandel (schaal met gewich t, vaten, pakketten, Mercuriusstaf), Zeevaart (voorsteven, ankers, touwen, kom pas, wirnpel, graathoog, speer, riem, haak enz.) Zie afbeeldingen op pagina 25. ‘[...] door deeze vier Tafereelen werden de voornaamste zaaken die tot deeze Kamer betrekking hebben, afgeheelt.”

PALLAS ATHENA

‘Tusschen de Vensters staat ... de Hollandsche Maagd, in de gedaante van Pallas (Athena) ... hebbende in de rechter hand een Speer, met de i Hoed van Vrvheid, leunende met de linker arm op het Bvhelhoek, dat op een Pedestal of Altaar staat, met het gewoone hyschrift, ZO als het op de Hollantsche halve Guldens, halve drie Guldens, en drie Guldens Stukken geslagen word.’ (Hac nitimur, hanc tuemur, ofwel: op haar steunen wij, haar houden wij in ere.)

Gerard de Lairesse verwoordt in zijn Schilderboek de vermoedelijke reden waardoor l)e Wit zich tot het schilderen van deze maagd heeft laten leiden. Onder het kopje liet Basre/ere schrijft hij: ‘Met Minerva, die uit het hoofd van Jupiter werd gehoo ren, verbeelden wy den aart en de levende werkzaamheid des ver standts, en der wvsheid en kennisse; zonder welke noodwendige gaaven niemand tot den top der Rechtsgeleerdheid kan geraaken. Zv betekent ook rvpheid en voorzichtigheid in raadsiagen.’

Direct boven Pallas is het Amsterdamse zegel

tice. She also represents maturity and prudence in giving counsel. ‘Directly ahove her, 1)e Ïî’itpaintedthe official real of Amsterdam, n’ith a rai/ing ship sym holising Naviçation,pro bahl’y on the instructions of the burgomaster and councillors. Iie appears to have had something different in mmd, as he had prepa red a simila r—shaped stuey for a grisaille ofputtip/ayinga harp, on which he hadw ritten in i,ik: ‘In the coun— ci/chamber of the tonn hall in Amsterdam’. The councilpresurnahly relectedtbat design in fivour tij one more in line with the decorations of the restof the bui/ding

uit de Middeleeuwen weergegeven, liet zegel met het Koggeschip als centraal symbool van scheepvaart is hier vermoedelijk dankzij de opdrachtgever geschilderd. Van Jacob de Wit is namelijk een gelijkvormige voorstudie voor een grisaille met putti en een harp bekend waar De Wit met pen op heeft geschreven: ‘In de raatkamer/opt stadhuys/t Amsterdam’. Dit zou een door de raad ver worpen ontwerp kunnen zijn ter uitbeelding van het streven naar harmonie in de Vroedschap.

Jacob de Wit, zelfportret in medaillon, teke ning, Rijksmuseum Amsterdam. acob de U it, selfportrait in medallion, draming, Rijksmuseum, Amsterdam.

C 0 L OP HO S

Master of Deception ‘I’hePainterJacob de Wit, 1696-1754 waspublisbedas a guide to an exhibition held in the Royal Pa/act Amsterdam, in the summer of 2003.

PUBLISHED BY

the Foundation of the Royal Palace, Amsterdam T EX T

Eynzert—7an Goossens TRANSLATION

Trette Rosenberg, Amsterdam GRAPHTC DESIGN

Ilertogh + Sierman, Amsterdam PRINT ING

Drukkerij Slinger, Alkmaar © Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam

C 0 LOF OS

Een bedrieger in het Paleis De schilder 7’acob de Wit, 1695-2 754 is gepubliceerd naar aanleiding van een expositie gehouden in het Konmklijk Paleis, Amsterdam, in de zomer van 2003.

GEPUBLICEERD DOOR

dc Stichting Koninklijk Paleis, Amsterdam TEKST

Eymert-Jan Goossens VERTALING

Yvette Rosenberg, Amsterdam GRAFISCH ONTWERP

Hertogh + Sierman, Amsterdam DRUK

Drukkerij Slinger, Alkmaar © Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam