SURF Magazine 01 (2014)

01 Magazine over ICT voor het hoger onderwijs en onderzoek April 2014

PIEK VOSSEN, HOOGLERAAR COMPUTATIONELE LEXICOLOGIE:

‘VOOR DE COMPUTER HEEFT EEN ZIN AL SNEL DUIZENDEN MOGELIJKE BETEKENISSEN’

BEST PRACTICES FileSender verstuurt grote bestanden snel en veilig 4 FOCUS Het groene ICT Maturity Model 6 SPOTLIGHT Cloud maakt historische basiskaart mogelijk 12

REDACTIONEEL

COLOFON

OPEN Op het moment van schrijven staan we aan de start van de Open Education Week, waarin wereldwijd aandacht is voor open en online onderwijs. Een beweging die, met de MOOC voorop, het afgelopen jaar binnen het hoger onderwijs in Nederland een grote vlucht heeft genomen. Dat online onderwijs het campusonderwijs nooit volledig zal (kunnen) vervangen betoogt minister Bussemaker, die in deze editie van SURF Magazine de column voor haar rekening neemt.

De minister kondigde in januari aan dat ze jaarlijks 1 miljoen euro ter beschikking stelt om de ontwikkeling van online onderwijs te stimuleren. In overleg met SURF werkt ze de criteria uit voor besteding van dit bedrag. We zullen daar in dit magazine later dit jaar over berichten. Hoe het open en online onderwijs er op dit moment voor staat, leest u in de column van Nicolai van der Woert over het Trendrapport dat op 10 maart door de SIG Open Education werd gepresenteerd.

Verder veel aandacht voor de inzet van e-infrastructuurdiensten door onderzoekers. Zo vertelt Enlighten Your Researchwinnaar Piek Vossen hoe hij de rekenkracht van SURFsara gebruikt voor het doorzoeken van meer dan 35.000 nieuwsbronnen. Instellingen die aan de slag willen met groene ICT vinden in dit magazine een aantal tips om te starten. En wie meer wil weten over de diensten van SURF verwijs ik met veel plezier naar de nieuwe, gezamenlijke website van SURF en haar werkmaatschappijen op www.surf.nl.

Kwartaaluitgave van de SURF-organisaties met nieuws en achtergrondinformatie over ICT voor het hoger onderwijs en onderzoek.

Redactieadres SURFnet bv Postbus 19035 3501 DA Utrecht T 030 2 305 305 F 030 2 305 329 admin@surfnet.nl Hoofdredactie Maryse Laseroms Productie en eindredactie Mare Media, Landsmeer Redactie Maartje Dekens, Marjolein Marchal, Martine Roeleveld, Mariëlle Schipper-Heesters, Brenda van der Laan, Lonneke Walk Medewerkers Arnoud Groot, Daphne Riksen, Marjolein van Trigt, Aad van de Wijngaart Ontwerp Studio Koelewijn Brüggenwirth, Den Haag Fotografie Marcel Molle, Harry Meijer, De Beeldredaktie / Erik van ’t Woud Illustratie Vijselaar en Sixma Druk Roto Smeets Grafiservices Abonnement Een gratis abonnement op SURF Magazine kunt u aanvragen via het redactieadres of via www.surf.nl/

Maryse Laseroms Reacties? maryse.laseroms@surf.nl

02 SURF01 april 2014

aanmeldensurfmagazine SURF Magazine is ook digitaal beschikbaar via: www.surf.nl/magazine

www.surf.nl/magazine

INHOUD

04

12

08

16

04

12

06 FOCUS Vier vragen over...

FileSender verstuurt grote bestanden veilig en snel

Digitale historische basiskaart dankzij de cloud

07 GASTCOLUMN door Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Hoe kun je grote bestanden veilig, snel en gemakkelijk versturen? Met FileSender van SURFnet. Bestanden zijn buiten bereik van de Patriot Act en worden na drie weken automatisch gewist.

Pleio (Plein Overheid) werkt er al mee.

‘Mensen zijn laaiend enthousiast.’

Oude landkaarten worden steeds belang­rijker. Met behulp van de HPC-clouddienst van SURFsara, wordt nu een digitale historische basiskaart van Nederland ontwikkeld met een nauw­keurigheid van een meter of 10. ‘Deze kaart gaat fungeren als een Google Maps van 1832.’

BEST PRACTICES

SPOTLIGHT

het SURF Groene ICT Maturity Model

11 INFO Project Regie in de cloud

16 NIEUWS 18 INKOOP Sneller papers en scripties schrijven

08

14

19 LICENTIENIEUWS

Meten hoeveel de wereld in één dag tijd is veranderd

Onderzoekscommunity WeNMR

Tijd voor experimenteren

Piek Vossen, hoogleraar Computationele Lexicologie, wil technologie ontwikkelen die ‘mensen in staat stelt ongehinderd evenwichtige informatie te verzamelen’.

Als winnaar van Enlighten Your Research 2013 beschikt hij nu over de big datafaciliteiten van SURFsara om taal digitaal te interpreteren.

WeNMR is een Europese virtuele onderzoekscommunity die de structuur van eiwitten bestudeert en zo een bijdrage levert aan de ontwikkeling van medicijnen.

‘De WeNMR-server doet een paar dagen over een berekening die op een ‘gewone’ pc weken of maanden zou duren.’

INTERVIEW

www.surf.nl/magazine

CONNECTED

20 TRENDWATCHING 20 AGENDA

SURF01 april 2014 03

BUITEN BEREIK VAN DE PATRIOT ACT

‘FILESENDER VERSTUURT GROTE BESTANDEN SNEL EN VEILIG’ Hoe kun je grote bestanden het beste versturen? Met FileSender van SURFnet. Het is niet alleen veilig, maar ook gemakkelijk en razendsnel. En bestanden van 50 gigabyte of meer zijn geen probleem.

Tekst Aad van de Wijngaart Illustratie Vijselaar en Sixma

“Het is wrang, maar de Amerikaanse Patriot Act is koren op onze molen,” zegt Guido Aben. “Veel mensen gebruiken immers commerciële diensten om hun grote be­stan­den te versturen, zoals WeTransfer.

Maar dan weet je nooit wat er precies mee gebeurt.” FileSender is anders, zo legt Aben uit. Hij werkt voor AARNet, het Australische onderzoeksnetwerk. “Rond 2007 begonnen gebruikers te klagen dat hun bestanden te groot werden voor e-mail. Daar zijn in de academische wereld toen allerlei oplossingen voor verzonnen die op zich goed werkten, maar die ook leden onder bugs en onhandige interfaces. Samen met onze Ierse en Noorse collega’s van onderzoeksnetwerken HEAnet en UNINETT besloten wij dat pro­bleem te tackelen. SURFnet haakte ook aan, gevolgd door de Belgische collega’s van Belnet en anderen.”

gebruiksklaar zolang de instelling is ingelogd op SURFconext met het eigen instellingswachtwoord. Extra voordeel: voor de ontvanger is het meteen zeker dat het bestand inderdaad van de instel­­ling afkomstig is. Die ontvanger hoeft zelf overigens niet op SURFconext of het SURFnet-netwerk te zitten: als de instelling het bestand verstuurd heeft, krijgt de ontvanger een bericht per e-mail met instructies om het bestand te down­ loaden. Daarnaast is het mogelijk een voucher te sturen waarmee iemand anders een bestand kan uploaden.

Open source/vrijheid en controle

Het eindresultaat is een open sourceapplicatie die voor de gebruiker even gemakkelijk is als commerciële diensten, maar zonder de daarbij behorende beperkingen en risico’s. Waar WeTransfer gaat tot 2 gigabyte (en 10 GB als je betaalt), wordt de maximale grootte bij FileSender alleen beperkt door de beschikbare schijfruimte op de server. Doordat SURFnet een eigen FileSender-dienst heeft, staat die server in Nederland, op een bij SURFnet bekende plaats, buiten

Omdat FileSender een open source-appli­ catie is, zijn instellingen of faculteiten geheel vrij om hun eigen FileSender-dienst op te zetten. “Dat heeft de Tilburg University bijvoorbeeld gedaan,” vertelt Xander Jansen, FileSender-verantwoordelijke bij SURFnet. “Data mogen daar letterlijk het pand niet uit. Daarbovenop hebben ze aan de applicatie onder meer een optie toe­ gevoegd om verlopen bestanden op de server grondig te verwijderen. Ook dat kan met open source.”

Deze combinatie van vrijheid met controle was ook doorslaggevend voor Plein Over­heid, ofwel Pleio. Dit webplatform is vanuit

bereik van de Patriot Act. Bestanden gaan geen eigen leven leiden, maar worden na drie weken automatisch gewist. En de server is rechtstreeks gekoppeld aan het geavanceerde SURFnet-netwerk, dus up- en downloaden gaat razendsnel.

Het gebruik is ook gemakkelijk: je hebt alleen een normale, moderne webbrowser nodig, vult het e-mailadres van de ontvanger in, eventueel een berichtje, selecteert het bestand en klikt op verzenden. In­log­­-

de Belastingdienst en Ambtenaar 2.0 opgezet om de mogelijkheden van open source en social media te ontsluiten voor de gehele overheid. Inmiddels telt Pleio zo’n 70.000 gebruikers en ruim 730 deelsites. Voor het versturen van bestanden wordt de open source-software van FileSender gebruikt.

Dat was een gelukkige keuze, zo verklaart een van de initiatiefnemers van Pleio, Marcel Ziemerink: “Mensen zijn er laaiend enthousiast over. Ik denk vooral door het

Patriot Act

04 SURF01 april 2014

gen kan heel gemakkelijk via SURF­conext.

Voor een instelling die een abon­nement op FileSender heeft genomen, is het

www.surf.nl/magazine

BEST PRACTICES

gebruiksgemak. Het werkt vrij simpel, net als WeTransfer. Alleen kunnen wij garanderen dat alle data in Nederland blijven.

Dat is essentieel voor de veiligheid. En met FileSender maakt het niet uit hoe groot de bestanden zijn.” Voor de systeembeheerders was het installeren van de software een simpel klusje. En is er een nieuwe versie, dan kost updaten niet meer dan een minuut of tien.

‘Wij kunnen garanderen dat alle data in Nederland blijven’ Wereldwijd gebruik FileSender wordt nu gebruikt in meer dan 25 landen, onder meer door de Franse SURFnet-tegenhanger RENATER en door het Amerikaanse Internet2. “Dat laatste was een mooie mijlpaal”, zegt Guido Aben, “want die Amerikanen draaien doorgaans alleen hun eigen software. We hebben ons uiterste best gedaan om FileSender zó goed en handig te maken dat het voor iedereen aantrekkelijk is.” > Meer informatie > FileSender gebruiken: www.surf.nl/filesender > FileSender bij Pleio: http://bit.ly/1iWCax7

WERELDWIJDE GEMEENSCHAP FileSender is een typisch open source-product: het wordt ontwikkeld door een wereldwijde gemeenschap van onderzoeksnetwerken, instellingen en individuen.

Iedereen kan daarbij zijn eigen bijdrage leveren, van financiering tot het checken op bugs en het schrijven van codes voor nieuwe functies. De rol van SURFnet was vooral ervoor zorgen dat FileSender stabiel en gemakkelijk kan worden geïnstalleerd. FileSender is nu een goed werkend product, maar er zijn altijd nog wensen. Dit jaar wordt bijvoorbeeld encryptie ingebouwd, zodat bestanden alleen door de verzender en de ontvanger geopend kunnen worden.

www.surf.nl/magazine

SURF01 april 2014 05

FOCUS

WAT IS HET SURF GROENE ICT MATURITY MODEL (SGIMM)?

Met het SGIMM onderzoekt een organisatie zelf haar volwassenheid op het gebied van groene ICT. SURF ontwikkelde de scan in samenwerking met experts uit de instellingen en ervaren consultants. Het SGIMM is gratis, snel en zelfstandig te gebruiken. Een assessmentteam, bestaande uit medewerkers van de eigen organisatie, checkt aan de hand van een vragenlijst hoe de instelling het doet op verschillende onderdelen.

Vervolgens vergelijken de teamleden onderling hun bevindingen.

Vier vragen over…

HET SURF GROENE ICT

MATURITY MODEL

Tekst Marjolein van Trigt

Het besluit om de ICT-keten duurzaam in te richten is zo genomen. Maar hoe breng je het in de praktijk? Met het SURF Groene ICT Maturity Model (SGIMM) kunnen hogeronderwijsinstellingen op een eenvoudige en praktische manier inzicht krijgen in hoe volwassen ICT is op het terrein van duurzaamheid.

2

HOE PROFITEERT EEN HOGERONDERWIJSINSTELLING VAN HET SGIMM?

Het SGIMM geeft inzicht in wat er al is bereikt op het gebied van groene ICT en doet aanbevelingen voor mogelijke verbeterpunten. Het SGIMM helpt niet alleen bij het energiezuiniger inzetten van ICT (bijvoorbeeld het energieverbruik van printers), maar ook bij het inzetten van ICT voor de verduurzaming van bedrijfsvoering en in de toekomst ook in de verduurzaming van onderwijs en onderzoek. Denk bijvoorbeeld aan slim roosteren zodat het aantal reisbewegingen van studenten en docenten geminimaliseerd wordt. Aan de hand van de scan beoordelen instellingen zichzelf op een twintigtal aspecten. Wordt bij de inkoop van ICT bijvoorbeeld rekening gehouden met duurzaamheidskeurmerken en certificeringen? Is er een actief beleid om het energieverbruik van apparatuur te beperken? Omdat de teamleden individueel scores aan onderdelen toekennen, vormen de overeenkomsten en verschillen in de resultaten food for thought.

06 SURF01 april 2014

3 WAT KOMT ER KIJKEN BIJ HET SAMENSTELLEN VAN EEN GOED ASSESSMENTTEAM?

De initiatiefnemer van de zelfscan, bijvoorbeeld de CIO of de Green IT Manager, is de assessmentmanager.

Hij zorgt voor een evenwichtige samenstelling van het assessmentteam.

De teamleden moeten in staat zijn om met een brede blik over de ICTafdeling heen te kijken en bevinden zich doorgaans in een positie van­waar­uit ze in staat zijn het duurzaamheids­beleid van de instelling bij te sturen. In de praktijk zijn dat vaak team­coördinatoren of managementleden van de ICT-afdeling, maar het kan ook een lid van de inkoop­afdeling of van de facilitaire dienst zijn, die bijvoorbeeld de serverruimte beheert.

www.surf.nl/magazine

4

GASTCOLUMN door Jet Bussemaker

HOE KOMT DE INSTELLING TOT CONCRETE VERBETERACTIES? Na de evaluatie van de resultaten is het aan te bevelen om een kleine groep van experts te laten overleggen welke uitkomsten uit de zelfscan moeten worden aangepakt.

Dat kunnen ook onderdelen zijn waarop de instelling al een goede score heeft behaald.

De aspecten die het laagst op duurzaamheid scoren, hoeven niet meteen de meest voor de hand liggende aspecten te zijn waarop een instelling kan verbeteren. Soms kan er meer resultaat geboekt worden op bijvoor­beeld energie­-besparing van een server­ruimte dan op het aanschaffen van duurzame multifunctionele groene printers.

De experts selecteren drie of meer onderdelen die voor de instelling belangrijk zijn bij het voeren van een groen ICT-beleid.

Ze maken afspraken om te be­reiken dat deze onderdelen bij een volgende zelfscan een punt hoger scoren. > Meer informatie bit.ly/HhTGP8

SURF biedt ondersteuning voor de eerste instellingen die interesse tonen in het gebruik van het SURF Groene ICT Maturity Model.

Instellingen worden geholpen bij het opzetten van een assessmentteam, het maken van de analyse en het opstellen van een verbeterplan.

Het SGIMM is gratis te downloaden via www.surf.nl/sgimm

BLENDED LEARNING Maandagochtend 8.45 uur buslijn 11 van Utrecht CS richting De Uithof.

Geen rijendik wachtende studenten in de kou en niet te weinig zitplaatsen in de bus. De massa studenten die iedere maandag trouw de bus pakte naar het hoorcollege arbeidsrecht is er niet. Dit hoorcollege is namelijk vervangen door een online college van professor Michael Sandel van Harvard University. Iedere rechtenstudent volgt dit college nu op een zelf gekozen moment, vult een online test in om te kijken of hij de uitleg van Sandel goed begrijpt en discussieert daarna met studenten vanuit de hele wereld over de onderwerpen die de Harvard-professor heeft aangesneden.

Gaat deze student dan nooit meer met bus 11 richting De Uithof?

Zeker wel, want deze Massive Open Online Courses (MOOC’s) zullen het student-docentcontact nooit kunnen vervangen. Wel kunnen ze een uitdagende en verdiepende aanvulling zijn op het huidige onderwijsaanbod − blended learning. ‘Toegang tot het hoger onderwijs is de weg naar succes voor de moderne samenleving’ is een zin uit het advies van de President’s council of advisors on science and technology aan de Amerikaanse president Obama inzake de invoering van MOOC’s in het onderwijs.

Die zin onderschrijf ik natuurlijk van harte. En juist met MOOC’s kunnen veel meer studenten toegang krijgen tot het hoger onderwijs. Zo vertelde een hoogleraar mij trots: “Eerst gaf ik aan slechts 500 studenten college, nu aan 45.000. Ik laat zo De Kuip vollopen.”

Jet Bussemaker is minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

www.surf.nl/magazine

SURF01 april 2014 07

08 SURF01 april 2014

www.surf.nl/magazine

‘We kunnen straks meten hoeveel de wereld in één dag tijd is veranderd’ INTERVIEW

Tekst Arnoud Groot Fotografie Harry Meijer

Piek Vossen leert de computer om taal te interpreteren. Dat vereist soms een extreem grote hoeveelheid rekenkracht. Als winnaar van Enlighten Your Research 2013 kan de hoogleraar Computationele Lexicologie daarom nu beschikken over de big data-faciliteiten van SURFsara.

Waarom is het interpreteren van taal zo complex?

“Als wij mensen met elkaar communiceren, lijkt het net of dat allemaal vanzelf gaat.

Je staat er niet eens bij stil hoe bijzonder het is dat we elkaar automatisch begrijpen.

Wie echter goed naar onze taal kijkt, ziet hoe verbazend vaag en ambigu die vaak is. Daar kom je onmiddellijk achter als je probeert om computers teksten te laten begrijpen. Veel woorden hebben bijvoorbeeld meerdere betekenissen, die worden bepaald door de context. Zo kan ‘fietsen’ bijvoorbeeld een werkwoord en een zelfstandig naamwoord zijn, en heeft een woord als ‘band’ nog veel meer betekenissen. Voor de computer heeft een zin met een paar van die woorden al snel duizenden mogelijke betekenissen. Een compleet artikel levert miljarden mogelijkheden op.”

Hoe breng je die enorme hoeveelheid mogelijkheden terug tot de juiste interpretatie?

“In verschillende stappen berekent de computer de kans dat een woord een bepaalde betekenis heeft. Dat gebeurt onder meer door de woorden in de omgeving te analyseren. Die omgeving www.surf.nl/magazine

bepaalt immers vaak wat we precies met een woord willen zeggen. Als er al een connectie is tussen woord A en woord C, en tussen woord B en woord C, dan kan de computer bijvoorbeeld ook een connectie leggen tussen A en C. Dat is toe te passen op het niveau van directe woordassociatie, maar bijvoorbeeld ook als het gaat over een bijvoeglijk of zelfstandig naamwoord.

Uiteraard kan deze vorm van machine learning op veel verschillende manieren een incorrect resultaat opleveren. Daarom moeten mensen de computer vertellen welke gelegde connecties juist of onjuist zijn. Daartoe nemen wij een training corpus, dus een verzameling teksten, handmatig door om de juiste interpretatie vast te stellen. Dat heet supervised learning, maar je kunt het ook als modern monnikenwerk typeren.”

Wat levert al die noeste arbeid op?

“In algemene zin brengen we met z’n allen steeds meer data voort. Zo veel dat het in toenemende mate onmogelijk wordt door de bomen het bos te zien. Ik zie het als een duidelijke verantwoordelijkheid van ons vakgebied om technologie te ontwikkelen die mensen in staat stelt eenvoudig en

ongehinderd evenwichtige informatie te verzamelen. Een onderwerp als ‘vaccinatie’ maakt duidelijk hoe belangrijk dat kan zijn.

Een ongeruste ouder van een kind met vage klachten die op het internet gaat zoeken naar informatie over dit onderwerp, wordt geconfronteerd met een aantal fanatieke groepen die het online debat domineren met vaak heel stellige beweringen over vermeende ernstige bijwerkingen.

‘Voor de computer heeft een zin al snel duizenden mogelijke betekenissen’ Aan de andere kant levert de overheid weliswaar informatie aan, maar neemt zij verder niet deel aan de sociale interactie.

Mede daardoor kom je al snel terecht in een jungle van onlogische redeneringen en emoties, tot bewuste misleiding aan toe.

Met de technologie waaraan wij werken, wordt het veel eenvoudiger alle informatie over een bepaald onderwerp overzichtelijk achter elkaar te zetten. Zo zijn feiten en meningen veel makkelijker te scheiden.”

SURF01 april 2014 09

INTERVIEW

U werkt momenteel zelf aan een nieuw project genaamd NewsReader.

Wat is dat precies?

Via de databank van LexisNexis, met za­ke­lijke en financiële informatie uit meer dan 35.000 bronnen, verzamelen we een grote hoeveelheid artikelen. Vervolgens proberen we een aantal vragen te beantwoorden. Welke gebeurtenis wordt beschreven, wie zijn de participanten, hoe zijn zij aan elkaar gerelateerd, waar en wanneer heeft dit plaatsgevonden, welke bronnen zijn verantwoordelijk voor de verspreiding en welke gekleurde informatie hebben zij aan het feitenrelaas toegevoegd? Zo zou je per dag een helder overzicht kunnen maken van wat er alle­maal in de wereld is gebeurd. Minstens zo spannend vind ik het overzicht van welke bronnen dezelfde of juist conflicterende informatie verspreiden, welke informatie ze toevoegen of kopiëren en in welke politieke oriëntatie ze daardoor waarschijnlijk kunnen worden ingedeeld.”

Daarvoor richten jullie je in eerste instantie op financieel-economisch nieuws?

“Inderdaad. De Europese Unie subsidi­eert dit project met 3 miljoen euro. Als voorwaarde ziet die EU graag dat wij ons richten op gebruikers die kritische beslissingen moeten nemen en daartoe snel over veel hoogwaardige informatie moeten kunnen beschikken. Daarbij is

het belangrijk dat deze doelgroep in de toekomst waarschijnlijk goed wil betalen voor deze diensten. Ik heb daar alle begrip voor.

‘Deze vorm van supervised learning kun je ook als modern monnikenwerk typeren’ Bovendien is er op dit gebied veel hoog­ waardige en gevarieerde informatie beschik­baar. Zo werken we momenteel met een dataset die alle Engelse bericht­ geving over de auto-industrie van de laatste tien jaar bevat. Daarvoor gebruiken we de enorme rekenkracht van de systemen van SURFsara, waar we dankzij het winnen van de Enlighten Your Researchcompetitie twee jaar mee kunnen werken.

We bekijken onder meer wat er nodig is om dag in dag uit zo’n groot volume aan data te verwerken. Op dit moment weten we al hoeveel nieuws er dagelijks puur aan volume bij komt. Hoeveel daarvan daadwerkelijk unieke informatie is, weten we echter nog niet. Als we dat per dag kunnen ‘meten’, kunnen we ook vertellen hoeveel de wereld eigenlijk is veranderd in één dag tijd. Zijn er echt bijzondere dingen gebeurd, of was het alleen maar een herhaling van zetten? Dat zijn vragen waar ik erg enthousiast van word.”

ENLIGHTEN YOUR RESEARCH: CRUCIALE WETENSCHAPPELIJKE DATA Enlighten Your Research (EYR) is een competitie die wetenschappers uit alle wetenschapsgebieden uitdaagt een boost te geven aan hun onderzoek. Deel­nemers aan EYR doen onderzoek waarbij de verwerking en analyse van zeer grote hoeveelheden (of een grote diversiteit aan) wetenschappelijke data cruciaal is.

De wedstrijd is een samenwerking van SURF, SURFnet, SURFsara, het Netherlands eScience Center en NWO. Door deze samenwerking kunnen onderzoekers profiteren van een eenvoudige en naadloze koppeling tussen verschillende soorten e-infrastructurele ICT-diensten.

Drie winnaars kunnen gedurende twee jaar gebruikmaken van de e-infrastructuur van SURFsara en SURFnet in de vorm van dataopslag, rekentijd, visualisatie en geavanceerde netwerkverbindingen. Ook krijgen ze advies van het Netherlands eScience Center bij het vertalen van datagedreven onderzoekvragen naar effectieve (software)oplossingen. Daarnaast ontvangen zij een geldprijs van 20.000 euro.

De twee andere winnaars van EYR zijn Stephen Helms (FOM Instituut Amolf) en Mitra Almasian (AMC). > Meer informatie www.surf.nl/eyr

10 SURF01 april 2014

www.surf.nl/magazine

INFO

PROJECT REGIE IN DE CLOUD

AMBITIES EN KANSEN GEFORMULEERD IN I-STRATEGIE Tekst Daphne Riksen

De onlangs door het project Regie in de cloud geformuleerde i-strategie is onderwerp van gesprek tijdens een ronde langs de colleges van bestuur van de hogeronderwijsinstellingen.

Het doel: de voorgestelde ambities omzetten in concrete projecten.

In juli 2012 ging het project Regie

onderwijs als bedrijfsvoering. In een

in de cloud van start. Daarin stel­den

ronde langs 45 instellingen wordt

bestuurders, CIO’s, informatie­

momenteel besproken waar voor

managers en ICT-architecten van

iedere instelling het individuele

hogescholen en universiteiten samen

zwaartepunt ligt, welke ambities

met SURF voor het eerst een geza-

belangrijk zijn, in welke initiatieven

menlijke i-strategie op. Met deze

zij willen participeren en welke rol

i-strategie wil het hoger onderwijs

zij willen vervullen. De eerste reacties

en onderzoek gericht samenwerken

van de colleges van bestuur zijn

bij het inrichten en optimaliseren

positief. Net als SURF zijn de instel-

gaat ontwikkelen of een programma

van de informatievoorziening en het

lingen op zoek naar gemeenschap-

van eisen opstelt voor de selectie

benutten van de mogelijkheden van

pelijke acties om met behulp van

van een leverancier. Een op te

cloud computing. De i-strategie is

ICT te kunnen inspelen op de inhou-

richten Architectenberaad zal het

gebaseerd op een inventarisatie en

­delijke uitdagingen waar zij voor

inhoudelijk beheer van de HORA

analyse van de strategische uitda-

staan. De i-strategie wordt dit voor-

op zich nemen.

gingen waar het hoger onderwijs

jaar ook besproken met de Vereni-

en onderzoek voor staan, onder

ging Hogescholen en de VSNU.

meer als gevolg van de invloed

REGIE

Implementatiehulpmiddelen Daarnaast hebben onderzoeks­

van voortgaande digitalisering en

Snelle start

groepen van universiteiten, een

ontwikkelingen op het gebied van

Een ander resultaat van het project

hogeschool en een onderzoeks­

cloud. De informatiestrategie geeft

Regie in de cloud is de Hoger Onder-

instituut voorbeelden van data­

aan hoe groepen van instellingen

wijs Referentie Architectuur (HORA).

managementplannen ontwikkeld

(zgn. coalitions of the willing, red.)

Deze HORA beschrijft de inrichting

en onderzochten zij in hoeverre

deze uitdagingen gezamenlijk

van het ICT-landschap van een ty-

cloudoplossingen daarbij bruikbaar zijn. Ook kwamen er imple­

‘In de i-strategie zijn twaalf ambities en kansrijke initiatieven beschreven voor onderzoek, onderwijs en bedrijfsvoering’

mentatiehulpmiddelen voor instellingen beschikbaar, waarmee zij de overgang naar omvangrijk gebruik van cloud computing in een hoger tempo kunnen maken.

In het project Regie in de cloud is

te­gemoet kunnen treden en pleit

pische instelling voor hoger onder-

intensief overleg gevoerd met een

voor het delen van voorzieningen

wijs, gemaakt door een grote groep

groot aantal bestuurders, CIO’s,

en kennis, het vergroten van inkoop-

architecten van hogescholen en

direc­teuren ICT, Onderzoek en

kracht en het standaardi­seren van

universiteiten. Zo’n architectuur is

Onder-wijs, informatiearchitecten

processen en begrippen om informa-

handig wanneer een aantal instel-

en domein­experts. Het is de

tie-uitwisseling te verge­makkelijken.

lingen wil samenwerken of wanneer

bedoeling dat de ambities uit de

zij onderling informatie willen uit-

i-strategie een plaats krijgen in het

Inhoudelijke uitdagingen

wisselen. De architectuur biedt ook

SURF Meer­jarenplan 2015-2018.

In de i-strategie zijn twaalf ambities

een snelle start als een instelling zelf

en concrete kansrijke initiatieven

de eigen architectuur wil herijken of

beschreven voor zowel onderzoek,

vernieuwen, een nieuwe toepassing

www.surf.nl/magazine

> Meer informatie www.surf.nl/regie-in-de-cloud

SURF01 april 2014 11

Cloud maakt historische

Universiteit van Amsterdam ontwikkelt een nauwkeurige basiskaart van historisch Nederland. Dat is haalbaar geworden door de HPC-clouddienst van SURFsara.

Tekst Aad van de Wijngaart Fotografie Marcel Molle

Het verleden is een onzichtbare realiteit.

Waar je nu je hond uitlaat, kan eeuwenlang een kasteel hebben gestaan. De fundamenten bevinden zich misschien nog in de grond. Als een graafmachine onverwacht stuit op een middeleeuwse muur, kan een bouwproject van tientallen miljoenen euro’s acuut stilvallen.

“Mede daardoor worden oude landkaarten steeds belang­rijker,” stelt geograaf Jan Hart­mann van de Universiteit van Amsterdam.

“Niet alleen voor historici, maar voor iedereen die te maken heeft met grondgebruik, erfgoed­ beheer, monumentenzorg of archeologie.”

de kleinere problemen, verzucht Hartmann: “Vooral in de laatste vijftig, zestig jaar is Nederland ontzettend veranderd. Buiten de historische stads­kernen is de oude structuur bijna helemaal weg. Je moet echt zoeken naar overeenkomstige punten.” De oplossing van Hartmann en zijn collega’s voor de ‘geo­­referentie’ is corrigeren in stapjes. “We zijn bezig om van de moderne, nauw­keurige kaart van Nederland terug te werken naar een oudere, en dan een nog oudere, en zo voort.

De kadasterkaart van 1832 is de meest gede­ tailleerde oude kaart waarmee wij werken.

De gegevens op deze kaart zijn redelijk onver-anderd gebleven in de voor­gaande vijfhonderd jaar.” Daarmee krijgen we dan een landmeet­kundig kloppende, landelijk dekkende kaart van Nederland, die kan dienen als referentiemodel voor oudere kaarten.

Stapjes Die oude kaarten zijn echter niet zonder meer bruikbaar. Ze zijn vaak niet standaard op het noorden georiënteerd, afstanden zijn onnauwkeurig en de projectie (de vertaling van het gebogen aardoppervlak naar de platte kaart) is dikwijls een ‘vraagplaatje’. En dat zijn nog 12

SURF01 april 2014

Atlas der Neederlanden Hoe zo’n kaart gebruikt kan worden, laat Hartmann zien met de Atlas der Needer­landen.

De driehonderd kaarten van deze particuliere verzameling uit het begin van de negentiende eeuw staan nu op een website, waar ze stuk www.surf.nl/magazine

basiskaart mogelijk

voor stuk geprojecteerd kunnen worden over een eigentijdse kaart. Door een schuifje op het scherm heen en weer te bewegen vervaagt de ene kaart en wordt de andere scherper: Hoofddorp verdwijnt om plaats te maken voor het Haar­lemmermeer. Het gaat razendsnel. “Daar zie je de kracht van de cloud,” verklaart Hartmann. Op elke lijn staat een blauwe pijl tussen twee punten.

“Door deze twee punten aan te wijzen op de oude én de nieuwe kaart, kun je de oriëntatie en de schaal gelijktrekken”, legt Hartmann uit. “Voor dit demonstratieproject hebben we slechts twee punten per kaart gebruikt. Hoe meer punten je meeneemt, hoe beter je de kaart zo kunt oprekken dat het helemaal precies past. Dat is mijn methode. Zo kun je de precisie steeds verder verbeteren.”

Winst van de cloud Aan verbetering van georeferentie is in Nederland behoefte, vindt Hartmann.

“Tot dusver is men bij het georefereren van oudere kaarten altijd wat voorbij­­ge­gaan aan de laatste honderdmeter­nauwkeurigheid. www.surf.nl/magazine

Als je dat kaartmateriaal gaat gebruiken voor monumentenbeheer of archeologie loop je forse risico’s. Toch vindt zijn staps­ gewijze aanpak moeilijk ingang, stelt Hartmann vast. “Kadaster, archieven, musea en universiteitsbibliotheken hebben allemaal hun eigen contentmanagementsysteem.

Die zijn on­derling moeilijk te koppelen.

Het toe­voegen van nieuwe functies is al helemaal een probleem. Ik hoop dat nu toch mogelijk te maken, met de cloud als middel.”

Fantastische samenwerking Voor het werk van Hartmann betekende de komst van de cloud een doorbraak. “De grote computersystemen van vroeger waren te duur, te traag en te beperkt voor onze tak van wetenschap. Met de HPC-clouddienst van SURFsara kunnen we nu snel en goedkoop heel veel computerkracht mobili­seren.

Daarbij komt dat de dienst een ruime keus biedt aan flexibele open source-applicaties die werken met standaardformats. We kunnen dus volop experimenteren om te komen tot het beste, meest efficiënte digitale systeem voor georeferentie. Ook dat is winst

SPOTLIGHT

van de cloud.” Wat al evenzeer hielp was de volgens Hartmann ‘fantastische’ samenwerking met SURFsara. “De technische mensen zijn per telefoon heel snel benaderbaar en ze helpen goed.”

iPad-versie De historische basiskaart van Nederland die Hartmann ontwikkelt, gaat fungeren als een Google Maps van 1832, met een nauwkeurigheid van een meter of tien. Daarop kunnen anderen via de cloud hun eigen kaarten projecteren, net zoals nu is gedaan met de Atlas der Neederlanden. Misschien kunnen we binnenkort even gemakkelijk onze weg vinden in het verleden als in het Nederland van nu. Hartmann heeft er al een voorschot op genomen: “Van de Atlasapplicatie heb ik een iPad-versie gemaakt met gps. In de trein van Amsterdam naar Winterswijk zag ik het Nederland van vroeger langzaam onder me langs glijden.” > Meer informatie bit.ly/1euBorh

SURF01 april 2014 13

SNELLE TOEGANG TOT VIRTUELE ONDERZOEKSCOMMUNITY VOOR 3D-MODELLEN VAN EIWITSTRUCTUREN WeNMR is een Europese virtuele onderzoekscommunity die de structuur van eiwitten bestudeert en zo een bijdrage levert aan de ontwikkeling van medicijnen. SURFconext helpt onderzoekers om veilig en snel toegang te krijgen tot de software en de infrastructuur van WeNMR. TeksT Marjolein van Trigt Fotografie De Beeldredactie/Herbert Wiggerman

Moleculen zijn net mensen. Ze staan onderling in contact, reageren op elkaar en soms is er sprake van regelrechte miscommunicatie. Alexandre Bonvin, hoogleraar computationele structuurbiologie aan de Universiteit Utrecht, beschrijft zijn werk als het in kaart brengen van het sociale leven van moleculen.

“We kennen de links tussen moleculen, maar we weten nog weinig van de manier waarop ze in de praktijk met elkaar omgaan,” zegt hij. “Miscommunicatie of te veel communicatie in een netwerk is de oorsprong van veel ziekten.”

Magneetveld Om de netwerken te onderzoeken is veel rekenkracht nodig. Bonvin en zijn collega’s zijn in staat om 3Dbeelden van moleculennetwerken te creëren. Dat gebeurt met behulp van Nuclear Magnetic Residence (NMR). NMR gebruikt hetzelfde principe als MRI-scanners in het ziekenhuis. Onderzoekers plaatsen kleine deeltjes, zoals eiwitten of DNA, in een magneetveld en meten de afstanden tussen atomen. Op basis daarvan berekenen ze met computers een 3D-beeld van de moleculen en hun netwerk.

Grid computing Zeven jaar geleden ontwikkelde de Universiteit Utrecht samen met een aantal Europese NMR-groepen het eNMR-project. Bonvin: “eNMR was bedoeld om de Europese NMR-gemeenschap te dienen. Via een groep uit Padova die gespecialiseerd is in grid computing, raakten we geïntegreerd in de European Grid Infra­structure.” Grid computing is het aan elkaar koppelen van een aantal computers, zodat er een netwerk ontstaat dat grote opdrachten kan uitvoeren.

Na het optuigen van de experimentele infrastructuur ont­wikkelden de eNMR-onderzoekers allerlei web­­portals en tools die het gebruik van de infrastructuur makkelijker maakten. Bonvin: “Met ‘voorgekookte oplossingen’ geven we toegang tot heel veel rekenkracht. De computationele infrastructuur die eronder

14 SURF01 april 2014

ligt, wordt door SURFsara en de European Grid Infra­structure (EGI) aan ons aangeboden.”

Wereldwijde gemeenschap De e-infrastructuur en tools van eNMR waren niet alleen interessant voor Europese chemici, biochemici en biologen, maar ook voor onderzoekers buiten Europa. Het vervolgproject WeNMR ontstond vanuit de behoefte om complementaire technieken toe te voegen aan het project, zoals SAXS (small-angle X-ray scattering, de inzet van röntgenstraling om eiwitstructuren te analy­seren), maar ook om onder­ zoekers uit de hele wereld toegang te verschaffen tot de virtuele onderzoeks­organisatie. De W in WeNMR staat voor worldwide. Alexandre Bonvin is de coör­ dinator van WeNMR. De gratis toegang tot de onderzoekstools van WeNMR beperkt zich niet tot onderzoekers. Ook studenten maken er graag gebruik van.

Bonvin: “Door hun op een makkelijke manier toegang te geven tot geavanceerde tools kunnen studenten veel meer doen dan een regulier practicum toelaat.

Niet alleen hebben ze opeens heel veel rekenkracht tot hun beschikking, maar ook software die hun data valideert en interpreteert. Komen ze er niet uit, dan biedt WeNMR een helpcentre en een virtual research community waarmee ze in contact kunnen treden.

‘Miscommunicatie in een netwerk van moleculen is de oorsprong van veel ziekten’ Maandenlange berekening Professor Benjamin Chagot van de Franse Université de Lorraine is een professionele gebruiker van WeNMR. Zijn onderzoeksgroep bestudeert de rol van polyketide synthases proteïnen (PKS) in de cellen. Chagot: “Sommige onderzoekers vermoeden dat PKS com­municatie tussen bacteriën mogelijk maken. Ze vormen de basis voor een groot aantal medicijnen, waaronder antibiotica

www.surf.nl/magazine

CONNECTED

Hoogleraar Computational Structural Biology Alexandre Bonvin (rechts) is coördinator van het Europese WeNMRproject, dat hij ontwikkelde met onder anderen Marc van Dijk van StickyBits (links) en Kees van Eijden, adviseur IT bij de UU (midden).

en medicijnen tegen kanker. Om nieuwe medicijnen te ontwikkelen, moeten we begrijpen hoe deze grote en complexe proteïnen werken.”

NMR is daarbij onmisbaar. Chagot: “Door NMR kunnen we de atomische structuur bepalen, evenals de interactie in het netwerk.” Ook de rekenfaciliteiten waarvan WeNMR gebruikmaakt, komen van pas.

“De WeNMR-server doet een paar dagen over een berekening die op een ‘gewone’ pc weken of maanden zou duren.”

Snellere toegang

JURIDISCH ADVIES SURFnet gaat met SURFconext alleen contracten aan met erkende instellingen.

Bonvin: “Onze virtuele community WeNMR heeft deze status niet. Op advies van SURFnet sloten we een overeenkomst met onze thuisbasis Universiteit Utrecht.

Contractueel gezien fungeert de universiteit nu als vertegenwoordiging voor WeNMR. Deze constructie is ook bruikbaar voor andere virtuele organisaties, waardoor ook zij kunnen profiteren van de voordelen van SURFconext.”

www.surf.nl/magazine

Toegang tot WeNMR is niet voor iedereen weggelegd. “Omdat het grid bestaat uit computers van anderen, geldt voor ge­bruikers een strenge identiteitscontrole,” zegt Bonvin. “We willen dit proces graag eenvoudiger maken.” Nederlandse onderzoekers krijgen sinds december toegang tot de WeNMR-diensten via SURFconext, op basis van hun instellingsaccount.

“Als iemands identiteit bekend is bij zijn instelling, hoeven wij geen zware identiteitscheck meer te doen,” zegt Bonvin.

Via SURFconext is WeNMR toegankelijk voor de Nederlandse community. Door middel van het policy framework van eduGAIN kunnen gebruikers in een groot aantal landen eveneens toegang krijgen.

Strenge privacywetten in verschillende Europese landen bemoeilijken de toegang tot diensten die elders worden gehost.

Met eduGAIN wordt dat makkelijker want eduGAIN zorgt ervoor dat er een internationaal juridisch framework is waardoor uitwisseling van identiteiten volgens binnen vooraf afgesproken (privacy) bepalingen plaatsvindt.

SURF01 april 2014 15

NIEUWS

NIEUW NATIONAAL DATACENTER VOOR NEDERLANDS ONDERZOEK

CODE JAM APPS GROOT SUCCES

SURFsara en TelecityGroup hebben een overeenkomst getekend voor het ont足 wikkelen en leveren van een nieuw nationaal datacenter. Medio 2016 beschikt SURFsara hiermee over een nieuwe generatie state-of-the-art en duurzaam datacenter. In dit nieuwe datacenter zal de nationale High Performance Computing (HPC)-infrastructuur van SURFsara worden gehuisvest, waaronder de nationale supercomputer Cartesius. Daarnaast is het nationaal datacenter beschikbaar voor clouddiensten, voor data van instellingen voor onderzoek en hoger onderwijs, en voor precompe足titief onderzoek van bedrijven.

Het nieuwe HPC-datacenter wordt gevestigd in het toekomstige TelecityGroup AMS01-datacenter op Amsterdam Science Park in de directe nabijheid van het SURF Science Park-gebouw.

De Code Jam Apps in onderwijs en onderzoek was een inspirerende, drukbezochte dag. Maar liefst 52 deelnemers leerden zelf een app te ontwikkelen en gingen er daarna mee aan de slag. De winnaar, het team van VU en VUmc, ontwierp een app waarmee studenten hun notities kunnen opslaan en delen met de werkgroep of met hun medestudenten. Hun prijs: een dag advies van een professionele ontwikkelaar. Zo kunnen ze hun app verder ontwikkelen.

> Meer informatie bit.ly/1hePVL4

> Meer informatie surf.nl/code-jam-apps-groot-succes

RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN WINT SURF SECURITY AWARD 2014

MOBIELE APP SURFSARA SURFsara heeft een gratis app voor mobiele apparaten ontwikkeld. Met de app krijgen gebruikers op eenvoudige wijze inzage in hun accountgegevens en, indien van toepassing, de aan hen toegekende en resterende rekentijd. Met behulp van een overzichtelijk scherm kunnen gebruikers direct contact opnemen met SURFsara en de helpdesks van de verschillende systemen. Via de app kunnen ook de meest recente nieuwsitems bekeken worden. De mogelijkheden van de app worden in de toekomst uitgebreid met nog meer functionaliteiten. De SURFsaraapp is gratis te downloaden voor Android (uit de Google Play Store) en iOS (uit de Apple iTunes Store).

IN MEMORIAM

GERRIT JAN VAN DE GRAAF De SURF Security Award 2014 gaat dit jaar naar de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) voor de awareness-campagne Your bytes are your babies. De prijs werd uitgereikt tijdens de tweedaagse beveiligingsconferentie van SURFcert en SURFibo. Volgens de jury bracht deze campagne het belang van informatie足 beveiliging op een pakkende en originele manier onder de aandacht. De SURF Security Award wordt jaarlijks uitgereikt aan een initiatief met een substanti谷le bijdrage aan het (collectieve) beveiligingsniveau van de SURF-doelgroep.

Op 22 februari overleed Gerrit Jan van de Graaf, oud-directeur van Stichting SURF. Als eerste directeur (1987-1995) van SURF heeft Gerrit Jan veel voor de organisatie en haar toekomstige ontwikkeling betekend.

SURF is Gerrit Jan hiervoor zeer erkentelijk.

Lees het In memoriam op: bit.ly/1mcBHvj

> Meer informatie surf.nl/security-award-2014 16 SURF01 april 2014

www.surf.nl/magazine

WWW.KORT VISIE OP DLWO surf.nl/werkboekDLWO Bij het ontwikkelen van een visie op het inrichten van de digitale leer- en werkomgeving (DLWO) kunnen instellingen voor hoger onderwijs het digitale werkboek Visie op DLWO gebruiken.

Dit biedt adviezen, instrumenten, praktijk­beschrijvingen en opdrachten ter ondersteuning van de visievorming.

LEERGANG IMPLEMENTATIE EN ORGANISATIE DIGITAAL TOETSEN surf.nl/leergang-digitaal-toetsen Wat komt er allemaal kijken bij het invoeren van digitaal toetsen in de praktijk? SURFacademy start een leergang met webinars en seminars waarin een mix van theorie, praktijkvoorbeelden en praktische informatie aan bod komt.

DE VOORSTE LINIE fastmovingtargets.nl/show/de-voorste-linie/

HOORCOLLEGES VOLGEN OP AFSTAND MET 4G Het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) heeft getest hoe hoorcolleges te volgen zijn buiten de collegebanken, door gebruik te maken van 4G. Het UMCU stuurde tien studenten op pad om te onderzoeken hoe 4G kan helpen bij het volgen van hoorcolleges op afstand. Werkt het volgen van een college op afstand via een tablet of smartphone? In de best practice worden de voordelen van het volgen van colleges op afstand beschreven en is er gekeken hoe technische obstakels kunnen worden opgelost. Deze publicatie is te downloaden op surf.nl/college-op-afstand-met-4G > Meer informatie surf.nl/college-op-afstand-met-4G

OPEN EDUCATION WEEK

In de interviewserie De Voorste Linie vertellen wetenschappers die de kracht van computers optimaal in hun werk inzetten over hun onderzoek.

Zij maken gebruik van de ICT-infrastructuur en de systemen van o.a. SURFsara en SURFnet.

Erwin Blom stelt de vragen, een breed scala aan specialisten legt uit.

KENNISBANKARTIKELEN www.surf.nl/kennisbank In de kennisbank op de nieuwe website SURF.nl vindt u diverse rapporten, handleidingen, best practices, video’s en presentaties van SURF en hogeronderwijsinstellingen. De publicaties zijn vaak resultaten van innovatieprojecten die SURF en de instellingen uitvoeren. Bekijk de meest recente publicaties over cloud, DLWO, duur­zaamheid, beveiliging, mobiel en meer.

GESLAAGD SYMPOSIUM GROENE ICT EN DUURZAAMHEID 30 JANUARI 2014 www.surf.nl/symposiumgroeneICT Ruim 160 bezoekers en meer dan 30 boeiende sessies: SURF kijkt terug op een zeer geslaagd symposium ‘Groene ICT en Duurzaamheid: nieuwe energie in het hoger onderwijs’, dat op 30 januari 2014 werd gehouden. De presentaties zijn online te bekijken.

Het Nederlandse hoger onderwijs deed van 10-15 maart 2014 voor de derde keer mee aan de wereldwijde Open Education Week, om aandacht te vragen voor open en online onderwijs en om good practices te delen. SURF organiseerde samen met het ministerie van OCW, de VSNU en de Vereniging Hogescholen een symposium voor bestuurders en managers in het hoger onderwijs. In die week verscheen ook het trendrapport Open Education 2014. > Meer informatie surf.nl/trendrapportopeneducation2014 www.surf.nl/magazine

SUSTAINABUL EXPERIENCE 11 JUNI 2014 Het symposium ‘Groene ICT en Duurzaamheid’ krijgt een vervolg: SustainaBUL Experience. De SustainaBUL Experience vindt plaats op 11 juni 2014 op de Radboud Universiteit Nijmegen. Heeft u suggesties voor good practices of demo’s op het gebied van duurzaamheid in de ho-sector in het algemeen of voor het vergroenen met ICT in het bijzonder?

Stuur dan een e-mail naar duurzaamheid@surf.nl

SURF01 april 2014 17

INKOOP

SNELLER SCHRIJVEN VAN PAPERS EN SCRIPTIES Tekst Marjolein Marchal

Studenten kunnen tijd besparen bij het schrijven van papers, dankzij de plug-in Scribbledoo voor Word. Hoe werkt Scribbledoo? En welke voor­delen biedt deze tool?

Serge Wallagh is verantwoordelijk voor de leerlijn ‘professional skills’ van alle ICT-opleidingen aan de Hoge­school Utrecht. Want professionele vaardig­ heden zoals rapporteren, succesvol samenwerken, presenteren en projectmanagement, moeten studenten ook tijdens hun studie verwerven. “Een student moet goede rapporten kunnen schrijven. Toen ik op zoek ging naar tools om ze daarbij te onder­steunen, kwam ik Scribbledoo tegen,” vertelt Wallagh. “Deze tool kan de student helpen om op eenvoudige wijze een goed rapport te maken. De software genereert automatisch een inhouds­ opgave, voegt paginanummers in en zorgt ervoor dat de bronvermelding op de juiste manier gebeurt. Boven­­dien ziet het document er overall netjes uit.”

We kunnen dit programma om die reden niet verplicht stellen.”

Handig verwijzen Leon Charmant studeert Communi­ca­­­tie- en informatiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Hij gebruikt Scribbledoo. “Ik moest onlangs een onderzoeksopzet maken. Toen heb ik een sjabloon van Scribbledoo ge­bruikt om de lay-out netjes te krijgen.

Vooral de verwijzingen bleken heel handig. Ik moest alle bronnen en auteurs­gegevens in velden invullen, waarna het automatisch in de juiste weergave werd gezet. De literatuurlijst en de eindnoten gingen lekker snel, en ze waren opgemaakt volgens de APA-richtlijnen, de standaard in onderwijsland.”

Serge Wallagh

Moeite en tijd besparen Geen punten mislopen Dat bespaart de student tijd. Maar de belangrijkste reden om Scribbledoo te gebruiken, is volgens Wallagh dat de student zeker weet dat hij geen punten misloopt, “want elk rapport voldoet aan alle eisen.” Studenten kunnen de software individueel aanschaffen.

Wallagh wijst de studenten op het bestaan ervan, tijdens de vakken van professional skills. “Het nadeel is wel dat Scribbledoo nu alleen nog beschikbaar is voor Windows, terwijl veel studenten met Apple werken.

18

SURF01 april 2014

Inzet van deze plug-in scheelt veel moeite en tijd, vindt Charmant.

Zeker bij opleidingen waarvoor je veel papers moet schrijven, is het handig. “De installatie was zo gepiept. Ik down­loadde de software, die automatisch werd geïntegreerd in Microsoft Word. Scribbledoo verschijnt gewoon als extra optie in de taakbalk bovenin.” Weinig van zijn studiegenoten kennen de plug-in, maar Leon tipt ze wel. “Want ik kan er nu van uitgaan dat mijn paper qua lay-out en verwijzingen foutloos is.”

SCRIBBLEDOO BESTELLEN Scribbledoo is te bestellen via SURFspot.nl.

Andere handige software voor wetenschappelijke papers is referentiesoftware, bijvoorbeeld Endnote en Reference Manager.

www.surf.nl/magazine

LICENTIENIEUWS

<CREATIEF SAMENWERKEN> ADOBE CREATIVE CLOUD Adobe Creative Cloud is een online hub (een soort digitale opslagplaats) voor het maken, delen en leveren van creatief werk en is via SURFmarket beschikbaar op abonnementsbasis.

Leden van Creative Cloud hebben toegang tot applicatieupdates nog voor lancering en hebben direct bij verschijnen toegang tot nieuwe producten en diensten. Creative Cloud integreert creatieve tabletapplicaties, zoals Photoshop Touch, in de dagelijkse workflow. Zo kunnen gebruikers bestanden eenvoudig synchroniseren, in de cloud opslaan en delen op ieder apparaat. Voor onderwijsinstellingen die participeren in de campuslicentie van Adobe is Creative Cloud direct beschikbaar, zonder bijkomende kosten.

<ECONOMISCHE CONTENT> IMF ELIBRARY VOOR ECONOMISCHE ANALYSES Ook de komende jaren is de digitale content van het eLibrary van het Internationaal Monetair Fonds be­­schikbaar, via een licentie van SURFmarket. De geïn­tegreerde online bron is een tijdbesparende tool voor onderzoekers, docenten en andere professionals die bezig zijn met het analyseren en onderzoeken van en het lesgeven in financiële en economische onder­werpen. De digitale bibliotheek bevat tijdschriften, boeken, working papers, studies, gegevens en statistische instrumenten.

Het levert continu bijgewerkte online toegang tot alle publicaties van het IMF, nieuw en historisch materiaal.

<INTERACTIEF COLLEGE> INTERACTIE TUSSEN DOCENT EN STUDENT MET PRESENTERSWALL

<TOOLS VOOR PRESENTATIES> ONLINE PRESENTATIES MET PRESENTAIN Online en interactief presenteren kan met Presentain.

De gebruiker kan tools als polls en vragen inzetten om het publiek bij de presentatie te betrekken. Zij kunnen tijdens de presentatie via hun smartphone, tablet of laptop direct reageren. Ook is het mogelijk om presentaties op te nemen en te voorzien van commentaar. Zo blijft het materiaal gemakkelijk beschikbaar voor studenten, waar en wanneer dan ook. Presentain is beschikbaar voor het hoger onderwijs via SURFmarket en gekoppeld aan SURFconext.

www.surf.nl/magazine

PresentersWall is een online tool om op eenvoudige wijze interactie te creëren voor, gedurende en na het college of de les. Studenten kunnen via hun eigen de­vice reageren op de vragen die de docent stelt of zelf (anoniem) vragen aan de docent insturen. Na afloop van de les of het college kunnen de data eenvoudig uit het systeem gehaald worden voor nader onderzoek.

PresentersWall biedt diverse mogelijkheden tot het stellen van verschillende vragen, zoals multiple choice, quiz, punten verdelen, tag clouds samenstellen en open vragen. Deze cloudoplossing is verkrijgbaar voor alle onderwijs- en onderzoeksinstellingen op basis van campusof groepslicenties en gekoppeld aan SURFconext.

SURF01 april 2014 19

TRENDWATCHING door Nicolai van der Woert

TIJD VOOR EXPERIMENTEREN Bij Open Onderwijs (OO) hergebruikt men cursusmateriaal dat door andere (vaak gerenommeerde) instellingen is ontwikkeld, al dan niet gratis beschikbaar is en in veel gevallen onder voor­waarden kan worden aan- of ingepast in de eigen onderwijscontext. Instellingen kunnen materiaal open beschikbaar stellen in de vorm van Open Educational Resources, Open CourseWare, Open Textbooks, of als Massive Open Online Course (MOOC).

Onlangs publiceerde de SIG Open Education alweer voor het derde jaar haar trendrapport waaraan experts uit het Nederlandse HO-veld driekwart jaar hebben gewerkt. De formule achter de trendrapporten heeft succes. Experts in binnen- en buitenland hebben hun waardering geuit. En inmiddels is een belangrijk doel bereikt: OO staat op de agenda van het hoger onderwijs in Nederland. Er wordt veel over ge­sproken: op bestuurlijk niveau, onder vakbroeders uit de ICT en onderwijstechnologie, bij de instellingen, het ministerie en bij het bedrijfsleven, en in het initiële en het post-initiële segment.

OO geeft nieuwe mogelijkheden voor de vormgeving van onderwijs. Het kan flexibilisering en kwaliteitsverbetering aanjagen, zowel in curricula voor initieel onderwijs als in een Leven Lang Leren context. Er ontstaan andere mogelijk­ heden voor flexibel en op maat in te richten onderwijstrajecten, en voor combinaties van eigen en open mate­ riaal. Diverse instellingen onderzoeken

AGENDA

www.surf.nl/academy 020 SURF03 september 2013

momenteel hoe OO kan worden in­ge­zet in formele trajecten, op welke manier accreditatie dan moet plaats­ vinden en hoe studiepunten kunnen worden gekoppeld aan cursussen van ‘buiten’. Nieuwe systemen voor OO maken gebruik van Learning Analytics om te adviseren over bijvoorbeeld leerwegen, leerstrategie, groepsindeling, remediërende of extra stof. Maar OO roept ook vele vragen op over bijvoorbeeld de wijze van toetsing en juridische aspecten.

> Meer informatie Het trendrapport Open Education 2014 kan worden gedownload van surf.nl/trendrapportopeneducation2014

Experts hebben twee gemeenschappelijke conclusies over de trends en ontwikkelingen. Ten eerste is duidelijk dat innovaties erg snel gaan en een mondiaal karakter hebben; impulsen voor verandering kunnen onverwacht opduiken en vanuit de gehele wereld komen. Niemand kan voorspellen waar het precies heen gaat, het speelveld is duidelijk groter dan één instelling en innovaties kunnen verstorend werken.

Trendwatching blijft daarom belangrijk en de dialoog over de ontwikkelingen ook. Ten tweede: innovaties voor open onderwijs hebben de ruimte nodig.

Er breekt een tijd aan van ontdekken, experimenteren, nieuwe onderwijs­ concepten ontwikkelen, onderzoeken en samenwerkingsverbanden opzetten.

En daarbij passen geen strakke juri­ dische kaders of knellende wet- en regelgeving. Voorlopig blijft het dus nog wel even spannend. Nederland heeft gelukkig een goede uitgangspositie.

Nu maar zien of we de uitdagingen goed kunnen oppakken.

Nicolai van der Woert is onderwijskundige en werkt als senior beleidsadviseur bij bureau onderwijsinnovatie van de zorg­ academie van Raboudumc. Daar werkt hij aan de beleidsstrategie voor open onderwijs. Hij is voorzitter van de Neuro­ Blend Foundation, een wereldwijd Open Onderwijs netwerk voor neurologie­ verpleegkundigen. Tevens is hij lid van de kerngroep van de SIG Open Education en mederedacteur van het trendrapport Open Education. (nicolai.vanderwoert@radboudumc.nl)

SUSTAINABUL EXPERIENCE

SURFNET RELATIEDAGEN

SUSTAINABUL.NL/20/EXPERIENCE

WWW.SURF.NL/RELATIEDAGEN2014

11.06.2014

01.10.2014

HO-LINK CONFERENTIE

DÉ ONDERWIJSDAGEN

WWW.SURF.NL/HO-LINK

WWW.DEONDERWIJSDAGEN.NL

19.06.2014

11.11.2014