Bezoek het KNGF-congres 2016
Sarcopenie in de fysiotherapiepraktijk Vallen, balansproblemen, problemen met de uitvoering van ADL, kwetsbaarheid, verlies van kwaliteit van leven. Allemaal aspecten die lijken te horen bij ouderdom. Een belangrijke oorzaak voor deze aspecten blijkt het fenomeen sarcopenie. De toenemende kennis over sarcopenie zal in de toekomst een grote impact hebben op het (geriatrie)fysiotherapeutische handelen. Daarom besteden we er op het KNGF-congres veel aandacht aan. Tekst: Nienke de Vries, Bas Verkes, Hans Hobbelen en Lotte Kunst
Sarcopenie is een gerontologisch proces van afgenomen spiermassa, spierkracht en spierfunctie. Het hangt nauw samen met negatieve gezondheidsuitkomsten als vallen,1 een verstoorde balans,2 fysieke beperkingen3, beperkingen in activiteiten van het dagelijks leven,4 verminderde kwaliteit van leven,5 verhoogd risico op ondervoeding6 en zelfs mortaliteit.7 Sarcopenie biedt onze beroepsgroep grote kansen nu de evidentie toeneemt van de effectiviteit van onder andere krachttraining in combinatie met een voedingsinterventie. ZORGKOSTEN De consequenties van sarcopenie zijn niet alleen groot voor het individu. Ook de maatschappij draagt de lasten, aangezien sarcopenie samengaat met substantieel hogere zorgkosten. In een recente Nederlandse studie is aangetoond dat ouderen met sarcopenie meer zorgkosten maken dan ouderen zonder sarcopenie: gemiddeld € 11.168 aan extra zorgkosten per persoon per jaar.8 Gezien de hoge prevalentie van sarcopenie in Nederland (variërend van 12% van de zelfstandig wonende ouderen tot 42% van de ouderen die thuiszorg krijgen en ruim 58% van de ouderen die in een verzorgingshuis wonen) zijn de totale kosten van sarcopenie substantieel te noemen.9 DEFINITIE Ondanks de enorme gevolgen van sarcopenie heeft dit fenomeen nog geen structurele plek in de klinische praktijk. Dit is met name het gevolg van het feit dat sarcopenie een complex concept is. Er is bovendien nog geen internationale consensus over de conceptuele en operationele definitie. Wel is er bijvoorbeeld een Europese consensusdefinitie.10 Daarmee wordt sarcopenie vastgesteld op basis van een algoritme
Figuur 1. Algoritme ter diagnostisering van sarcopenie op basis van Europese consensus10
(figuur 1). Om te beginnen wordt er naar loopsnelheid gekeken om een indruk te krijgen van sarcopenie; het afkappunt is 0,8 m/s. Wanneer er naast een beperkte loopsnelheid ook een beperkte knijpkracht is, dan is er sprake van sarcopenie. Bij ouderen die geen verminderde loopsnelheid hebben, wordt de spiermassa gemeten. Indien deze beperkt is, wordt er ook gesproken van sarcopenie. De keuze voor specifieke meetinstrumenten, bijvoorbeeld de keuze om een bio-impedantiemeting of een DEXAmeting te gebruiken om spiermassa te bepalen, is onder andere afhankelijk van de setting, het beschikbare budget en de expertise van de professional. VERSCHILLEN Er zijn diverse afkappunten in omloop die bij gebruik verschillende resultaten laten zien. Door deze verschillen blijft het voor de professional onduidelijk welke meetinstrumenten in combinatie met welke afkappunten gebruikt dienen te worden.11 Dit heeft tot gevolg dat sarcopenie nauwelijks wordt behandeld in de fysiotherapeutische praktijk. Daardoor blijven er onnodige gezondheidsrisico’s en zorgkosten bestaan bij de groeiende groep ouderen. Overigens heeft de WHO in de VS sarcopenie per 1 oktober 2016 als aandoening aangemerkt. De verwachting is dat ook Europa zal volgen.
NVFG-PROJECT De NVFG is een project gestart met als uiteindelijk doel de diagnostiek en behandeling van sarcopenie te optimaliseren en deze een expliciete plek te geven in het zorgproces voor de (kwetsbare) oudere. Hierbij wordt samenwerking gezocht met andere medische disciplines, waaronder de diëtetiek. Ook wordt er samengewerkt met onze Belgische collegageriatriefysiotherapeuten.
N V F G | N E D E R L A N D S E V E R E N I G I N G V O O R F Y S I O T H E R A P I E I N D E G E R I AT R I E
53
S P E C I A L I S T E N K AT E R N
Op het KNGF-congres van 4 november wordt uitgebreid aandacht besteed aan sarcopenie. Met een inspirerend dagprogramma wordt sarcopenie vanuit diverse invalshoeken belicht. We hopen zo veel mogelijk fysiotherapeuten tijdens dit programma te mogen begroeten.
De literatuur staat op www.kngf.nl/fysiopraxis. Dr. Nienke de Vries-Farrouh is als postdoconderzoeker werkzaam bij de afdeling Neurologie van het Radboud UMC in Nijmegen. Samen met onder anderen dr. Hans Hobbelen en Lotte Kunst vormt ze de projectgroep Sarcopenie van de NVFG. Bas Verkes is als verenigingsadviseur voor de NVFG werkzaam bij het KNGF. De projectgroep is bereikbaar via voorzitter@nvfgnet.nl. FysioPraxis | september 2016
fp07speckatern.indd 53
13-09-16 12:56