28
ingezonden artikel
WOMAC
Het meten van ervaren pijn, stijfheid en beperkingen in activiteiten bij artrose van de knie en heup De Western Ontario and McMasters Universities Osteoarthritis WOMAC-index is in de jaren 80 ontwikkeld in Canada door Bellamy et al. om de ernst van klachten ten gevolge van knie- en/of heupartrose te kunnen meten.1 In 2002 is de vragenlijst vanuit het Engels vertaald naar het Nederlands. De WOMAC is valide, betrouwbaar en responsief gebleken.2,3 Tekst: dr. Marike van der Leeden, Mariëtte de Rooij en prof. dr. Joost Dekker | Beeld: Vincent Boon Photography
De WOMAC bestaat uit 24 vragen, waarvan vijf vragen over pijn, twee over stijfheid en zeventien over ervaren moeite met het uitvoeren van dagelijkse activiteiten als gevolg van knie- en/of heupartrose. Voor het scoren van de vragen maakt de Nederlandse versie gebruik van een 5-punts Likertschaal, variërend van ‘geen’ tot ‘erg veel’. Zowel een totaalscore als subschaalscores kunnen worden berekend, waarbij een hogere score meer klachten betekent. De WOMAC wordt veel gebruikt in wetenschappelijk onderzoek naar artrose. Daarnaast wordt de WOMAC in de KNGF-richtlijn Artrose heup-knie aanbevolen voor diagnostisch en evaluatief gebruik in de fysiotherapiepraktijk. In dit artikel wordt dieper ingegaan op de toepassing van de WOMAC in zowel het wetenschappelijk onderzoek als de praktijk.
WOMAC in wetenschappelijk onderzoek Een snelle zoekopdracht in Pubmed met het trefwoord ‘WOMAC’ levert 1.810 hits op, wat duidt op een veelvuldig gebruik van de WOMAC in wetenschappelijk onderzoek. De WOMAC is opgenomen in de ‘coreset’ van uitkomstmetingen
‘De WOMAC is goed toepasbaar in de praktijk. Het afnemen kost slechts 5 tot 10 minuten en vergt minimale ruimte en middelen’ voor onderzoek met betrekking tot knie- en heupartrose. Daarnaast wordt de WOMAC ook in andere patiëntenpopulaties gebruikt. Uit een studie van Wolfe et al. bleek de vragenlijst valide te zijn voor het meten van pijn en beperkingen ten gevolge van klachten aan de onderste extremiteit bij reumatoïde artritis en fibromyalgie.4 Steultjens et al. lieten zien dat de WOMAC ook te gebruiken is bij patiënten met de ziekte van Parkinson en bij patiënten met poliomyelitis.5 FysioPraxis | december 2013
Het gebruik van de WOMAC in wetenschappelijk onderzoek heeft veel relevante kennis over artrose opgeleverd. Cohortstudies bij knie- en heupartrose laten bijvoorbeeld zien dat het beloop in pijn en functioneren bij heup- en knieartrose variabel is. Sommige mensen verslechteren, andere blijven lange tijd stabiel en weer andere verbeteren zelfs geleidelijk. Een hoge Body Mass Index, spierzwakte en comorbiditeit zijn sterke voorspellers van toekomstige verslechtering in pijn en functioneren.6 In effectstudies wordt de WOMAC veelvuldig als primaire uitkomstmaat gebruikt. Oefentherapie bij knie- en heupartrose laat consistent positieve effecten zien op de WOMAC. Maar ook chirurgische ingrepen, zoals totale knieen heupprothesen, worden geëvalueerd met behulp van de WOMAC. Om de uitkomsten na een behandeling te kunnen interpreteren is het van belang dat de ‘minimal important change’ (MIC) bekend is. De MIC is de verandering die door patiënten en artsen klinisch relevant wordt gevonden. Voor de WOMAC is een MIC van 12 procent ten opzichte van de baseline-score gevonden, na een periode van revalidatiebehandeling.7
DO-IT
In Reade, centrum voor revalidatie en reumatologie in Amsterdam, wordt momenteel het COmorbidity in OsteoArthritis (COOA-)onderzoek uitgevoerd. In dit onderzoek wordt het effect van oefentherapie bij patiënten met knieartrose en ernstige comorbiditeit onderzocht. Het onderzoek maakt onderdeel uit van het DO-IT-programma, dat gefinancierd wordt door het Wetenschappelijk College Fysiotherapie. Ook in het COOA-onderzoek is de WOMAC de primaire uitkomstmaat.
WOMAC in de praktijk
In nationale en internationale praktijkrichtlijnen voor de diagnostiek en behandeling van knie- en heupartrose wordt de WOMAC aanbevolen, mede op grond van de goede meeteigenschappen. Zo ook in de KNGF-richtlijn Artrose heup-knie. De vragenlijst geeft informatie over de mate van de door de patiënt ervaren, pijn, stijfheid en moeite bij het uitvoeren van specifieke activiteiten (zoals lopen, traplopen, opstaan uit een stoel of het doen van huishoudelijk werk).