Topstukken_p001_248_Opmaak 1 03-04-13 19:50 Pagina 12
12
Jachthoed Unangan (Aleuts), Aleoeten, Alaska laat 18e tot vroeg 19e eeuw 20 x 44,5 cm hout, been, ivoor, snorharen van een zeeleeuw, zenuw (peesdraad), glazen kralen RMV 1-1409 (1837)
Tussen Rusland en Amerika Deze jachthoed, uit het begin van de negentiende eeuw, is prachtig gedecoreerd met streepmotief, in ivoor uitgesneden figuurtjes, kraalversiering en zeeleeuwsnorharen. De kleine ivoren vogelfiguur aan de bovenzijde is beschadigd. De hoed heeft aan de voorkant een afgeplat stuk, karakteristiek voor hoeden van de Aleoeten. Deskundigen relateren de jachthoeden aan de Okvik of Old Bering Sea cultuur van 300 jaar voor Christus. Vroegere exemplaren worden bewaard in musea in Rusland, Alaska, Amerika en Europa. Sommigen zijn meer dan 350 jaar oud, meestal verzameld door Russische walvisvaarders en kolonisten. De Russen hadden de Aleuteneilanden tussen 1741 en 1867 in bezit. Stomen en buigen Jachthoeden van de Unangan en Yup’ik werden gesneden van dun geschaafd hout, dat rond gebogen werd en aan de achterzijde (op het achterhoofd) aan elkaar werd gemaakt met peesdraad. Bij het buigen werd hout boven de stoom van kokend water gehouden of in water geweekt totdat het gebogen kon worden. Tegenwoordig wordt bij de Yup’ik hout ook wel gebogen door erop te bijten, vermoedelijk is dit een oude methode. Soms werd een naad gecamoufleerd met een langwerpig stuk been of ivoor. Ook kon de hoed gemaakt worden uit een massief stuk uitgehold hout. Veel voorkomend is een streepmotief dat uitloopt in een meanderend geometrisch patroon.
Beschermen en lokken Op de Aleoeten waren jachthoeden een onmisbaar onderdeel van de jachtuitrusting. De hoed beschermde de ogen van de jager tegen de reflectie van het zonlicht op het water en het ijs. Daarnaast kon de hoed fungeren als camouflage. Een Yupik jager vertelde dat ze vroeger de hoeden met witte klei urasqaq insmeerden om zo dicht mogelijk bij de zeehond te komen wanneer ze op het ijs jaagden. De versieringen van de hoed hadden een bezwerende werking op magische krachten en boze geesten die het prooidier moesten lokken. De jagers en hun hoed De walvisjacht was omgeven door geheime rituelen en geheimhouding. De weinige walvisjagers die er waren, waren vaak ook de belangrijke leiders. Hun hoeden waren zeldzaam, kostbaar, mysterieus en werden verborgen gehouden. Vaak hadden de jachthoeden een statusfunctie. Zo verrieden de versieringen, met name de snorharen, hoeveel walrussen of andere grote zeedieren een jager had gevangen.
Helder zien Veel geometrische motieven verwijzen naar elementen uit het dierenrijk. Vooral de bek, snuit, snavel, neus en ogen zijn prominent aanwezig. Een groot deel van de diermotieven hebben betrekking op roofvogels, of vogels die scherp kunnen zien, hoog of snel vliegen of diep duiken zoals adelaars, valken, ijsduikers, zeekoeten, meeuwen, papegaaiduikers en aalscholvers. Het vogelmotief staat voor het overschrijden van grenzen: de grens tussen mens en dier, het zichtbare en verborgene, hoog en laag, land en zee, leven en dood, voortbestaan en doden, man en vrouw, jong en oud. Enkele vogelmotieven verwijzen naar de mythische dondervogels, die zowel walvissen, kariboes als mensen kunnen doden. Het oog van de vogel symboliseert bovennatuurlijk zicht, maar ook de heldere visie of inzicht van de jager. De bek staat voor de dodelijke macht. Soms heeft de bek een fallische vorm. In dat geval stelt het een vruchtbaarheidsymbool voor.