Spelen in plaats van vervelen

Vraag een willekeurige pedagogisch medewerker of leerkracht of het belangrijk is dat kinderen spelen op het kinderdagverblijf of op de basisschool en zij zullen beamen dat dit zeker belangrijk is. Je ziet liever een kind spelen, dan zich vervelen.

Plezier Beleven Aan Spelen

Bijna alle kinderen vinden het heerlijk om te spelen. Je kan zelf bepalen wat je doet, zonder je aan allerlei regels te moeten houden. Het spelen ontstaat vaak spontaan en er hoeft niet een bepaald doel behaald te worden. Je kan opgaan in je eigen wereld en beleeft daar veel plezier aan. Bij veel kinderen verloopt de spelontwikkeling op een soortgelijke manier als zij maar de ruimte en mogelijkheid krijgen.

Spelontwikkeling

Als je het hebt over de spelontwikkeling van kinderen, dan wordt daarmee de ontwikkeling die het kind doormaakt in het spelen bedoeld. Die ontwikkeling verloopt volgens een aantal fasen.

De allerkleinsten willen vooral contact met een volwassene of ander kind. Ze reageren tijdens het verzorgen door te bewegen, trappelen, geluidjes te maken, lachen of kijken. Omdat de allerkleinsten nog niet kunnen praten, is er vanuit het kind alleen nog non-verbale communicatie. Maar uit deze non-verbale communicatie kan veel gehaald worden.

Wanneer kinderen zo’n zes maanden oud zijn, komt er naast de aandacht voor mensen om hen heen, ook aandacht voor objecten. Ze kijken naar deze objecten, proberen ze aan te raken, willen het product voelen of zelfs proeven. Eenvoudige handelingen worden nagedaan en er worden soms klanken of woorden aan een item gekoppeld.

Vanaf een jaar wordt het bewegingsspel steeds zichtbaarder en wordt volop gemanipuleerd met voorwerpen. Kinderen proberen ze op elkaar te zetten, rollen met objecten of rijden met een auto of trein. Deze fase duurt tot kinderen een jaar of drie zijn. Veel professionals genieten als kinderen in deze fase zitten, omdat er eenvoudig rollenspel zichtbaar is. Kinderen doen mensen om hen heen na en zijn opeens vader of moeder of kruipen over de vloer net als hun eigen hond.

Tegen het einde van de kleuterperiode zie je thematisch rollenspel zichtbaar worden. Het spel van kinderen wordt meer op elkaar afgestemd en vooraf wordt nagedacht over wat je gaat spelen. De taal die kinderen in dit spel gebruiken, lijkt ook steeds meer op die uit de echte wereld. Ze kruipen in de rol van dokter, tandarts of bakker die brood en lekkere koekjes verkoopt. Zijn kinderen een jaar of zeven, dan is rollenspel nog steeds belangrijk. Wel is er dan meer behoefte aan het leren van iets. Ze zijn zich bewust van de ‘echte’ wereld en staan te trappelen om die te ontdekken. Voor professionals is het belangrijk om bij de inrichting van de binnen- en buitenruimte, rekening te houden met deze verschillende spelniveaus. Kinderen in alle fasen moeten zich kunnen ontwikkelen en de materiaalkeuze moet hierop afgestemd worden.

Ontwikkelingsgebieden

Als kinderen de mogelijkheid hebben om te spelen, worden diverse ontwikkelingsgebieden gestimuleerd. Denk bijvoorbeeld aan de motorische ontwikkeling. Zowel de kleine als grote motoriek wordt uitgedaagd. Ook cognitieve en sociale vaardigheden heb je nodig bij het spelen. Richt je samen met leerlingen bijvoorbeeld een bakkershoek in, dan daag je verschillende vaardigheden uit. Vooraf bespreek je wat er nodig is om de hoek in te richten, de materialen moeten verzameld en gesorteerd worden. Van brooddeeg of klei maken ze koekjes, een prijslijst wordt opgesteld, de kassa moet klaar staan en is er ook een juiste outfit aanwezig? Je stemt af wie welke rol krijgt en hoe dit zichtbaar is. Bij dit voorbeeld zijn onder andere creatieve-, taal-, sociaal-emotionele- en rekenvaardigheden nodig.

Materiaalkeuze

Bij de inrichting van de groep en het selecteren van geschikte materialen, is het belangrijk met een aantal aspecten rekening te houden. Allereerst moet het speelgoed of materiaal veilig zijn om mee te spelen. Zorg ook dat er voldoende materialen aanwezig zijn die aansluiten bij de leeftijd en ontwikkelingsfase van de kinderen in jouw groep. Het materiaal mag best uitdagend zijn, juist om iets nieuws te leren. Houd er rekening mee dat kinderen graag met echte materialen spelen. Deze herkennen ze van thuis of ergens anders. Een grote pan met pollepels, dennenappels, bladeren en stokjes geeft de mogelijkheid heksensoep te maken. Dit is aantrekkelijker voor kinderen dan het spelen met een klein plastic pannetje waar nauwelijks iets in past.

Maak verder geen onderscheid tussen materialen voor jongens of meisjes. Jongens kunnen ook pannenkoeken bakken en meisjes torenflats bouwen in de bouwhoek. Zorg daarnaast voor materialen die lang meegaan, bijvoorbeeld van hout. Kleding om een rol aan te nemen mag niet ontbreken in de huishoek of themahoek. Als je de materialen in een huishoek regelmatig wisselt en de hoek niet overvol maakt, blijft dit een gewilde hoek om in te spelen.

Er is tegenwoordig meer aandacht voor open materialen. Dit zijn materialen waar kinderen zelf een betekenis aan kunnen geven. Op die manier wordt hun fantasie geprikkeld in tegenstelling tot een koffiezetapparaat van plastic waarbij je alleen op een knopje kan drukken. Kosteloos materiaal geeft daarnaast veel mogelijkheden om de spelontwikkeling van kinderen te stimuleren. Die materialen worden vaak weggegooid door ouders of bedrijven, terwijl ze juist goed gebruikt kunnen worden in de kinderopvang en het onderwijs. Een belrondje naar wat bedrijven of een oproep aan ouders, doet al snel wonderen. Juist meerdere exemplaren van bijvoorbeeld binnenpotten voor plantjes, ijsstokjes, blokjes en knopen, maken het spelen ermee aantrekkelijk.

Als pedagogisch medewerkers en leerkrachten bewust de speelleeromgeving van hun kinderdagverblijf of basisschool inrichten en daarbij rekening houden met verschillende factoren, zoals de spelontwikkeling van kinderen, het stimuleren van verschillende ontwikkelingsgebieden en een breed aanbod aan materialen verzamelen, dan is al snel zichtbaar dat kinderen met plezier zullen spelen en zich niet snel gaan vervelen.

Over De Auteur

Mireille David is trainer en coach in de kinderopvang, het onderwijs en welzijnswerk. Zij is auteur van de boeken De gelukkige pm’er en De gezonde pm’er en redacteur voor KindVak Magazine.

Column Michiel van Campen voorzitter branchevereniging Spelen & Bewegen