Dyddiadur y Gofod Dwfn: Llyfr Adnoddau i Athrawon

Cyfnodau Allweddol 1 a 2

SCIENCE

S

TECHNOLOGY

T

ENGINEERING

E

ARTS

A

MATHS

M

"Dysgu am y gofod yw un o brofiadau cyntaf plentyn o wyddoniaeth a thechnoleg, ac mae’n aml yn gam bach cyntaf tuag at frwdfrydedd gydol oes am bynciau STEM."

• Am ddim i ysgolion Cymru • 150+ awr o wersi • Trawsgwricwlaidd • I ysbrydoli’r genhedlaeth nesaf o arbenigwyr STEM!

discoverydiaries.org/cymraeg

Llyfr Adnoddau i Athrawon

Yn galw ar holl Brentisiaid y Gofod! Ydych chi’n barod i deithio i’r gofod gyda’r Gofodwr ESA Tim Peake? Mae Dyddiadur Gofod Principia, sy’n berffaith ar gyfer CA1 uwch/CA2 is (neu lefel gyfatebol), yn mynd â’r disgyblion ar daith i’r Orsaf Ofod Ryngwladol. O hyfforddi i fod yn ofodwyr i gynnal arbrofion ac arsylwi’r Ddaear o’r tu hwnt i’n hatmosffer, bydd y disgyblion yn cwblhau dros 60 awr o weithgareddau llythrennedd-STEM wrth iddynt ddarllen, ysgrifennu, dylunio, tynnu lluniau, arbrofi, codio a dadgodio. Mae ei ddull amlfoddol, ymarferol a phersonol yn meithrin hyder y dysgwyr ac yn ennyn eu diddordeb, tra byddant yn dysgu am bynciau STEM.

Dyofod princ G

Cyfnodau Allweddol 1 a 2

Dyddiadur gofod principia

KIRSTY WILLIAMS, GWEINIDOG ADDYSG CYMRU

r u d ddia ipia

GWYDDONIAETH Gynradd

Llyfr Adnoddau i Athrawon

DEWCH I’R GOFOD GYDA FI!

Gofodwr ESA

Argraffwyd yn y DU ar Bapur wedi’i Ardystio gan FSC

curvedhousekids.com

Yn seiliedig ar Ddyddiadur Gofod Principia gan Lucy Hawking, y Criw Gofod a CHI!

Lluniau gan Curved House Kids, Claire Loizos a Michael Cockerham

Lluniau gan: Sarah Winborn Photo Credit: Sarah Winborn

r u d ddia ipia

Dyofod princ G

GWYDDONIAETH Gynradd Llyfr Adnoddau i Athrawon

Adnoddau Addysgu Am Ddim Gallwch lawrlwytho nodiadau addysgu cynhwysfawr, canllawiau i’r cwricwlwm a deunydd amlgyfrwng ar gyfer pob gweithgaredd yn y llyfr hwn o DISCOVERYDIARIES.org.

Mae Dyddiadur Gofod Principia yn rhaglen ddysgu STEM seiliedig ar gelf ar gyfer ysgolion cynradd. Mae wedi’i chyhoeddi gan Curved House Kids mewn partneriaeth ag Asiantaeth Ofod y DU. Mae’r rhaglen wedi’i dylunio i ennyn diddordeb disgyblion mewn gwyddoniaeth drwy ddysgu am daith y Gofodwr Tim Peake o Asiantaeth Ofod Ewrop i’r gofod yn 2015-16.

Hawlfraint © Curved House Kids Ltd a Lucy Hawking Cyhoeddwyd gyntaf 2017. Cyhoeddwyd yr argraffiad hwn yn 2020 gan Curved House Kids Ltd 60 Farringdon Road London EC1R 3GA Mae hawliau Curved House Kids Ltd a Lucy Hawking i gael eu hadnabod fel awduron y gwaith hwn wedi eu harddel yn unol ag Adran 77 o Ddeddf Hawlfraint, Dyluniadau a Phatentau 1988.

Mae cofnod CIP o’r llyfr hwn ar gael o’r Llyfrgell Brydeinig.

ISBN: 978-1-913269-22-7 Cydnabyddiaeth Rydyn ni’n ddiolchgar iawn am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ac Asiantaeth Ofod y DU fu’n allweddol yn y gwaith o greu’r llyfr hwn ac am gefnogaeth ychwanegol gan Asiantaeth Ofod Ewrop a’r Athro Peter McOwan ym Mhrifysgol Queen Mary, Llundain. www.discoverydiaries.org

Cynnwys Cyflwyniad............................................4

Mae’r penodau’n defnyddio codau lliw er hwylustod Pennod Tri: Gwelaf i… .......................59 3.1 Eich Cartref Newydd........................60

Pecyn Cymorth i Athrawon..................7 Trosolwg O'r Gweithgareddau.................8 Amserlenni Addysgu................................9 Sut i Ddefnyddio Codau Zap..................12 Cynllun Gwers........................................13 Taflenni Myfyrio’r Disgyblion..................14 Cwrdd â’r Arbenigwyr............................19 Cyn lansio: Galw am Ofodwyr............21 0.1 Gofodwyr Gweithgar........................22 0.2 Eich Corff yn y Gofod.......................25 0.3 Swper yn y Gofod.............................28 0.4 Dylunio Eich Gwisg Ofod!................31 Pennod Un: Ffarwelio â’r Ddaear.......35 1.1 Amser Lansio!...................................36 1.2 8 Munud i’r Gofod............................39 1.3 Cyfarfod Cyflym................................42 Pennod Dau: Sgwrsio yn y Gofod......47

3.2 Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun.................................................63

Cyn lansio: Galw am Ofodwyr

3.3 Golwg ar y Ddaear o’r Gofod...........66 3.4 Cysawd yr Haul.................................69 Pennod Pedwar: Gofod Gwyddoniaeth.........................73 4.1 Garddio yn y Gofod..........................74

Pennod Un: Ffarwelio â’r Ddaear

4.2 Dŵr yn y Gofod................................77 4.3 Amdani i Arbrofi...............................80 Pennod Pump: Torri Tir Newydd........85 5.1 Creu Hanes.......................................86

Pennod Dau: Sgwrsio yn y Gofod

5.2 Cynefin yn y Gofod...........................89 5.3 Robotiaid yn y Gofod.......................92 Pennod Chwech: Y Daith Derfynol.....97

Pennod Tri: Gwelaf i...

6.1 Ailfynediad.......................................98 6.2 Y Daith Adref..................................101 6.3 Anfon Cerdyn Post i’r Gofod..........104

2.1 Gyda’n Gilydd yn y Gofod................48 2.2 Y Newyddion Diweddaraf................52

Pennod Pedwar: Gofod Gwyddoniaeth

2.3 Cod Cyfathrebu................................55

Pennod Pump: Torri Tir Newydd

Ewch i www.discoverydiaries.org i lawrlwytho rhagor o gynnwys i’w ddefnyddio yn y dosbarth

Pennod Chwech: Y Daith Derfynol

Cyflwyniad Gair am y rhaglen Mae Dyddiadur Gofod Principia yn rhaglen llythrennedd-STEM ar gyfer plant cynradd sy’n defnyddio creadigrwydd, personoli a dysgu gweledol i rymuso athrawon a disgyblion. Mae’r llyfr hwn, sef y llyfr cyntaf yng nghyfres Discovery Diary, ar gyfer disgyblion Cyfnod Allweddol 1 Uwch/Cyfnod Allweddol 2 Is. Caiff y rhaglen, sy’n cynnwys 23 o weithgareddau, ei chefnogi’n llwyr gan nodiadau i athrawon, cynlluniau gwersi, amserlenni addysgu awgrymedig, canllawiau penodol i’r cwricwlwm, syniadau ar gyfer gwahaniaethu yn ogystal ag adnoddau digidol ac adnoddau ar y we, er mwyn gallu addysgu mewn modd hyblyg, sy’n effeithiol o ran amser.

60+ awr o weithgareddau STEAM, wedi’u cefnogi’n llwyr gan nodiadau i Mae’r Dyddiadur Gofod, a ddatblygwyd gan yr awdur Lucy Hawking, Curved House athrawon

Elfennau o wahaniaethu er mwyn cefnogi a herio disgyblion

Kids a thîm o arbenigwyr addysg – yn ogystal â chymorth ac arbenigedd Asiantaeth Ofod y DU ac Asiantaeth Ofod Ewrop – yn rhaglen wyddoniaeth heb ei hail. Mae pob gweithgaredd, sy’n seiliedig ar daith Principia y gofodwr ESA Tim Peake, yn cyfuno pwnc STEM â phwnc arall, fel Cymraeg, Celf/Dylunio, Daearyddiaeth ac ati. Mae’r dull trawsgwricwlaidd hwn o weithio yn golygu bod STEM yn cael ei gyflwyno’n ddealladwy i ddisgyblion nad ydynt yn hyderus yn y maes hwn. Mae hefyd yn rhoi’r hyblygrwydd i athrawon ymgorffori deunyddiau i’w gweithgareddau.

Mae’n meithrin sgiliau anwybyddol hefyd fel hunan-reoleiddio, cyfathrebu, dyfalbarhad a gweithio mewn tîm - ar yr un pryd ag adeiladu cyfalaf gwyddoniaeth.

Sut i ddefnyddio’r llyfr hwn Mae’r llyfr hwn yn cynnwys popeth sydd ei angen arnoch chi i fynd â’ch dysgwyr ar daith i’r Orsaf Ofod Ryngwladol. Bydd rhaglen Dyddiadur Gofod Principia, sydd wedi’i rhannu’n chwe phennod, yn mynd â’ch disgyblion ar daith hanesyddol Tim Peake, o hyfforddi i fod yn ofodwr, teithio yn y gofod, dysgu am hanes archwilio’r gofod a chynnal arbrofion, i ddychwelyd yn ôl i’r Ddaear yn ddiogel.

Mae’r gweithgareddau wedi’u dylunio i fod yn hyblyg ac yn hunangynhwysol, felly gallwch naill ai eu gwneud yn eu trefn neu ddewis a dethol pa weithgareddau sy’n addas i’ch cynllun dysgu presennol.

Mae gweithgareddau Dyddiadur Gofod Principia ar gael ym mhob pennod o’r llyfr hwn - yn barod i’w llungopïo - ynghyd â nodiadau i athrawon sy’n rhoi gwybodaeth gefndir, syniadau am sut i gynnal y wers, cwestiynau ar gyfer y dosbarth, gweithgareddau ymestyn ac awgrymiadau ar gyfer athrawon. Bydd rhestr o’r adnoddau gofynnol yn sicrhau bod gennych chi bopeth sydd ei angen arnoch chi, a bydd y dolenni defnyddiol yn eich arwain at ddeunyddiau cymorth eraill.

Gweithgareddau ymestyn ym mhob set Rydyn ni’n gwybod pa mor brysur yw addysgwyr, felly rydyn ni wedi datblygu o nodiadau nifer o adnoddau i leihau eich amser paratoi. Yn ein Pecyn Cymorth i Athrawon ar addysgu dudalen 7, ceir amserlenni awgrymedig ar gyfer defnyddio’r rhaglen dros gyfnod o wythnos, hanner tymor neu dymor llawn. Mae templed gwag ar gyfer cynllunio gwersi ar gael hefyd, yn ogystal â thempledi myfyrio er mwyn i’r disgyblion atgyfnerthu’r dysgu.

“Mae’r rhaglen hon yn arbennig o dda o gymharu ag adnoddau STEM eraill. Mae’r fformat yn hawdd ei ddeall, a’r lluniau’n ddifyr. Drwy roi eu ffotograff ar y blaen, mae’n rhoi perchenogaeth i’r plant dros eu gwaith.“ Dawn McFall, Athrawes Ysgol Gynradd 4

Cymell ac Ysgogi Disgyblion Mae Dyddiaduron Gofod Principia yn llyfrau gwaith y gellir eu personoli. Maen nhw’n boblogaidd iawn ymhlith disgyblion gan eu bod yn annog perchenogaeth, yn hyrwyddo ymgysylltiad cyson ac yn rhoi cofnod i ddisgyblion (ac athrawon) o’u gwaith. Mae Bathodynnau’r Daith ar gael fel rhan o raglen Dyddiadur y Gofod ar gyfer gwobrwyo’r disgyblion pan fyddant yn cwblhau pob pennod. Mae modd llwytho’r rhain i lawr o’r porthol gwe (gweler isod). Os ydych chi wedi prynu copïau print o’r Dyddiadur Gofod fel set ar gyfer y dosbarth, fe gewch chi fathodynnau fel sticeri yn eich Pecyn Croeso. Gallwch lawrlwytho Tystysgrifau Cwblhau hefyd wedi’u llofnodi gan Tim Peake, er mwyn eu rhoi i’ch disgyblion ar ôl iddynt gwblhau eu dyddiaduron.

Canllawiau Penodol i’r Cwricwlwm Ar gyfer ein haddysgwyr yn y DU, rydyn ni wedi paratoi canllawiau penodol ar gyfer Cymru, Lloegr, Gogledd Iwerddon a’r Alban, gan gysylltu pob gweithgaredd â chwricwlwm eich rhanbarth. Mae’r canllawiau’n cynnwys syniadau ar gyfer gwahaniaethu hefyd, er mwyn cefnogi a herio pob dysgwr. Gallwch lwytho’r canllawiau i lawr o discoverydiaries.org, lle mae cyfoeth o adnoddau cymorth eraill ar gael hefyd.

Fideos gwreiddiol - rhai sy’n cynnwys Tim Peake

Porthol Discovery Diaries Mae popeth sydd ei angen arnoch chi i gyflawni eich rhaglen Dyddiadur Gofod Principia ar gael ar ein gwefan: discoverydiaries.org. Ewch i’r safle, crëwch eich cyfrif gan fewngofnodi i gael gafael ar weithgareddau ymestyn, nodiadau i athrawon, canllawiau i’r cwricwlwm, templedi o gynllun gwersi a thaflenni myfyrio, sleidiau PowerPoint, bwndeli o luniau, fideos a dolenni defnyddiol.

Mae holl adnoddau’r rhaglen ar gael drwy glicio ar ’Adnoddau’ yn y bar offer a dewis Dyddiadur y Gofod. Gallwch weithio drwy’r rhaglen fesul pennod, neu ddefnyddio’r hidlydd ’Dewis a Dethol’ i chwilio yn ôl rhaglen, maes pwnc, methodoleg dysgu neu gyfnod allweddol. Os oes gan weithgaredd gynnwys digidol ychwanegol drwy ’god Zap’ ar ffurf mellten, gallwch gael gafael ar y cynnwys hwn ar y porthol gwe drwy fynd i dudalen y gweithgaredd hwnnw. I gael rhagor o wybodaeth am godau Zap, cymerwch gip ar dudalen 12.

Cynnwys digidol i ehangu’r dysgu

Yn ogystal â darparu popeth sydd ei angen arnoch chi i gynllunio, cynnal a gwella eich gwersi, mae’r porthol gwe yn cynnwys oriel ’Cwrdd â’r Arbenigwyr’ sy’n nodi gwahanol weithwyr STEM proffesiynol i ysbrydoli dysgwyr ifanc. Mae yno hefyd erthyglau sy’n rhannu gwybodaeth a syniadau addysgu am y gofod ar ein tudalen Cymuned.

Mae’r holl adnoddau ar ein gwefan am ddim i chi eu lawrlwytho a’u rhannu.

Mewngofnodwch i ddechrau eich taith!

Mae ein rhaglenni wir yn gweithio Mae model Discovery Diary yn cyfuno methodolegau dysgu gweledol, amlfoddol a thrawsgwricwlaidd i sicrhau bod pob disgybl yn cael ’mynediad’ at bynciau STEM cymhleth. Caiff y disgyblion eu hannog i ddychmygu, cwestiynu, ymchwilio, delweddu, dadansoddi, datrys problemau a ’meddwl fel gwyddonydd’. Mae’r dull holistig, unigryw hwn yn galluogi pob plentyn i gysylltu a chyfranogi’n llwyr. Mae’r ffaith bod y dyddiaduron yn cael eu personoli, ynghyd â Bathodynnau’r Daith, yn gwobrwyo gwaith caled i annog y disgyblion i ymgysylltu â STEM mewn modd trylwyr ac estynedig.

Cylchlythyrau rheolaidd ar gyfer cymorth parhaus

Cafodd model Discovery Diary ei ddatblygu gyda chymorth Asiantaeth Ofod y DU, drwy greu Dyddiadur y Gofod. Wrth werthuso gwaith addysgol ar gyfer taith Tim Peake, cyfeiriodd yr Asiantaeth hon at y Dyddiadur Gofod fel un o’r tair rhaglen addysg sy’n sefyll allan fwyaf.

5

Pecyn Cymorth i Athrawon Mae ein Pecyn Cymorth i Athrawon yn cynnwys cyfres o adnoddau i’ch helpu i gynllunio, cyflawni a gwerthuso eich rhaglen Dyddiadur Gofod Principia. Defnyddiwch y pecyn fel canllaw cynllunio a dilynwch ein hamserlenni awgrymedig - gallwch ddewis cyflawni’r rhaglen dros gyfnod o wythnos, hanner tymor neu dymor cyfan - cyfeiriwch at ein Canllawiau i’r Cwricwlwm i ddysgu sut mae pob gweithgaredd yn cyfateb i’r cwricwlwm yn eich rhanbarth chi, defnyddiwch ein templed gwag i gynllunio gwersi ar gyfer pob dosbarth, a gwerthuswch ddealltwriaeth eich disgyblion gyda’n templedi myfyrio gwahanol. Mae amserlenni awgrymedig a thempledi gwag ar gael yn y llyfr hwn. Mewngofnodwch i discoverydiaries.org i gael gafael ar adnoddau eraill ein Pecyn Cymorth, gan gynnwys Bathodynnau’r Daith a thystysgrifau cwblhau i gydnabod cynnydd y disgyblion drwy gydol y rhaglen.

Beth sydd yn yr adran hon?

Trosolwg o’r Cwricwlwm Cynlluniau Amserlennu Cyfarwyddiadau Ap Zappar Templed Cynllun Gwers Taflenni Myfyrio’r Disgyblion Cwrdd â’r Arbenigwyr

90 mun

60 mun

60 mun

60 mun

30 mun

60 mun

60 mun

Gweithgaredd 4.3 Amdani i Arbrofi

Gweithgaredd 5.1 Creu Hanes

Gweithgaredd 5.2 Cynefin yn y Gofod

Gweithgaredd 5.3 Robotiaid yn y Gofod

Gweithgaredd 6.1 Ailfynediad

Gweithgaredd 6.2 Y Daith Adref

Gweithgaredd 6.3 Anfon Cerdyn Post i’r Gofod

✔ ✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

Hanes

✔ ✔

✔

✔

✔

Daearyddiaeth

Celf a Dylunio

✔

✔

45 mun

Gweithgaredd 4.2 Dŵr yn y Gofod

✔

Cyfrifiadura

Dylunio a Thechnoleg

d is

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

Ysbrydol, Moesol, Cymdeithasol a Diwylliannol

d piaries.org Gofco d overy

uria d a i d Dyd princip

✔

✔

45 mun

✔

✔

Gweithgaredd 4.1 Garddio yn y Gofod

✔

✔

60-90 mun

Gweithgaredd 3.1 Eich Cartref Newydd

✔

✔

30-60 mun

Gweithgaredd 2.3 Cod Cyfathrebu

✔

✔

60 mun

60-90 mun

Gweithgaredd 2.2 Y Newyddion Diweddaraf

✔

✔

Gweithgaredd 3.4 Cysawd yr Haul

45 mun

Gweithgaredd 2.1 Gyda’n Gilydd yn y Gofod

✔

✔

✔

✔

45 mun

Gweithgaredd 1.3 Cyfarfod Cyflym

✔

✔

✔

✔

60 mun

Gweithgaredd 1.2 8 Munud i’r Gofod

✔

60 mun

60 mun

Gweithgaredd 1.1 Amser Lansio

✔

✔

Gweithgaredd 3.3 Golwg ar y Ddaear o’r Gofod

60-90 mun

Gweithgaredd 0.4 Dylunio Eich Gwisg Ofod

✔

✔

✔

60 mun

Gweithgaredd 0.3 Swper yn y Gofod

✔

✔

Cymraeg/ Llythrennedd

Gweithgaredd 3.2 Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun 30 mun

30 mun

Gweithgaredd 0.2 Eich Corff yn y Gofod

Hyd

60 mun

Teitl y gweithgaredd

Gweithgaredd 0.1 Gofodwyr Gweithgar

Gwers rhif

Gwyddoniaeth Gynradd/ Mathemateg/ Gweithio’n Rhifedd Wyddonol

Dyddiadur Gofod Principia ar gyfer Cyfnodau Allweddol 1 a 2

Trosolwg O'r Gweithgareddau

Celf wedi’i ysbrydoli gan y gofod

Dysgu Gartref (Dewisol)

Ysgrifennu creadigol wedi’i ysbrydoli gan y gofod

Gweithgaredd 0.4 Dylunio Eich Gwisg Ofod (60-90 mun)

Myfyrio - Holi ac Ateb

Gweithgaredd 3.4 Cysawd yr Haul (60 mun)

Gweithgaredd 2.3 Cod Cyfathrebu (30-60 mun)

Gweithgaredd Ymestyn 3.4 Crëwch eich model eich hun neu boster/diagram o blaned/ Cysawd yr Haul

Gweithgaredd 3.3 Golwg ar y Ddaear o’r Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 2.1 Gyda’n Gilydd yn y Gofod (45 mun)

Gweithgaredd 1.3 Cyfarfod Cyflym (45 mun)

Gweithgaredd 0.3 Swper yn y Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 2.2 Y Newyddion Diweddaraf (60-90 mun)

DYDD MERCHER Byw yn y Gofod

Gweithgaredd 1.2 parhad Gweithgaredd 3.1 8 Munud i’r Gofod - Ysgrifennu Eich Cartref Newydd a chyflwyno (60 mun) (60-90 mun)

Gweithgaredd 1.2 8 Munud i’r Gofod (30 mun)

Gweithgaredd 1.1 Amser Lansio (60 mun)

DYDD MAWRTH Teithio i’r Gofod

Gweithgaredd 0.2 Eich Corff yn y Gofod (30 mun)

Gweithgaredd 0.1 Gofodwyr Gweithgar (60 mun)

Cyflwyniad (15 mun)

Prynhawn

Cinio

Canol Bore

Egwyl

Bore

DYDD LLUN Paratoi ar gyfer y Gofod

Cynnal wythnos drochi, drawsgwricwlaidd ar thema’r gofod

Llinell Amser Athrawon: Wythnos ar Thema’r Gofod

Gweithgaredd 5.2 Cynefin yn y Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 5.1 Creu Hanes (60 mun)

Trafodaeth ar ôl y Daith rhannu adborth, holi ac ateb

Gweithgaredd 6.3 Anfon Cerdyn Post i’r Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 6.2 Y Daith Adref (90 mun)

Gweithgaredd 6.1 Ailfynediad (30 mun)

Gweithgaredd 4.2 Dŵr yn y Gofod (45 mun)

Gweithgaredd 4.3 Amdani i Arbrofi (90 mun)

Gweithgaredd 5.3 Robotiaid yn y Gofod (60 mun)

DYDD GWENER Dychwelyd i’r Ddaear

Gweithgaredd 4.1 Garddio yn y Gofod (45 mun)

DYDD IAU Gwyddoniaeth y Gofod

disc

g dp Gofooverydiaries.or

uria d a i d Dyd princip

Cysylltiadau â’r Cwricwlwm Mathemateg; Addysg Gorfforol; SMSC/TSPC; Gwerthoedd Prydeinig Mathemateg; Cymraeg; Dylunio a Thechnoleg; SMSC/ TSPC; Gwerthoedd Prydeinig Mathemateg; Cymraeg; Dylunio a Thechnoleg; Gwerthoedd Prydeinig Mathemateg; Cymraeg; SMSC/TSPC Mathemateg; Cymraeg; Daearyddiaeth; Cyfrifiadura; Ieithoedd Modern; SMSC/TSPC; Gwerthoedd Prydeinig Cymraeg; Mathemateg; Cyfrifiadura; Hanes Mathemateg; Cymraeg; Celf; Dylunio a Thechnoleg; SMSC/TSPC Cymraeg; Mathemateg; Dylunio a Thechnoleg; Cyfrifiadura Cymraeg; Daearyddiaeth; Cyfrifiadura Cymraeg; Mathemateg; Daearyddiaeth Cymraeg; Mathemateg Cymraeg; Mathemateg; Cyfrifiadura; Hanes; Celf; Dylunio a Thechnoleg Cymraeg; Mathemateg; Cyfrifiadura; Dylunio a Thechnoleg; Daearyddiaeth; SMSC/TSPC Mathemateg; Daearyddiaeth; SMSC/TSPC Cymraeg; Cyfrifiadura; Hanes

Gweithgaredd Awgrymedig

Cyflwyno Dyddiadur y Gofod (15 mun) Gweithgaredd 0.1: Gofodwyr Gweithgar (60 mun)

Gweithgaredd 0.2: Eich Corff yn y Gofod (30 mun) Gweithgaredd 0.3: Swper yn y Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 0.4: Dylunio Eich Gwisg Ofod (60-90 mun)

Gweithgaredd 1.1: Amser Lansio (60 mun)

Gweithgaredd 1.3: Cyfarfod Cyflym (45 mun) Gweithgaredd 2.1: Gyda’n Gilydd yn y Gofod (45 mun)

Gweithgaredd 2.2: Y Newyddion Diweddaraf (60-90 mun) Gweithgaredd 2.3: Cod Cyfathrebu (30-60 mun)

Gweithgaredd 3.1: Eich Cartref Newydd (60-90 mun)

Gweithgaredd 3.3: Golwg ar y Ddaear o’r Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 3.4: Cysawd yr Haul (60 mun)

Gweithgaredd 4.1: Garddio yn y Gofod (45 mun) Gweithgaredd 4.2: Dŵr yn y Gofod (45 mun)

Gweithgaredd 4.3: Amdani i Arbrofi (90 mun)

Gweithgaredd 5.1: Creu Hanes (60 mun) Gweithgaredd 5.2: Cynefin yn y Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 5.3: Robotiaid yn y Gofod (60 mun) Gweithgaredd 6.1: Ailfynediad (30 mun)

Gweithgaredd 6.2: Y Daith Adref (90 mun)

Gweithgaredd 6.3: Anfon Cerdyn Post i’r Gofod (60 mun) Trafodaeth ar ôl y Daith - rhannu adborth, holi ac ateb

Wythnos 1

Wythnos 2

Wythnos 3

Wythnos 4

Wythnos 5

Wythnos 6

Wythnos 7

Wythnos 8

Wythnos 9

Wythnos 10

Wythnos 11

Wythnos 12

Wythnos 13

Wythnos 14

Wythnos 15

Gwersi gwyddoniaeth 60 munud o hyd bob wythnos am dymor cyfan

Llinell Amser Athrawon: Un Tymor

Cyflwyniadau wedi’u hysbrydoli gan Ddyddiadur y Gofod: gallai hyn gynnwys cofnodion dyddiadur, llythyrau at ofodwyr, ysgrifennu creadigol, modelau neu gwisiau, ymchwil i bynciau sy’n dod i’r wyneb drwy’r rhaglen. Cyflwyno’r wythnos ganlynol, fel rhan o wasanaeth i rieni efallai.

Ysgrifennu creadigol yn seiliedig ar eich amser yn y gofod

Creu Celf Picsel/Messier: Wedi’i Hysbrydoli gan y Gofod

Gweithgaredd Ymestyn 4.2: Creu eich Cylch Dŵr eich hun

Gweithgaredd Ymestyn 3.4: Gwneud eich model eich hun o Gysawd yr Haul

Ewch i wefan EO Detective a chreu ffeil ffeithiau am le o’ch dewis

Gweithgaredd 1.2: 8 Munud i’r Gofod

Ymchwiliwch i Ddeunyddiau a Gwisgoedd sy’n addas ar gyfer Gweithgarwch Allgerbydol

Crëwch boster neu adroddiad anghronolegol am y mathau o fwyd sydd ar gael i’w bwyta yn y gofod

Dysgu Gartref Dewisol

disco

d Gofoverydiaries.org

uria d a i d Dyd princip

Cysylltiadau â’r Cwricwlwm Cymraeg; Mathemateg; Addysg Gorfforol; Dylunio a Thechnoleg; SMSC/TSPC; Gwerthoedd Prydeinig Cymraeg; Mathemateg; Dylunio a Thechnoleg; SMSC/ TSPC; Gwerthoedd Prydeinig

Mathemateg; Cymraeg; SMSC/TSPC

Mathemateg; Cymraeg; Daearyddiaeth; Cyfrifiadura; Ieithoedd Modern; SMSC/TSPC; Gwerthoedd Prydeinig

Mathemateg; Cymraeg; Celf; Dylunio a Thechnoleg; SMSC/TSPC

Cymraeg; Mathemateg; Dylunio a Thechnoleg; Cyfrifiadura

Mathemateg; Daearyddiaeth; Cymraeg

Cymraeg; Cyfrifiadura; Dylunio a Thechnoleg; Mathemateg; Daearyddiaeth; SMSC/TSPC

Mathemateg; Cymraeg; Daearyddiaeth; Cyfrifiadura; Hanes; SMSC/TSPC

Gweithgaredd Awgrymedig

Cyflwyniad (15 mun) Gweithgaredd 0.1: Gofodwyr Gweithgar (60 mun) Gweithgaredd 0.2: Eich Corff yn y Gofod (30 mun)

Gweithgaredd 0.3: Swper yn y Gofod (60 mun) Gweithgaredd 0.4: Dylunio Eich Gwisg Ofod (60–90 mun)

Gweithgaredd 1.1: Amser Lansio (60 mun) Gweithgaredd 1.2: 8 Munud i’r Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 2.1: Gyda’n Gilydd yn y Gofod (45 mun) Gweithgaredd 2.2: Y Newyddion Diweddaraf (60-90 mun)

Gweithgaredd 3.1: Eich Cartref Newydd (60-90 mun) Gweithgaredd 3.4: Cysawd yr Haul (60 mun)

Gweithgaredd 3.3: Golwg ar y Ddaear o’r Gofod (60 mun) Gweithgaredd 4.1: Garddio yn y Gofod (45 mun)

Gweithgaredd 4.2: Dŵr yn y Gofod (45 mun) Gweithgaredd 4.3: Amdani i Arbrofi (90 mun)

Gweithgaredd 5.2: Cynefin yn y Gofod (60 mun) Gweithgaredd 5.3: Robotiaid yn y Gofod (60 mun)

Gweithgaredd 6.2: Y Daith Adref (60 mun) Gweithgaredd 6.3: Anfon Cerdyn Post i’r Gofod (60 mun) Trafodaeth ar ôl y Daith - rhannu adborth, holi ac ateb

Wythnos 1

Wythnos 2

Wythnos 3

Wythnos 4

Wythnos 5

Wythnos 6

Wythnos 7

Wythnos 8

Wythnos 9

Gwersi gwyddoniaeth 90-120 munud o hyd bob wythnos am dymor cyfan

Llinell Amser Athrawon: Un Hanner Tymor

Cyflwyniadau wedi’u hysbrydoli gan Ddyddiadur y Gofod: gallai hyn gynnwys ysgrifennu creadigol, modelau, ymchwil i bynciau sy’n dod i’r wyneb drwy’r rhaglen. Cyflwyno’r wythnos ganlynol, fel rhan o wasanaeth i rieni efallai.

Ysgrifennu creadigol yn seiliedig ar eich amser yn y gofod

Gweithgaredd Ymestyn: 4.2: Creu eich Cylch Dŵr eich hun

Gweithgaredd 5.1: Creu Hanes (60 mun)

Gweithgaredd Ymestyn 3.4: Gwneud eich model eich hun o Gysawd yr Haul

Gweithgaredd 2.3: Cod Cyfathrebu (30-60 mun)

Gweithgaredd 1.3: Cyfarfod Cyflym (45 mun)

Ymchwilio i’r amserlen a’r rheolau ar gyfer lansio roced. Beth sydd angen digwydd cyn i’r roced lansio? Pa archwiliadau diogelwch mae angen eu gwneud?

Ymchwilio i Fwyd yn y Gofod - crëwch boster neu adroddiad anghronolegol am y mathau o fwyd sydd ar gael i’w bwyta yn y gofod

Dysgu Gartref Dewisol

d is

r d Gofcooverydiaries.o

r u d a i Dydd princigpia

Sut i

o i d d y n f e d d codau Zap

Mae rhai o’n gweithgareddau’n cynnwys cod Zap sy’n galluogi eich disgyblion i gael gafael ar gynnwys ychwanegol drwy ffôn clyfar, tabled neu ddyfais arall. Y cyfan mae’n rhaid i chi ei wneud yw lawrlwytho Ap Zappar. Rhowch gynnig arni gyda’r Zap difyr hwn o lun Tim Peake. Os nad oes gennych chi ddyfeisiau neu dabledi yn yr ystafell ddosbarth, bydd yr holl gynnwys sydd â chodau zap ar gael i’w lawrlwytho o’n gwefan. Ewch i dudalen y gweithgaredd i ddod o hyd i Fwndeli o Ddelweddau, sleidiau PowerPoint a mwy.

1. Barod amdani

Lawrlwythwch Ap Zappar i’ch ffôn symudol neu’ch tabled

2. Anelwch

Agorwch Zappar a daliwch eich dyfais o flaen y cod zap unigryw yma

4. Rhannwch eich lluniau gyda Tim! Postiwch eich llun ar Twitter neu Instagram a’i rannu gyda Tim drwy ddefnyddio @astro_timpeake.

Cofiwch ddefnyddio #discoverydiaries er mwyn i ni allu rhannu eich lluniau!

12

discoverydiaries.org

3. Zapiwch!

Bydd cynnwys sy’n gysylltiedig â’r gweithgaredd yn ymddangos ar eich ffôn (neu yn yr achos hwn, bydd Tim yn ymddangos!)

Cynllun Gwers

Dyddiad:

Amcan Dysgu: Cysylltiadau â’r Cwricwlwm: Yn absennol: Bachyn / Man Cychwyn:

Prif Weithgareddau:

Myfyrio:

Gwahaniaethu:

Gwaith Dilynol gofynnol:

Y camau nesaf:

di

org

aries.

rydi scove

hi o i r rydych c y n f y h y r ’ o M dwl n neu map med tynnu llu u greu chi’n gall i’i ddysgu? h Beth am c y d Y . ysgu i wed wedi’i dd wbeth rydych ch ry gartŵn o

di

org

aries.

rydi scove

Crynhoi!

Ysgrifennwch am yr hyn rydych chi wedi’i ddysgu:

di

org

aries.

rydi scove

Crynhoi!

Lluniwch restr i grynhoi’r hyn rydych chi wedi’i ddysgu:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

di

org

aries.

rydi scove

Crynhoi!

Ewch ati i greu cwis ar gyfer eich ffrindiau gan ddefnyddio’r ffeithiau rydych chi wedi’u dysgu!

Cywir

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

di

org

aries.

rydi scove

Anghywir

CELF/ LLYTHRENNEDD GWELEDOL

STEM

LLYTHRENNEDD

Cwrdd â’r Arbenigwyr Mae bod yn wyddonydd yn fwy na dim ond cynnal arbrofion mewn labordy.

Mae Dyddiadur y Gofod yn proffilio arbenigwyr STEM go iawn sydd â gyrfaoedd a chefndiroedd amrywiol, i ddangos yr ystod o lwybrau gyrfa sydd ar gael yn y sector gofod. Bydd ein cyfweliadau â dynion a menywod fel ei gilydd - sy’n gweithio mewn swyddi ar draws y gwyddorau, peirianneg a chyfathrebu - yn ysbrydoli eich disgyblion. Yn arbennig, maen nhw’n ffordd wych o rymuso merched a disgyblion sydd â chynrychiolaeth annigonol yn y sector.

Tim Peake – Gofodwr ESA (t22) Gofodwr o Brydain yw Tim. Treuliodd chwe mis ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn 2015-16 fel rhan o Daith Principia.

Yn ystod y daith hon, cerddodd Tim yn y gofod a chymerodd ran mewn dros 250 o arbrofion gwyddonol.

Marco Narici – Ffisiolegydd y Cyhyrau (t25) Mae Marco yn astudio’r cyhyrau dynol ac mae ganddo ddiddordeb mawr mewn beth sy’n digwydd pan na chaiff ein cyhyrau eu defnyddio’n rheolaidd.

Mae deall y cyhyrau yn bwysig iawn i ofodwyr sy’n gweithio lle nad oes disgyrchiant.

Vinita Marwaha Madill – Peiriannydd Gweithrediadau’r Gofod (t36) Mae Vinita yn gweithio ar brosiectau sy’n ymwneud â llongau gofod yn teithio gyda chriwiau yn y dyfodol, fel datblygu’r Fraich Robotig Ewropeaidd ar gyfer yr Orsaf Ofod Ryngwladol a dylunio gwisg gofodwyr. Mae hefyd yn rhedeg Rocket Women - gwefan yn benodol ar gyfer merched sy’n gweithio ym maes STEM. Cindy Forde – Cyfathrebwr Gwyddoniaeth (t52) Mae Cindy yn arbenigo mewn helpu plant i ddeall eu rôl ar ein planed gydgysylltiedig, wych a sut gallant gyfrannu at ofalu am y Ddaear.

Berti Meisinger – Cyfarwyddwr y Daith, Asiantaeth Ofod Ewrop (t55) Berti oedd Cyfarwyddwr y Daith ar gyfer taith Principia Tim Peake. Hi oedd ei brif gyswllt ar y Ddaear. Nawr bod Tim yn ôl adref, mae Berti’n sicrhau bod teithiau eraill yr ESA i’r gofod yn mynd rhagddynt yn ddidrafferth.

Libby Jackson – Rheolwr Rhaglenni Addysg, Asiantaeth Ofod y DU (t74) Mae Libby’n helpu plant a phobl o bob oed sydd wrth eu bodd â’r gofod i ddysgu am deithiau cyffrous i’r gofod. Mae ganddi radd mewn Ffiseg a Gradd Meistr mewn Awyrenneg a Pheirianneg y Gofod ac arweiniodd hyn at yrfa gyffrous yn y sector gofod.

Mae hyd yn oed wedi ysgrifennu dau lyfr am ferched yn y gofod.

Peter McOwan – Athro Cyfrifiadureg (t92) Mae Peter yn adeiladu robotiaid ac yn creu meddalwedd ddeallus i’w rhaglennu i gwblhau tasgau. Gall ei robotiaid wneud popeth o helpu o amgylch y tŷ i chwarae’r drymiau!

Richard Crowther – Prif Beiriannydd, Asiantaeth Ofod y DU (t98) Os ydych chi’n poeni am beth sy’n gwibio o gwmpas yn y gofod, Richard yw’r arbenigwr i chi! Mae’n treulio ei ddiwrnodau gwaith yn tracio asteroidau, rwbel yn y gofod a hen loerenni neu rocedi, yn gwneud yn siŵr nad oes unrhyw wrthdrawiadau.

i yn

fio i’n co h c h Ydyc oeddech ble’r diwrnod y chi ar iwyd Tim y lans i’r gofod Peake 015? yn 2

rth

Cwest

y f er y d os

ba

rg a au

Dechreuwch eich taith i’r Orsaf Ofod Ryngwladol drwy ddarllen a thrafod y cyflwyniad gan Lucy Hawking...

Croeso,

d i a i s i t n Bre ! y Gofod

e o Brydain Ar 15 Rhagfyr 2015, cafodd y gofodwr ESA Tim Peak ipia. Bu’n ei lansio i’r gofod ar ei daith hanesyddol, o’r enw Princ - roedd rhaid i Tim weithio’n galed iawn cyn ac yn ystod ei daith d ar yr angen iddo fod yn ffit ac yn iach, paratoi ar gyfer bywy ar o’r Orsaf Ofod Ryngwladol, cynnal arbrofion, astudio’r Ddae gofod a chymaint mwy. n eich help Nawr ei fod yn ôl yn ddiogel ar y Ddaear, mae ange dd ar ei chi arno. Mae angen Prentisiaid y Gofod fel chi i adro hwelyd i’r antur. Byddwch yn ail-fyw ei siwrnai - o hyfforddi i ddyc Dyddiadur Ddaear - ac yn cofnodi ei daith anhygoel. Dyma eich Gobeithio Gofod Principia ar gyfer cofnodi eich canfyddiadau. d! mai dyma fydd cychwyn eich anturiaethau chi yn y gofo

POB LWC! Lucy Hawking a Chriw’r Gofod u o betha Pa fath eu n y odwyr mae gof baratoi ar i gwneud ith gyntaf ta u e gyfer ? d tybed o f o i’r g

Pa sgilia chi eu c u allwch ynn heriol i’ ig i daith rg beth ho ofod a ffec ei ddys h chi gu?

Cyn lansio: Galw am Ofodwyr

Allwch chi ddisgrifio diwrnod ym mywyd gofodwr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol? Tybed beth maen nhw’n ei wneud yno?

Mae byw heb ddisgyrchiant yn dasg anodd, felly rhaid cael corff a meddwl iach i fynd i’r gofod.

Paratowch eich disgyblion ar gyfer eu taith i’r Orsaf Ofod Ryngwladol drwy eu haddysgu am bwysigrwydd ffitrwydd, bwyta’n iach a dillad amddiffynnol fel gwisgoedd gofod.

Beth sydd yn y bennod hon?

0.1 – Gofodwyr Gweithgar Gan ddefnyddio tapiau mesur a stopwatshis, cwblhewch bum her gorfforol a chofnodi’r canlyniadau. > Mathemateg ac Iechyd a Lles 0.2 – Eich Corff yn y Gofod Cwis ’cywir neu anghywir’ â 10 cwestiwn ar beth sy’n digwydd i’r corff dynol yn y gofod. > Gwyddoniaeth ac SMSC 0.3 – Swper yn y Gofod Ewch ati i gynllunio a thynnu llun swper iach yn y gofod gan ddefnyddio plât bwyd Eatwell fel canllaw. > Gwyddoniaeth a Chelf 0.4 – Dylunio Eich Gwisg Ofod Dyluniwch wisg ofod ar gyfer lansio taith neu gerdded yn y gofod, gyda’r holl nodweddion diogelwch gofynnol. > Gwyddoniaeth a Dylunio a Thechnoleg

CANLYNIAD: __

Gallaf

Na allaf

____

Sawl gwaith gal lwch chi neidio mew n 30 eiliad?

1. NEIDIWCH am y Lleuad

y Bydd angen i chi arfer hedfan yn ac l bo h gofod. Gorweddwch ar eic chi ymestyn allan fel awyren. Allwch aros fel hyn am 30 eiliad?

2. HEDFAN

l am Allwch chi feddw i’ch helpu ymarferion eraill r y gofod? i baratoi ar gyfe arferion Lluniwch eich ym nnig eich hun a rhoi cy ffrindiau! arnyn nhw gyda

on egnïol Bydd yr ymarferi toi ar gyfer yma’n eich para ch bob y gofod! Gwnew odi eich ymarfer a chofn canlyniadau.

r y w d o Gof ! r a g h t Gwei

ydd angen i chi fod yn d dig i ddelio ag u nrhyw sefyllfa on pwyllog yn y gofod.

Anadlwch i m ewn ac allan yn araf am fu Ydych chi we nud. di ymlacio ac yn barod i he dfan?

Iawn, i ffwrdd Na, rhoi cynnig â ni! arall arni!

5. ANADLU B

Bydd eich co rff yn tyfu yn y go fod! Pa mor uchel g allwch chi gyrraedd gyda’ch dwylo yn syth uwchben eic h pen?

CANLYNIAD : _____cm

4. YMESTYN

mor cydbwysedd da. Pa Rhaid i ofodwyr gael yn un goes? Os ydy hyn ar ll fy se i ch ch llw hir ga ylo llygaid a rhoi eich dw hawdd, caewch eich dros eich clustiau! ____________ COES CHWITH: __ ____________ COES DDE: ______

3. CYDBWYSEDD

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 0.1: Gofodwyr Gweithgar egnïol Bydd yr ymarferion oi ar gyfer yma’n eich parat bob y gofod! Gwnewch odi eich ymarfer a chofn canlyniadau. l am Allwch chi feddw i’ch helpu ymarferion eraill y gofod? i baratoi ar gyfer erion Lluniwch eich ymarf g cynni eich hun a rhoi iau! ffrind arnyn nhw gyda

2. HEDFAN

Na allaf

mor cydbwysedd da. Pa Rhaid i ofodwyr gael hyn yn ar un goes? Os ydy hir gallwch chi sefyll llygaid a rhoi eich dwylo hawdd, caewch eich dros eich clustiau! _______ COES CHWITH: _______ ___________ COES DDE: _______

4. YMESTYN

1. NEIDIWCH Lleuad

am y

Bydd eich corff yn tyfu yn y gofo d! mor uchel gallw Pa ch chi gyrraedd gyda’ch dwylo yn syth uwchben eich pen?

CANLYNIAD: _____cm

Sawl gwaith gallwc h chi neidio mewn 30 eiliad?

CANLYNIAD: ______

y Bydd angen i chi arfer hedfan yn ac gofod. Gorweddwch ar eich bol chi ymestyn allan fel awyren. Allwch aros fel hyn am 30 eiliad?

Gallaf

3. CYDBWYSEDD

5. ANADLU

Bydd angen i chi i ddelio ag unrh fod yn ddigon pwyllog yw Anadlwch i mew sefyllfa yn y gofod.

Ydych chi wedi n ac allan yn araf am funud ymlacio ac yn . barod i hedfa n?

Iawn, i ffwrdd Na, rhoi cynni â ni! g arall arni!

Cefndir y Gweithgaredd hwn Fe wnaeth y gofodwr ESA Tim Peake hyfforddi am bedair blynedd cyn hedfan i’r gofod. Roedd angen iddo fod yn ffit ac iach ac roedd angen iddo ddeall beth allai ddigwydd i’w gorff yn y gofod.

Cyflawni’r Gweithgaredd Yn ystod y gweithgaredd hwn, bydd y disgyblion yn gwneud amrywiaeth o ymarferion corff: aerobig, anaerobig, cydsymud, defnyddio pwysau’r corff, cydbwysedd, cryfder craidd ac ymwybyddiaeth ofalgar. Dyluniwyd y gweithgaredd hwn i fod yn gorfforol egnïol a bydd angen i’r disgyblion weithio gyda’i gilydd hefyd i gyfrif, mesur a chofnodi eu canlyniadau yn eu Dyddiadur Gofod.

1. Neidio: Ar y Ddaear, mae pobl yn profi effeithiau disgyrchiant fel grym cyson sy’n tynnu ar y corff dynol.

Drwy neidio, rydych chi’n ceisio herio disgyrchiant. Mae gweithgareddau neidio yn weithgareddau sy’n defnyddio pwysau’r corff i helpu i adeiladu esgyrn cryf. Maen nhw hefyd yn cynyddu cyfradd y galon i wella ffitrwydd cardiofasgwlaidd.

2. Hedfan: Gall y disgyblion ddychmygu eu bod yn arnofio yn yr Orsaf Ofod Ryngwladol drwy ymestyn eu breichiau allan yn llydan a chryfhau eu craidd.

3. Cydbwysedd : Datblygu’r cyhyrau craidd ac osgo. Mae hyn yn bwysig i ofodwyr fel Tim oherwydd bydd y capsiwl sy’n cludo Tim o’r Ddaear i’r Orsaf Ofod Ryngwladol - capsiwl Soyuz - yn fach iawn ac mae’r daith yn un anodd iawn. Mae angen cyhyrau craidd cryf ar Tim. 4. Ymestyn: Gall gofodwyr dyfu hyd at ddwy fodfedd yn dalach yn y gofod gan nad oes disgyrchiant i gywasgu’r esgyrn. Ar ôl dychwelyd i’r Ddaear, byddant yn dychwelyd i’w taldra arferol. Gall y disgyblion weithio mewn parau neu dimau i fesur ei gilydd.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Ystafell ddosbarth gyda digon o le ar y llawr neu le yn yr awyr agored. Bydd angen ardal sy’n ddigon mawr i’r holl ddisgyblion orwedd i lawr gyda’u breichiau ar led.

Ewch i discoverydiaries.org/ astronaut-workout/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Stopwatshis neu amserydd (ar gael ar-lein) • Ffyn metr neu brennau mesur

discoverydiaries.org

r Gofodwyg Gweith ar!

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.1 Gofodwyr Gweithgar

23

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.1 Gofodwyr Gweithgar

5. Anadlu: Gall llawer o bethau fynd o chwith yn y gofod, felly mae’n hanfodol bod gan ofodwyr feddyliau cryf ac iach. Mae angen iddynt allu delio â phroblemau mewn modd effeithlon, heb gynhyrfu. Drwy’r ymarfer ymwybyddiaeth ofalgar hwn, bydd y plant yn canolbwyntio eu meddyliau er mwyn iddyn nhw, hefyd, allu datrys unrhyw broblem.

Gofynnwch i’r disgyblion eistedd yn gyfforddus, gyda’u llygaid ar gau.

Wrth iddynt anadlu i mewn ac allan, gofynnwch iddynt ddychmygu bod eu hanadl yn bêl o wres sy’n symud drwy eu corff, yr holl ffordd i lawr ac allan drwy eu coesau.

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pam bod angen i ofodwyr fod

yn iach?

• Pam bod angen i ofodwyr gael

meddwl iach?

• Pa ran o’r corff ydych chi’n ei

defnyddio wrth i chi wneud ymarfer corff?

• Ydych chi’n gallu ymchwilio i’r

ymarferion wnaeth Tim yn ystod ei hyfforddiant?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Fel dosbarth, trafodwch yr offer

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

24

gwahanol y gallwn ni eu defnyddio i fesur amser a hyd. Pa offer sy’n briodol pryd a pham?

• Fel dosbarth, trafodwch sut gellid

addasu’r ymarferion i gefnogi disgyblion AAA. Yna ewch ati i gyflawni’r gweithgaredd gan integreiddio’r addasiadau hynny, er mwyn i bob disgybl allu cymryd rhan.

Her: • Gofynnwch i’r disgyblion drosi

mesuriadau yn fetrau, centimetrau a milimetrau.

• Ydy’r disgyblion yn gallu ymchwilio

a chreu eu hymarferion corff eu hunain?

grym i’r At Aw hr o!

Ano gyfan gwch yr ys gol i gy gynna mryd rhan d l heini a sesiwn cad rwy rbenn w’n ig gofod . Mae ar thema’r ein blo esbon g discov io sut: http yn erydia s:// rie a-spac ed-the s.org/runmed-e astron ven aut-w orkou tt/

10. Ychwanegwch eich cwestiwn eich hun a holwch eich ffrindiau!

Marco ydw i ac rydw i’n helpu gofodwyr fel chi i ddeall sut bydd eich corff yn newid yn y gofod. Allwch chi fy helpu i weithio allan pa bump datganiad sy’n gywir?

Helo bawb!

d o f o G Yn y

f f r o C

Eich

Zapiwch i gael yr atebion!

10.

9. Ni fyddwch chi’n gallu gwneud pŵ yn y gofod!

8. Bydd eich wyneb yn chwyddo.

7. Byddwch chi’n tyfu blew dros eich corff i gyd.

6. Bydd eich clustiau’n troi’n biws.

5. Bydd eich esgyrn yn mynd yn wannach.

4. Bydd eich pelenni llygaid yn newid siâp.

3. Bydd eich bodiau’n cwympo i ffwrdd.

ychydig ddyddiau cyntaf yn y gofod.

2. Byddwch chi’n teimlo’n sâl yn ystod eich

1. Byddwch chi’n mynd yn dalach.

I’N MYND H C H C W D D Y F PAN ’N BOSIBL...

E A M , D O F O G I’R

discoverydiaries.org

Cywir Anghywir

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.2 Eich Corff yn y Gofod

Gweithgaredd 0.2: Eich Corff yn y Gofod Eich

Zapiwch i gael yr atebion!

CYon ry fGfofod

CHI’N MYND PAN FYDDWCH ’N BOSIBL...

I’R GOFOD, MAE Cywir Anghywir 1. Byddwch chi’n mynd yn dalach.

2. Byddwch chi’n teimlo’n sâl yn ystod eich ychydig ddyddiau cyntaf yn y gofod.

3. Bydd eich bodiau’n cwympo i ffwrdd.

Helo bawb!

Marco ydw i ac rydw i’n helpu gofodwyr fel chi i ddeall sut bydd eich corff yn newid yn y gofod. Allwch chi fy helpu i weithio allan pa bump datganiad sy’n gywir?

4. Bydd eich pelenni llygaid yn newid siâp.

5. Bydd eich esgyrn yn mynd yn wannach.

6. Bydd eich clustiau’n troi’n biws.

7. Byddwch chi’n tyfu blew dros eich corff i gyd.

8. Bydd eich wyneb yn chwyddo.

9. Ni fyddwch chi’n gallu gwneud pŵ yn y gofod!

10. Ychwanegwch eich cwestiwn eich hun a holwch eich ffrindiau!

10.

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae’r corff dynol yn mynd drwy lawer o newidiadau yn y gofod ac mae’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn lle perffaith i fonitro’r newidiadau hyn. Roedd llawer o weithgareddau Tim ar yr Orsaf yn brofion ar ei gorff.

Cyn hedfan, mae angen i ofodwyr fod yn siŵr nad oes ganddynt unrhyw anwydon neu heintiau y gallent eu trosglwyddo i’r Orsaf. Byddant yn mynd at lawfeddygon hedfan hefyd i wneud yn siŵr nad oes ganddynt unrhyw gyflyrau meddygol a fyddai’n golygu bod rhaid iddynt gael triniaeth mor bell o adref. Mae rhywfaint o offer meddygol ar gael ar yr Orsaf ond byddai angen i’r gofodwyr hedfan adref pe bai ganddynt broblem iechyd ddifrifol.

discoverydiaries.org

Mewn microddisgyrchiant, bydd gofodwyr yn arnofio ac felly nid oes llwyth ar eu corff. Bydd eu hesgyrn a’u cyhyrau’n datgyflyru a bydd angen

26

iddynt ymarfer bob dydd ar yr orsaf ofod i wrthsefyll effeithiau’r gofod.

Roedd Tim yn hyfforddi am ddwy awr y dydd ar yr Orsaf er mwyn gwrthsefyll effeithiau disgyrchiant ac fe wnaeth hyd yn oed gwblhau Marathon Llundain yno.

Mae gofodwyr yn dueddol o gael salwch teithio a cherrig ar yr arennau hefyd. Mae cwsg ar yr Orsaf Ofod yn anesmwyth gan fod y rhythmau circadaidd wedi drysu.

Gan fod yr hylif yn eu corff yn symud, bydd y gofodwyr yn teimlo fel pe bai ganddynt annwyd pen ac mae hyn yn effeithio hefyd ar eu gallu i arogli a blasu. Gall eu hwyneb chwyddo ac weithiau bydd hyn yn effeithio ar eu golwg. Mewn gwirionedd, gall siâp pelen y llygad newid rhyw fymryn bach. Fyddai hyn ddim yn amlwg i’r llygad noeth.

Gall gofodwyr dyfu hyd at ddwy fodfedd tra byddant yn y gofod. Gan nad oes disgyrchiant yno, bydd yr asgwrn cefn yn ehangu ac yn ymlacio’n haws.

Cyflawni’r Gweithgaredd Gofynnwch y cwestiynau i’r dosbarth neu trefnwch eu bod yn holi ei gilydd.

Ar gyfer y plant hŷn, gofynnwch iddynt ymchwilio i effeithiau’r gofod ar y corff dynol a meddwl am eu cwestiynau eu hunain. Fydden nhw’n gallu gwneud cyflwyniad neu siarad am eu hymchwil?

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Ychwanegiad: Nodiadau post-its i annog cwestiynau gan y dosbarth.

A ellid ychwanegu’r rhain at wal wych ’Dyddiadur y Gofod’?

Ewch i discoverydiaries.org/yourbody-in-space/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Cyfrifiadur(on) os hoffech gwblhau gweithgaredd ymestyn y Code Club.

Gall y disgyblion ddefnyddio’r ap Zappar ar yr iPhone neu’r tabled i gael gafael ar yr atebion. Gweler y cyfarwyddiadau isod.

angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

Atebion i’r Gweithgaredd hwn

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth:

CHI’N MYND PAN FYDDWCH E’N BOSIBL...

MA D, I'R GOFO

• Rhannwch y dosbarth yn grwpiau Cywir Anghywir

X

2. Byddwch chi’n teimlo’n sâl yn ystod eich ychydig ddyddiau cyntaf yn y gofod.

X

• I’w helpu i lunio cwestiwn, ewch X

3. Bydd eich bodiau’n cwympo i ffwrdd.

4. Bydd eich pelenni llygaid yn newid siâp.

X

5. Bydd eich esgyrn yn mynd yn wannach.

X

6. Bydd eich clustiau’n troi’n biws.

7. Byddwch chi’n tyfu blew dros eich corff i gyd.

ati gyda’r disgyblion i archwilio strwythur gramadegol cwestiwn, yn cynnwys defnyddio marc cwestiwn.

X

Her:

X

• Gofynnwch i’r disgyblion nodi

X

9. Ni fyddwch chi’n gallu gwneud pŵ yn y gofod!

gallu cymysg a gofynnwch iddynt weithio gyda’i gilydd i gael ateb ar gyfer pob datganiad.

X

10.

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol Codiwch eich cwis eich hun gyda’n gweithgaredd codio Scratch a ddatblygwyd gyda’r Code Club: https://codeclubprojects.org/en-GB/ space-mission/space-body-quiz/ ZAP! Gall y disgyblion weld yr atebion i’r cwis eu hunain gan ddefnyddio ap Zappar ar ddyfais symudol/tabled.

Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen a ganlyn. Nodwch y bydd

tystiolaeth wyddonol sy’n cefnogi’r ateb a ddewiswyd ganddynt ar gyfer pob datganiad.

• Gofynnwch i’r disgyblion gyflwyno’r

gwaith ymchwil maen nhw wedi’i wneud i gefnogi’r ateb a ddewiswyd ganddynt. Gallent wneud hyn yn weledol neu ar lafar.

grym i’r At Aw hr o!

Cwbl gweit hewch y h fel sio garedd hwn e gwis , gyda disgy ’r arwyd blion yn da l d ’Angh ion ’Cywir’ ywir’. neu M hwyl a c yn rh ae hyn yn o i adb chi ar unwai orth i th.

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma ! discoverydiaries.org

1. Byddwch chi’n mynd yn dalach.

8. Bydd eich wyneb yn chwyddo.

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.2 Eich Corff yn y Gofod

27

Canllaw ar Faeth

n Y r e p Sw d o f o G y

discoverydiaries.org

Mae angen i ofodwyr fwyta deiet cytbwys.

Allwch chi dynnu llun eich pryd cyntaf yn y gofod, gan wneud yn siĹľr ei fod yn cynnwys yr holl faetholion cywir ar gyfer teithiwr iach yn y gofod?

Zapiwch i g ael brecwast g yda Tim yn y go fod!

Gweithgaredd 0.3: Swper yn y Gofod Canllaw ar Faeth

Zapiwch i gae l brecwast gyd a Tim yn y gofo d!

Mae angen i ofodwyr fwyta deiet cytbwys.

Allwch chi dynnu llun eich pryd cyntaf yn y gofod, gan wneud yn siŵr ei fod yn cynnwys yr holl faetholion cywir ar gyfer teithiwr iach yn y gofod?

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae angen i ofodwyr fwyta/yfed digon o egni (calorïau) yn y gofod i weithio’n effeithiol a chadw’n iach. Mae Calsiwm a Fitamin D yn hanfodol. Maen nhw’n fuddiol i’r esgyrn, gan fod amgylchedd â disgyrchiant isel yn gallu arwain at iechyd esgyrn gwael. Nid yw llawer o ofodwyr yn bwyta/yfed digon o galorïau oherwydd prinder amser a natur feichus eu gwaith.

sych o rawnfwydydd brecwast, gronynnau coffi, siocled wedi’i orchuddio, diodydd carton ffoil i gyd yn enghreifftiau o fwydydd sydd wedi bod yn y gofod. Mae ffeithlen ’Food For Space’ NASA yn sôn am baratoi bwyd yn y gofod a bwydydd sy’n addas ar gyfer y gofod: https:// www.nasa.gov/audience/formedia/ presskits/spacefood/factsheets.html Cymerwch gip ar gystadleuaeth ’Great British Space Dinner’ a gynhaliwyd gan Asiantaeth Ofod y DU (https:// principia.org.uk/activity/the-greatbritish-space-dinner/), a wahoddodd blant o bob cwr o’r DU i helpu Tim i ddewis bwydlenni arbennig a baratowyd gan y prif gogydd enwog Heston Blumenthal.

Cyflawni’r Gweithgaredd Lawrlwythwch Blât Eatwell o wefan y GIG:

Mae’r hylif sy’n symud yn eu corff yn golygu bod gofodwyr yn teimlo fel pe bai eu pen yn drwm ac yn teimlo fel bod ganddynt annwyd. Mae hyn yn golygu bod bwyd yn fwy di-flas yn y gofod nag ydyw ar y Ddaear.

http://www.nhs.uk/Livewell/ Goodfood/Documents/The-EatwellGuide-2016.pdf

Mae’r prydau bwyd fel arfer yn sych ac mae ffrwythau ffres yn ddanteithion.

Gosodwch yr ystafell ddosbarth fel siop gyda bwyd gwahanol (ar gyfer pob grŵp) mewn rhannau gwahanol o’r ystafell. Gall y disgyblion “siopa” am eitemau i’w cynnwys yn eu swper yn y gofod a thynnu llun o’r hyn maen nhw’n ei ddewis.

Mae angen storio’r bwyd yn hawdd ac yn ddiogel ac ni ddylai greu briwsion a allai effeithio ar offer arbennig ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol. Mae mefus

Defnyddiwch un o’r dulliau isod i baratoi ar gyfer yr ymarfer:

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Pinnau ffelt lliw

Ewch i discoverydiaries.org/ space-dinner/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Platiau Eatwell o wefan y GIG • Ar gyfer y plant iau: Basged siopa a bwyd • Ar gyfer y plant hŷn: Ffeithlen ar fathau o fwyd

discoverydiaries.org

Swper Yn y Gofod

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.3 Swper yn y Gofod

29

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.3 Swper yn y Gofod

Defnyddiwch Blât Eatwell i ddewis a dylunio pryd sy’n cynnwys pob grŵp bwyd.

Fel uchod, a gofynnwch iddynt gysylltu eu pryd â phob un o’r saith grŵp bwyd. Defnyddiwch yr adnoddau a ddarparwyd gyda’r ymarfer Ymestynnol ar gyfer y gweithgaredd hwn (ar gael ar y wefan).

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol Er mwyn herio’r disgyblion ymhellach, lawrlwythwch y gweithgareddau Ymestynnol ar gyfer y wers hon o https://discoverydiaries.org/activities/ space-dinner/. Yr athrawes Claire Loizos ddatblygodd y rhain.

ZAP! Yn y gweithgaredd hwn, gall y disgyblion ddefnyddio ap Zappar ar ddyfais symudol neu dabled i wylio fideo o Tim Peake yn gwneud wyau wedi’u sgramblo ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol.

Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Gosodwch yr ystafell ddosbarth fel

siop, yn cynnwys bwydydd gwahanol o grwpiau bwyd gwahanol. Gall y disgyblion ’siopa’ am eitemau i’w cynnwys ar eu plât.

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

30

• Cyflwynwch amrywiaeth o fwydydd

i’r disgyblion, naill ai drwy ddod ag eitemau i mewn i’r ystafell ddosbarth neu drwy greu cyflwyniad PowerPoint. Fel dosbarth, nodwch i ba grŵp bwyd mae pob eitem yn perthyn.

Her: • Gofynnwch i’r disgyblion gysylltu eu

pryd â phob un o’r saith grŵp bwyd.

Ydy’r disgyblion yn gallu dylunio cwrs cyntaf, pwdin a diod hefyd?

• Rydych chi’n Faethegwr y Gofod.

Gofynnwch i’r disgyblion ddylunio cynllun bwyta iach ar gyfer diwrnod cyfan o brydau bwyd, yn cynnwys brecwast, cinio, swper ac un byrbryd.

grym i’r At Aw hr o!

Er m

wyn eich d ysbrydoli isgybl archw ion o’r bw iliwch enghr , eiffti ydlen go iaw ni mae gof au od n o NA defnyd SA yn wyr dio dr eu wy fw y Dole rw go n n lwg iD https: //disco efnyddiol yn ar very activit ies/sp diaries.org/ ace-di nner/

h c i E o i Dylun

g s i w G Ofod

Mae’n bryd i chi ddylun io eich gwisg o fod eich hun !

ylunio Gallwch dd o wisg unrhyw fath ofiwch ofod ond c weddion d o n s y w n n gy ael i chi fydd yn gad hrebu yfat anadlu a ch adw ac yn eich c el. chi’n ddiog

discoverydiaries.org

eld Zapiwch i w g Tim yn y wis d god Sokol a wis nsiad ar gyfer y la iad a’r ailfyned nfod ac i ddarga dion pa nodwed dd eu arbennig fy ich hangen ar e gwisg chi.

Gweithgaredd 0.4: Dylunio Eich Gwisg Ofod! i gerdded yn y gofod. Ystyr ’Sokol’ yw ’hebog’ yn Rwsieg, ac mae’n wisg achub. Dyma’r un dyluniad â’r un wisgodd Helen Sharman pan aeth i Orsaf Ofod Mir. Prif nodweddion y math yma o wisg ofod yw:

lunio Gallwch ddy o wisg unrhyw fath wch ofod ond cofi weddion gynnwys nod i chi ael fydd yn gad athrebu anadlu a chyf w ac yn eich cad chi’n ddiogel.

• Dwy haen: mae’r haen fewnol d Zapiwch i wel Tim yn y wisg odd Sokol a wisg iad lans y r ar gyfe iad a’r ailfyned fod ac i ddargan dion pa nodwed eu arbennig fydd hangen ar eich gwisg chi.

Gwisg Ofod

Eich Dylunio

Mae’n bryd i chi eich gwisg ofod ddylunio eich hun!

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.4 Dylunio Eich Gwisg Ofod!

Cefndir y Gweithgaredd Mae gwisg ofod yn fwy na dim ond iwnifform. Mae fel llong ofod bersonol ar ffurf person, sydd wedi’i dylunio i gadw gofodwyr yn fyw yn y gofod.

Mae dau fath o wisg ofod: y naill ar gyfer teithio i’r gofod ac oddi yno, a’r llall ar gyfer cerdded yn y gofod (EVA).

Mae gan wisgoedd EVA ar gyfer cerdded yn y gofod sawl swydd wahanol. Maen nhw’n darparu’r aer sydd ei angen ar y gofodwr i anadlu, maen nhw’n ei gadw’n gynnes neu’n oer, yn ei ddiogelu rhag rwbel sy’n hedfan drwy’r gofod, yn ei alluogi i symud yn eithaf rhydd ac mae ganddynt hyd yn oed rocedi hwbio rhag ofn y bydd y gofodwr yn mynd i drafferth!

Mae’r gwisgoedd yn drwm ar y Ddaear ond gan nad oes disgyrchiant yn y gofod, maen nhw’n teimlo’n ysgafn yno.

discoverydiaries.org

Pan deithiodd Tim Peake i’r Orsaf Ofod Ryngwladol ac yn ôl i’r Ddaear, roedd yn gwisgo gwisg ofod Sokol, sy’n wahanol i’r un a ddefnyddiodd

32

wedi’i gwneud o rwber ac mae’r haen allanol wedi’i gwneud o neilon gwyn.

• Esgidiau sy’n rhan o’r wisg a

menig gofod sydd wedi’u cysylltu â’r arddyrnau gan ffasninau alwminiwm arbennig.

• Helmed sydd hefyd yn rhan o’r wisg.

Er mwyn gwisgo’r wisg, bydd rhaid i chi wasgu eich pen drwy sêl gwddf i mewn i’r helmed, sydd â fisor ar golfach (er mwyn i chi ei agor).

Mae’r sêl gwddf yn golygu eich bod yn gallu arnofio mewn dŵr ar ôl glanio ac agor eich fisor heb i’ch gwisg gyfan lenwi â dŵr!

• Falf aer. Caiff cyflenwad ocsigen sy’n

rhan o’r wisg ei actifadu ar adegau pan fydd gwasgedd yn isel.

• Radio a microffon i gyfathrebu

Cyflawni’r Gweithgaredd Anogwch y disgyblion hŷn i ddefnyddio samplau o ddeunyddiau gwahanol i ddylunio’r wisg. Mae hyn yn gweithio’n dda pan gaiff y samplau eu rhoi’n sownd gan ddefnyddio cysylltwyr arbennig (treasury tags). Syniadau:

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Pinnau ffelt neu bensiliau lliw

Ewch i discoverydiaries.org/designyour-spacesuit/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Dewisol: Ffeithlenni ar ddeunyddiau’r wisg ofod - ffoil tun ar gyfer adlewyrchu, gwlân cotwm ar gyfer inswleiddio

Ffoil tun: i adlewyrchu’r pelydriad, Gwlân cotwm: ar gyfer inswleiddio i ddal aer, Du ar y tu mewn: i amsugno gwres, Gwyn ar y tu allan: i adlewyrchu pelydriad gwres

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Beth yw’r gwahanol rannau o

wisg ofod?

• Pam bod y wisg ofod yn cael ei

gwneud fel ’onesie’?

• Pa mor drwm fydd y wisg ofod yn

teimlo yn y gofod?

• Sut ydych chi’n mynd i’r toiled pan

fyddwch chi yn y wisg ofod?

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Gall y disgyblion gael gafael ar ap Zappar i ddysgu mwy am wisg ofod Tim Peake ac i wylio fideo gyda Lucy Hawking a Dallas Campbell yn trafod gwisgoedd gofod yn yr Amgueddfa Wyddoniaeth. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod.

Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries. org/toolkit/discovery-diaries-zapparinstructions/

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth:

• Rhowch luniau gwahanol o

wisgoedd gofod i’r disgyblion, gan nodi’r nodweddion sy’n galluogi’r gofodwyr i anadlu a chyfathrebu.

Her:

Cyn lansio: Gweithgaredd 0.4 Dylunio Eich Gwisg Ofod!

• Gan feddwl am addasrwydd

y deunyddiau, gofynnwch i’r disgyblion ystyried pa ddeunyddiau yr hoffent eu defnyddio i greu gwisg ofod. Gofynnwch iddynt labelu nodweddion gwahanol eu gwisg ofod, yn cynnwys gwybodaeth am y deunyddiau a awgrymwyd ganddynt.

• Gan ddefnyddio Gweithgaredd

Ymestyn 0.4 ar y porthol gwe (https://discoverydiaries.org/ activities/investigating-materials/) gofynnwch i’r disgyblion gynnal arbrawf i nodi deunydd sy’n inswleiddio y gellid ei ddefnyddio mewn gwisg ofod.

grym i’r At Aw hr o!

Bydd gofod defny ddio g wyr yn wisg gofod gwaha oedd gyfer nol ar gw gwaha eithgared da n i’r disg ol. Gofynnw u y wisg o blion pa fa ch th o fo ei dylu d maen nh w nio am gweit cyn dechra hgare u dd hw ’r n.

• Rhowch amrywiaeth o ddeunyddiau

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma ! discoverydiaries.org

crefft i’r disgyblion er mwyn iddynt eu defnyddio i greu eu gwisg ofod.

33

Pennod 1: Ffarwelio â’r Ddaear Mae cyrraedd yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn dasg gymhleth sy’n gofyn am dîm arbenigol. Gan ddefnyddio eu sgiliau mathemateg a datrys problemau, bydd y disgyblion yn lansio’n llwyddiannus ac yn docio’n ddiogel ar yr Orsaf Ofod, gan feddwl hefyd sut maent yn teimlo ynglŷn â gadael y Ddaear.

Beth sydd yn y bennod hon?

1.1 – Amser Lansio Dysgwch am amser a hyd drwy gwblhau stribed comic am ddiwrnod lansio Tim. > Gwyddoniaeth a Mathemateg 1.2 – 8 Munud i’r Gofod Ysgrifennwch ddarn myfyriol o ysgrifennu creadigol am deithio i’r gofod am y tro cyntaf. > Gwyddoniaeth a Llythrennedd 1.3 – Cyfarfod Cyflym Gan ddefnyddio cliwiau o weithgareddau eraill, cyfrifwch faint o’r gloch gyrhaeddodd Tim Peake yr Orsaf Ofod Ryngwladol. > Gwyddoniaeth a Mathemateg

“Y Ganolfan Reoli yma: Mae’n 10:48am, gadewch y safle lansio a pharatowch ar gyfer lansio!”

AM

Mae’n Ddiwrnod Lansio Principia!

Mae Tim wedi cyrraedd y safle lansio yn brydlon:

ch... ddiweddara n y d u n u 20 m Soyuz i mewn i’r d n y m n y Tim

Vinita ydw i! Mae’n 15 Rhagfyr 2015, diwrnod lansio Tim Peake. Helpwch ni i adrodd ei stori. Allwch chi ychwanegu’r amseroedd at y clociau a thynnu llun y golygfeydd coll?

AMSER LANSIO! Zapiwch i gael yr atebion!

Waw! 6 awr a 10 munud yn ddiweddarach mae’r Soyuz yn cwrdd â’r Orsaf Ofod Ryngwladol

RDD W F F I Â NI!

AM

Diolch byth! Am 7pm mae’r drws yn agor ac mae Tim yn mynd ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol am y tro cyntaf, mewn pryd i gael swper!

9 munud ar ôl lansio, mae’r Soyuz yn gwahanu oddi wrth y roced

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 1.1: Amser Lansio!

Zapiwch i gael yr atebion!

Vinita ydw i! Mae’n 15 Rhagfyr 2015, diwrnod lansio Tim Peake. Helpwch ni i adrodd ei stori. Allwch chi ychwanegu’r amseroedd at y clociau a thynnu llun y golygfeydd coll?

Mae’n Ddiwrnod Lansio Principia!

Mae Tim wedi cyrraedd y safle lansio yn brydlon: AM

AM

RDD I FFW I! ÂN

9 munud ar ôl lansio, mae’r Soyuz yn gwahanu oddi wrth y roced

Ar gyfer y gweithgaredd hwn, mae angen i’r plant drosi’r amser rhwng amser analog ac amser digidol. Mae angen iddynt hefyd ddeall y talfyriadau am a pm.

rach... yn ddiwedda 20 munud Soyuz d i mewn i’r Tim yn myn

Waw! 6 awr a 10 munud yn ddiweddarach mae’r Soyuz yn cwrdd â’r Orsaf Ofod Ryngwladol

“Y Ganolfan Reoli yma: Mae’n 10:48am, gadewch y safle lansio a pharatowch ar gyfer lansio!”

Cyflawni’r Gweithgaredd

Diolch byth! Am 7pm mae’r drws yn agor ac mae Tim yn mynd ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol am y tro cyntaf, mewn pryd i gael swper!

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae’r wers hon yn gweithio’n dda fel tasg sy’n herio’r plant i gysylltu rhwng amser analog ac amser digidol. Mae hefyd yn cyflwyno’r cysyniad o gyfnod, gan fod rhaid i’r plant gyfrifo’r amser newydd gan ddefnyddio’r cliwiau a roddwyd.

Daw’r amseroedd a ddefnyddir o lansiad Tim Peake yn 2016. Byddant yn helpu’r plant i ddatblygu dealltwriaeth o ba mor hir mae’r camau gwahanol yn cymryd.

Mae hefyd yn ddifyr gwybod mai UTC (Coordinated Universal Time) yw’r amser a ddefnyddir ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol, sydd yr un fath â GMT. Cafodd ei osod yn wreiddiol ar GMT-5 i gyd-fynd â’r amser yn Texas, UDA ond nid oedd yn amser addas ar gyfer y cosmonôts yn Rwsia - felly mae GMT yn gyfaddawd rhwng yr amser yn Houston a’r amser ym Moscow (y ddwy brif ganolfan reoli).

Yr Adnoddau sydd eu Hangen • Clociau analog (dewisol)

Dolenni Defnyddiol Ewch i discoverydiaries.org/timefor-launch/ i weld a lawrlwytho

Dechreuwch drwy edrych ar yr amseroedd sydd wedi’u dangos yn barod. Gofynnwch i’r plant ddangos pa amseroedd mae’n rhaid iddynt eu canfod - bydd angen iddynt wneud hyn drwy adio’r nifer gywir o funudau at yr amseroedd sydd wedi’u rhoi yn barod.

Sicrhewch fod y plant yn deall bod y llun cyntaf yn y gyfres o dan y teitl ac nid ar y dde. Gofynnwch iddynt pam eu bod yn gwybod hyn. Fe ddylent allu esbonio bod 8.33am yn gynharach yn y bore nag 11.03am. Gan ddefnyddio’r amseroedd a roddwyd, dylai’r plant allu gweithio allan sut i ddarllen y bwrdd stori yn y drefn gywir.

Bydd y plant yn parhau i adio’r munudau i ganfod beth yw’r amser nesaf. Bydd angen iddynt dynnu llun y dwylo coll ar wynebau’r clociau.

Dylech atgoffa’r plant bod y llaw awr yn symud yn ogystal â’r llaw munud dangoswch ar gloc go iawn sut mae’r llaw awr yn symud rhwng yr oriau wrth i’r llaw munud droi o amgylch y cloc.

Gall y plant hefyd dynnu llun dwy olygfa yn y comic - y lansiad a’r bocs olaf lle mae Tim yn cyrraedd yr Orsaf Ofod Ryngwladol am y tro cyntaf.

gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

discoverydiaries.org

AMSER LANSIO!

Pennod Un Gweithgaredd 1.1 Amser Lansio!

37

Pennod Un Gweithgaredd 1.1 Amser Lansio!

Dylai’r plant ddatblygu dealltwriaeth o amser analog ac amser digidol.

Wrth iddynt gael eu cyflwyno i amser

24-awr, fe allech ofyn iddynt sut mae trosi a chofnodi’r holl amseroedd sydd ar y daflen mewn amser 24 awr.

Atebion i’r Gweithgaredd hwn

07:00PM

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth Er mwyn herio’r disgyblion ymhellach, beth am ofyn rhai cwestiynau ymestynnol iddynt ynghylch y cyfnodau rhwng amseroedd gwahanol: • Faint o amser wnaeth Tim ei dreulio

rhwng cyrraedd y safle lansio a’r lansiad yng nghapsiwl Soyuz?

• Sawl munud a dreuliodd Tim yng

nghapsiwl Soyuz cyn gorfod gadael y safle lansio?

• Faint o amser wnaeth Tim ei dreulio

yng nghapsiwl Soyuz, o’i gyrraedd i’w adael?

discoverydiaries.org

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu

38

Cymorth:

• Defnyddiwch ffilm o lansiad taith Tim

(http://www.esa.int/ESA_Multimedia/ Videos/2015/12/Principia_launch_ highlights) i helpu’r disgyblion i adnabod camau gwahanol y lansiad.

• Rhowch glociau digidol a chlociau

analog sydd â dwylo sy’n symud i’r disgyblion, i’w helpu i ateb y cwestiynau.

Her: • Ymestynnwch y gweithgaredd drwy

ofyn i’r disgyblion drosi’r atebion i amser 24 awr.

• Heriwch y disgyblion i ailysgrifennu’r

drefn lansio ar ffurf wahanol, efallai fel cyfarwyddiadau neu fel sgript drama.

grym i’r At Aw hr o!

Heriw ch y d isgybl drwy ion ysgrif ofyn iddyn ennu a t analo mser pob ff g a digidol oedd a râm y n y str r gyfer Ymest i b ed yn gallu u nwch y dis comic. g wch d rwy g yblion amser y flwy 24 aw r iddy no nt.

w, Tim Peake a’i gri th e a n w e F i! n fod I ffwrdd â nko, lansio i’r go e ch n le a M ri u Y Tim Kopra a ud. Dychmygwch n u m 8 a tu n w e o a chylchdroi m e’n teimlo i lansi a m t u S . d fy e h eich bod chi yno f? d am y tro cynta i ddüwch y gofo

u n u m d o f o i’r g

8d

Zapiwc h ar y go a gwrandew ch fo Garrio dwr Richard tt disgrifi o UDA yn o teimlo sut mae’n i lansio i’r gofo d

discoverydiaries.org

Wrth i’n llong ofod lansio rydw i’n teimlo...

Pennod Un Gweithgaredd 1.2 8 Munud i’r Gofod

Gweithgaredd 1.2: 8 Munud i’r Gofod Wrth i’n llong ofod lansio rydw i’n teimlo...

Zapiwch ar y go a gwrandewc fo h Garriot dwr Richard t disgrifio o UDA yn teimlo sut mae’n i lansio i’r gofo d

8

munudofod i’r g

a’i griw, wnaeth Tim Peake i’r gofod I ffwrdd â ni! Fe Malenchenko, lansio ygwch Tim Kopra a Yuri tua 8 munud. Dychm i lansio a chylchdroi mewn . Sut mae’n teimlo hefyd yno chi eich bod am y tro cyntaf? gofod y ch i ddüw

Cefndir y Gweithgaredd hwn Cymerodd capsiwl Soyuz wyth munud yn fras i gludo Tim Peake drwy atmosffer y Ddaear ac i’r gofod. Mae hyn yn anhygoel, o gofio pa mor bell deithiodd Tim yn y cyfnod hwn (mae’r Ddaear tua 100 cilometr neu 62 milltir oddi wrth y gofod. Mae’r Orsaf Ofod Ryngwladol ei hun tua 322 cilometr neu 200 milltir o’r Ddaear). Bydd y gweithgaredd ysgrifennu creadigol hwn yn helpu’r disgyblion i ddychmygu sut deimlad yw gadael y Ddaear, ar yr un pryd â’u hannog i fynegi eu hunain a datblygu sgiliau llythrennedd.

Cyflawni’r Gweithgaredd

discoverydiaries.org

Ar gyfer y gweithgaredd hwn, mae’n bwysig bod gan y disgyblion ddealltwriaeth o’r cyfnod amser dan sylw. Defnyddiwch amserydd neu stopwatsh i helpu’r disgyblion i ddeall hyn. Gosodwch yr amserydd i ganu ar

40

ôl munud. Gofynnwch i’r disgyblion faint o amser maen nhw’n ei dreulio yn teithio i’r ysgol, yn brwsio eu dannedd, yn gwneud gwaith cartref, yn bwyta swper. Mae wyth munud yn gyfnod byr iawn o amser i deithio’r pellter enfawr hwn.

Defnyddiwch Ap Zappar i gael awgrymiadau sain ar gyfer ysgrifennu.

Dyma recordiad o’r gofodwr Richard Garriott, o UDA, yn disgrifio ei ychydig funudau cyntaf ar ôl lansio.

Os byddai’n well gennych chi wylio’r fersiwn fideo, mae ar gael yma: (https://www.youtube.com/ watch?v=o7xK8XDtlkY) Rhannwch amcanion dysgu a meini prawf llwyddiant ar gyfer ysgrifennu gyda’r dosbarth. Bydd y rhain yn amrywio yn dibynnu ar oed a gallu’r disgyblion (gweler syniadau ar gyfer gwahaniaethu yng nghynllunydd cwricwlwm y rhanbarth). Bydd y disgyblion yn ysgrifennu am daith ddychmygol drwy’r gofod. Anogwch y disgyblion i feddwl am y synhwyrau i ddisgrifio’r profiad, yn ogystal ag ysgrifennu am eu meddyliau a’u teimladau.

Gofynnwch i’r disgyblion rannu’r hyn maen nhw wedi’i ysgrifennu gyda’r dosbarth. Mae cyfle yma i’r disgyblion asesu eu gwaith eu hunain a gwaith eu cyd-ddisgyblion.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Mynediad i’r rhyngrwyd

Ewch i discoverydiaries. org/8-minutes-to-space/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Deunyddiau ysgrifennu • Stopwatsh neu amserydd • Bwrdd gwyn rhyngweithiol (dewisol)

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Beth yw’r ffyrdd gwahanol o deithio

i’r ysgol? Pa mor hir mae’n cymryd i chi deithio i’r ysgol os ydych chi’n cerdded, yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus neu’n gyrru? I ble gallwch chi deithio mewn wyth munud o’ch cartref i’r ysgol?

• Treuliodd Tim Peake saith mis oddi

wrth ei deulu, ei ffrindiau a’i gartref tra oedd ar Daith Principa. Yn eich barn chi, sut byddai’n teimlo i fod i ffwrdd am gyhyd? Sut byddech chi’n teimlo?

• Fel dosbarth, tasgwch syniadau am

eiriau disgrifiadol sy’n ymwneud â’r synhwyrau. Gall y disgyblion ddefnyddio’r eirfa hon wrth ysgrifennu.

Pennod Un Gweithgaredd 1.2 8 Munud i’r Gofod

Her: • Gofynnwch i’r disgyblion arbrofi

gyda ffurfiau gwahanol o ysgrifen e.e. barddoniaeth, adroddiadau papur newydd neu ddefnyddio amser neu berson penodol.

• Heriwch y disgyblion i osod yr olygfa

gan gynnwys cysyllteiriau amser, dialog a pharagraffau.

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Defnyddiwch ap Zappar i wrando ar recordiad sain o’r gofodwr preifat, Richard Garriott, o UDA, yn disgrifio ei ychydig funudau cyntaf ar ôl lansio i’r gofod. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: (https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions)

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu

grym i’r At Aw hr o!

Er m disgyb wyn helpu ’r l sut br ion i ddych mygu ofiad fy wyth munud ddai treulio yn tei gofod thio , gade w ch idd i’r dasgu ynt syni cherd doriae adau gyda th yn y i’w hy sbryd cefndir oli.

Cymorth: • Gallai’r disgyblion AAA neu’r rheini

y mae angen cymorth arnynt gyda’u hysgrifennu, adrodd eu straeon ar lafar neu drwy ddefnyddio lluniau gyda disgrifiadau byr.

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

41

discoverydiaries.org

ŵn Amser rt a c y h c iw d on (Defnyd u’r bennod h ra h c e d d r a Lansio i o’r atebion). a rh a d y g u i’ch help Zapiwch i gael yr atebion!

Dilynwch lwybr y Soyuz i ganfod sawl gwaith wnaeth Tim gylchdroi’r Ddaear.

d a’r Orsaf Ofo z u y o S i’r d yn y gofod o rf Mae’n rhaid fa y c u e amseru u’n Ryngwladol gyfarfod” ne “ n y n y h ir Gelw cario yn berffaith. oyuz oedd yn S y d d fo a g ”. Fe llwch chi ein A . m y fl “rendezvous y c d o ? griw gyfarf ar y manylion Tim Peake a’i d ia d d ro d a u rifenn helpu ni i ysg

CYFLYM

D O F R A CYF

Gelwir hyn yn ________________________ cyflym.

yn union ____ awr ____ munud o’r lansio i’r docio.

ofod gylchdroi’r Ddaear _______ gwaith a chymerodd

15 __________________ 2015. Fe wnaeth eu llong

o Rwsia, eu lansio am __ __ : __ __ ar y dot ar

o UDA a _______________________________________

Cafodd Tim Peake a’i griw, _____________________

Soyuz TMA-19M adroddiad ar y cyfarfod cyflym

Gweithgaredd 1.3: Cyfarfod Cyflym Soyuz TMA-19M adroddiad ar y cyfarfod cyflym

CYFLYM

a’r Orsaf Ofod d i’r Soyuz fod yn y gofo Mae’n rhaid amseru eu cyfar n Ryngwladol “gyfarfod” neu’ Gelwir hyn yn yn cario yn berffaith. dd y Soyuz oedd gafo ein Fe . m. Allwch chi “rendezvous” gyfarfod cyfly ? griw a’i ylion e Tim Peak d ar y man fennu adroddia helpu ni i ysgri

Dilynwch lwybr y Soyuz i ganfod sawl gwaith wnaeth Tim gylchdroi’r Ddaear.

Cafodd Tim Peake a’i griw, _____________________ er y cartŵn Ams hon (Defnyddiwch hrau’r bennod Lansio ar ddec rhai o’r atebion). i’ch helpu gyda

o UDA a _______________________________________ o Rwsia, eu lansio am __ __ : __ __ ar y dot ar Zapiwch i gael yr atebion!

15 __________________ 2015. Fe wnaeth eu llong ofod gylchdroi’r Ddaear _______ gwaith a chymerodd yn union ____ awr ____ munud o’r lansio i’r docio.

Gelwir hyn yn ________________________ cyflym.

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae’r gweithgaredd hwn yn gweithio ochr yn ochr ag Amser Lansio (Gweithgaredd 1.1). Er mwyn llenwi’r bylchau a chwblhau’r dasg hon, gall y plant ddefnyddio’r wybodaeth yr ymchwiliwyd iddi yn y dasg honno.

Wrth drosglwyddo gofodwyr i’r Orsaf Ofod Ryngwladol ac oddi yno, rhaid i gapsiwl gael ei beilota’n gywir i ddocio gyda’r Orsaf Ofod. Gelwir hyn yn ’gyfarfod’ neu’n ’rendezvous’. Mae cyfarfod yn y gofod yn broses gymhleth oherwydd bod y capsiwl yn gorfod dal i fyny â’r Orsaf Ofod, sy’n cylchdroi’r Ddaear ar gyfradd o 17,500 milltir yr awr.

Yn 2015, teithiodd capsiwl Soyuz drwy’r gofod am tua chwe awr, cyn iddo gyrraedd yr Orsaf Ofod. Dociodd y capsiwl yn yr Orsaf Ofod, gan alluogi Tim a’i gyd-ofodwyr i fynd i mewn i’r llong ofod.

Felly sut wnaeth capsiwl Soyuz ddocio ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol? Unwaith y gadawodd y capsiwl atmosffer y Ddaear,

Yr Adnoddau sydd eu Hangen • Dim angen unrhyw adnoddau ychwanegol

Dolenni Defnyddiol Ewch i discoverydiaries.org/ fast-track-rendezvous/ i weld

taniodd y gofodwyr rocedi’r capsiwl yn gyfochrog â’r Ddaear er mwyn i’r capsiwl fod mewn cylchdro oedd yn mynd o amgylch y Ddaear. Bu’n rhaid iddynt gynyddu maint eu cylchdro fymryn ar y tro, hyd nes iddynt ddod o hyd i lwybr yr Orsaf Ofod o amgylch y Ddaear.

Gelwir hyn yn Drosglwyddiad Hohmann, ac fel rhan o’r broses, bu’n rhaid tanio injans y capsiwl ddwywaith, unwaith bob ochr i’r Ddaear. Cynyddodd pob ffrwydrad gylchdro’r Soyuz. Ar ôl ambell i daniad cywirol, daliodd y Soyuz i fyny gyda’r Orsaf Ofod.

Er mwyn gwneud yn siŵr bod capsiwl Soyuz ar yr un llwybr cylchdroadol â’r Orsaf Ofod, cyflawnodd y gofodwyr Drosglwyddiad Hohmann arall yn union wrth i’r capsiwl basio’r Orsaf Ofod.

Gwthiodd hyn y capsiwl o flaen yr Orsaf Ofod ac ar ei llwybr cylchdroadol.

Yna fe wnaeth y gofodwyr dro pedol fel eu bod yn wynebu’r Orsaf Ofod.

Mae hyn yn eithaf dychrynllyd, oherwydd bod yr Orsaf Ofod yn pwyso 925,000 pwys. Dim ond tua 30 munud mae’r docio’n cymryd, ond gall gymryd sawl awr i gwblhau’r broses gyfarfod.

Cyflawni’r Gweithgaredd Mae angen i’r plant ddod o hyd i’r wybodaeth i gwblhau’r Cyfarfod Cyflym (Rendezvous) drwy lenwi’r bylchau.

Dechreuwch drwy ddarllen yr wybodaeth gefndir uchod i’r dosbarth - gan dynnu sylw at y ffaith bod rendezvous yn air Ffrangeg sy’n golygu ’cyfarfod’.

a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

discoverydiaries.org

CYFARFOD

Pennod Un Gweithgaredd 1.3 Cyfarfod Cyflym

43

Pennod Un Gweithgaredd 1.3 Cyfarfod Cyflym

Gofynnwch i’r disgyblion olrhain llwybr y Soyuz yn y gweithgaredd wrth iddo gylchdroi’r Ddaear. Bydd hyn yn eu helpu i lenwi un o’r bylchau ar y daflen weithgaredd.

• Yn eich barn chi, pam bod y Soyuz

Yna gofynnwch i’r plant lenwi’r bylchau sydd ar ôl drwy gyfeirio at Weithgaredd 1.1: Amser Lansio a Gweithgaredd 1.2: 8 Munud i’r Gofod yn y Dyddiadur Gofod, neu fynd ati’n unigol neu fel grŵp i ymchwilio i’r adeg y gwnaeth Tim ddocio.

ddocio gyda’r Orsaf Ofod Ryngwladol? Sut ydych chi’n gwybod hyn? Sut wnaethoch chi weithio hyn allan?

Atebion i’r Gweithgaredd hwn

wedi gorfod cylchdroi’r Ddaear gynifer o weithiau cyn cyfarfod â’r Orsaf Ofod Ryngwladol?

• Faint o’r gloch wnaeth y Soyuz

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Adolygwch Weithgaredd 1.1: Amser

Lansio, cyn cychwyn y gweithgaredd hwn. Bydd hyn yn helpu’r disgyblion i ddeall bod yr wybodaeth sydd ei hangen arnynt i gwblhau Gweithgaredd 1.3 wedi’i rhoi yng Ngweithgaredd 1.1.

• Crëwch grwpiau gallu cymysg a

rhowch lungopi A3 o Weithgaredd 1.1: Amser Lansio i bob grŵp.

Her: • Gofynnwch i’r disgyblion archwilio

pwysigrwydd gwaith tîm. Ydyn nhw’n gallu ymchwilio i’r aelodau tîm gwahanol - yn y Ganolfan Reoli ar y Ddaear, yng nghapsiwl Soyuz ac ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol - sy’n gysylltiedig â lansio a docio llong ofod yn ddiogel?

• Heriwch y disgyblion i ymchwilio

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

44

• Yn eich barn chi, pam bod hyn yn

cael ei alw’n gyfarfod cyflym?

i’r cyflymderau mae’r Orsaf Ofod a chapsiwl Soyuz yn eu teithio. Sut mae’r rhain yn cymharu ag anifeiliaid a cherbydau cyflym ar y Ddaear?

h c w i f o C ion eich l l e h m y g

! h t r a dosb

Rho FATHODY wch NNAU’R D AITH i wobrwyo eich disgy blio pan fydda nt yn gorff n en pob penn od

yn

lansio s.org

c

GOFODWR Y DYFODOL

R

d

ia

rie

GOFODW i cwb

er

y

u

ed

disc

lh

a

w

ov

pennod

1

RHEO LYD TAITH D

pennod

2

CYFA THRE

w

cw

BWR

u

pe

nn

e

d

i

cw

blha

A PEIRI

4

w

GWYDD

ONYDD

ed

pennod

5

WILIW

R

e

p

w

d

i

cw

blha

u

Lawrlwythwch yr holl adnoddau hyn neu prynwch nhw yn:

discoverydiaries.org/shop

en

nod

6

R NIGW ARBE L DOGO SWYD w

u

e

ARCH

ed

lh

a

w

i c u wblha

3

D

NNYD

u

pennod

d

od

w

blha

u

i

i cwb

lh

a

e

d

i cwb

Pennod 2: Sgwrsio yn y Gofod Bydd gofodwyr yn dysgu cyfathrebu mewn sawl ffordd. Drwy ymchwilio i’r cydweithio rhyngwladol sy’n digwydd ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol, drwy ysgrifennu adroddiadau a dadgodio, gall y disgyblion archwilio dulliau gwahanol o gyfathrebu a pham ein bod yn eu defnyddio.

Beth sydd yn y bennod hon?

2.1 – Gyda’n Gilydd yn y Gofod Ymchwiliwch i asiantaeth ofod a dysgwch am y gofodwyr y mae wedi’u hanfon i’r Orsaf Ofod Ryngwladol. > Gwyddoniaeth a Llythrennedd 2.2 – Y Newyddion Diweddaraf Ysgrifennwch adroddiad am ddiwrnod cyntaf Tim Peake yn y gofod. > Gwyddoniaeth a Llythrennedd 2.3 – Cod Cyfathrebu Torrwch y cod ac yna ewch ati i ddadgodio neges i ddatgelu’r gyfrinach. > Gwyddoniaeth a Chodio

Gofod

discoverydiaries.org

Ffaith ddifyr: Ti m Peake oedd y go fodwr cyntaf erioed o Br ydain i hedfan gyda ESA.

Gofodwr cyntaf : Ulf Merbold (yr Almaen), 28 Ta chwedd 1983 Amser yn y Gofod : Samantha Cristo foretti (yr Eidal) sy’n dal y record am y da ith hiraf i’r gofod gan ferc h. Parodd y daith 199 diwrnod, 16 awr.

Cyfarchion: Hallo (Almaeneg) neu Hello (Saesneg)

Gwlad/Rhanbar th: Ewrop

Asiantaeth Ofod Ewrop (ESA)

ae’n bryd i M l! o d la w g n yd. af Ofod Ry bob cwr o’r b Croeso i’r Ors o r y w d fo -o h cyd chi gwrdd â’c

yn y

d d y l i G Gyda’n

Ffaith ddifyr:

Amser yn y Gofod:

Gofodwr cyntaf:

Cyfarchion:

Gwlad/Rhanbarth:

Hallo! Privyet! dd Konnichiwa! Pa wledy sydd wedi anfon fod gofodwyr i’r Orsaf O i Ryngwladol? Allwch ch ar wneud cerdyn gwlad gyfer un ohonynt?

Zapiwch i gwrdd â rhai o’r gofodwyr sydd wedi bod i’r Orsaf Ofod Ryngwladol.

Gweithgaredd 2.1: Gyda’n Gilydd yn y Gofod yn y

Gofod

i ol! Mae’n bryd f Ofod Ryngwlad cwr o’r byd.

Croeso i’r Orsa o bob cyd-ofodwyr chi gwrdd â’ch

Gwlad/Rhanbarth: Cyfarchion:

Zapiwch i gwrdd â rhai o’r gofodwyr sydd wedi bod i’r Orsaf Ofod Ryngwladol.

Gofodwr cyntaf:

Asiantaeth Ofod Ewrop (ESA) Gwlad/Rhanbarth:

Amser yn y Gofod: Ffaith ddifyr:

Ewrop

Cyfarchion: Hallo (Almaeneg) neu Hello (Saesneg) Gofodwr cyntaf : Ulf Merbold (yr Almaen), 28 Tachwe dd 1983 Amser yn y Gofod : Samantha Cristofo retti (yr Eidal) sy’n dal y record am y daith hiraf i’r gofod gan ferch.

Parodd y daith 199 diwrnod, 16 awr.

Ffaith ddifyr: Tim Peake cyntaf erioed o Brydain oedd y gofodwr i hedfan gyda ESA.

Hallo! Privyet! d Konnichiwa! Pa wledyd sydd wedi anfon gofodwyr i’r Orsaf Ofod Ryngwladol? Allwch chi ar wneud cerdyn gwlad gyfer un ohonynt?

Cefndir y Gweithgaredd hwn Cwblhaodd Tim Peake ei daith Principia gyda dau ofodwr arall - Tim Kopra o NASA a’r Comander Yuri Malenchenko o Rwsia. Roedd Scott Kelly o UDA, Comander y Daith; y cosmonôt Mikhail Kornienko o Rwsia, sef peiriannydd hedfan y daith; a’r cosmonôt Sergey Volkov o Rwsia ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn barod.

Defnyddir yr Orsaf Ofod Ryngwladol gan ofodwyr o sawl asiantaeth ofod wahanol. Mae’r gweithgaredd hwn yn gwahodd y disgyblion i archwilio’r gwahaniaethau rhwng rhai ohonynt.

Yr ieithoedd swyddogol ar yr Orsaf Ofod yw Rwsieg a Saesneg - mae’r rhan fwyaf o’r labeli, cyfarwyddiadau a hysbysiadau yn Rwsieg a Saesneg a bydd y criw yn siarad cymysgedd o’r ddwy iaith â’i gilydd. Roedd angen i Tim ddysgu Rwsieg cyn dod yn

ofodwr go iawn ac, oherwydd iddo dreulio cymaint o’i hyfforddiant gydag Asiantaeth Ofod Ewrop yn yr Almaen, bu’n rhaid iddo dysgu rhywfaint o Almaeneg hefyd.

Cyflawni’r Gweithgaredd Gellir defnyddio’r gweithgaredd hwn i ddangos sut gellir cyflwyno’r un wybodaeth mewn sawl ffordd wahanol. Bydd y disgyblion yn llunio eu cerdyn gwlad eu hunain gan ddefnyddio’r templed gwag yn y llyfr.

Mae’r penawdau ar y cerdyn hwn yn galluogi’r darllenwyr i fynd ati’n gyflym i ddewis a dethol yr wybodaeth mae ganddynt ddiddordeb ynddi.

Gallwch brofi hyn drwy ddangos y paragraff canlynol i’r disgyblion ochr yn ochr â cherdyn gwlad ESA yn y Dyddiadur Gofod: Mae gan Asiantaeth Ofod Ewrop (neu ESA) ofodwyr o lawer o wledydd gwahanol. Tim Peake oedd y gofodwr cyntaf erioed o Brydain i hedfan gyda nhw! Y gofodwr cyntaf i’r ESA ei anfon i’r gofod oedd yr Almaenwr Ulf Merbold a hedfanodd fel rhan o daith NASA ar 28 Tachwedd 1983.

Yr ESA sy’n dal y record ar gyfer yr hediad hiraf gan ferch; roedd Samantha Cristoforetti, gofodwraig o’r Eidal, yn y gofod am gant naw deg naw o ddiwrnodau ac un awr ar

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Beiros a phensiliau (yn cynnwys lliwiau cynradd ar gyfer y baneri)

Ewch i discoverydiaries. org/united-in-space/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Ffeithlenni wedi’u hargraffu ar gyfer yr asiantaethau gofod eraill (gweler Cyflawni’r Gweithgaredd) • Gwyddoniaduron neu’r rhyngrwyd er mwyn i’r disgyblion ddod o hyd i faneri’r gwledydd

discoverydiaries.org

d Gyda’n Gilyd

Pennod Dau Gweithgaredd 2.1 Gyda’n Gilydd yn y Gofod

49

Pennod Dau Gweithgaredd 2.1 Gyda’n Gilydd yn y Gofod

bymtheg i gyd. Ieithoedd swyddogol yr ESA yw Almaeneg (“Hallo”) a Saesneg (“Hello”).

Rhowch bob un o’r paragraffau canlynol mewn llefydd gwahanol o amgylch yr ystafell. Gwahoddwch y disgyblion i ddarllen pob un ac yna lenwi’r cerdyn gwlad ar gyfer eu hasiantaeth ofod ddewisol. Bydd angen i’r disgyblion ddefnyddio gwyddoniaduron, y rhyngrwyd neu bethau sydd wedi’u harddangos yn yr ystafell ddosbarth i ddarganfod baner y wlad ynghyd â ffaith ddiddorol.

Mae’n debyg mai asiantaeth ofod America yw’r un fwyaf enwog - NASA. Anfonodd ei lloeren gyntaf, Explorer 1, i’r gofod ar 31 Ionawr 1958. Dair blynedd yn ddiweddarach, anfonwyd ei gofodwr cyntaf i’r gofod - lansiwyd taith Alan Shepard ar 5 Mai 1961. Safle lansio NASA yw un o’r rhai mwyaf enwog hefyd (yn bennaf oherwydd y ffilm Apollo 13) - mae Canolfan Ofod Houston yn nhalaith Texas. Saesneg yw iaith NASA. Treuliodd Peggy Whitson, un o ofodwyr NASA, dri chant saithdeg chwech diwrnod yn y gofod dros ddwy daith wahanol - anhygoel!

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

50

Ni chaiff gofodwyr o Rwsia eu galw’n ofodwyr, fe’u gelwir yn gosmonôts.

Dyna sut mae’n hawdd cofio enw eu hasiantaeth ofod, ROSCOSMOS. Helo yn Rwsieg yw “privyet”. Caiff ei ysgrifennu fel hyn yn Rwsieg: Привет.

Mae Rwsia yn lansio ei rocedi o Gosmodrôm Baikonur, y safle lansio mwyaf Gogleddol yn y byd. Lansiwyd Sputnik 1 ar 4 Hydref 1957. Dyma’r lloeren artiffisial gyntaf erioed i

gylchdroi’r Ddaear. Mae’r cosmonôt Gennady Padalka wedi treulio wyth cant saithdeg naw diwrnod yn y gofod ar draws pum taith, ond y cosmonôt cyntaf erioed o Rwsia oedd Yuri Gagarin, y lansiwyd ei daith gyntaf ar 12 Ebrill 1961.

Mae JAXA, asiantaeth ofod Japan, yn gymharol newydd. Fe’i ffurfiwyd yn 2003 pan unodd tair asiantaeth wahanol. Yn Japaneg, mae こんにちは (“konnichiwa”) yn golygu helo. Er i Koichi Wakata, y gofodwr o Japan, dreulio tri chant pedwardeg saith diwrnod yn y gofod dros bedair taith, nid gofodwr oedd y dinesydd cyntaf erioed o Japan i gyrraedd y gofod! Hedfanodd Toyohiro Akiyama gyda’r asiantaeth ofod Sofietaidd ym mis Rhagfyr 1990, ac roedd yn newyddiadurwr! Lansiwyd lloeren gyntaf Japan, o’r enw Osumi, ar 11 Chwefror 1970. Roedd yn pwyso dim ond dau ddeg pedwar cilogram.

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pa ieithoedd ydych chi’n eu siarad

gartref neu o fewn eich teulu? Ydych chi’n gallu llunio rhestr o’r ieithoedd a’r cyfarchion sy’n eich cynrychioli chi, eich ffrindiau a’ch cymuned?

• Beth am ddulliau o gyfathrebu di-

eiriau? Sut ydych chi’n dweud ’helo’ gan ddefnyddio Iaith Arwyddion Prydain, Sillafu gyda Bysedd a Braille?

• Beth ydych chi’n sylwi o ran

dyddiadau’r teithiau cyntaf? Beth allwch chi ei ddarganfod a allai esbonio’r gwahaniaethau?

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Defnyddiwch ap Zappar i weld sioe Sleidiau o rai o’r gofodwyr sydd wedi bod i’r Orsaf Ofod Ryngwladol.

Mae hyn yn cynnwys gofodwyr o wledydd gwahanol yn Ewrop ynghyd â Rwsia, UDA a Japan. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: (https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions)

• Ymestynnwch y disgyblion drwy

ofyn iddynt ymchwilio i ofodwr o’r gorffennol neu’r presennol a chyflwyno gwybodaeth am eu teithiau i’r dosbarth. Anogwch ymchwil sy’n cynnwys gofodwyr sy’n ferched.

Pennod Dau Gweithgaredd 2.1 Gyda’n Gilydd yn y Gofod

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Darparwch ganolfan adnoddau i’r

• Crëwch grwpiau a rhowch wlad

wahanol neu asiantaeth ofod wahanol i bob grŵp. Gall y grwpiau fynd ati wedyn i gyflwyno eu canfyddiadau i’r dosbarth.

Her: • Rhowch restr o wefannau neu lyfrau

dibynadwy i’r disgyblion er mwyn cefnogi gwaith ymchwil annibynnol.

Gofynnwch i’r disgyblion ddarparu cyfesurynnau map ar gyfer lleoliad eu gwlad/rhanbarth.

grym i’r At Aw hr o!

Rhann wch yn grw eich dosba rth piau g asiant an roi aeth o fod ne waha u wlad gwaho nol i bob u n, yna ddwch gynry o bob chio grŵp i gyflw lwyr eu can yno fyd i’r dos diadau barth.

discoverydiaries.org

dosbarth, sy’n cynnwys ffeithlenni ar gyfer NASA, ESA, Asiantaeth Ofod y DU, CNSA a Roscosmos, yn ogystal â baneri a mapiau’r gwledydd.

51

lpu w i’n he d y r c a ydw i y gofod Cindy m a u dysg a ar y pobl i d doniaeth ym yd ifennu ac am w wch chi ysgr m r. All Ddaea ddion a fod? y w e n iad y go adrodd f Tim yn a t n y c d efyd! ddiwrno ynnwys llun h g Beth am

lly i’r gofod, fe d n y m l e a ich y’n c n rhannu e i’ Nid pawb s h c d o b h sig eic mae’n bwy y Ddaear. r a l b o h p profiadau â

d d e w Di

n o i d d y w Y Ne araf!

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 2.2: Y Newyddion Diweddaraf!

Diwedd

i’r gofod, felly cael mynd eich Nid pawb sy’n chi’n rhannu sig eich bod mae’n bwy Ddaear. phobl ar y profiadau â

helpu rydw i’n ydw i ac y gofod Cindy ysgu am a ar y pobl i dd oniaeth ym dd wy rifennu am ysg ac h chi r. Allwc Ddaea ddion am fod? d newy yn y go adroddia Tim taf ! cyn llun hefyd ddiwrnod gynnwys Beth am

Cefndir y Gweithgaredd hwn Roedd gan Tim Peake a’i gyd-ofodwyr amserlen brysur yn cynnal arbrofion, cynnal a chadw offer a gofalu am eu hiechyd drwy wrthsefyll effeithiau byw heb ddisgyrchiant.

Gan ddychmygu eu bod yn ofodwyr, bydd y disgyblion yn ysgrifennu erthygl papur newydd am eu diwrnod cyntaf yn y gofod.

Cyflawni’r Gweithgaredd Dyma enghraifft o erthygl newyddion y gallwch fwrw golwg drosti gyda’ch dosbarth (http:// www.bbc.co.uk/news/scienceenvironment-35324574) Ydych chi’n gallu dod o hyd i flogiau a straeon newyddion sy’n gysylltiedig â’r digwyddiad hwn? Edrychwch ar nifer o wahanol fathau o ddulliau adrodd

stori. Sut mae’r iaith a ddefnyddir, a’r cynnwys a adroddir, yn newid yn dibynnu ar y gynulleidfa?

Gofynnwch i’r plant chwilio am enghreifftiau o straeon o adroddiadau newyddion ar y teledu, y radio, y rhyngrwyd a’r papurau newydd. Fel grŵp, archwiliwch sut mae’r rhain yn wahanol i’r straeon rydyn ni’n eu rhannu â’n gilydd. Beth ydyn ni’n ei ddweud wrth ein ffrindiau, ein teuluoedd a’n hathrawon? Sut byddai hyn yn newid pe baem yn ysgrifennu erthygl papur newydd yn lle adrodd yr un stori wrth ffrind?

Bydd y disgyblion yn ysgrifennu erthygl papur newydd wedyn am eu diwrnod cyntaf yn y gofod.

Er mwyn ymestyn y gweithgaredd hwn ymhellach, gall y disgyblion weithio gyda’i gilydd i greu papur newydd neu gylchgrawn cyfan ynghylch taith Principia, yn cynnwys eu darnau eu hunain yn ogystal â mathau gwahanol o straeon a gyhoeddwyd yn ystod taith Tim.

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pa fath o drefn ddyddiol allai fod

gan Tim? Sut mae hyn yn wahanol i’ch trefn ddyddiol chi?

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Mynediad i’r rhyngrwyd

Ewch i discoverydiaries.org/ breaking-news-2/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Deunyddiau ysgrifennu • Bwrdd gwyn rhyngweithiol (dewisol)

discoverydiaries.org

dion Y Newyd araf!

Pennod Dau Gweithgaredd 2.2 Y Newyddion Diweddaraf!

53

• Pa bethau ydych chi’n eu gwneud Pennod Dau Gweithgaredd 2.2 Y Newyddion Diweddaraf!

bob dydd na allai Tim eu gwneud yn y gofod?

• Cerddodd Tim Peake a Tim

Kopra yn y gofod. Beth allwch chi ei ddarganfod am hyn? Ydych chi’n gallu casglu gwybodaeth i greu stori newyddion? Cofiwch ddyfyniadau a lluniau yn ogystal â manylion y stori.

cyfwelydd. Anogwch y disgyblion i ddefnyddio iaith ddisgrifiadol, synhwyraidd.

• Adolygwch nodweddion erthyglau

newyddion a gofynnwch i’r disgyblion gynnwys penawdau, capsiynau, dyfyniadau a chysyllteiriau amser yn eu hadroddiadau.

• Ydych chi’n gallu dod o hyd i

straeon newyddion yr Orsaf Ofod Ryngwladol a gyhoeddwyd gan wledydd eraill mewn ieithoedd eraill? Beth sy’n wahanol am y rhain o gymharu â straeon newyddion Prydain?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Rhowch eirfa i’r disgyblion allu

ei defnyddio yn eu hadroddiad newyddion.

• Defnyddiwch feddalwedd arddweud

neu anogwch gyfathrebu gweledol ar gyfer y disgyblion sydd angen cymorth llythrennedd ychwanegol.

Her: • Gallai’r disgyblion chwarae rôl

fel gofodwyr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol. Rhowch gyfle iddynt gyfweld â’i gilydd, gyda rhai yn chwarae rhan y gofodwr ac eraill yn chwarae rhan y newyddiadurwr neu’r

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

54

grym i’r At Aw hr o!

Crëwc

newyd h bapur d y do sb drwy gasglu arth adrod ho d eich d iadau new ll y isgybl hyd yn ion. G ddion a lle oe teithio d ychwane ch chi gu ad ddifyr ran y gofo a d, neu m lefydd y n hys ar gyf er llon bysebion g ofod gwisg a oedd gofod .

Zapiwch i gael yr atebion!

Ydych chi’n gallu gweld patrwm wrth i chi lenwi’r bylchau?

Cy dE iad th Ofo w’r cysyllt od e a t n ad Of Asia l am g a’r Orsaf o f i r f y r dd a g Ddae ydw i newy i y g n R ch rhw ladol. ma! Allwch w g n y y R ? neges godio gael y lpu i’w dad fy he

Helo ddwr y Da Fi sy’n farwy wrop.

dw i, y i t r , Be ith yn

U B E R H T A F Y C

Cod

Y

W

U

Th

T

S

Rh

R

Ph

P

O

N

M

Ll

L

J

I

H

Ng

G

Ff

F

E

Dd

D

Ch

C

B

A

B

U

R

M

L

H

Ff

D

__ __ M

__ __ F__ __ __ / __ __ __ __ __ __ ,

discoverydiaries.org

__ __ __ __ __ __ / __ __ / __ __ __ __ __ __ __ __.

/ O __ __ __ __ __ / O /

/ D __ __ A ’__ / __ __ E __ __? __ __ __’ __

__ I

H E __ __ !

R G J

Y Ll D G Ll L / Y Th L L Ch Ph,

S T A W Ch L / Th L / U L Ff Th E Ll Ch H.

J U Ch ‘ O / Ll H Th E D U / Ll /

U G / B Th J U ‘ O / C U Ch U O?

Ff Ch H Ll !

Pennod Dau Gweithgaredd 2.3 Cod Cyfathrebu

Gweithgaredd 2.3: Cod Cyfathrebu HREBU CYFAT Cod

w i, rti yd ith yn lo, Be Da

He ddwr y ’n p. Fi sy wy Cyfar Ofod Ewro lltiad ’r cysy taeth Asian l am gadw Orsaf Ofod dd ar a’r gyfrifo y Ddae Rydw i newy chi g wn rh adol.

Allwch Ryngwl ges yma! odio? ne gael y lpu i’w dadg fy he

A B

C

D

Ff Ch H Ll !

Ch D

Dd E F

Ff G

Ng

Ff

J

M

Ll

Ydych chi’n gallu gweld patrwm wrth i chi lenwi’r bylchau?

O P

R

Ph

S T

/ D __ __ A ’__ / __ __ E __ __?

__ __ __’ __

/ O __ __ __ __ __ / O /

__ __ __ __ __ __ / __ __ / __ __ __ __ __ __ __ __. __ __ F__ __ __ / __ __ __ __ __ __ ,

R

Rh

Zapiwch i gael yr atebion!

H E __ __ ! __ I

M N

Y Ll D G Ll L / Y Th L L Ch Ph, R G J

L

L

J U Ch ‘ O / Ll H Th E D U / Ll / S T A W Ch L / Th L / U L Ff Th E Ll Ch H.

H

H I

U G / B Th J U ‘ O / C U Ch U O?

U

__ __ M

Th U

W Y

B

Cefndir y Gweithgaredd hwn Bydd y gofodwyr yn cyfathrebu â’r Ganolfan Reoli a’u teuluoedd gan ddefnyddio rhwydwaith o loerenni o’r enw system Lloeren Tracio a Chyfnewid Data. Lansiwyd y lloeren gyntaf o’r rhain yn 1983. Mae dolenni fideo ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn dangos i’r Ganolfan Reoli beth sy’n digwydd yn y gofod, a gellir eu defnyddio i helpu i lywio’r gofodwyr drwy weithgareddau, os bydd angen cymorth arnynt.

Mae’r rhyngrwyd ar gael yn y gofod hefyd, sy’n helpu’r gofodwyr i gadw mewn cysylltiad â’u teuluoedd a’u ffrindiau. Yn anffodus mae’r rhyngrwyd yn araf iawn, ond mae’n dal i fod yn ddolen bwysig i’r Ddaear. Weithiau defnyddir codau yn y gofod, er mwyn i’r neges gywir gyrraedd y person neu’r sefydliad cywir.

Cyflawni’r Gweithgaredd

discoverydiaries.org

Yn y gweithgaredd hwn rydyn ni’n gofyn i’r disgyblion dorri cod i

56

ganfod neges. Bydd angen llawer o amynedd arnynt - yn union fel y gofodwyr gorau! Bydd rhai disgyblion yn torri’r cod tra bydd eraill o bosibl yn gweithio’n drefnus drwy’r cyfan hyd nes byddant wedi llenwi’r holl fylchau. Y naill ffordd neu’r llall, mae hwn yn ymarfer gwych ar gyfer codio, datrys problemau a meddwl yn fathemategol.

Er mwyn helpu’r disgyblion i dorri’r cod, dechreuwch drwy adnabod y llythrennau sydd gennych chi’n barod (e.e. B = D, Dd = Ff, Ff = H, ac ati).

Ysgrifennwch yr wyddor ar y bwrdd ac ysgrifennwch y llythrennau cyfatebol oddi tani wrth i chi eu dadgodio.

Ydych chi’n gallu gweld patrwm yn ffurfio? Gallai ymyriad gweledol helpu rhai disgyblion i ddeall hyn yn haws, felly gofynnwch i un o’r disgyblion dynnu llinell o’r llythyren ar y top i’r un llythyren yn y llinell oddi tani i weld a yw’n gallu gweld patrwm gweledol yn ffurfio. Dyma enghraifft: A

B

C

Ch

D

Dd

Ch

D

Dd

E

E

F

Ff

G

Mae’n edrych fel pe bai pob llinell yn mynd i’r un cyfeiriad! Mae pob llythyren yn yr wyddor wedi symud ymlaen dri lle. Nawr, a all eich disgyblion lenwi gweddill y bylchau a dadgodio’r neges ddirgel hon?

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Bwrdd gwyn/Bwrdd du i helpu’r disgyblion i dorri’r cod

Ewch i discoverydiaries.org/earthto-principia/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

Atebion i’r Gweithgaredd hwn

• A oes rhyngrwyd ar gael yn y gofod?

Pam byddech chi’n defnyddio’r rhyngrwyd pe baech yn ofodwyr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol?

• Gan ddefnyddio’r cod yn y

Pennod Dau Gweithgaredd 2.3 Cod Cyfathrebu

gweithgaredd, ydych chi’n gallu ysgrifennu neges o’r gofod?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Rhowch lythrennau ychwanegol

i’r dosbarth a gweithiwch gyda’ch gilydd neu mewn grwpiau bach i ganfod patrwm y cod.

• Rhannwch y dosbarth yn grwpiau gallu

cymysg i gefnogi’r disgyblion AAA.

Her: • Gan weithio mewn grwpiau,

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Sut bydd gofodwyr yn cadw mewn

cysylltiad â’r Ganolfan Reoli?

• Pam bod cyfathrebu â’r Ddaear mor

bwysig i ofodwyr?

• Pam byddai’n ddefnyddiol

ysgrifennu mewn cod?

gofynnwch i’r disgyblion lunio llinell amser o hanes ysgrifennu codau, yn dyddio’n ôl i’r gorffennol pell.

• Gofynnwch i’r disgyblion ymchwilio

i un dull o godio, yn ogystal â’r defnydd a wneir ohono e.e. cod Enigma, cod Morse, Rot1, addrefnu, seiffr shifft Cesar neu ddulliau amgryptio cyfoes.

grym i’r At Aw hr o!

Gofyn nw greu e ch i’r disgy blion un hunain egeseuon eu mew mwyn i’w cy n cod er d-dd eu dad godio isgyblion . Galle chi he f c disgyb yd roi nege h s i’r lion ei ch ofyn i ddynt odio neu greu codau eu hun eu ain.

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

discoverydiaries.org

ZAP! Gall y disgyblion weld yr ateb wedi’i ddatgodio gan ddefnyddio ap Zappar ar gyfer dyfeisiau symudol neu dabled. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: (https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions)

57

Pennod 3: Gwelaf i...

Nawr bod y disgyblion wedi ymgyfarwyddo â bywyd fel gofodwr, mae’n bryd archwilio eu cartref newydd – yr Orsaf Ofod Ryngwladol – y tu mewn a’r tu allan!

Dysgwch am strwythur cymhleth ac anhygoel yr Orsaf Ofod, yna edrychwch allan drwy’r ffenestr i arsylwi’r Ddaear a Chysawd yr Haul.

Beth sydd yn y bennod hon?

3.1 – Eich Cartref Newydd Dysgwch am gydrannau gwahanol yr Orsaf Ofod Ryngwladol a’u rolau arbennig. > Gwyddoniaeth a Dylunio a Thechnoleg 3.2 – Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun Cwblhewch bos uno’r dotiau, yna crëwch allwedd sy’n defnyddio cod lliw. > Gwyddoniaeth a Mathemateg 3.3 – Golwg ar y Ddaear o’r Gofod Gan ddefnyddio lluniau Tim Peake o’r Ddaear fel ysbrydoliaeth, ysgrifennwch flog teithio ynglŷn ag arsylwi ein planed ni. > Gwyddoniaeth a Llythrennedd 3.4 – Cysawd yr Haul Ar ôl ymchwilio i Gysawd yr Haul, ysgrifennwch adroddiad yn disgrifio’r amodau ar bob planed. > Gwyddoniaeth a Llythrennedd

Zapiwch i gael yr atebion!

l. yngwlado R d o f O f rsa u dd yw’r O y w e n ei adeilad f n e r w t r h a l c e o h Eic ’r hyg yd i fyny o rwythur an w t s d y lu g d d a o u f na Ca eld dio cydran gallwch w d , s y n lu f a e f d o d n gan dol sydd wch chi’ la h c w y r g n d y e R s od Ddaear. O r Orsaf Of y n y u ia p . llawer o sia aear hefyd d D y r a i’w gweld

D D Y NEW

F E R T R A EICH C

Helo Brentisiaid y Gofod, efallai y bydd angen i chi gerdded gyda Tim yn y gofod i drwsio’r tu allan i’r Orsaf Ofod Ryngwladol. Zapiwch yma i wylio Tim yn cerdded yn y gofod a dechreuwch ymarfer!

Mae’r Fraich Robotig yn hir ac yn hyblyg er mwyn cyrraedd o amgylch yr Orsaf Ofod Ryngwladol a thrwsio pethau ar y tu allan. Gall symud bron 100,000 cilogram o offer! Os yw eliffant yn pwyso 5000 kg, sawl eliffant allai braich robotig ei godi? _____________ .

Mae’r paneli petryal llai o faint yn wresogyddion thermol sy’n cael gwared ar _______ a gynhyrchir gan yr Orsaf Ofod.

Mae’r paneli mawr petryal yn baneli solar sy’n casglu _____________ ac yn ei droi’n _____________ .

Y siapiau sffêr a silindr yw’r ardaloedd lle mae’r gofodwyr yn ____________ ac yn ____________. Mae’r rhain yn wasgeddedig, yn union fel can o ddiod pop!

Y trawstiau hir a’r trionglau sy’n dal yr Orsaf Ofod at ei gilydd. Mae’r trionglau’n _____________ yr Orsaf Ofod ac yn gwneud yn siŵr bod y trawstiau’n gallu dal yr Orsaf Ofod Ryngwladol enfawr at ei gilydd.

Mae gan bob rhan o’r Orsaf Ofod rôl arbennig.

Allwch chi weithio allan beth mae pob rhan yn ei wneud?

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 3.1: Eich Cartref Newydd NEWYDD

l. d Ryngwlado r Orsaf Ofo u newydd yw’ ei adeilad Eich cartref ythur anhygoel hwn o’r wyd i fyny strw d nau a glud Cafodd y dio cydran gallwch wel gan ddefnyd ychwch chi’n ofalus, gwladol sydd edr af Ofod Ryn Ddaear. Os iau yn yr Ors llawer o siap Ddaear hefyd. ar y i’w gweld

Zapiwch i gael yr atebion!

Mae gan bob rhan o’r Orsaf Ofod rôl arbennig.

Allwch chi weithio allan beth mae pob rhan yn ei wneud?

Y trawstiau hir a’r trionglau sy’n dal yr Orsaf Ofod at ei gilydd. Mae’r trionglau’n _____________ yr Orsaf Ofod ac yn gwneud yn siŵr bod y trawstiau’n gallu dal yr Orsaf Ofod Ryngwladol enfawr at ei gilydd.

Y siapiau sffêr a silindr yw’r ardaloedd lle mae’r gofodwyr yn ____________ ac yn ____________. Mae’r rhain yn wasgeddedig, yn union fel can o ddiod pop!

Mae’r paneli mawr petryal yn baneli solar sy’n casglu _____________ ac yn ei droi’n _____________ .

Mae’r paneli petryal llai o faint yn wresogyddion thermol sy’n cael gwared ar _______ a gynhyrchir gan yr Orsaf Ofod.

Mae’r Fraich Robotig yn hir ac yn hyblyg er mwyn cyrraedd o amgylch yr Orsaf Ofod Ryngwladol a thrwsio pethau ar y tu allan. Gall symud bron 100,000 cilogram o offer! Os yw eliffant yn pwyso 5000 kg, sawl eliffant allai braich robotig ei godi? _____________ .

Helo Brentisiaid y Gofod, efallai y bydd angen i chi gerdded gyda Tim yn y gofod i drwsio’r tu allan i’r Orsaf Ofod Ryngwladol. Zapiwch yma i wylio Tim yn cerdded yn y gofod a dechreuwch ymarfer!

Cefndir y Gweithgaredd hwn Gellir dadlau mai’r Orsaf Ofod Ryngwladol yw’r prosiect rhyngwladol gorau erioed - hyd yma beth bynnag!

Mae’n bartneriaeth rhwng Ewrop, Canada, Japan, Rwsia ac UDA. Dechreuwyd ei hadeiladu yn 1998 pan lansiwyd modiwl Zarya o Rwsia.

Cludwyd y rhan bwysig olaf o’r Orsaf - Sbectromedr Magnetig Alffa neu AMS-02, synhwyrydd ffiseg ronynnol ar wennol ofod ym mis Mai 2011.

Mae’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn pwyso 360 tunnell ac mae ganddi dros 820 metr ciwbig o ofod wasgeddedig er mwyn i bobl allu byw yno. Mae’n debyg o ran maint i gae pêl-droed, sy’n golygu bod digon o le i griw o chwech person fyw, gweithio ar eu harbrofion a chadw’r holl offer sydd ei angen arnynt i oroesi yn y gofod ac i gynnal yr Orsaf Ofod ei hun.

Byddai’n amhosibl adeiladu’r Orsaf Ofod Ryngwladol ar y Ddaear - fyddai dim un roced yn ddigon mawr neu bwerus i’w lansio i’r gofod - felly cafodd ei hadeiladu fesul darn yn y gofod. Mae wedi cymryd mwy na 40 o deithiau i’r gofod i gludo’r holl ddarnau sydd eu hangen i adeiladu’r Orsaf.

Cyflawni’r Gweithgaredd Mae’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn strwythur cymhleth iawn ac ar yr olwg gyntaf, gall fod yn frawychus. Mae’r gweithgaredd yn symleiddio dyluniad yr Orsaf Ofod drwy ofyn i’r disgyblion ganolbwyntio ar y siapiau gwahanol y tu mewn iddi, ac edrych ar beth mae’r siapiau hynny’n ei wneud. Byddant yn ategu hyn yn y gweithgaredd nesaf yn y bennod hon - Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun (Gweithgaredd 3.2). Cyn darllen y gweithgaredd hwn gyda’r dosbarth, anogwch y plant i drafod a chynnig beth yw cydrannau unigol yr Orsaf Ofod. Gallwch ddarllen mwy am yr Orsaf Ofod Ryngwladol yma: http://www.esa.int/ Our_Activities/Human_Spaceflight/ International_Space_Station/About_ the_International_Space_Station

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Deunyddiau crefft neu adnoddau fel Lego (dewisol)

Ewch i discoverydiaries.org/yournew-home/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

discoverydiaries.org

F EICH CARTRE

Pennod Dau Gweithgaredd 3.1 Eich Cartref Newydd

61

Atebion Pennod Dau Gweithgaredd 3.1 Eich Cartref Newydd

• Pam bod yr Orsaf Ofod Ryngwladol

yn edrych mor wahanol i unrhyw adeilad ar y ddaear? Sut mae’n wahanol i’ch tŷ neu’ch ysgol?

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Defnyddiwch ap Zappar i wylio Tim Peake yn hyfforddi ar gyfer cerdded yn y gofod pan oedd ar y Ddaear ac i weld uchafbwyntiau’r digwyddiad go iawn y tu allan i’r Orsaf Ofod Ryngwladol. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

• Mae’r trionglau’n cynnal/cefnogi/

cryfhau yr Orsaf Ofod ac yn gwneud yn siŵr bod y trawstiau’n gallu dal yr Orsaf Ofod Ryngwladol enfawr at ei gilydd.

• Y siapiau sffêr a silindr yw’r

ardaloedd lle mae’r gofodwyr yn byw ac yn gweithio.

• Mae’r paneli mawr petryal yn baneli

solar sy’n casglu golau’r haul ac yn ei droi’n ynni/trydan.

• Mae’r paneli petryal llai o faint yn

wresogyddion thermol sy’n cael gwared ar wres a gynhyrchir gan yr Orsaf Ofod.

• Gallai’r fraich robotig godi 20

eliffant.

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth discoverydiaries.org

• Beth fyddech chi’n hoffi/ddim

62

yn hoffi am fyw ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol? Pam?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Anogwch y disgyblion i ddefnyddio

iaith ddisgrifiadol i ddisgrifio’r Orsaf Ofod. Rhowch ffotograff o’r Orsaf Ofod iddynt a gofynnwch iddynt feddwl am ansoddeiriau i’w disgrifio.

• Gofynnwch i’r disgyblion wneud

modelau 3D o’r Orsaf Ofod Ryngwladol gyda blociau adeiladu plastig. Ydyn nhw’n gallu defnyddio codau lliw ar gyfer y cydrannau gwahanol o’r Orsaf Ofod?

Her: • Anogwch y disgyblion i ymchwilio

ymhellach drwy ofyn iddynt greu canllaw neu ffeil ffeithiau am yr Orsaf Ofod Ryngwladol.

• Gofynnwch i’r disgyblion greu

diagram neu fodel wedi’i labelu o’r Orsaf Ofod, yn cynnwys disgrifiadau o’r cydrannau unigol a beth yw eu pwrpas.

h c i E n u l L u Tynn

d o f O f a s Gor

ALLWEDD Trawstiau = Glas

n u H h Eic

sgu mwy am y d i d e w i h c d eich Nawr eich bo , mae angen d d y w e n f re i eich cart ianneg arnom ir e h p a io n lu . sgiliau dy rtref newydd a c h ’c o m ra greu diag

Dilynwch y rhifau i lunio amlinell, yna lliwiwch yr holl gydrannau gyda’ch allwedd lliwiau eich hun.

88

1

86 87 2

85

3 11

10 5

4

9

13 12

8

18 17

20

16 26

25

27

21

22 23

24

28 29

31 30

32

50

47 45

46

43

7

14

15

77

76

75 74 71 70

84

79 78 83

82

66 65

53

64

44 39

41

54

38

34 36

37

63

55 62

56 6

67

51 42 52

40

33

35

68

49

48

19

69

57 58

59

72

73

80

81

61 60

discoverydiaries.org

81 80 73 72 63

64

61 60 59

36 33

35

30

15

28

27

29

26 16 9

8

7

14

17 13 12

18 11

6

5

4

10 3 2

1

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae’r gweithgaredd hwn yn adeiladu ar Weithgaredd 3.1: Eich Cartref Newydd, gan ymestyn dealltwriaeth y disgyblion o wahanol gydrannau’r Orsaf Ofod Ryngwladol ymhellach. Yng Ngweithgaredd 3.1, byddai’r disgyblion wedi cael cyflwyniad i’r rhannau gwahanol o’r Orsaf Ofod. Nawr, gallant archwilio sut mae’r rhannau hyn yn ffitio gyda’i gilydd, ar yr un pryd â datblygu dealltwriaeth o allweddi ar fapiau.

Gallwch adeiladu ar hyn drwy drafod y cysyniad o allweddi ar fapiau yng Ngweithgaredd 6.2: Y Daith Adref, lle bydd y disgyblion yn creu map o’r llwybr o safle glanio dychmygol i’w cartref.

Cyflawni’r Gweithgaredd

discoverydiaries.org

Dechreuwch drwy ddangos rhai lluniau o’r Orsaf Ofod Ryngwladol i’r plant, fel hwn: http://www.esa.int/images/ s132e012208,3.jpg a gofynnwch i’r disgyblion a ydynt yn gallu adnabod y cydrannau gwahanol ar y llun

64

o Weithgaredd 3.1. Yna gallant gwblhau’r gweithgaredd uno’r dotiau.

Efallai y bydd angen i’r disgyblion iau gael rhywfaint o help i gyfrif, felly gallech chi wneud hyn fel grŵp.

34

31

32

23

24

25

58

53

54

62 55

41

56 38

39

37

44 40

43 47

45 22

20

21

46

48 19

Dilynwch y rhifau i lunio amlinell, yna lliwiwch yr holl gydrannau gyda’ch allwedd lliwiau eich hun.

u mwy am chi wedi dysg n eich Nawr eich bod ydd, mae ange m i eich cartref new arno a pheirianneg ydd. sgiliau dylunio new ef o’ch cartr greu diagram

Eich Hun

Gorsaf Ofod

Eich Tynnu Llun

57

84

82

65

66

51 42 52

85

77

79 78 83 75 74

76 69

71 70

49

68

67

Trawstiau = Glas

ALLWEDD

50

86 87

Gweithgaredd 3.2: Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun 88

Pennod Dau Gweithgaredd 3.2 Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun

Unwaith y byddwch chi wedi uno’r dotiau, trafodwch y cysyniad o allwedd ar gyfer map/diagram fel grŵp. Efallai yr hoffech ddangos rhai enghreifftiau o atlas, map neu ddiagramau fel yr un yma. Mae hwn yn gyfle da i ddysgu am liwiau a sut a pham rydyn ni’n cysylltu pethau â lliwiau. Defnyddiwch olwyn liwiau fel hon: https://de.pinterest. com/pin/556405728936529087/ a gofynnwch i’r disgyblion ddewis lliwiau priodol i gyfateb i swyddogaeth rhannau gwahanol o’r Orsaf Ofod Ryngwladol.

Er enghraifft, gallai’r trawstiau fod yn ddu neu’n las gan mai eu rôl nhw yw darparu cryfder a chynhaliaeth. Gallai’r paneli solar fod yn oren neu’n felyn i ddangos gwres a goleuni.

I ymestyn y disgyblion mwy abl, fe allech chi roi mapiau twristiaeth iddynt neu gyfeiriadur strydoedd o ardal leol, er mwyn iddynt weld enghreifftiau eraill o allweddi mapiau sy’n dangos mannau o ddiddordeb, toiledau cyhoeddus, banciau a pheiriannau ATM/codi arian parod, swyddfeydd post, parciau ac ati.

Gofynnwch i’r disgyblion dynnu llun eu map eu hunain o dir yr ysgol, parc lleol neu’r gymdogaeth, gan farcio mannau o ddiddordeb a chreu allwedd cyfatebol ar gyfer y map. Neu, cuddiwch symbolau ar fap a gofynnwch i’r disgyblion eu llenwi gan ddilyn allwedd y map.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Pensiliau lliw neu binnau ffelt

Ewch i discoverydiaries.org/drawyour-own-iss/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Enghreifftiau o allweddi gwahanol a ddefnyddir ar fapiau a diagramau

• Beth yw pwrpas allwedd ar fap a

pham ei fod yn ddefnyddiol?

• Pa enghreifftiau eraill allwch

chi feddwl amdanynt lle caiff symbolau a lluniau eu defnyddio i gynrychioli rhywbeth?

• Ydych chi’n gallu dod o hyd i unrhyw

enghreifftiau o arwyddion yn yr ysgol neu gartref sy’n defnyddio lluniau neu symbolau yn lle testun (neu yn ogystal â thestun)?

• Pam wnaethoch chi ddewis y lliwiau

penodol ar gyfer allwedd eich map? Pa ystyron neu emosiynau ydych chi’n ceisio eu cyfleu gyda’r lliwiau hynny?

• Pam bod angen i ni allu cyfathrebu

mewn mwy nag un ffordd?

Gwaith Ymestynnol Efallai yr hoffai’r disgyblion hŷn ddefnyddio’r pos hwn i greu eu llun eu hunain sy’n defnyddio cod lliwiau. Bydd angen iddynt ei dorri allan yn ofalus, felly efallai nad yw’r gweithgaredd yn addas i ddisgyblion iau. Gweler https://discoverydiaries. org/wp-content/uploads/2020/03/ Space-Diary_ISS-Puzzle-Visual-LiteracyExercise_Ext-3.2.pdf

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Fel dosbarth neu mewn grwpiau llai,

defnyddiwch sbwriel i greu model

o’r Orsaf Ofod Ryngwladol. Ar ôl gorffen y model, defnyddiwch ef fel sail i drafod y cydrannau gwahanol a’u pwrpas.

• Er mwyn helpu’r disgyblion i greu

allwedd, rhowch fapiau iddynt sy’n cynnwys eiconau neu adroddiadau tywydd sy’n defnyddio codau lliw ar gyfer y tymereddau gwahanol.

Trafodwch y rhain fel dosbarth cyn gwahodd y disgyblion i greu eu hallweddi eu hunain.

Pennod Dau Gweithgaredd 3.2 Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun

Her: • Os yw’r disgyblion wedi creu model

ar gyfer Gweithgaredd 3.1: Eich Cartref Newydd, defnyddiwch hyn fel cyfle i werthuso a gwella eu model, yn seiliedig ar eu dealltwriaeth well o strwythur yr Orsaf Ofod Ryngwladol.

• Mewn grwpiau llai neu fel dosbarth,

gofynnwch i’r disgyblion beth maen nhw’n awyddus i’w ddysgu am yr Orsaf Ofod. Gofynnwch iddynt lunio cwestiynau penodol, y gallant eu hateb drwy ymchwil annibynnol.

grym i’r At Aw hr o!

Gade disgyb wch i’r lion g hallw reu ddefn edd eu hun eu yddio ain ga co n yn bw ysig ia d lliw. Mae w hyn n sy’n d dall i l i ddisgybli on iwiau. ein Ta Gw fle o Dda n Ymwybyd eler llineb diaeth Lli o wyb w am rago r odaet h

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma ! discoverydiaries.org

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth

65

ld d isod i we o c y h c iw p Za ol o’r iau rhyfedd o’r rhai o’r llun yd gan Tim w n n y d a r a Ddae archwilio wch un i’w is w e D . d am fo go flog teithio h c w n n fe ri ac ysg fyddiadau. eich dargan

hygoel do olygfa an d n a g d d e d, ro , ynyddoedd im yn y gofo m , d d e ro fo Pan oedd T cefn wr i Gallai weld chi yw hi na o tr h ic E . o’r Ddaear. d ed ni! dd a dinaso h ein planed c diffeithdiroe w d rd a h a ddod arsylwi rhyfe

R A G W GOL r a e a y Dd D O F O G O’R FY MLOG TEITHIO

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 3.3: Golwg ar y Ddaear o’r Gofod FY MLOG TEITHIO

goel do olygfa anhy roedd gand yn y gofod, yddoedd, Pan oedd Tim i weld cefnforoedd, myn i yw hi nawr Galla o’r Ddaear. d. Eich tro chi d a dinasoed ein planed ni! diffeithdiroed a harddwch ddod rhyfe arsylwi

isod i weld Zapiwch y cod l o’r u rhyfeddo o’r rhai o’r llunia wyd gan Tim Ddaear a dynn un i’w archwilio iswch io am gofod. Dew wch flog teith ac ysgrifenn au. diad eich darganfyd

Cefndir y Gweithgaredd hwn Tra oedd Tim Peake ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol, roedd yn gallu gweld y Ddaear mewn ffordd na fydd y rhan fwyaf o bobl byth yn cael cyfle i’w wneud. Gwelodd bob math o ryfeddodau, fel atmosffer y Ddaear, yr aurora borealis yn ystod y gaeaf yn Ewrop a stormydd llwch yr haf yn Affrica. Gwelodd y cymylau oddi tano a gwyliodd olau’r haul dros grymedd y Ddaear.

Ar waelod yr Orsaf Ofod, mae camera Urthecast sy’n darlledu fideo manylder uwch yn fyw o’r Orsaf Ofod. Mae’n gweld yr haul yn gwawrio ac yn machlud 16 gwaith y diwrnod!

Cyflawni’r Gweithgaredd Mae’r ymarfer ysgrifennu creadigol hwn yn gofyn i’ch Prentisiaid Gofod ddewis lle ar y Ddaear nad ydynt erioed wedi bod iddo, a dychmygu pa fath o brofiad fyddai ymweld ag ef.

Byddant yn defnyddio detholiad o luniau a gymerodd Tim Peake tra oedd ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol fel awgrymiadau gweledol i’w helpu i ysgrifennu. Gallwch ddefnyddio’r cod Zap hefyd i weld detholiad anhygoel o luniau gan Tim. I gael cyfarwyddiadau ar sut mae defnyddio’r cod Zap, ewch i https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

Beth mae’r disgyblion yn ei sylwi am y dirwedd - lliwiau, tywydd, tymhorau, poblogaeth ac ati? Pa nodweddion ffisegol sydd i’w gweld sy’n wahanol i adref? Ydyn nhw’n gallu disgrifio’r lle yma mewn blog teithio?

Efallai fod eich Prentisiaid Gofod yn edrych ymlaen at weld yr hyn allai Tim a’i gyd-ofodwyr ei weld! Cadwch mewn cof, os yw’r Orsaf Ofod Ryngwladol mewn cylchfa amser ’nos’, bydd y ffrwd yn ddu. Gallwch weld lleoliad yr Orsaf Ofod Ryngwladol drwy ddefnyddio Traciwr yr Orsaf Ofod Ryngwladol: http://www.isstracker.com/.

Mae’r fideo treigl amser hwn a gymerwyd o’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn y nos yn dangos cymylau, stormydd taranau ac auroras: http://www.esa. int/spaceinvideos/Videos/2016/04/ Powerful_thunderstorms_off_the_ coast_of_Sumatra Cymerwch gip hefyd ar dudalen Flickr Tim lle postiodd ei hoff luniau o’r Ddaear: https://www.flickr. com/photos/timpeake/ (Os oes cydnabyddiaeth NASA/ESA ar y lluniau, mae croeso i chi eu defnyddio ar yr amod eich bod yn cydnabod mai lluniau NASA/ESA ydyn nhw).

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Beth fyddai’r gwahaniaethau mwyaf

rhwng sut mae’r ysgol yn edrych o’n safbwynt ni ac o’r gofod?

• Ble neu beth fyddech chi’n hoffi

tynnu ei lun o’r gofod?

• Pa fath o weithgareddau tywydd

allech chi eu gwylio o’r Orsaf Ofod Ryngwladol? Pa fath o systemau tywydd allech chi eu gweld o’r gofod yn unig?

• Sut byddai’r Ddaear yn edrych o’r

Orsaf Ofod Ryngwladol yn ystod

discoverydiaries.org

GOLWG AR y Ddaear O’R GOFOD

Pennod Dau Gweithgaredd 3.3 Golwg ar y Ddaear o’r Gofod

67

Pennod Dau Gweithgaredd 3.3 Golwg ar y Ddaear o’r Gofod

y dydd? Beth am yn y nos? Sut olwg fyddai ar yr haul yn gwawrio neu’n machlud?

• Sut mae’r olygfa o’r gofod wedi newid

dros y blynyddoedd tybed? Ydych chi’n gallu gweld y gwahaniaethau o ran faint o olau sydd i’w weld, maint y dinasoedd, maint y cefnforoedd a’r coedwigoedd?

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Gall y disgyblion ddefnyddio ap Zappar i weld y detholiad o luniau anhygoel o’r Ddaear a dynnodd Tim Peake o’r gofod. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod.

Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries. org/toolkit/discovery-diaries-zapparinstructions/

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Cefnogwch y disgyblion i ystyried

safbwyntiau gwahanol drwy ofyn iddynt edrych ar wrthrychau bob dydd o’r ochr ac oddi uchod. Ydyn nhw’n gallu disgrifio’r gwahaniaethau?

• Er mwyn helpu’r disgyblion i

ddychmygu sut gallai’r Ddaear edrych o’r gofod, dechreuwch drwy ofyn iddynt sut byddai’r ysgol yn edrych o hofrennydd neu awyren.

Her: • Gwyliwch fideo o’r tywydd o’r

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

68

Orsaf Ofod Ryngwladol ac yna

dangoswch adroddiadau tywydd lleol, cenedlaethol a rhyngwladol i’ch dosbarth. Ble sydd boethaf neu oeraf? Sut mae’r tymhorau’n effeithio ar hyn? Cyn ysgrifennu’r blog yma, gofynnwch i’r disgyblion ddewis tymor penodol a lleoliad ar y Ddaear i ysgrifennu amdanynt.

• Gofynnwch i’r disgyblion droi eu blog

teithio yn adroddiad newyddion. Beth sy’n wahanol rhwng y ddau fformat?

Sicrhewch fod y disgyblion yn ystyried eu cynulleidfa ac amcanion y mathau gwahanol o ysgrifennu.

Dolenni Defnyddiol Ewch i discoverydiaries.org/ looking-at-the-earth-fromspace/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

grym i’r At Aw hr o!

Gallec h inte TGCh g i’r gw reiddio e i thgare hwn disgyb drwy ofyn dd i’r lio ac yna n deipio eu b ei ych waneg log lwyfan u blogi at ddim, y gallw o syml, am ch e dosba rthiad i rannu â au era ill.

Gwener

Bydd hyn yn eich helpu i ddysgu pa blanedau y gellir eu harchwilio.

Lliwiwch y planedau yng nghysawd yr haul, yna ysgrifennwch adroddiad planedol yn disgrifio’r amodau ar bob un.

Mawrth

Mercher

d w a Cys l u a yr H Y Ddaear

Iau

Sadwrn

discoverydiaries.org

Wranws

Stormus, gwyntog a gwyllt! Oer iawn.

Neifion

Pennod Dau Gweithgaredd 3.4 Cysawd yr Haul

Gweithgaredd 3.4: Cysawd yr Haul Cysawd l yr Hau

Sadwrn Neifion Stormus, gwyntog a gwyllt! Oer iawn.

Y Ddaear

Mercher Lliwiwch y planedau yng nghysawd yr haul, yna ysgrifennwch adroddiad planedol yn disgrifio’r amodau ar bob un.

Bydd hyn yn eich helpu i ddysgu pa blanedau y gellir eu harchwilio.

Wranws Gwener

Mawrth

Iau

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae wyth planed yng nghysawd yr haul, sydd i gyd yn cylchdroi o amgylch yr Haul, ynghyd â phum corblaned fach, a 173 o leuadau y gwyddom amdanynt. Ac wrth gwrs, mae pethau eraill hefyd: mae 3,319 o gomedau, 670,452 o asteroidau, meteorau a meteoritau, lloerennau wedi’u gwneud gan bobl a’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn cylchdroi o amgylch y Ddaear. Mae’r planedau yng nghysawd yr haul i gyd yn wahanol iawn: o’u maint, eu pwysau a’u tymheredd, i’w gwneuthuriad.

Cyflawni’r Gweithgaredd

discoverydiaries.org

Mae’r gweithgaredd hwn yn ymwneud ag archwilio Cysawd yr Haul. Mae angen i’r disgyblion ddarllen a dewis ffeithiau allweddol am y planedau gwahanol yng Nghysawd yr Haul:

70

Mercher, Gwener, y Ddaear, Mawrth, Iau, Sadwrn, Wranws a Neifion.

I ddechrau, gofynnwch i’r disgyblion beth maen nhw’n ei wybod yn barod am bob un o’r planedau.

Yna bydd y disgyblion yn ysgrifennu adroddiad yn disgrifio pob planed yng nghysawd yr haul ar y daflen weithgaredd. Bydd hyn yn eu helpu i ddysgu pa blanedau y gellir eu harchwilio.

Rydyn ni wedi paratoi rhywfaint o wybodaeth am y planedau eraill, i’r disgyblion ei defnyddio yn yr ystafell ddosbarth. Mae’r adnoddau hyn ar gael ar wefan y Dyddiadur Gofod: https://discoverydiaries.org/ exploring-solar-system/.

Dyma gyfle gwych i chi gyflawni rhywfaint o waith ymchwil annibynnol hefyd. Gall y disgyblion ddefnyddio eu sgiliau cyfrifiadura i ymchwilio i’r planedau a chanfod ffeithiau allweddol amdanynt fel eu maint a nifer eu lleuadau.

Gall y disgyblion archwilio Cysawd yr Haul ymhellach drwy ddysgu pa mor gyflym mae planedau gwahanol yn cylchdroi o amgylch yr Haul.

Gofynnwch iddynt gyfrifo beth fyddai eu hoed ar blanedau gwahanol, gan ddefnyddio’r adnodd hwn: http:// theplanets.org/age-on-planets/

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Cyfrifiaduron â mynediad i’r rhyngrwyd

Ewch i discoverydiaries.org/thesolar-system/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Gwybodaeth am blanedau (dewisol) • Pinnau ffelt a phensiliau lliw

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Beth sy’n penderfynu a oes modd

archwilio planed ai peidio?

• Yn eich barn chi, pa blanedau

fyddai’n bosibl i ni ymweld â nhw yn y dyfodol? Pam?

• Sut gellid defnyddio’r teithiau hir i’r

Orsaf Ofod Ryngwladol fel cam tuag at ymweld â phlanedau eraill?

Her: • Yn unigol neu mewn grwpiau,

gofynnwch i’r disgyblion wneud model o Gysawd yr Haul a’i labelu.

I’w hymestyn, gofynnwch iddynt ei wneud ar raddfa.

Pennod Dau Gweithgaredd 3.4 Cysawd yr Haul

• Gofynnwch i’r disgyblion wneud ffeil

ffeithiau am bob planed, yn cynnwys nifer ei lleuadau, ei maint, ei phellter o’r Ddaear, ystyr ei henw ac ati.

• Os nad yw’n bosibl i bobl ymweld

â phlaned, a oes ffyrdd eraill o’u harchwilio?

• Dyma ffordd dda o gofio trefn y

planedau yng nghysawd yr haul: Morgan, Gafodd, Ddarn, Mawr, I’w, Sglaffio, Welodd, Neb y, Pwdin. Gan nad yw Plwton yn cael ei chydnabod fel planed mwyach, a all y disgyblion ddod o hyd i ffordd newydd o gofio’r drefn?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Rhowch ddisgrifiadau i’r disgyblion

a gofynnwch iddynt gyfateb y disgrifiadau i’r planedau gwahanol.

• Fel dosbarth, meddyliwch am

grym i’r At Aw hr o!

Ymest y disgyb nnwch y l ion ofyn i ddynt drwy Gweit gwblh hg au Hirfait aredd 2.1: T h, ait Planed o Ddyddiad h ur M awr cynnw ys ani th, sy’n Gysaw meiddiad o d yr H aul.

ansoddeiriau i ddisgrifio’r amodau gwahanol ar bob planed. Gall y disgyblion fynd ati wedyn i ddewis geirfa briodol ar gyfer pob planed.

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

71

Pennod 4: Gofod Gwyddoniaeth Mae’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn labordy gwyddoniaeth enfawr, sy’n cylchdroi o amgylch y Ddaear yn y gofod. Yn ystod taith Principia, cymerodd Tim Peake ran mewn mwy na 250 o arbrofion. Mae’n bryd i’ch disgyblion fentro i’r labordy i wneud ambell i ddarganfyddiad gwyddonol.

Beth sydd yn y bennod hon?

4.1 – Garddio yn y Gofod Ymchwiliwch i’r planhigion gorau i’w tyfu yn y gofod yna ewch ati i ddylunio gardd ofod gynaliadwy. > Gwyddoniaeth ac Iechyd a Lles 4.2 – Dŵr yn y Gofod Tynnwch lun cylch oes diferyn o ddŵr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol i ddysgu am ailgylchu dŵr. > Gwyddoniaeth a Chelf 4.3 – Amdani i Arbrofi Cynigiwch gwestiynau gwyddonol, yna dyluniwch arbrawf er mwyn dod i gasgliad. > Gwyddoniaeth a Dylunio a Thechnoleg

ydw ac r lynu’r , i ydw m gyd ydd ar y b Lib frifol a n digw ladol. y ’ w i’n g fion sy d Ryng d pa o o r arb saf Ofo arganf i’w tyfu r d yr O h chi d addas ch c n w Allw ydd sy’ Yna tro th yn r d ? fwy gofod ddosba isiwch yn y ystafell d a che n hyn. o o eich rdy gof lanhigi nhigyn a p o lab un o’r eich pl n u dyf wch lu u. l Tynn a’i labe yma

DU yblion ledled y g is d h et na w fe incipia, rhaid Yn ystod taith Pr roced yr oedd yn s ty le au d ha u dyf wybod bod helpu Tim drwy Oeddech chi’n g . od of g i’r w i naw nh i Tim fynd â Ewrop wedi nod d fo O h et ta an si iwch A yn y gofod? Zap gwyddonwyr o fu ty i’w as d ad sy’n math arall o fwyd beth ydyn nhw! d yma i ddarganfo

o i d d Gar d o f o G y n y

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 4.1: Garddio yn y Gofod lion ledled y DU ia, fe wnaeth disgyb rhaid Yn ystod taith Princip roced yr oedd yn dyfu hadau letys bod helpu Tim drwy ch chi’n gwybod i’r gofod. Oedde naw i Tim fynd â nhw Ewrop wedi nodi Ofod aeth ch Asiant y gofod? Zapiw gwyddonwyr o addas i’w tyfu yn sy’n fwyd o math arall beth ydyn nhw! yma i ddarganfod

dw ’r ac ry w i, gydlynu d ar y yd yd Libb rifol am digw ladol. yf ’n w i’n g fion sy d Ryng d pa arbro af Ofo arganfo i’w tyfu rs d d O as i d yr ad ch ch ch Allw ydd sy’n Yna trow th yn fwyd gofod? ddosbar siwch chei hyn. yn y ystafell n od a eich dy gof lanhigio nhigyn p labor un o’r eich pla dyfu wch lun u.

Tynn a’i label yma

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae tyfu planhigion ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn faes ymchwil pwysig gan fod ganddo’r potensial o helpu teithiau archwilio yn y dyfodol. Byddai tyfu planhigion bwytadwy yn y gofod yn cynnig mwy o amrywiaeth o fwyd i’r gofodwyr a byddai’n lleihau faint o ddarpariaeth fyddai ei hangen ar gyfer teithiau hir. Mae’r budd emosiynol o ofalu am blanhigion yn ffactor hefyd a allai helpu’r gofodwyr sydd yn y gofod am gyfnodau hir.

Nid gardd arferol yw gardd yr Orsaf Ofod Ryngwladol. Nid oes ganddi bethau sydd eu hangen ar ardd fel arfer: pridd, ocsigen a goleuni uniongyrchol yr haul. Felly mae’r gofodwyr yn dod o hyd i ffyrdd newydd o dyfu planhigion. Ar y Ddaear, bydd coesynnau a dail yn tyfu tuag at y golau (gelwir hyn yn ffototropedd), tra bo’r gwreiddiau’n dilyn disgyrchiant, yn anelu tuag

at ganol y Ddaear (gelwir hyn yn geotropedd). Dyma pam bod gan wyddonwyr gymaint o ddiddordeb yn yr hyn sy’n digwydd i blanhigion yn y gofod, lle nad oes disgyrchiant na goleuni uniongyrchol yr haul.

Cyflawni’r Gweithgaredd Yn y gweithgaredd hwn, bydd y disgyblion yn ystyried yr elfennau gwahanol sy’n effeithio ar dwf planhigion. Arweiniwch drafodaeth yn y dosbarth am fanteision mynd â hadau i’r gofod yn lle planhigion sydd wedi tyfu’n barod.

Mae tîm o wyddonwyr o Asiantaeth Ofod Ewrop wedi llunio rhestr o’r 10 planhigyn gorau i’w tyfu yn y gofod: ffa soi, tatws, gwenith, tomato, sbinaets, letys, betys, winwns/nionod, reis a sbirwlina. Dysgwch fwy am y planhigion hyn a pham eu bod yn ddefnyddiol i ofodwyr yn https:// discoverydiaries.org/veg-in-space-2/.

Mewn grwpiau, gall y disgyblion restru’r planhigion hyn yn seiliedig ar: • Y gorau ar gyfer eu tyfu yn y gofod • Y mwyaf blasus • Y mwyaf maethlon

Gall y disgyblion ddewis eu hoff blanhigyn yn y blwch a labelu ei nodweddion.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Pinnau ffelt a phensiliau lliw

Ewch i discoverydiaries.org/spacegardening/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Mynediad i’r rhyngrwyd • Rhai o fwydydd y gofod: ffa soi, tomato, gwenith a reis (dewisol)

discoverydiaries.org

Garddioofod yn y G

Pennod Dau Gweithgaredd 4.1 Garddio yn y Gofod

75

Pennod Dau Gweithgaredd 4.1 Garddio yn y Gofod

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pam ydyn ni eisiau tyfu planhigion

yn y gofod?

• Ydych chi’n gallu dylunio tŷ

gwydr (neu fio-gromen) allai dyfu planhigion yn y gofod?

• Pa blanhigyn fyddech chi’n dewis ei

dyfu a pham?

• Pam byddai’n well gennych chi

anfon hadau i’r gofod, yn hytrach na phlanhigion go iawn?

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Gall y disgyblion ddefnyddio ap Zappar i weld ffotograffau o’r bwyd y gellir ei dyfu yn y gofod. Dangosir y bwydydd hyn tra eu bod yn tyfu a hefyd ar ôl cael eu cynaeafu er mwyn i’r plant eu gweld mewn cyflyrau gwahanol.

Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Dewch â rhai planhigion (neu

samplau o fwyd) i’r ystafell ddosbarth ar gyfer y disgyblion. Ydy’r disgyblion yn gallu meddwl am ryseitiau maen nhw wedi’u blasu sy’n cynnwys unrhyw un o’r bwydydd hyn?

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

76

• Os oes gennych chi ardal y gallwch

ei defnyddio yn yr awyr agored, plannwch ’Ardd Ofod’ er mwyn i’r disgyblion allu gweld eu llysiau eu hunain yn tyfu.

Her: • Heriwch y disgyblion i gynllunio ac

ymchwilio i’r ffactorau sy’n effeithio ar dwf planhigion. Trafodwch y newidynnau (golau, dŵr, pridd, dail, aer, gofod, tymheredd, ac ati) ac yna rhowch newidyn i’r grwpiau bach ymchwilio iddo. Cymharwch blanhigyn wedi’i reoli ag un sydd â chyflwr newidiol dros nifer o wythnosau.

• Ymchwiliwch i’r rôl mae disgyrchiant

yn ei chwarae yn nhwf planhigyn drwy edrych ar rai o’r arbrofion a gynhaliwyd ar blanhigion yn y gofod. Gofynnwch i’r disgyblion gyflwyno adroddiad i’r dosbarth.

grym i’r At Aw hr o!

Mae c a

el ’gw yn y g ledd ofod’ yn ffo wych rdd o ddo gweit d â’r hgare dd Os yw ’n bos hwn yn fyw ibl, pa . rai sei ra g i’r rhie iau (neu go towch fynn ni w ddefn neud hynn wch y), g ydd sy’n a io’r bwydyd an ddas d yn y g i’w tyfu ofod.

ifennwch Tynnwch lun neu ysgr ŵr i ddangos gylch oes diferyn o dd defnyddio ac sut mae gofodwyr yn lif gwerthfawr yn ailddefnyddio’r hy Dechreuwch hwn ar yr Orsaf Ofod. yr yn yfed gydag un o’r gofodw d nesaf? diod. Beth sy’n digwyd

odwyr - yn union fel ni Mae angen dŵr ar of eu dannedd, golchi eu ar y Ddaear - i lanhau bwyd. Zapiwch yma dwylo, yfed a pharatoi yr yn defnyddio dŵr ar i weld sut roedd Tim l.

Orsaf Ofod Ryngwlado

! d o Gof

y n Y Dŵr

discoverydiaries.org

Pennod Dau Gweithgaredd 4.2 Dŵr yn Gofod

Gweithgaredd 4.2: Dŵr yn y Gofod Dŵr Yn y

Gofod!

r - yn union fel ni Mae angen dŵr ar ofodwy eu dannedd, golchi eu ar y Ddaear - i lanhau i bwyd. Zapiwch yma dwylo, yfed a pharato defnyddio dŵr ar yr yn Tim roedd sut i weld Orsaf Ofod Ryngwladol.

nwch Tynnwch lun neu ysgrifen i ddangos gylch oes diferyn o ddŵr defnyddio ac sut mae gofodwyr yn gwerthfawr yn ailddefnyddio’r hylif Dechreuwch hwn ar yr Orsaf Ofod. yr yn yfed gydag un o’r gofodw d nesaf? diod. Beth sy’n digwyd

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae dŵr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn hanfodol i oroesi, yn union fel ar y Ddaear. Fodd bynnag, mae hefyd yn brin. Mae dŵr yn drwm iawn ac felly mae’n gostus ei anfon i’r gofod.

Mae angen dŵr ar ofodwyr am yr un rhesymau ag y mae angen dŵr arnom ni yma ar y Ddaear: ar gyfer yfed, ymolchi, glanhau’r dannedd ac ailhydradu’r bwyd maen nhw’n ei fwyta. Nid oes tapiau sy’n rhedeg ar yr Orsaf Ofod - yn hytrach, caiff dŵr ei ailgylchu’n ofalus.

Yn yr ymarfer hwn, bydd y disgyblion yn ystyried beth sy’n digwydd i’r dŵr mae’r gofodwyr yn ei yfed a sut caiff y dŵr o wrin, anadl, cyddwysiad a chwys ei ailgylchu. Caiff hyd yn oed anadl yr anifeiliaid ar yr Orsaf Ofod ei ailgylchu.

Cyflawni’r Gweithgaredd

discoverydiaries.org

Mae’r fideo o Tim Peake yn dangos beth sy’n digwydd i ddŵr lle nad oes disgyrchiant yn lle da i gychwyn.

Nodwch nad yw Tim yn gwneud swigen

78

yma, sffêr o ddŵr ydyw: http://www. bbc.co.uk/newsround/35299919 Anogwch y disgyblion i feddwl am yr holl ffyrdd posibl y gellir defnyddio dŵr ar yr Orsaf Ofod a sut gellir ailgylchu dŵr o un defnydd i’r llall.

Gallwch ofyn i’ch disgyblion feddwl am beth sy’n digwydd i’w hwrin eu hunain (sgwrs a fydd yn sicr o ennyn eu diddordeb!) a’r hyn sy’n digwydd mewn safleoedd trin dŵr.

Mae diagram syml o sut caiff dŵr ei drin ar gael ar-lein, er enghraifft: https://www.thameswater.co.uk/ help-and-advice/water-quality/howwe-look-after-your-water/drinkingwater-treatment Ystyriwch sut mae’r dŵr sydd ar gael ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn gyfyngedig - ydych chi’n gallu gweld bod hyn yn wir hefyd ar y Ddaear a’n bod ni hefyd yn ailgylchu ein dŵr: gan ei lanhau rhwng pob defnydd. Arweiniwch drafodaeth yn y dosbarth ynghylch y defnydd o ddŵr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol. Ydy’r plant yn gallu meddwl am syniadau am sut gellid ailgylchu un defnydd yn ddefnydd arall? Yn amlwg, nid oes safle trin dŵr mawr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol ond mae’r dŵr yn mynd drwy broses debyg.

Anogwch y plant i feddwl am beth sy’n digwydd i ddiferyn o ddŵr ar yr Orsaf Ofod. Gellid gwneud hyn mewn grwpiau gyda’r plant yn chwarae rôl y diferyn o ddŵr ac yn esbonio beth sy’n digwydd iddynt ar bob cam o’u taith.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Cardbord a phinnau ffelt ar gyfer gwneud cardiau cylch oes

Ewch i discoverydiaries.org/make-asplash-in-space/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

i. Mae’r gofodwr yn yfed dŵr. ii. Mae anwedd dŵr (o anadl y gofodwr) a dŵr gwastraff (o wrin ac ymolchi) yn cael ei gasglu gan y System Adfer Dŵr. iii. Mae’r dŵr yn cael ei buro drwy’r system buro. iv. Gall y gofodwr yfed dŵr o’r peiriant puro yn yr Orsaf Ddŵr.

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Enwch rai ffyrdd y byddwn ni’n

ailgylchu pethau yma ar y Ddaear, a pham ein bod ni’n ailgylchu?

• Pa bethau eraill a gaiff eu hailgylchu

ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol?

Awgrym - mae angen i ofodwyr anadlu y tu mewn i’r Orsaf a phan fyddant yn cerdded yn y gofod.

• O ble y daw dŵr yfed ar y Ddaear?

Sut mae hyn yn wahanol i’r dŵr mae Tim Peake yn ei yfed?

• Ar yr Orsaf Ofod, mae dŵr yn

werthfawr iawn ac ni ddylid ei wastraffu. Pa ddulliau ydyn ni’n eu defnyddio ar y Ddaear i leihau faint o ddŵr rydyn ni’n ei wastraffu?

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Defnyddiwch ap Zappar i weld sut roedd Tim yn ymolchi, yn mynd i’r toiled ac yn gwneud coffi ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol! Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen a ganlyn. Nodwch y bydd

angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu

Pennod Dau Gweithgaredd 4.2 Dŵr yn Gofod

Cymorth: • Argraffwch gylch bywyd dŵr ar

gardiau i helpu’r disgyblion i roi taith diferyn o ddŵr mewn trefn.

• Fel dosbarth, gwnewch ’gylch dŵr

mewn bag’ a’i roi ar ffenestr, gan arsylwi’r newidiadau dros wythnos.

Her: • Trefnwch y dosbarth yn grwpiau

llai, gyda phob grŵp yn creu ei ’gylch dŵr mewn bag’ ei hun. Dylai’r disgyblion arsylwi a chofnodi eu canfyddiadau bob dydd am wythnos.

• Heriwch y disgyblion i ysgrifennu

cofnodion dyddiadur ar gyfer cylch bywyd diferyn o ddŵr.

grym i’r At Aw hr o!

Mae’r g hwn y weithgared n d ffor annog y disg dd wych o yblion am y d i fedd e f n wl y d ar y D daear. d o ddŵr iddyn t fedd Gofynnwch ailgylc wl am ffyr dd o hu d neu yn ŵr gartref yr ysg ol.

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma ! discoverydiaries.org

Dylai’r plant gwblhau’r diagram cylch bywyd, gan esbonio’r camau:

79

Rydw i’n rhagweld...

Dyma fy null i:

Bydd angen y deunyddiau canlynol arna i:

Rydw i eisiau darganfod…

r l arbrawf ar y w a s l a n n y g Fe wnaeth Tim oi o amgylch tr l fe l, o d la w yng Orsaf Ofod R i’n teimlo’n a d d fy a ld e niw lio’r yn gyflym iaw (zapiwch i wy d fo o g y n y benysgafn gynnal eich i h c i d ry b ’n fideo!). Mae f nawr. arbrawf cynta

i f o r Arb

i i n a Amd

discoverydiaries.org

Tynnwch ddiagram o’ch arbrawf a’i labelu.

Gweithgaredd 4.3: Amdani i Arbrofi Amdani i

Arbrofi

awf ar yr gynnal sawl arbr amgylch o Fe wnaeth Tim wladol, fel troi Orsaf Ofod Ryng ai’n teimlo’n i weld a fydd ’r yn gyflym iawn d (zapiwch i wylio gofo y yn n benysgaf al eich bryd i chi gynn ’n Mae !). fideo af nawr. arbrawf cynt

Tynnwch ddiagram o’ch arbrawf a’i labelu.

y plant i feddwl am y cwestiynau y gallent ymchwilio iddynt yn y gofod - efallai y gallent ystyried sut gallai’r canlyniadau amrywio yn dibynnu ar leoliad yr arbrawf.

Pennod Dau Gweithgaredd 4.3 Amdani i Arbrofi

Rydw i eisiau darganfod…

Bydd angen y deunyddiau canlynol arna i:

Dyma fy null i:

Rydw i’n rhagweld...

Casglwch lawer o syniadau, fel yr arbrofion sydd eisoes wedi cael eu cynnal ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol: • A all pry copyn greu gwe yn y gofod?

Ar unrhyw adeg benodol ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol, mae mwy na 150 o arbrofion yn mynd rhagddynt sy’n cynnwys ymchwilwyr o bob cwr o’r byd. Roedd arbrofion Tim yn cynnwys rhai a awgrymwyd gan blant ysgol yn y DU drwy’r rhaglen AstroPi, drwy’r arbrawf pelydrau cosmig a’r arbrawf Gwyddoniaeth Rocedi lle gwelwyd miloedd o blant ysgol yn helpu Tim i dyfu letys yn y gofod. Mae corff Tim yn arbrawf hefyd! Pan ddychwelodd o’r gofod, tynnodd y doctoriaid ei waed a samplau meddygol eraill ganddo i’w dadansoddi.

Cyflawni’r Gweithgaredd Byddai’r gweithgaredd yn gweithio’n dda ochr yn ochr â chyfres o wersi yn cwmpasu’r broses ymchwilio.

Dechreuwch drwy arwain trafodaeth yn y dosbarth am y pethau gwahanol yr hoffent ymchwilio iddynt. Arweiniwch

y gofod?

• Beth sy’n digwydd i lygoden fawr yn

ystod taith hir yn y gofod?

• Beth sy’n digwydd i dân yn y gofod?

• Sut gallwn ni wneud paned o goffi

yn y gofod?

Mewn grwpiau, dylai’r plant drafod rhai o’r syniadau a gasglwyd, gan feddwl am ba offer allai fod ei angen i gyflawni’r arbrawf a pha ganlyniadau y byddent yn eu disgwyl. Unwaith eto, gall rhai plant esbonio sut maen nhw’n disgwyl i’r canlyniadau amrywio rhwng yr Orsaf Ofod a’r Ddaear.

Dylech arwain y plant drwy gamau arbrawf er mwyn iddynt gael syniad o sut caiff ymchwiliad ei gynllunio - bydd faint o arweiniad fydd ei angen yn dibynnu ar oed y plant.

Mae’r wefan hon yn cynnig ambell i awgrym da: http://www. sciencekidsathome.com/science_fair/ index.html

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Papur a phinnau ffelt ar gyfer tasgu syniadau (dewisol)

Ewch i discoverydiaries.org/ experimentally-yours/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

discoverydiaries.org

Cefndir y Gweithgaredd hwn

• A yw rhosyn yn arogli’n wahanol yn

81

Pennod Dau Gweithgaredd 4.3 Amdani i Arbrofi

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pa ffactorau sy’n cyfyngu ar ba

arbrofion y gellir eu gwneud yn y gofod (cost, moeseg, maint yr offer, ffactorau risg ar gyfer aelodau o’r criw, hyfforddiant, dychwelyd y samplau, anawsterau o ran dadansoddi’r canlyniadau)?

• Pam byddem yn awyddus i gynnal

arbrofion gwyddoniaeth?

• Beth yw prif gamau cynnal arbrawf?

• Pa adnoddau gwyddonol sydd

gennych chi yn yr ysgol? Pa fathau o offer allai Tim Peake eu defnyddio ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol?

• Pam allai fod yn bwysig cynnal yr un

arbrawf fwy nag unwaith?

• Dyluniwch arbrawf y gallwch ei

gynnal yn yr ysgol o leiaf dair gwaith, i weld a yw’r canlyniadau’n gyson.

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol I helpu gyda’r gweithgaredd hwn rydyn ni wedi paratoi ambell i ddeunydd ychwanegol y gallwch eu lawrlwytho o https://discoverydiaries.org/activities/ experimentally-yours. Yr athrawes Claire Loizos ddatblygodd y rhain.

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

82

ZAP! Gall y disgyblion ddefnyddio ap Zappar i wylio fideo o Tim Peake yn cynnal arbrawf i brofi pa mor chwil byddai’n teimlo yn y gofod. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen a ganlyn. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled

fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Fel dosbarth, anogwch y disgyblion

i feddwl am syniadau y gellid ymchwilio iddynt a sut gellid ateb cwestiynau gwyddonol. Cynlluniwch yr arbrawf gyda’ch gilydd, neu mewn grwpiau gallu cymysg.

Her: • Cyflwynwch y cysyniad o ’brofi teg’ a

newidynnau i’r disgyblion. Gofynnwch i’r disgyblion ystyried sut byddant yn rheoli’r newidynnau yn eu harbrawf.

• Heriwch y disgyblion i feddwl

am arbrofion allai gael eu cynnal ar y Ddaear ac ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol. Sut gallai’r canlyniadau fod yn wahanol yn dibynnu ar leoliad cynnal yr arbrawf?

grym i’r At Aw hr o!

Mae

’r gweit hgare dd hw yn ff n gyflw ordd wych y o n oo wydd onol i’ ffer a geirf a r dis Dango swch gyblion iau. offer w labelu roi cyfl i’ch dosbar edi’i th, g e i’r syniad disgyblion an dasgu au a darna m bwrpas u gwa y hanol.

LAWRLWYTHWCH EIN CANLLAW AM DDIM AR ENNYN DIDDORDEB MERCHED MEWN PYNCIAU STEM

Cafodd y canllaw ei ysgrifennu gan yr athrawes gynradd Claire Loizos, ac mae’n cynnig syniadau creadigol ac adnoddau ymarferol ar gyfer ennyn diddordeb merched mewn pynciau STEM a bydd yn rhoi llawer o ysbrydoliaeth i wneud gwyddoniaeth yn hwyl ac yn werth chweil i’ch disgyblion i gyd, waeth beth fo’u rhyw.

www.discoverydiaries.org /engaging-girls-in-stem

“Mae’r holl syniadau hyn yn seiliedig ar brofiadau ymarferol, arsylwi yn yr ystafell ddosbarth ac ymchwil ac mae’r cyfan wedi cael ei werthuso a’i addasu ar sail llais y disgybl yn benodol ar gyfer y llyfryn hwn”.

– Claire Loizos, Athrawes Gynradd

Pennod 5: Torri Tir Newydd Er mwyn annog y disgyblion i feddwl am archwilio’r gofod yn ehangach, mae’r bennod hon yn gofyn iddynt ymchwilio i hanes archwilio’r gofod, ystyried pa heriau y byddai pobl yn eu hwynebu er mwyn gallu byw ar blaned arall a dysgu am y rôl mae robotiaid yn ei chwarae mewn teithiau i’r gofod.

Beth sydd yn y bennod hon?

5.1 – Creu Hanes Ymchwiliwch i rai o’r digwyddiadau pwysig ym maes archwilio’r gofod a nodwch y bobl a’r gwledydd oedd yn gysylltiedig â nhw. > Gwyddoniaeth a Hanes 5.2 – Cynefin yn y Gofod Ar ôl ystyried amodau unigryw planed, dyluniwch gynefin yn y gofod a fyddai’n cynnal pobl. > Gwyddoniaeth a Chelf 5.3 – Robotiaid yn y Gofod Dysgwch am y robotiaid a ddefnyddir i archwilio’r gofod, yna ewch ati i ddylunio un i gyflawni tasg benodol.

__________

1969: Gofodwyr yn glanio ar

1961: Y tro cyntaf i berson hedfan i’r gofod!

60 9 1

1957: ‘Sputnik’, y Ll_____________ gyntaf i gylchdroi’r Ddaear

50 9 1

hanes

creu

80 9 1

1986: Lansio Gorsaf Ofod Mir Rwsia/yr Undeb Sofietaidd

_______: Chwiliedydd Voyager yn gadael y Ddaear ar gyfer rhannau allanol cysawd yr haul

70 9 1

M________

00 0 2

_______: Y twrist gofod cyntaf yn ymweld â’r Orsaf Ofod Ryngwladol

_________________

2000: Y criw cyntaf yn cyrraedd yr Orsaf

Helen Sharman yn ymweld â Gorsaf Ofod Rwsia

1991:

90 9 1

P_________

Y lluniau agos cyntaf o gorblaned

2015:

20 0 2

_______: Tim Peake yn teithio i’r Orsaf Ofod Ryngwladol!

10 0 2

Cyrhaeddodd y gofodwyr cyntaf yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn 2000. Sawl blwyddyn cyn i chi gael eich geni oedd hynny? Gorffennwch y llinell amser, yna ychwanegwch ddyddiadau geni eich teulu a’ch ffrindiau (a chi’ch hun) yn yr hanner uchaf er mwyn eu cymharu â cherrig milltir hanes y gofod.

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 5.1: Creu Hanes

1957: ‘Sputnik’, y Ll_____________ gyntaf i gylchdroi’r Ddaear

1969: Gofodwyr yn glanio ar __________

_______: Chwiliedydd Voyager yn gadael y Ddaear ar gyfer rhannau allanol cysawd yr haul

Helen Sharman yn ymweld â Gorsaf Ofod Rwsia

_______: Y twrist gofod cyntaf yn ymweld â’r Orsaf Ofod Ryngwladol

M________

1986: Lansio Gorsaf Ofod Mir Rwsia/yr Undeb Sofietaidd

20 20

20 10

19 90 1991:

2000: Y criw cyntaf yn cyrraedd yr Orsaf

2015: Y lluniau agos cyntaf o gorblaned P_________

_______: Tim Peake yn teithio i’r Orsaf Ofod Ryngwladol!

_________________

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae llinell amser y gofod yn dechrau ar 1950. Mae’n gyfnod cyffrous o hanes sy’n parhau hyd yn oed nawr gydag ymweliad Tim Peake â’r Orsaf Ofod Ryngwladol, sef un o’r digwyddiadau mwyaf diweddar yn hanes y gofod. Yn y dyfodol, mae teithiau i’r gofod wedi’u cynllunio y gellir eu hychwanegu at y llinell amser. Pwy a ŵyr, efallai mai un o’ch disgyblion chi fydd yn mynd!

Cyflawni’r Gweithgaredd Efallai y byddai’n syniad da trafod graddfa’r llinell amser, i’w helpu i ddeall lle mae plotio’r dyddiadau gwahanol ar ei hyd. Fe allech chi ddangos hyn drwy ddefnyddio sialc i dynnu llinell amser yn yr iard o’r blynyddoedd y ganwyd eich disgyblion a gofyn iddynt sefyll yn y man sy’n cynrychioli eu dyddiad geni.

Ar y llinell amser Creu Hanes, gall y disgyblion nodi eu dyddiad geni a

dyddiadau geni aelodau o’u teulu.

Gallant wedyn gyfateb y dyddiadau geni hyn i ddigwyddiadau yn y gofod. Mae hyn yn gyfle gwych i’r plant gyfweld â’u teulu a’u ffrindiau ynghylch eu hoff atgofion o’r gofod, ac i ymchwilio i’r cerrig milltir gwahanol yn y gofod. Gall Prentisiaid y Gofod ddod â’u llinell amser yn fyw drwy ychwanegu lluniau a dyfyniadau ati sy’n deillio o deithiau a gyflawnwyd gan archwilwyr gofod amrywiol.

Neu, efallai yr hoffai’r disgyblion greu llinell amser ar wal yr ystafell ddosbarth er mwyn i bawb ychwanegu ati, neu ymchwilio i linell amser ryngweithiol a’i chreu gan ddefnyddio ap fel hwn: http://www.readwritethink.org/ classroom-resources/mobile-apps/ timeline-b-31047.html.

Gall y disgyblion ymchwilio ymhellach i hanes y gofod: • Mae llinellau amser y gofod ar gael

yn: http://www.spacekids.co.uk/ spacehistory/ a: http://www. timetoast.com/timelines/spaceexploration-timeline-dfd0454bb6c7-4d07-9de0-262e90abc550

• Mae animeiddiad byr ar hanes

archwilio’r gofod ar gael yn: https:// youtu.be/_hO6WpwFpf8

• Mae lluniau o deithiau’r Voyager

ar gael yn: voyager.jpl.nasa.gov/ gallery/

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Cyfrifiaduron (dewisol)

Ewch i discoverydiaries.org/ making-history-2/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

discoverydiaries.org

1961: Y tro cyntaf i berson hedfan i’r gofod!

19 80

19 70

19 60

19 50

hanes

20 00

Cyrhaeddodd y gofodwyr cyntaf yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn 2000. Sawl blwyddyn cyn i chi gael eich geni oedd hynny? Gorffennwch y llinell amser, yna ychwanegwch ddyddiadau geni eich teulu a’ch ffrindiau (a chi’ch hun) yn yr hanner uchaf er mwyn eu cymharu â cherrig milltir hanes y gofod.

creu

Pennod Dau Gweithgaredd 5.1 Creu Hanes

87

• Mae lluniau o daith New Horizons i Pennod Dau Gweithgaredd 5.1 Creu Hanes

blaned Iau a Gwregys Kuiper ar gael yn: https://www.nasa.gov/mission_ pages/newhorizons/images

Atebion Lloeren; Lleuad; 1977; Mir; Ofod Ryngwladol; 2001; Plwton; 2015

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Beth achosodd y Ras i’r Gofod? Yn

sydyn iawn, roedd pawb ar ras i gael pobl i’r gofod. Pam hynny?

• Pa ddigwyddiadau eraill y gallech

eu cynnwys ar y llinell amser: y ferch gyntaf yn y gofod, y tro cyntaf i rywun gerdded yn y gofod, yr anifeiliaid cyntaf yn y gofod?

• Beth allai ddigwydd rhwng 2016 a

2020 o ran teithio i’r gofod?

• Mae rhai digwyddiadau trist iawn

wedi digwydd gyda thrychinebau Gwenoliaid Gofod Challenger a Columbia. Sut mae’r digwyddiadau hyn wedi effeithio ar deithio i’r gofod?

• Aeth teithiau Voyager â Record

Aur yr un i’r gofod, yn llawn synau a lluniau o’r Ddaear. Beth fyddech chi’n ei gynnwys ar Record Aur i esbonio ein planed?

• Pa ofodwyr eraill a anwyd ym

Mhrydain sydd wedi ymweld â’r gofod a phryd? Ymchwiliwch i Michael Foale, Nick Patrick, Richard Garriott, Piers Sellers, Helen Sharman. (Gallai’r disgyblion lunio bywgraffiad ar un ohonynt).

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

88

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Gallech gynnwys dyddiadau sy’n

golygu rhywbeth i’r disgyblion - fel blwyddyn eu geni neu’r flwyddyn y gwnaethant ddechrau yn yr ysgol - ar y llinell amser, i helpu i osod cyd-destun.

• Gwahoddwch aelodau hŷn o’r teulu

i’r dosbarth, i rannu eu hatgofion o gerrig milltir archwilio’r gofod.

Her: • Gofynnwch i’r disgyblion ymchwilio

i ddatblygiadau eraill ym maes archwilio’r gofod gan ychwanegu’r dyddiadau hyn at linell amser a ddangosir ar wal yr ystafell ddosbarth.

• Crëwch ddolen drawsgwricwlaidd

rhwng gwyddoniaeth, hanes a Chymraeg drwy ofyn i’r disgyblion ysgrifennu cofnod dyddiadur o safbwynt ffigwr pwysig yn hanes archwilio’r gofod.

grym i’r At Aw hr o!

Lluniw amser ch linell ar ystafe ll ddos wal yn yr i’r disg b yblion arth, er mw yn a llu ych cerrig waneg m i l l t i r ati. Fe pwysi u ge alle ei hym ch chi hyd raill y e gynnw styn i’r 150 n oed ys dar 0au, i gan seryd fyddiadau dol.

n i f e n Cy d o f o Yn y G

Mae’n bry d i chi arch wilio eich gosmig. C cymdogae ymerwch th gip ar eich gysawd yr adroddiad haul a dew ar isw arni. Tynnw ch lun eich ch blaned i ymgartr efu dinas yn y chofiwch g gofod ym ynnwys pe aa thau fydd oroesi’r am yn eich he odau ar eic lp ui h planed.

discoverydiaries.org

Pennod Dau Gweithgaredd 5.2 Cynefin yn y Gofod

Gweithgaredd 5.2: Cynefin yn y Gofod Cynefin Yn y Gofod

Mae’n bry d i chi arch wilio eich gosmig. Cym cymdogaet erwch gip h gysawd yr ar eich adr hau oddiad ar arni. Tynnwc l a dewiswch blaned i ymgartrefu h chofiwch gyn lun eich dinas yn y gofod yma nwys pethau a oroesi’r amo dau ar eich fydd yn eich helpu i planed.

Trafodwch gyda’r dosbarth beth fyddai ei angen ar gyfer cynefin ar blaned estron.

Edrychwch ar yr oriel hon o luniau am ysbrydoliaeth: https://www. theguardian.com/cities/gallery/2014/ may/16/a-cosy-little-house-on-marscities-in-space-in-pictures

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae’r gweithgaredd hwn yn annog Prentisiaid y Gofod i feddwl am blaned i ymgartrefu arni. Efallai y byddai’n syniad trafod pethau fel ’Rhanbarth Elen Benfelen’ a’r amodau sydd eu hangen arnom i fyw’n llwyddiannus ar blaned arall. Gallwch edrych yn ôl ar amodau cysawd yr haul yma: https:// discoverydiaries.org/exploring-solarsystem/.

Cyflawni’r Gweithgaredd Anogwch y disgyblion i ystyried pethau fel yr atmosffer ar y blaned, ei thymereddau, ei grymoedd disgyrchiant, a oes dŵr ar gael a hyd dydd a nos.

Gall y disgyblion greu a thynnu llun eu dinas yn y gofod ond gallwch ddefnyddio Lego neu ddeunyddiau crefft hefyd i greu model 3D o gynefin yn y dyfodol. Fe allech wahodd y disgyblion i ddefnyddio rhaglenni cyfrifiadurol i fodelu eu dinasoedd hefyd.

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Sut byddech chi’n tyfu bwyd ar eich

cartref newydd?

• Pa fath o reolau a chyfreithiau

fyddech chi eisiau eu cael ar y blaned?

• Beth yw manteision ac anfanteision

ymgartrefu ar blaned arall?

• Beth yw’r risg fwyaf i ymgartrefu ar

blaned newydd?

discoverydiaries.org

Mae’r fideo hwn o Stephen Hawking yn sôn am lawer o’r problemau hyn: https://www.youtube.com/ watch?v=n4uT3rTSty4

90

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Beiros a phensiliau

Ewch i discoverydiaries.org/ space-habitat/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Deunyddiau crefft neu adnoddau fel Lego (dewisol)

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu

Pennod Dau Gweithgaredd 5.2 Cynefin yn y Gofod

Cymorth: • Fel dosbarth, tasgwch syniadau

am nodweddion pwysig dinas, fel tai, cynhyrchu bwyd, cynhyrchu pŵer, trafnidiaeth, gofal iechyd, adloniant ac ati. Bydd hyn yn helpu’r disgyblion i gynllunio beth i’w gynnwys yn eu dinas.

• Gall y disgyblion iau dynnu llun

cartref yn y gofod, yn hytrach na dinas gyfan.

Her: • Beth am gynnwys TGCh drwy ofyn

i’r disgyblion ddylunio eu dinas gan ddefnyddio ap tynnu llun.

• Gallech ymestyn y disgyblion

grym i’r At Aw hr o!

Er mw Dylun yn integreid i gweit o a Thechn dio hgare oleg i ’r dd h focsys bach a wn, rhowch deu crefft i’r disg nyddiau gan o yblion fy dioram n iddynt g , reu a 3D o yn y g ’u cynefin ofod.

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma ! discoverydiaries.org

drwy eu herio i greu hysbyseb, yn argyhoeddi pobl bod ymgartrefu yn eu dinas yn y gofod yn syniad da. Dylai eu hysbyseb dynnu sylw at y nodweddion maen nhw wedi’u cynnwys yn eu dinas.

91

Y Cludwr Pobl

Bygi’r Lleuad

Eich Ffrind Robotig

Robonôt

Dyfais Darganfod

Chwiliedydd y Gofod

Y Ffotograffydd Pell

Telesgop y Gofod

Bws y Gofod

Cerbyd Cludo ar y Lleuad

Yr Archwiliwr Dewr

Cerbyd Planed Mawrth

yn y gofod. n w ia l io d d y fn yn dde u Mae robotiaid llawer o dasga d u e n w g u ll a eryglus i bobl. b u Maen nhw’n g e n d d o n a i sy’n rhy ladol, gyrrodd w g n gwahanol - rha y R d fo O r yr Orsaf o’r Tra oedd Tim a iwch yma i wyli p a Z r. a e a d D ry un! gerbyd yn ôl a h robot eich h ic e h c iw n lu y d fideo, yna

f o g y yn

d i a i t Robo od

arbenigwr roboteg. Allwch chi ddylunio robot fydd yn ein helpu i archwilio eich cynefin newydd yn y gofod?

Peter ydw i ac rydw i’n

Gweithgaredd 5.3: Robotiaid yn y Gofod yn y

d. iawn yn y gofo yn ddefnyddiol Mae robotiaid r o dasgau gwneud llawe Maen nhw’n gallu rhy anodd neu beryglus i bobl. sy’n ol, gyrrodd wlad gwahanol - rhai Ryng Ofod yr Orsaf ’r Tra oedd Tim ar ch yma i wylio y Ddaear. Zapiw gerbyd yn ôl ar t eich hun! iwch eich robo fideo, yna dylun

Cerbyd Planed Mawrth Yr Archwiliwr Dewr

Chwiliedydd y Gofod

Dyfais Darganfod

Robonôt

Eich Ffrind Robotig

Telesgop y Gofod

Y Ffotograffydd Pell

Peter ydw i ac rydw i’n Bygi’r Lleuad Y Cludwr Pobl

Cerbyd Cludo ar y Lleuad Bws y Gofod

arbenigwr roboteg. Allwch chi ddylunio robot fydd yn ein helpu i archwilio eich cynefin newydd yn y gofod?

Cefndir y Gweithgaredd hwn Mae robotiaid yn ddefnyddiol iawn yn y gofod. Gallant gyflawni llawer o dasgau gwahanol, y mae rhai ohonynt yn rhy anodd neu beryglus i bobl.

Dyma rai enghreifftiau: Mae robonôt yn robot a fydd yn cael ei ddefnyddio un diwrnod ar gyfer cerdded yn y gofod neu ar gyfer gweithgareddau allgerbydol. Mae gan y robonôt siâp ddynolffurf ac fe gaiff ei reoli gan berson â chyfrifiadur.

Hedfanodd Robonôt 2 – neu R2 – i’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn 2011.

Mae gan R2 ddwylo a bysedd fel person, a gall gyflawni tasgau lle mae angen cryn dipyn o fedrusrwydd. Mae peirianwyr a gwyddonwyr nawr yn datblygu coesau ar gyfer R2, er mwyn iddo allu cyflawni tasgau y tu mewn a’r tu allan i’r Orsaf Ofod.

Caiff Breichiau Robotig eu defnyddio i helpu i drin a thrafod nwyddau ac i

archwilio a oes difrod ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol ac ar longau gofod. Gelwir y fraich robotig bresennol ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol yn Canadarm 2.

Mae’n 17.6 metr o hyd ac yn pwyso 1800kg. Gall godi hyd at 116,000kg!

Mae’n system glyfar sy’n gallu symud i leoliad arall a symud fel lindysyn i gyrraedd rhannau gwahanol o’r Orsaf.

Mae chwiliedyddion y gofod yn llongau gofod sy’n gallu archwilio planedau, asteroidau neu gomedau eraill heb fod angen gofodwyr. Cânt eu rheoli gan bobl ar y Ddaear. Maen nhw’n darparu gwybodaeth am y tymheredd, pelydriad, meysydd magnetig, beth mae atmosffer planed yn ei gynnwys, cyfansoddiad pridd a phresenoldeb dŵr.

Mae telesgopau’r gofod, fel Telesgop Gofod Hubble: http://hubblesite. org, wedi darparu lluniau rhyfeddol o gysawd yr haul. Bydd Telesgop Gofod James Webb yn cymryd lle Telesgop Hubble: http://www.jwst. nasa.gov yn 2018. Mae’r telesgopau wedi ein helpu i ddysgu mwy am eni a marwolaeth y sêr, a bodolaeth planedau allheulol.

Gelwir bygis lleuad hefyd yn Gerbydau Crwydro’r Lleuad (LRV) ac fe’u defnyddiwyd yn 1971 ac 1972 i ymestyn y pellter y gallai’r gofodwyr ei archwilio ar y Lleuad, yn ystod teithiau Apollo.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Cyfrifiaduron â mynediad i’r rhyngrwyd

Ewch i discoverydiaries. org/robots-in-space/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Offer trydanol a Dylunio a Thechnoleg (dewisol)

discoverydiaries.org

id Robotgia ofod

Pennod Dau Gweithgaredd 5.3 Robotiaid yn y Gofod

93

Pennod Dau Gweithgaredd 5.3 Robotiaid yn y Gofod

Mae Cerbydau wedi cael eu defnyddio ar blaned Mawrth i archwilio a mapio’r blaned goch. Mae’r National Geographic wedi cynhyrchu ffilm fer o sut byddai’r cerbydau yn edrych wrth iddynt archwilio tirwedd planed Mawrth: http://video. nationalgeographic.com/video/marsrovers-sci.

Cyflawni’r Gweithgaredd Mae’r gweithgaredd hwn yn ymwneud â pha mor ddefnyddiol y gall robotiaid fod i archwilio’r gofod. Gall y disgyblion ymchwilio i’r ffordd y defnyddir robotiaid yn y gofod drwy ddarllen y nodiadau cefndir. Neu, gallant ymchwilio i’r robotiaid yn y gofod drostynt eu hunain cyn iddynt ddechrau’r broses ddylunio. Ydych chi’n gallu dylunio robot a fydd yn ein helpu i archwilio eich cynefin newydd yn y gofod? Meddyliwch beth fydd pwrpas y robot, ac yna ychwanegwch y nodweddion hynny. Gwnewch yn siŵr eich bod chi’n labelu eich dyluniad yn glir.

Gall y disgyblion ymchwilio ymhellach i’r defnydd o robotiaid yn y gofod gyda: Gwybodaeth Asiantaeth Ofod Ewrop am fraich robotig yr Orsaf Ofod Ryngwladol: http://www.esa.int/ Our_Activities/Human_Spaceflight/ International_Space_Station/ European_Robotic_Arm

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

94

Gwybodaeth am archwilio planed Mawrth: http://exploration.esa.int/ mars/ Beth am chwarae ar ap Rugged Rovers yr Amgueddfa Wyddoniaeth sydd ar gael ar gyfer iPhone, iPad ac Android. http://www.sciencemuseum.org.uk/ online_science/apps/rugged-rovers

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Gall y disgyblion ddefnyddio ap Zappar i wylio fideo o Tim Peake yn rheoli cerbyd tra oedd ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod.

Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries. org/toolkit/discovery-diaries-zapparinstructions/

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pam bod robotiaid yn ddefnyddiol i

archwilio’r gofod? Beth maen nhw’n gallu ei wneud na all pobl ei wneud?

• Pa broblemau allai godi yn sgil

defnyddio robotiaid i archwilio, yn hytrach na phobl?

• A ddylai robotiaid neu bobl

archwilio planedau eraill?

• Beth fyddech chi’n gadael i robot

wneud drosoch chi? Beth na fyddech chi’n gadael i robot wneud drosoch chi?

• Beth yw eich hoff fath o robot

gofod? Pam?

Pennod Dau Gweithgaredd 5.3 Robotiaid yn y Gofod

• Pam byddech chi eisiau anfon

chwiliedydd gofod robotig i’r planedau pell, yn hytrach na pherson?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Fel dosbarth, dewiswch un math

penodol o robot i’w ddylunio.

Trafodwch beth yw pwrpas y robot yma, a pha rôl mae’n ei chwarae o ran archwilio’r gofod. Yn seiliedig ar hyn, nodwch y nodweddion fydd eu hangen arno i gyflawni ei rôl.

• Gofynnwch i’r disgyblion ysgrifennu

llawlyfr cyfarwyddiadau i fynd gyda’u robot, sy’n esbonio ei nodweddion a’i swyddogaethau.

• Gofynnwch i’r disgyblion ymchwilio

i robotiaid gwahanol a ddefnyddir yn y gofod a lluniwch ffeil ffeithiau neu gyflwyniadau.

grym i’r At Aw hr o!

Gofyn nwch i’r di fwrw golwg sgyblion eu cyn arall a efi r o Wei n yn y gofo t h d ga medd wl pa redd 5.2 a fat fydda i’n dd h o robotia efnyd diol ar id planed eu ddew isol.

discoverydiaries.org

Her:

95

Pennod 6: Y Daith Derfynol Mae dychwelyd yn ddiogel i’r Ddaear o’r gofod yn dasg heriol y mae angen ei chynllunio’n ofalus. Yn y bennod hon, bydd y disgyblion yn ymarfer eu sgiliau codio a daearyddiaeth, ar yr un pryd â defnyddio llythrennedd i fyfyrio ar eu taith ddychmygol i’r Orsaf Ofod Ryngwladol.

Beth sydd yn y bennod hon?

6.1 – Ailfynediad Meddyliwch fel codiwr i ganfod y llwybr sy’n arwain o’r Orsaf Ofod Ryngwladol yn ôl i’r Ddaear. > Gwyddoniaeth a Chodio 6.2 – Y Daith Adref Dewiswch safle glanio addas yna ewch ati i greu map, sy’n dangos y llwybr o’r safle hwn adref. > Gwyddoniaeth a Daearyddiaeth 6.3 – Anfon Cerdyn Post i’r Gofod Ysgrifennwch gerdyn post i’r gofodwyr sy’n dal i weithio a byw ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol. > Gwyddoniaeth a Llythrennedd

Zapiwch i gael yr atebion!

Richard yd w i, ac rydw i’n arbenigw r rwbel y gofod. Help wch fi i lyw io’r capsiwl ailfy nediad yn ô l i’r Ddaear h eb daro rw b el sy’n arnofio .

dych chi y R ! d o f o saf dael yr or z o’r Orsaf Ofod a i h c i d y yu Mae’n br apsiwl So c io ar gyfer y c i o o d t d a r d a a p d n wedi i fod yn ch chi’ d y n d y y r m c a ’n l e o a Ryngwlad aliwch yn dynn - m D . disgyniad . daith arw

d a i d e n y f l i A

discoverydiaries.org

Gweithgaredd 6.1: Ailfynediad ych chi ofod! Ryd el yr orsaf Ofod o’r Orsaf d i chi ada Mae’n bry ocio capsiwl Soyuz i ar gyfer y -dd chi’n parato wedi dad i fod yn ol ac rydych dynn - mae’n mynd Ryngwlad Daliwch yn disgyniad. . daith arw

Richard ydw i, ac rydw i’n arbenigw r rwbel y gofod. Help wch fi i lywi o’r capsiwl ailfy ned i’r Ddaear heb iad yn ôl sy’n arnofio. daro rwbel

Zapiwch i gael yr atebion!

Cefndir y Gweithgaredd hwn Cyrraedd yn ôl i’r Ddaear (h.y.

“Ailfynediad”) yw un o rannau mwyaf cymhleth a pheryglus y daith.

ddocio a bydd y gofodwyr yn llosgi’r injans er mwyn cael y llong ofod ar y llwybr cylchdroadol cywir. Yna bydd yn cylchdroi’r Ddaear unwaith ac yn pasio heibio i’r Orsaf Ofod Ryngwladol ar gylchdro gwahanol fel nad ydynt yn gwrthdaro.

• Bydd y Soyuz yn croesi i mewn i

atmosffer y Ddaear ac yn cyflymu wrth iddo anelu tuag at y Ddaear.

Bydd y gofodwyr yn dechrau teimlo grymoedd G wrth iddynt gyflymu.

Mae pwysau enfawr ar eu cyrff wrth iddynt ddechrau teimlo grym disgyrchiant unwaith eto.

Os ydych chi’n awyddus i ddeall y manylion, gwyliwch y fideo a ddarparwyd gan Asiantaeth Ofod Ewrop i gael esboniad llawn ac i glywed yn uniongyrchol gan ofodwyr sydd wedi bod ar y daith hon. Dyma esboniad syml o ystyr ailfynediad:

• Tua 30 munud cyn glanio, ar uchder

• Tuag wythnos cyn dychwelyd, bydd y

• Bydd parasiwtiau yn saethu allan o’r

gofodwyr a’r ganolfan reoli yn cynnal ymarferion i sicrhau bod pawb yn gwybod beth maen rhaid iddynt wneud. Maen nhw hefyd yn profi’r gwisgoedd gofod Sokol i wneud yn siŵr nad ydynt yn gollwng.

• Ar y diwrnod ailfynediad, bydd y

o tua 140km, bydd y Soyuz yn torri’n 3 rhan. Y rhan ganol, lle mae’r gofodwyr, yw’r unig ran fydd yn dychwelyd i’r Ddaear. Bydd y rhannau eraill yn chwalu’n ddarnau yn atmosffer y Ddaear.

Soyuz i leihau’r cyflymder a’r effaith wrth i’r llong ofod fwrw’r ddaear.

Bydd y gofodwyr yn cael eu strapio’n eithriadol o dynn a’u hamddiffyn gan siocleddfwyr ond mae’r glanio yn arw iawn o hyd! Mae criw brys wrth law i helpu’r gofodwyr allan o’r Soyuz.

gofodwyr yn mynd ar long ofod arbennig o’r enw capsiwl Soyuz. Mae’r capsiwl hwn wedi’i gysylltu â’r Orsaf Ofod Ryngwladol a gelwir y broses o ddatgysylltu’r Soyuz yn ’dad-ddocio’.

(Ym Mhennod Un, fe ddysgom am “ddocio” pan gyrhaeddodd Tim yr Orsaf Ofod Ryngwladol).

Caiff y broses ailfynediad ei chynllunio’n ofalus iawn ond mae sawl risg yn gysylltiedig â hi. Dyma’r prif rai: rwbel sy’n arnofio yn y gofod, gwres, grymoedd G a glanio yn y lle anghywir. Gweler y nodiadau ymestyn ar ddiwedd y bennod hon i ddysgu mwy am bob un o’r rhain.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Cyfrifiaduron â mynediad i’r rhyngrwyd

Dolenni Defnyddiol Ewch i discoverydiaries.org/ re-entry/ i weld a lawrlwytho

discoverydiaries.org

iad

Ailfyned

• Bydd y Soyuz yn cael ei ddad-

Pennod Dau Gweithgaredd 6.1 Ailfynediad

99

Cyflawni’r Gweithgaredd Pennod Dau Gweithgaredd 6.1 Ailfynediad

Mae’r gweithgaredd hwn yn ymwneud ag annog y disgyblion i feddwl am gymhlethdod ailfynediad a’r peryglon a wynebir gan griw’r capsiwl. Lluniwch restr o rai o’r anawsterau y gallai’r gofodwyr eu hwynebu wrth iddynt geisio dod adref. Mae’r ddrysfa’n cynrychioli’r daith adref. I gyrraedd adref, rhaid i chi lywio o amgylch y rwbel gofod. Rhaid arwain y capsiwl ailfynediad yn ôl i’r Ddaear heb daro unrhyw rwbel sy’n arnofio.

Gall y disgyblion ddatblygu eu dealltwriaeth o ailfynediad ymhellach drwy’r canlynol:

I’m Richard, and I’m a space junk expert. Help me guide th e re-entry capsule ba ck to Earth without hitti ng any floating de bris.

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

100

beryglon ailfynediad?

• Sut byddai'r gofodwyr yn teimlo

yn y cyfnod cyn dychwelyd i’r Ddaear? A fyddent yn profi mwy nag un emosiwn?

• Beth fyddai’r pethau cyntaf y byddech

chi eisiau eu gwneud ar ôl dychwelyd?

• Pam bod angen i ofodwyr gael

eu cludo mewn cadeiriau a chael eu gorchuddio â blancedi ar ôl iddynt lanio?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu

• Gall y disgyblion greu eu gorchudd

Cymorth:

gwres thermol eu hunain gan ddefnyddio’r gweithgareddau ar: http://www.spacetoearthchallenge. org.uk/materials-how-smartmaterials-are-used-resources/.

ion! You’ve space stat e ISS leave the e from th ul ps ca z t. Hold the Soyu for descen y ad re g e gettin py ride. be a bum going to

• Yn eich barn chi, beth yw prif

• Gofyn i’r disgyblion greu eu llong

lanio eu hunain gan ddefnyddio wyau, parasiwtiau, papur swigod ac ati.

-entry

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth

Atebion i’r Gweithgaredd hwn

• Crëwch gapsiwlau glanio gan

ddefnyddio modelau wedi’u gwneud o sbwriel.

• Gosodwch ddrysfa yn y neuadd

neu mewn man awyr agored, gan ofyn i’r disgyblion lywio o amgylch rhwystrau sy’n arnofio yn y gofod.

Her: • Gofynnwch i’r disgyblion ddisgrifio

eu taith drwy’r ddrysfa gan ddefnyddio iaith gyfeiriol fel dde, chwith, i fyny ac i lawr.

• Er mwyn integreiddio’r Gymraeg

yn y gweithgaredd, gofynnwch i’r disgyblion ysgrifennu cofnod dyddiadur yn disgrifio eu taith yn ôl i’r Ddaear. Dylent gynnwys iaith gynhyrfiol i fynegi sut maen nhw’n teimlo am adael y gofod a beth maen nhw’n edrych ymlaen at ei wneud unwaith y byddant yn ôl ar y Ddaear.

adr

z yn capsiwl Soyu d d io n la g , 6 fodd n 201 zakhstan. Ca a Ar 18 Mehefi K n y ir d h it i n diffe Baikonur, yna ddiogel mew n y m rô d o m s i’r Co oson gyntaf n i e d d Tim ei gludo o li u e lmaen, lle tr glanio? Ar dir n i’ h c Cologne, yr A h c w d aear. Ble fyd ap o’r yn ôl ar y Dd ynnwch lun m T r? ô m y n y llan cadarn neu a io i’ch cartref. n la g e fl a s h llwybr o’c

h t i a d ef

y Zapiwch i wylio Tim yn glanio!

discoverydiaries.org

Pennod Dau Gweithgaredd 6.2 Y Daith Adref

Gweithgaredd 6.2: Y Daith Adref y

daitdh ref

Zapiwch i wylio Tim yn glanio!

a

z yn capsiwl Soyu 2016, glaniodd Cafodd Ar 18 Mehefin Kazakhstan. n diffeithdir yn yna i ddiogel mew m yn Baikonur, af i’r Cosmodrô ei noson gynt Tim ei gludo en, lle treuliodd Ar dir Alma o? yr chi’n glani Cologne, o’r ar. Ble fyddwch wch lun map yn ôl ar y Ddae yn y môr? Tynn allan neu rn ef. cada glanio i’ch cartr llwybr o’ch safle

Cefndir y Gweithgaredd hwn Ddydd Sadwrn 18 Mehefin 2016, glaniodd y capsiwl Soyuz a oedd yn cario Tim Peake a’i gydweithwyr yn y diffeithdir yn Kazakhstan, mewn rhanbarth a elwir yn Stepdir Kazakh.

Mae’r ardal hon yn enfawr a dibobl, felly mae’n lle diogel i lanio llong ofod.

Ar ôl glanio, cafodd y gofodwyr archwiliadau meddygol cychwynnol.

Yna, cawsant eu cludo i’r Cosmodrôm yn Baikonur er mwyn monitro eu hiechyd yn fanylach. Yna, teithiodd Tim i’r Ganolfan Awyrofod yn Cologne, yr Almaen, lle treuliodd ei noson gyntaf yn ôl ar y Ddaear.

Cyflawni’r Gweithgaredd

discoverydiaries.org

Mae’r gweithgaredd hwn yn gofyn i’r disgyblion ystyried ymhle y byddent yn dewis glanio ar ôl dod yn ôl o’r Orsaf Ofod Ryngwladol. Dechreuwch drwy ddangos i’ch Prentisiaid fideo o Tim yn

102

glanio. Mae’r fideo hwn gan Asiantaeth Ofod Ewrop yn dangos yr ailfynediad, yn ogystal â’r Criw Adfer yn helpu Tim allan o’r Soyuz ac yn gwneud yn siŵr ei fod yn iach ac yn ddiogel: http:// www.esa.int/esatv/Videos/2016/06/ Soyuz_TMA-19M_landing.

Trafodwch pam bod Stepdir Kazakh yn lle da i’r Soyuz lanio. Gofynnwch i’r disgyblion ystyried y tir a diogelwch.

Gallant ddewis eu safle glanio eu hunain a thynnu llun eu taith ddychmygol adref.

Gallai’r disgyblion iau lunio mapiau mwy cysyniadol o sut byddent yn dychwelyd adref, gan ystyried y dulliau trafnidiaeth y byddent yn eu defnyddio i gyrraedd yno.

Defnyddiwch y gweithgaredd hwn i drafod graddfa a daearyddiaeth ar lefel uwch gyda’r disgyblion hŷn.

Os yw eich Prentisiaid Gofod wedi cwblhau Gweithgaredd 3.2: Tynnu Llun Eich Gorsaf Ofod Eich Hun, awgrymwch eu bod yn cynnwys allwedd map ar eu llun. Efallai yr hoffent ddefnyddio lliwiau neu batrymau i gynrychioli mathau gwahanol o dir, fel mynyddoedd, diffeithdiroedd neu gyrff dŵr.

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pa mor bell yw eich ysgol o

Kazakhstan? Defnyddiwch atlas i fesur y pellter. Mae hyn yn gyfle gwych i drafod graddfa.

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Mynediad i’r rhyngrwyd (Google Maps)

Ewch i discoverydiaries.org/thejourney-home/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Atlasau • Papur A3 • Prennau Mesur • Bwrdd gwyn rhyngweithiol (dewisol)

• Ydy’r disgyblion yn gallu darganfod

pam bod Kazakhstan wedi cael ei ddewis fel y man glanio?

• Trafodwch gyda’r disgyblion pa

wledydd y byddai Tim wedi hedfan drostynt i gyrraedd Cologne a sut byddent wedi edrych o’r awyren.

• A fyddai unrhyw nodweddion

naturiol, fel mynyddoedd, y byddai angen i’r awyren eu hosgoi? (Gelwir hyn yn dirwedd).

• Pe bai’r awyren yn dilyn llwybr

gwahanol, sut byddai’r olygfa’n newid?

• Beth pe bai Tim wedi glanio ym mis

Rhagfyr yn hytrach na mis Mehefin, a fyddai’r tir yn edrych yn wahanol?

Gwaith Ymestynnol ac Adnoddau Digidol ZAP! Gan ddefnyddio ap Zappar, gall y disgyblion wylio’r fideo o Tim Peake yn glanio. Mae cyfarwyddiadau Zappar i’w gweld yn y ddolen isod. Nodwch y bydd angen i’r ddyfais symudol/tabled fod wedi’i chysylltu â’r rhyngrwyd: https://discoverydiaries.org/toolkit/ discovery-diaries-zappar-instructions/

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Gallai’r disgyblion iau ddatblygu

• Rhowch bapur grid i’r disgyblion i’w

helpu i blotio’r map. Rhowch amser iddynt feddwl am bellter a graddfa.

Her:

Pennod Dau Gweithgaredd 6.2 Y Daith Adref

• Ymestynnwch y gweithgaredd hwn

drwy ofyn i’r disgyblion ystyried effaith dewis llwybrau a dulliau trafnidiaeth gwahanol. Er enghraifft, sut bydd yr amser teithio’n amrywio rhwng teithio yn yr aer a theithio ar y tir?

• Defnyddiwch y gweithgaredd hwn

fel sail i ymarfer sgiliau trafod.

Rhannwch y disgyblion yn grwpiau gydag un hanner ohonynt yn ’dir’ a’r hanner arall yn ’fôr’. Gallant fynd ati wedyn i lunio dadl i ddarbwyllo pobl pam mai eu safle glanio nhw yw’r opsiwn gorau.

grym i’r At Aw hr o!

Cyn b o yn de d y disgyb chrau l cynllu ion llwybr n i o eu adref, gyfle iddyn rhowch t arch safleo wilio e d d posibl g gan d lanio Goog defnyddio le Ma ps.

eu sgiliau llunio map ar raddfa lai drwy dynnu llun map o Gosmodrôm Baikonur.

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

103

n o f n A

t s o p n y d r ce gofod i’r

Am daith! Rydych chi yn ôl ar y Ddaear ac yn torri eich bol eisiau dweud wrth eich teulu a’ch ffrindiau am eich taith i’r gofod. Ond yn gyntaf, ysgrifennwch gerdyn post at eich cyd-ofodwyr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol i roi gwybod iddynt eich bod yn ôl.

discoverydiaries.org

Cefndir y Gweithgaredd hwn Yn y gweithgaredd hwn, bydd y disgyblion yn dychmygu eu bod yn ofodwyr sydd wedi dychwelyd i’r Ddaear a’u bod yn ysgrifennu cerdyn post at yr Orsaf Ofod Ryngwladol.

Bydd y disgyblion yn myfyrio ar yr emosiynau a’r teimladau sy’n gysylltiedig â thaith o’r fath. Pa deimladau allai fod gan y disgyblion pe baent yn ofodwyr a oedd newydd ddychwelyd i’r Ddaear? Beth fyddent yn ei ddweud wrth eu cyd-ofodwyr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol?

Cyflawni’r Gweithgaredd Rhannwch enghreifftiau o gardiau post gyda’r disgyblion. Trafodwch bwrpas cerdyn post (rhoi gwybodaeth a’r newyddion diweddaraf i bobl eraill).

Gofynnwch i’r disgyblion a ydynt

erioed wedi anfon neu dderbyn cerdyn post gwyliau.

Amlinellwch yr amcanion dysgu a’r meini prawf llwyddiant fel sy’n briodol ar gyfer eich dosbarth (gweler y syniadau ar gyfer gwahaniaethu).

Defnyddiwch ddyddiaduron, cyfweliadau a llyfrau wedi’u hysgrifennu gan ofodwyr fel awgrymiadau. Mae An Astronaut’s Guide to Life gan Chris Hadfield yn llyfr ardderchog i’w ddarllen gyda’r dosbarth.

Mae’r fideo hwn yn crynhoi cyfnod Tim yn y gofod: http://www.esa.int/ spaceinvideos/Videos/2016/06/ Tim_Peake_mission_wrap_up ac mae cyfweliad llawn gyda Tim ar ôl iddo ddychwelyd i'r Ddaear ar gael yn: http://www.esa.int/spaceinvideos/ Videos/2016/06/Tim_s_first_news_ conference_back_on_Earth

Cwestiynau ar gyfer y Dosbarth • Pa newidiadau ar y Ddaear allai

fod wedi digwydd tra oedd Tim yn y gofod? Pa rai pethau allai fod yn wahanol gartref, yn lleol ac yn ehangach?

Yr Adnoddau sydd eu Hangen

Dolenni Defnyddiol

• Deunyddiau ysgrifennu

Ewch i discoverydiaries. org/send-a-postcard-tospace/ i weld a lawrlwytho gwybodaeth ychwanegol allai fod yn ddefnyddiol i gynllunio a chyflawni’r wers hon, fel atebion, fideos, dolenni i’r cwricwlwm a chyflwyniadau PowerPoint.

• Mynediad i’r rhyngrwyd • Bwrdd gwyn rhyngweithiol (dewisol)

Pennod Dau Gweithgaredd 6.3 Anfon Cerdyn Post i’r Gofod

discoverydiaries.org

i’r

Am daith! Rydych chi yn ôl ar y Ddaear ac yn torri eich bol eisiau dweud wrth eich teulu a’ch ffrindiau am eich taith i’r gofod. Ond yn gyntaf, ysgrifennwch gerdyn post at eich cyd-ofodwyr ar yr Orsaf Ofod Ryngwladol i roi gwybod iddynt eich bod yn ôl.

Anfon

post cerdygn ofod

Gweithgaredd 6.3: Anfon Cerdyn Post i’r Gofod

105

• Beth ydych chi’n meddwl y byddech Pennod Dau Gweithgaredd 6.3 Anfon Cerdyn Post i’r Gofod

chi’n ei golli yn y gofod?

• Pa bethau fyddech chi’n eu gweld o

safbwynt newydd ar ôl dychwelyd?

• Sut bydd pethau fel bwyd, cwsg,

eich golygfa a’ch patrwm gwaith yn wahanol?

Syniadau ar gyfer Gwahaniaethu Cymorth: • Fel dosbarth, tasgwch syniadau

am iaith i ddisgrifio’r profiad o ddychwelyd i’r Ddaear o’r gofod.

Gall y disgyblion ddefnyddio’r iaith hon wrth iddynt gyflawni’r gweithgaredd.

• Cyn dechrau’r gweithgaredd,

adolygwch atalnodi i gefnogi’r defnydd cywir o ramadeg.

Her: • Heriwch y disgyblion i gynnwys

ansoddeiriau, brawddegau enwol, adferfau ar ddechrau brawddeg ac ati yn eu cerdyn post.

• I ymestyn y disgyblion, gofynnwch

iddynt ysgrifennu tri fersiwn gwahanol o’u cerdyn post, gyda thri phwrpas penodol: perswadio, rhoi gwybodaeth a difyrru.

discoverydiaries.org

Oes genn ych chi nodia dau?

Ysgrifenn wch nhw yma !

106

grym i’r At Aw hr o!

Parato post g wch gardia u wa darna g drwy dor u ri o gar gwyn.

Gall y dbord disgyb dynnu lion llu ochr a n ar y naill c ysgr i ar y lla fennu ll.

Ar gyfer plant 7-11

y h c w i l i w h c Ar a d y g H C O G d e blan

d e n a l P r u Dyddiad ! h t r w a M

“Roedd y plant wrth eu bodd. Fe wnaeth yr elfen ryngweithiol ennyn eu sylw o’r cychwyn cyntaf! Effeithiol o ran amser, gwahaniaethu gwych ar gyfer gallu is a digon hyblyg i blant weithio ar eu cyflymder eu hunain.”

Mae’r dyddiadur poblogaidd hwn sy’n dilyn Dyddiadur Gofod Principia yn galluogi’r disgyblion i feddwl yn greadigol er mwyn cynllunio taith i blaned Mawrth lle byddant yn archwilio arwyneb y blaned ac yn adeiladu cynefin yno. Bydd y disgyblion yn defnyddio dysgu gweledol, sy’n seiliedig ar y celfyddydau, i archwilio ystod eang o bynciau STEM ar yr un pryd â dysgu beth mae’n ei olygu i fod yn wyddonydd gwych.

www.discoverydiaries.org/cymraeg

Rhagor o deitlau yng nghyfres Discovery Diaries Dyddiadur Taith i Blaned Mawrth Ydych chi’n barod ar gyfer eich taith i’r blaned goch?

Ewch â’ch disgyblion CA2 (neu lefel gyfatebol) ar antur i blaned Mawrth i chwilio am arwyddion o fywyd. Gan ddefnyddio Dyddiadur Planed Mawrth, bydd y disgyblion yn cynllunio taith ac yn ei chyflawni gyda help eu robotiaid.

Mae’n cynnwys dros 60 awr o weithgareddau STEAM sy’n gysylltiedig â’r cwricwlwm er mwyn cynyddu Cyfalaf Gwyddoniaeth, ac yn herio’r disgyblion i recriwtio criw, dyfeisio cerbyd, dadgodio a dadansoddi data a dylunio cynefin ar blaned Mawrth. Cafodd y dilyniant poblogaidd hwn i Ddyddiadur y Gofod ei ysgrifennu gan Lucy Hawking a’i ddatblygu gyda chymorth Asiantaeth Ofod y DU. Mae nodiadau i athrawon, amserlenni, canllawiau i'r cwricwlwm a syniadau ar gyfer gwahaniaethu yn ei gwneud hi’n haws ei ymgorffori mewn unrhyw gynlluniau gwersi sydd gennych yn barod. Gallwch gael gafael ar Ddyddiadur y Daith i Blaned Mawrth am ddim drwy gofrestru yn www.discoverydiaries.org/cymraeg

Dyddiadur y Gofod Dwfn JWST

Arsylwyr y Gofod, ydych chi’n barod i adeiladu’r telesgop mwyaf pwerus yn y byd?

Mae Dyddiadur y Gofod Dwfn yn rhaglen gynradd am ddim sy’n cyfuno dysgu STEM ag ystod eang o bynciau ar gyfer CA2/P5-7. Bydd y disgyblion yn creu eu llyfr eu hunain wrth iddynt fentro drwy’r Gofod Dwfn gyda Thelesgop Gofod James Webb a thîm o arbenigwyr gofod a pheirianneg anhygoel. Drwy gwblhau 60+ awr o weithgareddau creadigol sy’n gysylltiedig â’r cwricwlwm, bydd y disgyblion yn dysgu am hanes arsylwi’r gofod; yn archwilio Cysawd yr Haul; yn dysgu am olau, lliw a golau isgoch; yn adeiladu eu telesgop gofod eu hunain; yn darganfod rhyfeddodau’r Bydysawd a llawer mwy. Gallwch gael gafael ar Ddyddiadur y Gofod Dwfn am ddim drwy gofrestru yn www.discoverydiaries.org/cymraeg

Cyfnodau Allweddol 1 a 2

SCIENCE

S

TECHNOLOGY

T

ENGINEERING

E

ARTS

A

MATHS

M

"Dysgu am y gofod yw un o brofiadau cyntaf plentyn o wyddoniaeth a thechnoleg, ac mae’n aml yn gam bach cyntaf tuag at frwdfrydedd gydol oes am bynciau STEM."

• Am ddim i ysgolion Cymru • 150+ awr o wersi • Trawsgwricwlaidd • I ysbrydoli’r genhedlaeth nesaf o arbenigwyr STEM!

discoverydiaries.org/cymraeg

Llyfr Adnoddau i Athrawon

Yn galw ar holl Brentisiaid y Gofod! Ydych chi’n barod i deithio i’r gofod gyda’r Gofodwr ESA Tim Peake? Mae Dyddiadur Gofod Principia, sy’n berffaith ar gyfer CA1 uwch/CA2 is (neu lefel gyfatebol), yn mynd â’r disgyblion ar daith i’r Orsaf Ofod Ryngwladol. O hyfforddi i fod yn ofodwyr i gynnal arbrofion ac arsylwi’r Ddaear o’r tu hwnt i’n hatmosffer, bydd y disgyblion yn cwblhau dros 60 awr o weithgareddau llythrennedd-STEM wrth iddynt ddarllen, ysgrifennu, dylunio, tynnu lluniau, arbrofi, codio a dadgodio. Mae ei ddull amlfoddol, ymarferol a phersonol yn meithrin hyder y dysgwyr ac yn ennyn eu diddordeb, tra byddant yn dysgu am bynciau STEM.

Dyofod princ G

Cyfnodau Allweddol 1 a 2

Dyddiadur gofod principia

KIRSTY WILLIAMS, GWEINIDOG ADDYSG CYMRU

r u d ddia ipia

GWYDDONIAETH Gynradd

Llyfr Adnoddau i Athrawon

DEWCH I’R GOFOD GYDA FI!

Gofodwr ESA

Argraffwyd yn y DU ar Bapur wedi’i Ardystio gan FSC

curvedhousekids.com

Yn seiliedig ar Ddyddiadur Gofod Principia gan Lucy Hawking, y Criw Gofod a CHI!