Kempens Landschap - nieuwsbrief 45

Kempens Landschap Geg arandeerd

a ug us t us 2 0 1 9 | N i euws b r i ef 45

Scheldeland

Bakstenen met een verhaal » Pagina 6 Nieuw Beersgatpad » Pagina 5 Interview met Luc Verbeeck » Pagina 7

Gegarandeerd Kempens Landschap Kempens Landschap zorgt voor waardevolle landschappen en historische gebouwen om ze veilig te stellen voor de toekomst.

Er is beslist een interessant domein in je buurt. Ga er eens kijken!

Jan De Haes

Onze domeinen 1. De Poppelaer - Brecht 2. Bel - Geel 3. De Caters - Schilde 4. Buitengoor-Meergoren - Mol 5. Boerderij Wortel-Kolonie - Hoogstraten 6. Heidehuizen - Mol 7. Berkenbossen - Mol 8. Kempense Heuvelrug - Herentals 9. Zwartgoorheide - Vosselaar 10. De most - Balen 11. Volsbergenbossen - Balen 12. (Achterste) Keiheuvel - Balen 13. De Hellekens - Herentals 14. Volmolen - Mol 15. Amoco - Geel 16. Kalvarieberg - Geel 17. Molse Heide - Meerhout 18. Rijsbergdijk - Balen 19. Pelerheide-Schrieken - Beerse 20. Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg 21. Blauwbossen - Hoogstraten 22. Rooise Loop - Oud-Turnhout 23. Blommerschot - Zandhoven 24. Glaverbel - Mol 25. Helschot - Laakdal 26. Achterbos - Mol 27. Koude Beekvallei - Borsbeek, Mortsel

2

Nieuwsbrief 45 Kempens Landschap

Kathleen Helsen

Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord.

Vzw Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop.

Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk.

Momenteel heeft vzw Kempens Landschap ruim 1000 ha in eigendom.

28. Roosendael - Sint-Katelijne-Waver 29. Scherpenbergmolen - Malle 30. Ter Speelbergen - Putte 31. De Welvaert - Zoersel 32. De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal 33. Noenheuvel - Brecht 34. Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille 35. Frac - Turnhout 36. Goriënberg-Den Ellenboog – Retie 37. Laakvallei - Beerse 38. Schrieken - Ravels 39. Kapelletje Celen -Heist-op-den-Berg 40. Biesbesbos - Boechout 41. Kruiskensberg - Herenthout, Nijlen 42. Spoorwegfort - Duffel 43. Philipsbos - Grobbendonk 44. Vallei van de grote Nete - Heist-op-den-Berg 45. Steenovensbos - Merksplas 46. Bleke Heyde - Wuustwezel 47. Beddermolen - Westerlo 48. Hof ter Linden - Edegem 49. Park Franciscanessen - Wuustwezel 50. Park Redemptoristen - Essen 51. Umicore - Olen 52. Frijthout - Hove 53. Kasteelhoeve d’Ursel - Grobbendonk 54. Spoorlijn Kwartier Noord - Brasschaat 55. Park Hof ter Borght - Hulshout 56. Kolonie - Hoogstraten

57. Zwarte Molen - Lille 58. Beersgat - Wuustwezel 59. Abdijpark - Hemiksem 60. Wintertuin - Sint-Katelijne-Waver 61. Den Aert - Herentals 62. Zellaer - Bonheiden 63. Boshoek - Hove 64. Noeveren-EMABB - Boom 65. De Notelaer - Bornem 66. Het Hof – Vosselaar 67. De Merel - Brecht 68. Hof ter Laken - Heist-op-den-Berg

INBRENG EXPERTISE 1. Ursulineninstituut - Sint-Katelijne-Waver 2. Kapel - boerderij - Merksplas 3. Dorpskern Gestel - Berlaar 4. Dorpskern Weelde - Ravels 5. Jan Vlemincktoren - Wijnegem 6. Douaneloods - Essen 7. Kerkruïne Sint-Michiels - Hulshout 8. Gemeentepark - Boom 9. Fort van Kessel - Nijlen 10. Fort 4 - Mortsel 11. Het Witte Huis - Arendonk

Beste lezer,

In mei kreeg Kempens Landschap positief nieuws vanuit de Vlaamse Overheid. Vlaams minister-president Geert Bourgeois, bevoegd voor onroerend erfgoed, bracht de boodschap dat voor de restauratie van het Kasteel Hof Ter Linden, het Hof van Vosselaar, de Steenbakkerij en het gemeentepark in Boom een erfgoedpremie wordt toegekend. In totaal draagt de Vlaamse Overheid bijna 5,5 miljoen euro bij in de restauraties van deze sites.

In Hof Ter Linden in Edegem gaat het om ĂŠĂŠn van de grootste werken op de site. Zowel het exterieur als interieur van het 18de eeuwse classicistische kasteel zal gerestaureerd worden met oog op de toekomstige exploitatie. In het restauratiedossier voor het Hof van Vosselaar is voorzien dat de site uitgroeit tot toeristische toegangspoort met een brasserie en logies. Ook enkele betonrustieke bruggetjes en werken aan de vijver zullen worden opgewaardeerd. De Steenbakkerij Lauwers in Boom, die pas in 1983 haar ovens sloot, zal ondermeer een bezoekerscentrum huisvesten. In de picturale tuin van het Boomse gemeentepark uit 1925 zullen de vijvers en beelden hersteld worden, de paden heraangelegd en wordt nieuwe verlichting voorzien.

Sinds januari 2019 vallen deze dossiers onder de nieuwe wetgeving.

Kempens Landschap is hierin benoemd als voorbeeldorganisatie en kan hierdoor rekenen op 10% extra premie. Dankzij deze bijkomende premie en de btw-optimalisatie bij herbestemingsprojecten kan Kempens Landschap binnen de vernieuwde wetgeving nog steeds samen met de gemeenten een verschil blijven maken en de toekomst van deze monumenten en bijzonder waardevolle sites veilig stellen.

Veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap

Nieuwsbrief 45 Kempens Landschap

3

AGENDA! OPEN MONUMENTENDAG 8 september Wintertuin Ursulinen Bosstraat 9 | 2861 Onze-Lieve-Vrouw-Waver | gratis Ontdek deze verborgen art nouveau-parel in de regio Mechelen. www.openmonumentendag.be

Steenbakkerijmuseum EMABB Noeveren 67 | 2850 Boom | gratis

Herbeleef het hele productieproces van klei tot baksteen, alsook de sociale context waarin dit alles zich afspeelde. www.openmonumentendag.be

Paviljoen De Notelaer Notelaerdreef 2 | 2880 Bornem | gratis

Neem een kijkje in dit bijzondere paviljoen aan de Scheldedijk. Het paviljoen deed niet alleen dienst als belvedère met hertogelijke ontvangstsalons. Het was eveneens een woning voor de schippersfamilie en een herberg voor het volk. www.openmonumentendag.be

eTuktuks Tot 4 november | Heistraat 2 | 2430 Laakdal | betalend

Ontdek het Merodelandschap vanuit een elektrisch aangedreven Tuktuk.

Kies een uitgestippelde route en zoef tussen de velden en historische bezienswaardigheden. www.etuktuks.be

Rupelzondag 1 september en 6 oktober | van 14 u tot 17u

Klei, water en landschap. Dé unieke troeven van de Rupelstreek. Dompel je onder in herinneringen aan de oude steenbakkerijen, geniet van een verrassend landschap en laat je meevoeren langs of op de Rupel tijdens de Rupelzondagen! www.toerismerupelstreek.be

Slotconferentie DEMI MORE 9 oktober | Provinciehuis Noord-Brabant | Brabantlaan 1 | 5216 TV ’s-Hertogenbosch (NL) | gratis

Sinds 2016 hebben we onderzocht hoe we monumenten op een energie-efficiënte en innovatieve manier kunnen behouden voor de toekomst. Ontdek op deze inspirerende dag welke technieken we hebben toegepast en wat we geleerd

hebben aan de hand van 6 monumenten in Vlaanderen en Brabant (Nederland). maakmonumentenduurzaam.eu

Kolonie 5-7 wandeling Elke vierde zondag van de maand | Bezoekerscentrum ‘Kolonie 5-7’ | Kapelstraat 10 | 2330 Merksplas | Om 14 uur | 5 euro per persoon | Reserveren is niet nodig Laat je onderdompelen in het rijke verleden van de landlopers. www.kolonie57.be

4

Nieuwsbrief 45 Kempens Landschap

Trage verbinding tussen Franciscanessen en centrum Wuustwezel

Nieuw Beersgatpad

Twee jaar geleden nam Kempens Landschap 47 hectare landbouwgronden in erfpacht van OCMW Antwerpen in het gebied Beersgat. De gronden liggen tussen het park Franciscanessen en de Poort van het Platteland in centrum Wuustwezel. Het Agentschap voor Natuur en Bos verwierf enkele aansluitende bosgebieden.

Lappendeken

Beersgat is een halfopen landbouwlandschap met een typisch weilandenpatroon rondom de Kleine Beek. Hier vind je kleine, rechthoekige graslanden die op verschillende plaatsen nog omgeven zijn door natuurlijke afsluitingen zoals houtkanten, bomenrijen en heggen. Het gebied ontwikkelde zich bij de Gasthuishoeves en

werd vroeger bewerkt om het Sint-Elisabethgasthuis in Antwerpen te bevoorraden. Kempens Landschap en het gemeentebestuur van Wuustwezel willen het kleinschalige landbouwlandschap waar mogelijk herstellen en verder opwaarderen, in samenspraak met de gebruikers van de gronden.

12 km wandel- en fietsplezier

Sinds de aankoop waren er plannen om een nieuwe trage verbinding voor fietsers en wandelaars te creĂŤren door het gebied. Het resultaat is het Beersgatpad: een lus van 12 km die je op een aangename en veilige manier van het park Franciscanessen naar het centrum van Wuustwezel brengt. Het verharde pad volgt de bestaande fiets- en wandelknooppunten en op drie plaatsen kunnen voetgangers een stuk alternatieve onverharde route volgen door het weiland of het bos.

82

84

92

83

34

85 86 87 88

91

43

90 89 94

Legende Verhard pad voor fietsers en wandelaars (met of zonder hond) Onverhard pad voor wandelaars (zonder hond) Onverhard pad voor wandelaars (met of zonder hond) Je bent hier 01

wandelknooppunt

Fietsen en wandelen Beersgatpad

Geniet van een trage wegverbinding tussen de

Nieuwsbrief 45 Kempens Landschap

5

Noeveren

Bakstenen met een verhaal In Noeveren, een gehucht van Boom, lijkt het of de tijd heeft stilgestaan. Her en der vind je er nog sporen terug van het steenbakkersverleden uit de Rupelstreek.

Zo ook in het Ecomuseum en Archief van de Boomse Baksteen, gevestigd in een deel van de Steenbakkerij Lauwers. De organisatie EMABB ontfermt zich al decennia over dit stukje erfgoed. Op vraag van de gemeente Boom is Kempens Landschap betrokken bij het dossier en in januari 2018 nam onze organisatie de site samen met vzw EMABB in erfpacht.

Industrieel erfgoed

Vooral in de negentiende eeuw bruiste Noeveren van de bedrijvigheid. Hier werden bakstenen geproduceerd met klei die uit nabijgelegen kleiputten werd aangevoerd. De afgewerkte bakstenen, dakpannen en tegels werden langs de Rupel weggevoerd.

De arbeiders woonden vlakbij de fabrieken in, door de bedrijven opgetrokken, arbeiderswoningen. Een eeuw later viel de productie stil en kwamen verschillende bedrijven leeg te staan. Gelukkig werd dit erfgoed grotendeels bewaard. Al in de jaren 80’ werd de wijk Noeveren beschermd als dorpsgezicht. De ringoven, de schoorsteen, de schrijnwerkerij en enkele arbeidershuizen op de huidige site van EMABB werden bovendien beschermd als monument.

Anno 2019 zijn deze monumenten dringend aan herstel toe.

Daarom werd eind vorig jaar een restauratiedossier ingediend bij de Vlaamse overheid om in een eerste fase alvast de ringoven met schoorsteen en schrijnwerkerij te restaureren. Op het totaalbedrag nodig om de drie monumenten te restaureren werd een premie van 751.576,56 euro aangevraagd. Op 24 mei kende minister-president Geert Bourgeois een premie van 751.556,18 euro toe voor de steenbakkerij EMABB. De provincie Antwerpen steunt de herbestemming van de schoorsteen met een bijdrage van 10.000 euro.

6

Nieuwsbrief 45 Kempens Landschap

Plattelandsproject Onthaalpoort Noeveren

Op de site staat er een oude schrijnwerkerij, die ook gerestaureerd zal worden. Vroeger had elke steenbakkerij zo’n gebouw om hout te bewerken voor het werkmateriaal en de gebouwen. Helaas zijn de meeste van deze eenvoudige loodsen verdwenen. De schrijnwerkerij is dan ook een zeldzaam bewaard exemplaar en werd daarom beschermd als monument. Om de loods na de restauratie een nieuwe functie te geven, diende Kempens Landschap een projectvoorstel in bij PDPO, een subsidieprogramma voor plattelandsontwikkeling met Vlaamse en provinciale middelen. Dankzij het plattelandsproject waarin gefocust wordt op streekidentiteit wordt 48.724 euro subsidie vrijgemaakt ofwel 65% van het totale projectbudget. Met die middelen zal de schrijnwerkerij omgevormd worden tot toeristisch infopunt voor de oude steenbakkerij, de wijk Noeveren en andere bezienswaardigheden in de Rupelstreek. Enkele originele bewaarde werktuigen zoals een schaafbank of een slijpsteen worden in het interieur geïntegreerd.

Interview met Luc Verbeeck, voorzitter EMABB

Luc Verbeeck is sinds midden de jaren ’80 betrokken bij het industrieel erfgoed van Noeveren en kent de site op zijn duimpje. Als kind kwam hij er met zijn vrienden ravotten. Nu is Luc al meer dan 25 jaar voorzitter van vzw Emabb. De architect kwam voor het eerst in aanraking met Emabb en industrieel erfgoed tijdens zijn burgerdienst en bleef nadien een actieve rol in de vereniging opnemen als vrijwilliger. Verbeeck is verheugd dat de toekomst van de steenbakkerij nu veiliggesteld is.

Momenteel zijn er zo’n 15 vrijwilligers en gidsen aan de slag in de voormalige steenbakkerij. Onze oudste gids - nu 87 - is zelfs geboren op Noeveren! Jaarlijks ontvangen we duizenden bezoekers die een blik willen werpen in het industrieel verleden van onze streek.

Bakstenen worden al eeuwenlang gemaakt. Het waren echter de monniken van de abdij van Hemiksem die hier in de regio een impuls aan het ambacht gaven. Veel landbouwers werden toen ‘steenboeren’ die van lokale klei bakstenen produceerden. Later werden er naast handgevormde ook machinale bakstenen gemaakt die in

allerlei gespecialiseerde ovens langs de Rupel werden gebakken.

Naast dit technische verhaal hebben we tijdens de rondleidingen vooral aandacht voor het sociale aspect. We vertellen over de steenbakkerij vanuit het standpunt van de kinderen, vrouwen en mannen die hier – in soms schrijnende leefomstandigheden – leefden en werken. In één van de bewaarde arbeidershuisjes bij Emabb wordt dit aangrijpend verhaal heel tastbaar voor bezoekers.

De samenwerking met Kempens Landschap verloopt heel positief.

Sinds zij samen met de gemeente Boom betrokken zijn bij het project en de werking is er een echte ommekeer gekomen. Ik sta ervan versteld hoe Kempens Landschap projecten aanpakt. Hopelijk zal de site binnenkort weer staan blinken. Ik kijk vooral uit naar de realisatie van het bezoekerscentrum in het houtskelet van de schrijnwerkerij.

Maar het is ook goed dat er naar economische rendabiliteit gezocht wordt, zo heeft de voormalige steenbakkerij-site weer een mooi toekomstperspectief!

Meer info

www.emabb.be Ecomuseum en Archief van de Boomse Baksteen vzw Noeveren 67 | 2850 Boom | T: 03 888 15 58

Nieuwsbrief 45 Kempens Landschap

7

Gluren bij de buren

Natuurmuseum Brabant Natuurmuseum Brabant in Tilburg is een familiemuseum over het leven van dieren en planten, met een knipoog naar de mens. Of je nu 3 of 83 bent, het museum is voor iedereen leuk. De sfeer in het museum is speels, vrolijk en kindvriendelijk. Niet voor niets al jaren op rij verkozen tot ‘Beste Kidsproofmuseum’ door kinderen zelf. Een perfecte bestemming voor een leuk gezinsuitje!

Met je neus op de natuur

Al 80 jaar wil Natuurmuseum Brabant door middel van tentoonstellingen en educatie de waardering voor de natuur bij het brede publiek bevorderen. Hoe zij dit doen? Door hun uitgebreide collectie centraal te zetten bij het vertellen van hun verhaal. Collecties en de daaraan verbonden kennis is nodig om tentoonstellingen te kunnen maken. Kennis, waardering, verwondering: daar gaat het om.

Telkens kan voor nieuwe tentoonstellingen weer geput worden uit de rijke ‘schatkamer’.

In Natuurmuseum Brabant verveel je je geen moment. Overal bij de tentoonstellingen zijn

dingen te doen: knopjes, opdrachten of extra weetjes. Zo kun je in De Ware Wolf kennis maken met een fascinerend roofdier en zijn familie. In Kikker is hier! stap je in de wereld van de groene kinderboekenheld Kikker. Of in IJstijd kan je mammoetjagen of ‘vuur maken’.

heeft sindsdien al veel bezoekers geïnspireerd voor een uitstap.

De bezoeker maakt kennis met de mooiste gebieden van Noord-Brabant (NL) en de Kempen. Uithangbord is de Vossenstrekenapp. Er is een tof Vossenstrekenspel en een vitrine vol dieren die je kunt spotten op een van de ruim veertig aangegeven wandellocaties. Via een touchscreen surf je langs alle locaties en kan je jouw uitjes inplannen.

Ontdek binnen wat je buiten kan doen!

Trappenhal: nieuwe opstelling

Om de samenwerking tussen Brabants Landschap, Natuurmuseum Brabant en Kempens Landschap in de verf te zetten, werd de trappenhal van het Natuurmuseum Brabant een visitekaartje voor de domeinen van beide organisaties. De nieuwe interactieve opstelling Van binnen naar buiten opende eind 2018 en

Meer info

open van dinsdag tot en met zondag Spoorlaan 434 5038 CH Tilburg Nederland www.natuurmuseumbrabant.nl

Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Vito – Mol Sibelco/NZM nv - Dessel NV Luyckx - Brecht KPMG Fiduciaire - Brussel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Greenroad NV - Heusden Antea Group - Antwerpen Groep Van Roey - Rijkevorsel Fluvius - Melle De Kleine Boerderij BVBA - Rijkevorsel

8

Nieuwsbrief 45 Kempens Landschap

Arx - Tremelo Tuinarchitectuur Moris - Berlaar Verstraete & Vanhecke NV - Wilrijk Lintacker Consulting BVBA - Boechout Borg-Bouw - Lille Scheyck bvba - Laakdal Recova Nv- Berlaar Bailleul ontwerpbureau BVBA - Gent Het Beeld van Morgen – Beringen Oteas BVBA - Booischot

Uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.33 www.kempenslandschap.be Fotografie Natuurmuseum Brabant – Maria van der Heyden James van Leuven Mie De Backer Studio vision Koen Broos Jesse Willems

Tekst vzw Kempens Landschap Abonnement Word voor €10 per jaar beschermer van Kempens Landschap en ontvang drie keer per jaar onze nieuwsbrief in de bus!

Meer info op www.kempenslandschap.be/nl/ steun.

Volg ons op: