ACTION 1.2 Youth Initiatives Educators' notebook ell

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία Youth Empathy at Schools

YES Ενσυναίσθηση µήπως σε φοβίζει λίγο η λέξη;

ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

05.2014

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

3

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ

4 4 6

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ

7

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ 7 ΣΕ ΚΥΚΛΟ 7 ΣΕ ΖΕΥΓΑΡΙΑ 12 ΣΕ ΜΙΚΡΕΣ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ 13 ΠΕΣ ΜΟΥ ΕΝΑΝ ΑΡΙΘΜΟ (ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ) 14 ΣΤΗΡΙΞΕΙΣ ΣΕ ΤΡΙΑΔΕΣ 14 ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 15 ΤΑ ΦΙΔΑΚΙΑ (ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ, ΗΓΕΣΙΑ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΧΡΟΝΟΥ) 15 TO ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ (ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ, ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ) 15 Η ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΔΑΡΟΥΣΑ (ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ) 15 Η ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗ (ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ, ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ) 15 ΟΙ ΚΑΘΡΕΠΤΕΣ (ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ, ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ) 16 ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ (ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΑΓΓΙΓΜΑ, ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ) 16 ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΚΑΡΕΚΛΕΣ (Η ΜΟΥΣΙΚΑ ΓΟΝΑΤΑ) (ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΑΓΓΙΓΜΑ, ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ) 16 ΤΟ ΝΑΡΚΟΠΕΔΙΟ (ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ, ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ) 16 ΟΔΗΓΩΝΤΑΣ ΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΤΟΥ ΜΠΑΜΠΑ (ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΧΩΡΟΥ, ΦΑΝΤΑΣΙΑ, ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, [Ν-­‐ 17 Α-­‐Β] ) ΤΟ ΞΥΠΝΗΤΗΡΙ (ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΧΩΡΟΥ, ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ) 17 ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ (ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, [Ε-­‐ΣΤ]) 17 ΠΑΓΩΜΕΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ (ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ, [Ε-­‐ΣΤ] ) 17 ΟΡΘΟΣΩΜΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΟΡΜΟΥ (ΜΕΣΗ, ΘΩΡΑΚΑΣ, ΠΛΑΤΗ) [ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΑΠ’ ΤΑ ΘΡΑΝΙΑ] 18 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ : ΜΠΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗ "ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ"

21

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΛΑΜΗ ΤΟΥ ΧΕΡΙΟΥ ΜΑΣ

22

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

23

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

2

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

«Ενσυναίσθηση»

Ίσως να φοβίζει λίγο η λέξη. Ακούγεται περίπλοκη ως έννοια, µπορεί και λίγο να µας µπερδεύει. Ενδέχεται η εφαρµογή της στην καθηµερινότητά µας να απαιτεί θεαµατική υπέρβαση των παραµέτρων που συγκροτούν την ύπαρξή µας; Μας προτρέπει να γίνουµε εξαιρετικά καλοί, άψογοι, άσπιλοι;

Τίποτα από όλα αυτά. Η ενσυναίσθηση µας καλεί σε µια µικρή προσπάθεια, ώστε να µπορέσουµε να µπούµε στη θέση του άλλου χωρίς να χάσουµε την ακεραιότητα της δικής µας ύπαρξης. Η ενσυναίσθηση µας παρακινεί να κάνουµε ένα µικρό βήµα, µε τεράστια όµως επίδραση στις διαπροσωπικές επαφές µας.

Ενσυναίσθηση είναι η συναισθηµατική ταύτιση µε ένα άλλο άτοµο. Η αναγνώριση και η κατανόηση της θέσης, του συναισθήµατος, των σκέψεων ή της κατάστασης κάποιου άλλου. Ένα άτοµο που χρησιµοποιεί την ενσυναίσθηση µπορεί να αναγνωρίσει, να αντιληφθεί και να αισθανθεί αυτό που αισθάνεται ένα άλλο άτοµο. Με αυτό τον τρόπο µπορεί να βάλει τον εαυτό του στη θέση του άλλου, να κατανοήσει τη συµπεριφορά του και να αναγνωρίσει τα κίνητρά της. Να δει δηλαδή τον κόσµο µέσα από τα µάτια του. Πρόκειται, εν ολίγοις, για ένα εξαιρετικά ισχυρό εργαλείο επικοινωνίας. Για µια ικανότητα που, αν και όλοι διαθέτουµε, την αγνοούµε. Γι’ αυτό και παραµένει αναξιοποίητη.

Η Ενσυναίσθηση ως Εργαλείο της επιστήμης Η ενσυναίσθηση αρχικά αναπτύχθηκε ως εργαλείο της Ψυχοθεραπείας. Σύντοµα όµως οι δυνατότητές της αναγνωρίστηκαν σε όλες τις µορφές των διαπροσωπικών σχέσεων, σε κάθε κατάσταση στην οποία ένας άνθρωπος προσπαθεί να καταλάβει αυτόν που βρίσκεται απέναντί του. Η έννοια της ενσυναίσθησης αρχίζει µε την αντίληψη των συναισθηµάτων των άλλων. Θα ήταν πιο εύκολο να αντιληφθούµε τα συναισθήµατα των άλλων αν εκείνοι απλά µας τα έλεγαν, αν βέβαια τα γνώριζαν. Επειδή όµως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το κάνουν, πρέπει εµείς να τους ρωτήσουµε, να καταλάβουµε τα υπονοούµενά τους, να µαντέψουµε και να προσπαθήσουµε να καταλάβουµε τη µη λεκτική επικοινωνία τους. Οι εκφραστικοί άνθρωποι γίνονται κατανοητοί πιο εύκολα, επειδή τα µάτια και οι εκφράσεις του προσώπου τους µας βοηθούν να καταλάβουµε πώς αισθάνονται.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

3

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Πλεονεκτήματα Η ενσυναίσθηση φέρνει τους ανθρώπους κοντά, τους βοηθά να καταλάβουν ο ένας τον άλλον. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται αµοιβαίος σεβασµός. Όταν κάποιος ακούει µε ενσυναίσθηση δεν ακούει απλά το συνοµιλητή του. Κάνει κάτι περισσότερο: αντιδρά σε αυτόν µε τρόπο µε τον οποίο αναπτύσσει αµοιβαία κατανόηση και εµπιστοσύνη. Μπορεί έτσι να αντιληφθεί και να ερµηνεύσει το µήνυµα του συνοµιλητή του, δίνοντας συνάµα την πιο κατάλληλη απάντηση. Η απάντηση αυτή µπορεί να αποτελέσει βασικό στοιχείο της επικοινωνίας.

Ενεργοποίηση Ακούγοντας µε ενσυναίσθηση, ο ακροατής λέει στο συνοµιλητή του «Καταλαβαίνω το πρόβληµά σας και πώς αισθάνεστε γι’ αυτό, µε ενδιαφέρει αυτό που λέτε και δεν σας κρίνω». Ο ακροατής µεταφέρει αυτό το µήνυµα µέσω λεκτικής αλλά και µη λεκτικής επικοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο ο ακροατής ενθαρρύνει το συνοµιλητή του να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς να φοβάται ότι εκείνος θα τον διακόψει, θα τον κρίνει ή θα του υποδείξει τι να κάνει. Δεν είναι ούτε απαραίτητο αλλά, και σε µερικές περιπτώσεις, ούτε και επιθυµητό ο ακροατής να συµφωνεί µε το συνοµιλητή του. Είναι αρκετό να µεταφερθεί στο συνοµιλητή το µήνυµα «Σας καταλαβαίνω και θέλω να σας βοηθήσω να βρείτε λύση στο πρόβληµά σας». Η πρακτική χρήση µιας τόσο σύνθετης έννοιας απαιτεί την ανάλυσή της στα πιο απλά στοιχεία της. Για να είναι κάποιος καλός ακροατής, πρέπει να αφήνει το συνοµιλητή του να καθοδηγεί τη συζήτηση. Να τον ακούει µε προσοχή και να µην τον διακόπτει, προσφέροντας παράλληλα λεκτικές και µη λεκτικές ενδείξεις ότι τον παρακολουθεί. Ο ακροατής πρέπει πρώτα να εντοπίσει τη συναισθηµατική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο συνοµιλητής του. Στη συνέχεια, χρειάζεται να παρατηρεί προσεκτικά τις µικρές αλλαγές της συµπεριφοράς του. Οι πιο προφανείς βρίσκονται στην έκφραση του προσώπου. Όσον αφορά στη λεκτική επικοινωνία, η συναισθηµατική κατάσταση φαίνεται όχι µόνο από το περιεχόµενο των λόγων αλλά και από την ένταση της φωνής και τη χρήση συγκεκριµένων λέξεων, ιδίως εκείνων που είναι φορτισµένες συναισθηµατικά. Οι πολλές ερωτήσεις από την πλευρά του ακροατή δεν βοηθούν, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος η συµπεριφορά αυτή να εκληφθεί σαν ανάκριση από το συνοµιλητή του. Οι τυποποιηµένες φράσεις επίσης, όπως «δεν πειράζει» ή «όλα θα περάσουν», δεν προάγουν την επικοινωνία. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

4

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Τελείως άχρηστες επίσης είναι οι αυτοαναφορικές περιγραφές όπως «θυµάµαι που αυτό συνέβη και σ’ εµένα» ή «κάτι παρόµοιο έχει συµβεί σε ένα συγγενή µου», καθώς και η αλλαγή του θέµατος. Για να µην πνιγεί από το συναίσθηµα του συνοµιλητή του, ο ακροατής πρέπει να αποµακρύνεται περιοδικά από το συναισθηµατικό επίπεδο της επικοινωνίας. Σαν να µπαίνει µέσα στο νερό, να δοκιµάζει τη θερµοκρασία και µετά να βγαίνει έξω για να µπορέσει να σκεφτεί λογικά. Όλοι χρειαζόµαστε το χρόνο µας. Ο ακροατής µας, εν προκειµένω, οφείλει λίγο χρόνο στον εαυτό του, για να φανταστεί πώς αισθάνεται ο συνοµιλητής του. Είναι χρήσιµο να µεταφέρει ο ακροατής στο συνοµιλητή του τα µηνύµατα που παίρνει από αυτόν. Πρέπει να αναγνωρίσει τα ισχυρά συναισθήµατα που αντιλαµβάνεται, όπως φόβο, θυµό, πένθος, απογοήτευση. Στη συνέχεια, πρέπει να τα µεταφέρει στο συνοµιλητή του µε ανοιχτές φράσεις όπως «φαντάζοµαι ότι είστε…» ή «µου ακούγεται ότι έχετε θυµώσει για…». Με αυτό τον τρόπο µπορεί να βεβαιωθεί ότι δεν έχει παρερµηνεύσει τα µηνύµατα που πήρε και παράλληλα εµπνέει εµπιστοσύνη στο συνοµιλητή του ως προς το γεγονός ότι έχει γίνει κατανοητός και ότι ο ίδιος (ο ακροατής) καταβάλλει ειλικρινή προσπάθεια να τον κατανοήσει. Αυτό αυξάνει την εµπιστοσύνη του συνοµιλητή προς τον ακροατή του. Στη συνέχεια, ο ακροατής µπορεί να εξηγήσει το λόγο που δηµιουργήθηκε αυτό το συναίσθηµα, όπως «αισθάνεστε έτσι επειδή πιστεύετε ότι σας φέρθηκαν χωρίς σεβασµό». Διαπίστωση που δεν συνεπάγεται αναγκαστικά συµφωνία µε το συµπέρασµα του συνοµιλητή του. Σε αυτό το στάδιο ο ακροατής πρέπει να αποφύγει µε κάθε τρόπο να κρίνει το συνοµιλητή του. Αν το πιστεύει, µπορεί να προσφέρει την υποστήριξη και τη συνεργασία του. Οι νευροεπιστήµονες και οι εξελικτικοί ψυχολόγοι υιοθέτησαν την έννοια ”empathy”, η οποία στα ελληνικά αποδίδεται ως ”ενσυναίσθηση”.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

5

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Η ενσυναίσθηση παρέχει την ικανή και αναγκαία συνθήκη για: Δηµιουργία εµπιστοσύνης και σεβασµού Έκφραση συναισθηµάτων Μείωση της έντασης Εµφάνιση πληροφοριών Δηµιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος, που ευνοεί την επίλυση προβληµάτων • Ανάπτυξη της ανεκτικότητας στο διαφορετικό, στις απόψεις των άλλων, έστω κι αν δεν συµπίπτουν µε τις δικές µας • • • • •

Τι δεν είναι η ενσυναίσθηση Αν και είναι παρεµφερής, η έννοια «συµπάσχω» δεν είναι συνώνυµη της ενσυναίσθησης. Ένα άτοµο µπορεί να συµπάσχει βιώνοντας, για παράδειγµα, τον ψυχικό πόνο του άλλου, αλλά µπορεί κάλλιστα να µην αντιλαµβάνεται τα συναισθήµατα που προκαλούν αυτόν τον πόνο ή απορρέουν από αυτόν. Αντίθετα, ένα άτοµο που διακρίνεται για την ενσυναίσθησή του µπορεί πιο εύκολα και να συµπάσχει την ίδια στιγµή, βιώνοντας όχι µόνο τα συναισθήµατα αλλά και την ψυχική οδύνη που σχετίζεται µε αυτά. Η ενσυναίσθηση δεν είναι έκφραση καλοσύνης. Μπορεί κάποιος να δείχνει γενικά καλοσύνη προς τους άλλους, χωρίς όµως να κάνει την προσπάθεια να καταλάβει τα συναισθήµατά τους. Η ενσυναίσθηση µπορεί να µας βοηθήσει να αιτιολογήσουµε όχι όµως και να δικαιολογήσουµε τις πράξεις των άλλων. Προσπαθώντας να βιώσουµε τα συναισθήµατα του άλλου µπορούµε να καταλάβουµε πώς οδηγήθηκε σε συγκεκριµένες πράξεις. Αυτό δεν σηµαίνει όµως ότι πρέπει να συµφωνήσουµε µε αυτές τις πράξεις. Ας υποθέσουµε ότι βλέπουµε έναν άπορο να κάνει µια βίαιη πράξη για να µπορέσει να τραφεί. Μπορούµε να βιώσουµε την απελπισία του και, κατ’ επέκταση, να καταλάβουµε τα κίνητρά του, αυτό όµως δεν µας εµποδίζει να σκεφτούµε ότι αυτό το άτοµο θα µπορούσε να εξετάσει και άλλες, όχι βίαιες, εναλλακτικές λύσεις. Στην εκπαίδευση η ενσυναίσθηση βελτιώνει τη σχέση δασκάλου – µαθητή, µε αποτέλεσµα καλύτερες συνθήκες µάθησης. Καταλαβαίνοντας τα συναισθήµατα του µαθητή του, ο δάσκαλος µπορεί να τον πλησιάσει καλύτερα, µεταδίδοντάς του γνώση και πετυχαίνοντας µεγαλύτερη συνεργασία µαζί του. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

6

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Προτεινόμενες Δράσεις Καλλιέργειας της Ενσυναίσθησης για τον Εκπαιδευτικό

Μέσα από Παιχνίδι Μη ανταγωνιστικές δραστηριότητες και παιχνίδια 1. Χαρακτηριστικά: Αυξηµένα στοιχεία συνεργασίας, οµαδικότητας, εµπιστοσύνης, υπευθυνότητας, συντονισµού, αλληλοβοήθειας και ειρηνικής συνύπαρξης. Μειωµένες απαιτήσεις ιδιαίτερων ικανοτήτων, µείωση των συνθηκών δηµιουργίας έντασης, ανταγωνισµού, συγκρούσεων, περιθωριοποίησης, απουσία νικητή, περισσότερες ευκαιρίες για θετικές διαπροσωπικές σχέσεις και σωµατικό / ψυχικό άγγιγµα. Ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της συµπάθειας. Ευκολότερη προσέγγιση της χαράς, της διασκέδασης, του γέλιου… Εφαρµογή: Οι δραστηριότητες αυτές µπορεί να γίνονται είτε µέσα στα προγράµµατα Αγωγής Υγείας, είτε στη φυσική αγωγή, είτε σε µια ελεύθερη ώρα ή σε οποιαδήποτε στιγµή αποφασίσουν οι διδάσκοντες ότι η τάξη χρειάζεται χαλάρωση, εκτόνωση ή ξεκούραση. Η συχνή επανάληψή τους συνεισφέρει στη δηµιουργία θετικού κλίµατος αυξάνοντας τις συνεργατικές τάσεις και την αλληλεγγύη µεταξύ των παιδιών. Οι περισσότερες από τις δραστηριότητες που περιγράφονται προσαρµόζονται σ’ όλες τις ηλικίες.

Σε κύκλο Η τάξη συστήνεται (Ρυθµική γνωριµία) Κάθε παιδί λέει τ’ όνοµά του χτυπώντας τα γόνατα, τα χέρια, τα δάκτυλα, τον ώµο … Τα χτυπήµατα είναι τόσα όσα και οι συλλαβές του ονόµατός του. Μπορεί να προστεθεί ένα χόµπυ, ένα φαγητό… Τα χέρια µπορούν (δηµιουργική σκέψη, φαντασία, µιµήσεις) Τα παιδιά δείχνουν τι κάνουµε στη ζωή µας µε … τα χέρια (γράψιµο, πλήκτρα, οδήγηµα, ζωγραφική, ζύµωµα, βάψιµο, πάλη, έλεος, χάδι, πλαστελίνη, κλπ.). Δείχνουµε µε τα χέρια ντροπή, φόβο, ζάλη, θαυµασµό, απογοήτευση, εκνευρισµό, ενθουσιασµό…

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

7

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Τα πόδια µπορούν (δηµιουργική σκέψη, φαντασία, µιµήσεις) Τα παιδιά δείχνουν τι κάνουµε στη ζωή µας µε…τα πόδια (παίζουµε, χορεύουµε, τρέχουµε, πατινάρουµε κλπ). Περπατάµε σε πάγο, σε καυτή άµµο, σε βότσαλα, σε δοκάρι … Ανθοδέσµη (ζέσταµα, ενθάρρυνση διαπροσωπικών, αυτοεκτίµηση) Ακίνητοι στη διάσταση µαζεύουν λουλούδια σκύβοντας γύρω από τα πόδια τους και χαρίζουν την ανθοδέσµη στο διπλανό/ή λέγοντας ένα θετικό του/της γνώρισµα (γελαστός, δυνατός, υποµονετική, πιστή φίλη, ωραία µαλλιά, ψηλός κλπ.) Ο Ηρακλής τεντώνεται (ζέσταµα, διατάσεις, αυτοσχεδιασµός) Ένα παιδί µπαίνει στο κέντρο του κύκλου, λέει «ο Ηρακλής τεντώνεται» και δείχνει κάποιο τρόπο τεντώµατος για 10 δευτερόλεπτα (π.χ. να φτάσει τις µύτες των παιδιών, να τεντωθεί προς τα πάνω, στο πλάι, στους ώµους κλπ). Στη συνέχεια διαλέγει ένα άλλο από τα παιδιά που θέλουν να µπούνε στη µέση. Δείξε µου µιµήσεις)

τι

σου

αρέσει (δηµιουργική έκφραση, φαντασία,

Ένα παιδί µπαίνει στον κύκλο, λέει κάτι που του αρέσει να κάνει και το δραµατοποιεί. Όσα τους αρέσει µπαίνουν και αυτά. Το ίδιο επαναλαµβάνεται και µ’ άλλα παιδιά. Τσουνάµι (συντονισµός, οµαδικότητα) Πιάνονται από τα χέρια και αρχίζοντας από κάποιον/α δείχνουν τον κυµατισµό που «διαρρέει» τον κύκλο συνεχόµενα. Η κίνηση γίνεται µόνο µε τα ενωµένα χέρια και µεταδίδεται από τον έναν στον άλλον µε συγχρονισµό της προσπάθειας. Αλλαγή θέσης µε βάση τα προσωπικά βιώµατα (αναγνώριση συναισθηµάτων/συµπεριφορών) Ο/η συντονιστής/τρια φωνάζει: Να αλλάξουν θέση µεταξύ τους… αυτοί που έχουν τουλάχιστον ένα πολύ καλό φίλο… αυτοί που αγκάλιασαν την εβδοµάδα αυτή τη µητέρα τους… αυτοί που ένιωσαν εχθές αδικηµένοι από κάτι… αυτοί που βοήθησαν κάποιον δικό τους ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

8

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

άνθρωπο τις τελευταίες δέκα µέρες… αυτοί που βοήθησαν κάποιον ξένο τον τελευταίο µήνα… αυτοί που δεν παίξανε κάποιο συµµαθητή τους και το έχουν µετανιώσει… αυτοί που θύµωσαν σήµερα µε κάποιον/α… αυτοί που αγάπησαν πολύ κάποιο ζωάκι… αυτοί που θέλουν να κόψουν κάποια κακιά συνήθεια (π.χ. πολύ τηλεόραση) και δεν µπορούν κλπ. Ο κύκλος της εµπιστοσύνης συντονισµός, ισορροπία)

(εµπιστοσύνη, υπευθυνότητα,

Γίνεται µισή στροφή δεξιά και κάθεται το κάθε παιδί στα γόνατα του προηγούµενου (πολύ κοντά τα σώµατα). Χειροκροτάνε ή κρατάνε ανοιχτά τα χέρια µετρώντας όλοι µαζί. Μετά γίνεται µισή στροφή αριστερά και επαναλαµβάνεται το ίδιο. Ζητείται απόλυτη σοβαρότητα και υπευθυνότητα από όλους και όλες κατά την εκτέλεση της δραστηριότητας. Αλλαγή θέσεων (οπτικής γωνίας) για να επαναληφθεί η δραστηριότητα. Η µεσολάβηση (θετικές διαπροσωπικές-ανάληψη µεσολαβητικού ρόλου-συναίνεση) Ένα αντικείµενο(δώρο) αλλάζει συνεχώς κάτοχο µε τους µεσολαβητές. Ένα παιδί έχει ένα µπαλάκι (ή σβήστρα, παιχνίδι, σκούφο κλπ.) και φεύγει γρήγορα από τη θέση του πάει σε άλλο παιδί και του λέει που να το δώσει [όνοµα ή περιγραφή (µάτια, ρούχα, παπούτσια)]. Το πρώτο παιδί µένει στη θέση του δεύτερου παιδιού κι αυτό µε τη σειρά του βρίσκει το συµµαθητή/τρια που του υποδείχτηκε, δίνει το µπαλάκι και υποδεικνύει άλλο παιδί για να σταλεί το αντικείµενο (δώρο). Ενθαρρύνουµε τη µαζική συµµετοχή. Ο καλπασµός των αλόγων (συγχρονισµός, οµαδικότητα, κριτική σκέψη) Ο κύκλος «δείχνει» µε κινήσεις έναν ιππικό αγώνα τον οποίο περιγράφει αρχικά ο/η συντονιστής/τρια και στην επανάληψη µπορεί τα παιδιά να προσθέτουν ιδέες. Λυγίζουν όλοι λίγο τα γόνατα και αρχίζει ο καλπασµός χτυπώντας µε τα χέρια ρυθµικά τους µηρούς. «Τα άλογα ξεκινούν αργά τα πρώτα µέτρα … και τώρα σιγά σιγά επιταχύνουν και καλπάζουν γρήγορα… πρέπει να πηδήξουν το πρώτο εµπόδιο και (αναπηδούνε όλοι στις µύτες των ποδιών)… περνάνε µε µεγάλο άλµα πάνω από τη λίµνη (γίνεται αλµατάκι εµπρός)… και επιταχύνουν πάλι µέχρι… την πρώτη αριστερή στροφή (γέρνουν όλοι ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

9

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

αριστερά χτυπώντας αργά τους µηρούς και επιστρέφοντας επιταχύνουν πάλι µέχρι … την πρώτη δεξιά στροφή (γέρνουν όλοι δεξιά χτυπώντας αργά τους µηρούς) και συνεχίζοντας…. διπλό εµπόδιο, χαιρετούν τον κόσµο, χτυπούν το πόδι κλπ. Η δραστηριότητα τελειώνει µε δυνατή φωνή κατά τον τερµατισµό. Το γρανάζι (συντονισµός, οµαδικότητα, υποµονή, κριτική σκέψη) Κολλάνε όλοι το κάθε τους πόδι µε τα πόδια των διπλανών και γίνεται αργά περιστροφή δεξιά χωρίς να ξεκολλήσουν τα πόδια για έναν γύρω. Το ίδιο γίνεται και προς τ’ αριστερά. Τα χέρια «πλέκονται» αγκαζέ. Μπορεί κάποιο παιδί να βγαίνει ως παρατηρητής για να δίνει οδηγίες, να διορθώνει ή να κάνει κάποιες παρατηρήσεις µετά από κάθε στροφή. Αλλαγή θέσεων (οπτικής γωνίας) για να επαναληφθεί η δραστηριότητα µε άλλους διπλανούς. Ποιος άλλαξε (µνήµη, συνεργασία) Ένας µαθητής/τρια µπαίνει στον κύκλο, γονατίζει σκυφτός, κλείνει τα µάτια και δύο παιδιά αλλάζουν θέση µεταξύ τους. Ο/Η µαθητής/τρια που είναι στο κέντρο σηκώνεται και προσπαθεί να µαντέψει ποιοι άλλαξαν θέση. Αν βάλουµε δύο µαθητές στο κέντρο µπαίνει και το στοιχείο της συνεργασίας. Οι σταγόνες της βροχής (σωµατικό/ψυχικό άγγιγµα, ενίσχυση των διαπροσωπικών επαφών) Κάνουν όλοι στροφή προς τα δεξιά για να βλέπουν την πλάτη των µπροστινών τους. Ο/Η συντονιστής/τρια αφηγείται µια µικρή ιστορία µε παράλληλες κινήσεις των χεριών στην πλάτη του/της µπροστινού/νής και τα παιδιά µιµούνται τις απαλές αυτές κινήσεις. Π.χ. άρχισε µια σιγανή βροχούλα στο δάσος που έγινε δυνατότερη και µετά νεροποντή… µετά βγήκε ένας µεγάλος ζεστός ήλιος… και ανέβηκαν µεγάλα φορτηγά στο βουνό… και βγήκαν ξυλοκόποι που έκοβαν τα δέντρα… και φόρτωσαν στα φορτηγά τους κορµούς … και κατηφόρησαν για την πόλη. Κι όλα αυτά τα είδε ο µικρούλης λαγός που έτρεξε στον παππού του και του είπε για µια πολύ δυνατή βροχή… κάτι ανθρώπους που έκοψαν τα δέντρα……. Κάποια παιδιά µπορούν να πούνε τις δικές τους σύντοµες διηγήσεις και να βρούνε αντίστοιχες κινήσεις.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

10

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Ο κύκλος του κριτική σκέψη)

χορού (ρυθµός, επικοινωνία, συγχρονισµός,

Τα παιδιά πιάνονται από τα χέρια. Κάποιος ξεκινά φωνάζοντας αριθµό βηµάτων-φορά και όνοµα π.χ. τέσσερα-δεξιά-Γιώργος. Τότε ο κύκλος κάνει τέσσερα γρήγορα ρυθµικά βήµατα προς τα δεξιά και στο τελευταίο ο Γιώργος, που έχει το λόγο, λέει τη δική του πρόταση π.χ. έξι-αριστερά-Μαρία, συνεχίζει ο κύκλος µε τη Μαρία κλπ. Είναι καλύτερα για το συγχρονισµό της οµάδας οι αριθµοί να µην υπερβαίνουν κάποιον αριθµό π.χ. το Νο 8. Καλό θα είναι να βγαίνουν δύο παρατηρητές που θα βρίσκουν ίσως τις αδυναµίες της συνεργασίας των παιδιών. Κάποια ονόµατα δεν τα προτείνουν, κάποιοι βιάζονται, κάποιοι ενοχλούν, κάποιοι δε συντονίζονται κλπ. Κυλιστή ιστορία (επικοινωνία, δηµιουργική σκέψη, συνεργασία, προσαρµογή) Με την ευχάριστη αυτή δραστηριότητα ενισχύεται η ενεργητική ακρόαση, η επικοινωνία, η έµπνευση και η φαντασία των παιδιών. Ο/Η συντονιστής/τρια κάνει µε µια φράση την εκκίνηση µιας ιστορίας που θα αφορά ίσως µια σχολική δραστηριότητα, µια εκδροµή, έναν αγώνα κλπ. Ο κάθε διπλανός προσθέτει µια ταιριαστή φράση που συνεχίζει αυτό που είπε ο/η προηγούµενος/η. Θα είναι ακόµη πιο ενδιαφέρον να δείχνουν παράλληλα αυτό που λένε π.χ. µε µια έκφραση στο πρόσωπο, µια παντοµίµα, ένα συµβολισµό κλπ. Όποιος/α δε θέλει να µιλήσει λέει «βουβό ψάρι». Παραλλαγή: Οι µαθητές/τριες µιµούνται µε κινήσεις την ιστοριούλα που λέει ο/η εκπαιδευτικός ή κάποιο παιδί. «Ένα πρωί µόλις ξύπνησα, πλύθηκα, ντύθηκα (κάνουν πως ξύπνησαν, πλύθηκαν και ντύθηκαν) ανέβηκα στο τρένο (γίνονται βαγονάκια και µιµούνται την κίνηση του τρένου) και πήγα να περάσω το σαββατοκύριακο µε τον παππού µου στην εξοχή. Μόλις έφτασα, µου πρότεινε να πάµε για ψάρεµα. Ρίξαµε τις πετονιές και περιµέναµε. Ξαφνικά όµως βρέθηκε µπροστά µας ένας καρχαρίας. Εµείς βέβαια δεν τροµάξαµε αλλά του δείξαµε τη σωστή κατεύθυνση (δείχνουν) για να πάει να βρει τους δικούς του… Το κουβάρι (ενίσχυση των αυτοεκτίµησης, της αυτοκριτικής)

διαπροσωπικών

επαφών,

της

Ο/η συντονιστής/τρια κρατάει την άκρη ενός κουβαριού και πετάει το κουβάρι σε κάποιο παιδί λέγοντας το όνοµά του και κάποιο θετικό του γνώρισµα π.χ. Βασίλης φιλότιµος, Ελένη υπεύθυνη, Μαρίνα φρόνιµη, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

11

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Κώστας έξυπνος κλπ. Έτσι µε τη σειρά του κάθε παιδί πετάει σε άλλον/η το κουβάρι (όχι στους διπλανούς) και γίνεται στο τέλος ένα πυκνό πλέγµα µέσα στον κύκλο. Κανένας δεν πρέπει ν’ αφήσει το σχοινί του. Ο τελευταίος αρχίζει την επιστροφή του κουβαριού ρίχνοντάς το στον προηγούµενο κάνοντάς του ένα υποθετικό δώρο π.χ. του/της χαρίζω λίγο γέλιο, υποµονή, σβελτάδα, κατανόηση, ηρεµία, ειλικρίνεια, φιλία, σεβασµό, λογική, εργατικότητα… Το κουβάρι ξαναµαζεύεται σιγά σιγά στον/στην συντονιστή/τρια. Παραλλαγή: Κάθε παιδί κρατάει την άκρη και δίνει το κουβάρι στο/στη διπλανό/ή του λέγοντας κάτι που του αρέσει πολύ. Όταν το πάρουν όλοι ξαναµαζεύεται κι ο καθένας προσπαθεί να θυµηθεί τι του είπε ο/η προηγούµενος/η όταν του το έδωσε. Το αστέρι (εµπιστοσύνη, υπευθυνότητα) Όλοι κάθονται κάτω και ενώνουν τα τεντωµένα πόδια τους στη διάσταση. Έτσι σχηµατίζεται ένα αστέρι. Δίνουµε σε όλους διαδοχικούς αριθµούς. Οι µονοί αριθµοί σκύβουν µπροστά και συγκρατούν από τα χέρια τους ζυγούς αριθµούς που αφήνονται προς τα πίσω. Μετά γίνεται το αντίθετο κι αυτό επαναλαµβάνεται 3-4 φορές.

Σε ζευγάρια Στηρίξεις: Γίνονται όλοι ζευγάρια µε το/τη διπλανό/ή: Στήριξη από την όρθια θέση στην πλάτη του συµµαθητή που σκύβει µπροστά. Βαθιά καθίσµατα του ζευγαριού που έχει κολληµένες πλάτες και τα χέρια πλεγµένα στους αγκώνες. Στήριξη µε γέφυρα στην πλάτη του ζευγαριού που βρίσκεται γονατιστά στα «τέσσερα». Δραµατοποίηση Αντιθέσεων (Ενθαρρύνουµε ζωντανέψουν καταστάσεις όπως):

τα

παιδιά

να

Φως – Σκοτάδι, Μέρα – Νύχτα, Ζωή – Θάνατος, Περπατώ – Στέκοµαι, Ναι – Όχι, Χαρούµενο – Δυσάρεστο, Σηκώνοµαι – Πέφτω, Ανατολή – Δύση, Πάνω – Κάτω, Τραβάω – Αφήνω, Πικρό – Γλυκό, Δεξιά – Αριστερά, Βαρύ – Ελαφρύ… Ασκήσεις χαλάρωσης – αντιστρες Καθιστοί οκλαδόν στον κύκλο (οι ασκήσεις αυτές είναι καλύτερα να γίνουν, αν υπάρχει η δυνατότητα, σε καρεκλάκια). ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

12

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

α) Οι µαθητές/τριες φαντάζονται ότι κρατάνε ένα βρεγµένο σφουγγάρι. Το σφίγγουν προσπαθώντας να το στραγγίξουν τελείως και µετά το αφήνουν να πέσει. Το επαναλαµβάνουν µερικές φορές αργά. Συνεχίζουν κάνοντας πίεση-χαλάρωση σταδιακά για τους µύες του σώµατος αρχίζοντας από τα δάκτυλα των ποδιών – γάµπες – µηρούς µέχρι το κεφάλι. β) Οι µαθητές/τριες φαντάζονται ότι τα πνευµόνια τους είναι ένα µεγάλο µπαλόνι. Φουσκώνουν αργά το µπαλόνι γεµίζοντάς το µε πολύ αέρα (εισπνοή - µύτη) και το ξεφουσκώνουν αργά χαλαρώνοντας τους ώµους και τα χέρια (εκπνοή – στόµα). Το επαναλαµβάνουν µερικές φορές κυρίως µετά από έντονες και κουραστικές προσπάθειες. γ) Οι µαθητές/τριες σκύβουν αργά εµπρός εκπνέοντας και µετρώντας µέχρι το 4. Στη συνέχεια ανεβαίνουν στην αρχική θέση εισπνέοντας και µετρώντας πάλι µέχρι το 4 και παραµένοντας λίγο σ’ αυτή τη θέση. Επαναλαµβάνουν 5-7 φορές. Σε όλες αυτές τις ασκήσεις ζητούµε να µας πούνε αν κατορθώνουν να χαλαρώσουν.

Σε μικρές κυκλικές ομάδες Μετρώντας συνεχώς από το ένα ως το τέσσερα, κάνουµε οµάδες των έξι ατόµων (οι άσσοι, τα δυάρια, τα τριάρια και τα τεσσάρια) κι έτσι γίνονται τέσσερις µικρότεροι κύκλοι. Οι κόµποι (συντονισµός, συνεργασία, οµαδικότητα) Απλώνουν όλοι τα χέρια τους µπροστά και πιάνουν τα χέρια άλλων παιδιών. Με το σύνθηµα προσπαθούν όλοι να ξεµπλεχτούν χωρίς ν’ αφήσουν τα χέρια που πιάνουν κάνοντας αργές κινήσεις γύρω από το σώµα τους, πάνω από χέρια, κάτω από άλλους κλπ. Μόλις το κατορθώσουν φωνάζουν ένα µήνυµα, µια λέξη, µια φράση που θα συµφωνήσουν. Η µπαλαρίνα (εµπιστοσύνη, υπευθυνότητα, σωµατικό άγγιγµα) Ένας από τα παιδιά µπαίνει στο κέντρο του µικρού κύκλου που σχηµατίζουν οι υπόλοιποι µε τα σώµατά τους κολληµένα στους ώµους. Ο µέσα αφήνεται τελείως να πέσει προς την περιφέρεια και οι υπόλοιποι τον στηρίζουν και τον µεταφέρουν κυκλικά µε τη δύναµη των χεριών τους. Περνάνε όλοι µε τη σειρά από την εσωτερική θέση. Απαιτείται υπευθυνότητα και θάρρος από τους µαθητές/τριες. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

13

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Πες μου έναν αριθμό (ομαδικότητα, συνεργασία) Ο/Η συντονιστής/τρια λέει έναν αριθµό µεταξύ του τέσσερα και του είκοσι πέντε. Οι παίκτες κάθε οµάδας προσπαθούν ώστε ο αριθµός των µελών του σώµατός τους που αγγίζει το έδαφος να συµφωνεί µε τον αριθµό αυτό. Π.χ. αν δοθεί το 10 οι παίχτες των οµάδων (πέντε µέλη) θα πατήσουν µε τα πόδια κανονικά στο έδαφος, αν δοθεί το 9 οι παίχτες των οµάδων (τέσσερα µέλη) θα πατήσουν τρεις κανονικά κι ένας µε τρία σηµεία επαφής ή δύο σε τρία σηµεία επαφής, ένας κανονικά κι ένας στο ένα πόδι. Δεν µπορεί να ζητηθεί µεγαλύτερος αριθµός από αυτόν που προκύπτει όταν πολλαπλασιάσουµε τη δύναµη κάθε οµάδας µε το πέντε.

Στηρίξεις σε τριάδες Γίνονται όλοι τριάδες. α) Οι δύο σχηµατίζουν µε τα χέρια καθισµατάκι και µεταφέρουν χωρίς ανταγωνισµούς λίγα µέτρα τον τρίτο µέσα στη τάξη, το γυµναστήριο ή την αυλή. Αυτό γίνεται µε όλους στη τριάδα. β) Ένα παιδί από τα τρία στηρίζεται πρηνηδόν στα χέρια του και τα πόδια του τα κρατά το δεύτερο παιδί. Το τρίτο παιδί κάθεται ένα µέτρο µπροστά από το πρώτο παιδί. Το δεύτερο παιδί «λέει» µε τα χείλια (χωρίς ν’ ακουστεί) στο τρίτο ένα όνοµα της τάξης ή ένα αντικείµενο π.χ. Νίκος ή παράθυρο. Το πρώτο παιδί έχει τρεις ευκαιρίες (ερωτήσεις) – πιεζόµενο κι από τη δύσκολη στάση - για να βρει τη λέξη µε τη βοήθεια του τρίτου παιδιού. Π.χ. είναι πρόσωπο ή πράγµα, αγόρι ή κορίτσι, σε τι χρησιµεύει το αντικείµενο, είναι δεξιά ή αριστερά µου. Στη δραστηριότητα µπορεί να δοθούν περισσότερες ευκαιρίες. Τα παιδιά περνούν κι από τους τρεις ρόλους. γ) Ο µεσαίος πιάνει τους συµµαθητές του από το αριστερό χέρι (έτσι αυτοί στέκονται σε αντίθετες κατευθύνσεις) και περιστρέφονται στο ίδιο σηµείο διαγράφοντας κύκλο, ενώ γυρίζουν γύρω από τον µεσαίο. Τα χέρια πρέπει να µείνουν τεντωµένα (Λαβή από τα χέρια ή τα µπράτσα). Παραλλαγή: Προστίθενται κι άλλα παιδιά και περιστρέφονται µέχρι και όλοι µαζί σαν ελικόπτερο.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

14

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Διάφοροι σχηματισμοί Τα φιδάκια (υπευθυνότητα, ηγεσία, συνεργασία, διαχείριση χρόνου) Γίνονται δύο σειρές παιδιών που πιάνονται από τη µέση. Τα παιδιά δεν πρέπει να βλέπουν εκτός µόνο από τον/την πρώτο/η. Τα φιδάκια µετακινούνται πολύ σιγά µε τον/την αρχηγό να οδηγεί µε συµβουλές κοιτώντας πίσω την οµάδα (π.χ. Γιάννη πρόσεξε στα δεξιά σου, Αγγελική κάνε αριστερά…). Το φιδάκι δεν πρέπει να ακουµπήσει άλλα πρόσωπα ή πράγµατα. Αν ο/η αρχηγός φωνάξει «γεράκι» όλοι κάθονται κάτω σιωπηλοί και ακίνητοι. Όταν πει «όλα καθαρά» ξαναξεκινούν. Οι δεύτεροι γίνονται κάθε φορά οι νέοι αρχηγοί. Μπορούµε να θέσουµε συγκεκριµένο χρόνο αρχηγίας µε ρολόι τοίχου ή κάτι άλλο (π.χ. ενάµιση λεπτό). Κάθε αρχηγός φεύγει µόνος του και γίνεται τελευταίος πριν ξεπεραστεί ο χρόνος αρχηγίας και «πιαστεί» το φιδάκι από το γεράκι.

To πέρασµα της γέφυρας (αλληλοβοήθεια, ισορροπία, οµαδικότητα) Τα παιδιά µπαίνουν σ’ ένα στίχο µε τα πόδια στη διάσταση. Τους ζητούµε να λύσουν τα κορδόνια (αν έχουν) των παπουτσιών. Τα δύο πρώτα παιδιά βγάζουν τα παπούτσια τους και διασχίζουν τη «γέφυρα» αργά πατώντας πάνω στα πόδια των συµµαθητών τους και στηριζόµενοι σ’ αυτούς για να µην πατήσουν κάτω. Το ένα παιδί κινείται δεξιά και το άλλο αριστερά του στίχου. Όταν τελειώσουν βάζουν τα παπούτσια τους και συµπληρώνουν τη γέφυρα καθώς ξεκινούν οι επόµενοι.

Η σαρανταποδαρούσα (συνεργασία, συντονισµός, υπευθυνότητα) Ζητάµε από τα παιδιά ν’ ανοίξουνε σε διάσταση τα πόδια, να πιάσουν µε το ένα χέρι (µέσα από τα πόδια τους) το χέρι του/της συµµαθητή/τριας τους που είναι πίσω, κάµπτοντας τον κορµό εµπρός και να πιάσουν αντίστοιχα µε το άλλο χέρι, το χέρι του/της µπροστινού/νής. Το τελευταίο παιδί ξαπλώνει τεντωµένο στο πάτωµα και η σαρανταποδαρούσα κινείται προς τα πίσω (τα παιδιά κινούνται στη διάσταση) περνώντας πάνω από το ξαπλωµένο παιδί. Αυτός/ή γίνεται πρώτος κάθε φορά που τον/τραβάει το πρώτο παιδί της διάταξης ενώ ξαπλώνει το επόµενο τελευταίο παιδί.

Η προσγείωση (αλληλοβοήθεια, εµπιστοσύνη, συνεργασία) Δύο σειρές 8-12 παιδιών απόστασης ενός µέτρου- η κάθε µία βρίσκονται αντικριστές δηµιουργούν το διάδροµο προσγείωσης. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

15

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Τοποθετούνται πάνω στο διάδροµο και κάποια εµπόδια π.χ. µια µικρή καρέκλα, κάποια τσάντα κλπ. Στη µια άκρη του διαδρόµου είναι το παιδί-πιλότος µε δεµένα τα µάτια και στη άλλη ο ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας που το καθοδηγεί (ένα βήµα µπροστά, ένα αριστερά…) για να διασχίσει το διάδροµο χωρίς ν’ ακουµπήσει τα άλλα παιδιά. Είναι καλύτερα να υπάρχει χρονικό όριο π.χ. 2-3 λεπτά για να προλάβουν να παίξουν πολλά ζευγάρια πιλότου-ελεγκτή.

Οι καθρέπτες (Ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, κινητική έκφραση) Τα παιδιά κάνουν ζευγάρια και στέκονται πρόσωπο µε πρόσωπο. Το ένα παιδί είναι οδηγός και το άλλο µιµείται τις κινήσεις του σα να βλέπει τον εαυτό του σε καθρέπτη. Στην αρχή χρησιµοποιούνται οικείες κινήσεις όπως πλενόµαστε, βουρτσίζουµε τα δόντια µας, ντυνόµαστε κλπ. Μετά µπορούν να γίνουν και πιο σύνθετες κινήσεις. Τα παιδιά αλλάζουν στη συνέχεια ρόλους.

Το δίκτυο (σωµατικό άγγιγµα, αναζήτηση και προσφορά υποστήριξης) Τα παιδιά βαδίζουν στο χώρο ελεύθερα (και ίσως µε άκουσµα το ρυθµικό παλαµάκι) χωρίς να ακουµπούνε πρόσωπα ή πράγµατα. Όταν ο/η συντονιστής/τρια φωνάξει «δίκτυο» τα παιδιά πρέπει να µείνουν ακίνητα αγγίζοντας κάποιον/α κοντινό συµµαθητή/τρια τους τον/την οποίο/α αγγίζει το πολύ άλλο ένα παιδί. Δίνουµε πολλές επαναλήψεις µε το βάδισµα να συνοδεύεται µε παλαµάκι ή µουσική και τα παιδιά να αναζητούν άµεσα στήριξη για να φτιάξουν το δίκτυο. Παραλλαγή: Με το σύνθηµα ή το σταµάτηµα της µουσικής γίνονται ζευγάρια κάθε φορά µε διαφορετικό/ή συµµαθητή/τρια και µπορεί να περπατάνε συγχρονισµένα χέρι-χέρι, να τραγουδάνε το ίδιο τραγούδι, ν’ ακουµπήσουν τους αγκώνες, τα γόνατα, τους ώµους, τις πλάτες…

Μουσικές καρέκλες (ή µουσικά γόνατα) (σωµατικό άγγιγµα, αναζήτηση και προσφορά υποστήριξης) Τα παιδιά κινούνται στο χώρο και µε το σταµάτηµα της µουσικής όσα δεν προλάβουν να καθίσουν στην καρέκλα (οι καρέκλες είναι µισές από τα παιδιά) κάθονται στα γόνατα κάποιου παιδιού. Τότε πρέπει να πουν στο παιδί που κάθονται κάτι καλό που έχει και τους αρέσει. Παραλλαγή: Το παιδί που δεν προλαβαίνει να καθίσει πηγαίνει πίσω από κάποιο καθιστό παιδί και του τρίβει την πλάτη.

Το ναρκοπέδιο (αλληλοβοήθεια, εµπιστοσύνη, συνεργασία) Τα παιδιά είναι ακίνητα και σκόρπια στην αίθουσα (νάρκες). Ένα παιδί µε δεµένα τα µάτια προσπαθεί να φτάσει σε κάποιον από τους ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

16

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

τοίχους χωρίς ν’ αγγίξει κάποια νάρκη. Οι «νάρκες» υποχρεούνται να βγάζουν έναν προειδοποιητικό ήχο (µπιπ / παλαµάκι / σφύριγµα) όταν τις πλησιάζει το παιδί-πλοίο, ώστε να µπορέσει σε καθορισµένο χρόνο (2-3 λεπτά) να πετύχει το σκοπό του.

Οδηγώντας το αυτοκίνητο του µπαµπά (Αντίληψη χώρου, φαντασία, κινητική έκφραση, [Ν-Α-Β] ) Τα παιδιά φαντάζονται ότι οδηγούν αυτοκίνητο κρατώντας ένα βιβλίο για τιµόνι και οδηγούν στην τάξη. Προσέχουν να µην τρακάρουν µεταξύ τους. Με το σύνθηµα του/της συντονιστή/τριας πρέπει να σταµατούν. Μπορούν να φανταστούν κι άλλες καταστάσεις µε τρένα, βάρκες κλπ. Οι κινήσεις είναι ελεύθερες προς όλες τις κατευθύνσεις.

Το ξυπνητήρι (Αντίληψη χώρου, εξάσκηση των αισθήσεων) Το παιχνίδι µπορεί να παιχτεί µε δύο τρόπους: α) Χρησιµοποιούµε ένα ξυπνητήρι βάζοντάς το να χτυπάει. Ο/Η µαθητής/τρια έχοντας τα µάτια κλειστά (δεµένα µε µαντήλι) πρέπει να το βρει και να το κλείσει. Ως παραλλαγή µπορούµε να µετακινούµε το ξυπνητήρι. β) Κάποιο παιδί χτυπάει παλαµάκια κι ο/η τυφλός/ή προσπαθεί να το βρει.

Παροιµίες (συνεργασία, οµαδικότητα, καλλιτεχνική έκφραση, [ΕΣΤ]) Οι µαθητές παίζουν (κινητικό θέατρο) διάφορες παροιµίες κατά οµάδες και οι υπόλοιποι προσπαθούν να µαντέψουν ποια είναι η παροιµία. Μπορούµε να µοιράσουµε στις οµάδες χαρτάκια που να γράφουν την παροιµία που τους ζητείται ν’ αναπαραστήσουν, όπως: Όποιος βιάζεται σκοντάφτει, στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα, λείπει ο γάτος χορεύουν τα ποντίκια, η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει…

Παγωµένες εικόνες (συνεργασία, οµαδικότητα, καλλιτεχνική ερµηνεία, [Ε-ΣΤ] ) Χωρισµός σε οµάδες των τεσσάρων ατόµων (µε νούµερα, «τράπουλες», ηµεροµηνίες γέννησης κλπ.). Οι οµάδες έχουν ένα-δύο λεπτά για βρούνε πως θ’ αναπαραστήσουν µε παγωµένη εικόνα, ένα σενάριο ή µια κατάσταση π.χ. πόλεµο, ειρήνη, βάρκα και πλήρωµα, καυγά, χωρισµό, νίκη, ήττα, συνέντευξη, οµιλία. Οι παγωµένες εικόνες ζωντανεύουν για πολύ λίγο δίνοντας περισσότερες «πληροφορίες» ή και διασκέδαση. Τα παιδιά της τάξης προσπαθούν να βρούνε κάθε φορά το θέµα που εξελίσσεται.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

17

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Ορθοσωµικές Ασκήσεις Κορµού (µέση, θώρακας, πλάτη) [Χωρίς να φύγουν απ’ τα θρανία] Λυγισµένο το ένα πόδι στην καρέκλα, τεντώνω κορµό/αγκώνες, µετράω αργά 10, αλλάζω πόδι Χ2 (72) Κρατάω τον κορµό στο πλάι, τα πόδια δε γυρίζουν, κοιτάω πίσω, µετράω 10΄, αλλάζω πλευρά Χ 2 (73) Καµπουριάζω όσο µπορώ, σηκώνοµαι µε ίσια πλάτη και τα χέρια πίσω από την καρέκλα Χ 8 (76 – 77) Βάζω το ένα χέρι στην κοιλιά, το άλλο πάνω από το κεφάλι, 3-4 κλίσεις σε κάθε πλευρά Χ 3 (78) Μαζεύω τους ώµους µέχρι τ’ αυτιά µου. Επαναλαµβάνω 8 φορές (79) Έχω την καρέκλα λίγο πίσω, χέρια στο σβέρκο, µε ίσια πλάτη διπλώνω εµπρός και επανέρχοµαι Χ8 (83) Χέρια στον αυχένα, σηκώνω δεξί γόνατο κι ακουµπώ τον αρ. αγκώνα. Αλλάζω πόδι και αγκώνα Χ8 (84) Πιάνω την καρέκλα και τεντώνω το σώµα µου. Μετρά αργά από το 1001 έως το 1010 (89) Κάθοµαι στην καρέκλα, αφήνω τα χέρια να πέσουν, προσπαθώ να πιάσω πάτωµα εναλλάξ (10/πλ.) (95) Τεντώνω τα χέρια ψηλά και βιδώνω-ξεβιδώνω τη λάµπα µια δεξιά, µια αριστερά Χ 20 φορές (97) Πιάνω την καρέκλα και σηκώνω τα πόδια από το έδαφος. Προσπαθώ να τα τεντώσω, µετράω 1001, 1002, 1003 και τα κατεβάζω κάτω (100).

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

18

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

19

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ! Μια δραστηριότητα που θα σας δώσει τη δυνατότητα µέσα από ένα παιχνίδι να µιλήσετε για τα συναισθήµατα και πως αυτά φανερώνονται µέσα από στο πρόσωπο µας. Θα χρειαστείτε χοντρό χαρτόνι, µερικές καραγκιοζοπινέζες, λίγο κλωστή και να ζωγραφίσετε τα χαρακτηριστικά του προσώπου.

•

•

Κόψτε το χαρτόνι σε σχήµα µατιών, φρυδιών, µύτης, στόµατος και µάγουλων και κολλήστε πάνω τα αντίστοιχα ζωγραφισµένα κοµµάτια. Τρυπήστε το χαρτόνι εκεί που είναι µαρκαρισµένο και µε τις καραγκιοζοπινέζες εφαρµόστε τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Για τα µάγουλα βάλετε κλωστή ώστε να µπορούν να γυρίσουν και να εµφανιστούν τα δάκρυα.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

20

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ : ΜΠΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗ "ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ"

Υλικά: χρωµατιστά χαρτόνια, µολύβι ή µαρκαδόρους, ψαλίδι Δραστηριότητα: Κόβουµε χρωµατιστά χαρτόνια στο σχήµα προσώπου και µε απλές γραµµές φτιάχνουµε φατσούλες που αποτυπώνουν συναισθήµατα χαράς, λύπης, θυµού, έκπληξης, φόβου κτλ. Στην εικόνα φαίνεται πως µπορούµε να τις φτιάξουµε.

12 τρόποι που µπορούµε να τις χρησιµοποιήσουµε: 1.

2.

3.

Να τις δείχνουµε και Να λένε τα παιδιά ποιο συναίσθηµα παρουσιάζεται. Αν κάνει λάθος ή δεν γνωρίζουν να το πουν λεκτικά τους το µαθαίνουµε 4. Μπορείτε να ζητήσετε σε κάθε φατσούλα να σας πουν πότε αυτά νιώθουν την αντίστοιχη διάθεση πχ. Εσύ πότε είσαι χαρούµενος; Πότε είσαι στεναχωρηµένος; 5. Ζητήστε να σας πουν πότε ήταν η τελευταία φορά που ένιωσαν έτσι πχ. Πότε ένιωσες πρόσφατα έκπληξη; 6. Πείτε και αποκαλύψτε τους εσείς τι σας κάνει χαρούµενους ή λυπηµένους και 7. Πότε ήταν η δική σας τελευταία φορά που φοβηθήκατε.

8. Μπορείτε να φτιάξετε ένα πρόγραµµα της εβδοµάδας και 9. Να ζητήσετε από τα παιδιά να κολλήσουν την φάτσα που αντιπροσώπευε κάθε ηµέρα της εβδοµάδας.

10. Διαβάστε παραµύθια και 11. Ζητήστε από το παιδιά να παρατηρήσουν και 12. Να ονοµατίσουν το συναίσθηµα που δείχνει ο ήρωας πχ. "Κοίτα πόσο τροµαγµένο είναι το γουρουνάκι όταν άκουσε τον λύκο! Εσένα τι σε τροµάζει;»

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

21

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Κατασκευές με την παλάμη του χεριού μας

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

22

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

Βιβλιογραφία 1. ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ – ΥΠΕΠΘ, 2006 2. ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ –ΥΠΕΠΘ (ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2007) 3. ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ (TACADE) 4. ΠΑΙΔΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ (Μεταφρασµένο) ΤΖΙΑΜΠΙΡΗΣ-ΠΥΡΑΜΙΔΑ 5. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ Γ. – ΧΑΣΣΑΝΔΡΑ Μ., ΕΚΔ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ) 6. ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Φ.Α. ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΛΕΥΘΕΡΟΥΔΗΣ ΘΟΔΩΡΟΣ , ΕΚΔ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ) 7. ΠΡΟΛΗΨΗ: ΠΟΝΟΙ ΣΤΗ ΜΕΣΗ (ΛΕΥΘΕΡΟΥΔΗΣ ΘΟΔΩΡΟΣ , ΕΚΔ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ) 8. ΓΙΑ ΕΝΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΜΑΘΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΔΙΓΓΕΛΙΔΗΣ N. – ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ A., ΕΚΔ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ)

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

23

Ενσυναίσθηση Νέων στα Σχολεία • Youth Empathy at Schools • YES

ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΑΝ -

Η ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ, ΠΕ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ, ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΝΕΟΛΑΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ. ΔΡΑΣΗ 1.2», ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΤΗΣ ΚΕΚΠΑ-ΔΙΕΚ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΒΟΛΟΥ -

Η ΜΑΡΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ, ΠΕ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ, ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΤΗΣ ΚΕΚΠΑ-ΔΙΕΚ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΒΟΛΟΥ

Με τη χρηµατοδότηση του προγράµµατος «Νεολαία σε Δράση 2007-13» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δράση 1 «Νεολαία στην Ευρώπη». Υπο-δράση 1.2 «Πρωτοβουλίες Νέων: Εθνική Πρωτοβουλία Νέων»

Το σχέδιο αυτό χρηµατοδοτήθηκε µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δηµοσίευση [ανακοίνωση] δεσµεύει µόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 2007-13 ΔΡΑΣΗ 1: ΝΕΟΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΥΠΟΔΡΑΣΗ 1.2: ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΝΕΩΝ: ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΝΕΩΝ

24