Στο στόχαστρο

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 5

ΜΠΡΙΤΑΝΙ ΚΑΪΖΕΡ

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

Q

Η αποκλειστική μαρτυρία πρώην στελέχους της Cambridge Analytica για το πώς τα μαζικά δεδομένα, ο Τραμπ και το Facebook κατέλυσαν τη δημοκρατία και πώς η ιστορία μπορεί να επαναληφθεί ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ

ΜΑΡΙΑ ΒΑΡΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 6

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Brittany Kaiser, Targeted: The Cambridge

Analytica Whistleblower's Inside Story of How Big Data, Trump, and Facebook Broke Democracy and How It Can Happen Again Copyright by Brittany Kaiser, 2019. All rights reserved.

Published by arrangement with HarperCollins Publishers. © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2020 ©

1η έκδοση: Νοέμβριος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης ΒέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6750-8

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

1. Αργοπορημένη σε δείπνο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Αλλαγή στρατοπέδου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Ισχύς στη Νιγηρία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Νταβός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Όροι και προϋποθέσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Συναντήσεις και ξανανταμώματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Το πρόσωπο του Brexit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Facebook . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Μοχλοί πίεσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Υπό την επήρεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. Η Μπρίτανι και το Brexit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12. Μονόδρομος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13. Ανασκόπηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14. Βόμβες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15. Εγκέλαδος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16. Χωρισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17. Έρευνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18. Επανεκκίνηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19. Περί αλήθειας και συνεπειών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20. Ο δρόμος προς την εξιλέωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 31 54 73 89 122 155 180 201 233 245 257 270 298 327 351 374 387 415 441

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Το τέλος του πολέμου των δεδομένων . . . . . . . . . . . 467 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 8

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 9

Στην Αλήθεια. Είθε να μας απελευθερώσει όλους.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 10

Τα ονόματα κάποιων προσώπων έχουν αλλαχτεί για να προστατευθεί η ιδιωτική τους ζωή.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τίποτα δεν σε κάνει να αμφισβητείς τις επιλογές στη ζωή σου τόσο όσο μια διαδρομή σ’ ένα αμάξι γεμάτο με ομοσπονδιακούς πράκτορες. Σε αυτήν ακριβώς την κατάσταση βρισκόμουν το πρωί της 18ης Ιουλίου 2018, διασχίζοντας τους ελικοειδείς δρόμους της Ουάσινγκτον προκειμένου να καταθέσω ενώπιον των ανακριτών του ειδικού εισαγγελέα Ρόμπερτ Μιούλερ. Στην πραγματικότητα η διαδρομή μου εκείνο το πρωινό είχε λάβει χώρα με δύο διαφορετικά αμάξια – το πρώτο με άφησε σε μια καφετέρια που είχε επιλέξει τυχαία το υπουργείο Δικαιοσύνης. Οι οδηγίες που μου έδωσε ο σοφέρ όταν μπήκα στο πίσω κάθισμα είχαν ως εξής: Είχαν διαλέξει ένα μέρος χωρίς να το έχουν σχεδιάσει από πριν και χωρίς να το έχουν πει σε κανέναν. Έπειτα, όσο θα ήμασταν καθ’ οδόν, ο οδηγός θα ενημέρωνε τα κεντρικά για τον προορισμό μας. Ο δεύτερος οδηγός μάς περίμενε στην καφετέρια. Φορούσε σκούρο κοστούμι και μαύρα γυαλιά ηλίου, ακριβώς όπως και ο πρώτος, αλλά συνοδευόταν από έναν ακόμη άνδρα. Από το δεύτερο αυτοκίνητο –που είχε φιμέ τζάμια, σαν και το πρώτο– έβλεπα τα αστραφτερά μνημεία της πόλης να περνούν αστραπιαία από δίπλα μας, λαμπερά και ολόλευκα, σαν φλας φωτογραφικής μηχανής. Βολεμένη πια στο πίσω κάθισμα ανάμεσα στους δύο δικηγόρους μου, δεν μπορούσα να μην αναλογιστώ πώς είχα φτάσει σ’ αυτό το σημείο, σ’ ένα αμάξι που θα με έφερνε μπροστά σε ομοσπονδιακούς εισαγγελείς με σκοπό να τους μιλήσω για τον ρόλο μου στην περιβόητη πλέον εταιρεία πολιτικής επικοινωνίας Cambridge Analytica. Πώς μια κατάσταση στην οποία είχα συμμετά-

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 12

12 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

σχει με τις καλύτερες προθέσεις για μένα και την οικογένειά μου είχε τόσο φριχτά και ανεπανόρθωτα διεστραμμένη κατάληξη. Πώς, ενώ αποζητούσα να μάθω πώς να χρησιμοποιώ δεδομένα για καλό σκοπό, βοηθώντας και την οικογένειά μου σε μια δύσκολη οικονομικά στιγμή, έφτασα να προδώσω τις πολιτικές και προσωπικές μου αξίες. Πώς ένας συνδυασμός αφέλειας και φιλοδοξίας με είχε οδηγήσει με τόσο ανησυχητική ακρίβεια στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Κάτι παραπάνω από τριάμισι χρόνια νωρίτερα είχα αρχίσει να εργάζομαι στη μητρική εταιρεία της Cambridge Analytica, την SCL Group, και πιο συγκεκριμένα στο ανθρωπιστικό της τμήμα, την SCL Social, υπό την καθοδήγηση του διευθύνοντα συμβούλου της Αλεξάντερ Νιξ. Στα χρόνια που ακολούθησαν το μεγάλο εκείνο ρίσκο, τίποτα δεν πήγε όπως το είχα φανταστεί. Έχοντας υπάρξει Δημοκρατική και αφοσιωμένη ακτιβίστρια όλη μου τη ζωή, είχα αρχίσει να δουλεύω για την Cambridge Analytica με το πρόσχημα ότι δεν θα συσχετιζόμουν με τους Ρεπουμπλικανούς πελάτες και τη δραστηριότητα της εταιρείας. Η δυσκολία ωστόσο της εξασφάλισης χρηματοδότησης για ανθρωπιστικά προγράμματα και η γοητεία της επιτυχίας στο απέναντι στρατόπεδο δεν άργησαν να με απομακρύνουν σιγά σιγά από τις αρχές μου. Η Cambridge Analytica μου προσέφερε για πρώτη φορά στην καριέρα μου την προοπτική ενός ουσιαστικού εισοδήματος και την ψευδαίσθηση ότι συμμετείχα στο όραμα της οικοδόμησης μιας επαναστατικής εταιρείας πολιτικής επικοινωνίας από το μηδέν. Στο μεταξύ είχα παρακολουθήσει τις σαρωτικές προσπάθειες της Cambridge Analytica να αποκτήσει δεδομένα για όσο το δυνατόν περισσότερους Αμερικανούς πολίτες και να τα αξιοποιήσει με σκοπό να επηρεάσει την εκλογική τους συμπεριφορά. Είχα επίσης δει πώς η αμελής πολιτική απορρήτου του Facebook και η παντελής έλλειψη ελέγχου επί των προσωπικών δεδομένων από την αμερικανική ομοσπονιακή κυβέρνηση είχαν διευκολύνει το έργο της Cambridge Analytica. Πάνω απ’ όλα όμως είχα αντιληφθεί πώς η Cambridge Analytica είχε εκμεταλλευτεί τις δυνάμεις αυτές για να συμβάλει στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 13

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

~ 13

Καθώς το αμάξι συνέχιζε την πορεία του, τόσο οι δικηγόροι μου όσο κι εγώ καθόμασταν αμίλητοι και προετοιμαζόμασταν για ό,τι επρόκειτο να ακολουθήσει. Ξέραμε όλοι ότι σκόπευα να μοιραστώ την ιστορία μου με κάθε λεπτομέρεια· το ερώτημα ήταν τι ήθελε ο κόσμος να μάθει. Κατά κύριο λόγο έμοιαζε να αποζητά απαντήσεις για το πώς μπόρεσε να μου συμβεί κάτι τέτοιο, τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Ήταν πολλοί οι λόγοι για τους οποίους είχα επιτρέψει να διαστρεβλωθούν σε τέτοιο βαθμό οι αξίες μου – από την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς μου έως την ψευδαίσθηση ότι η Χίλαρι θα κέρδιζε ανεξαρτήτως των προσπαθειών των δικών μου και της εταιρείας για την οποία εργαζόμουν. Όλα αυτά ωστόσο δεν ήταν παρά μονάχα ένα κομμάτι της ιστορίας. Ίσως ο πραγματικός λόγος να ήταν ότι κάπου στην πορεία έχασα τον δρόμο μου, κι έπειτα τον εαυτό μου. Ανέλαβα αυτή τη δουλειά πιστεύοντας ότι ήμουν μια επαγγελματίας που ήξερε πόσο κυνικός και βρόμικος ήταν ο χώρος της πολιτικής – στην πορεία ωστόσο έμελλε να ανακαλύψω ξανά και ξανά πόσο αφελής είχα υπάρξει. Και τώρα ήταν χρέος μου να επανορθώσω. Ενώ το αμάξι συνέχιζε να κινείται απρόσκοπτα στους δρόμους της πρωτεύουσας, άρχισα να διαισθάνομαι ότι πλησιάζαμε στον προορισμό μας. Η ομάδα του ειδικού εισαγγελέα με είχε προειδοποιήσει να μην τρομάξω ούτε να ξαφνιαστώ αν, κατά την άφιξή μου στο υψηλής ασφαλείας κτίριο όπου επρόκειτο να καταθέσω, έβρισκα ορδές από δημοσιογράφους να με περιμένουν. Η τοποθεσία αυτή, μου είπαν, δεν ήταν πλέον απόρρητη. Είχε μαθευτεί ότι χρησιμοποιούνταν για τις καταθέσεις των μαρτύρων. Ο οδηγός μου εντόπισε μια ρεπόρτερ κρυμμένη πίσω από ένα γραμματοκιβώτιο. Θυμόταν να την παρακολουθεί στο CNN. Την είχε δει να περιφέρεται γύρω από το κτίριο για οκτώ συνεχόμενες ώρες. Φορώντας τακούνια, πρόσθεσε. «Δεν κολλάνε πουθενά!» Φτάνοντας σχεδόν στον προορισμό μας, κι ενώ στρίβαμε για να μπούμε σ’ ένα πάρκινγκ στην πίσω πλευρά του κτιρίου, ο οδηγός μου μου είπε να γυρίσω το πρόσωπό μου από την άλλη, μακριά από τα παράθυρα, κι ας ήταν φιμέ. Στο πλαίσιο της προετοι-

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 14

14 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

μασίας μου για τη συνάντησή μου με τον ειδικό εισαγγελέα, μου είχαν ζητήσει να ακυρώσω ό,τι άλλες υποχρεώσεις είχα εκείνη την ημέρα. Να τα ακυρώσω όλα. Με είχαν ενημερώσει ότι κανείς δεν ήξερε πόσο θα διαρκούσε η κατάθεσή μου, ούτε η κατ’ αντιπαράσταση εξέταση που θα ακολουθούσε. Όσην ώρα και να έπαιρνε, εγώ ήμουν έτοιμη. Άλλωστε ήταν δική μου επιλογή να παρουσιαστώ εκεί. Έναν χρόνο νωρίτερα είχα πάρει την απόφαση να μιλήσω ανοιχτά, να ρίξω φως στις σκοτεινές γωνιές που είχα ανακαλύψει και να γίνω μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος. Το έκανα γιατί, ερχόμενη αντιμέτωπη με την πραγματικότητα των όσων είχε διαπράξει η Cambridge Analytica, έβλεπα πια ξεκάθαρα πόσο είχα εξαπατηθεί. Το έκανα γιατί ήταν ο μόνος τρόπος να επανορθώσω για όλα όσα είχα βοηθήσει να συμβούν. Πάνω απ’ όλα ωστόσο το έκανα γιατί μονάχα αν μοιραζόμουν την ιστορία μου με όσους ήταν διατεθειμένοι να με ακούσουν θα μπορούσαμε να ενημερωθούμε και, ει δυνατόν, να προετοιμαστούμε για ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει. Αυτή ήταν πλέον η αποστολή μου – να κρούσω τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τον τρόπο δράσης της Cambridge Analytica και τις επίφοβες προοπτικές των Μαζικών Δεδομένων, έτσι ώστε την επόμενη φορά όλοι οι ψηφοφόροι, ανεξαρτήτως πεποιθήσεως, να κατανοούν πλήρως όλα όσα διακυβεύονται στον πόλεμο των δεδομένων που έχει κηρυχθεί κατά της δημοκρατίας μας. Το αμάξι συνέχιζε να κατηφορίζει κυκλικά στα βάθη του γκαράζ. Γιατί πρέπει να πάμε τόσο βαθιά; αναρωτήθηκα. Αλλά φυσικά ήξερα ήδη την απάντηση: Είναι δύσκολο να προστατεύσει κανείς την ιδιωτικότητά του στις μέρες μας.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 15

[

1

]

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ ΑΡΧΕΣ 2014

Η πρώτη φορά που είδα τον Αλεξάντερ Νιξ ήταν μέσα από το χοντρό τζάμι ενός παραθύρου – ο καλύτερος ίσως τρόπος να παρατηρήσει κανείς έναν άνδρα σαν κι αυτόν. Είχα φτάσει αργοπορημένη σ’ ένα επαγγελματικό δείπνο που είχε οργανώσει εσπευσμένα ο καλός μου φίλος Τσέστερ Φρίμαν, παίζοντας για ακόμη μια φορά τον ρόλο του φύλακα αγγέλου μου. Ο λόγος που βρισκόμουν εκεί ήταν για να συναντήσω τρεις συνεργάτες του Τσέστερ –οι δύο από αυτούς μου ήταν ήδη γνωστοί– οι οποίοι αναζητούσαν νέα ταλέντα που να ειδικεύονται στο πάντρεμα της πολιτικής με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θεωρούσα τον τομέα αυτόν μία από τις ειδικότητές μου, έχοντας ήδη συμμετάσχει στην προεκλογική εκστρατεία του Ομπάμα το 2008. Μολονότι ακόμα ερευνούσα πυρετωδώς το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής, έψαχνα ταυτόχρονα και για μια καλοπληρωμένη δουλειά. Δεν το είχα εκμυστηρευτεί σε κανέναν πέρα από τον Τσέστερ, αλλά χρειαζόμουν επειγόντως μια σταθερή πηγή εισοδήματος για να μπορέσω να συντηρήσω τον εαυτό μου και να βοηθήσω την οικογένειά μου στο Σικάγο. Το δείπνο αυτό ήταν μια ευκαιρία να εξασφαλίσω μια ενδεχομένως προσωρινή και προσοδοφόρα θέση σε μια συμβουλευτική εταιρεία, και ήμουν ευγνώμων για την έγκαιρη βοήθεια του Τσέστερ. Το δείπνο ωστόσο είχε σχεδόν τελειώσει όταν έφτασα. Είχα άλλα ραντεβού εκείνο το πρωί και, παρότι είχα έρθει όσο πιο γρήγορα μπορούσα, είχα αργήσει, με αποτέλεσμα να βρω τον Τσέστερ και τους δύο φίλους του που γνώριζα ήδη κουλουριασμέ-

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 16

16 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

νους δίπλα δίπλα στο κρύο έξω από ένα εστιατόριο σούσι στο Μέιφερ, να καπνίζουν τσιγάρα μετά το φαγητό και να χαζεύουν τις επαύλεις γεωργιανού ρυθμού, τα μεγαλοπρεπή ξενοδοχεία και τα ακριβά καταστήματα της γειτονιάς. Οι δύο άνδρες κατάγονταν από μία χώρα της Κεντρικής Ασίας και είχαν έρθει στο Λονδίνο για δουλειές, ακριβώς όπως και ο Τσέστερ. Είχαν απευθυνθεί σε αυτόν ζητώντας του να τους φέρει σε επαφή με κάποιον που θα μπορούσε να αναλάβει τις ψηφιακές επικοινωνίες (τις καμπάνιες μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και κοινωνικών δικτύων) στις μεγάλες επικείμενες εκλογές στη χώρα τους. Μολονότι δεν τους ήξερα καλά, επρόκειτο για δύο ισχυρούς άνδρες, τους οποίους είχα γνωρίσει και συμπαθήσει στο παρελθόν. Καλώντας μας στο δείπνο αυτό, ο Τσέστερ μας εξυπηρετούσε όλους. Τώρα, για να με καλωσορίσει, μου έστριψε ένα τσιγάρο και έγειρε προς το μέρος μου προσφέροντάς μου φωτιά. Ο Τσέστερ, οι δύο του φίλοι κι εγώ είπαμε τα νέα μας, κουβεντιάζοντας ευχάριστα και προσπαθώντας να προστατευτούμε από τον άνεμο που είχε αρχίσει να δυναμώνει. Έτσι όπως έβλεπα τον Τσέστερ να στέκεται λουσμένος στο απογευματινό φως, ευδιάθετος, με τα μάγουλά του ροδοκοκκινισμένα, δεν μπορούσα παρά να εντυπωσιαστώ από την έως τότε πορεία του. Είχε πρόσφατα διοριστεί διπλωμάτης επιχειρηματικών και εμπορικών σχέσεων από τον πρωθυπουργό μιας μικρής νησιωτικής χώρας. Όταν τον πρωτογνώρισα στο Εθνικό Συνέδριο των Δημοκρατικών το 2008, ήταν ένας ιδεαλιστής, αναμαλλιασμένος δεκαεννιάχρονος με μια μπλε αφρικανική μπλούζα. Το συνέδριο εκείνη τη χρονιά είχε λάβει χώρα στο Ντένβερ, και ο Τσέστερ κι εγώ στεκόμασταν σε μια μακριά ουρά έξω από το στάδιο αμερικανικού ποδοσφαίρου για να δούμε τη Χίλαρι Κλίντον να δηλώνει την υποστήριξή της στο πρόσωπο του Μπαράκ Ομπάμα ως υποψηφίου του κόμματος, όταν πέσαμε ο ένας πάνω στον άλλον κι αρχίσαμε να μιλάμε. Είχαμε εξελιχθεί πολύ από τότε και είχαμε προσθέσει κάμποση πολιτική εμπειρία στο βιογραφικό μας. Οι δυο μας ονειρευόμασταν για χρόνια να «μεγαλώσουμε» και να εργαστούμε στη διεθνή πολιτική και τη διπλωματία, και πριν από λίγο καιρό μού

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 17

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ

~ 17

είχε στείλει με μεγάλη περηφάνια μια φωτογραφία του πιστοποιητικού που είχε λάβει μετά τον διπλωματικό του διορισμό. Κι ενώ ο Τσέστερ που τώρα στεκόταν απέναντί μου έξω από το εστιατόριο έμοιαζε με νεόκοπο διπλωμάτη, εγώ ακόμα αναγνώριζα σ’ αυτόν τον ιδιοφυή και φλύαρο αδερφικό μου φίλο από τα παλιά. Ενώ καπνίζαμε, ο Τσέστερ μου ζήτησε συγγνώμη γι’ αυτό το πρόχειρα οργανωμένο δείπνο της τελευταίας στιγμής. Θέλοντας να τονίσει πόσο ανομοιογενής ήταν η παρέα που είχε συγκεντρώσει εκεί, έγνεψε προς το παράθυρο, μέσα από το οποίο είχα δει φευγαλέα το τρίτο άτομο που είχε φέρει μαζί του – ακόμη καθισμένος μέσα στο εστιατόριο βρισκόταν ο άνθρωπος που θα μου άλλαζε τη ζωή, και στη συνέχεια ολόκληρο τον κόσμο. Με το κινητό του μονίμως στο χέρι, δεν έμοιαζε να διαφέρει σε τίποτα από τους υπόλοιπους μικροεπιχειρηματίες που κυκλοφορούν στο Μέιφερ. Όμως, όπως μου εξήγησε ο Τσέστερ, δεν ήταν καθόλου συνηθισμένος. Το όνομά του ήταν Αλεξάντερ Νιξ και ήταν ο διευθύνων σύμβουλος μιας βρετανικής εκλογικής εταιρείας. Η εταιρεία, συνέχισε ο Τσέστερ, λεγόταν SCL Group, από τα αρχικά του Strategic Communications Laboratories (Εργαστήρια Στρατηγικών Επικοινωνιών). Φάνταζε σαν ένα όνομα με απροσδιόριστα επιστημονικό άκουσμα που θα έδινε ένα διοικητικό συμβούλιο σε μια υπερεκτιμημένη διαφημιστική εταιρεία. Για την ακρίβεια, είπε ο Τσέστερ, η SCL ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη. Μέσα σε είκοσι πέντε χρόνια είχε υπογράψει συμβόλαια με διάφορα υπουργεία Άμυνας σε όλον τον κόσμο και είχε αναλάβει τη διεξαγωγή εκλογών σε πολλές χώρες του πλανήτη. Η κύρια ειδικότητά της, τόνισε, ήταν να φέρνει προέδρους και πρωθυπουργούς στην εξουσία, και σε πολλές περιπτώσεις να εξασφαλίζει την παραμονή τους σε αυτήν. Τελευταία η SCL Group είχε αναλάβει την εκστρατεία επανεκλογής του πρωθυπουργού για τον οποίο εργαζόταν τώρα ο Τσέστερ. Έτσι υποθέτω ότι γνώρισε και τον Νιξ. Μου πήρε λίγη ώρα να κατανοήσω πλήρως τι συνέβαινε. Η πρόθεση του Τσέστερ να μας συγκεντρώσει όλους εκεί εκείνο το απόγευμα μας οδηγούσε αναπόφευκτα σε μια πιθανή σύγκρουση συμφερόντων. Εγώ βρισκόμουν εκεί για να πλασάρω τις υπηρε-

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 18

18 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

σίες μου στους δύο φίλους του, αλλά τώρα έμοιαζε ολοφάνερο ότι τον ίδιο σκοπό είχε και ο διευθύνων σύμβουλος της εκλογικής εταιρείας. Συνειδητοποίησα μάλιστα ότι η αργοπορία μου, το νεαρό της ηλικίας μου και η ελλιπής εμπειρία μου σήμαιναν ότι ο διευθύνων σύμβουλος είχε κατά πάσα πιθανότητα ήδη κλείσει τη δουλειά που ήθελα να αναλάβω για τους δύο φίλους του Τσέστερ. Παρατήρησα τον άνδρα μέσα από το παράθυρο. Δεν μου φαινόταν πια ένας απλός, συνηθισμένος επιχειρηματίας. Με το κινητό του ακόμη κολλημένο στο αυτί του, είχε ξαφνικά την όψη ενός εξαιρετικά σοβαρού και άψογου επαγγελματία. Ήταν προφανές ότι υπερτερούσε απέναντί μου. Ήμουν απογοητευμένη, αλλά έβαλα τα δυνατά μου να μην το δείξω. «Σκέφτηκα ότι μπορεί να ήθελες να τον γνωρίσεις» μου είπε ο Τσέστερ. «Κατάλαβες τι εννοώ» συνέχισε «είναι χρήσιμη γνωριμία» – υπονοώντας ίσως ότι στο μέλλον μπορεί να εξασφάλιζα κάποια συνεργασία μαζί του. «Ή τουλάχιστον» μου πρότεινε εναλλακτικά ο Τσέστερ «θα είναι ενδιαφέρουσα πηγή πληροφοριών για τη διατριβή σου». Ένευσα καταφατικά. Είχε μάλλον δίκιο. Όσο απογοητευμένη κι αν ήμουν γι’ αυτή την ήδη χαμένη, κατά τη γνώμη μου, επαγγελματική ευκαιρία, μου είχε εξάψει την περιέργεια από ακαδημαϊκής σκοπιάς. Τι έκανε ο διευθύνων σύμβουλος μιας τέτοιας εταιρείας; Πρώτη φορά μάθαινα ότι υπήρχαν εκλογικές εταιρείες. Από την εμπειρία μου στην εκστρατεία του Ομπάμα και ως εθελόντρια στην οργάνωση των ομογενών του Δημοκρατικού Κόμματος στο Λονδίνο Democrats Abroad, καθώς και στο Super PAC (Υπερεπιτροπή Πολιτικής Δράσης) Ready for Hillary, ήξερα ότι οι προεκλογικές εκστρατείες ήταν αρμοδιότητα διορισμένων υπευθύνων, οι οποίοι εργάζονταν στη χώρα τους, με την υποστήριξη, φυσικά, μιας μικρής αλλά πολύ ικανής ομάδας υψηλά αμειβόμενων ειδικών και μιας στρατιάς κακοπληρωμένων υπαλλήλων, εθελοντών και άμισθων ειδικευόμενων σαν εμένα. Μετά την εκστρατεία του Ομπάμα το 2008 είχα αδιαμφισβήτητα γνωρίσει άτομα που αργότερα εξελίχθηκαν σε επαγγελματίες συμβούλους προεκλογικών εκστρατειών, όπως τον Ντέιβιντ Άξελροντ, τον επικεφαλής

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 19

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ

~ 19

της πολιτικής στρατηγικής του Ομπάμα, που αργότερα είχε προσφέρει τις συμβουλευτικές του υπηρεσίες στο Εργατικό Κόμμα της Μεγάλης Βρετανίας, και τον Τζιμ Μεσίνα, ο οποίος κάποτε αποκαλούνταν «ο ισχυρότερος άνθρωπος της Ουάσινγκτον που δεν έχεις ακουστά»,1 έχοντας ηγηθεί της εκστρατείας του Ομπάμα το 2012 και διοριστεί αρχηγός του επιτελείου του προέδρου στον Λευκό Οίκο, προτού συνεχίσει την καριέρα του ως σύμβουλος ξένων ηγετών, από τον Ντέιβιντ Κάμερον ως την Τερέζα Μέι. Παρ’ όλα αυτά δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό μου ότι υπήρχαν ολόκληρες εταιρείες που ασχολούνταν αποκλειστικά με την εκλογή ατόμων σε κυβερνητικές θέσεις του εξωτερικού. Έμεινα να παρατηρώ τον άνδρα μέσα από το παράθυρο του εστιατορίου με περιέργεια, αλλά και απορία. Ο Τσέστερ είχε δίκιο. Μπορεί να μην έκλεινα δουλειά εκείνη τη μέρα, αλλά ίσως να το έκανα στο μέλλον. Το δίχως άλλο θα μπορούσα να αξιοποιήσω το απόγευμά μου για να συλλέξω πληροφορίες για τη διατριβή μου.

Το εστιατόριο ήταν αρκετά ευχάριστο, με έντονο φωτισμό στο ταβάνι, ανοιχτόχρωμα ξύλινα πατώματα και μπεζ τοίχους στολισμένους με ομοιόμορφα κρεμασμένα ιαπωνικά έργα τέχνης. Πλησιάζοντας στο τραπέζι, μελέτησα τον άνδρα που προηγουμένως είχα παρακολουθήσει απ’ έξω. Είχε τελειώσει το τηλεφώνημά του κι ο Τσέστερ έκανε τις συστάσεις. Τώρα που τον έβλεπα από κοντά, καταλάβαινα ότι ο Νιξ δεν ήταν τελικά ένας κλασικός επιχειρηματίας από το Μέιφερ. Ήταν αυτό που οι Βρετανοί αποκαλούν «καθωσπρέπει». Αψεγάδιαστος και παραδοσιακός, φορούσε ένα σκούρο μπλε κοστούμι ραμμένο στα μέτρα του, με μια υφασμένη μεταξωτή γραβάτα δεμένη γύρω από τον γιακά ενός κολλαριστού πουκαμίσου – όλα πάνω του, από την κορφή ως τα εκτυφλωτικά γυαλισμένα του παπούτσια, απέπνεαν χλιδή. Δίπλα του είχε ακουμπισμένο έναν ταλαιπωρημένο δερμάτινο χαρτοφύλακα με παλιομοδίτικο μπρούντζινο κούμπωμα – έμοιαζε με κάτι που ίσως ανήκε κάποτε στον παππού του.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 20

20 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

Μολονότι ήμουν βέρα Αμερικανίδα, ζούσα στο Ηνωμένο Βασίλειο απ’ όταν τελείωσα το λύκειο και μπορούσα να αναγνωρίσω με την πρώτη ματιά ένα μέλος της υψηλής βρετανικής κοινωνίας. Ο Αλεξάντερ Νιξ ωστόσο δεν ήταν απλά της υψηλής κοινωνίας – ανήκε στην ελίτ. Είχε τη χαρακτηριστική γοητεία ενός Βρετανού απόφοιτου οικοτροφείου –του Ίτον, όπως τελικά αποδείχθηκε– και ήταν αδύνατος, με μυτερό, τοξωτό πιγούνι και την ελαφρώς κοκαλιάρικη σωματοδομή ενός άνδρα που δεν επισκέπτεται ποτέ γυμναστήριο. Τα μάτια του είχαν ένα εντυπωσιακό, ζωηρό σκούρο μπλε χρώμα και η επιδερμίδα του ήταν λεία και αρυτίδιαστη, σαν να μην είχε περάσει ούτε μια στιγμή ανησυχίας στη ζωή του. Με άλλα λόγια, το πρόσωπό του μαρτυρούσε μια εξαιρετικά προνομιούχα καταγωγή. Έτσι όπως στεκόταν μπροστά μου σ’ εκείνο το εστιατόριο στο Γουέστ Εντ, μπορούσα άνετα να τον φανταστώ να καλπάζει καβάλα σε ένα πόνι, παίζοντας έφιππο πόλο με ένα κράνος κι ένα ειδικά κατασκευασμένο στα μέτρα του ξύλινο μπαστούνι στο χέρι. Προσπάθησα να μαντέψω την ηλικία του. Αν ήταν όσο πετυχημένος έλεγε ο Τσέστερ, θα ήταν τουλάχιστον μια δεκαετία μεγαλύτερός μου. Η στητή και γεμάτη αυτοπεποίθηση αλλά και ταυτόχρονα χαλαρή στάση του σώματός του ήταν σημάδι ενός άνδρα στο ξεκίνημα της μέσης ηλικίας του, που είχε ζήσει μια ζωή αριστοκρατική και, σε μικρότερο βαθμό, αξιοκρατική. Έμοιαζε να έχει έρθει στον κόσμο με ένα σημαντικό πλεονέκτημα, αλλά, αν ήταν σωστά τα λεγόμενα του Τσέστερ, να χρησιμοποίησε το πλεονέκτημά του αυτό προκειμένου να σταθεί μόνος του στα πόδια του. Ο Νιξ με καλωσόρισε θερμά, λες και ήμασταν φίλοι από τα παλιά, σφίγγοντάς μου το χέρι. Αφού καθίσαμε σ’ ένα μεγάλο τραπέζι σε μια σχετικά απομονωμένη γωνιά του εστιατορίου, έστρεψε γρήγορα αλλά χωρίς ίχνος αγένειας την προσοχή του στους άλλους δύο φίλους του Τσέστερ και συνέχισε αβίαστα τη συζήτηση που πρέπει να είχαν διακόψει για να με υποδεχτούν. Χωρίς να χρειαστεί να προετοιμάσει πολύ το έδαφος, ο Νιξ άρχισε να προωθεί τις υπηρεσίες του. Κατάλαβα τι έκανε γιατί ήξε-

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 21

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ

~ 21

ρα κι εγώ να το κάνω. Θέλοντας να συντηρώ οικονομικά τον εαυτό μου κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, είχα μάθει μόνη μου πώς να πλασάρω τις συμβουλευτικές μου υπηρεσίες σε πελάτες. Ο Νιξ ωστόσο ήταν δεξιοτέχνης στο αντικείμενο. Δεν είχα ούτε την εμπειρία του ούτε τη μισή του γοητεία, και σίγουρα δεν είχα τη φινέτσα της ομιλίας του. Ο λόγος του ήταν εκθαμβωτικός σαν τη γυαλάδα των ακριβών του παπουτσιών. Τον άκουσα με προσοχή καθώς παρέθετε τη μακρά ιστορία της εταιρείας για την οποία εργαζόταν. Η SCL Group ιδρύθηκε το 1993. Από τότε είχε διευθύνει πάνω από διακόσιες εκλογές και είχε αναλάβει έργα εθνικής άμυνας καθώς και πολιτικού και ανθρωπιστικού χαρακτήρα σε πενήντα περίπου χώρες του κόσμου· ο Νιξ έμοιαζε σαν να απαριθμούσε τα μέλη κάποιας υποεπιτροπής του ΟΗΕ – Αφγανιστάν, Κολομβία, Ινδία, Ινδονησία, Κένυα, Λετονία, Λιβύη, Νιγηρία, Πακιστάν, Φιλιππίνες, Τρινιντάντ και Τομπάγκο και άλλα. Ο Νιξ εργαζόταν ήδη έντεκα χρόνια στην εταιρεία. Η πολυετής του εμπειρία και ο όγκος της δουλειάς του με άφησαν κατάπληκτη και με έκαναν να συνειδητοποιήσω πόσο υστερούσα μπροστά του. Σκεφτόμουν ότι τη χρονιά της ίδρυσης της SCL ήμουν 6 ετών και ότι, καθ’ όλη τη διάρκεια των σχολικών μου χρόνων, ο Νιξ συνέβαλε στο χτίσιμο μιας μικρής αλλά πανίσχυρης αυτοκρατορίας. Παρότι το βιογραφικό μου ήταν καλό σε σύγκριση με αυτά των συμφοιτητών μου –μετά την πρακτική μου άσκηση στην προεκλογική εκστρατεία του Ομπάμα, μετακόμισα στο εξωτερικό, όπου και εργάστηκα σε πολλές διεθνείς καμπάνιες–, μου ήταν αδύνατον να ανταγωνιστώ τον Νιξ. «Αυτή τη στιγμή δραστηριοποιούμαστε στην Αμερική» έλεγε ο Νιξ, μην μπορώντας να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό του. Μόλις πριν από λίγο καιρό η SCL είχε αρχίσει να εδραιώνει την παρουσία της στη χώρα. Ο βραχυπρόθεσμος στόχος του Νιξ ήταν να διεξαγάγει όσο το δυνατόν περισσότερες από τις αμερικανικές ενδιάμεσες εκλογές του Νοέμβρη του 2014. Έπειτα θα επιχειρούσε να εξασφαλίσει ολόκληρη την προεκλογική προσπάθεια, συμπεριλαμβανομένης, ει δυνατόν, της εκστρατείας κάποιου υποψηφίου για την προεδρία.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 22

22 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

Ήταν μια πολύ τολμηρή δήλωση. Είχε ωστόσο ήδη κλείσει συνεργασίες με κάποιους αξιοσημείωτους οργανισμούς αλλά και υποψηφίους για τις ενδιάμεσες εκλογές. Είχε αναλάβει πελάτες όπως τον Τομ Κότον από το Άρκανσο, μέλος του Κογκρέσου, παιδί-θαύμα, απόφοιτο του Χάρβαρντ και βετεράνο του πολέμου στο Ιράκ, που είχε θέσει υποψηφιότητα για μία θέση στη Γερουσία. Είχε υπογράψει συμφωνίες με όλους τους συντηρητικούς υποψηφίους όλων των εκλογικών αγώνων στην πολιτεία της Βόρειας Καρολίνας. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, είχε εξασφαλίσει την οργάνωση της δραστηριότητας ενός ισχυρού και οικονομικά εύρωστου Super PAC που ανήκε στον πρέσβη του ΟΗΕ Τζον Μπόλτον, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της Δεξιάς για την οποία είχα ήδη ακούσει πολλά. Μπορεί να ζούσα για χρόνια στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά ήμουν εξοικειωμένη με ορισμένες τουλάχιστον από τις μεγαλύτερες νεοσυντηρητικές φυσιογνωμίες, όπως τον Μπόλτον. Δεν περνούσε εύκολα απαρατήρητος – ο πολεμοχαρής αυτός μαγνήτης αντιπαραθέσεων είχε πρόσφατα αποκαλυφθεί, μαζί με άλλους νεοσυντηρητικούς, ως ο εγκέφαλος και ο χρηματοδότης μιας παρακρατικής οργάνωσης ονόματι Groundswell. Στόχοι της ήταν, μεταξύ άλλων, η υπονόμευση της προεδρίας του Ομπάμα και η υποδαύλιση των κατηγοριών κατά της Χίλαρι Κλίντον για τα γεγονότα στη Βεγγάζη,2 τα οποία ήξερα από πρώτο χέρι. Είχα εργαστεί στη Λιβύη και γνώριζα τον πρέσβη Κρίστοφερ Στίβενς, που έχασε τη ζωή του εκεί εξαιτίας εν μέρει των λανθασμένων, κατά τη γνώμη μου, αποφάσεων του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ. Όσο σιγοέπινα το τσάι μου, αναλογίστηκα προσεχτικά τους πελάτες του Νιξ. Μπορεί σε πρώτη ανάγνωση να φάνταζαν απλοί, συνηθισμένοι Ρεπουμπλικανοί, όμως τα πολιτικά φρονήματα του καθενός από αυτούς ήταν τόσο εκ διαμέτρου αντίθετα από τα δικά μου, που ο Νιξ έμοιαζε να απαγγέλλει μια λίστα με τους άσπονδους εχθρούς των αγαπημένων μου ηρώων, όπως του Ομπάμα και της Χίλαρι. Τα ονόματα που είχε αναφέρει ο Νιξ ήταν, κατά τη γνώμη μου, πολιτικοί παρίες – ή ακριβέστερα πιράν-

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 23

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ

~ 23

χας, στα νερά των οποίων δεν θα τολμούσα ποτέ να κολυμπήσω με ασφάλεια. Οι δε ομάδες ειδικών συμφερόντων που είχε ως πελάτες υποστήριζαν από το δικαίωμα στην οπλοκατοχή μέχρι την ποινικοποίηση των αμβλώσεων, και ως εκ τούτου μου ήταν απεχθείς. Όλη μου τη ζωή υποστήριζα αγώνες καθαρά αριστερής ιδεολογίας. Ο Νιξ ήταν κατενθουσιασμένος με τον εαυτό του, με την εταιρεία του και με τους ανθρώπους και τις ομάδες που είχε καταφέρει να συγκεντρώσει γύρω από αυτήν. Το έβλεπες στα μάτια του. Είχε πάρα πολλή δουλειά, έλεγε, τόση δουλειά και τόσες βλέψεις για το μέλλον, που χρειάστηκε να ιδρύσει μια νέα εταιρεία, θυγατρική της SCL Group, που θα διαχειριζόταν αποκλειστικά τις δουλειές στις ΗΠΑ. Η νέα αυτή θυγατρική ονομάστηκε Cambridge Analytica. Δεν είχε περάσει ούτε χρόνος απ’ όταν ξεκίνησε τη λειτουργία της, αλλά ο κόσμος καλά θα έκανε να την προσέξει, έλεγε ο Νιξ. Η Cambridge Analytica ετοιμαζόταν να φέρει την επανάσταση. Η επανάσταση που ο Νιξ είχε κατά νου αφορούσε τα Μαζικά Δεδομένα και τις στατιστικές αναλύσεις. Τα δεδομένα ήταν το «νέο πετρέλαιο» της ψηφιακής εποχής. Η συλλογή δεδομένων ήταν μια «κούρσα εξοπλισμών», έλεγε. Η Cambridge Analytica είχε συγκεντρώσει ένα οπλοστάσιο δεδομένων για τον αμερικανικό λαό ασύγκριτου εύρους και πεδίου εφαρμογής· το μεγαλύτερο, απ’ όσο γνωρίζαμε, σε ολόκληρη την ιστορία. Οι θηριώδεις βάσεις δεδομένων της εταιρείας περιείχαν από 2.000 έως 5.000 μεμονωμένα σημεία δεδομένων (προσωπικά στοιχεία) για κάθε πολίτη των Ηνωμένων Πολιτειών άνω των 18 ετών. Συνολικά είχαν συλλέξει πληροφορίες για περίπου 240 εκατομμύρια ανθρώπους. Ο Νιξ σταμάτησε να μιλάει και έστρεψε το βλέμμα του σ’ εμένα και στους φίλους του Τσέστερ, σαν να μας άφηνε χρόνο να χωνέψουμε το μέγεθος του αριθμού αυτού. Ωστόσο απλά και μόνο η κατοχή Μαζικών Δεδομένων δεν ωφελούσε, είπε. Το κλειδί ήταν να ξέρεις πώς να τα αξιοποιήσεις. Για κάτι τέτοιο απαιτούνταν πιο επιστημονικοί και ακριβείς τρό-

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 24

24 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

ποι κατηγοριοποίησης των ατόμων σε ομάδες, όπως «Δημοκρατικοί», «οικολόγοι», «αισιόδοξοι», «ακτιβιστές» κ.ο.κ. Για χρόνια η SCL Group, η μητρική εταιρεία της Cambridge Analytica, ταυτοποιούσε και κατέτασσε ανθρώπους χρησιμοποιώντας την πιο εξελιγμένη μέθοδο που είχε να προσφέρει ο χώρος της συμπεριφορικής ψυχολογίας, δίνοντάς της τη δυνατότητα να μετατρέψει έναν σωρό από πληροφορίες για τον αμερικανικό λαό σε χρυσωρυχείο. Ο Νιξ μας μίλησε για τους επιστήμονες δεδομένων και τους ψυχολόγους που είχε στρατολογήσει μόνιμα στην εταιρεία του και οι οποίοι είχαν μάθει ακριβώς πώς να ξεδιαλέγουν τους παραλήπτες των στοχευμένων μηνυμάτων τους, τι περιεχόμενο θα έπρεπε να έχουν αυτά και ποιος ήταν ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να έρθουν σε επικοινωνία μαζί τους. Είχε προσλάβει τους πιο ταλαντούχους επιστήμονες δεδομένων στον κόσμο, με την ικανότητα να εστιάζουν τα μηνύματά τους σε μεμονωμένους ανθρώπους, σε οποιαδήποτε συσκευή κι αν αυτοί χρησιμοποιούσαν (στα κινητά τους τηλέφωνα, τους υπολογιστές, τις ταμπλέτες ή την τηλεόραση) και σε οποιαδήποτε μορφή μπορεί να βάλει ο νους (από ηχητικά μηνύματα μέχρι αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης), μέσω της μεθόδου της «μικροστόχευσης». Η Cambridge Analytica μπορούσε να απομονώσει άτομα και να τα κάνει κυριολεκτικά να σκεφτούν, να ψηφίσουν και να δράσουν διαφορετικά απ’ ό,τι στο παρελθόν. Επένδυε τα χρήματα των πελατών της σε επικοινωνιακές στρατηγικές που απέφεραν καρπούς και είχαν απτά, μετρήσιμα αποτελέσματα, έλεγε ο Νιξ. Έτσι, συνέχισε, θα κερδίσει η Cambridge Analytica τις εκλογές στις ΗΠΑ. Ενώ ο Νιξ ακόμα μιλούσε, εγώ στράφηκα προς τον Τσέστερ ελπίζοντας να συναντηθούν τα βλέμματά μας, μήπως και καταλάβω τι γνώμη είχε σχηματίσει για εκείνον. Δεν κατάφερα ωστόσο να τραβήξω την προσοχή του. Όσο για τους φίλους του Τσέστερ, η έκφραση στα πρόσωπά τους πρόδιδε ότι ο Νιξ, που συνέχιζε να μιλά για την αμερικανική του εταιρεία, τους είχε εντυπωσιάσει. Η Cambridge Analytica γέμιζε ένα σημαντικό κενό στην αγορά. Είχε ιδρυθεί με σκοπό να ανταποκριθεί σε μια συσσωρευμένη

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 25

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ

~ 25

και μη καλυφθείσα ζήτηση. Οι Δημοκρατικοί του Ομπάμα είχαν κυριαρχήσει στον χώρο των ψηφιακών επικοινωνιών από το 2007, ενώ οι Ρεπουμπλικανοί υστερούσαν πολύ στην αξιοποίηση των τεχνολογικών καινοτομιών. Μετά την πανωλεθρία που υπέστησαν στις εκλογές του 2012, η Cambridge Analytica είχε έρθει για να αποκαταστήσει την ισορροπία μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων μιας αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, παρέχοντας στους Ρεπουμπλικανούς την τεχνολογία που τους έλειπε. Στην περίπτωση των φίλων του Τσέστερ, που ζούσαν σε μια χώρα χωρίς Μαζικά Δεδομένα λόγω της περιορισμένης πρόσβασης των πολιτών στο διαδίκτυο, ο Νιξ και η SCL προσφέρονταν να ξεκινήσουν τις διαδικασίες ανάπτυξής τους για λογαριασμό τους και ύστερα να μεταδώσουν το μήνυμά τους χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στο μεταξύ θα μπορούσαν να οργανώσουν μια πιο παραδοσιακή προεκλογική εκστρατεία, που θα περιλάμβανε από τον σχεδιασμό των πολιτικών προγραμμάτων και διακηρύξεων του υποψηφίου ως την ψηφοθηρία πόρτα πόρτα και την ανάλυση των επίδοξων ψηφοφόρων. Οι άνδρες επαίνεσαν τον Νιξ. Εγώ ωστόσο είχα πλέον εξοικειωθεί μαζί τους αρκετά ώστε να καταλάβω ότι ένιωθαν πελαγωμένοι. Ήξερα ότι η χώρα τους δεν είχε τις κατάλληλες υποδομές για να υποστηρίξει ένα σχέδιο δράσης αντίστοιχο με αυτό που ο Νιξ ετοίμαζε να φέρει εις πέρας στις ΗΠΑ, και η στρατηγική του ακουγόταν ακριβή, ακόμα και για δύο ανθρώπους με αρκετά μεγάλα πορτοφόλια. Εμένα, από την άλλη, τα όσα είχε μοιραστεί μαζί μας ο Νιξ με είχαν σοκάρει – για την ακρίβεια, με είχαν αφήσει άφωνη. Δεν είχα ακούσει ποτέ ξανά κάτι τέτοιο. Στην ουσία μάς είχε περιγράψει πώς χρησιμοποιούσε τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών για να τους επηρεάσει, ανατρέποντας έτσι οικονομίες και πολιτικά συστήματα σε όλον τον κόσμο· πώς έπειθε τους ψηφοφόρους να λάβουν μη αναστρέψιμες αποφάσεις, όχι ενάντια στη θέλησή τους αλλά τουλάχιστον αντίθετες προς την ως τότε κρίση τους, αλλάζοντας τη συνήθη συμπεριφορά τους – και το είχε κάνει να ακουστεί απλό.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 26

26 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

Ταυτόχρονα όφειλα να παραδεχτώ ότι οι δυνατότητες της εταιρείας του με είχαν αφήσει κατάπληκτη. Ήδη από τα πρώτα μου βήματα στον χώρο των προεκλογικών εκστρατειών είχα αναπτύξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη στατιστική ανάλυση Μαζικών Δεδομένων. Δεν ήμουν προγραμματίστρια ούτε επιστήμονας δεδομένων, αλλά ανήκα σε μια γενιά που υιοθέτησε νωρίς τα νέα επιτεύγματα της τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να ζω από μικρή στον ψηφιακό κόσμο. Έβλεπα τα δεδομένα ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου, ως γεγονός, στη χειρότερη των περιπτώσεων ως κάτι ακίνδυνο και πρακτικό, και στην καλύτερη περίπτωση ως κάτι δυνητικά επαναστατικό. Είχα κι εγώ χρησιμοποιήσει δεδομένα σε προεκλογικές εκστρατείες, έστω και υποτυπωδώς. Εκτός από τη συμμετοχή μου ως άμισθης ειδικευόμενης στην ομάδα ΜΜΕ του Ομπάμα, τέσσερα χρόνια νωρίτερα είχα εργαστεί εθελοντικά στη μάχη του Χάουαρντ Ντιν για την εξασφάλιση του χρίσματος των Δημοκρατικών, κι έπειτα στην Εθνική Επιτροπή των Δημοκρατικών και στην εκστρατεία του Ομπάμα για την εκλογή του ως μέλους της Γερουσίας. Και η στοιχειώδης ακόμη χρήση δεδομένων για την αποστολή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου επικεντρωμένων σε θέματα που ενδιέφεραν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους φάνταζε τότε «ριζοσπαστική». Η καμπάνια του Χάουαρντ Ντιν έσπασε κάθε προηγούμενο ρεκόρ συγκέντρωσης χρημάτων, κατορθώνοντας να έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με πολίτες διαδικτυακά. Πέραν του ενδιαφέροντός μου για τα ηλεκτρονικά δεδομένα, είχα και προσωπική εμπειρία από επαναστάσεις. Ως λάτρης των βιβλίων από μικρή, σπούδαζα όλη μου τη ζωή, αλλά πάντοτε δραστηριοποιούμουν και στον έξω κόσμο. Για την ακρίβεια, ανέκαθεν πίστευα ότι οι ακαδημαϊκοί επιβάλλεται να βρίσκουν τρόπους να υφαίνουν τις κλωστές των ευγενών αλλά θεωρητικών ιδεών τους σε υφάσματα με πρακτική αξία για τον άνθρωπο. Μολονότι επρόκειτο για μια ειρηνική μεταβίβαση εξουσίας, η εκλογή του Ομπάμα ήταν η πρώτη επανάσταση που βίωσα από πρώτο χέρι. Είχα συμμετάσχει κι εγώ στους ενθουσιώδεις πανηγυρισμούς στο Σικάγο τη νύχτα που ο Ομπάμα εξασφάλισε την

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 27

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ

~ 27

πρώτη του προεδρική θητεία, κι η γιορτή που είχαν στήσει εκατομμύρια άνθρωποι στους δρόμους θύμιζε πολιτικό πραξικόπημα. Είχα επίσης το προνόμιο να είμαι παρούσα σε χώρες όπου λάμβανε χώρα σιωπηλά, είχε μόλις ξεσπάσει ή ετοιμαζόταν να ξεσπάσει κάποια επανάσταση, και είχα σε κάποιες περιπτώσεις βιώσει τον κίνδυνο που αυτή συνεπαγόταν. Ως προπτυχιακή φοιτήτρια ακόμα, είχα σπουδάσει για έναν χρόνο στο Χονγκ Κονγκ, όπου συνεργάστηκα εθελοντικά με ακτιβιστές που φυγάδευαν πρόσφυγες από τη Βόρεια Κορέα στην Κίνα κι από εκεί σε ασφαλές καταφύγιο μέσω ενός «υπόγειου σιδηροδρόμου». Αμέσως μετά την αποφοίτησή μου, πέρασα κάποιο χρόνο σε τμήματα της Νότιας Αφρικής, όπου συμμετείχα σε προγράμματα για πρώην αντάρτες που είχαν συμβάλει στην κατάργηση του απαρτχάιντ. Στον απόηχο δε της Αραβικής Άνοιξης, δούλεψα στη Λιβύη μετά την πτώση του Καντάφι και συνέχισα να δείχνω ενδιαφέρον αλλά και να συμμετέχω ενεργά ως ανεξάρτητη διπλωμάτης για τη χώρα για πολλά χρόνια. Θα έλεγε κανείς ότι είχα το περίεργο συνήθειο να βρίσκομαι στα λάθος μέρη την πιο λάθος στιγμή. Είχα επίσης μελετήσει πώς τα δεδομένα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για καλό σκοπό, και πώς κάποιοι είχαν βρει σε αυτά το κίνητρο για να παλέψουν για κοινωνική δικαιοσύνη και σε ορισμένες περιπτώσεις να βγάλουν στη φόρα ζητήματα διαφθοράς. Το 2011 είχα γράψει τη μεταπτυχιακή μου εργασία χρησιμοποιώντας ως κύρια πηγή τα κυβερνητικά στοιχεία που είχαν διαρρεύσει τα WikiLeaks. Τα στοιχεία αυτά αποκάλυπταν όσα είχαν συμβεί κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, συμπεριλαμβανομένων πολυάριθμων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Από το 2010 ο ιδρυτής της οργάνωσης, χάκερ και ακτιβιστής Τζούλιαν Ασάνζ είχε κηρύξει ψηφιακό πόλεμο σε αυτούς που απειλούσαν με κυριολεκτική βία την ανθρωπότητα, φέρνοντας στο φως της δημοσιότητας άκρως απόρρητα έγγραφα που εξέθεταν την κυβέρνηση και τον στρατό των ΗΠΑ. Η διαρροή αυτή αρχείων για τον πόλεμο του Ιράκ άνοιξε έναν δημόσιο διάλογο για την προστασία των ατομικών ελευθεριών και των διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων από περιστατικά κατάχρησης εξουσίας.

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 28

28 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

Τώρα, στο πλαίσιο της διδακτορικής μου διατριβής με θέμα τη διπλωματία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και σε συνέχεια των προηγούμενων εργασιών μου, σκόπευα να συνδυάσω το ενδιαφέρον μου για τα Μαζικά Δεδομένα με την εμπειρία μου σε συνθήκες πολιτικών αναταραχών προκειμένου να μελετήσω τον τρόπο με τον οποίο τα δεδομένα θα μπορούσαν να σώσουν ζωές. Συγκεκριμένα, με ενδιέφερε ιδιαίτερα ο τομέας της «προληπτικής διπλωματίας». Τα Ηνωμένα Έθνη μαζί με μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) σε όλον τον κόσμο αναζητούσαν μεθόδους αξιοποίησης επίκαιρων δεδομένων σε πραγματικό χρόνο για την αποτροπή αποτρόπαιων εγκλημάτων, όπως τη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994, που θα μπορούσε να είχε τεθεί υπό έλεγχο νωρίτερα αν οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων είχαν στη διάθεσή τους τα κατάλληλα δεδομένα. Η «προληπτική» παρακολούθηση δεδομένων –από την τιμή του ψωμιού ως την αυξημένη χρήση ρατσιστικών εκφράσεων στο Twitter– θα έδινε σε ειρηνευτικές οργανώσεις τις πληροφορίες που θα χρειάζονταν για να ταυτοποιήσουν, να εποπτεύσουν και να παρέμβουν ειρηνικά σε κοινωνίες υψηλού ρίσκου προτού κλιμακωθούν οι συγκρούσεις. Με τη σωστή συλλογή και ανάλυση δεδομένων θα μπορούσαν να αποφευχθούν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εγκλήματα πολέμου ή ακόμη και ολόκληροι πόλεμοι. Φυσικά καταλάβαινα καλά τις πιθανές συνέπειες των δυνατοτήτων που ο Νιξ απέδιδε στην SCL Group. Οι δηλώσεις του περί δεδομένων και επαναστάσεων μου δημιούργησαν μια αβεβαιότητα για τις προθέσεις του και τους κινδύνους που ενδεχομένως να εγκυμονούσαν οι μέθοδοί του. Για τον λόγο αυτό δίστασα να μοιραστώ τα όσα ήξερα στο θέμα των δεδομένων και την πρακτική εμπειρία μου με αυτά. Εκείνη τη μέρα στο Λονδίνο ευχαρίστησα την τύχη μου, όταν συνειδητοποίησα ότι ο Νιξ ολοκλήρωνε ήδη την κουβέντα του με τους φίλους του Τσέστερ κι ετοιμαζόταν να φύγει. Ευτυχώς ο Νιξ δεν μου είχε δώσει ιδιαίτερη σημασία. Όταν σταμάτησε για λίγο να μιλάει για την εταιρεία του, είχαμε συζητήσει σε γενικές γραμμές το έργο που είχα κάνει σε προεκλογικές

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 29

ΑΡΓΟΠΟΡΗΜΕΝΗ ΣΕ ΔΕΙΠΝΟ

~ 29

εκστρατείες, αλλά ανακουφίστηκα που δεν με ρώτησε τίποτα συγκεκριμένο για την επικοινωνιακή καμπάνια του Ομπάμα, τη δουλειά μου για την πρόληψη και την αποκάλυψη εγκλημάτων πολέμου και για την κοινωνική δικαιοσύνη, ή για το πάθος μου για τη χρήση δεδομένων στον χώρο της προληπτικής διπλωματίας. Αντιλαμβανόμουν πολύ καλά τι άνθρωπος ήταν ο Νιξ· ήταν κάποιος που χρησιμοποιούσε δεδομένα για να επιτύχει τους στόχους του και που εργαζόταν, καθώς φαινόταν, για πολλούς Αμερικανούς του αντίπαλου πολιτικού στρατοπέδου από το δικό μου. Φτηνά την είχα γλιτώσει. Πίστευα ότι οι φίλοι του Τσέστερ δεν θα επέλεγαν να συνεργαστούν με τον Νιξ. Τόσο η παρουσία του όσο και η παρουσίαση της εταιρείας του προκαλούσαν δέος· ήταν τόσο εντυπωσιακές, που έμοιαζαν να επιβάλλονται δυσανάλογα όχι μόνο σε εκείνους, αλλά και στους υπόλοιπους συνδαιτυμόνες. Ο ενθουσιασμός του ήταν γοητευτικός και πειστικός· είχε καταφέρει ακόμη και να μετριάσει την έπαρσή του με τους τέλεια ραφιναρισμένους βρετανικούς του τρόπους, αλλά ο κομπασμός και η φιλοδοξία του δεν ανταποκρίνονταν στις μετριοπαθείς τους ανάγκες. Ο Νιξ ωστόσο έδειχνε να μην έχει προσέξει την επιφυλακτικότητα των ανδρών. Καθώς ετοιμαζόταν να αποχωρήσει από το εστιατόριο, συνέχισε να φλυαρεί για το πώς μπορούσε να τους βοηθήσει με ειδικές κατηγορίες του πληθυσμού. Όταν ο Νιξ σηκώθηκε από το τραπέζι, συνειδητοποίησα ότι είχα ακόμη περιθώριο να πλασάρω και τις δικές μου υπηρεσίες στους φίλους του Τσέστερ. Άπαξ και ο Νιξ θα είχε κλείσει την πόρτα πίσω του, σκόπευα να τους προσεγγίσω κατ’ ιδίαν με μια απλή και λογική πρόταση. Όπως όμως ο Νιξ ξεκίνησε να φεύγει, ο Τσέστερ μου έκανε σήμα να τον ακολουθήσω για να τον αποχαιρετήσω όπως έπρεπε. Βγήκα έξω στο κρύο και στο απογευματινό φως του ήλιου που σιγά σιγά εξασθενούσε και στάθηκα σιωπηλά δίπλα στον Νιξ και τον Τσέστερ για κάμποσα άβολα δευτερόλεπτα. Ο Τσέστερ που ήξερα εγώ όμως δεν μπορούσε ποτέ να ανεχτεί τη σιωπή. «Δημοκρατική μου φίλη και επικοινωνιακή σύμβουλε, πρέπει

KAIZER_STOXASTRO DDD F.qxp_Layout 1 22/10/20 3:36 PM Page 30

30 ~

ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ

να κάνεις παρέα με τον Ρεπουμπλικανό μου φίλο και επικοινωνιακό σύμβουλο!» αναφώνησε. Ο Νιξ έριξε στον Τσέστερ ένα απότομο και παράξενο βλέμμα που πρόδιδε πανικό και ενόχληση. Ήταν εμφανές ότι δεν του άρεσε να τον πιάνουν εξ απροόπτου, ούτε να του λένε τι να κάνει. Παρ’ όλα αυτά έβαλε το χέρι στην τσέπη του παλτού του, έβγαλε μια ανακατωμένη στοίβα από επαγγελματικές κάρτες και άρχισε να τις περιεργάζεται. Προφανώς δεν ήταν οι δικές του. Υπήρχαν κάρτες διαφόρων μεγεθών και χρωμάτων, που κατά πάσα πιθανότητα ανήκαν σε επιχειρηματίες και επίδοξους πελάτες σαν τους φίλους του Τσέστερ, στους οποίους θα είχε αναμφίβολα πλασάρει τις υπηρεσίες του σε παρόμοιες απογευματινές εξόδους στο Μέιφερ. Τελικά εντόπισε μία δική του κάρτα και μου την έδωσε με μια θεατρική κίνηση, περιμένοντας μέχρι να επεξεργαστώ τις πληροφορίες που αναγράφονταν επάνω της. «Αλεξάντερ Τζέιμς Ασμπέρνερ Νιξ» έγραφε. Τόσο το βάρος του χαρτονιού όσο και η γραμματοσειρά της μαρτυρούσαν ότι η κάρτα αυτή ανήκε σε μέλος της βρετανικής ελίτ. «Άσε με να σε μεθύσω και να κλέψω τα μυστικά σου» μου είπε γελώντας ο Αλεξάντερ Νιξ. Καταλάβαινα όμως ότι σοβαρολογούσε.