Prodazba na struja januari 2014

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 31/01/2014 www.kapital.mk

...ЛИбЕРАЛИЗАЦИЈА НА ПАЗАР НА СТРуЈА

Slobodniot Pazar ]e doneSe Poevtina Struja za komPaniite!

Pazarot na elektri^na energija vo regionot

vo HrvatSka i doma]inStvata Slobodno kuPuvaat Struja, vo Srbija Samo komPaniite

| Специјален прилог | либерализација на пазар на струја

Slobodniot pazar ]e doneSe poevtina Struja za kompaniite! Компаниите кои влегуват во оваа фаза на либерализација, до 1 март треба да изберат трговец, да се регистрираат како учесници на пазарот, да го склучат договорот со трговецот и да влезат во балансната група на некој од трговците. Верица Јорданова

С

verica.jordanova@kapital.mk

о објавување на тарифникот за дистрибутивна такса, што треба да се случи до крајот на овој месец, се заокружува правната рамка и се исполнуваат сите услови за од 1 април да се либерализира пазарот на електрична енергија за 222 компании. Двапати одложуван овој процес, конечно стартува, дециден е првиот човек на Регулаторната комисија за енергетика, Димитар Петров. Подготвени за претстојните промени на пазарот се и трговците и дистрибутери на струја кои веќе се излезени на терен, меѓу компаниите кои за два месеци отсега ќе излезат од досегашниот регулиран систем на снабдување со електрична енергија, и ќе можат слободно да си одберат трговец кој ќе ги снабдува

26 | 31 јануари, 2014

со потребните количини електрична момент кој исто така го потенцираат сите енергија. е дека либерализацијата не е еднократен На два месеци пред стартот на новата чин, туку процес на преминување фаза од либерализацијата на пазарот, од еден во друг систем. Во случајов, “Капитал“ детално Ве информира за станува збор за напуштање на системот очекуваните промени кои ќе се случат, на вкрстено субвенционирање кој за обврските на компаниите на кои датира од поранешна Југославија во кој се однесува овој процес како и за големите компании ги субвенционираa очекувањата на самите трговци со струја граѓаните и преминување на дел од кои работат на македонскиот пазар. компаниите, оние со над 50 вработени и Она што е најважно и што го потенцираат над 10 милиони евра годишен промет, на сите директно инволвирани во процесот, слободниот пазар. е правилата на игра да бидат За компаниите кои на македонскиот јасно поставени, а процесот пазар увезуваат и да биде транспарентен. Од дистрибуираат електрична Регулаторната комисија енергија, од 1 април за енергетика тврдат практично се отвара дека со донесувањето дополнителен пазар. и на тарифникот за Нови 214 компании, дистрибутивната кои заедно со осумте по веќе енергија ќе такса се заокружува големи потрошувачи потрошиме во 2014 сетот на правила кои претходно се кои се донесени либерализираа, за да може отвараат нов простор либерализацијата за работа на трговците да стартува. Вториот со струја. Она што секако

4,4%

Специјален прилог | либерализација на пазар на струја |

47 222

95

лиценцирани компании за увоз и дистрибуција на електрична енергија

евра/мегаватчас е сегашната просечна цена на електричната енергија

евра MWh

10-20% се проценува дека ќе изнесува падот на цената на струјата

компании од 1.4.2014 излегуваат на слободен пазар на електрична енергија

25%

Регулаторната комисија за емергетика следната недела ќе го објави тарифникот за дистрибутивна такса

од вкупниот пазар е либерализиран за големите потрошувачи, oд 2008 до денес Oд 1.1.2015 се либерализираат и тарифните потрошувачи

Значи од 2015 целиот пазар на елек. енергија ќе се либерализира

НАЈГОЛЕМИ ТРГОВЦИ СО СТРУЈА Ранг 200 најголеми 2013 10 11 54 61

Вкупни приходи 2012 (евра) 103.238.499 99.978.354 28.934.831 27.839.958

Годишна промена (%) 100,90% -5,70% -47,00% 274,50%

Нето добивка(загуба) 2012 (ден) 53.826.493 39.617.060 -316.882.622 104.090.370

Нето Број на добивка (загуба) вработени 2012 (евра) 2012 875.228 1 644.180 5 -5.152.563 3 1.692.526 1

ИМЕ НА КОМПАНИЈА ГЕН-И ЕФТ МАКЕДОНИЈА РОУ И РИФАЈНД КОМОДИТИС ЕЛЕМ ТРЕЈД

Град Скопје Скопје Скопје Скопје

Вкупни приходи 2012 (ден) 6.349.167.694 6.148.668.746 1.779.492.107 1.712.157.446

Приходи по вработен (евра) 103.238.499 19.995.671 9.644.944 27.839.958

84 145

РУДНАП АХРО МК

Скопје Скопје

1.242.134.736 848.025.035

20.197.313 13.789.025

-45,00% /

-51.860.182 /

-843.255 /

2 /

10.098.656 /

155

ЕВН ТРЕЈДИНГ ВКУПНО

Скопје

792.590.186 18.872.235.950

12.887.645 306.865.625

-47,60%

-4.713.812 -175.922.693

-76.647 -2.860.532

2 14

6.443.823 21.918.973

Табелата е објавена во едицијата на “Капитал“ - 200 најголеми и најуспешни

најмногу го интересира компаниите чие снабдување со електрична енергија се либерализира, е колку во иднина ќе плаќаат за овој инпут во нивното работење? Проценките на трговците со

струја се различни. Директорот на Energy Delivery Solutions, Кочо Анѓушев смета дека сегашната просечна цена од 95 евра за мегаватчасови ќе се намали од 10% до 20%, во

Кои се обврските на компаниите кон Операторот на пазарот на електрична енергија?

Обвските што учесниците на пазарот на електрична енергија треба да ги исполнат кон Операторот на пазарот електрична енергија (ОПЕЕ), што работи во состав на А.Д. МЕПСО, се следните: -Сите учесници на пазарот на електрична енергија кои одлучиле самостојно да учествуваат на пазарот на електрична енергија се должи да се регистрираат во Регистерот на учесници на ОПЕЕ. При тоа, покрај регистрацијата превземаат и обврска за балансна одговорност како и сите други обврски кои произлегуваат од Пазарните правила, подзаконски акт што произлегува од Законот за енергетика, објавен на веб страницата www.mepso.com.mk во модулот „Правила“.

- Сите учесници на пазарот кои ќе одлучат да не учествуваат самостојно на пазарот на електрична енергија треба да изберат снабдувач и да случат договор со снабдувачот што ќе ги претставува пред ОПЕЕ.

зависност од тоа на кое напонско ниво е приклучена компанијата. “Поголемите фабрики си имаат сопствени 10 или 35 киловолтни трафостаници и тие ќе плаќаат помала дистрибутивна такса, а со самото тоа и вкупната цена на електричната енергија ќе им биде помала отколку на компаниите кои се на 0,4 напонско ниво, како што се банките, осигурителните компании, трговски компании и други. Поради тоа што ќе има разлика во дистрибутивната такса, ќе има разлика и во крајната цена на електричната енергија, но основната цена на енергијата, како супстанца која се продава, ќе можат да ја купат од кого сакаат“, објаснува Анѓушев објаснувајќи дека е поволен моментот за либерализација со оглед на тоа дека цената на електричната енергија сега е пониска за разлика од порано. Со оглед на тоа дека либерализацијата на овој процес се случува во сите земји

31 јануари, 2014 | 27

| Специјален прилог | либерализација на пазар на струја

Дејан параван

Ленче КарпузовсКа

Ја поздравуваме либерализацијата на пазарот на електрична енергија во Македонија, но за да се случат промени на пазарот неопходни се и други услови, како што се јасен сет на пазарни правила, јасни стандарди за размена на информации меѓу учесниците на пазарот, свесност на консументите и друго. Либерализацијата е процес, кој бара време

Процесот на либерализацијата подразбира структурни промени на пазарот, односно целосна промена на сите правила кои досега важеле на енергетскиот пазар. Оттука во вакви процеси од исклучителна важност е јасно да се дефинираат правилата кои ќе важат и да се информираат и едуцираат сите учесници на пазарот независно дали се работи за компании кои што ќе бидат опфатени со оваа фаза од процесот или пак компании кои што ќе снабдуваат или тргуваат со електрична енергија

ГЕН-И

менаџер за комуникаци ЕВН

од регионот, кои се потписнички на снабдувачи, конкуренцијата ќе доведе Атинскиот меморандум од 2003 година до сигурно намалување на цените кој предвидува отварање на пазарот на на енергијата. Уверена сум дека за електрична енергија и природен гас, новите 213 фирми може да очекуваме истиот во некои од земјите во регионот намалување на цената на во однос на доведе и до благ пораст на цените на досегашните. За жал, географската електрична енергија. Директорката положба на Македонија условува во Традинг, компанија која енергијата да треба да помине е дел од Руднап Груп, повеќе граници од изворот, која регионално тргува при што плаќањето на со струја, Сања преносните капацитети Божиновска смета ја поскапува конечната дека во Македонија цена“, вели Божиновска. ситуацијата ќе биде Од ЕВН, која во рамките пониска беше енерге тс поинаква, односно на ЕВН групацијата има ка та фи на лна потр дека кај нас ќе дојде искуство на слободен 2013 во однос наош20ув12ачка во до пад. пазар, потенцираат година “Со оглед на тоа дека не треба да се дека на пазарот ќе очекува премногу се појават повеќе на почетокот, туку

7,2%

28 | 31 јануари, 2014

најголемиот предизвик за сите ќе биде оваа транзиција од еден модел во друг да се помине што побезболно за сите. “Факт е дека промените можат да донесат бенефити, но за тоа е потребно време и добра поддршка од сите институции. Не смее да се дозволи новите правила за снабдување со енергија да ја погодат финансиската кондиција на компаниите или да ја нарушат нивната конкурентност. Либерализацијата е структурен процес кој во основа значи нови правила на игра и не треба да се поврзува само со цената на чинење, туку и со сите други значајни елементи“, велат од ЕВН, потенцирајќи дека се целосно подготвени на компаниите да им понудат вистинско и стабилно партнерство. продолжува на стр.32

Специјален прилог | либерализација на пазар на струја

Кога зборуваме за либерализацијата на пазарот на енергија мора да имаме предвид дека оваа тема не може и не смее да се сведе на тоа дека компаниите ќе добијат пониска цена на електричната енергија, бидејќи крајната цена ќе зависи од повеќе фактори. Она што ќе биде најважно е избор на стабилен партнер, кој ќе може да гарантира и стабилност на компанијата која ја снабдува, преку својата експертиза, знаење и искуство. Тоа е предноста на нашиот тим

С

табилен тим со долгогодишно искуство, експертиза и посветеност кон своите клиенти е секогаш првиот избор на компаниите кога треба да изберат на кого ќе му го доверат снабдувањето со електрична енергија, најважниот ресурс за функционирањето на секоја компанија. ЕВН е единствената компанија во Македонија која втората фаза од процесот на либерализација на пазарот на електрична енергија ја дочекува подготвена со свој тим кој е специјализиран во оваа област. Тимот на ЕВН во изминатите неколку години активно и интензивно се подготвуваше за овој процес преку работа на терен во реалниот сектор.

Нико М.Берберу менаџер на “ЕВН снабдување“

Kompaniite prepoznavaat stabilen partner vo na[iot tim Што значи тимот на ЕВН во новите услови на пазарот?

Имајќи предвид дека сега повеќето компании ќе го променат својот статус и ќе мора сами да избираат од кого ќе набавуваат електрична енергија, од огромно значење ќе биде да се избере вистинскиот партнер, кој пред се ќе нуди вистинска поддршка и стабилност во снабдувањето и планирањето на потрошувачката, бидејќи довербата градена со години, целокупната соработка ја темели на партнерски однос. Тимот на ЕВН со своето знаење и експертиза стекната на обуки во рамките на ЕВН Групацијата која веќе има искуство на либерализиран пазар на електрична енергија ќе понудат навремена поддршка и рационални решенија за компаниите. Иако снабдувањето со електрична енергија многумина ја разбираат само на ниво на навремена набавка на потребните количини, се работи за покомплексен сегмент кои бара потемелен пристап и покомплексна понуда. Имајќи го предвид тој факт, тимот на ЕВН нуди и совети за планирање на потрошувачката со што ќе се намалат трошоците на компаниите, како и совети за рационално користење на електричната енергија. Овој аспект е значаен, бидејќи секогаш има можност за рационализација на трошоците за електрична енергија, па оттука ваквите совети ќе придонесат за подобрување на работењето на компаниите и пред се за зголемување на нивната конкурентност. „Кога зборуваме за либерализацијата на пазарот на енергија мора да имаме предвид дека оваа тема не може и не смее да се сведе на тоа дека компаниите

ќе добијат пониска цена на електричната енергија, бидејќи крајната цена ќе зависи од повеќе фактори. Она што ќе биде најважно е избор на стабилен партнер кој ќе може да гарантира и стабилност на компанијата која ја снабдува, преку својата експертиза, знаење и искуство. Тоа е предноста на нашиот тим“, потенцираше Нико М.Берберу , менаџер на “ЕВН снабдување“. Длабинското познавање на спецификите на пазарот и потребите и очекувањата на компаниите овозможува тимот на “ЕВН снабдување“ да понуди специјално дизајнирани пакети на продукти и услуги, согласно потребите на компаниите и нивните специфики на потрошувачка на електрична енергија. „За да се одвива успешно либерализацијата на пазарот која подразбира слободен избор на снабдувач со електрична енергија, не е доволно само да се каже дека пазарот е отворен, туку истовремено е важно компаниите да добијат сигурен партнер, кој преку својата експертиза, искуство и достапност ќе обезбеди сигурно снабдување и ќе овозможи вистински услови за развој на пазарот, што ќе значи квалитет и поконкурентни понуди“, изјави Сашо Салтировски, менаџер за регулатива во ЕВН Македонија. “ЕВН снабдување” во изминатите 20тина месеци редовно ги информира сите компании за важните аспекти и предизвици со кои ќе се соочат, а во следниот период со ист интензитет ќе продолжат контактите со компаниите за што подобра заедничка подготовка за промените што ќе следат.

Сашо Салтировски менаџер за регулатива во ЕВН Македонија

31 јануари, 2014 |29

| Специјален прилог | либерализација на пазар на струја

Ko^o An\u[ev директор на EnErgy DElivEry SolutionS

К

ако прв човек на Македонската енергетска заедница и сопствен на компанија-увозник на струја, може ли да ни кажете кои се вашите очекувања од претстојната либерализација на пазарот со струја во Македонија, која ќе стартува на 1 април? Досега на либерализираниот пазар на електрична енергија, односно можност билатерално да купуваат електрична енергија на пазарот имаат право само таканаречените квалификувани потрошувачи. Квалификувани потрошувачи во Македонија од 2006 гоина се девет компании, како Фени, Макстил, Арчелор Митал, Цементара, Скопски легури, Југохром... Следниот чекор за либерализација на пазарот претпоставува дека нова група на компании, селектирани по економски параметри, компании со над 50 вработени и над 10 милиони евра годишен промет или актива, ќе имаат можност слободно да купуваат електрична енергија на пазарот. Тоа на македонскиот пазар се вкупно 222 компании, вклучувајќи ги и овие девет кои претходно се либерализирани. Значи дека нови на пазарот се околу 212 нови компании на слободниот пазар, кои повеќе ќе немаат обврска да купуваат електрична енергија од ЕВН, туку тие ќе си ја купуваат на слободниот пазар. Поволен момент сега е што цената на електричната енергија е поевтина отколку што беше порано. Пример, овие 213 компании во моментот плаќаат просечна цена на електричната енергија од околу 95 евра по мегават час. Цената во голема мерка зависи од тоа на кое напонско ниво се приклучени. Тие што се приклучени на високо напонско ниво (10 и 35 киловолти), плаќаат помеѓу 60 и 80 евра по мегават час, како што се поголемите фабрики Алкалоид, ИГМ, Брако, Факом и други. Оние фирми кои се приклучени на најниското 0,4 напонско ниво, плаќаат многу поскапа електрична енергија, до 120-140 евра по мегават час. Од 1 април тие ќе можат да набавуваат електрична енергија на слободниот пазар при што цената на електричната енергија ќе се состои од две компоненти. Едната компонента е дистрибутивната такса, која ќе се наплаќа на ЕВН мрежа за користење на мрежата за пренос на електрична енергија, а истата ќе ја пропише Регулаторната комисија за енергетика. Другата компонента е цената на електричната енергија која ќе ја купите од некоја од компаниите увознички и дистрибутери на електрична енергија. Од она што го имаме како сознание и пресметки, а тоа е најважната работа во оваа дискусија, е дека цената на електричната енергија за индустријата од просечното ниво од 96

LiberALizAcijAtA ]e jA spu[ti cenAtA nA strujAtA do 20%!

30 | 31 јануари, 2014

Специјален прилог | либерализација на пазар на струја | евра би требало значително да падне. Пазарот ќе ги покаже цените но јас очекувам падот да биде најмалку меѓу 10 и 15%, а некаде и 20%. Во ниеден случај компаниите и воопшто индустријата не треба да се плашат дека цената на електричната енергија ќе се покачи за нив. Напротив. Таа треба да падне, а либерализацијата на пазарот е направена за тие да добијат поевтина електрична енергија. Во структурата на нивната цена ќе има две компоненти. Едното ќе биде дистрибутивната такса која ќе се разликува во зависност од тоа на кое напонско ниво е приклучена компанијата. Ако компанијата има сопствена 35 или 10 киловолтна трафостаница таа ќе плати помала дистрибутивна такса отколку компанија која е приклучена на општата мрежа на ЕВН мрежи. Веднаш да разграничиме кои се тие компании. Поголемите фабрики си имаат сопствени 10 или 35 киловолтни трафостаници и тие ќе платат помала дистрибутивна такса а со самото тоа и вкупната цена на електричната енергија ќе им биде помала отколку на компаниите кои се на 0,4 напонско ниво, како што се банките, осигурителните компании и други. Поради тоа што ќе има разлика во дистрибутивната такса, ќе има разлика и во крајната цена на електричната енергија, но основната цена на енергијата, како супстанца која се продава, ќе можат да ја купат од кого сакаат. Колку компаниите на кои се однесува либерализацијата се запознаени со деталите? Неколку активности веќе се направени за информирање на компаниите. Преку Стопанската комора неколку пати организиравме советувања преку кои објаснивме како ќе изгледа пазарот и како ќе функционира. Најважно е да кажеме дека компаниите немаат многу што да направат. Либерализацијата не е замислена за компаниите да треба нешто да направат. Исто како со мобилните оператори, клиентите ништо не прават. Мобилните оператори се тие кои нудат пакети и клиентот бира понуда. Значи многу е важно компаниите, вкупно 222 да сфатат дека не треба да формираат посебни служби, да ставаат одредени инструменти. Напротив, само да изберат понуда и тој што ќе ги снабдува со струја, да ја преземе одговорноста за нив. Третиот начин на кој тие ќе бидат информирани се разбира е преку компаниите кои ќе им нудат електрична енергија. Дали веќе имате конкретни понуди? Колку што знам веќе неколку компании имаат доставено писмо до овие 222 фирми кои се на слободниот пазар. И мојата компанија Energy Delivery Solutions достави писмо со намери до сите компании, каде што ќе отидеме да им го дообјасниме процесот на либерализација и да им ја дадеме нашата понуда. Освен од напонот на кој ќе ја добиваат струјата, од што друго зависи цената? Напонот ја дефинира цената на дистрибутивната такса и таа е регулирана од страна на државата. Цената на електричната енергија ќе

енергија многу тешко може да го оцените зависи од тоа дали компаниите работат економскиот живот во земјава. Ако само во работни денови или и за викенд, земете дека два комбинати, Југохром и цената на електричната енергија е Фени, трошат 20% од вкупната енергија различна дење и ноќе. Затоа цената на во државата,тогаш не можете само електричната енергија за компаниите преку тие два субјекти да ја цените ќе зависи исклучиво само од начинот економската активност на сите компании. на нивното работење. Не е исто дали Ако овие два субјекти за 10% ја намалат станува збор за банки кои работат од својата активност тоа ќе се одрази понеделник до петок прва смена или врз целокупната потрошувачка, без производни капацитети кои работат и за разлика дали другите ќе ја зголемат време на викенди и во текот на ноќта. потрошувачката. Постои ли опција Нашата дисперзија оние компании кои на потрошувачка на сакаат да останат на електрична енергија постојниот систем? не толку голема како Не, таква опција не во други држави за постои. Досегашните Третата фаза да може да се цени цени за тарифни е целосна економската активност потрошувачи кои ги либерализација преку потрошувачката плаќаат, повеќе не на електрична енергија. постои. ЕВН не може на пазарот, која Затоа потрошувачката да им ги понуди истите ќе ги опфати и не се должи на тоа услови. Ако го изберат домаќинствата, дека домаќинствата истиот партнер, ЕВН трошеле помалку или Снабдување и по е предвидена за вкупната индустрија. тарифа за која ќе се почетокот на 2015 Милам дека се должи договорат. Досега година, но мислам на падот на цените на тоа беа регулирани металите и намалување клиенти. Како што дека тој термин на активноста на е сега регулирана ќе се одложи. И металуршките дистрибутивната кај домаќинствата комбинати и со самото такса, така за нив беше тоа намалување на регулирана и цената ќе биде ист вкупната потрошувачка на енергијата, за која принцип на на електрична енергија. немаат избор. Од 1 април работа, ќе плаќаат Така стартува и нема да биде таква. почетокот на оваа Само дистрибутивната дистрибутивна годината. На пример, такса е фиксна, додека такса и цена на ако во почетокот на цената на енергијата енергијата кон 2011 работеше Скопски е предмет на разговор легури, во 2012 и 2013 и преговори. Иако компанијата која оваа фирма потрошувач досега ЕВН не излегла ќе ја одберат за на околу 40 мегавати, со официјален податок, снабдувач. не работи. Макстил во очекуваме за оние кои 2012 година работеше со ќе бидат приклучени на 100% капацитет, во 2013 10 или 35 киловолтно работеше со 50 или 60% напонско ниво - да не изнесува повеќе од капацитетот. Фени во претходните од 15 евра по мегават. Дистрибутивната години цело време работеше со две такса нема да биде половина од трошокот на енергија, за овие клиенти не печки, во еден дел од годината лани работеше само со една печка, значи повеќе од 20% од вкупната цена. со 50% од капацитетот. Тоа се големи Направена ли е проценка колку разлики. од вкупната потрошувачка на Какви Ви се проценките за 2014 во електрична енергија отпаѓа на овие однос на потрошувачката на струја?

222 компании? Мислам дека ќе биде многу слична Во Македонија вкупната потрошувачка на 2013 година без разлика на тоа што е околу 10 илјади гигават часови. енергетскиот биланс бара покачување на Компаниите на кои се однесува новата потрошувачката на електрична енергија. фаза од либерализацијата (без првите Не гледам преголеми оптимистички девет) трошат околу 660 гигават часови, сценарија во делот на металургијата. или околу 7% од вкупната потрошувачка. И првиот месец од годината тоа го Само големите девет трошат меѓу 15 и потврдува.

20%. Значи тие и новите кои ќе влезат Од каде доаѓа струјата во трошат околу 25%-30% од вкупната Македонија? потрошувачка на електрична енергија. Од повеќе извори но главни извори на Останатата потрошувачка отпаѓа на малите компании и домаќинствата. Значи енергија во регионот на југоисточна Европа се неколку. Македонија спаѓа во досега пазарот беше либерализиран редот на земји кои се бруто увозници, околу 20-тина проценти, сега се додека бруто извозничка е Бугарија и либерализира за дополнителни 10%. делумно Романија и Босна и Херцеговина. Нашиот простор за работа се зголемува Најголемиот извор на електрична енергија за тие 10%. во последно време е берзата во Унгарија, Како го толкувате податокот која е единствена оперативна берза за кој го објави статистика дека електрична енергија во овој момент минатата година е забележан пад каде се појавува електрична енергија од во потрошувачката на електрична централна и западна Европа, односно од енергија? Германија, Чешка, Словачка итн. Преку потрошувачката на електрична

31 јануари, 2014 | 31

| Специјален прилог | либерализација на пазар на струја продолжува од стр.28

Заштеда преку рационализација

Важен момент кој треба да го знаат компаниите кои во следниот период од само еден месец, затоа што 30 дена пред стартот на либерализацијата, трговците треба да ги пријават своите клиенти (компании) кај Операторот, е дека заедно со други компании кои ќе

се определат за истиот трговец или снабдувач со електрична енергија можат да формираат балансни групи. Станува збор за нова работа кој произлегува од комплетно новиот пристап кон снабдувањето со енергија што го наметнува либерализацијата. Што значи тоа? Прво, за разлика од досега кога компаниите добиваа фактура за потрошена енергија по завршување на месецот, тие сега однапред ќе треба

Dimitar Petrov

претседател на Регулаторната Комисија за енергетика

NEMA DA DOZVOLIME CENOVNI [OKOVI!

К

ако Регулаторна комисија за енергетика имате ли проценка како ќе се движат цените на електричната енергија по 1 април? Дали ќе се промени цената на електричната енергија по 1 април, кога стартува следниот чекор од либерализацијата, ние како Регулаторна комисија не можеме да кажеме, затоа што немаме ингеренции во делот на цените на слободен пазар. Дали таа ќе се промени или не, зависи единствено од понудата и побарувачката на пазарот. Ние секако правиме симулации за тоа што ке се случува со тие што ќе останат на регулираниот пазар по излегување на овие 222 компании, тоа се тарифните потрошувачи кои се и најмногубројни (домаќинствата и малите фирми). За очекување е да има притисок врз цените на тарифните потрошувачи со самиот факт дека дел од потрошувачите заминуваат на слободен пазар, а операторот со дистрибутивниот систем треба да го оствари регулираниот максимален приход кој е предвиден во одлуката за цена. Сето тоа го следиме и нема да дозволиме да има ценовни шокови, првенствено заради нашата обврска и

32 | 31 јануари, 2014

надлежност да водиме грижа и да ги штитиме и унапредуваме правата на потрошувачите. Затоа и предвидуваме тоа да го направиме во чекори во следните години, а за оние кои излегуваат на слободен пазар и се приклучени на повисоки напонски нивоа, тарифата за дистрибуција на електрична енергија ќе биде пониска од досегашната која беше просечна тарифа и се однесуваше на сите потрошувачи. Како ќе ги заштитите тарифните потрошувачи од ценовни шокови? Со самото тоа што добар дел од колачот на потрошувачи излегуваат од кај регулираниот снабдувач, тоа значи дека нему ќе му се намалат и трошоците, не само приходите. Сето тоа го гледаме согласно методологијата за регулирање на цените на регулираниот снабдувач. Тоа значи дека на 1 јуни кога ќе почнеме со пресметките на цените за оваа година ќе имаме калкулација и во делот на намалување на количината на енергијата и во делот на намалување на трошоците на самиот регулиран снабдувач, во однос на набавките на електрична енергија, што значи дека ќе нема драстично влијание на цената на крајните корисници. Доколку има, корекциите ќе се прават во чекори во наредниот регулиран период. Во секој случај, драстични скокови во цената за тарифните потрошувачи нема да има. Досега имавме тарифен систем кој датира од 1982 година, кој во себе вклучува вкрстено субвенционирање, односно индустриските потрошувачи субвенционираат во делот на цената за домаќинствата. Со овие чекори во секој случај се укинува субвенционирањето помегу тарифните групи на потрошувачи и на некој начин го ослободуваме пазарот. Боглавно процесите се одвиваат етапно, а нашата крајна обврска е комплетна либерализација на 1.1.2015 година. Дотогаш треба да се овозможат сите правни и технички предуслови за тоа да се случи.

до својот снабдувач да пријават кој ден и во кој дел од деноноќието колку струја ќе трошат. Така трговецот ги планира своите набавки. На крајот од месецот, вградените броила за часовно и далечинско отчитување во овие 222 компании (што е неопходен технички предуслов за компаниите на слободниот пазар да можат однапред да ги најавуваат количините електрична енергија кои планираат да ги потрошат) ќе му овозможат на ЕВН точно да измери колку енергија е потрошена и тоа да се спореди со пријавената. Доколку има големи разлики меѓу пријавената и реално потрошената енергија, компанијата треба да плаќа пенали за дебаланс. Доколку се спојат повеќе компании во балансна група кај еден трговец со струја, тие дебаланси можат да си ги компензираат и со тоа да го намалат трошокот по основ на пенали. “Балансната група има две основни предности: прво, количината на енергија со која излегуваат во дебаланс е значително помала бидејќи се компензира со останатите компании во балансната група. Второ, цената на дебалансот во нашата балансната група ќе биде значително понизок од цените на Мепсо“, прецизира Тони Масевски, извршен директор на Future Energy. Тој предупредува дека компаниите недоволно сериозно пристапуваат на оваа проблематиката со која наскоро ќе се соочат. “Можеби ова однесување донекаде е и легитимно земајќи ги предвид претходните одлагања на почетокот на либерализацијата. Се плашам дека тоа ќе им се врати како бумеранг и заради нашиот менталитет се да се прави не во 5 до 12, туку во 12 и 5“, предупредува Масевски.

За два месеци отсега пазарот на електрична енергија влегува во втората фаза на либерализација. На постоечката листа од осум квалификувани потрошувачи се додаваат околу 24 јавни претпријатија и 186 приватни компании. Сите тие слободно на пазар ќе си купуваат електрична енергија. Најголема придобивка од овој процес се смета дека е пониската цена на струјата, односно можноста да се зголеми конкурентската позиција на компаниите, но не смее да се заборави ни оптимизацијата на енергетската потрошувачка која доаѓа во пакетот бенефити од овој процес!

Специјален прилог | либерализација на пазар на струја |

Енергетската потрошувачка годинава благо ќе порасне

Г

одинава македонските компании и домаќинствата се проценува дека ќе потрошат за 4,4% повеќе енергија од тековната година, се наведува во предложениот енергетски биланс за периодот 2014 – 2018 година. Вкупните потреби за енергија во 2014 година ќе се обезбедат со 57,5% домашни извори и 42,5% со увоз од странство. „Во периодот од 2014 до 2018 година се очекува вкупните потреби од примарна енергија да растат во текот на целиот период со просечна стапка (во однос на 2013 година) од 2,6% годишно и тоа најголем пораст се очекува кај природниот гас и кај коксот, додека кај останатите облици на енергија просечниот пораст е помал од 4% годишно“, изјави министерот за економија Ваљон Сарачини. Инаку, финалната потрошувачка во 2013 година е пониска за 7,2% во однос на 2012 година, и за 8,6% во однос на планот за 2013 година, при што кај сите видови енергија и енергенти има намалување освен кај природниот гас, каде зголемувањето изнесува 3,4%. Најголемо учество во финалната потрошувачка на енергија има електричната енергија и нафтените деривати со по околу 40%, додека останатите облици на енергија учествуваат со 20%. 55,9% од потрошувачката на енергија во 2013 година се покри од домашните извори, а останатиот дел се покриваше со увоз.

Од што ќе зависи цената?

Сите трговци со електрична енергија со кои разговаравме објаснуваат дека не може да се зборува за единствена цена која ќе ја понудат на новите клиенти. Таа зависи од голем број фактори: дали станува збор за компанија која работи само во работни денови прва смена или за производен капацитет кој работи и ноќе и во викендите затоа што дневната тарифа е поскапа, а ноќната поевтина. Цената исто зависи и од условите за плаќање, периодот на кој се потпишува договорот... Важно за компаниите е да знаат и тоа дека доколку прават голема варијација во конзумот на енергија, си ја покачуваат цената. Предноста на либерализацијата е што отсега ќе почнат многу повеќе да ја анализираат својата потрошувачка и да почнат да размислуваат како да го рационализираат работењето. Тоа значи, дека ако нема потреба, нема да вклучуваат две машини во исто време од денот со цел да го намалат тој распон меѓу највисоката и најниска потрошувачка. Оптимизацијата ќе

доведе до заштеди во потрошувачката што во комбинација со пониската цена на електричната енергија ќе им доведе до повеќекратни бенефиции по нивното работење и со тоа кон подобра конкурентност.

Можеби ова нема да биде веднаш видливо, затоа што првите неколку месеци, според проценките на сите, ќе бидат период на адаптација, но долгорочните последици дефинитивно се очекува да бидат позитивни.

31 јануари, 2014 | 33

| Специјален прилог | либерализација на пазар на струја

Toni Masevski извршен директор на Future Energy Скопје

Liberalizacijata ]e gi nau^i kompaniite da ja planiraat energetskata potro[uva^ka

Л

иберализацијата на пазарот на електрична енергија стартува на 1 април. Што ги очекува компаниите кои слободно на пазарот ќе се снабдуваат со струја? Квалификуваните потрошувачи се соочуват со нешто сосема ново и многу непознато за нив. Либерализацијата е меч со две острици која од една страна им дава можност да купуваат поевтина енергија, а од друга страна да се соочат со високи финансиски пенали. Либерализацијата на пазарот на електрична енергија е многу осетлива работа. Станува збор за производ кој не може да се складира и клучна е потребата од доброто балансирање на системот. Досегашниот начин на функционирање во кој компаниите на крај на месецот ја добиваат информацијата и сметка колку струја потрошиле се напушта за оваа категорија на компании. Отсега ќе биде обратно. Компаниите треба однапред да знаат, односно да испланираат колку енергија ќе потрошат и од тоа колку добро ќе предвидат, ќе зависи колкави трошоци ќе имаат. Ако предвидат точно ќе имаат мали трошоци, а ако предвидат погрешно, тогаш трошоците за дебалансот кој го предизвикуваат (без разлика дали потрошиле повеќе или помалку енергија од пријавената) може да бидат значително поголеми од трошокот за самата енергија. Практично тоа значи дека за секој ден во месецот, на часовно ниво, сме должни да дадеме номинации за потрошувачка на ел.енергија. Тоа се прави врз база на анализа на историските податоци на компанијата за потрошувачката. Сметам дека компаниите во Македонија во овој момент апсолутно не се подготвени сами да ги прават предвидувањата за потрошувачката. Тоа е мојот впечаток добиен од сите работни посети на компаниите во изминатите два-три месеци. Ова е сосема нова проблематика и тие се соочуваат со сосема нова обврска. Како што ќе почне либерализацијата тие ќе почнат да се учат на новиот начин на работа, да се дисциплинираат, посебно во делот на предвидување и планирање на својата потрошувачка.

34 | 31 јануари, 2014

Што кажуваат искуствата на Future Energy на ова поле? Кој е правилниот пристап според вас? Политиката на Future Energy е да даде понуда за испорака на електричната енергија исклучиво врз основа на направена анализа на конзумот на електрична енергија на секоја компанија поединечно. Ние професионално си ја изработуваме нашата домашна работа, односно понатаму преземаме одговорност за нив. За да знам како да му помогнам на клиентот да ја предвиди потрошувачката на електричната енергија за наредниот ден треба точно да знам како се однесувал во претходниот период, каков тип на енергија троши и според неговите деловни ангажмани да предвидиме за наредниот ден – колку енергија ќе потроши во секој час. Во почетокот тие разлики ќе бидат поголем, но со тек на време компаниите ќе научат кои се клучните точки од кои треба да ги вадат информациите. На крајот од месецот дистрибуцијата (ЕВН Македонија) ќе достави мерни податоци за сите компании од кои ќе се утврдат отстапувањата од предвидената и реално потрошената енергија во плус или минус која е всушност дебалансот. Кога компанијата ќе потроши повеќе енергија од она што пријавила, таа прави дебаланс и таа енергија операторот треба да ја обезбеди. Бидејќи станува збор за врзани садови и регулирана количина на енергија која влегува на нашиот пазар, ние треба од некаде да ја најдеме таа енергија што ја комплицира работата. Доколку не најдеме, на МЕПСО треба да плаќаме многу повисоки пенали. Првата страна која треба да ја надокнади струјата е балансно одговорната странаодносно трговецот со помош на своите клиенти кои формираат балансна група. Со оглед на тоа дека станува збор за сосема нов начин на планирање и пријавување на потрошувачката, дали тоа значи дека на некој начин ќе бидете и консултанти на компаниите? Како дел од услугата, покрај снабдувањето со електрична енергија, бесплатно нудиме изработка на графиците за потрошувачка за нашите клиенти за заедно со нив што

поточно да го предвидиме конзумот на електрична енергија. Нудиме партнерски однос на компаниите со активна комуникација, а ризикот колку е на компаниите толку е и на нас затоа што за евентуалниот дебаланс, подеднакво ќе не ефектуира и нас и нив. Лошото предвидување финансиски ги оптоварува и компаниите, но и нас како трговци. Со тек на време компаниите ќе треба да посветат внимание на следење на потрошувачката, ќе комуницираат со нас и навреме ќе ни јавуваат за сите отстапки кои можат да се случат во потрошувачката. Тоа ќе ни остави простор навреме да пријавиме корекција на кривата која е доставена во МЕПСО. Навреме пријавена корекција не се третира како дебаланс. Тој механизам треба да се доживее во пракса и веројатно првиот период на либерализација ќе биде период на учење и на адаптирање на новата ситуација. Она што нас не карактеризира е реалното искуство кое го имаме со продажба на енергија на крајни потрошувачи и управување со балансни групи. Зад нас е стручен и искусен тим од 100 луѓе во сите земји кој ги опфаќа сите аспекти за балансирање на енергијата. Тоа е многу важно затоа што снабдувањето со електрична енергија не опфаќа само фактурирање на електрична енергија туку и добра идентификација и профилирање на секој клиент поединечно со цел да му се понуди најевтината можна енергија за неговиот профил. Какви се очекувањата во однос на цената? Цената на електричната енергија која ние ќе ја понудиме на база на утврдениот профил на компанијата зависи од неколку сегменти. Првиот и најважен е каков тип односно профил на енергија троши клиентот- дали дневна која е поскапа или ноќна која е поевтина. Вториот момент е колкава е варијацијата на конзумот на енергија во анализираниот период. Ако тој опсег е поголем и цената е повисока. И обратно. Компаниите со тек на време ќе почнат да размислуваат како да ги избегнат овие скокови, односно да го рационализираат работењето па ако нема потреба, на пример, две машини нема да ги вклучува

| Специјален прилог |

Future Energy е регионална групација за трговија на електрична енергија. Покрај централата во Бугарија Future Energy со свои лиценцирани трговски компании е застапена и во Македонија, Србија и Романија додека на пазарот во Косово соработува со партнер компанија. На долг рок планирано е стратешко присуство и во Албанија и Грција. Предноста на ваквата позиционираност е што овозможува регионално балансирање на енергијата помеѓу членките на групацијата. На пазарот во Бугарија Future Energy веќе три години управува балансна група која денес брои 380 компании (меѓу кои Coca-Cola Hellenic, Mc Donalds, Kaufland, Wienerberger, Best Western, јапонската болница Токуда, повеќе големи трговски центри и хотели како и многу производни компании) со испорака на моќност од скоро 100 MW. За 2013 година од операторот на пазарот на електрична енергија на Бугарија (ЕСО) е прогласена за најстабилна балансна група со отстапување на кривата од само + 1,5%.

во исто време од денот со цел да го намалат тој распон меѓу највисоката и најниска потрошувачка. Ова е проблематиката со која ќе се соочиме наскоро. Нашите очекувања се цената на активната енергија по која ќе ја закупуваат клавификуваните потрошувачи да биде поевтина од онаа што денеска ја плаќаат, но трошоците на дебалансот (доколку го има) ќе бидат пресудни дали компанијата ќе има зголемени или намалени трошоци за електричната енергија. На што треба компаниите да го фокусираат своето внимание на почетокот? За почеток овие 222 компании треба да донесат важна одлука кој ќе ги снабдува со ел.енергија и нему да му го доверат планирањето на дневни и часовни нивоа. Второ, да го прифатат фактот дека заштеди на трошоците за дебаланс се можни доколку настапуваат како дел од балансна група а не само да излезат на пазарот. Балансната група има две основни предности: прво, количината на енергија со која излегуваат во дебаланс е

значително помала бидејќи се компензира со останатите компании во Балансната група. Второ, цената на дебалансот во нашата балансната група ќе биде значително понизок од цените на Мепсо. Компаниите досега недоволно сериозно ја третираа проблематиката со која наскоро ќе се соочат. Можеби ова однесување донекаде е и легитимно земајќи ги предвид претходните одлагања на почетокот на либерализацијата. Се плашам дека тоа ќе им се врати како бумеранг и заради нашиот менталитет се да се прави не во 5 до 12, туку во 12 и 5. Ова е многу сериозна работа за да се остави за последен момент. Не сум сигурен дека сите компании добро ќе се снајдат во оваа работа и тоа е за очекување затоа што ова е нова и комплексна проблематика. Она што компаниите треба да го прифатат како факт е дека согласно Акциониот план 1 април е датумот за почеток и забрзано да се фатат за подготовки!

Future Energy има стекнато значително искуство во ваков процес. Пред три години пазарот во Бугарија се отвори на

сличен начин како сега во Македонија, па сметаме дека тоа позитивно искуство можеме успешно да го пренесеме и на нашиот пазар. Кои се вашите очекувања за престојната либерализација? Искрено, очекувам компаниите да ја сфатат либерализацијата како можност за намалување на трошоците за електрична енергија и да ја искористат таа можност правилно. Очекувам да ја прифатат подадената рака од Future Energy како парнер со кој заедно ќе го одат патот до успехот. Само цврст партнерски однос може навреме да спречи несакани грешки. Од друга страна, очекувам надлежните институции исто така заедно со сите учесници на пазарот да го прифата пристапот на постојано учење, активно да ги следат состојбите и навреме да ги отстрануваат евентуалните аномалии во регулативата. Тие во изминатиот подготвителен период покажаа висока професионалност и лично сетам дека овозможија подобра стартна позиција за либерализацијата кај нас за разлика од поголемиот дел од земјите во регионот.

31 јануари, 2014 | 35

| Специјален прилог |

Sawa Bo@inovSka директор на трговија на секторот со електрична енергија

Gledame mo@noSt da Go zGolemime udelot na makedonSkiot pazar

В

о Македонија на 1 април почнува втората фаза од либерализација на струја, какви се вашите очекувања од овој процес во кој на пазарот слободно со струја ќе се снабдуваат уште 213 компании, покрај постојните девет? Од искуството во останатите земји од регионот, кои исто така се потписнички на Атинскиот меморандум, документ со кој земјите потписнички се обврзуваат целосно да го отворат пазарот на електрична енергија и природен гас, помалиот проблем лежи во државните

36 | 31 јануари, 2014

институции и компаниите-оператори во преносниот и дистрибутивниот систем и регулаторната агенција. Усвојувањето на закони, подзаконски акти и прописи тече помалку или повеќе лесно, без поголеми проблеми. Државите од регионот ја препознаа либерализацијата на пазарот како пат кој води кон ослободување од наследството – на електричната енергија да се гледа како на социјална категорија. Либерализацијата во земјите од регионот без сомнение доведе и до благо зголемување на цената на електричната енергија. Но, во случајот со Македонија ситуацијата може да биде и поинаква.

Специфичноста на Македонија е во тоа што досега една компанија e и оператор на дистрибутивниот систем и снабдувач со електрична енергија. Оваа двојна функција овозможува фирмата слободно да формира цени на среден напон, без влијание на останатите потенцијални снабдувачи. Освен меѓународни фирми, кои во земјите од средна и источна Европа веќе го поминаа патот на купување електрична енергија на слободен пазар, локалните фирми на почетокот имаа проблем со разбирање на сопствената потрошувачка на електрична енергија,

Специјален прилог | либерализација на пазар на струја | како и оптимизација во смисла на поевтинување на сопствениот дијаграм на потрошувачка. Мислам дека фокусот во проширување на уделот на либерализираниот пазар треба да биде во константна обука и тренинг на самите потрошувачи. Она што го знаеме од искуството на соседните пазари, Србија и Хрватска, каде Руднап Групацијата има потрошувачи на среден напон, потрошувачите немаа потреба да се грижат за историјата на потрошувачката, за средување на податоците и размислување како да ја оптимизираат својата потрошувачка. Со самото тоа што за либерализацијата на пазарот мора да усвојат балансни механизми за потрошувачка, кои по правило ја поскапуваат цената на енергијата, следењето на историјата на потрошувачката и оптимизација на дијаграмот се од суштинска важност како за потрошувачите така и за самиот снабдувач – со квалитетни податоци за потрошувачката снабдувачот е во можност да понуди поевтина цена на електрична енергија. По која цена ќе ја продавате струјата на Вашите нови потенцијални клиенти? Кои се придобивките од либерализацијата на пазарот на струја за бизнис секторот? Цената на либерализираниот пазар, како што кажува и самото име, се одредува слободно и во зависност од пазарните движења во земјите од регионот, така и од европскиот пазар на енергија и од светските трендови на енергенсите. Така цената на електричната енергија во земјите од регионот зависи од хидролошката ситуација и прогнози, состојбите на акумулациите, прогнозите за потрошувачка, раположивоста на производните капацитети итн. Исто така, во земјите од регионот постојат берзи каде купопродажбата на електрична енергија се одвива на потполно транспарентен начин, како на пример во Романија, Унгарија и Словенија. Со оглед на тоа дека цената се формира во зависност од клиентот, неговата карактеристична потрошувачка, условите за плаќање, периодот на кој се потпишува договорот, можноста за флексибилност во снабдувањето, мора да кажеме дека не постои универзална цена за секој потрошувач. Со оглед на тоа дека на Македонија и недостига електрична енергија треба да се очекува дека цената ќе биде повисока отколку на пример, во Србија или Бугарија. Сепак очекувам дека фирмите, кои по новиот циклус на либерализација ќе се најдат на слободниот пазар, да имаат пониска цена на електрична енергија од сегашната. Природниот пат на снабдување на Македонија е од Србија и Бугарија, при што Србија е само јазол низ кој поминува енергијата од другите земји со вишок енергија. Бугарија, покрај Романија е извозник на електрична енергија. Цената на висок напон (големопродажна цена) ќе биде цената на енергијата од Србија и/или Бугарија зголемена за цената на прекугранични капацитети. Понатаму, кон потрошувачот оваа големопродажна цена ќе се

зголеми за трошокот за мрежарина, а потенцијалното поскапување или поевтинување зависи од дијаграмот на потрошувачка и трошоците за балансирање и начинот на плаќање, како и за трговската маргина. Што се однесува до Руднап Групацијата, нашата стратешка определба е да го развиваме бизнисот со снабдување на електрична енергија во регионот, затоа што според нашето мислење, развојот на партнерски односи со потрошувачите бара стабилност која во комбинација со трговијата на голем напон е повеќе од потребна. Какви се искуствата во другите 15 земји на кои работите? Што како совет во поглед на овој процес може да се извлече од тамошните искуства? По која цена ја купуваат струјата тамошните компании? Според нашето искуство, либерализацијата на пазарот доведува до конкуренција меѓу учесниците кои се трудат да придобијат што повеќе потрошувачи, не само преку цената на енергијата туку и преку различни видови помош за оптимизација на потрошувачката. Исто така, функционирањето на либерализиран пазар е неопходно поради новите инвестиции во производни капацитети, како и за реално вреднување на енергијата од веќе постојните производни капацитети, што е од суштинска важност за одржување и финансирање на капиталните ремонти на електраните. Пазарот ги диктира цените за секој од пазарите каде што работиме, но генерално може да се каже дека Бугарија, Романија и БиХ како нето извознички на струја имаат поволни цени. Унгарскиот пазар е јазолот кој ги поврзува пазарите на централна и западна Европа со Балканот и ги диктира ценовните односи. На Балканот, поради потенцијалот за хидропроизводство, во годините со високи водотоци, цената во регионот може да биде и поевтина во однос на цените во централна и западна Европа. Со оглед на тоа дека на пазарот ќе се појават повеќе снабдувачи, конкуренцијата ќе доведе до потенцијано намалување на цената на енергијата. Уверена сум дека за новите 213 фирми може да очекуваме намалување на цената на електричната енергија во однос на досегашните. За жал, географската положба на Македонија условува енергијата да мора да помине повеќе граници од изворот, при што плаќањето на преносните капацитети ја поскапува конечната цена. Од кои енергетски извори и земји во моментот се снабдуваат земјите од регионот? Како стои целиот регион во поглед на енергија? Моментално цената на електрична енергија на пазарите на југоисточна Европа е повисока отколку во централна и западна Европа, така што природниот пат на напојување на земјите од опкружувањето е од правец на Австрија и Словачка преку Словенија и Унгарија. Исто така, овде се и три земји од регионот кои константно имаат вишок

Руднап е компанија основана во 1945 година во Белград чија цел беше подигање на електроенергетските и индустриските капацитети во СФРЈ. Компанијата тогаш главно се занимаваше со набавка и продажба на потребите за опремување на рударските и термо-енергетските постројки, бродоградилишта и земјоделски капацитети. Руднап беше прво извозно-увозно претпријатие во Југославија со раширена мрежа на деловни активности во над 80 земји, на пет континенти. По приватизацијата во 2003 година кон Руднап се припоија компании од областа на енергетиката, како Rudnap Group Minel Kotlogradnje и Geoinženjering. Денес Руднап Групацијата е една од најголемите регионални компании во југоисточна Европа која нуди сеопфатни услуги во областа на трговија со електрична енергија и инвестиции во енергетски сектор, со посебно внимание насочено кон извори на обновлива енергија. Во склад со либерализацијата на пазарот на електрична енергија, Руднап како една од водечките компании во регионот која поседува мрежа за снабдување со електрична енергија, на крајните купувачи им нуди квалитетни услови и понуди за снабдување со електрична енергија. енергија - Романија, Бугарија и Босна и Херцеговина. Македонија во 2012 година има произведено 5.813 гигават/часови струја, а потрошувачката е на ниво од 8.488 гигават/часови. Трговците кои струјата ја транспортираат до Македонија, преку Србија и Бугарија, не значи и дека ја купиле од овие земји. Патот на струјата која стигнува до Македонија, а преку Србија или Бугарија можеби е од Германија, Австрија, Чешка или каде било во Европа, се зависи од одлуката на трговците и оптимизацијата на трошоците. Македонија за првпат минатата година бележи благо намалување на потрошувачката на електрична енергија. Како го толкувате овој податок и колкав бизнис во овој поглед очекувате на македонскиот пазар? Со оглед на тоа дека Македонија е увозник на електрична енергија, незначителното намалување на потрошувачката може само да влијае на нешто пониска цена на прекуграничниот капацитет која пак влијае на финалната цена кон потрошувачите. Со други зборови, цената во Македонија и понатаму ќе биде поскапа отколку во Бугарија или Србија. Ние во Руднап Групацијата на бизнисот со снабдување во Македонија гледаме како на можност преку нашите стратешки партнери Energy Services, да го зголемиме уделот на тој пазар.

31 јануари, 2014 | 37

| Специјален прилог | либерализација на пазар на струја

Pazarot na elektri^na energija vo regi

Vo Hrvatska i doma]ins slobodno kupuvaat stru vo Srbija samo kompanii Верица Јорданова

О

verica.jordanova@kapital.mk

тварањето на пазарите на електрична енергија е процес кој се случува во сите земји од регионот. Потекнати од ист систем, земјите од поранешна Југославија неколку децении подоцна го менуваат системот на снабдување со електрична енергија. Станува збор за обврска преземена од Атинската спогодба за либерализација на пазарот од 2003 година, или како обврска пред стапување во членство на Европската Унија, во случајот на Хрватска. Како и да е, процесите се неминовни, а првичните ефекти веќе видливи. Србија и Македонија отприлика се на исто ниво во процесот. Така Србија од 1 јануари годинава го либерализираше пазарот на електрична енергија за околу 3.200 потрошувачи на среден напон. Според пресметките, овие субјекти кои во иднина слободно на пазар ќе се снабдуваат со струја, ќе имаат нешто повисоки цени од досегашните, но и посигурно снабдување со струја. Процесот на либерализација во Србија започна од почетокот на 2013, кога најпрви на слободниот пазар излегоа големите потрошувачи. Сега во процесот влегуваат оние на среден напон, но тие ќе имаат и право на избор да останат односно да продолжат да се снабдуваат со струја по регулирани цени. На српскиот пазар оперираат околу 20 лиценцирани трговци и снабдувачи со струја. Искуството од целосното отварање на пазарот на електрична енергија во Хрватска е дека многу од купувачите имаат голем бенефит од силната конкурентска битка за клиенти, која сега случува на пазарот. Има дури и ситуации на кои при јавните наддавања се постигнуваат цени кои се под производните, но се смета

38 | 31 јануари, 2014

Процесот на либерализација на пазарот на струја се случува во сите земји од регионот. Помалку или повеќе сите се во слични фази на степенот на либерализација и се соочуваат со промените. Во овој специјален прилог ви ги пренесуваме искуствата на земјите од регионот, особено хрватското каде со влегувањето во ЕУ пазарот целосно се отвори! дека таквата ситуација не е долгорочна одржлива. Она што е најинтересно и што како модел ќе се случува и на другите пазари, вклучително и македонскиот, е дека домаќинствата во Хрватска плаќаат пониска цена на електричната енергија. Хрватското електростопанство од први октомври минатата година понуди за 10,7% пониска цена, на што реагираа другите снабдувачи за домаќинствата. Така, ГЕН-И ги намали цените за 8,2%, а РВЕ Енергија исто така за 10,7%.

Како и за компаниите, така и за домаќинставата трошокот за електрична енергија се состои од два дела, еден фиксен за мрежарина, односно дистрибутивна такса која е иста за сите и се плаќа на ХЕП, а другиот е цената на чистата енергија која се плаќа на снабдувачот. Се проценува дека домаќинства, кои избрале нов снабдувач со струја, со просечна година потрошувачка од 3.600 kWh годишно околу 60% од трошокот ќе го плаќаат на трговецот кој го избрале, додека 40% на ХЕП за пренос

преку дистрибутивната мрежа и ќе добиваат две сметки. Во случај ХЕП да остане нивен снабдувач со енергија, ќе добиваат една единствена сметка. Хрватскиот пазар на електрична енергија е отворен нешто повеќе од пет години, затоа што од 1 јули 2008 година секој купувач може слободно да избере еден снабдувач, но повеќе за отвореноста на пазарот за домаќинствата се зборува од средината на минатата година (од влезот на Хрватска во ЕУ на 1.7.2013)

Специјален прилог | либерализација на пазар на струја |

ionot

stvata uja, ite

кога двајца трговци – ГЕНИ-И и РВЕ Енергија излегоа со понуда за оваа категорија на потрошувачи. Според податоците од самите комопании ГЕН-И од октомври снабдува над 6.000 домаќинства. А ХЕП истотака објави дека од октомври вкупно 12.600 домаќинства се снабдуваат со струја од други снабдувачи. Инаку, во Хрватска има повеќе од 2,3 милиони мерни места на купувачи на електрична енергија, од кои околу 2,1 милион се во категоријата домаќинства.

Што нудат новите снабдувачи со струја?

Понудите главно ги темалат на пониски во однос на ХЕП, но и бројни “финти“. Така, ГЕН-И на домаќинствата им нуди за 10% пониска цена во однос на ХЕП, првиот месец бесплатна струја (делот кој се плаќа за потрошената енергија) и

ЦЕНИ НА СТРУЈА ВО ЕУ (за 100 kWh) Данска 29,7 евра Кипар 29,1 евра Германија 26,8 евра Литванија 12,7 евра Естонија 11,2 евра Романија 10,8 евра Бугарија 9,6 евра гарантираат дека нема да ја поскапат цената до крајот на 2015 година, нема договорно обврски и трошоци за промена на снабдувачот. РВЕ Енергија, пак на домаќинствата им нуди три модели на договори - на една, две или три години. Граѓаните кои потпишуваат договори на подолг рок остваруваат поголеми попусти, а нудат и дополнителен попуст од 2% за онлајн пријава. Оттаму истакнуваат дека граѓаните кои ќе потпишат договор на три години остваруваат 12% попуст во однос на доминантниот снабдувач за првата година. Кај договорите склучени на две години се одобрува попуст од 9%, а 5% за договорите на една година. Експертите велат дека конкуренцијата си го прави своето и новите “пакет аранжмани“ навистина ќе ги намалат цените, но дека долгорочно може да се очекува пораст на цените на енергијата. Причина за таквите прогнози има повеќе, од се поголемите глобални потреби за енергија, падот на производство на фосилни енергенси до зголемување на уделот на енергија од обновливи извори чија што цена е повисока. Како што објаснува Томислав Чорак од глобалната консултантска куќа А.Т. Kерни иако единечната цена на сите форми на енергија ќе растат, сметките на граѓаните сепак би можеле да бидат помали. “Конкуренцијата на пазарот на снабдувачи ќе ги присили да имплементираат нови технологии и да осмислат нови производи. Некои од тие нови технологии, како на пример паметни броила, секако ќе влијаат на потрошувачките навики на граѓаните и ќе им помогнат да постигнат повисок степен на енергетска ефикасност. Значи, енергијата можеби ќе биде поскапа, но ќе трошиме помалку. Либерализацијата на пазарот е нужен предуслов за развоја на технологијата и бизнис моделот кој тоа ќе го овозможи“, објаснува Чорак. Иако во перидот од втората

половина на 2011 до втората половина на 2012 година Хрватска е рекордер по поскапување на цената на струјата и плинот за домаќинствата, меѓу државите од ЕУ,но и покрај тоа тие цени се пониски од европскиот просек. Според податоците на Евростат цената на 100 киловат часови електрична енергија со вклучени даноци во втората половина на 2012 година изнесувала 13,8 евра, а просекот во ЕУ изнесувал 19,7 евра, додека во еврозоната 20,6 евра. Инаку, во февруари минатата година Бугарија како земја нето извозник на струја, беше потресена од големи протести на кои повеќе илјади лица протестираа вчера во десетина градови низ Бугарија поради исклучително високите цени на електричната енергија, затоа што сметаат дека сметките за електрична енергија ги надминуваат реалните цени за околу 120%. Европската комисија минатата година соопшти дека Бугарија, Велика Британија и Естонија се пријавени пред Европскиот суд на правдата во Стразбур бидејќи не ги исполниле во целост правилата на ЕУ за либерализација на пазарот на енергија.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ јануари 2014 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 31 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 +389 2 3298 111 факс: e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова Автор на прилогот: Верица Јорданова Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова Сања Савовска Бобан Ѓорѓиевски www.kapital.mk

31 јануари, 2014 |39