BR. 31_kapital_petok 30 april 2010

SVETSKITE BIZNIS LIDERI PROTIV KRIZATA

KOLUMNA

KARLOS GON, RENO-NISAN VTORA [ANSA ZA “SAMURAJOT” OD FRANCIJA

ALEKSANDAR JAN^ESKI I STANISLAV PIGON

PARI ZA PARI STRANA 13

...SAMO IDEJATA E KAPITAL, SE DRUGO E PARI...

PETOK, 30. APRIL. 2010 | BROJ 31 | GODINA 1 | CENA 20 DEN. | TEL. 2 55 14 41 | FAKS. 2 58 14 40

DRAMA VO GRCIJA NA ZATVORAWE, ^ETVRTOK, 29.04.2010, 13.00~.

MBI 10 MBID OMB

0,62% 2,26% 0,00%

EVRO/DENAR DOLAR/DENAR EVRO/DOLAR

61,57 46,48 1,33

NAFTA BRENT EURORIBOR

87,36 1,24%

INDEKS NA MAKEDONSKA BERZA (29.04)

GRCIJA PRED BANKROT?!

ANDREJ PETROV:

GRUEVSKI SE ODNESUVA NEZRELO STRANA 6

ORU@EN INCIDENT NA MAKEDONSKOKOSOVSKATA GRANICA STRANA 6

KOMPANII I PAZARI

GRADE@NICITE SE VRATIJA VO UKRAINA, SE OTVORAAT I NOVI PAZARI............................................STR. 15 KOMPANIITE SO PROMENLIVI REZULTATI, INDEKSOT I PONATAMU PA\A.............................................STR. 16 I POKRAJ ODZEMENOTO ZEMJI[TE, MERKATOR NE SE OTKA@UVA OD TRGOVSKIOT CENTAR VO KARPO[.................................................................STR. 19

7

SLU^AJ "MALI HIDROELEKTRANI" ]E SE RASPI[UVA NOV TENDER ZA VRATENITE 6 LOKACII STRANA 3

UVODNIK SPASIJKA JOVANOVA

GRCIJA – LEKCIJA [TO TREBA DA SE NAU^I STRANA 2

KOLUMNI DEN DON^EV

LERI ELIOT GARDIJAN

ME^KINO GRCIJA-MO@EN BUDEWE DOMINO-EFEKT STRANA 12

STRANA 12

2 30.04.2010

NAVIGATOR

PRVIOT BROJ NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL IZLEZE NA 17 MART 2010 g.

PETOK 30 APRIL 2010

GRCIJA – LEKCIJA [TO TREBA DA SE NAU^I konomskiot kolaps na Grcija }e bide va`na lekci ja vo ekon omskite u~ebnici {to u{te dolgo }e se prou~uva. I {to }e mora da se nau~i.

Ne samo od studentite tuku i od politi~arite, za da ne ja povtorat gre{kata.

Posle Argentina i Island, gr~kiot bankrot stanuva najinteresniot primer za ekonomsko propa|awe na edna zemja poradi neodgovorno vladeewe i besramno zadol`uvawe.

Bez nikakva kontrola, pa duri i so “podla`uvawe”, Grcija uspea da natrupa dolgovi pogolemi od bruto-doma{niot proizvod.

Vkupniot dolg na Grcija e 113% od BDP!!! Vo apsoluten iznos, Grcija dol`i okolu 500 milijardi evra.

I toa ne e pre~ka da bara u{te i da tro{i mnogu. Buxetskiot deficit e 12,7% od BDP. A toa nikoj ne go gleda{e i ne go presmetuva{e.

Naprotiv Grcija ostana eden od najgolemite korisnici na evropskite fondovi. Ubavi pari zarabotuva i od turizmot, a na seto toa i se zadol`uva{e kaj me|unarodnite finansiski institucii. Za volja na vistinata, golem del od parite potro{i na investicii vo infrastrukturata. No, nedovolno za da postigne odr`liv razvoj i samofinansirawe na obvrskite. A toa e klasi~na formula za krah vo prviot kriti~en moment, koga finansiskite pazari se nao|aat vo nezavidna sit uaci ja. Zatoa, sega gr~kite dr`avni obvrznici se ramnat na “|ubre”, a rejtingot na Grcija e na nivo na Azerbejxan.

Za `al, tuka nekade e i makedonskiot so ocenka BB stabilen. Ovie zemji sega se “kazneti” na svetskite berzi so povisoki kamati za evroobvrznicite, koi se dvi`at nad 10%. Taka

E

e koga pazarot ne trpi rizik, a vo momentot e najosetliv od koga bilo dosega.

Ne postoi ekonomist ili politi~ar vo momentot {to ne se pra{uva dali mo`e da mu se slu~i gr~koto scenario i {to treba da napravi za da go izbegne. Rastr~anosta na evropskite lideri ne se dol`i tolku mnogu na nivnata velikodu{nost i gri`a za Grcija, tuku na stravot deka krizata nema da zavr{i vo Grcija. Kako {to ne zavr{uva, tuku po principot na dominoefekt se {iri i vo drugite ju`noevropski dr`avi.

Zatoa Baroso, Merkel i ostanatite denono}no baraat izlez i spas za Grcija, odnosno za evrozonata i vrednosta na evroto.

Posledniot evrocent }e go dadat za da ja so~uvaat gordosta i stabilnosta na zaedni~kata evropska valuta. Vo sprotivno, sleduva najlo{oto mo`no scenario za Evropskata unija.

Dali i makedonskata vlada e zasegnata od gr~kata kriza? Mora da bid e bidej}i Grcija kako sosedna zemja e zna~aen trgovski i investiciski partner na Makedonija. Gr~kite kompanii se zna~ajni investitori vo zemjava, posebno vo bankarskiot sektor, koj e najosetliv na finansiskata kriza.

Kriti~ni se i tekstilnata i tutunskata industrija, koi apsorbiraat zna~aen del od rabotnata sila, a tamu gr~kiot kapital e mnogu prisuten. Dokolku se povle~at ovie kompanii, masa od lu|e }e ostanat bez rabota. Dokolku Grcija bide blokirana od {trajkovi, metalurgijata vo Makedonija }e ostane bez surovina za rabota i mo`nost za izvoz na svoite proizvodi. Toa se zna~itelni {teti koi Vladata mora da gi kalku-

VO DR@AVNATA KASA NAD OSUM MILIONI EVRA OD PRODA@BA NA GRADE@NO ZEMJI[TE Otkako minatata godina be{e objaven oglasot za proda`ba na 160 lokacii dr`avno grade`no neizgradeno zemji{te, vo kasata na Ministerstvoto za transport i vrski do krajot na godinata se sleale okolu 500 milioni denari, ili poto~no 8,1 milion evra. Od pozna~ajnite lokacii koi bea prodadeni minatata godina se grade`nite parceli vo Veles nameneti za izgradba na objekti za malo stopanstvo, lokacijata vo Ilinden za izgradba na objekt za proizvodstvo i drugi.

SPASIJKA JOVANOVA jovanova@kapital.com.mk

lira vo optimisti~kite proekcii za ekonomski rast i vo predvidenite buxetski prihodi.

Gr~koto scenario, pred s$, mora da se ima predvid pri kroeweto na planovite za zadol`u vawe na dr`avata. Pra{awe e dali koga pazarite ne sakaat dr`avni obvrznici od zemji so nizok krediten rejting, e vreme da se emit u va evroobvrznica. Toa mnogu ne & pomogna na Grcija. Ili pak treba da se pregovara so Me|unarodniot monetaren fond, koj nudi pari~na pomo{ po relativno prifatliva kamatna stapka od 3%?

Vo momentot MMF e najevtiniot kreditor, a so pravo i najrigorozniot pri postavuvawe na uslovite za koristewe na kreditite. MMF nema da dava pari za neproduktivni i po pulis ti~ki rashodi. Koga nekoja vlada bara pari od MMF, zna~i deka ve}e ja izgubila mo`nosta za da im se dodvoruva na gra|anite.

GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

Qup~o Zikov

OFFICE MANAGER I FINANSII:

ZAMENICI NA GLAVNIOT UREDNIK

Aleksandra Nikolova: ++389 2 2551 441/ lok:104 nikolova@kapital.com.mk

Spasijka Jovanova, Verica Jordanova, Biqana Zdravkovska Stoj~evska

PRETPLATA NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL I NA MAGAZINOT KAPITAL:

POMO[NICI NA GLAVNIOT UREDNIK

Sawa Savovska: ++ 389 2 551441 /lok: 101 pretplati@kapital.com.mk

Igor Petrovski, Maja Bajalska Georgievska, Aleksandar Pisarev

REKLAMA

GRAFI^KI I IT DIREKTOR

Aleksandra Stojmenova: ++389 2 2551441/ lok:103

Nikolaj Toma{evski

marketing@kapital.com.mk; aleksandra@kapital.com.mk

GRAFI^KI PRELOM I WEB ADMINISTRACIJA

OGLASI

Nade Toma{evska, Igor Toma{evski

Dijana Gulakova: ++389 2 2551441/ lok: 105

FOTOGRAFIJA

gulakova@kapital.com.mk

M

GOLEM INTERES OD DOMA[NI I STRANSKI INVESTITORI ZA DR@AVNITE PARCELI

Prviot broj na dnevniot vesnik Kapital se pojavi na 17 mart 2010 telefon: ++ 389 2 2551 441; faks: ++ 389 2 2581 440; e-mail: kontakt@kapital.com.mk Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul: Romanija bb (fabrika Gazela) 1000 Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; PRETSEDATEL NA ODBOROT NA SODRU@NICI: Qup~o Zikov IZVR[EN DIREKTOR: Gordana Mihajlovska

1,3

ilioni dolari dosega investirala USAID za po~nuvawe i odr`uvawe na sistemot za reciklirawe na otpad vo Makedonija. Ministerot za `ivotna sredina i prostorno planirawe, Nexati Jakupi, ambasadorot na delegacijata na EU, Ervan Fuere, direktorot na misijata na USAID vo Makedonija, Majkl Fric i direktorot na JKP Komunalna Higiena, Rakip To~i, deneska gi posetija sobira~ite na PET-ambala`a smesteni vo improvizirani `iveali{ta kaj poligonot za obuka na voza~i, pod Kale. Po razgovorot so del od sobira~ite na plasti~na ambala`a, ministerot Jakupi re~e deka treba da se napravat programi za nivna obuka, za na~inot na sobirawe so cel da ne se slu~uvaat neprijatnosti, a pred s$ da se izrabotat socijalni programi za nadminuvawe na problemite okolu domuvaweto. Direktorot na JKP Komunalna Higiena, To~i, informira deka vo Skopje ima rasporedeni 160 korpi za sobirawe na PET-ambala`a i dokolku sobira~ite se podgotveni da vlezat vo sistemot, }e se podobri i higienata vo gradot.

Aleksandar Ivanovski

SPECIJALNI PRILOZI:

LEKTOR

Jasmina Savovska Tro{anovski: ++389 2 2551 441/ lok: 102,

Meri Kondoska

prilozi@kapital.com.mk Pe~ati: Grafi~ki Centar Skopje Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. Tekstovite i fotografiite ne se vra}aat. Site objaveni tekstovi, fotografii i druga grafi~ka oprema se avtorski za{titetni i mo`at da bidat preobjaveni, ili na drug na~in koristeni samo so dozvola na izdava~ot.

Dano~en broj: MK 4030999366644; @iro smetki: Eurostandard banka: 370011100019555

QUP^O ZIKOV glaven i odgovoren urednik zikov@kapital.com.mk

ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

ad osum milioni evra minatata godina bile uplateni vo Ministerstvoto za transport i vrski od proda`ba na dr`avno grade`no zemji{te.

Minatata godina bea oglaseni 160 lokacii po celata teritorija na dr`avata nameneti za izgradba na industriski kapaciteti, fabriki, benzinski stanici i hoteli. Od Ministerstvoto za transport i vrski velat deka za ovie lokacii ima golem interes od doma{ni i stranski investitori i deka Ministerstvoto i godinava }e prodol`i da sproveduva postapki za proda`ba na dr`avno grade`no neizgradeno zemji{te.

“Vo tekot na 2009 godina, za otu|uvawe na grade`noto zemji{te bea uplateni sredstva vo iznos pogolem od 500.000.000 denari. Od pozna~ajnite lokacii bi gi izdvoil grade`nite parceli vo Veles nameneti za izgradba na objekti za maloto stopanstvo, lokacijata vo Ilinden koja e nameneta za izgradba na objekt za proizvodstvo, kako i lokaciite za objekti za vikend domuvawe i hoteli vo Kru{evo, no i drugi lokacii” veli ministerot za transport i vrski Mile Janakieski vo intervjuto za “Kapital” koe }e bide objaveno slednata nedela.

Kako {to pojasnuva ministerot, osobena zainteresiranost kaj stranskite investi-

N

tori vo ovoj moment postoi za atraktivnite lokacii kako {to e zemji{teto na porane{nata kasarna Ilinden vo Skopje, no i kasarnite vo Bitola i Dojran kako i pove}e lokacii na koi e predvidena izgradba na trgovski i komercijalni centri.

“Za golem broj lokacii se zainteresirani stranski kompanii koi mo`at da se prijavuvaat za u~estvo vo javnite naddavawa koi gi spreveduva Ministerstvoto i nie za taa namena go animirame biznis-sektorot vo drugite dr`avi preku na{ite ekonomski promotori i diplomatski pretstavni{tva, za raspi{anite javni objavi” velat od transport i vrski.

So proda`ba na dr`avno grade`no zemji{te, kako {to be{e najaveno i vo posledniot paket-antikrizni merki na vladata, Ministerstvoto }e prodol`i i vo naredniot period.

“Vo kontinuitet }e prodol`at da se sproveduvaat postapki za ottu|uvawe na grade`no neizgradeno zemji{te sopstvenost na Makedonija po pat na javno naddavawe, so cel ovozmo`uvawe na realizacijata na novi doma{ni i stranski investicii, a so toa i podobruvawe na ekonomskiot rast na op{tinite” veli Janakieski. Kako mo`nost za intevizirawe na proda`bata na grade`nite parceli, ministerot Janakieski ja potencira mo`nosta so koja od slednata godina im e ovozmo`eno na op{tinite da upravuvaat so grade`noto zemji{te. Zaradi postignu-

vawe podobar ekonomski prosperitet na op{tinite, preku izmeni na zakonskata regulativa ovozmo`ivme 80% od sredstvata koi proizleguvaat od ottu|uvaweto odnosno davawe pod zakup na neizgradenoto grade`no zemji{te da se slevaat vo buxetite na op{tinite kade {to se nao|a zemji{teto koe e predmet na otu|uvawe ili zakup, a vo nasoka na dopolnitelno jaknewe na ekonomskite kapaciteti na op{tinite. So ova site administrativni aktivnosti }e se izvr{uvaat na edno mesto {to pretstavuva edna ogromna pridobivka.

Site raboti, koi se povrzani so administrativnite proceduri za procesot na planirawe na grade`noto zemji{te, steknuvaweto na sopstvenost ili zakup na grade`noto zemji{te do izdavaweto na grade`notehni~kata dokumentacija, za potencijalnite investitori i gra|ani }e bidat na edno mesto”, veli Janakieski.

Vo maj minatata godina Ministerstvoto za transport i vrski vo nekolku doma{ni i stranski mediumi raspi{a objavi za proda`ba na 160 lokacii dr`avno neizgradeno zemji{te. Spored toga{nata najava na ministerot Janakieski, lokaciite bea nameneti za izgradba na hoteli, katni gara`i, benzinski pumpi, pazari i sli~no i bea raspredeleni niz site op{tini vo dr`avata, a bea najaveni i dopolnitelni 300 lokacii za koi treba{e dopolnitelno da se kompletira dokumentacijata.

NAVIGATOR

30.04.2010 POBEDNIK

NE IM BE[E DENOT

LIDERI

3

KAMATITE NA REKORDNO NISKO NIVO merikanskite federalni rezervi (FED) go zadr`aa anivoto na osnovnata kamatna stapka od 0,00 do 0,25%, iako amerikanskata ekonomija po~na da poka`uva seriozni znaci na zakrepnuvawe od krizata. Ovoj poteg na Ben Bernanke se tolkuva kako amerikanski pridones kon smiruvawe na evropskiot finansiski pazar poradi krizata {to gi zafati nekoi od evropskite dr`avi i se odrazi vrz raboteweto na berzite. Ova nivo na kamatni stapki ostana nepromeneto od po~etokot na krizata vo SAD vo 2008 godina, no iako sega uslovite vo amerikanskata ekonomija se podobreni, FED ocenuva deka oporavuvaweto ne e dovolno za da se zgolemat osnovnite kamatni stapki. Se dr`i na nisko nivo za da se stimulira ekonomijata

A

ERVAN FUERE

ksplicitno & pora~a na vlasta, a i na drugite partii, deka zastranuvame od patot kon EU

E

SIMONE FILIPINI

rvata organizirana tura holandski turisti vo Makedinija dava nade` deka Holan|anite }e se vratat

P

GLIGOR TA[KOVI]

e saka da zboruva za svoeto neslavno ministeruvawe, no mnogu saka da ka`e {to ne srabotile drugite

N

@OZE MANUEL BAROSO

r~kata finansiska kriGsledna za ja trese cela EU, a bolka za Brisel mo`e da bidat [panija, Portugalija ili Italija

TOPLIFIKACIJA I TURBOINSTITUT SE OTKA@AA OD KONCESIITE

]E SE RASPI[UVA NOV TENDER ZA VRATENITE 6 LOKACII ZA MALI HIDROELEKTRANI Nema ni{to sporno vo proektot so firmata Mali Hidroelektrani, objasnuvaat od Ministerstvoto za ekonomija. Se raboti za promena na sopstveni~kata struktura na kompanijata, koja s$ u{te go ima istiot osnova~ki kapital kako pred da se raspadne konzorciumot, objasnuvaat ottamu KATERINA POPOVSKA popovska@kapital.com.mk

o izleguvaweto na Toplifikacija i slovene~ki Turboinstitut od konzorciumot Mali Hidroelektrani, koi do 2012 godina treba{e da izgradat elektrani na 14 lokacii vo zemjava, sega } e se raspi{uva nov tender so koj vladata odnovo } e bara koncesioneri, no samo za vratenite {est lokacii. ^etirite subjekti: Turboinstitut od Slovenija i makedonskite Granit, Toplifikacija i Fero Invest se otka`ale od vkupno {est lokacii pred, voop{to, da gi potpi{at dogovorite za koncesii.

P

KUPI-PRODAJ Toplifikacija i Turboinstitut svojot osnova~ki kapital im go prodale na Granit i Feroinvest, koi sega ostanuva za dve godini da izgradat i da gi pu{tat vo upotreba osumte hidroelektrani. Od Ministerstvoto za ekonomija objasnuvaat deka konzorciumot s$ u{te ne e raspadnat - pred polovina godina potpi{ale samo osum dogovori, namesto dodelenite 14. Izvori od Ministerstvoto za “Kapital” objasnuvaat deka firmata Mali Hidroelektrani ne poka`ala interes da gi

potpi{e site 14 koncesii, pri {to Ministerstvoto ja prekinalo postapkata za ostanatite {est. Ministerot za ekonomija, Fatmir Besimi, otfrla kakov bilo problem vo konkretniot slu~aj, bidej}i so izleguvaweto na Turboinstitut i Toplifikacija od firmata Mali Hidroelektrani, ne se namalil osnova~kiot kapital na kompanijata. “Soglasno tenderskite pravila i dogovorot za koncesii, dozvoleno e da se napravi promena na sopstveni~kata struktura za koja, soglasno Zakonot za koncesii, pismena soglasnost dava vladata na Republika Makedonija”, objasnuva Besimi. Eden od tenderskite uslovi za ovie 14 lokacii za izgradba na mali hidrocentrali bil od sekoja kompanija za sekoja hidrocentrala da se bara garant od 500 evra kako obrt po kilovat-~as struja godi{no. Kako uslov vo tenderot, izri~no ne stoelo deka se baraat kompanii so dolgogodi{no iskustvo vo izgradbata na mali hidroelektrani. Vladata na sednica, odr`ana kon krajot na mart godinava, donela odluka da dade soglasnost na koncesionerot Mali Hidroelektrani Doo Skopje za promena na sopstveni~kata struktura.

Vo nadle`noto ministerstvo posebna komisija go

3 FAKTI ZA...

6,5% 7,1% 7,6%

POMALKU VRABOTENI VO INDUSTRIJATA REGISTRIRAL DR@AVNIOT ZAVOD ZA STATISTIKA VO MART SE NAMALI BROJOT NA RABOTNICI VO INDUSTRIJATA VO PRVITE TRI MESECI GODINAVA

POMALKU RABOTNICI VO MART SE REGISTRIRANI VO SEKTOROT VADEWE RUDA I KAMEN

sledi izvr{uvaweto na dogovorite za koncesii.

Objasnuvaat deka vo momentot, Mali Hidroelektrani go ima plateno ednokratniot koncesiski nadomest i ima dostaveno garancii za izvedba, a proektiraweto na tehni~kata dokumentacija i dozvolata za izgradba na ovie hidrocentrali ve} e bile vo zavr{na faza.

Nekoga{niot silen konzorcium koj kompletno se nadopolnuva{e so svoite biznisi i iskustva, sega go so~inuvaat samo grade`nata kompanija Granit i energetskata kompanija Fero Invest, i dvete od Makedonija.

KO^NICA Od izvori od dvete kompanii koi izlegoa od ovoj konzorcium, Toplifikacija i Turboinstitut , doznavame deka edna od pri~inite poradi koja se odlu~ile na ovoj ~ekor bilo toa {to gi precenile svoite o~ekuvawa od proektot. Otkrivaat deka interesot go izgubile najmnogu poradi dolgite proceduri za da se pridvi`at rabotite.

Generalniot direktor na Turboinstitut od Qubqana, Vladimir Kercan, veli deka odlukata da se povle~at ne bila ni malku ednostavna.

“Da se izleze od konzorciumot Mali Hidroelektrani be{e isklu~itelno te{ka odluka, i profesionalno, no i privatno.

Te{ka od aspekt deka se povlekovme po tolku vlo`en trud, denovi pominati vo vetuvawa i posakuvawe na rezultatite od proektot, no i od aspekt deka po 35 godini gradewe na dobri odnosi vo Makedonija, Turboinstitut re{i da se povle~e od ovoj proekt. Vo sekoj slu~aj, vakvata odluka be{e poddr`ana od na{ite sorabotnici”, za “Kapital” objasnuva izvr{niot direktor na Turboinstitut od Qubqana, Kercan. Prviot ~ovek na skopska Toplifikacija, pak, Dimitar Haximi{ev, kratko objasnuva deka vo momentot koga odlu~il da se povle~e od proektot, svojot udel vo kompanijata od okolu 20% im go prepu{til na slovene~ki Turboinstitut. ”So tekot na vremeto ocenivme deka ovoj proekt za nas ne e interesen, od pri~ina {to se raboti za premalo elektri~no proizvodstvo, a nie rabotime na eden golem proekt, kombiniranata termoelektrana-toplana “Te-To”. To~no e deka sega i oficijalno izlegovme od konzorciumot Mali Hidroelektrani”, veli Haximi{ev.

Investicijata e okolu 10 milioni evra. Kapacitetot na hidroelektranite iznesuva okolu 5,4 megavati na godi{no nivo, a treba da proizveduvaat okolu 23 gigavat-~asovi struja. Centralite treba da se zavr{at i da se pu{tat vo upotreba do krajot na 2012 godina.

PROCENKI...

BEN BERN BERNANKE NAN ANK KE pobrzo da se razviva i da se zakrepnuva od posledicite od krizata.

Bernanke prodol`uva da vodi prudentna monetarna politika za da spre~i i pogolem rast na amerikanskata valuta vo odnos na evroto i da go stimulira izvozot od SAD koj mo`e da bide na udar poradi vlo{enata ekonomska sostojba vo Evropa.

GUBITNIK

OD DRVOTO NE JA GLEDA [UMATA a makedonskoto Javno obvinitelstvo i za dr`avniot javen obvinitel, Qup~o [vrgovski, predmetot povrzan so avionskata “nesre}a” vo koja zagina makedonskiot ot pretsedatel Boris Trajkovski ski i osum negovi sorabotnici e zavr{en.

Ova e neume{na i iznenaduva~ka izjava na javen obvinitel, vo moment koga vo celiot svet e prenesena vesta vo koja {vajcarskiot parla-mentarec Andreas Gros, tvrdii en deka ne se raboti za nesre}en slu~aj tuku za klasi~no ubistvo tvo na eden pretsedatel. [vrgovski veli deka ne e zapozoznaen so izjavata na Gros, {to e sramota za javen obvinitel, el bidej}i se dobiva vpe~atok deka toj ne gi sledi dnevnite nastani, ne ~ita vesnici i ne gleda televizija, pa spored toa ne e informiran za ni{to {to se slu~uva vo dr`avata.

Ova e golem minus za javniot obvinitel, osobeno {to Andreas Gros vakvata izjava vo koja tvrdi deka e izvr{en klasi~en atentat, odnosno ubistvo na makedonskiot pretsedatel Trajkovski,

Z

QUP^O [VRGOVSKI ne ja dava prvpat. Za vreme na negoviot prestoj vo Makedonija, Gros izlegol so isto tvrdewe.

Ovie trdewa se potkrepeni i so izjavite na o~evidcite koi potvrdile deka vo avionot bila opo`arena samo organskata materija dodeka drugite delovi od avionot i baga`ot bile neo{teteni so {to u{te toga{ e isklu~ena mo`nosta posle udarot vo avionot da nastanal po`ar.

MISLA NA DENOT

VASKO NAUMOVSKI

vicepremier za evropski pra{awa

NOVO MINISTERSTVO ZA JAVNA ADMINISTRACIJA Vladata e otvorena za novi idei, koi bi proizlegle od ekspertskite preporaki za reformi vo javnata administracija, vklu~uvaj}i gi i onie za formirawe ministerstvo ili pak nekoe od postoe~kite ministerstva da dobie zgolemena nadle`nost i da rakovodi so rabotata na administracijata - izjavi vicepremierot za evropski pra{awa Vasko Naumovski.

Spored nego, posebnoto ministerstvo bi gi opfa}alo site institucii {to vo ovoj moment se zanimavaat so administracijata i so nejzinata organizacija. Druga varijanta e oblasta na administracijata da se pripoi vo nadle`nostite na Ministerstvoto za pravda, informati~ko op{testvo ili na nekoe drugo.

RAZUMNIOT ^OVEK SE ADAPTIRA KON SVETOT. NERAZUMNIOT NASTOJUVA DA GO ADAPTIRA SVETOT NA SEBE. ZNA^I, CELIOT PROGRES ZAVISI OD NERAZUMNIOT ^OVEK

XORX BERNARD [O IRSKI PISATEL, DOBITNIK NA NOBELOVA NAGRADA ZA LITERATURA

4 30.04.2010

NAVIGATOR

SVET

0-24

...NA GLE^ER NA ARARAT

...ZAPO^NUVA [ANGAJ EKSPO 2010

...SVETSKO PRVENSTVO VO TEHNICIRAWE

Najdena arkata na Noe

Is~eznaa piratskite DVD-a

Na veb vo `ivo finaleto od JAR

d prodavnicite vo [angaj is~eznaa piratskite proizvodi. kipa na evangelisti od Hong Kong tvrdi deka ja prona{la a vrvot na ridot vo Kejptaun, Ju`na Afrika, se odr`a O Kina saka na svetskiot saem vo [angaj da go prika`e Nsvetsko prvenstvo vo tehnicirawe so laptop, koe vo `ivo E{irok arkata na Noe. Arkata bila drven kov~eg dolg 157 metri, svoeto ubavo lice, razli~no od realnosta.

50 i visok 30 metri, a podelen na tri palubi. preku veb be{e prenesuvano vo celiot svet.

FOTO NA DENOT

Ima vina kaj {efovite na Goldman saks Glavniot izvr{en direktor na Goldman saks, Lojd Blanfein, i pet menaxeri od bankata pred Istra`niot sud vo amerikanskiot senat gi otfrlija site tvrdewa deka nivnata firma u~estvuvala vo kreiraweto na ekonomskata kriza rabotej}i nemoralno ili preku konflikt na interesi. No, po 12 ~asovno preslu{uvawe na bankarite za u~estvoto na bankata vo trguvawe so problemati~ni derivati na Volstrit, odnosno so otrovni hipotekarni krediti, senatorite ne se dokraj ubedeni deka menaxerite na Goldman saks se nevini. „Napravivte limonada od stari kiseli limoni i nemate ni tro{ka kaewe. Bi trebalo da imate“, izjavi Karl Levin, pretsedatel na sudot.

DVA, TRI ZBORA “Mora zakonski da se regulira lobiraweto. Delta holding vo Hrvatska ne gi koristi lobistite bidej}i klimata za srpskiot kapital s$ u{te e nepovolna” MILKA FORCAN potpretsedatel na Delta holding

“Ne sakam Evropa zasnovana vrz osnova na supranacionalizam, tuku bi sakal Evropa zasnovana na sorabotka me|u vladite i evropskite zemji” VACLAV KLAUS pretsedatel na ^e{ka

“Se gledaat znaci na podobruvawe na amerikanskata ekonomija, a pazarot na trud po~nuva da se podobruva, no nedovolno za naskoro da po~ne da se zgolemuva referentnata kamatna stapka, koja od krajot na 2008 e re~isi na nula” BEN BERNANKE pretsedatel na Federalnite rezervi na SAD

GADGETS

JVC EVERIO GZ-HM1S

KAMERA ZA VISOKOKVALITETNI VIDEA amerata na JVC e nameneta za snimawe na video so visoka definicija vo rezolucija od 1.080 pikseli, a mo`e da snima i fotografii vo rezolucija od 10 megapikseli. Optikata

K

na JVC Everio GZ-HM1S e na Konica Minolta i ovozmo`uva 10h zum.

Kamkorderot ima opti~ki stabilizator na slikata, a tvrdiot disk e so kapacitet od 64 GB. Na korisnicite na koi im treba pove}e memorija na raspolagawe im stoi slot za memoriska karti~ka.

6 30.04.2010

POLITIKA

[ACIMARKAKIS: „MAKEDONSKI” NA LATINICA ZA JAZIKOT I IDENTITETOT

ORU@EN INCIDENT NA MAKEDONSKO-KOSOVSKATA GRANICA

ermanskiot evropratenik so gr~ko poteklo Jorgos [acimarkakis za Doj~e Vele izjavi deka “makedonski” ispi{ano na latinica }e bide predlogot za imenuvawe na makedonskiot jazik i identitet.

Povikuvaj}i se na svoi izvori vo Wujork, [acimarkakis veli deka toa }e bide noviot predlog za re{avawe na sporot za imeto me|u Makedonija i Grcija. Spored nego,

a makedonsko-kosovskata granica vo blizina na seloto Blace v~erave~er se slu~i oru`en incident.

Do prestrelkata me|u policijata i uniformirani lica do{lo sino}a, za vreme na akcijata na policijata vo seloto Blace, koja barala pogolemi koli~estva oru`je, informiraat od MVR. Akcijata bila organizi-

G

latini~nata transkripcija e prifatliva i za Grcija i za evropskite partneri. Toj go predupreduva makedonskiot premier Nikola Gruevski da ne pomisluva na novi izbori, tuku da go re{i sporot so Grcija. [acimarkakis go povika i ministerot za nadvore{ni raboti Antonio Milo{oski da ja preispita odlukata za naslovot „Makedonsko pretsedatelstvo 2010” so Sovetot na Evropa.

N

rana po dobienite soznanija za skrieno pogolemo koli~estvo nelegalno oru`je. Neoficijalno se raboti za dva kamiona oru`je koe bilo skrieno vo bunker.

Pri obidot oru`jeto da bide zapleneto, nekolku uniformirani lica, {to go obezbeduvale mestoto kade {to se nao|alo oru`jeto, otvorile ogan vrz policijata.

Otkako im bilo vozvrateno, se dale vo begstvo.

Vo akcijata nema povredeni pripadnici na policijata, a oru`jeto e zapleneto.

Regionot na seloto Blace be{e popri{te na borbi za vreme na konfliktot vo 2001 godina i se pretpostavuva deka oru`jeto e “zaboraveno” od ovoj period.

PISMOTO OD AMBASADITE RAZGORE DEBATA VO PARLAMENTOT Opozicijata go “napadna” premierot Gruevski deka se odnesuva nezrelo so obidot da ja prefrli vinata kaj niv za naj`estokite kritiki dosega od Brisel i Va{ington. Premierot ostanuva na stavot deka kritikite ne se odnesuvaat na negovata partija

“APSOLUTNA VLAST – NULTA ODGOVORNOST”!

KATERINA SINADINOVSKA sinadinovska@kapital sinadinovska@kapital.com.mk com mk

remierot Nikola Gruevski, vo uslovi koga ja ima aspolutnata vlast vo dr`avata, mnozinstvoto vo parlamentot, najmnogu gradona~alnici i pretsedatel na dr`avata od negovite redovi, ne mo`e da se “pere” od odgovornosta za serioznite kritiki na me|unarodnata zaednica deka zemjata e na pogre{en

P

pat”.

Vaka opoziciskata SDSM ja zapo~na sobraniskata sednica za prateni~ki pra{awa, na koja pobara odgovor od premierot dali }e prezeme odgovornost za pogre{nata nasoka vo koja ja vodi dr`avata.

Pratenikot i generalen sekretar na SDSM, Andrej Petrov veli deka pismoto na ~etirite najvlijatelni ambasadori vo Makeodnija, vo koe se zabele`uva op{to vlo{uvawe na sostojbite, zasileni tenzii i me|uetni~ki konflikti, nedostigot od politi~ki

dijalog i nepo~ituvawe na Ramkovniot dogovor, treba da bide znak za osvestuvawe na vladeja~kata partija deka e vreme da prestanat so politikata na nacional –socijalizam i da se vrati na kursot kon Unijata i NATO. Petrov direktno go obvini Premierot deka so pari od gra|anite organizira partiski proslavi za rodendenot na VMRO – DPMNE {to }e traat pedeset dena, {to za Petrov e znak za totalitaristi~kite re`imi, namesto da bide politi~ki zrel i seriozno

da gi sogleda i prifati zabele{kite od Brisel i Va{ington.

“Zemjata stagnira na sekakov plan. Ekonomski najmnogu, no s$ pogolema e i nesigurnosta i stravot od konflikti. Dodeka diplomatite otvoreno pora~uvaat deka sme na pogre{en pat i duri predviduvaat apokalipti~ni scenarija za idninata na Makedonija, ako vladata ne go smeni kursot, ironi~no e premierot da go vperuva prstot vo opozicijata i od nas da bara odgovornost za sostojbite”, veli Petrov.

Petrov go povika Gruevski da prestane so podelbite na patrioti i predavnici i lin~ot protiv site onie koi ne mislat kako vladeja~koto mnozinstvo, i opozicijata i diplomatite i novinarite.

“Ne ja provocirajte reakcijata na SDSM. Nie se vozdr`uvavme od silni reakcii dosega od patriotski pri~ini, no ako prodol`ite vaka, }e reagirame i toa }e bide nekolkuiljadi pati posilno od toa {to vie go pravite so 40 va{i partiski vojnici pred na{eto sedi{te.

Vrazumete se i prezemete odgovornost za sopstvenata zemja, namesto da se odnesuvate kako kamikazi”, pora~uva Petrov.

Na vakvite direktni prozivki, premierot Gruevski odgovori so kontra- obvinuvawa, deka pratenikot Petrov ne znael {to pra{uva i deka odr`al govor baziran na pi{uvawata na vesnicite, bez konkretni zabele{ki i pra{awa. Za toa dali i kolku se ~uvstvuva odgovoren za kritikite na me|unarodniot faktor, Gruevski povtorno re~e deka ne se pronao|a vo niv, oti tie se odnesuvale na onie politi~ki subjekti koi go minirale ohridskiot dogovor.

“Vo otsustvo na konkretna tema, generalniot sekretar na SDSM vo svojot govor nafrlil s$ {to videl kako naslov po mediumite.

Ovaa vlada raboti so seta svoja sila da gi podobri rabotite na site planovi i pravime s$ {to e vo na{a mo} za realizacija na dr`avnite strate{ki celi.

Premierot, vo negov stil, i ovoj pat $ pora~a na opozicijata deka e siguren oti gra|anite ja cenat negovata rabota i deka na slednite izbori }e go poka`at toa.

PREMIEROT IM PI[A NA POLITI^KITE LIDERI

GRUEVSKI BARA PODDR[KA ZA USTAVNITE IZMENI!

remierot Nikola Gruevski so pismo gi povika liderite na najgolemite politi~ki partii da gi poddr`at predlo`enite izmeni na Ustavot, vo nasoka na ponatamo{no podobruvawe na stepenot na negovata nezavisnost. „Dlaboko sme uvereni deka na{ata inicijativa be{e izdr`ana i kvalitativno efektuira~ka i vo

P

vreme koga }e procenime deka se sozdadeni uslovi za takva aktivnost, vreme koe zavisi i od Va{ata i od podgotvenosta na Va{ite partii za podobruvawe na sostojbite, povtorno }e go stavime ova pra{awe na razgleduvawe.

Vo me|uvreme, Vladata }e prodol`i so sproveduvaweto na reformite vo pravosudniot sistem na dr`avata preku vnesuvawe na nov kvalitet

vo postavenosta na sistemot i nadgradba na ~ove~kiot potencijal koj participira vo toj sistem, preku izmeni i dopolnuvawa na zakonskite re{enija od ovaa oblast”,stoi vo pismoto na premierot. Gruevski veli deka ima vpe~atok deka politi~kite partii koi bea povikani na liderskata sredba, na koja treba{e da se pretstavi idejata i da se postigne

soglasnost po odnos na ova pra{awe, nemaat interes vo ovoj moment da se izvr{i predlo`enata promena. Motivite za neprifa}aweto na na{iot predlog i ponatamu mi se nepoznati i mo`e samo da gi pretpostavime, no vo sekoj slu~aj za mene e nesfatlivo kako partiite koi postojano deklarativno se zalagaat za reforma vo pravosudniot sistem, sega konkretno na

delo ne sakaat toa da go ostvarat. Vpe~atokot na nepodgotvenost na liderite na politi~kite partii da gi prifatat iniciranite predlozi od na{a strana za izmena i dopolnuvawe na Ustavot na Republika Makedonija i podobruvawe na sudskiot sistem, dopolnitelno mi se potvrdija vo periodot koj sleduva{e.

Serioznata i dr`avni~ka rabota na pristapuvawe

kon ustavni izmeni, be{e pretvorena vo simulacija na prostor za emitirawe na politi~ki stavovi, ~ija cel be{e obid za kratkoro~no podobruvawe na partiskite rejtinzi, me|udrugoto i preku otvorawe na pra{awa koi zadiraat vo sferata na me|uetni~kite odnosi, a ne interesot na dr`avata. @ alam {to procesot be{e kompletno dezavuiran.

FOKUS

30.04.2010

7

PLANOT NA EU I NA MMF ZA SPAS, NE VLEVA OPTIMIZAM

GRCIJA PRED BANKROT?!

SPASIJKA JOVANOVA jovanova@kapital.com.mk

VASE CELESKA

Celeska@kapital.com.mk

ankrotot na Grcija ve}e ne e samo glavobolka na gr~kiot premier Jorgos Papandreu.

Ne postoi politi~ar vo Evropa, pa i vo SAD {to ne e ispla{en za posledicite, odnosno domino-efektot {to mo`e da go predizvika serioznata finansiska kriza vo koja se nao|a najju`nata evropska dr`ava. Optimizmot {to saka{e da go ra{iri gr~kiot minister za finansii Jorgos Papakonstantinu so porakata deka “Site {to se oblo`uvaat na bankrotot na Grcija, }e ostanat bez ga}i”, se vra}a kako bumerang.

Bankrotot na Grcija e glavna tema na aktuelniot sostanok na G-20.

Germanskata kancelarka Angela Merkel i amerikanskiot pretsedatel Barak Obama se na “`e{ka” linija vo vrska so Grcija. Prviot ~ovek na Me|unarodniot monetaren fond, Dominik [tros Kan, ne mo`e da gi dobroi parite {to treba da gi odvoi kako kreditna pomo{ za Grcija, koja vo narednite tri godini }e dostigne 120 milijardi evra. Pretsedatelot na Evropskata komisija, @oze Manuel Baroso, verojatno se kae {to se soglasi

B

Ne postoi politi~ar vo Evropa, pa i vo SAD {to ne e ispla{en za posledicite, odnosno domino-efektot {to mo`e da go predizvika serioznata finansiska kriza vo koja se nao|a Grcija. Optimizmot {to saka{e da go ra{iri gr~kiot minister za finansii Jorgos Papakonstantinu so porakata deka “site {to se oblo`uvaat na bankrotot na Grcija, }e ostanat bez ga}i”, sega se vra}a kako bumerang. Planot za spas te`i 120 milijardi evra, no dali }e bide dovolen za da ja spasi Grcija od bankrot? na vtor mandat, koj mo`e neslavno da mu zavr{i tokmu poradi gr~kite finansiski problemi, koi sekojdnevno ja podjaduvaat vrednosta na evroto i ja zagrozuvaat stabilnosta na evrozonata. Tragedijata da bide pogolema, na vrat mu se obeseni i [panija, Portugalija, Italija, Irska. Samo gr~kiot premier Jorgos Papandreu ne priznava poraz iako sekojdnevno, na teren ili po telefon, moli za pari~na pomo{.

Gr~kata kriza se zakanuva da ja destabilizira celata Evropska unija. Finansiskata kriza {to se {iri od Grcija e mnogu posilna i poopasna od padot vo SAD po kolapsot na Volstrit i na redica investiciski banki. Se stravuva deka taa }e `ari u{te dolgo i deka nema da zavr{i samo so Grcija, tuku }e zafati i drugi zemji. Vo toa se prili~no ubedeni i vo MMF, pa ve} e baraat dopolnitelni sredstva od postabilnite dr`avi za da mo`at da gasnat po`ari vo rizi~nite.

EVROTO NA UDAR Glavnata maka na evropskite lideri vo momentot e kako da ja sovladaat nestabilnosta vo evrozonata koja doa|a kako reakcija na gr~kata dol`ni~ka kriza. Otkako rejtingot na Grcija, Portugalija i na [panija be{e spu{ten na nezadovolitelno

nivo, evroto padna na najnisko nivo godinava, {to uka`uva na toa kolku te{ko }e & bide na Evropa da gi sovlada problemite. Planot e donesen i te`i 120 milijardi evra.

Zasega se izvesni 45 milijardi evra. No dali e dovolno efikasen i obemen?

Spored Evropskata centralna banka, dogovorot za pomo{ na Grcija e presvrt vo krizata i poka`uva deka se apsurdni {pekulaciite za raspa|awe na evrozonata i nemo`nosta na Grcija da gi servisira dolgovite. No, ministrite za finansii od Grupata 20 v~era zapo~naa konsultacii za krizata vo Grcija. Tie ja razgleduvaat mo`nosta kako da se iskoristat neodamna sozdadenite specijalni stabiliziciski rezervi na MMF vo visina od 750 milijardi dolari.

Prvi~no be{e planirano parite da se koristat za poddr{ka na najsiroma{nite zemji, no sega G-20 i MMF se podgotveni da im dodelat 200 milijardi dolari na Grcija, Portugalija i na [panija.

“So sekoj izguben den situacijata stanuva s$ polo{a, ne samo vo Grcija, tuku i vo celata EU. Doverbata na evrozonata se stava pod znak pra{alnik i zatoa treba da se dejstvuva brzo i silno”, predupredi

Dominik [tros- Kan, direktorot na MMF. Papandreu povika za razumni uslovi pri davaweto krediti za Grcija. “Vladata primenuva mo{ne ambiciozna programa, buxetot se sproveduva normalno, naporite davaat rezultati. Grcija saka vnimanie i vreme, {to se poka`a kako najskapo ne{to vo ovaa kriza”, izjavi toj. Gr~kiot premier gi povika evropskite partneri da ne ostavaat “eden mal ogan, edna iskra, da izleze nadvor od kontrola i da stane zakana za evrozonata”. Papandreu istakna deka e podgotven da prezeme bolni merki i dlaboki strukturni promeni vo instituciite i ekonomijata za izlez od krizata.

Nemu mu be{e najte{ko da ja ubedi Merkel da & se pomogne na Grcija.

Germanija otide duri dotamu {to najavi vo bliska idnina izleguvawe od monetarnata unija za da ja za{titi stabilnosta na cenite otkako gr~kata kriza ja pretvori evrozonata vo region na fiskalna razedinetost.

No, Merkel veti deka Germanija }e go ispolni svojot del za za{tita na evroto. Germanija ne saka da dade 30 milijardi evra po sekoja cena.

Merkel na ovaa tema telefonski razgovara{e i so Obama. Tie se

O^EKUVAM GR^KITE INVESTITORI DA OSTANAT VO MAKEDONIJA Ministerot za finansii, Zoran Stavreski, o~ekuva najgolem del od gr~kite investitori da go zadr`at biznisot vo Makedonija. Toj najavi deka dr`avata }e se spravuva so efektite od ekonomskata kriza vo Grcija so komparativnite prednosti i so prodol`uvawe na disciplinirano vodewe fiskalna politika i ostvaruvawe dobri makroekonomski rezultati.

“Eventualnoto zatvorawe na granicata poradi {trajkovi ili socijalni nemiri vo Grcija, sekako, } e ima vlijanie vrz obemot na trgovijata. Investitorite od Grcija, vo vakvi vremiwa gledaat kade imaat najniski tro{oci za da prodol`at so biznisot. Tie tro{oci se mnogu poniski vo Makedonija, otkolku vo Grcija, taka {to o~ekuvam najgolem del od niv da go zadr`at biznisot vo na{ata zemja”, izjavi Stavreski.

Spored nego, krizata vo Grcija prerasnuva vo evropska. “Percepcijata na investitorite za Grcija, no i za celiot region, avtomatski se vlo{uva, i toa, sekako, ne mo`e da e pozitivno za Republika Makedonija. Za `al, ima malku raboti koi mo`eme da gi napravime, osven da prodol`ime so disciplinirano vodewe fiskalna politika i ostvaruvawe dobri makroekonomski pokazateli, kako i dosega, so cel da poka`eme deka ima razlika. Makedonija i spored uslovite za biznis i spored visinata na buxetskiot deficit i na BDP, pretstavuva stabilna ekonomija koja se razlikuva od ovie zemji i nema problem so nadvore{nata zadol`enost”, re~e ministerot za finansii.

DOMINIK [TROS-KAN DIREKTOR NA MMF “So sekoj izguben den situacijata stanuva s$ polo{a, ne samo vo Grcija, tuku i vo celata EU. Doverbata na evrozonata se stava pod znak pra{alnik i zatoa treba da se dejstvuva brzo i silno”. dogovorija da ja povikaat Atina na “re{itelna akcija” vo spravuvawe so ekonomskata kriza.

“Dol`ni~kata kriza vo Grcija predizvikuva golema zagri`enost kaj pretsedatelot i nie problemot go sledime od blisku”, re~e portparolot na Belata ku}a, Bil Barton.

Merkel dolgo vreme se dvoume{e za kakva bilo pomo{ za izvlekuvawe na Grcija od dol`ni~kata kriza, no namaluvaweto na gr~kiot krediten rejting na nivo na junk (|ubre) ja natera germanskata vlada da prezeme poagresiven stav.

Ovaa vest gi natera i institucionalnite investitori da gi ukinat fondovite za Grcija. Kamatata na 10-godi{nata gr~ka dr`avna obvrznica dostigna 11%. Vo sli~na sostojba se i obvrzncite na Portugalija, Irska, Francija, Italija i [panija. Evropskata komisija gi povika site akteri na finansiskite pazari, posebno agenciite za bonitet, odgovorno i strogo da go procenuvaat rizikot pri kupuvawe gr~ki obvrznici.

“Grcija de fakto vo toj period treba da bide trgnata od finansiskite pazari”, izjavi Jirgen Tritin, zastapnik na “zelenite” vo germanskiot parlament.

KRIZATA SE [IRI VO EVROPA EU i razvieniot svet se vo panika zatoa {to krizata zafa}a s$ pove} e zemji. Standard i Purs go namali rejtingot na [panija na AA od AA+ poradi vlo{uvawe na buxetot i slabite ekonomski izgledi na zemjata. Ova zna~i deka {panskata ekonomija }e se soo~i so dolgotraen period na slaba aktivnost. Realniot rast na BDP }e bide okolu 0,7% godi{no vo periodot od 2010 do 2016 godina. prodol`uva na str.21

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

O

G

L

A

S

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

O

G

L

A

S

OP[TESTVO

30.04.2010 PRISTIGNA PRVATA OD 130-TE NAJAVENI GRUPI HOLANDSKI TURISTI

MAKEDONSKO-KOSOVSKI BIZNIS-FORUM VO SKOPJE ospostavuvawe kontakti me|u makedonskite i kosovskite stopanstvenici i zajaknuvawe na trgovskata razmena me|u ovie dve zemji be{e celta na v~era{nniot biznis-forum, "Biznis tu biznis", na koj, pokraj 30-ina kompanii, u~estvo zedoa i ministerot za ekonomija na Makedonija, Fatmir Besimi i zamenik-ministerot za trgovija i industrija na Kosovo, Januz Kastrati. Makedonija i Kosovo imaat odli~na sorabotka i na politi~ki i na ekonomski plan. 4% od trgovskata razmena na zemjava se ostvaruva so Kosovo, dodeka 403 makedonski kompanii, so vkupno 1249 vraboteni, se investitori tamu. Vkupniot

V

MAKEDONIJA POTPI[A DEKLARACIJA ZA IZGRADBA NA KORIDOROT 8

inistrite za transport na Makedonija, Albanija, Bugarija i Italija na ministerskata konferencija „Koridor 8: most me|u Jadransko i Crno More” {to se odr`a v~era vo Tirana, potpi{aa zaedni~ka deklaracija.

Spored Ministerstvoto za transport, na konferencijata, ministerot Mile Janakieski odr`a bilateralni sredbi so svoite kolegi od Italija Altero Mateoli, od Bugarija Aleksandar Cvetkov i od Albanija Sokol Olda{i.

Na sredbite stanalo zbor za mo`nostite za doizgradba i podobruvawe na patniot i `elezni~kiot del od Koridorot 8 koj pominuva niz Republika Makedonija, za ~ija realizacija ministrite za transport ja izrazile svojata poddr{ka.

M

DOM BARA IZMENA NA ZAKONOT ZA VODI emokratskata obnova za Makedonija inicira izmeni na Zakonot za vodi, so koi bara primena na integriraniot pristap za upravuvawe so vodi od po~etokot na narednata godina, namesto od 2014 godina, kako {to e utvrdeno so postojniot zakon.

"So izmenata }e napravime integriraniot pristap da po~ne da se primenuva od po~etokot na slednata godina, odnosno, da ne se ~eka ~etiri godini, zatoa {to vo tekot na tie godini, pokraj lo{i zabele{ki vo Izve{tajot na Evropskata komisija, bi dobile i zabrana za koristewe na mnogu evropski fondovi", smeta pretsedatelkata na DOM i prateni~ka, Liljana Popovska.

So izmenite }e se spre~i povtoruvawe na neodamne{nata sostojba vo dogovaraweto na nadle`nostite za prezemawe aktivnosti poradi poka~enoto nivo na Ohridskoto Ezero, koga se dogovaraa desetina institucii na nacionalno i lokalno nivo.

D

VO MAKEDONIJA MEDIUMITE SE DELUMNO SLOBODNI

pored izve{tajot na nevladinata Fridom Haus za 2009 godina, Makedonija ima samo 47 poeni, odvaj dovolni za ocenka "delumno slobodna" koga e vo pra{awe slobodata na pe~atot. Vkupniot broj poeni se presmetuva spored pravnite, politi~kite i ekonomskite okolnosti vo dr`avata. Spored ovoj izve{taj, makedonskite zakoni garantiraat bazi~na (osnovna) za{tita na slobodata na pe~atot, a vlasta generalno go po~ituva ova pravo na mediumite.

Od Fridom Haus zabele`uvaat deka kaj nas novinarite se s$ u{te predmet na krivi~ni i gra|anski prijavi, iako zatvorot e isklu~en kako kazna.

Se spomnuva slu~ajot na kolumnistot Qubomir Fr~ovski koj treba da plati 45.600 dolari za kleveta na premierot Gruevski. Vo izve{tajot se konstatira deka Sovetot za radiodifuzija, kako i nacionalniot servis MRTV, i ponatamu se finansirani od Vladata i zatoa se zavisni od nea, a se spomenuva i izrazenata politi~ka pristrasnost kaj nekoi televiziski ku}i vo tek na predizbornata kampawa, pri {to posebno se poso~uva MTV kako poddr`uva~ na vladeja~kata partija.

S

uvoz {to Kosovo go ostvaruva od makedonskite kompanii, momentalno iznesuva 203 milioni evra. Spored ministerot Besimi, ekonomskata kriza nemala golemo vlijanie vrz makedonsko-kosovskata razmena, poradi samata struktura na kosovskata ekonomija.

rvata grupa od 130te najaveni grupi so holandski turisti koi sezonava }e dojdat vo Makedonija, deneska pristigna vo Skopje so ~arter-let na Transavia. Grupata be{e pre~ekana od ambasadorkata na Holandija, Simone Filipini, pretstavnici na grad Skopje i upravata na skopskiot aerodrom "Aleksandar Veliki". Od 29 april 2010 godina, Transavia, kompani-

P

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

jata–}erka na holandskiot nacionalen prevoznik KLM, }e realizira najmalku 27 ~arter-letovi od Holandija za Makedonija i obratno. Kako rezultat na dogovorot me|u Transavia, Karatanova Turs, holandsko–makedonski turoperator i aerodromot "[iphol" vo Amsterdam, vo periodot od april do oktomvri godinava, najmalku edna{ nedelno }e ima letovi od Amsterdam do Skopje i Ohrid.

O

G

L

A

S

9

10 30.04.2010

OP[TESTVO

ZEMJODELSKI EKSPERTI PREPORA^UVAAT

MAKEDONIJA MORA DA GO PROMENI SISTEMOT NA SUBVENCII GORAN LEFKOV

lefkov@kapital.com.mk

akedonija mora da go promeni sistemot na podelba na zemjodelskite subvencii, tvrdat makedonskite eksperti za zemjodelstvo. Neophodna e itna reforma na sistemot, zatoa {to sega{niot sistem ne vodi kon razvoj.

Subvenciite sega ne se vrzuvaat za konkretni rezultati, tuku se ispla}aat direktno, po zemjodelska povr{ina.

Toa e neodr`livo i zatoa mora da se promeni, tvrdat ekspertite, potenciraj}i ja potrebata od definirawe koi kategorii na proizvoditeli na hrana mo`at da koristat subvencii. Sumite ne se za potcenuvawe. Makedonskite zemjodelci godinava imaat na raspolagawe 100 milioni evra subvencii, {to e za 60% pove}e od prethodnata godina.

Dokolku ovie pari se raspredelat podobro, makedonskoto zemjodelstvo }e ima pogolema {ansa za napredok.

Iako ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, Qup~o Dimovski, smeta deka na~inot na raspredelba na subvenciite e dobar i deka "apsolutno se opravdani vlo`uvawata vo zemjodelstvoto", Dragan Dimitrievski, dekan na Fakultetot za zemjodelski nauki i hrana, tvrdi deka se neophodni izmeni na Pravilnikot za subvencii. Toj prepora~uva da se pravat

M

Direktniot sistem na raspredelba na zemjodelskite subvencii e neodr`liv.

Eksperti za "Kapital" komentiraat deka subvenciite mora da se vrzuvaat za kvalitetno i standardizirano zemjodelsko proizvodstvo

100

milioni evra zemjodelski subvencii se predvideni za 2010 godina

pove}egodi{ni programi za subvencionirawe vo zemjodelstvoto, koi se standardni vo Evropskata unija i koi na zemjodelcite }e im ovozmo`at da go planiraat proizvodstvoto na podolg rok.

"Nie sega nemame obvrska da gi primenuvame evropskite standardi, no bidej}i sme kandidat za vlez vo Unijata, mora da gi implementrame standardite za subvencionirawe vo EU. Zatoa, najdobro e toa da go pravime postepeno", smeta Dimitrievski.

Sega{niot sistem na subvencionirawe, koj se menuva od godina vo godina, ne dava mo`nost za planirawe na zemjodelskoto proizvodstvo na podolg rok.

"Sistemot na subvencii vo Makedonija e neodr`liv i vo sprotivnost so sistemot na parcijalno pla}awe, usvoen vo Evropskata unija. Jas veruvam deka so zapo~nuvaweto na pregovorite so EU, Ministerstvoto za zemjodelstvo }e bide pod lupa", smeta ekspert od Zemjodelskiot fakultet od [tip, koj saka da ostane anonimen.

Ova, denovive, se slu~uva vo sosedna Bugarija, koja pod pritisok na Brisel, mora{e da donese nov za-

kon za subvencionirawe vo zemjodelstvoto. Otsega zemjodelcite i zemjodelskite stopanstva }e se podelat vo dve grupi: proizvoditeli na hrana nameneta za pazar i proizvoditeli na hrana za li~na potro{uva~ka. So novite pravila, nema da im sleduvaat dr`avni subvencii na onie koi proizveduvaat hrana samo za li~na potro{uva~ka. Subvenciite }e se podelat samo me|u onie koi proizveduvaat zemjodelski

proizvodi koi se nameneti za pazarna proda`ba. Poradi brojnite nedoslednosti vo sistemot na subvencionirawe, Bugarija mo`e da ostane bez subvencii od 200 milioni evra i zatoa mora{e da go menuva Zakonot za zemjodelstvo.

Profesorot Dimitrov govori tokmu za ovie promeni koi neminovno }e dojdat vo sistemot na subvencionirawe.

Makedonija mora da gi primenuva evropskite standardi za proizvodstvo na hrana.

Opoziciskiot

SDSM od sobraniskata govornica, povtorno go otvori pra{aweto, kolku im dol`i dr`avata na firmite po osnova na povrat na DDV i drugi neplateni obvrski za izvr{eni uslugi kon Vladata. Pratenicite na SDSM u{te edna{ gi pra{aa premierot i ministerot za finansii da ka`at vo javnosta, kolku pari dol`i Vladata kon privatniot sektor i kako planira da gi ispolni svoite obvrski.

Vlasta i ponatamu negira deka ima problemi so podmiruvaweto na obvrskite kon privatniot sektor.

Za da se iznese hrana na evropskite pazari, mora da se poseduvaat standardi.

Agenciite za standardizacija }e izdavaat sertifikati i so niv proizvoditelite na hrana }e mo`at da apliciraat za subvencii. Dokolku saka da zeme subvencii, proizvoditelot treba da obezbedi sertifikat Global gap i so nego da aplicira za subvencii. Toa konkretno zna~i deka ne mo`ete da zemete pari za proizvodstvo na domati, dokolku tie ne se

spakuvani vo gajbi, dokolku ne se izmieni i dokolku ne se podgotveni za transport.

Pred da izlezat od kompanijata, mora prethodno da se proverat od nekoja kompanija koja }e dava sertifikat za toj proizvod. Dokolku sakate da zemete subvencii }e mora da gi ispolnite ovie standardi. Vie mo`ete i ponatamu da prodavate na pazari, no za ova proizvodstvo ne sleduvaat subvencii, smetaat ekspertite.

@ELEZNICI SE U[TE BEZ PLATA!? pozicijata alarmira deka problemite so docneweto na platata vo javnoto pretprijatie Makedonski `eleznici se prodlabo~uvaat i ja povikaa vlasta na odgovornost. Ministerot Stavrevski objasni deka dr`avata ne e odgovorna za problemite na akcionersko dru{tvo koe samostojno rakovodi so svojot buxet.

“Pretprijatijata koi se akcionerski dru{tva samostojno treba da gi zarabotat sredstvata za plati. Pomagame onolku kolku {to se mo`nostite na buxetot i sredstvata za plati za M@ se ve}e prefrleni vo delot na kontribucija na dr`avata.

Pomagame, no barame od pretprijatijata rezultati za da gi naterame da mislat na na~in kako {to nalaga ekonomskata logika”, dodade ministerot Stavreski.

O

OPOZICIJATA POVTORNO GO OTVORI PROBLEMOT SO DOLGOT NA DR@AVATA KON FIRMITE

KA@ETE KOLKU PARI MU DOL@ITE NA STOPANSTVOTO! ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

poziciskiot SDSM povtorno go otvori pra{aweto, kolku im dol`i dr`avata na firmite po osnova na povrat na DDV i drugi neplateni obvrski za izvr{eni uslugi kon Vladata.

Na v~era{nite prateni~ki pra{awa, pratenikot na SDSM Marjan Nikolov u{te edna{ gi pra{a premierot i ministerot za finansii da ka`at vo javnosta, kolku pari dol`i Vladata kon privatniot sektor i kako planira da gi isplni svoite obvrski.

“Dvajca ministri od Vladata

O

davaat razli~ni izjavi koga stanuva zbor za docneweto na povratot na DDV kon firmite.

Kako e mo`no ministerot za finansii da vika deka nema docnewe, a ve}e sledniot den vicepremierot Pe{evski go potvrduva problemot i duri ka`uva deka se docni so otplata na okolu 300 milioni denari za vra}awe na DDV? Osven toa, neka ka`e Vladata kone~no kolkav e dolgot na dr`avata kon grade`nite firmi za izveduvawe na vladinite proekti, kon farmacevtskite firmi za nabavka na lekovi ili kon importerite za nabavka na avtomobili? Vospostavuvate dvoen ar{in kon ispolnuvaweto na obvrskite. Koga

Vladata docni, nikomu ni{to, a koga docnat firmite se kaznuvaat so ogromni kazni.

Toa e neodgovorna politika”, izjavi Nikolov od sobraniskata govornica.

Pratenikot Nikolov izjavi deka spored nivnite procenki, dolgot na dr`avata kon firmite se dvi`i od 50 do 70 milioni evra, no ministerot za finansii Zoran Stavreski i ovoj pat ne odgovori precizno kolku pari im dol`i Vladata na kompaniite.

“Spored site ocenki, Vladata uspeva dobro da se spravi so krizata i vo najkratok vremenski rok da gi ispolnuva svoite obvrski za vra} awe na DDV i da go isplati

ostanatiot dolg kon firmite.

Samo za 30 dena se isplonuvaat obvrskite kon firmite koi dostavuvaat prijavi na 30 dena. Visinata na dolgot postojano se menuva vo zavisnost od dostasuvaweto na fakturite i pristignuvaweto na novi fakturi.

Nie odgovorno ja vodime fiskalnata politika i toa e ocenka na site me|unarodni finansiski institucii“, odgovori ministerot za finansii Stavreski.

Spored nego, site ministerstva imale dovolno pari za navreme da gi isplatuvaat obvrskite kon firmite i na toj na~in se odr`uvala

likvidnosta vo ekonomijata.

Opozicijata na prateni~kite pra{awa otvori i nekolku drugi klu~ni ekonomski problemi so koi se soo~uva zemjata vo uslovi na kriza, kako ogromniot pad na industriskoto proizvodstvo, golemiot buxetski deficit i zadol`uvaweto vo stranstvo za finansirawe na deficitot, potfrluvaweto na kampawata za stranski investicii. Vladata odgovori deka posveteno i odgovorno ja vodi fiskalnata politika i deka vo uslovi na kriza, predizvicite i problemite ne mo`e voop{to da ne se po~uvstvuvaat.

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

O

G

L

A

S

12 30.04.2010

KOMENTARI I ANALIZI

POJADOK SO DEN

ME^KINO BUDEWE o berzanskata simbolika so me~kata i bikot se zame{a u{te edno `ivotno - sviwata. Akronimot “PIGS” (sviwi) e referenca koja pazarite na kapital im go dodelija na Portugalija, Italija, Grcija i [panija poradi stravot od prelevawe na gr~kata dol`ni~ka kriza.

Zapletot od te{kata berzanska bitka me|u bikot i me~kata za koja govorev vo minatata kolumna, ovaa nedela izleze na videlina. Berzite {irum svetot zna~ajno padnaa.

Glavnite indeksi vo Evropa padnaa za okolu 6%, dodeka indeksot Dau Xons na Wujor{kata berza padna za okolu 3%. Bikot vladee{e so berzite vo poslednava godina, no, mi se ~ini deka ovaa nedela, me~kata gi poka`a svoite zabi.

Pra{aweto sega e dali me~kata definitvno se rasoni ili povtorno }e zaspie vo hibernacija?

Glavnata pri~ina za pesimizmot e, pretpostavuvam site znaete - Grcija!. Me|unarodnata rejting-agencija Stadard i Purs go namali kreditniot rejting na gr~kiot dolg na BB+.

Toa zna~i deka gr~kiot dolg dobi status na takanare~en “xank dolg”.

Inaku, angliskiot zbor “xank” zna~i “|ubre”. No, pred premnogu da se izraduvame na makite na na{iot ju`en sosed, po~ituvani ~itateli, treba da napravime edna poop{irna analiza, za da vidime zo{to problemite na edna mala i irelevantna ekonomija kako Grcija (vo kontekst na sevkupnata ekonomija na Evropa) gi potresuva berzite {irum svetot.

Vo berzanskata simbolika so me~kata i bikot se zame{a u{te edno `ivotno - sviwata (na ang-

V

liski pig). Akronimot sostaven od prvite bukvi na imiwata na Portugalija, Italija, Grcija i [panija (na angliski Spain) ili skrateno “PIGS” (sviwi) e referenca koja pazarite na kapital im go dodelija na ovie zemji poradi nivniot golem nadvore{en dolg.

Prvo, i pred s$, slu~uvawata na evropskite berzi ovaa nedela ne se samo refleksija na ekonomskite problemi vo Grcija. Pogolem, a realno i mnogu postra{en, e potencijalniot problem so eventualnoto prelevawe na gr~kiot problem kaj drugi zemji vo Evropskata unija.

Poto~no, osnovniot problem na Grcija, pregolemoto nadvore{no zadol`uvawe sporedeno so brutodoma{noto proizvodstvo, e isto taka prisuten i vo nekolku drugi zemji vo EU. [to se odnesuva do Grcija, ve}e se postavuva pra{aweto dali ovaa zemja, voo p{to, e kreditosposobna da go ispla}a svojot dolg vo idnina? Pazarite na kapital i berzite o~igledno stanuvaat s$ popesimisti~ki. I pokraj najavite za finansiski paket za Grcija finansiran od EU i MMF, pazarite na kapital ne se ubedeni deka ova }e bide dovolno za da ja izvle~e zemjata od krizata. Gr~ki obvrznici so dvegodi{en rok na dospevawe izgubija na cena do toj stepen {to nivnata momentalna kamatna stapka iznesuva fantasti~ni 18% na godi{no nivo. Ako se sporedat so makedonskite tri i pol-godi{ni evroobrznici izdadeni vo juni 2009 godina, koi momentalno se trguvaat na me|unarodnite pazari na kapital so kamatna stapka od okolu 9% na godi{no nivo, izleguva deka percepciite za

kratkoro~nata kreditosposobnost na Republika Makedonija se dvojno podobri od onie koi me|unarodnite pazari na kapital & gi davaat na Grcija.

Faktot {to Germanija s$ u{te ne zastanuva cvrsto zad finansiskata pomo{ na Grcija, vo golema mera isto taka pridonesuva za nesigurnosta okolu sudbinata na gr~kiot dolg. Fakt e deka Germanija, koja dolgi godini nanazad e “blagajnikot” na EU, po~nuva da se zapra{uva do koga }e treba da gi finansira poslabite ~lenovi na Unijata. No, vo razmisluvaweto na germanskite politi~ari mora da e i dilemata okolu praveweto presedan, dokolku Germanija gi dade neophodnite finansiski sredstva za da ja izvle~e Grcija od kriza. Vo tek se i va`ni lokalni izbori vo Germanija koi treba da se odr`at na 9-ti maj. Odredeni germanski mediumi javno ja napa|aat Grcija.

Nekoi od poradikalnite duri sugeriraat i deka Grcija treba da bide isfrlena od evrozonata. No, u{te pova`en politi~ki moment e deka javnoto mislewe vo Germanija e negativno nastroeno kon Grcija.

Poto~no, vo javnite anketi, pove} e od 80% od ispitanicite mislat deka Germanija ne treba da ja vadi Grcija od nejzinata kriza preku obezbeduvawe na germanska finansiska pomo{. Germanskiot minister za finansii prvi~no se izjasni deka Germanija nema da obezbeduva finansiska pomo{ za Grcija, no, sepak, podocna reterira{e od toj stav. Zna~i, politi~kata bitka na Merkel po ova pra{awe voop{to ne e lesna.

Sepak, izvlekuvaweto na Grcija, posebno ako e zaedni~ki finansirano od EU (glaven izvor na sredstva od Germanija) i MMF, samo po sebe ne prestavuva poseben problem, imaj}i ja predvid goleminata na gr~kata ekonomija.

No, vistinskata dilema e kako }e se postapi vo idnina, dokolku i drugite “PIGS”-zemji finansiski

potonat? Edno e da se izvle~e Grcija, sosema druga matematika pretstavuva dolgot na Portugalija, Italija i [panija.

Tokmu vo toa e i dilemata na germanskite politi~ari. No, sega doa|ame do najinteresniot moment.

Me|unarodnata rejting-agencija Standard i Purs sugerira deka dokolku ne se najde modus da se izvle~e Grcija od finansiskata kriza, sopstvenicite na gr~kite obvrznici (tie koi prvi~no & gi zajmile parite na Grcija) potencijalno mo`e da izgubat do 200 milijardi evra. Se razbira, Grcija, bukvalno, bi oti{la vo bankrot, no vistinskite zagubi }e gi podnesat i tie koi & gi zajmile parite na Grcija. A, koi se tie, vsu{nost?

Najgolem del od sopstvenicite na gr~kiot dolg se komercijalni banki od Evropa. I, se razbira, golem del od tie evropski banki se, vsu{nost, banki od Germanija.

Zna~i, Germanija mo`e da izgubi i vo slu~aj da & dade finasiska pomo{ na Grcija i vo slu~aj da ja ostavi Grcija da se snao|a sama.

Problemot za Germanija, ako odlu~i da ja izvle~e Grcija, e deka }e napravi presedan i za eventualno spasuvawe na ostanatite tri “PIGS”-zemji. No, vakvoto spasuvawe bi ja ~inelo Germanija daleku pove}e od spasuvaweto na Grcija. Dokolku, pak, Grcija "rikne", ne gubi samo Grcija, tuku i site banki koi & zajmile pari na Grcija. Pri vakvo scenario, prelevaweto na problemot mo`e mnogu brzo da se pro{iri i vo ostanatite “PIGS”-zemji.

No, kone~niot i vistinskiot problem }e nastane dokolku posledicite od ovaa kriza se preleat i vo golemite evropski komercijalni banki, kako, na primer, Doj~e Bank. Dokolku likvidnosta na nekoi od tie banki serizozno se zagrozi poradi zagubite od zajmicite koi gi imaat dadeno na “PIGS”-zemjite, mo`e da se slu~i bankarskiot sektor vo Evropskata unija da pomine

DEN DON^EV ekonomski analiti~arr

preku sli~na epizoda kako {to pomina bankarskiot sektor vo SAD vo 2008 godina. [picot na taa kriza be{e kolapsot na Leman Braders vo septemvri 2008 godina. Globalnite ekonomski posledici izlegoa na videlina nabrzo potoa.

Dokolku se stvori seriozna kriza vo evropskiot bankarski sector, kako rezultat na nesposobnosta na “PIGS”-zemjite da gi ispla} at svoite dolgovi, realnite ekonomski posledici vrz Evropa, isto taka, mnogu brzo } e izlezat na videlina.

Mene mi se ~ini deka me~kata definitivno e razbudena. Nejzinata {epa }e stigne i do Makedonska berza, koja, za volja na vistinata, vo poslednite dvanaeset meseci i onaka ne vide mnogu }ar od tr~aweto na bikot. A vrednosta na MBI 10 od 2 000 do 2 200 indeksni poeni stanuva bliska realnost!

No, bez dilema. Jas os tanu vam vo }o{eto na me~kata.

KRIZATA VO GRCIJA MO@E DA PREDIZVIKA DOMINO-EFEKT ritanskite parlamentarni izbori se odr`uvaat vo centarot na parohiski meur. Evropskata situacija jasno se nametnuva vo britanskite predizborni kampawi, vo koi Dejvid Kameron se umilkuva na evroskepti~noto krilo na konzervativnata partija.

Nik Kleg podobro i ne bi se prona{ol vo nekoga{nata poddr{ka za priklu~uvawe na Britanija kon evrozonata, a Gordon Braun preferira da gi zadr`i uslovite na debatata kolku {to e mo`no pove}e definirani.

Krzata vo Grcija }e go promeni seto ova. Ovaa katastrofa e pregolema za da se ignorira. Gi postavuva pra{awata ne samo za na~inot na koj se spravuva so problemot, tuku i za natamo{nata egzistencija na evroto kako zaedni~ka evropska valuta. Vo kratki crti se postavuva pra{aweto: dali Britanija e idnata Grcija?

Ako se razgledaat problemite eden po eden, minatiot oktomvri Atina prizna deka prethodnata vlada la`ela za goleminata na crnata dupka vo javnite finansii, a vo toj moment situacijata be{e seriozna, no samo lokalno, bez realni implikacii za koja bilo druga zemja. Posle {est meseci odlagawe i nesogla-

B

suvawe okolu toa dali na Grcija & treba finansiska pomo{, koj treba seto toa da go organizira i kolku golemi treba da bidat tie sredstva, pomo{ta s& u{te ne e materijalizirana. Kako rezultat, visinata na finansiskite sredstva za pomo{ na Grcija se zgolemija masivno, a postojat znaci na zaraza niz Mediteranot i pra{awa za toa dali edinstvenata valuta mo`e da opstane vo vakva forma.

Ako se gleda na rabotite od ista perspektiva, koga Ungarija aplicira{e za pomo{ vo oktomvri, bea potrebni samo 17 dena za Evropskata komisija i MMF da ovozmo`at paket za pomo{ od 20 milijardi dolari. No, vo gr~kiot slu~aj brzata reakcija be{e zabavena od prvi~noto mislewe deka participacijata na MMF vo re{avaweto na finansiskite problemi vo evrozonata e nepotrebna.

Berlin pojasnuva{e deka Grcite treba skapo da platat za nivniot fiskalen razvrat, a na ovoj pristap nasednaa germanskite glasa~i. No, tuka se postavuva pogolemo pra{awe od regionalnite izbori vo dr`avata Severna Rajna Vestfalija, koi treba da se odr`at naredniot mesec.

Tuka, pred s$ stanuva zbor za dlabokoto kaewe na Germanija {to & dozvoli na Grcija da

bide del od evropskiot klub.

V~era{niot komentar na Merkel deka pove}e vnimanie trebalo da se obrati vo 2000 godina na pra{aweto dali Grcija e podobna za edinstvenata valuta vo momentot, {to vo toa vreme be{e sugerirano deka od evrozonata treba da bidat isklu~eni poslabite ~lenki. Merkel e vo pravo.

Sozdavaweto na evrozonata be{e determinirano pove}e od politi~ki faktori, otkolku od ekonomski - idejata za spojuvawe na razli~ni zemji koi se u{te pove}e razli~ni vo svoite stapki na rast, performansi, produktivnost, stapki na inflacija i buxetski zapisi, kako {to i Germancite se somnevaa celo vreme, ~ekaj}i da se slu~i nesre}ata. @alosno e {to ovie gledi{ta ne bea celosno pokrenati koga se slu~i spojuvaweto na valutata, bidej}i mo`e{e da se izbegne vakvata situacija.

I {to se slu~uva sega? Portugalija e sledna vo nizata.

Tamu, vladata i opozicijata se soglasija da se vovedat merki planirani za 2001 godina za da se osigura prostor za di{ewe. Rejtingot na [panija isto taka be{e namalen v~era. Vo vakvi okolnosti ne be{e korektno glavniot ~ovek na OECD da ja sporedi krizata so virusot ebola.

Slu~ajno ili ne, momentot

Leman Braders koj go predizvika kolapsot vo investicionoto bankarstvo vo SAD vo 2008 godina se sporeduva so novonastanatata evropska situacija.

Stravuvaweto od domino-efekt niz cela Evropa se odrazuva na virusot {to gi zafati javnite finansii, predizvikan od globalnata ekonomska kriza vo poslednive tri godini. Ednostavno, vladite go pretvorija dolgot na privatnite kompanii vo javen dolg.

Mnogu od zemjite imaat golem buxetski deficit i rapidno zgolemuva~ki javen dolg, me|u koi i Velika Britanija.

Pri~inata zo{to Velika Britanija ne e targetirana od {pekulantite e poradi mo`nosta za stranska razmena na funtata, {to obezbeduva eden vid na bezbednosen ventil za me|unarodnite investitori koi se pla{at od goleminata na buxetskiot deficit, fakt koj e naglasen od Institutot za fiskalni studii.

Niedna od trite partii ne e iskrena vo pogled na toa {to }e napravi posle izborite za da go re{i ovoj problem.

Odlukata na Gordon Braun vo 2003 godina deka evroto ne e dobro za Britanija, be{e pravilna. No, toa ne zna~i deka krizata nema da zeme zamav na ostrovot. Vo narednite nekolku denovi {pekula-

LERI ELIOT Urednik po ekonomija vo ugledniot londonski vesnik Gard r ijjan Gardijan

Sudbinata na Grcija

mo`e da se preslika vo Portugalija. Iako funtata & pomaga na Velika Britanija, sepak ne e imuna.

tivnite napadi }e bidat naso~eni kon slabite to~ki na evrozonata - Grcija, Portugalija, [panija i Italija.

No, ako izborite se poka`at kako neuspe{ni, toa }e dovede do politi~ki napregawa, a ne do konkretna akcija za re{avawe na problemot.

A investitorite neizbe`no i analiti~no }e gledaat na sostojbata vo Britanija. A vo Grcija, Portugalija i [panija nema da im se dopadne toa {to }e go vidat.

KOMENTARI I ANALIZI

30.04.2010

13

KOMENTAR DIJALOZI NA ^ETIRI NOZE

U^I SINE ZA DA NE RABOTI[

amalena participacija, disperzirani fakulteti vo selata, instituti, akademii. . . ma, milina edna. U~i sine za da ne raboti{.

Odgovaraj}i na prateni~koto pra{awe zo{to se ukinuva, odnosno namaluva, participacijata za upis na fakultetite i kakvi efekti }e ima toa, premierot odgovori deka toa e mnogu dobro za mladata generacija i deka pove}e od devedeset procenti na maturanti, odnosno zavr{eni sredno{kolci, svoeto obrazovanie go prodol`uvaat na fakultetite niz dr`avata.

Super, vo idnina }e nema koj da ni smeni slavina, da go popravi bojlerot, da izbalansira gumi na avtomobil, da n$ istri`i. . .

Site }e bidat so fakultetska diploma i }e baraat soodvetna rabota za ni{to da "ne rabotat“. Vo komunizmot toa se vika{e "ni{aj vrata, primaj plata“. Kako }e se vika sega, ne znam, no znam deka naskoro }e nemame visokokvalifikuvani rabotnici i zanaet~ii bidej}i site }e bidat so fakultetska diploma.

Ili, mo`ebi, vo idnina akademskite gra|ani }e otvoraat akademii. Kako ovaa Akademija za berberi i frizeri "Leonti}", taka }e imame i Akademija za promena i balansirawe na avtomobilski gumi, Akademija za vodovod i kanalizacija...

N

ALEKSANDAR D JAN^ESKI

O

IGON: Pred nekolku godini Svetska banka objavi rezultati od s tatis ti~ko istra`uvawe so karakteristi~en naslov: “Dali na dr`avata & treba Agencija za stranski investicii za da go zgolemi prilivot na direktni stranski investicii?”. Deka e potrebno, potvrdile 58 dr`avi.

JAN^ESKI: Zna~i, dobro e {to sme formirale i nie. Gi sledime svetskite trendovi.

PIGON: Z a v i s i k o j izve{taj go ~ita{. Spored izve{tajot na Dr`avniot zavod za revizija na Republika Makedonija nekoi opisi na aktivnostite na Agencijata za stranski investicii (Invest Makedonija) vo 2008 godina pove}e sozdavaat somnevawe dali se sledeni svetskite trendovi. [to se odnesuva do izve{tajot na Svetska banka, te{ko e da se o~ekuvaat poinakvi rezultati od istra`uvaweto, koga go pravele ekonomisti od FIAS. Ed en od pointeresnite zaklu~oci be{e istra`uvaweto kolku bi se zgolemil prilivot na stranskite investicii, ako se zgolemi buxetot na Agencijata.

JAN^ESKI: Invest Makedonija, spored ona {to e napi{ano vo buxetot na Republika Makedonija, za 2010 godina }e ima zgolemen buxet i na raspolagawe }e & bidat 6,8 milioni evra ili ne{to pove}e od 9 milioni dolari.

PIGON: S p o r e d t o a istra`uvawe na Svetska banka, za agencija za stranski investicii, vo svetot od dr`avniot

P

ALEKSANDAR PISAREV ppisarev@kapital.com.mk pis arev@k @ api p tal.com.mk

}e trgnele niz svetot. Tamu, tolku mnogu }e se usovr{at i }e stanat stru~waci, {to potoa }e se vratat vo Makedonija i }e gi donesat najsovremenite tehnologii, a so toa i stranskite investicii. Kojznae, mo`ebi ovaa utopisti~ka ideja mo`e i da se realizira.

Samo, ve molam, posledniot akademec {to }e trgne da se usovr{uva vo stranstvo, neka go "izgasi svetloto“.

Makedonija e zemja na {ampionite. Eve, poglednete go Goran Pandev, eee, {to s$ postignal bez {kolo, a zamislete da u~el ?

PUKNA “TIKVATA”?! kolu tenderite i izgrada bata na malite hidrocentrali sepak ima ne{to matn o. Spored najn ovite informacii, sepak, }e ima nov tender za izgradba na hidrocentralite {to treba{e da gi gradi konzorciumot Mali Hidroelektrani.

Slovene~ki Turboinstitut i skopska Toplifikacija se popi{manija i izlegoa od konzorciumot. Tie prvo dobi ja 14 koncesii na tender zaedno so Granit i Feroinvest i na ~ekor do potpi{u vaweto na dogovorite, se otka`aa.

Sfatile deka ne se zainteresirani da dobijat koncesii (a gi dobija) i da gradat kapaciteti.

Pu, pu, ne va`i... Prvo sakam, pa ne sakam.

Sega dr`avata odnovo }e bide “na maka” da bara koncesioner samo za {este lokacii od koi se otka`aa Turboinstitut i Toplifikacija, dotolku pove}e ako se zeme predvid kolku te{ko ni odi nao|aweto na investitori i realizacijata na proektite. Ministerstvoto za ekonomija, pak, nadle`no za energetikata, otfrla kakva bilo mo`nost deka ne{to e nezakonski. Veli deka nema prekr{uvawe na tenderskata postapka i ne se raboti za promena na osn ova~kiot kapital na firmata Mali Hidroelektrani, pa

PARI ZA PARI

Pred nekolku nedeli, razbrav deka ovoj model - site na fakultet – vo idnina }e donese ogromen benefit za Makedonija. Imeno, mladite lu|e }e bidat tolku mnogu visokoobrazovani i so fakultetskite diplomi

zatoa proektot mo`e da si prodol`i. Sega Granit i Feroinvest sami }e proektiraat i gradat na osum lokacii vo zemjava. I Turboinstitut i Toplifikacija ne odgovorija koi se vistinskite motive za

KATERINA POPOSKA poposka@kapital.com.mk

da se prijavi{ na tend er, da frli{ ed en kup pari, da potro{i{ skapoceno vreme i da se otka`e{?

Se otvora som ne` i dilemata dali mo`ebi se rabotelo za nekakov interen dogovor me|u kompaniite, pa Turboinstitut, koj ima 50-godi{na tradicija vo rabotata so h idroenergi jata, osobeno so malite centrali i izra botkata na t urbini i pumpi, poslu`ila samo kako “mamka” da se dobijat koncesiite.

buxet se oddeluvaat od 2 do 11 milioni dolari. So 10% zgolemuvawe na buxetot, utvrdeno e re~isi 7,5% zgolemuvawe na investiciite. No, ponatamo{noto zgolemuvawe na buxetot pove}e od 11 milioni dolari ne e efektivno. Koga bi se napravilo istra`uvawe za Makedonija vo 2007 – 2009 godina, ekonomistite na FIAS sigurno bi se fatile za glava. Ili sosema sprotivno, gordo bi go soop{tile svoeto novo otkritie na teorijata za SDI, t.n. makedonski paradoks.

Zgolemuvaweto na buxetot za re~isi 2-3 pati dovelo do opa|awe na prilivot na stranski investicii za nekolku pati.

JAN^ESKI: ^ekaj malku!

Sigurno deka treba da se analiziraat efektite od raboteweto na agencijata, no se raboti za me|unarodna promocija na Makedonija. I samite sme svedoci za reklamiraweto na Hrvatska ili na Grcija na me|unarodnite televizii, iako i dvete dr`avi & se dobro poznati na svetskata javnost. Zarem ne se zapra{al nekoj zo{to tie se reklamiraat, koga imaat milioni turisti i milijardi investicii. Kako nie sakame svetot da znae za nas? Tuka e bitno dali izbraniot pat e najsoodveten i dali toj treba da se korigira po sogleduvaweto na rezultatite. ^ove~kata energija koja se vlo`uva za gradewe na imixot na Makedonija e za sekoja ~est.

PIGON: Gledam, gi pottiknav patriotskite ~uvstva kaj tebe. Sekoga{ smetav deka investiciskata promocija ili trgovskata promocija za Makedonija e apsolutno neophodna. No, pogledni {to pravat konkurentite od va{eto sosedstvo, Srbija i Hrvatska. Vo Srbija i Hrvatska, pokraj investiciska promocija, agenciite vr{at i promocija na izvozot, {to bara dopolnitelna rabota, porazli~na od investiciskata promocija. Ova, kako {to slu{am, naskoro }e profunkcionira i vo Makedonija. Po nekoja logika, zatoa {to agenciite vo Srbija i Hrvatska rabotat i na promocija na izvozot, bi

trebalo da imaat pogolem buxet.

JAN^ESKI: Gi razgledav malku podatocite za buxetite na Invest Makedonija i na agenciite za promocija na investicii i izvoz na Srbija i Hrvatska i brojot na stranski investicii vo soodvetnata dr`ava. Za periodot 2007-2009 godina, spored oficijalnite podatoci objaveni vo dr`avnite buxeti, od vladite na trite dr`avi, sekoja oddelno vkupno ima vkupno oddeleno okolu 8 milioni evra za investiciska promocija i promocija na izvozot. Vo 2010 godina Makedonija za Agencijata oddeli buxet za pove}e od 2 pati pogolem od buxetot na srpskata agencija, odnosno pogolem za pove} e od 3 pati od buxetot na hrvatskata agencija.

PIGON: Z n a ~ i , n e s e potro{ile malku pari. Sepak, ovaa brojka ne ni ka`uva mnogu. Kakov e odnosot pari za pari, toa e potro{eni pari od buxetot za privlekuvawe na stranski investicii, nasprema prilivot na stranski investicii?

JAN^ESKI: So re~isi ista suma na buxetski sredstva za periodot 2007-2009 godina, vo sekoja od dr`avite efektot e razli~en. Zna~i, Makedonija za 1 evro dr`avni pari vlo`eno vo privlekuvawe stranski investicii dobila 129 evra. Srbija za 1 evro dobila 637 evra, a Hrvatska za 1 evro dobila 1.212 evra. Vkupniot priliv na SDI za istiot period vo trite dr`avi e sledniot: Makedonija 1,09 milijardi evra, Srbija 5,09 milijardi evra i Hrvatska 9,76 milijardi evra.

PIGON: Ubavo {to si razgledal 3-godi{en period, zatoa {to parite potro{eni za promocija vo tekot na edna godina ne mo`e da se o~ekuva vedna{ da se vratat preku stranski investicii u{te istata godina. No, da bideme jasni - ovie 129 evra ne se prihod na Makedonija. Ovie pari s$ u{te im pripa|aat na investitorite i, {to e polo{o, golem del od niv se zaemi i razli~ni krediti koi kompaniite-majki im gi davaat na }erkite vo Make-

STANISLAV PIGON

Nekoga{ Aleksandar i Stanislav sedea vo ista kancelarija kako konsultanti na eden proekt vo Makedonija. Nivnoto prijatelstvo ponekoga{ rezultira{e so dolgi, odvreme-navreme no} ni, preku Skajp i vo `ivo, razgovori koi im ovozmo`uvaa da go razberat svetot. ^estopati ne se soglasuvaa me|usebe, prijatelski po~ituvaj}i si gi razli~nite gledi{ta.

Sega nivnite razgovori }e gi spodelat so ~itatelite њna "Kapital". donija. Vo slu~ajot na Makedonija, vo poslednite 3 godini ova e nekade 37%. Zna~i, vkupnite realni stranski investicii se 687,1 milioni evra, a ne 1,09 milijardi evra.

JAN^ESKI: Druga interesna brojka. Po odnos na vlo`eni evra za privlekuvawe investicii po `itel: Makedonija potro{ila po 4 evra, Hrvatska po 2 evra, Srbija po 1 evro. Kolku stranski investicii vo poslednite 3 godini do{le po `itel: Makedonija 530 evra po `itel, Srbija 696 evra i Hrvatska 2.200 evra. Mislam deka ovie brojki treba da n$ zamislat malku.

PIGON: De finitivn o, klu~no ne{to koe {to mo`e da gi po pravi brojkite e dobra marketing-strategija, koja Makedonija mora {to poskoro da ja podgotvi, ako saka odnosot pari za pari da bide podobar i pogolem.

Izgleda deka Makedonija slepo e zaqubena vo stranskite investitori, no tie s$ u{te ne se zaqubile vo nea.

14 30.04.2010

FEQTON

FELJTON-19 ema somnenie deka Karlos Gon }e bide reizbran na mestoto pretsedatel i glaven izvr{en direktor na Reno, na godi{noto sobranie {to treba da se odr`i denes popladne, vo sedi{teto na francuskata kompanija. Ako glasaweto, {to }e mu dade u{te eden ~etirigodi{en mandat na ovoj menaxer, e samo formalnost, predizvicite {to se pred nego ne ostavaat prostor za spokojstvo.

Vo posledno vreme, yvezdata na Gon po~na da bledee. Slavata ja stekna blagodarenie na uspehot {to go postigna so japonskiot partner na Reno, Nisan, otkako go digna od mrtvite.

Stana poznat kako “samuraj na avtomobilskata industrija”, “ubiec na tro{oci” i “mrazokr{a~”, prekar {to mu go dade porane{niot pretsedatel na Dajmler zaradi negovite sposobnosti da gi ignorira lokalnite biznis-problemi, {to mu pre~at da zarabotuva pari za svojata kompanija.

Potoa, pet godini podocna, toj be{e staven za prv ~ovek na Reno, vetuvaj}i deka }e go oporavi francuskiot proizvoditel so ambiciozna strategija nare~ena “Dogovor 2009”.

Planot be{e da se zgolemat proda`bite na Reno za 800 iljadi godi{no me|u 2005 i 2009 godina, a isto taka i operativnite margini od 3,3% vo 2005 godina na 4,5% vo 2008 godina i 6% vo 2009 godina.

Prezemaj}i go kormiloto na Reno, Karlos Gon re~e deka toa e kako da se vra}a vo “rajot”, sporeduvaj}i go so zada~ata od

N

“KAPITAL PRODOL@UVA SO SERIJALOT-STORII ZA TOA KAKO NA“KAPITAL” JGOLEMIT JGOLEMITE BIZNIS - UMOVI NA PLANETAVA GI PODGOTVIJA SVOITE STRATEGII ZA BORBA PROTIV GLOBALNATA KRIZA. PRO^ITAJTE ZA TOA KAKVI ^E ^EKORI PROTIV EFEKTITE OD RECESIJATA PREZEDOA ^ELNICITE NA SVETSKITE SV BANKARSKI I INVESTICISKI GIGANTI I KORPORACII OD VOLSTRIT, NO I [TO SOVETUVAA POZNATI BIZNIS - TEORETI^ARI VO TAA NASOKA.

SVETSKITE BIZNIS - LIDERI PROTIV KRIZATA: KARLOS GON, RENO-NISAN

VTORA [ANSA ZA “SAMURAJOT” OD FRANCIJA Krizata ne go sopre {efot na Reno-Nisan vo obidot da ja redizajnira grupacijata, davaj}i & pogolema me|unarodna dimenzija i adaptiraj}i ja kon promenetite uslovi na pazarot. Za taa cel, toj frli golem del od resursite na kompanijata na razvojot na elektri~ni avtomobili. Isto taka, forsira{e novi partnerstva i sojuzi. Poslednoto e so germanskiot gigant Dajmler

1999 godina da go sredi Nisan.

No, od dene{na gledna to~ka, sega izgleda kako da se vratil vo “zagubeniot raj”. Minatata godina, Reno napravi neto-zaguba od 3,13 milijardi evra. Namesto porast na proda`bata, taa padna za 200.000 izminative pet godini. [to se odnesuva na marginite, mo`ete da gi zaboravite targetiranite brojki od “Dogovor 2009”.

Vo 2008 godina, operativnata margina be{e 0,9%, a lani -1,2%.

VREME E ZA ELEKTRI^NI AVTOMOBILI Ova ka`uva deka nikoj ne mo`el da ja predvidi dlabo~inata na globalnata finansiska kriza i nejziniot razoren efekt na avtomobilskata industrija. Iako, mora da se priznae, Gon be{e eden od prvite {to predupredi na nevoljite {to }e sleduvaat, i toa prili~no pred krizata seriozno da go zafati avtomobilskiot sektor. Isto taka, uspea da ja odr`i glavata na Reno nad vodata, blagodarenie na uspehot so modelite na Logan i nivnite niski tro{oci na proizvodstvo vo filijalata na Reno vo Romanija, Da~ija. Krizata ne go sopre nitu vo obidot da ja redizajnira grupacijata, davaj}i & pogolema me|unarodna dimenzija i adaptiraj}i ja kon promenetite uslovi na pazarot. Za taa cel, toj frli golem del od resursite na Reno-Nisan na razvojot na elektri~ni avtomobili.

Isto taka, forsira{e novi partnerstva i sojuzi. Otkako be{e vo isku{enie da dodade amerikanski partner vo negovata francuskojaponska vrska, toj, sepak, odlu~i da zeme golem udel vo ruskiot proizvoditel Avtovaz, koj {to se nao|a vo golemi problemi. Potoa, tuka e partnerstvoto so indiskata kompanija Baxaj, so koja razviva ultraevtino vozilo, a najnovoto “prijatelstvo” e so germanskiot gigant Dajmler. Ova poslednovo e planirano da im pomogne na Germancite da gi zasilat svoite, dosega razo~aruva~ki, performansi vo segmentot na pomali vozila, dodeka, istovremeno da mu se olesni probivaweto na Reno vo segmentot na poluksuzni vozila.

“Nitu eden proizvoditel na avtomobili ne e dovolno golem i nema dovolno {iroka paleta na proizvodi i globalno vlijanie, za da pre`ivee u{te edna kriza kako ovaa od 2008-2009 godina”, veli Gon. Partnerstvoto so Dajmler }e bide glavno vo nasoka na razvojot na motori, mali avtomobili i akumulatori. Sorabotkata podrazbira Dajmler da zeme po 3,1% od akciite na Nisan i Reno, a ovie dvete da zemat po 1,55% od akciite na Dajmler.

VO KRIZA POLESNO SE OPSTANUVA SO PARTNER “Ako ja gledate poslednava kriza, avtomobilskite proizvoditeli {to najdobro pominaa se onie koi mnogu prodavaat vo Kina i onie koi mnogu prodavaat mali avtomobili. ]e ima i nova kriza.

Ne znaeme koga. Lekcijata {to ja nau~ivme od ovaa e ... podobro e da ja pomine{ so mnogu prijateli okolu tebe. Treba da ima{ partneri”, veli Gon. Toj smeta deka treba da se bide prisuten na pazarite vo razvoj, ako sakate da uspeete. Ne Rusija, Indija ili Kina. Site.

Ova, zaedno so visokite tro{oci za zadovoluvawe na strogite regulativi za izduvnite gasovi i ekonomi~nosta, koi iniciraat razvoj na elektri~ni avtomobili, gasno-elektri~ni hibridi i malolitra`ni motori, kako i pro{iruvaweto na proizvodnata linija vo sekoj segment, bara ogromni investicii {to se nevozmo`ni, osven ako ne

“NITU EDEN PROIZVODITEL NA AVTOMOBILI NE E DOVOLNO GOLEM I NEMA DOVOLNO [IROKA PALETA NA PROIZVODI I GLOBALNO VLIJANIE, ZA DA PRE@IVEE U[TE EDNA KRIZA KAKO OVAA” prodavaat po 8-9 milioni vozila, kako Xeneral Motors ili Tojota, smeta Gon. Istovremeno, Karlos Gon razmisluva da go prodade udelot od 20,7% {to go ima Reno-Nisan vo kamionskiot oddel na Volvo, za da sobere gotovina i za da otplati nekoi dolgovi.

Toj e s$ u{te pretpazliv vo vrska so kratkoro~nite prognozi za avtomobilskata industrija i smeta deka godinava }e ima 10% pad na proda`bata na evropskiot pazar.

Kako i da e, g. Gon ovojpat ne smee da si dozvoli da gi razo~ara akcionerite, zatoa {to nema ve}e da postoi istoto validno objasnuvawe za neispolnetite celi vo prviot ~etirigodi{en mandat.

Dobro, mo`ebi }e ima u{te edno.

Francuskata vlada, koja e akcioner vo Reno, bi mo`ela da mu ja ote`ni strategijata za izlez od krizata so toa {to }e insistira – kako {to napravi neodamna vo vrska so planovite na Gon da prefrli del od proizvodstvoto na “reno klio” vo Turcija – Reno da prodol`i vo Francija da gi proizveduva avtomobilite {to gi prodava vo Francija.

KOMPANII & PAZARI 15

30/APRIL/2010 POZITIVNI PAZARNI SIGNALI EMILIJA STEFANOVA stefanova@kapital.com.mk

Za razlika od minatogodi{niot pad od 30% vo grade`ni{tvoto, statistikata vo prviot kvartal bele`i razdvi`uvawe vo grade`niot sektor akedonskite grade`ni kompanii izleguvaat od kriza. Toa go potvrduva i vrednosta na sklu~enite dogovori i otvoraweto novi pazari za mekedonskite grade`nici.

Vo prviot kvartal na 2010 godina, doma{nite grade`ni firmi potpi{ale dogovori vo vrednost od 50 milioni evra. Toa e za 27,5% pove}e vo odnos na prviot kvartal lani.

Pozitiven e i podatokot deka makedonskite grade`nici obezbedile rabota i vo Germanija, Romanija, Slova~ka i Polska.

I pokraj golemata vrednost na dogovorite potpi{ani vo prviot kvartal, realnata aktivnost e opadnata za duri 29.5%.

Poradi minatogodi{nata kriza, realizacijata na maliot broj dogovori koi {to se potpi{aa toga{, poka`uva deka kompaniite s$ u{te gi trpat posledicite od kriznata 2009 godina.

Od januari do mart e ostvarena grade`na aktivnost od 4,5 milioni evra, dodeka, vo istiot period lani taa iznesuvala 6,6 milioni evra.

SE OSVOJUVAAT NOVI PAZARI Na po~etokot na fevruari, grade`nata kompanija Granit potpi{a dogovor za gradewe na avtopati i pati{ta vo Polska.

Granit na polskiot pazar nastapi vo sorabotka so polskata firma NDI SA, so u~estvo od po 50%.

Vo slednite dve godini Granit }e u~estuva vo izgradbata na avtopat vo dol`ina od 20,8 kilometri.

Vrednosta na dogovorot bez presmetan DDV e 125 milioni evra, a e potpi{an direktno so polskata Direkcija za pati{ta i avtopati.

So ova, makedonskata grade`na industrija pravi golem ~ekor napred vo pro{iruvaweto na evropskite pazari, koi se te{ki za osvojuvawe poradi golemata konkurencija.

Atanas Ristevski, direktor na firmata Grade`en institut veli deka uspe{no se {irat vo stranskite zemji, a makedonskoto grade`ni{tvo poleka izleguva od krizata.

“Potpi{avme dogovor vreden 1,2 milioni evra za rabota na brana vo Crna Gora, ~ija realizacija treba da zapo~ne vo tekot na maj. Sorabotuvame i vo Kosovo, Albanija, Srbija, Bugarija”, veli Risteski, koj ocenuva deka sostojbite vo grade`ni{tvo sega se relativno dobri, no se nadeva na u{te podobra sostojba.

Deka makedonskite firmi uspe{no se {irat na evropskite pazari, govori i potpi{uvaweto na dogovori za grade`ni aktivnosti vo Ukraina vo vrednost od 29,3 milioni evra, samo vo prviot kvartal na 2010 godina. So ova se pro{iruva aktivnosta na makedonskite firmi na ovoj pazar.

Godinava, makedonskite

M

GRADE@NICITE SE VRATIJA VO UKRAINA, SE OTVORAAT I NOVI PAZARI

FONDOT ZA PENZISKO POSEDUVA PRIORITETNI I OBI^NI AKCII VO POVE]E MAKEDONSKI KOMPANII, ME\U KOI I VO SKOPSKATA RAFINERIJA OKTA.

Granit, vo konzorcium so polska firma, vo slednite dve godini }e gradi avtopati vo Polska. Vrednosta na dogovorot (bez DDV) so polskata Direkcija za pati{ta i avtopati e 125 milioni evra grade`nici uspeaja da se probijat i vo Slova~ka, kade {to se potpi{ani dogovori vredni 1,2 milioni evra, isto kako i vo Romanija, kade {to zdelkite za grade`ni aktivnosti ~inat eden milion evra.

Za prvpat od po~nuvaweto na krizata }e se osvojuvaat i germanskite pazari, od kade {to grade`nite firmi }e }arat okolu 422 iljadi evra.

Sepak, regionalnite pazari se polesni za osvojuvawe od onie vo podale~nite dr`avi. Trajko Trpevski, direktor na Beton, veli deka vo tek se intenzivni prego-

vori za potpi{uvawe dogovori za rabota vo Albanija, Bosna i Hercegovina i Crna Gora.

“Od po~etokot na ovaa godina intenzivno pregovarame za pro{iruvawe vo regionot.

Site dogovori koi prethodno gi potpi{avme za rabota vo stranstvo, gi zavr{ivme pred krajot na 2009 godina.

Konkurencijata na evropskiot pazar e mnogu golema i te{ko se doa|a do rabota”, veli Trajko Trpevski. Toj objasnuva deka, vo momentov, Albanija e mnogu atraktivna za grade`nata industrija, zatoa {to tamu mnogu se

gradi vo posledno vreme.

Spored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika vo prviot kvartal na 2010 godina se potpi{ani dogovori za gradewe vo Albanija so vrednost od 180.000 evra, {to e za 35 pati pomalku vo odnos na istiot period lani, koga makedonskite grade`ni firmi sorabotuvaa pove}e na albanskiot pazar.

Deka makedonskite grade`nici pove}e se zainteresirani da rabotat vo evropskite dr`avi, namesto na Balkanot, uka`uva i podatokot deka od januari do mart se potpi{ani dogovori za gradewe vo Hrvatska vo vrednost od 1,5 milioni denari, {to, vo sporedba so istiot period lani, pretstavuva namaluvawe za 74,5%.

Opadnata e i vrednosta na dogovorite potpi{ani so Kosovo, kade {to grade`nata aktivnost e namalena za 79%.

50

milioni evra e vrednosta na grade`nite dogovori vo stranstvo vo prviot kvartal od 2010 godina

29,3

milioni evra te`at dogovorite na ukrainskiot pazar

Grade`nicite ocenuvaat deka radvi`uvaweto na grade`nata aktivnost vo regionot i vo Evropa e pozitiven signal deka 2010 godina bi mo`ela da bide mnogu podobra od kriznata 2009 godina.

16 30.04.2010

MBI 10 E SOSTAVEN OD 10 NAJLIKVIDNI AKCII NA KOMPANII KOTIRANI NA OFICIJALNIOT PAZAR NA MAKEDONSKA BERZA

BERZA/AKCII/TRGUVAWE

MBID E SOSTAVEN OD 15 NAJLIKVIDNI AKCII NA KOMPANII KOTIRANI NA PAZAROT NA JAVNO POSEDUVANI DRU[TVA

OMB E SOSTAVEN OD NAJLIKVIDNITE OBVRZNICI KOTIRANI NA MAKEDONSKA BERZA

Generalen zaklu~ok za site kotirani kompanii, {to se gleda i od nivnite komentari na finansiskite rezultati, e deka s$ u{te rabotat vo uslovi na bavno i te{ko oporavuvawe od recesijata IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

stovremeno dodeka kotiranite kompanii gi objavuvaat rezultatite od prviot kvartal, glavniot indeks na Makedonska berza, MBI-10, pa|a ~etiri dena po red, so {to deneska dostigna vrednost od 2662,8 poeni, ili 1,6% pomalku vo odnos na ponedelnikot. Firmite poka`uvaat razli~na kondicija, od zgolemena zaguba vo odnos na lani kaj nekoi, do znaci na oporavuvawe kaj drugi, so zgolemeni prihodi od proda`ba i pogolema dobivka. Generalen zaklu~ok za site, {to se gleda i od nivnite komentari na finansiskite rezultati, e deka s$ u{te rabotat vo uslovi na bavno i te{ko oporavuvawe od recesijata. Namalenite proda`bi na pove} eto kompanii, {to dosega gi objavija rezultatite, ne se iznenaduva~ki ako se vidi deka industriskoto proizvodstvo padna za 11% vo mart vo odnos na lani, a kompaniite o~ekuvaat bilansite da im se popravat slednite kvartali.

I

KRIZATA SE U[TE TRAE

KOMPANIITE SO PROMENLIVI REZULTATI, MBI-10 I PONATAMU PA\A FER[PED SO POMALA DOBIVKA ZARADI RECESIJATA V~era, svoite rezultati gi objavi i Fer{ped AD Skopje, od kade {to velat deka i vo vakvi uslovi za vodewe biznis, ostvarile pozitiven finansiski rezultat od 545 iljadi evra, koj {to e pomal za 30% od operativnata dobivka ostvarena vo istiot period lani.

“Ova namaluvawe e rezultat na namaleniot obem na rabota od edna strana, a od druga strana tro{ocite na raboteweto nekade se duri i zgolemeni. Ostvareniot vkupen prihod od 12,7 milioni evra pretstavuva izvr{uvawe od

81% od ostvaruvaweto vo istiot period minatata godina. Ova namaluvawe e rezultat na negativnite efekti {to gi predizvika ekonomskata kriza”, velat vo obrazlo`enieto na finansiskiot rezultat vo kompanijata.

Najgolem del od prihodite na Fer{ped proizleguvaat od prihodi od proda`ba na doma{en pazar - 77,3%.

Na prihodi od proda`ba na stranski pazar otpa|aat 21,9%, ostanatite operativni prihodi u~estvuvaat so 0,6% i finansiskite prihodi u~estvuvaat so 0,2%. Vkupnite rashodi – operativni i finansiski – iznesuvaat 12,2 milioni evra i se na nivo od 82%

od tro{ocite vo istiot period minatata godina. Najgolemo u~estvo vo vkupnite tro{oci imaat tro{ocite za uslugi od drugi oblasti (transportni, carina, osiguruvawe) so 73%.

Pogolem porast bele`at tro{ocite za proda`ba, kade {to najgolem porast poka`uvaat tro{ocite za potro{enata energija, ostanatite operativni rashodi, kade {to najgolem porast bele`at dopolnitelno utvrdenite rashodi od minatite godini, i finansiskite rashodi, kade {to najgolem porast bele`at kamatite po odobreni krediti.

Neto-dobivkata vo analiziraniot period iznesuva 508 iljadi evra

{to pretstavuva 72% od neto-dobivkata vo istiot period od 2009 godina. Namaluvaweto na dobivkata e rezultat na pogolemiot procent na tro{ocite za razlika od prihodite, sporeduvano so prethodnata godina.

POMALI PRIHODI OD PRODA@BA, NO POGOLEMA DOBIVKA ZA SKOPSKI PAZAR Skopski pazar vo prvite tri meseci godinava ima prihodi od proda`ba vo iznos od 7,43 milioni evra, {to e za 2% pomalku vo odnos na prviot kvartal vo 2009 godina. Operativnite rashodi na kompanijata iznesuvaat 7,2 milioni

evra, a operativnata dobivka e za 14% poniska od lani i iznesuva 206 iljadi evra. Nabavnata vrednost na trgovskite stoki e namalena za 3%; za potro{eni materijali, siten inventar i uslugi, tro{ocite se zgolemile za 6%; tro{ocite za vrabotenite se poka~eni za 7%, a amortizacijata za 5%.

No, i pokraj namalenite prihodi od proda`ba, ima zna~itelno namaluvawe na finansiskite rashodi na Skopski pazar vo ovoj period za 29%, na 163 iljadi evra. Neto-dobivkata na kompanijata e zgolemena za 4,3 pati vo odnos na prviot kvartal lani i iznesuva 53 iljadi evra.

BERZANSKI INFORMACII

(Podatocite vo tabelite i graficite gi obezbeduva Makedonskata berza za hartii od vrednost.

Vrednostite koi gi gledate deneska, se od posledniot den na trguvawe, ~etvrtok-29.04.2010)

VESTI

30.04.2010

TEHNOMETAL VARDAR SO POMALKU ^LENOVI NA UPRAVNIOT I NADZORNIOT ODBOR

^LEN NA UPRAVATA NA ALKALOID SE STEKNA SO 522 OBI^NI AKCII

ehnometal Vardar Skopje, na akcionerskoto sobranie odr`ano na 28 april, donese odluki za izmena na statutot na dru{tvoto, za usvojuvawe na godi{nata smetka i za usvojuvawe na finansiskite izve{tai na dru{tvoto.

Kompanijata odlu~i da go namali brojot na ~lenovi na upravniot odbor na pet ~lena i na nadzorniot

lenot na upravniot odbor na makedonskata farmacevtska kompanija Alkaloid, Kire Icev se stekna so 552 obi~ni akcii od dru{tvoto. So ova, kako {to objavi kompanijata, Kire Icev poseduva vkupno 2.006 obi~ni akcii, odnosno 0,14% od vkupniot broj na izdadenite akcii na Alkaloid AD Skopje.

Spored podatocite na centralniot depozitar za hartii

T

odbor na tri ~lena.

Vo odnos na raspredelbata na dobivkata po godi{nata smetka na dru{tvoto, sobranieto na akcioneri odlu~i ~istata dobivka vo iznos od 413 iljadi denari od 2009 godina da ja raspredelat - 15% za zakonska rezerva, a ostatokot od ~istata dobivka, vo iznos od 376 iljadi denari, da se prenese kako neraspredelena dobivka.

TTK BANKA PRODAVA 345 SOPSTVENI AKCII TK Banka prodava sopstveni akcii. Spored soop{tenieto od bankata planirana e proda`ba na sopstveni akcii po pat na privatna ponuda ~ij iznos e pomalku od 25.000 evra vo denarska protiv vrednost. Spored soop{tenieto na bankata objaveno na Makedonska berza na proda`ba se ponudeni 345 obi~ni akcii po nominalnata vrednost od 1.000 denari po edna akcija. Vkupnata nominalna vrednost na paketot na akcii e 345.000 denari i vkupnata proda`na vrednost na ponudata e 296.000 denari. Parite koi }e bidat pribrani so proda`bata na akciite, bankata planira da gi koristi za odr`uvawe na tekovnata likvidnost na bankata. Cenata po koja se nudat sopstvenite akcii e 800 za edna akcija. TTK banka na akcionerskoto sobranie odr`ano na 28 april godina pokraj donesenite odluki za usvojuvawe na godi{niot izve{taj za raboteweto vo 2009 godina, za imenuvawe na odbor za revizija, za usvojuvawe na revizorskiot izve{taj za 2009 godina, donese i odluka za pokrivawe na zagubata za 2009 godina. Bankata odlu~i, zagubata od 67 milioni denari da ja pokrie od sredstvata na akumulirana dobivka na bankata i od sredstvata na zakonskiot rezerven fond na bankata. Objasnuvaweto od bankata za zagubata e deka taa proizleguva od dopolnitelna obvrska za rezervacija na pogolemo pobaruvawe po osnova na prodaden objekt od prezemenite sredstva za naplata na pobaruvawe.

T

KHV JA ODZEDE DOZVOLATA ZA RABOTA NA DELTA BROKER omisijata za hartii od vrednost (KHV) na poslednata sednica odlu~i da & ja odzeme dozvolata za rabota na brokerskata ku}a Delta Broker AD Skopje bidej}i vo rokot opredelen od Komisijata ne postapila po prethodno re{enie za otstranuvawe na konstatirani nepravilnosti i nezakonitosti. Kako {to se naveduva vo soop{tenieto od KHV, brokerskata ku}a ne e kadrovski ekipirana odnosno nema direktor i potreben broj brokeri ili investiciski sovetnici. Na istata sednica KHV konstatira{e deka otvorenite investiciski fondovi Ilirika Global Raste~ki Pazari, Ilirika Jugoisto~na Evropa, Inovo Status Akcii, KD Ju`en Balkan i KD Brik, vo celost se usoglaseni so noviot Zakon za investiciski fondovi i dade soglasnost na izmenite na statutite, prospektite i skratenite prospekti.Komisijata & dade dozvola na Direkcijata za rabota so hartii od vrednost na Stopanska banka AD Skopje za vr{ewe usluga ~uvawe na hartii od vrednost, a na nejzino barawe Direkcijata na bankata pove}e nema da gi obavuva uslugite na upravuvawe so portfolio na hartii od vrednost i investicisko sovetuvawe. Komisijata pozitivno odlu~i na baraweto na UNI Banka AD Skopje.

K

^

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

od vrednost, Alkaloid ima izdadeno vkupno 1.428.125 obi~ni akcii od koi 84,14 se vo sopstvenost na doma{ni fizi~ki lica, a 4,24 se vo sopstvenost na doma{ni pravni lica. Od stranskiot kapital vlezen vo kompanijata 9,16% od akciite se vo sopstvenost na stranski pravni lica, a 2,47% se na stranski fizi~ki lica. Kompanijata ima vkupno 5.801 akcioner.

O

G

L

A

S

17

KOMPANII & PAZARI

18 30.04.2010 ISTEKUVA PRODOL@ENIOT ROK ZA NAMIRUVAWE NA FIRMARINITE ZA 2007 I 2008 GODINA

HRVATSKI KON^AR IN@ENERING OSNOVA[E PODRU@NICA VO SKOPJE

enes, istekuva rokot od trimese~noto odlo`uvawe za prisilnata naplata na firmarinata na site pravni subjekti koi ne go namirile dano~niot dolg i kamatata po odnos na komunalna taksa za 2007 i 2008 godina. Kako {to soop{tuva Grad Skopje, po izminuvaweto na rokovite, za onie subjekti {to i pokraj prolongiraweto na rokot, ne gi platile firmarinite, }e im bidat aktivirani re{enijata za prisilna naplata. Sovetot na Grad Skopje, na inicijativa na gradona~alnikot

rvatskata kompanija Kon~ar in`enering otvori podru`nica vo Makedonija. Imeto na novata kompanija so sedi{te vo Skopje e Kon~ar in`enering za energetika i transport AD podru`nica so kratko ime Kon~ar KET AD. Osnova~ na novata kompanija, spored podatocite od Centralniot registar e istoimenata kompanija od Zagreb.

Glavnata dejnost spored

D

Koce Trajanovski, donese odluka za namaluvawe na visinata na komunalnata taksa za firmite vo grad Skopje za 2010 godina, od 8.000 na 7.000 denari za delovnite prostorii na trgovskite dru{tva i za drugite pravni lica od oblasta na proizvodstvoto, prometot i uslugite.

Taksata za firmarina, se namali i za delovnite prostorii na fizi~kite lica koi vr{at dejnost, od 2.700 na 2.400 denari godi{no.

H

koja e registrirana Kon~ar in`enering e drugi grade`no instalaterski raboti. Upravitel na makedonskata podru`nica }e bide hrvatot Branislav Lekovi~. Kon~ar in`enering e del od hrvatskata grupacija Kon~ar koja vo svojot sostav ima 20 pomali dru{tva. Kompanijata izvezuva vo Germanija, Slovenija, BiH, Kanada, ^e{ka, Arapskite Emirati,

Bugarija i drugi zemji.

Prostorijata vo mlekarnicata na Rudine kade {to odle`uva ka{kavalot Gauda

RUDINE GI PRO[IRUVA SVOITE KAPACITETI VO DEL^EVO

NOVI INVESTICII OD 2,5 MILIONI EVRA GOJKO KE[EQ

gojko@kapital.com.mk

ompanijata Rudine MM, vo ~ija sopstvenost, od minatata godina e nekoga{nata mlekarnica ZIK Sandanski od Del~evo, ivestira{e 2,5 milioni evra izminatava godina vo pro{iruvawe na proizvodstvoto i plasirawe na novi proizvodi.

“Pokraj mlekarnicata, na{ata kompanija se zanimava i so odgleduvawe na vi{ni i slivi, koi kako surovina, zamrznati gi izvezuvame vo zemjite od Evropskata unija, a najmnogu vo Germanija.

Momentalno imame 300 hektari sopstveni nasadi, a planirame da kupime novi 250 hektari, vo pijane~kiot region, kade {to vo idnina }e proizveduvame organska hrana”, veli Martin Markovski, izvr{en direktor na kompanijata. Momentalno od Rudine- Del~evo, godi{no se izvezuvaat okolu 1.300 toni vi{ni i slivi, a planot e do 2014 godina izvozot da porasne na 4.000 toni godi{no.

Pokraj toa, del od berbata se planira da se zapo~ne i so pogolemo proizvodstvo na marmalad i xem od slivi, a istoto vo momentov iznesuva 200 toni.

K

“Na{ite planovi vo idnina se da zapo~neme pomasovno da proizveduvame i prerabotki od ovo{je, za {to }e zapo~neme da otkupuvame i {umski plodovi, odnosno jagodi, malini i borovinki, a vo naredniot period isto taka sakame da gi brendirame i ~aevite koi {to vo ovoj ~ist planinski region gi ima vo izobilstvo”, veli Markovski.

Spored nego, vo tekot na 2009 godina, kompanijata investirala 1,8 milioni evra vo celosno renovirawe na nekoga{nata mlekarnica na ZIK Sandanski od Del~evo, za denes da mo`at da se pofalat deka mle~nite proizvodi gi proizveduvaat po najsovremenite evropski standardi.

“Ve}e gi imame implementirano site potrebni sistemi i standardi za proizvodstvo, a so toa nie sme tretata mlekarnica od Makedonija koja {to ima izvozen broj za EU”, veli Markovski.

Vo mlekarnicata momentalno se proizveduvaat ka{kavalite, “bella dona” koi se registrirani kako prv makedonski ka{kaval

“gauda” na Rudine MM koj se razlikuva od drugite tipovi na ovoj asortiman po pove}emese~noto zreewe pred da se vklu~i vo sinxirot na maloproda`nata mre`a. Toa e najbitniot moment vo sevkupniot proces koj ovoj proizvod go pravi poseben,specifi~en i ekskluziven. Momentalno, proizvodstveniot asortiman na “gauda” opfa}a ~etiri vidovi so isto tolku razli~ni vkusovi,”gauda klasik”,”gauda herbal”,”gauda piperka” i “gauda biber”. Pokraj vkusot tie se razlikuvaat

1,8 2,5 250

milioni evra investirala Rudine za celosno renovirawe na nekoga{nata mlekarnica na ZIK Sandanski od Del~evo

milioni evra investira{e Rudine izminatava godina vo pro{iruvawe na proizvodstvoto i plasirawe na novi proizvodi

hektari zemji{te }e kupi kompanijata so cel da gi zgolemi nasadite na slivi i vi{ni

mleko. Pokraj makedonskata “gauda” vo mlekranicata se proizveduvaat i drugi mle~ni proizvodi, pod brendot “domi”, kako male{evski kravji ka{kaval, ov~i i me{an ka{-kaval. “Gaudata”, pokraj vo makedonskite marketi, naredniot period } e se najdat i na pazarite vo Crna Gora i vo Kosovo, a vo idnina od kompanijata planiraat svoite proizvodi da gi plasiraat niz site zemji od reginov.

“Dosega celosno bevme posveteni na proizvodstvoto i vo obezbeduvawe na visokata tehnologija za proizvodstvo na mle~nite proizvodi. Ovaa godina zapo~navme intenzivno da rabotime na osvojuvawe na novi pazari, pa pokraj vo Crna Gora i Kosovo, kade

{to ve}e na{ite proizvodi se prisutni, planirame da nastapime i vo drugite pazari vo regionov, kako i na pazarot vo EU”, veli Martinovski.

BRENDIRAWE NA MALE[EVSKO SIREWE Od kompanijata najavuvaat deka vo idnina planiraat da go brendiraat male{evskoto sirewe, a se planira i revitalizirawe na sviwarskata, kozarskata i kravarskata farma, koi {to nekoga{ postoele vo kombinatot.

“Investicijata za brendirawe i proizvodstvo na berovskoto sirewe }e ~ini okolu 600 iljadi evra, a sredstvata kako i za site dosega{ni investicii gi obezbeduvame od sopstveni izvori”, veli Martinovski.

Inaku Rudine e i kompanijata koja {to dobi najgolem grant od prvata tran{a na IPARD-fondovite za Makedonija, vo visina od 800 iljadi evra koj {to go iskoristile za kupuvawe na

novi ladilnici.

Rudine e semejna kompanija koja postoi od 1989 godina, koga bila registrirana kako trgovska kompanija koja zastapuvala golem broj na brendovi od Holandija i Germanija. Preminuvaweto od trgovijata vo proizvodstvoto poteknuva od golemata `elba na semejstvoto, da go brendira ekolo{kiot potencijal na Male{evsko– pijane~kiot region, od kade {to i poteknuvaat. Bidej}i postojano sorabotuvale so holandskite partneri, na edna neformalna sredba vo Smojmirovo, Berovo se rodila idejata tokmu vo ovoj kraj da se proizveduva poznatiot holandski brend na sirewe “gauda”. Holandskite partneri u~estvuvale vo celokupnata izgradba na mlekarnicata, a izraboten e i poseben sistem na otkup na mleko od farmerite, na koi litarot prodadeno mleko im se napla}a spored visinata na maslenost, odnosno kvalitetot na mlekoto.

Vo tekot na 2009 godina kompanijata investirala 1,8 milioni evra vo celosno renovirawe na nekoga{nata mlekarnica na ZIK Sandanski od Del~evo, za denes da mo`at da se pofalat deka mle~nite proizvodi gi proizveduvaat po najsovremenite evropski standardi. i po goleminata na pakuvaweto kako i po bojata so koja se prema~kuva ka{kavalot zaradi za{tita i zadr`uvawe na kvalitetot.

Vo idnina se planirani i dopolnitelni sredstva od nad polovina milion evra za pro{iruvawe na asortimanot so proizvodstvo na kozji ka{kaval, jogurt i sve`o

KOMPANII & PAZARI

30.04.2010

TIKVE[ VO GRUPATA NA 30 NAJUSPE[NI SAEMSKI BRENDOVI VO SVETOT

@ITO VARDAR SO NOV LEB VO SVOJOT ASORTIMAN

akedonskata vinarnica Tikve{ vleze vo grupata na 30 najdobri saemski brendovi vo svetot.

Vesta za ovoj golem uspeh na Tikve{ deneska }e im ja soop{ti kreatorot na Vinskiot inovativen forum, Aleksandar Lavrof.

Oficijalnoto proglasuvawe na 30 najuspe{ni saemski vinski brendovi }e se slu~i na 30 maj vo Bordo, Francija.

Od zemjite vo regionot,

vetski priznatiot proizvoditel na zdravi dodatoci vo prehranbenite proizvodi - BENEO-Orafti, na kompanijata @ito Vardar & dodeli ekskluzivna dozvola za proizvodstvo na prehranbeni proizvodi so etiketa na BENEO brend. Ovaa etiketa mo`e da se najde samo na onie prehranbeni proizvod i koi imaat nau~no doka`an pozitiven efekt vrz digestivniot sistem.

“Na{ata kompanija e prv i

M

edinstveno makedonskata vinarnica Tikve{ se najde na ovaa presti`na lista na vinski brendovi.

Od drugite vinarnici godinava na listata se najdoa nekolku vode~ki vinarnici od Francija, [panija, Italija, Argentina, Nov Zeland i Germanija. Vinarnicata Tikve{ e edna od najgolemite vinarnici vo Makedonija i okolu 70% od svoeto proizvodstvo go plasira na stranskite pazari.

S

edinstven proizvoditel vo Makedonija koj ima sklu~eno dogovor so firmata BENEOOrafti za proizvodstvo na vakov tip leb koj }e se najde na pekarskite polici i vo delovite za leb vo na{ite prodavnici, kako i vo pogolemite supermarketi kon krajot na mesec maj pod imeto “balans leb” – velat od @ito Vardar.

Se raboti za proizvodstvo na specijalen tip bel leb - „balans”, so dodatok koj

19

sodr`i inulin i oligofruktoza, sostojki ekstrahirani od koren na cikorija.

KRATKITE ROKOVI ZA DOBIVAWE NA GRADE@NA DOZVOLA BILE PRI^INA ZA DOCNEWE SO INVESTICIJATA

Reakcijata od centralata na Merkator vo

Slovenija po raskinuvaweto na dogovorot od strana na Ministerstvoto za transport i vrski za grade`nata parcela kupena od dr`avata, e deka poradi kratkiot dogovoren rok, ne bile vo mo`nost da go proektiraat glavniot proekt i da dobijat grade`na dozvola. Zatoa docnele so izgradbata. Od centralata na kompanijata vo Slovenija velat deka }e po~nat so izgradba koga toa formalno }e bide mo`no, a otvoraweto na trgovskiot objekt Merkator Centar e planirano za 2012 godina

I POKRAJ ODZEMENOTO ZEMJI[TE, MERKATOR NE SE OTKA@UVA OD TRGOVSKIOT CENTAR VO KARPO[ ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

erkator ne se otka`uva od planiranata investicija za izgradba na trgovski centar vo Karpo{ trgo i ddo 2012 godina planiraat da zavr{at so izgradba.

Reakcijata od centralata na Rea Merkator vo Slovenija po Mer raskinuvaweto na dogovorot od strana na Ministerstvo-

M

to za transport i vrski za grade`nata parcela kupena od dr`avata e deka poradi kratkiot dogovoren rok ne bile vo mo`nost da go proektiraat glavniot proekt i da dobijat grade`na dozvola. Zatoa docnele so izgradbata. Objasnuvaweto od Merkator e deka iako e raskinat dogovorot za parcelata od 10.971 metri kvadratni dr`avno grade`no zemji{te, nivnata firma-}erka vo Makedonija,

Investment Internacional, vo svoja sopstvenost ima parcela od 50.153 metri kvadratni koja vo 2005 godina ja kupila od privaten sopstvenik i na nea }e bide izgraden trgovskiot centar.

"Investment Internacional DOOEL Skopje vo 2005 godina go kupi zemji{teto vo op{tina Karpo{, so povr{ina od 50.153 metri kvadratni, za izgradba na trgovski centar. Po usvojuvaweto na detal-

niot urbanisti~ki plan vo 2005 godina, potrebno be{e da se dokupi dr`avno grade`no zemji{te za formirawe na grade`nata parcela i be{e kupena parcela od 10.971 metri kvadratni od Ministerstvoto za transport i vrski. Vo dogovorot za kupuvawe na zemji{teto, eden od uslovite be{e dobivawe grade`na dozvola vo rok od {est meseci od potpi{uvaweto na dogovorot. Investment

Internacional vo najkratok mo`en rok izraboti ideen proekt za trgovski centar, vrz osnova na koj se zdobi so lokaciskite uslovi. No, zaradi kratkiot dogovoren rok, ne be{e mo`no proektirawe na glavniot proekt i dobivawe na grade`na dozola. Raskinuvaweto na kupoproda`niot dogovor se odnesuva edinstveno na kupenoto dr`avno zemji{te, a ne na celata parcela kupena vo 2005 godina koja e vo sopstvenost na Merkator" se veli vo pismenata reakcija od Merkator. Od slovene~kata kompanija velat deka kompanijata Investment Internacional vo site postapki za izgradba na trgovski centar Merkator rabotela vo koordinacija so nadle`nite institucii.

“Nastanatiot deloven problem }e go re{avame vo sorabotka so Ministerstvoto za transport i vrski.

Problemot nastana zaradi dolgotrajnite propi{ani

proceduri, kako i zaradi kratkiot rok za dobivawe grade`na dozvola, zatoa {to e potrebna detalna i obemna podgotovka na proektnata dokumentacija za vakov kompleksen trgovski objekt” velat od Merkator i dopolnuvaat deka zakonski uslov za realizacija na proektot e razre{uvawe na nastanatata situacija okolu sopstvenosta na dopolnitelnoto zemji{te.

"Podgotveni sme za po~etok na izgradbata koga toa formalno }e bide mo`no, a otvoraweto na trgovskiot objekt Merkator Centar, vo ovoj slu~aj se planira za 2012 godina" Ministerstvoto za transport i vrski donese odluka ednostrano da go raskine dogovorot so slovene~kiot trgovski sinxir Merkator poradi pove}ekratnoto prolongirawe na rokovite i prekr{uvaweto na sklu~eniot dogovor, a parite za zakup na zemji{teto }e im bidat vrateni.

20 30.04.2010

BANKI I FINANSII

SPECIJALNA PONUDA OD [PARKASE BANK I AVTO KU]A

SOBRANIETO NA OHRIDSKA BANKA GI POTVRDI LANSKITE USPE[NI REZULTATI

parkase bank nudi specijalni uslovi za kupuvawe na avtomobilite vo sorabotka so Avto ku}a, samo za vreme na konferencijata koja Makedonska berza ja organizira vikendov vo Ohrid. Za ovoj period, bankata na klientite im ovozmo`uva promenliva kamatna stapka koja vo momentot iznesuva 6,9%, rok na otplata do maksimum 60 meseci i u~estvo vo iznos od najmalku

obranieto na Ohridska banka, koe se odr`a v~era, zaklu~i deka bankata uspe{no ja zavr{ila minatata godina, so rast na prihodite i rast na dobivkata.

Sobranieto gi usvoi site odluki predlo`eni od strana na nadzorniot odbor. Akcionerite gi potvrdija rezultatite na bankata za 2009 godina, gi usvoija finansiskite izve{tai za 2009 godina i odlukata za raspredelba na dobivkata.

[

Vo 2009 godina

bile prodadeni pove}e od eden milion osiguritelni polisi, {to e pove} e od prethodnata godina, no zaradi poniskite premii, visokiot stepen na nenaplateni pobaruvawa kaj nekoi osiguriteli, kako i nepovolnata struktura na bruto-premiite po klasi na osiguruvawe, vkupniot finansiski rezultat na celiot sektor e negativen METODI PENOVSKI

penovski@kapital.com.mk

siguruvaweto na nivo na celata granka, minatata godina bele`i zaguba za prvpat poslednive ~etiri godini, vo iznos od 1,65 milioni evra. Ova go poka`uvaat rezultatite koi vo tekot na v~era{niot den gi prezentiraa od Agencijata za supervizija na osiguruvaweto (ASO) vo Makedonija i panelot za tekovni globalni i evropski dostignuvawa na osiguritelniot pazar, organiziran od strana na Agencijata za supervizija na osiguruvaweto (ASO). Spored prezentiranite izve{tai od strana na Agencijata, ovaa zaguba se dol`i na pogolemite ostvareni zagubi minatata godina vo delot na tehni~kite rezultati (razlika me|u premiite za osiguruvawe od edna strana, i {tetite i administrativnite tro{oci, od druga strana ) na kompaniite koi bele`at pad od duri 5,82 milioni evra, nasproti rastot vo pogled na netehni~kite rezultati (razlika

O

20% od vrednosta na voziloto.

Kako obezbeduvawe se nudi opcijata za ra~en zalog na novokupenoto vozilo, kasko osigurano so fran{iza vo protivvrednost do 500 evra.

Kreditobaratelot e osloboden od provizija za odobruvawe na kreditot. Ovie uslovi }e va`at isklu~ivo za kreditnite barawa koi }e bidat podneseni za vremetraewe na ovaa konferencija, odnosno od 29 april do 1 maj godinava.

S

“Ohridska banka manifestira{e solidna otpornost vo 2009 godina i objavi zadovolitelen rezultat so ostvarena neto-dobivka od 24.4 milioni denari, koja {to ostanuva zadr`ana neraspredelena dobivka” se veli vo soop{tenieto od bankata. Spored sobranieto, ova pretstavuva pozitiven rezultat ostvaren vo predizvikuva~ko opkru`uvawe, i pokraj istaknatite tro{oci na likvidnost i rizik.

% NA PAZARNO U^ESTVO

1,65 milioni evra e zagubata na celiot osiguritelen sektor minatata godina

49

evra e osiguritelnata premija po `itel vo Makedonija, a vo EU e 2.135 evra

50% od celokupniot pazar otpa|a na premiite od avtoodgovornost

IZVOR: AGENCIJA ZA SUPERVIZIJA NA OSIGURUVAWETO

I POKRAJ POGOLEMIOT BROJ PRODADENI POLISI

OSIGURITELNIOT SEKTOR 61,6 SO ZAGUBA MINATATA GODINA

milioni evra e vkupniot kapital na osiguritelnite kompanii

me|u finansiski prihodi i rashodi) koi iznesuvaat okolu 4,17 milioni evra. Glavnata pri~ina za vakvite slabi rezultati od Agencijata ja gledaat vo poniskite premii, visokiot stepen na nenaplateni pobaruvawa kaj nekoi osiguriteli, kako i nepovolnata struktura na bruto-premiite po klasi na osiguruvawe (kade {to dominira avtoodgovornosta), a vkupniot finansiski rezultat na celiot sektor e negativen.

PAD VO PROFITABILNOSTA PREDIZVIKAN OD 7 KOMPANII Padot na profitabilnosta kaj celiot osiguritelen sektor e baziran vrz osnova na negativnite rezultati kaj nekolku kompanii, koi poka`ale zagubi vo pogled na tehni~kite i netehni~kite rezultati. Od vkupniot broj kompanii, vakvi negativni rezultati ima kaj sedum, od koi 2 se karakteriziraat so negativni netehni~ki rezultati, a 5 so negativni tehni~ki rezultati. Od ovie 5 kompanii, negativni rezultati poka`ale 2 kompanii, koi momentalno se novi na osiguritelniot pazar, i duri 3 kompanii koi ve}e podolgo vreme se pozicionirani na ovoj pazar vo na{ata dr`ava.

Kaj edna od tie tri kompanii

ovoj rezultat bil alarmantno negativen, no, po prezemenite merki, utvrdeno e deka vakvata sostojba kaj ovaa kompanija se dol`i na prezemenite merki od nivna strana vo pogled na reguliraweto i ras~istuvaweto so visokiot stepen na nenaplateni pobaruvawa. Spored Klime Poposki, pretsedatel na sovetot na eksperti pri ASO, so donesuvaweto na podzakonskiot akt vo pogled na ras~istuvaweto so nenaplatenite pobaruvawa od strana na osiguritelnite kompanii, sli~na situacija gi o~ekuva i ostanatite osiguritelni kompanii. Toj, isto taka, pojasni deka vakvata sostojba vo pogled na padot na profitabilnosta e pravena vo sporedba so 2008 godina, pa, ne treba da bide zemena kako reper, bidej}i vo tekot na 2009 godina ima namaluvawe na premiite.

“Analizata na profitabilnosta e napravena vo sporedba so 2008 godina, koga premiite za osiguruvawe bea povisoki vo odnos na 2009 godina.

Zatoa vakvata profitabilnost ne treba da bide zemena kako reper. Od druga strana, vo 2009 godina imame zgolemuvawe na dogovorite za osiguruvawe {to poka`uva pozitivno dvi`ewe vo ovoj

sektor”, konstatira{e Poposki vo pogled na pra{aweto koe do nego go postavi direktorot na Nacionalnoto biro za osiguruvawe, Jone Popovski, a vo vrska so alarmantnite procenki deka ovaa granka ja o~ekuva sli~na sostojba i vo tekot na 2010 godina, osobeno ako se zeme predvid deka u~estvoto na avtoodgovornosta kako osiguruvawe iznesuva 50%. Vo toj pogled, od agencijata se bara{e odgovor na toa kakvo e nivnoto viduvawe za ovoj vid osiguruvawe, odnosno nivna proekcija za narednata godina. Vo vrska so toa, Poposki izjavi deka “se potrebni podlaboki analizi i vklu~uvawe na aktuari, bidej} i avtoodgovornosta pretstavuva poseben vid osiguruvawe i mnogu zavisi od toa kako }e se dvi`i tehni~kata premija vo odnos na rizikot".

TRI KOMPANII DR@AT POLOVINA OD PAZAROT Momentalno, vo na{ata dr`ava rabotat 13 dru{tva za osiguruvawe od koi 11 za ne`ivotno i 2 za `ivotno osiguruvawe.

Isto taka, oformeni se i 12 osiguritelni brokerski dru{tva i 5 dru{tva za zastapuvawe vo osiguruvaweto. Vkupno ima okolu 115 registrirani osiguritelni brokeri, dodeka, daleku

pogolem e brojot na osiguritelni agenti koj iznesuva 1.787 lica.

Spored Agencijata, osiguritelnite kompanii raspolagaat so vkupen kapital od 61,6 milioni evra od koj 53,9 milioni evra e kaj ne`ivotno osiguruvawe i 7,76 milioni evra kaj `ivotno osiguruvawe.

Finansiskite pokazateli so koi raspolaga Agencijata poka`uvaat deka vkupnata bruto-polisirana premija za 2009 godina iznesuva 101,06 milioni evra (96,15 milioni evra ne`ivotno osiguruvawe i 4,92 `ivotno osiguruvawe ) {to vo odnos na 2008 godina, zna~i pad od 3,38%. Vo pogled na iznosite za ne`ivotno i `ivotno osiguruvawe, minatata godina se bele`i pad od 4,09% kaj ne`ivotnoto osiguruvawe vo odnos na 2008 godina, no, od druga strana, imame i rast od celi 13,18% vo pogled na `ivotnoto osiguruvawe. Vo pogled na brojot na prodadeni polisi, vo 2009 godina ovoj broj e pogolem za celi 8% vo odnos na sporedbeniot period od 2008 godina. Vkupniot broj prodadeni polisi vo 2009 godina nadminuva 1 milion polisi, dodeka vo 2008 godina ovoj broj bil okolu 943 iljadi polisi.

Vo pogled na penetracijata, odnosno procentot na iznosot

na premijata vo odnos na BDP, kaj nas ovoj iznos e 1,53% od BDP. Na svetsko nivo ovoj procent iznesuva 7,07%, vo zemjite~lenki na EU toj e 8,28% a vo Centralna i Isto~na Evropa 2,79%. Vo pogled na gustinata, odnosno premijata po `itel, kaj nas ovoj iznos e 49,44 evra od `itel. Na svetsko nivo, ovoj iznos e 442,11 evra, vo zemjite-~lenki na EU 2.135,09 evra a vo Centralna i Isto~na Evropa 208,67 evra od `itel.

Vo pogled na sopstveni~kata struktura, raduva faktot {to pogolemiot procent na ovaa struktura, odnosno okolu 80,6%, vo tekot na 2009 godina mu pripa|aat na stranski pravni lica. Poradi vakvata struktura Popovski istakna deka osiguritelniot sektor mo`e da se pofali so najgolemo u~estvo na stranski investicii i toa od stranski pravni lica koi se pod stroga supervizija na tamo{nite supervizori.

Vo pogled na pazarnata koncentracija, najgolemo u~estvo ima Osiguruvawe Vardar so 21,3%, potoa doa|aat Sava Tabak so 16,5%, Kjubi Makedonija so 14,7% i drugi, dodeka, so najmalo u~estvo e Kroacija Osiguruvawe- ne`ivotno so pazarno u~estvo od 0,5%.

BANKI I FINANSII

30.04.2010

STATER BANKA SO POGOLEMA ZAGUBA VO PRVIOT KVARTAL rviot kvartal od godinava, kumanovskata Stater banka go zavr{i so rast na prihodite od kamati i provizii i so pogolema zaguba, sporedeno so istiot period minatata godina. Spored izve{tajot na bankata objaven na Makedonskata berza, bankata vo prvite tri meseci zabele`ala rast na neto prihodite od kamati za 18% na 20,2 milioni denari, a zgolemuvawe

P

21

NOV ^LEN NA UPRAVNIOT ODBOR NA TTK BANKA oradi podnesena pismena ostavka, nadzorniot odbor na TTK Banka go razre{i Andrej Vitak od mestoto ~len na nadzorniot odbor na bankata. Spored soop{tenieto na bankata, objaveno na Makedonska berza, za nov ~len na upravniot odbor, na mestoto na stariot, e imenuvana Meri Elen Kolins. Mandatot na ~lenot na nadzorniot

odbor Meri Elen Kolins }e trae do istekot na mandatot na ~lenovite na nadzorniot odbor na bankata.

Na noviot ~len na nadzorniot odbor isto taka & e dodelena nagrada za anga`irawe i u~estvo vo rabotata na sednicite na nadzorniot odbor. Ovaa odluka stapuva na sila so denot na dobivawe na soglasnost od guvernerot na Narodna banka.

P

od 25% ima kaj prihodite od provizii i nadomestoci koi vo prvite tri meseci dostignale 4,3 milioni denari. Stater banka vo istiot period zabele`ala za skoro ~etri pati pogolema zaguba, sporedeno so istiot period minatata godina. Ova najverojatno se dol`i na lo{ite plasmani na bankata koi vo prvitre tri meseci iznesuvaat 13,2 milioni denari.

PLANOT NA EU I NA MMF ZA SPAS, NE VLEVA OPTIMIZAM

gr~kiot bankarski sistem se potpira{e na likvidnosta dobiena od ECB i od nacionalnata centralna banka, no po najnovite izmeni na pravilata, bankite ve}e ne } e mo`at da koristat dr`avni obvrznici kako kolateral.

NA KOGO ]E MU SE OBRATI GRCIJA DOGODINA Ne site se soglasuvaat so planot za spas na Grcija.

Ekspertite od amerikanskata investiciska banka Morgan Stenli komentiraat deka merkite za spas na Grcija se lo{ presedan za evrozonata bidej}i vodat kon fiskalno rasipni{tvo, slabeewe na kursot i pogolemi inflatorni pritisoci.

“So osiguruvaweto finansiska pomo{ za Grcija, ~lenkite na evrozonata ispratija poraka deka ne e va`no {to nekoja dr`ava ne go po~ituvala Paktot za stabilnost i rast bidej}i pomo{ta vo sekoj slu~aj stignuva. Na toj na~in fiskalnite problemi vo drugite zemji stanuvaat izgledno scenario”, velat tie.

Spored niv, raspa|aweto na evrozonata ne e najverojatno scenario, no rizikot ne mo`e da se zanemari.

Duri i ovaa epizoda da zavr{i sre}no, kone~niot epilog s$ u{te e neizvesen.

Pesimistite pra{uvaat na kogo }e mu se obrati Grcija idnata godina. Dupkata vo buxetot nikako ne mo`e da se zakrpi vo kratok rok, osobeno ne so {ok-terapija.

Se uka`uva deka prestruktuiraweto na dolgot, {to se smeta za eufemizam na terminot bankrot, vo ovoj moment e edinstvenata izvodliva opcija. Ovaa varijanta obi~no im se nudi na sopstvenici na obvrznici vo momentot koga izdava~ot e svesen deka ne e vo sostojba da gi podmiri obvrskite. Toa zna~i drasti~no menuvawe na ro~nata struktura na dolgot i plasman na obvrznici so podolg rok na dostasuvawe, so koi }e se zamenat kratkoro~nite. Ekspertite sovetuvaat – prestruktuirawe na dolgot i pomo{ od EMU i od MMF e edinstveniot na~in Grcija da dojde do zdiv i da izbegne klasi~en bankrot.

Komentar na londonski "Gardien" za finansiskata kriza vo Grcija na str.1 2

17.03.2010 21

GRCIJA PRED BANKROT?!

prodol`uva od str.7 nvestitorite gi prefrlaat parite od ju`no-evropskite kompanii, kako {to se Telekom Italija i portugalskata energetska kompanija EDP, vo severnite.

Se {iri strav i nedoverba i kaj gra|anite. Duri 75% od Francuzite smetaat deka nivnata zemja bi mo`ela da ja zafati kriza kako gr~kata.

Britanskite banki se soo~uvaat so zna~itelna zaguba poradi kreditite vo iznos od okolu deset milijardi funti {to & gi imaat dadeno na Grcija. Zasega ne se poso~uvaat imiwata

I

na bankite, osven {to se istaknuva deka Velika Britanija, po Francija, Germanija i SAD, e ~etvrtiot najgolem kreditor na Grcija.

Toa predizvika pad na akciite na Lojds banking grup, Rojal bank of Skotland i na Barklis banka, a eksperti vo londonskiot finansiski centar Siti procenuvaat deka spu{taweto na gr~kiot krediten rejting }e odnese u{te pedesetina milijardi funti od vrednosta na kapitalot na stranskite investitori vo ovaa zemja. Analiti~ari vo Siti smetaat deka Grcija e prakti~no bankrotirana, kako {to toa bea bankite vo esK

O

M

enta 2008 godina. Spored niv, za Grcija sega }e mora da se primenuva istata terapija kako i za bankite, odnosno da bide nacionalizirana za da se spasi. Britanskiot minister za finansii Alister Darling gi povika zemjite od evrozonata “itno da se usoglasat okolu isplatata” za Grcija zatoa {to rizikuvaat krizata da se ra{iri na berzite, {to }e gi pogodi site ~lenki na EU. Na berzite zasega se trguva mnogu vnimatelno poradi vestite za finansiskite problemi vo evrozonata.

Aziskite berzi v~era pominaa vo “zeleno”, za razlika

E

R

C

I

J

A

od zna~itelniot pad pred nekolku dena. Analiti~arite komentiraat deka u{te dolgo investitorite }e bidat vnimatelni bidej}i “s$ u{te ne sme go videle najlo{oto”.

Silno e pogodena i vrednosta na evropskata valuta. Evroto so meseci e pod pritisok i kursot vo odnos na dolarot se svede na 1,3180 dolari za edno evro, {to e blisku do najniskoto nivo na evroto vo poslednite godina dena od 1,3144 dolari. Analiti~arite predupreduvaat deka se {iri kreditniot rizik vo evrozonata, {to mo`e da predizvika puknatini vo sistemot i dopolnitelno da ja razdrma L

E

N

O

evropskata valuta.

Interveniraa i Federalnite rezervi na SAD so odluka referentnite kamatni stapki da ostanat na niski 0 i 0,25%. Spored analiti~arite, ovoj poteg e pod vlijanie na finansiskite problemi od evrozonata i mnogu konzervativen od toa {to baraat ekonomskite sostojbi vo SAD. Slabeeweto na evropskata ekonomija predizvika pad na izvozot na SAD. Zagri`uva i sostojbata vo gr~kite banki, na {to uka`a i pretsedatelot na Evropskata centralna banka, @an-Klod Tri{e, koj predupredi i na mo`no vlo{uvawe. Dosega G

L

A

S

22 30.04.2010

BALKAN BIZNIS POLITIKA

SRBITE OD 2011 GODINA ]E PATUVAAT VO KOSOVO SO PASO[ a gra|anite na Srbija, od 2011 godina, za premin preku granicata na Kosovo }e im bide potreben paso{, pi{uvaat srpskite mediumi, povikuvaj}i se na izvori od kabinetot na premierot, Ha{im Ta~i.

Za voveduvaweto na paso{ka kontrola, spored sovetnikot za bezbednosni pra{awa na pretsedatelot na vladata na

N

Kosovo, Dukaxin Gorani, Belgrad i Pri{tina }e mora da postignat dogovor, sli~en na dogovorot {to go ima Kosovo so Albanija.

“Kosovo e vo proces na vizna liberalizacija, {to podrazbira voveduvawe na biometriski paso{i. Vo toj proces, neophodno e da se vovede zabrana za minuvawe na granicata samo so li~na

ROMANCITE GI ZAMENUVAAT STARITE VOZILA karta, bez razlika od koja nacionalnost e i od koja zemja doa|a”, izjavi Gorani.

Za koordinatorot na Forumot za etni~ki odnosi, Du{an Jani}, ova e u{te edno od pra{awata na paketot za tehni~ki dijalog, koj {to podrazbira priznavawe na dokumentite od Kosovo i mo`nost za slobodno dvi`ewe na gra|anite.

oveduvaweto na programata Staro za novo vozilo, koja romanskata vlada ja vovede pred pet godini, se odviva uspe{no.

Vo ramkite na programata se prodadeni 55 iljadi novi vozila, izjavi romanskiot minister za za{tita na `ivotnata sredina, Lazlo Borbej.

Ovaa programa pridonese za s$ pogolema zamena na stari za novi avtomobili od 14.600 vo 2005 godina na 32.000 minatata godina.

V

Premijata koja ja dava dr`avata za zamena na staro za novo vozilo, ovaa godina iznesuva 900 evra, a fizi~kite lica mo`at da poseduvaat tri vau~eri. Na ovoj na~in }e platat 2.700 evra pomalku za nabavka na novo vozilo, a poradi zgolemeniot interes, romanskite vlasti odlu~ija da go zgolemat brojot na vau~eri za zamena. Ministerstvoto za za{tita na `ivotnata sredina soop{ti deka dosega

se predadeni pove}e od 85 iljadi stari avtomobili.

PETNAESET GODINI PO VOJNATA, DOGOVOR ZA VOENA SORABOTKA

HRVATSKITE I SRPSKITE VOJNICI RAMO DO RAMO Petnaeset godini

otkako Hrvatska i Srbija prestanaa da se gledaat preku ni{an, voenite sili na dvete zemji }e po~nat i slu`beno da sorabotuvaat

IGOR TABAK VOEN ANALITI^AR “Potpi{uvaweto na voeniot dogovor pome|u Srbija i Hrvatska ostava vpe~atok deka ne{to se raboti, a sekako odi vo prilog so o~ekuvawata na Evropskata unija (EU) za stabilizacija na regionot”.

VESNA KOSTOVSKA

v.kostovska@kapital.com.mk

etnaeset godini otkako Hrvatska i Srbija prestanaa da se gledaat preku ni{an, voenite sili na dvete zemji }e po~nat i slu`beno da sorabotuvaat.

Ministrite za odbrana na Hrvatska Branko Vukeli}, i Srbija Dragan [utanovac vo Zagreb }e potpi{at dogovor za voena sorabotka.

Dogovorot treba da se potpi{e za vreme na posetata na srpskiot minister za odbrana vo Hrvatska, no oficijalni informacii za toa, koga [utanovac }e go poseti

P

Zagreb, s$ u{te nema.

Srpskite mediumi naveduvaat deka posetata }e se slu~i naskoro, a od hrvatskoto Ministerstvo za odbrana potvrdija deka dogovorot }e se potpi{e ovaa godina.

Detalite od dogovorot s$ u{te ne se javni, no o~igledno e deka so negovoto stapuvawe vo sila nekoi do neodamna te{ko zamislivi raboti }e stanat realnost, kako na primer sorabotka vo zaedni~kata obuka kade {to hrvatskite oficeri bi u~estvuvale vo obukata na armijata na Srbija i obratno.

“Za razlika od nekoi sli~ni voeni dogovori so zemjite od regionot,

Ministrite za odbrana na Hrvatska, Branko Vukeli}, i Srbija,

Dragan [utanovac vo Zagreb treba da potpi{at dogovor za voena sorabotka. Za razlika od nekoi sli~ni voeni dogovori so zemjite od regionot, dokumentot ne predviduva zaedni~ki voeni ve`bi. Sorabotkata }e opfa}a u~estvo na ve`bite. Toa zna~i deka Hrvatska svoite oficeri }e gi prati kako nabquduva~i ili aktivni u~esnici vo ve`bite na srpskata vojska i obratno

dokumentot ne predviduva zaedni~ki voeni ve`bi.

Sorabotkata }e opfa}a u~estvo na ve`bite, {to zna~i deka Hrvatska svoite oficeri }e gi prati kako nabquduva~i ili aktivni u~esnici vo ve`bite na srpskata vojska. Sekako i na ve`bite na hrvatskata vojska }e mo`at da u~estvuvaat oficeri od srpskata

armija”, izjavija od hrvatskoto Ministerstvo za odbrana.

Stru~wacite od dvete zemji, osven vo oblasta na voenite ve`bi i obuka, }e sorabotuvaat i po pra{awata za bezbednosnata politika i planiraweto na odbranata, operaciite za poddr{ka na mirot, vo oblasta na atomsko-

biolo{ko- hemiskata za{tita, i vo drugi oblasti od zaedni~ki interes.

Voeniot analiti~ar Igor Tabak, proceni deka primarniot efekt od ovoj dogovor }e bide i na politi~ko, ne samo na voeno nivo.

“Potpi{uvaweto na voeniot dogovor pome|u Srbija i Hrvatska ostava vpe~atok deka ne{to se

raboti, a sekako odi vo prilog so o~ekuvawata na Evropskata unija za stabilizacija na regionot”, izjavi Tabak.

Za razlika od dogovorot koj Hrvatska go ima so Slovenija, dogovorot so Srbija nema da opfa}a razmena na bezbednosni informacii.

Ministerstvoto za odbrana na Hrvatska ima potpi{ano dogovori za voena sorabotka so site dr`avi vo regionot (Slovenija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Makedonija i Albanija).

Prviot dogovor e potpi{an so Makedonija vo 2000 godina, a posledniot so Albanija pred tri godini.

AVTOPATOT SOFIJA–NI[ GOTOV DO 2012 GODINA

SE POVE]E SRBI @RTVI NA "NIGERISKI IZMAMI"

ugarskiot premier, Bojko Borisov, izjavi deka so srpskiot pretsedatel Boris Tadi} se dogovorile izgradbata na avtopatot Sofija–Ni{ da bide gotova do 1 maj 2012 godina.

“Se dogovorivme zaedno da go otvorime avtopatot, a Srbite go zadr`uvaat pravoto na prodol`uvawe na rokot za dva do tri meseci, poradi konfiguracija na terenot na srp-

e pove}e gra|ani na Srbija nasednuvaat na takanare~enite "Nigeriski izmami", ~ii izvr{iteli na Internet se pretstavuvaat kako bogati Afrikanci na koi im treba pomo{ za iznesuvawe na parite od zemjata.

Kako {to soop{ti srpskata policija, zabele`an e rast na prijavite na "Nigeriski izmami", a {tetata se procenuva na stotici iljadi evra.

B

skata strana i izgradbata na dolgi tuneli”, izjavi Borisov po sredbata so srpskiot pretsedatel vo Belgrad.

Bugarskiot premier naglasi deka nivniot del od avtopatot, od srpskata granica do Sofija, vo dol`ina od 60 kilometri, e mnogu polesen za izgradba.

Izgradbata na avtopatot na bugarskata strana }e ~ini me|u 70 i 80 milioni evra.

S

Nigerijci se javuvaat preku elektronski poraki i na `rtvite im nudat del vo fondovite {to sakaat tajno da gi iznesat od svojata zemja, pri {to odnapred baraat da im se uplati odredena suma, obi~no nesporedlivo pomala od ponudeniot udel.

Po prvata uplata, se baraat novi uplati i toa bez kraj.

Fondovite za ~ie prenesuvawe se bara pomo{, navodno, se milionski, a pomo{ta se obrazlo`uva so

cel korumpiranite vlasti da ne doznaat za postoeweto na parite.

BALKAN BIZNIS POLITIKA

30.04.2010

DELTA NEMA DA INVESTIRA VO HRVATSKA

RUSI KUPUVAAT NEDVI@NOSTI VO BUGARIJA

rpskata kompanija Delta holding, vo bliska idnina nema da vlo`uva vo Hrvatska, izjavi potpretsedatelkata na kompanijata Milka Forcan. Pri~ina za toa e javnoto mislewe vo Hrvatska deka nema atmosfera za plasman na srpskiot kapital vo ovaa zemja.

Neuspe{nite obidi na Delta da ja prezeme mesnata industrija od Kri`evac, i da go kupi zemji{teto na

kolu 300.000 Rusi poseduvaat imot vo Bugarija, izjavi pretsedatelot na Upravniot odbor na Asocijacijata na ruski sopstvenici na nedvi`nosti vo Bugarija, Aleksandar Anisimov.

Spored podatocite na bugarskata ambasada vo Moskva, koja izdava vizi na ruskite sopstvenici na nedvi`nosti vo Bugarija, toj broj ne e pomal od 200.000 Rusi.

S

kompanijata Zagrep~anka vo Zagreb, se glavnite pri~ini poradi koi srpskata kompanija ne planira novi biznis-proekti na hrvatskiot pazar.

“Donesovme zaklu~ok deka sega ne e najpogodno vreme za novi biznis-proekti vo Hrvatska, iako ekonomskite odnosi na dvete zemji bele`at pozitiven razvoj, bidej}i obemot na stokovna razmena vo izminative sedum godini e zgolemen

CRNOGORSKATA VLADA JA NAMALUVA JAVNATA POTRO[UVA^KA o periodot od 2006 do 2009 godina brojot na vrabotenite koi se finansiraat od buxetot na Crna Gora porasnal za 18%, a fondot za prihodi vo istiot period porasnal za 60%, {to zna~itelno vlijae{e na zgolemuvawe na javnata potro{uva~ka i optovaruvawe na buxetot na Crna Gora. “Vladata donese novi dano~ni zakoni i podzakonski akti, voveduvawe na postroga kontrola vo presmetkite na platite, izmeni i dopolnuvawe na zakonot za dr`avni slu`benici i vrabotenite, a prepora~uva i namaluvawe na platite na vrabotenite vo agenciite i drugi merki koi }e pridonesat za namaluvawe na fondot za platite i da se podobri transparentnosta vo tro{eweto na buxetskite sredstva”, soop{tija od crnogorskoto ministerstvo za finansii.

V

VO BIH PA\A INTERESOT ZA KREDITI o bankarskiot sektor vo Bosna i Hercegovina (BiH) zna~itelno e namalena kreditnata aktivnost minatata godina, so {to kreditnoto portfolio e pomalo za 4%, izjavi pretsedatelot na Zdru`enieto na bankari, Radovan Baji}. Spored nego, vo BiH do{lo do blag pad na pobaruva~kata na krediti, no napomena deka kamatnite stapki i sostojbata vo bankarstvoto ne e polo{a od ostanatite zemji vo regionot.

“Ekonomskata kriza go zafati realniot sektor vo ekonomjata i svesni sme deka zakrepnuvaweto }e trae nekolku godini, no vo bankarstvoto ne o~ekuvame nekoi pogolemi naru{uvawa”, izjavi Baji}. Berislav Kutle, direktorot na UniKredit banka od Mostar re~e deka pobaruva~kata na krediti, osobeno stanbenite e namalena poradi lo{ata ekonomska sostojba ne samo vo BiH, tuku i vo celiot region. “Kaj gra|anite e prisutna nesigurnosta za toa kolkava }e im bide platata vo naredniot period i kako }e mo`at da gi vratat kreditite”, re~e Kutle.

V

HRVATSKITE PRATENICI ZA PATUVAWA GODINAVA POTRO[ILE 90.000 EVRA rvatskite pratenici vo prvite tri meseci od ovaa godina za patuvawa vo stranstvo, i pokraj krizata i dr`avnite merki za {tedewe, potro{ile re~isi 90 iljadi evra. Najgolem potro{uva~ e socijal-demokratskiot potpretsedatel na Saborot Neven Mimica, koj potro{il {estina od taa suma, javi agencijata Hina. Spored istiot izvor, hrvatskiot sabor lani za patuvawa vo stranstvo potro{il 270 iljadi evra, vo 2008 godina 245 iljadi evra. Iako lokalnite glasila vo posledno vreme mu zabele`uvaat na pretsedatelot na Saborot, Luka Bebi} za brojnite patuvawa, sepak na prvo mesto e Mimica, koj od 2008 godina za slu`beni patuvawa potro{il 54 iljadi evra.

H

za pove}e od sedum pati”, re~e Milka Forcan.

K

O

M

E

O

R

C

I

J

A

L

E

N

Spored predviduvawata na kompanijata za nedvi`nosti Gordon rok, tendencijata na ruskite investitori za poseduvawe na nedvi`nosti vo stranstvo od 2009 godina }e se zadr`i i ovaa godina. Kompanijata Gordon rok soop{ti deka 40% od Rusite kupuvaat nedvi`nosti vo stranstvo za odmor, 25% za investicii, 10% od semejni pri~ini, 20% za `ivot i 5% od drugi pri~ini.

O

G

L

A

S

23

24 30.04.2010

SVET BIZNIS POLITIKA

EU ZA 2011 GODINA SKROI BUXET OD 131 MILIJARDI EVRA vropskata komisija predlo`i zgolemuvawe na buxetot na Evropskata unija za 2011 godina na 131,1 milijardi evra, {to se obrazlo`uva so potrebata od nadminuvawe na posledicite od ekonomskata kriza.

Predlo`eniot buxet e pogolem za 5,9% vo sporedba so 2010 godina, a najmnogu se zgolemeni fondovite za siroma{nite regioni, za istra`uvawe i

E

razvoj i za unapreduvawe na konkurentnosta na ekonomijata.

Predvideno e od noviot buxet za Grcija, koja ja trese golema kriza, da se oddelat 3,2 milijardi evra, i toa 2,5 milijardi preku regionalna pomo{.

Ovie sredstva ne se del od paketot-pomo{ koj treba da spre~i eventualen bankrot na Grcija, za {to denovive pregovaraat Atina, Evropskata komisi-

ja i MMF. Tro{ocite na EU za zemjodelstvoto, vo koi se vklu~eni mnogu kritikuvanite subvencii za farmerite, ostanuvaat na stabilno nivo od 58,1 milijardi evra.

Golem broj eksperti i politi~ari uka`uvaat deka tro{ocite za zemjodelstvoto, na {to se oddeluva duri 40% od buxetot, se rasipni~ki i ja naru{uvaat me|unarodnata trgovija.

"FAJNEN[L TAJMS": MOSKVA GO MENUVA ODNESUVAWETO KON SOSEDSTVOTO oskva, poslednive nekolku meseci, go menuva stilot na svoeto odnesuvawe, no ne i su{tinata na svojata politika kon zemjite vo sosedstvoto, bez razlika dali stanuva zbor za porane{nite sovetski republiki ili za ~lenkite na nekoga{niot Var{avski pakt, pi{uva "Fajnen{l Tajms".

Kako {to javi dopisnikot na MIA od London, izborot na ruskiot milenik vo Kiev,

M

IZBORI VO VELIKA BRITANIJA

Viktor Janukovi~, za nov pretsedatel na Ukraina, soboruvaweto od vlasta na Kurmanbek Bakiev vo Kirgistan, koj ne saka{e da ja trgne tamo{nata amerikanska voena baza, kako i podobruvaweto na odnosite so Polska, spored londonskiot vesnik, se rezultat na toj nov stil vo politi~kite odnosi.

Vo nego ja nema direktnata upotreba na ruskite tenkovi, kako vo slu~ajot so Gruzija i ruskata intervencija vo

TV-DEBATA

PARTIITE GI LA@AT GLASA^ITE KOLKU NAVISTINA [TEDAT

TRETATA PREDIZBORNA DEBATA VO VELIKA BRITANIJA ZASENETA OD GAFOT NA BRAUN retata i posledna predizborna televiziska debata na liderite na trite glavni politi~ki partii vo Velika Britanija se odr`a vo Birmingem i taa e posvetena na sostojbite vo britanskata ekonomija, kako i na planovite na laburistite, konzervativcite i liberaldemokratite za obnova na rastot, prekinati so finansiskata kriza i recesijata.

Debatata se oddr`uva po zav~era{niot gaf na premierot Gordon Braun, koga ne zabele`uvaj}i deka mikrofonite se s$ u{te vklu~eni, navredi eden glasa~, inaku privrzanik na Laburisti~kata partija, {to predizvika incidentot vo gradot Rokdejl da ja frli vo senka celata predizborna kampawa. Zboruvaj}i so svoite sorabotnici po sredbata so eden od glasa~ite i nezadovolen od kritikite {to mu bea upateni za raboteweto na Vladata, a posebno za pregolemiot buxetski dolg i naplivot na imigranti od Isto~na Evropa, Braun ja nare~e 66-godi{nata Xilijan Dafi „licemerka”, nekriej}i go gnevot {to sovetnicite voop{to mu ja odbrale za razgovor vo tekot na obikolkata na ovoj grad.

Premierot podocna li~no & se izvini na Dafi, posetuvaj}i ja vo nejziniot dom, no incidentot predizvika isklu~itelno golem publicitet vo britanskite mediumi. Toj pomogna za istaknuvawe na problemite so dolgot i imigracijata, na {to dosega najmnogu insistira liderot na konzervativnata partija Dejvid Kameron, nasproti Braun koj gi brani vladinite postigawa i Nik Kleg, liderot na liberaldemokratite koj se zalaga za vnimatelnost pri krateweto na vnatre{niot dolg, kako i za „amnestija” na site ilegalni imigranti vo zemjata. Dijalogot na Braun so glasa~ite po koj se slu~i „gafot”, otkriva deka lu|eto se pove} e zagri`eni za ovie vitalni ekonomsko-politi~ki pra{awa, otkolku {to se misli, pa se o~ekuva tie da se najdat i vo ve~era{nata

T

Edno e izvesno. Koj i da pobedi na pretstojnite izbori vo Velika Britanija }e mora da napravi golemi kratewa vo buxetot. Ne samo formalno preraspredeluvawe na parite za razni vidovi potro{uva~ka, tuku podlaboko kratewe za dava~kite za javniot sektor i za socijalnite beneficii i zgolemuvawe na danocite

ite glavni partii vklu~eni vo aktuelnata kampawa za parlamentarnite izbori vo Velika Britanija, a posebno vladeja~kite laburisti, ja krijat vistinata za obemot na buxetski kratewa, tvrdi Institutot za fiskalni studii. Od Institutot tvrdat deka koj i da pobedi na izborite na 6 maj } e mora vedna{ da po~ne so namaluvawe na ogromniot vnatre{en dolg na zemjata.

Vo objavenata analiza za sostojbata so „najgolemiot dolg na zemjata vo ponovata istorija” se veli deka partiite i nivnite politi~ki lideri izbegnuvaat da se soo~at so buxetskiot deficit, no deka situacijata nalo`uva deka koj i da formira vlada, po izborite }e mora da go prepolovi sega{niot dolg od 163 milijardi funti vo period od samo pet godini.

Toa bi trebalo da bide najgolemoto namaluvawe na buxetskiot dolg na dr`avata po Vtorata svetska vojna, konstatira Institutot vo svojata analiza za dolgot i za merkite {to treba da

S

letoto 2008 godina, tuku t.n. "meka sila" na Rusija.

Oficijalna Moskva na Ukraincite im ponudi poevtin gas za celi 30% od cenata {to ja pla}aat site drugi, na Poljacite im se izvini za masakrot vrz polskite oficeri vo Katinskata {uma pred re~isi 70 godini, a vo Kirgistan upotrebi "samo politi~ka sila" za da ja pottikne tamo{nata opozicija da krene vostanie protiv neomileniot pretsedatel.

usledat.

Konzervativcite na Dejvid Kameron edinstveni najavija deka toa im e primarna rabota i deka zatoa dokolku pobedat na izborite, vo rok od 50 denovi }e donesat nov buxet za „vonredni okolnosti”.

Laburistite na premierot Gordon Braun insistiraat deka namaluvaweto na deficitot }e go „usoglasuvaat so rastot na doma{nata ekonomija”, dodeka liberaldemokratite na Nik Kleg zagovaraat odlagawe na krateweto na dolgot, za slednata godina, veruvaj} i deka toga{ }e usledi pozna~ajniot ekonomski rast.

Site tri partii, vo osnova, smetaat na namaluvawe na javnata potro{uva~ka {to bi se dvi`ela me|u 47 milijardi funti vo period od ~etiri godini, kolku {to bi ja izvr{ile liberaldemokratite i 64 milijardi kolku {to se procenuva deka }e iznesuva krateweto na dolgot {to bi go napravile torievcite, procenuva ovoj londonski institut.

Vesnikot „Gardijan” zabele`uva deka dokolku bi go znaele toa glasa~ite bi izle-

gle na ulica za da demonstriraat, pa zatoa vesnikot silno ja brani platformata na Laburisti~kata partija i na premierot Braun za „realno i pohumano” kratewe na dolgot. Ovoj vesnik ostro im prigovara na torievcite za nivnite planovi za „itna presmetka” so pregolemata javna potro{uva~ka, insistiraj}i na toa deka taa „nema ekonomska, tuku samo ideolo{ka osnova”. Pove}e visoki laburisti~ki funkcioneri ja ocenuvaat kako „besmislena” sporedbata na sostojbata vo Velika Britanija, so taa vo Grcija, no londonski „Independent”, sepak, ja bara, kako {to pi{uva, „celosnata vistina za sostojbata vo ekonomijata”.

Ekspertite na ovoj Institut smetaat deka vaka golemoto namaluvawe na koe se prinudeni site partii, ne mo`e da se izvede samo so preraspredeluvawe na parite za razni vidovi potro{uva~ka, kako {to toa im se pora~uva na glasa~ite, tuku so podlaboko zafa} awe vo dava~kite za javniot sektor i za socijalnite beneficii na lu|eto, kako i so zgolemuvawe na danocite.

tele Poslednata viziska debata se oddr`uva na edna nedela pred parlamentarnite izbori i se najavuva kako „isklu~itelno va`na” za site tri partii.

Gafot na premierot, spored torievcite go poka`uva „vistinskoto lice” na Braun, dodeka za site londonski mediumi toj go otkriva jazot {to postoi me|u negovoto javno i privatno lice. debata.

Poslednata televiziska debata se oddr`uva na edna nedela pred parlamentarnite izbori i se najavuva kako „isklu~itelno va`na” za site tri partii.

Gafot na premierot, spored torievcite go poka`uva „vistinskoto lice” na Braun, dodeka za site londonski mediumi toj go otkriva procepot {to postoi me|u negovoto javno i privatno lice. No, za nego e pote{ko {to „vitalnata debata” se odr`uva po objavuvaweto na ekonomskite podatoci za prviot kvartal. Od po~etokot na godinata, doma{nata ekonomija bele`i rast na inflacijata i nevrabotenosta, a vnatre{niot dolg iznesuva 163 milijardi funti.

Debatata se oddr`uva po odlukata na sudot vo Edinburg koj ja otfrli tu`bata na {kotskata partija SNP protiv Bi-Bi-Si zatoa {to {kotskite nacionalisti ne se povikani da u~estvuvaat i ja isklu~i mo`nosta debatata da bide blokirana da se emituva vo [kotska.

Anketite poka`uvaat malo poka~uvawe na poddr{kata za torievcite, za smetka na laburistite i liberaldemokratite, no i natamu nitu edna partija nema dovolno mnozinstvo samata da ja formira idnata vlada vo Velika Britanija.

PATOT DO USPEHOT

30.04.2010

25

DANIEL VASELA, GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA NOVARTIS

LIDERSTVO E DA GI NATERATE PROSE^NITE LU\E DA POSTIGNAT NATPROSE^NI NE[TA Vasela e nesomneno eden od najzaslu`nite za dinami~niot rast na Novartis vo izminatava decenija i za toa {to stana edna od najuspe{nite farmacevtski kompanii vo svetot IGOR PETROVSKI

igor@kapital.com.mk

vajcarskata farmacevtska kompanija Novartis, edna od vode~kite vo svetot, stana aktuelna vo periodov so objavata deka e na pragot da ja pu{ti vo promet vakcinata protiv noviot tip na grip. Nejziniot glaven izvr{en direktor, d-r Daniel Vasela, be{e kritikuvan zaradi izjavata deka Novartis nema namera da ja deli besplatno vakcinata na siroma{nite zemji, tuku }e razgleda mo`nost za odredeni popusti, a pobogatite zemji treba da gi doniraat vakcinite. ”Ako sakate proizvodstvoto da bide odr`livo, mora da ima finansiski motivi”, izjavi toj.

Vasela sepak ne e bes~uvstvitelna “korporativna yverka” koja se gri`i isklu~ivo za interesite na svoite akcioneri. Otkako e na ~elo na Novartis od 1996 godina, Vasela be{e inicijator na nekolku globalni programi koi {to treba da obezbedat polesen pristap do lekovite i da go zajaknat istra`uvaweto na bolestite {to dosega bile na nekoj na~in zapostavuvani, zaradi toa {to dominiraat vo zemjite od t.n. “tret svet”. Za taa cel Novartis sekoja godina izdvojuva 2,5% od prihodot. Za vreme na svojot mandat, toj gi zajakna politikite na korporativnoto upravuvawe vo kompanijata, i ja stavi Novartis na listata na kotira~ki kompanii na Wujor{kata berza. Pred sedum godini, Vasela po~na reforma vo modelot za istra`uvawe i razvoj na Novartis i ottoga{ lekovite se pu{taat vo dolgiot proces na testirawe samo dokolku se potkrepeni so cvrsta nau~na

[

osnova. Potegot se poka`a ispraven, dotolku pove}e, {to izleze deka nekoi lekovi kreirani protiv edna bolest, poka`aa rezultati i vo tretmanot na drugi srodni bolesti, {to & donese golemi profiti na kompanijata. Vasela e nesomneno eden od najzaslu`nite za dinami~niot rast na Novartis vo izminatava decenija i za toa {to stana edna od najuspe{nite farmacevtski kompanii vo svetot. Poglednete {to sovetuva Vasela za uspe{no liderstvo i menaxment: NE OBIDUVAJTE SE SEKOGA[ SE SAMI DA ZAVR[ITE. NEVOZMO@NO E! Koga donesuvate odluki vo biznisot, zavisite od pove}e lu|e.

Ne mo`ete da o~ekuvate s$ da bide na va{iot grb i celata rabota da ja zavr{ite vie. No, vo isto vreme, ne treba da se sramite od toa da ka`ete jasno i glasno vo koi vrednosti veruvate. Od moeto iskustvo, donesov zaklu~ok i deka ne mo`ete da gi zadovolite site, postojano. I ne se trudete toa da go pravite, veli Vasela.

NAU^ETE DA BIDETE I MNOGU “TVRDI”, NO I DA DAVATE GOLEMA PODDR[KA, KOGA TREBA Dajte im na drugite prostor. No, toa ne zna~i deka treba da go napu{tite svojot avtoritet, zatoa {to toj vi e doveren kako na lider, pa upotrebuvajte go. Ne mo`e da se odnesuvate kako da ne ste {ef.

TREBA DA RAZBIRATE [TO MENAXIRATE I KOGO GO RAKOVODITE “Treba da gi znaete klu~nite fakti vo vrska so va{ata uloga kako lider. Treba da gi znaete i lu|eto {to gi rakovodite i da znaete koga mo`ete celosno da se potprete na niv i da spiete mirno ve~erta, zatoa {to znaete deka rabotata }e bide perfektno zavr{ena. No, treba da znaete i koga da ka`ete – ne, ova ne mi izgleda dobro. Sakam da mi objasnite podobro, podetalno”.

LIDERSTVO E DA GI NATERATE PROSE^NITE LU\E DA NAPRAVAT ISKLU^ITELNI NE[TA “Menaxment-guruto, Piter Draker, na ~ii knigi postojano se navra}am so zadovolstvo, ima ka`ano deka celta na edna organziacija e da postigne obi~nite lu|e da napravat neobi~ni, isklu~itelni ne{ta. Jas bi dodal, deka liderstvo e da uspeete vo toa.

Pove}eto od nas sme obi~ni, prose~ni, lu|e, plus-minus. I kako lideri, imame zada~a da napravime obi~nite lu|e da stanat isklu~itelni, izvonredni lu|e, koi {to }e pravat izvonredni raboti, da otidat podaleku od toa

1

2

3

4

DANIEL VASELA: “TREBA DA GI ZNAETE I LU\ETO [TO GI RAKOV ODITE I DA ZNAETE KOGA MO@ETE CELOSNO DA SE POTPRETE NA NIV I DA SPIETE MIRNO VE^ERTA” {to sme go mislele za vozmo`no”.

NE CEPKAJTE JA ODGOVORNOSTA NA BEZBROJ DELOVI “Ako napravite takva organizaciska i hierarhiska struktura, taka {to za eden dokument ili izve{taj, se potrebni da re~eme, 20 potpisi, nikoj nema da ~uvstvuva odgovornost. Ako imate kompaniski odbori, {to imaat sovetnici, pa sovetnici na sovetni-cite, i na krajot ne znaete komu davate vlezna informacija, a od kogo ~ekate rezultat, nieden poedine~en ~len na bordot nema da se ~uvstvuva celosno odgovoren i nieden CEO(glaven izvr{en direktor) isto taka nema da se ~uvstvuva celosno odgovoren. Zatoa, mislam deka treba da imate jasna podelba na odgovornostite i na mo}ta za odlu~uvawe vo ramki na kompanijata.

Toa e pova`no otkolku da ja cepkate odgovornosta”.

NE BEGAJTE OD [EFOVITE [TO BARAAT MNOGU. OD NIV POVE]E ]E NAU^ITE

5

6

“Vo tekot na va{ata kariera barajte postojano dobri mentori-{efovi, koi {to }e bidat spremni da vi doveruvaat odgovornost i da ve u~at. Barajte mo`nosti da rabotite so lu|e koi {to baraat mnogu, pove}e }e nau~ite od takvite”.

BIDETE SVOI I NE SE OBIDUVAJTE DA IGRATE NEKAKVA ULOGA “Ima denovi koga }e ~uvstvuvate zadovolstvo od postignatite rezultati i dobienite priznanija. No, ima denovi koga }e bidete razo~arani, luti i ta`ni. Toa e normalno”, veli {efot na Novartis, Daniel Vasela. Negova preporaka e da bidete svoi i da ne probuvate igrawe na nekakvi ulogi.

Te{kite denovi nema ve~no da traat, po do`dot doa|a sonce, veli toj.

“Va{eto semejstvo i prijatelite }e ve poddr`uvaat vo te{kite vremiwa, zatoa razberete gi i po~ituvajte gi nivnite potrebi i obidete se da postignete balans pome|u niv i ona {to vam vi e prioritet ”.

7

26 30.04.2010

MARKETING

ZADOVOLSTVO NA KLIENTITE

EDNOSTAVNA FORMULA? U slugata {to ja nudime e postojano pod lupa na na{ite klienti. Sekoe na{e odnesuvawe, sekoj gest i sekoja aktivnost koja ja prezemame, uslu`uvaj}i gi klientite, kaj niv mo`e da predizvika zadovolstvo, no i razo~aruvawe.

Dokolku na{ata kompanija e posvetena na odnosot so klientite, nie }e ja koristime sekoja mo`nost za da ostavime odli~en vpe~atok, bidej}i sme svesni deka mo`ebi nema da imame sledna takva mo`nost. Pove}e svetski istra`uvawa upatuvaat na faktot deka mnogu mal del od nezadovolnite klienti se `alat - najgolemiot del od niv, ednostavno, ne se vra}aat pove}e. Zatoa, od osobena va`nost e na{ite klienti da gi "dr`ime” zadovolni. No, {to e toa {to gi pravi zadovolni? [to pretstavuva, vsu{nost, nivnoto klientsko zadovolstvo?

Klientskoto zadovolstvo pretstavuva "ednostavna formula” od razlikata me|u dobienata usluga i klientskite o~ekuvawa. Me|utoa, ednostavnata formula stanuva kompleksna koga }e se zemat predvid faktorite koi vlijaat na sozdavaweto na klientskite o~ekuvawa, kako i multidimenzionalniot karakter na dobienata usluga. Vo sekoj slu~aj, ovaa poednostavena formula ni uka`uva da bideme svesni deka zadovolstvoto na klientite se menuva pod vlijanie na dvata elementi, i zatoa treba i dvata da gi tretirame so ista va`nost. O~igledno, za klientite da bidat postojano zadovolni, na{ata performansa treba postojano da gi zadovoluva ili nadminuva nivnite o~ekuvawa. I toa sekoj pat. Sekoj na{ kontakt so klientite pretstavuva "moment na vistinata”, koj ne se povtoruva, a vo koj vlijaeme na nivnoto zadovolstvo. I povtorno doa|ame do poednostavena situacija i si velime "Zna~i, treba samo da doznaeme {to sakaat klientite i da im go ponudime toa”. Vedna{ potoa si velime "Sigurno ne e taka ednostavno”. No, ne e ni

premnogu komplicirano. Sekoj biznis i sekoja industrija ima svoi specifi~nosti vo odnos na uslugata kon klientite, no, postojat istra`uvawa koi uka`uvaat na toa deka site nie, kako klienti, imame sli~ni o~ekuvawa.

Koga kupuvame, sakame da n$ po~ituvaat, da n$ soslu{aat, da n$ sfatat seriozno. Koga se raspra{uvame za nekoj proizvod ili usluga, sakame da ni dadat to~ni informacii, da ni objasnat na razbirliv na~in, da ni ponudat pove}e opcii, a toa {to nej}eme e da n$ ignoriraat i da n$ prefrluvaat od eden na drug vraboten. Sepak, ne mo`eme da zaklu~ime deka ovie elementi, iako se univerzalno prifatlivi za site nas, mo`at da ja kompenziraat dobienata neto~na informacija ili nekvalitetniot proizvod. Koga kupuvame, bez razlika kakov proizvod ili usluga, re~isi sekoga{ pravime potesna lista na dostavuva~i, me|u koi razmisluvame da se odlu~ime. Dokolku se raboti za poskap proizvod, ovaa lista ja pravime na hartija.

Duri i ja spodeluvame so prijateli i barame mislewe. Koga se raboti za rutinski kupuvawa ili poevtini proizvodi, listata ja pravime nesvesno vo glavata, no sekoga{ znaeme koi proizvodi ili proizvoditeli "ne doa|aat predvid”. Kako prodava~i na proizvodi ili uslugi, nie imame razli~ni prioriteti, zavisno od kupuva~kata faza na na{iot potencijalen klient: Prvo, se borime da vlezeme vo potesnata lista na klientot. Tuka najgolemo vlijanie ima na{ata marketingkomunikacija, brend-imix i preporaki od ostanatite klienti.

Tie se glavnite faktori koi gi oformuvaat o~ekuvawata na na{ite klienti. No, o~ekuvawata na klientite se oformuvaat i od kvalitetot na konkurentskata ponuda, kako i od pove}e op{testveni i drugi faktori. Zatoa, od klu~na va`nost e dobro da gi poznavame na{ite

1

potencijalni klienti, koi se nivnite potrebi, {to vrednuvaat pri odlu~uvaweto, kakvi uslovi baraat i soodvetno da ja skroime na{ata marketing-komunikacija.

No, mora da ja poznavame i konkurentskata ponuda - {to nudat drugite, na kakov na~in i pod kakvi uslovi. Naj~esto, na ovaa lista se nao|ame koga klientot }e prepoznae deka na{iot proizvod ili usluga mo`e da mu gi zadovoli potrebite.

Otkako sme na listata na potesen izbor, klu~ni stanuvaat na{ite proda`ni ve{tini. Vo momentot koga klientot }e go pobara na{iot proizvod ili usluga, ja dobivame {ansata da mu/& doka`eme deka e na vistinskoto mesto. Od "karakteristiki na proizvod/usluga” ve}e preminuvame na "pridobivki za klientot”.

Vo ovaa faza, golemo vlijanie ima ~ove~kiot element vo odnosot me|u vraboteniot i klientot.

Celta e preku profesionalen, qubezen, iskren i odgovoren odnos na vraboteniot, klientot da stekne doverba vo proizvodot ili uslugata koja {to planira da ja kupi. I da ja kupi.

Otkako sme go "ubedile” klientot da go kupi na{iot proizvod ili usluga, toga{ sme zavr{ile rabota.

Naprotiv, toga{ po~nuva na{ata rabota. Vo ovaa faza treba da bideme osobeno vnimatelni, bidej}i e dojden momentot koga treba da doznaeme dali klientot e zadovolen ili ne. Da se potsetime deka dokolku ne se interesirame samite, nie posledni }e doznaeme za nezadovolstvoto na klientot. Toj prvo }e im ka`e na svoite prijateli, a nam ne mora. Nie }e doznaeme otkako nema da go vidime povtorno.

Ve}e ni e jasno deka stanuva neophodno da doznaeme pove}e za kupuva~koto iskustvo na na{ite klienti, da go izmerime nivnoto zadovolstvo, no, i da gi doznaeme nivnite zabele{ki. Od ogromna va`nost e, a ova e osobeno to~no

2

3

za mali pazari kako na{iot, na{ite klienti da gi pretvorime vo redovni. Problemot nastanuva ako sme bile na listata na klientot, a potoa izlezeme od nea. Toga{ mo`eme da se vbroime vo onie koi ne doa|aat predvid i mnogu pote{ko da se vratime.

"Trikot” e tretata faza da ni ovozmo`i so pomalku "maka” da vlezeme vo vtorata faza kaj prijatelite na na{ite klienti.

Ova e mo`no samo dokolku dobro gi poznavame nivnite potrebi i o~ekuvawa i dokolku posveteno rabotime da gi nadmineme, pritoa merej}i dali dobro go pravime toa i kade gre{ime. Site informacii koi mo`eme da gi dobieme vo vrska so percepcijata na na{ite klienti, ni ovozmo`uvaat podobro da go naso~ime na{eto vnimanie i resursi vo pravec na podobruvawe na uslugata, no, i da sozdademe povpe~atlivo kupuva~ko iskustvo za na{ite klienti. Nie ~esto sme svesni koga nekoj element od na{ata usluga e poslab, no, naj~esto toa ne mo`eme da go izrazime vo brojki i da odredime kolku sme slabi i kolku treba da se podobrime.

U{te pova`no, ne znaeme kolku e va`en toj element zo percepcijata na klientite i kolku e itno da se reagira. Za nekoi promeni ne se potrebni golemi resursi, a ni{to ne n$ ~ini da ka`eme "dobar den” i "blagodaram”.

Me|utoa, za nekoi elementi od uslugata potrebno e da se primeni profesionalna metodologija na ispituvawe i dlabinska analiza, za da se otkrijat prioritetite za podobruvawe. Treba da gi ohrabrime klientite da ni go ka`at nivnoto mislewe, kakvo i da e. No, pokraj toa, treba da se posvetime i na predviduvawe na potencijalnite zabele{ki i da rabotime na nivno predvremeno otstranuvawe. Koga }e po~neme "proaktivno da reagirame” na potrebite na na{ite klienti, }e staneme svesni za pridobivkite od otkrivaweto na nivnite o~ekuvawa.

MARKO RADOWI] Research Swot Sw ott RRes esea earc rchh

SWOT RESEARCH e edna od prvite doma{ni agencii za istra`uvawe na pazarot koja, kombiniraj}i gi metodite mystery shopping i market research, ovozmo`uva integrirani istra`uvawa so koi se dobivaat seopfatni rezultati za vistinskite potrebi na klientite, nivnite o~ekuvawa i zadovolstvo, kako i kvalitetot na uslugite koi gi dobivaat.

MO@E LI DA SE PRODAVA SO NEZNAEWE?

PRODAJTE IM DENES, EDUCIRAJTE GI UTRE Ulogata na potencijalniot kupuva~ e da sobere {to

pove}e podatoci, da dobie najdobra mo`na cena, a da ne dade ni{to za vozvrat. So tekot na godinite, kupuva~ite nau~ile deka od prodava~ot glavno mo`at da izvle~at s$ {to im treba, dokolku ovoj e dovolno o~aen

olkupati ste ~ule ne{to vakvo od svoite potencijalni kupuva~i: “Ajde sostavete mi ponuda koja bi ni poka`ala kako najdobro mo`eme da go iskoristime va{iot proizvod vo na{ata kompanija”. Ili, mo`ebi ne{to vakvo: “Ne sum siguren deka vo ovoj moment mo`eme da pravime ne{to so vas, no dajte mi ja va{ata najdobra ponuda, pa, }e vidime”. Ili: ”Mo`e li pojasno da ni poka`ete kako bi go implementirale va{iot proizvod vo na{iot sistem?”...

PRODA@NA IGRA Site ovie izjavi se samo del od proda`nata igra, koja sekoj den se igra vo trgovijata. Ulogata na potencijalniot kupuva~ e da sobere {to pove}e podatoci, da dobie najdobra mo`na cena, a da ne dade ni{to za vozvrat. Site potencijalni kupuva~i instinktivno pribegnuvaat kon taa uloga sekoga{ koga }e se najdat lice v lice so prodava~ot.

So tekot na godinite, kupuva~ite nau~ile deka od prodava~ot glavno mo`at da izvle~at s$ {to im treba, dokolku ovoj e dovolno o~aen.

Zo{to potencijalnite kupuva~i se odnesuvaat vaka? Toa e odbranbena

K

reakcija. Tie, ednostavno, ne mu veruvaat na prodava~ot. Odnapred pretpostavuvaat deka prodava~ite gi la`at, taka {to mislat deka sosema e vo red i tie niv da gi la`at. No, tuka ima u{te ne{to. Tie sakaat da go znaat ona {to vie go znaete.

Potencijalniot kupuva~ znae deka va{iot proizvod ili usluga mo`at da ja zgolemat produktivnosta na negovata firma ili da gi namalat tro{ocite za proizvodstvo. Vie nosite izvesna vrednost na pazarot i kupuva~ite se dovolno pametni da go sfatat toa. Nivniot trik se sostoi od toa od vas da izvle~at s$ {to mo`at, a da ne platat ni{to.

Tie sakaat besplaten konsalting, i glavno i go dobivaat.

Potencijalnite kupuva~i koi izvlekuvaat informacii na toj na~in, mo`at niv da gi iskoristat za da prijdat do va{ata konkurencija i da re~at: ”Eve, dobiv podobra ponuda od onaa koja ti mi ja dade. [to ima{ da mi ka`e{ na toa?”.

Veruvale ili ne, svetot e poln so amateri koi }e go potkopuvaat pazarot i }e go napravat tokmu toa {to go sakaat kupuva~ite – {to pove}e da ja namalat cenata. Iako so site sili treba da se izbegne

ulogata na besplaten konsultant, voobi~aeniot pristap na proda`ba zavisi od vas. Pod mototo ”malku dopolnitelen trud ne {teti” za da prodadete ne{to, vie vsu{nost rabotite ”za badijala”. So samoto toa, ona {to znaete za svojot proizvod - mo`e vam da vi na{teti.

PRODAVA^, A NE KONSULTANT Prodajte im denes, a educirajte gi utre. Ova zvu~i ednostavno, no ne e lesno da se sprovede na delo. Kako prodava~, vie najverojatno sakate da gi educirate lu|eto. Na krajot na krai{tata, toa i e va{a rabota.

No, edukacijata na kupuva~ite pred da im prodadete ne{to ~esto ne zavr{uva so realizacija. A vie, bidej}i ste vlo`ile i vreme i pari za da doznaete s$ za svojot proizvod, koga }e go ~uete pra{aweto za nego, ne mo`ete da odoleete, a da ne odgovorite.

Bez razlika so koja rabota se

zanimavate, vie treba da bidete plateni za ona {to go znaete. Vo svoeto znaewe i profesija ste vlo`ile vreme, pari i energija.

Sepak, prirodnata tendencija e pri prvata mo`nost svoeto znaewe da go stavite na “poslu`avnik” na koj {to }e mu zatreba. Taka nema da zarabotite pari. Poradi {to e toa taka? Zo{to prodava~ite taka lesno go davaat svoeto znaewe besplatno? Ve}e rekovme deka e prirodno prodava~ot da saka da educira. U{te pove}e - toj ne saka da ispadne glupav. Prodava~ite koi nemaat dovolno samodoverba s$ u{te sakaat da davaat na “povelete”. Vsu{nost, zatoa i se lesna meta za potencijalnite kupuva~i, koi gi pretvoraat vo svoi besplatni konsultanti.

“ZAGLUPAVETE SE” MALKU Neretko, neobrazovanite lu|e se pouspe{ni vo proda`bata. Novite

vo profesijata izgledaat prili~no glupavo koga se vo situacija da prodavaat, a toa im poa|a od raka. Kako? Koga noviot e vo pozicija da bide zapra{an za nekoja karakteristika na proizvodot koj go prodava, toj }e re~e: ”Uh, paaa...ne znam ba{, no sega }e viknam nekoj od kancelarija, pa mo`ebi tie }e ka`at”. Koga na veteranot bi mu bilo postaveno istoto pra{awe, toj reagira so: ”Sekako, sega }e vi ka`am s$ za toa...” I, od toj moment, toj ne prestanuva da zboruva... I ~esto ne dobiva ni{to za vozvrat. Koja e razlikata? O~igledno premnogu zboruva. Koga prodava, toj zboruva 70%, a kupuva~ot 30% od vremeto.

Noviot, pak, mu pomaga na kupuva~ot sam sebesi da si prodade ne{to, taka {to zboruva mnogu pomalku.

Toga{ se slu~uva obraten proces koj {to treba da bide sostaven del na sekoj proda`en slu~aj. Namesto da gi nudi, prodava~ot po~nuva da sobira informacii.

Koga noviot }e nau~i s$ za svojot proizvod - toj stanuva veteran, no veteran-amater. Koga veteranot } e po~ne presmetano da se odnesuva kako novajlija, kako del od proda`niot sistem, stanuva profesionalec. Razlikata e vo toa {to amaterot nekoga{ }e napravi nekoga{ kako {to treba, no nema da znae kako i kade, dodeka profesionalecot, sekoga{ ja pravi vistinskata rabota vo momentot koga toa se bara. Nakratko, ako sakate da stanete profesionalec, ”zaglupavete se malku”.

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

O

G

L

A

S

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

O

G

L

A

S

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

O

G

L

A

S

30 30.04.2010

KULTURA

SKOPJE FILM FESTIVAL

PLEMENITA “PAPAZJANIJA”

Kaj festivalite, kako Skopskiot, ne se raboti samo za eskpertskoto oko koe gi zabele`uva zrnata na fotografijata i gi meri pikselite na platnoto, tuku za po~ituvaweto na standardite koi gi imaat kinematografiite koi dr`at do sebe

STOJAN SINADINOV sinadinov@kapital.com.mk

umu poezija vo skudno vreme, se zapra{uva{e doma{niot poet pred nekoja decenija. ^umu, pak, filmski festival vo kino, koga s$ ima na uli~nite tezgi so DVD-a, ili na Internet, se zapra{uvaa poslednive godini organizatorite na Skopje film festival. “^umu festival vo tranzicija”, toa e deceniskoto eho vo doma{nata kulturna javnost. Trinaesettoto izdanie na Skopje film festival izminative deset dena (21-29 april) se obide, niz pedesettina primeri vo celuloidna forma, da objasni zo{to e potreben festival. Tuka ne se raboti samo za ekspertskoto oko - koe gi zabele`uva zrnata na fotografijata i gi meri pikselite na platnoto – tuku za po~ituvaweto na standardite koi gi imaat kinematografiite koi dr`at do sebe. I, po koj znae koj pat, mora da se povtoruvaat kaj nas: filmot prvo odi v kino (po mo`nost so digitalizirani i 3D-uslovi), potoa na digitalen nosa~ na slika i zvuk (cede, DVD) i, na kraj, na televizija.

^

Osven ako ne se raboti za pomalku zna~aen naslov, od komercijalen aspekt, ili za avtorski film, od estetsko`anrovski aspekt.

NEVIDLIV “SELEKTOR” E, sega, klasi~nite filmski festivali, bez razlika dali se golemi ili mali (kako Skopskiot), sekoga{ kombiniraat ve}e tradicionalno podeleni programi kako glavnata, avtorskata, specijalnite proekcii, dokumentarci, kratki filmovi i retrospektiva na eden ili dvajca zna~ajni avtori. Skromniot buxet e nevidliviot “selektor” na festivali kako skopskiot, pa skratenata programska kreacija odi po linijata na sozdavawe na pregled na najdobrite ili najizvikanite naslovi od ponov datum. Toa }e ka`e deka otvoraweto so doajenot Karlos Saura (“Jas, don Xovani”) i sino}e{noto zatvorawe na festivalot so bra}ata Koen (“Seriozen ~ovek”) se tokmu dvata kraja na izborot koj treba na edno mesto da gi obedini avtorite kako Verner Hercog, Fatih Akin, Lars fon Trir, Xuzepe Tornatore, Xim [eridan, Bruno Dimon, Xim Xarmu{, Tod Solonc, Teo Angelopulos, no i Antonio Nui}, Artan Minaroli... Uspeva li vo toa? Miksot od `anrovski opredelbi, dopolnet, zgora na toa, so avtorskiot pristap, ja pravi onaa plemenita “papazjanija” zaradi i koja se posetuvaat festivalite. Ako Saura so “Jas, don Xovani” be{e dobar “samo” za posvetenicite na operskata muzika; “Liban” na Samuel Maoz, “Bra}a” na [eridan i “Glasnikot”, na Oren Muverman za anti-voenata drama, toga{ semejnite komi~ni drami, kako “Soul-kujna” na Akin, “Vremeto {to preostanuva” na Elija Sulejman i, donekade, “Magare” na Nui}, se nivniot antipod.

KULT I ZDODEVNOST Posebna prikazna se t.n. kultni avtori, ~ii noviteti po avtomatizam vedna{ se proglasuvani za ultimativni naslovi. [teta {to ne e sekoga{ taka, i pokraj spektarot od Zlatni palmi,

isti takvi lavovi, a i Oskari vo doma{nite vitrini. Angelopulos, so “Pravot na vremeto”, uporno ja gradi negovata trilogija so odli~ni sceni i zdodevna storija, kako {to Xarmu{, so “Granici na kontrolata”, celi dva ~asa ve tera da se zapra{uvate dali ste vie gre{kata {to ne razbirate, ili avtorot, ete, re{il malku intelektualno da se (samo)zadovoli, zatoa {to imal kredit so prethodnite dela?! I, ete ja ironijata vo zaseda: ~umu, pak, film, makar i na Xarmu{, koga e zdodeven?

Tornatore, pak, so “Barija” saka(l) da napravi nov “Amarkord” (F. Felini) na dvaeset i prviot vek.

Ako so “Malena” i “Novoto kino Paradizo” se poka`a kako majstor na golemite storii za malite lu|e, vo ovoj slu~aj namerata da se napravi ednovekovna mozai~na storija za edno sicilijansko semejstvo, i negovoto iska~uvawe od pasewe ovci i molzewe kravi do vrvovite na italijanskata politi~ka elita, deluva kako zbir od mali prikazni za golemiot vek. Predimenzioniranosta na storijata e bolkata od koja strada i spomenatiot Angelopulos, {to e samo drugo ime na insistiraweto na jas-pa-jas kaj Hercog vo “Lo{iot poru~nik: Wu Orleans” ili “Hadevi~” na Bruno Dimon. Se ~ini deka toa (avto)portretirawe najbezbolno minuva vo slu~ajot na “Koko pred [anel” na En Fontejn: ja imate Odri Tatu, i toa e dovolno. Ottamu, ne se retki zadol`itelnite qubopitni pogledi vo okolnite kinematografii, no i vo ne taka geografski bliskite, ama, sepak, prepoznaeni kako “svoi”, tokmu zaradi tranziciskite okolnosti.

Pa, taka, hrvatsko-bosanskata produkcija “Magare” na Nui}, albanskata “@iv” na Minaroli i polskata “S$ {to sakam” na Jacek Bor~uh, kolku i da izgleda nevozmo`no, mo`at da bidat uslovna trilogija za nacionalnoto istorisko sozrevawe, tokmu zaradi zaedni~kata ni{ka na emocionalnoto. ^ovekovite

problemi, gore-dolu, smrdat na sli~ni ka{kanici i na Balkanot i na Baltikot.

Toa, mo`ebi, najdobro go znae germanskiot Tur~in, Fatih Akin. Duri i koga snima “malo” delo, kako “Soul-kujna”, sociolo{kopoliti~kite impresii ne se zapostaveni. Se razbira, ne udiraat v stomak kako “So glava niz yid” ili “Na rabot od rajot”, no satiri~nata dimenzija na balkanskata Evropa e postojano tuka, `iva i prisutna.A mo`ebi i podobro {to e taka?!

^UMU ZDODEVNOST: XIM XARMU[

MOZAIK NA EDEN VEK: “BARIJA” NA TORNATORE

SOZREVAWE VO SEKOJ POGLED: “MAGARE” NA NUI]

SPORT

30.04.2010

SPORT VARDARCI SO TROJKI GO SOPREA FENI o{arkarite na Vardar Osiguruvawe ostvarija pobeda vo prviot finale- natprevar od plej-ofot na makedonskoto ko{arkarsko prvenstvo. 89:77 glase{e rezultatot po krajot od sredbata odigrana vo Skopje, so {to Vardarci izramnija na 1:1 vo sevkupniot rezultat so timot na Feni Industri, otkako kavadare~kite ko{arkari ovaa finalna serija ja zapo~naa so prednost od 1:0, poradi podobriot soodnos vo me|usebenite dueli, ostvaren vo prethodniot del od {ampionatot.

Re{ava~ki moment na sredbata be{e odli~nata realizacija na {uterite na Vardar, na udarite upateni zad linijata {to ozn~uva 6,25 metri odale~nost od ko{ot.

Vkupno 18 trojki od 31 obid bea pregolemi za protivnikot, kade {to

R

MORATI: “MURIWO E FENOMENALEN”! ivanovic@kapital.com.mk

r~aj}i go pobedni~kiot krug na Nou Kamp, @oze Muriwo se obiduva{e da gi pronajde malubrojnite naviva~i na Inter, koi dopatuvaa vo Barselona za da prisustvuvaat na istoriskiot me~ na svojot tim, koj po 38 godini obezbedi plasman vo finaleto na Ligata na evropskite {ampioni.

“Znaev deka na{ite naviva~i se tuka nekade, no na tolku golem stadion, ne mo`ev da gi pronajdam. Vo 85-ta minuta go slu{nav nivnoto navivawe i me obzede prekrasno ~uvstvo. Sekoj den u~am ne{to novo za Inter. Toa e klub za koj vredi da se gori”, se obide Muriwo da ja objasni slaveni~kata koreografija, koga so vperen prst kon del od gledali{teto, toj im se zablagodari na najvernite fanovi na Inter.

Italijanskiot {ampion be{e porazen na gostuvaweto vo Barselona so 1:0, no pobedata od 3:1 ostvarena na prvata sredba vo Milano od pred edna nedela, mu go donese golemoto finale vo Ligata na {ampionite, kade {to, eden den prethodno, se plasira{e Baern od Minhen.

“Koga si odev od ^elzi, ne veruvav deka }e pronajdam podobri naviva~i. No, gi najdov ve}e narednata godina i tie se vo Inter.

Plasmanot vo finaleto mi zna~i mnogu, no pove}e poradi naviva~ite, otkolku za mene. Vi velam deka sega ve}e ne e bitno dali }e go pobedime Baern, bidej}i znam deka Inter }e ja osvoi Ligata na {ampionite. Mo`ebi toa }e se slu~i godinava, narednata ili vo pretstojnite dve ili tri sezoni”, izjavi strategot, koj vo zavr{nicata od {ampionskata liga }e gi odmeri silite so svojot porane{en {ef, Luis van Gal, na

T Anulirana e prednosta na Feni, ostvarena po podobriot rezultat vo regularniot del od prvenstvoto pak udarot od dale~ina potpolno potfrli.

METALURG BEZ MESTO VO FINALETO

akometarkite na Metalurg ne uspeaja da ja so~uvaat minimalnata prednost od eden gol razlika, zarabotena na prvata sredba vo Skopje, otkako zagubija so 31:28, vo revan{-duelot so timot na Buksteude vo polufinaleto od evropskiot ^elinx kup. Porazot od tri gola razlika, poka`uva deka makedonskite prestavni~ki vo ova natprevaruvawe bile vo ramnopravna pozicija so svoite favorizirani protivni~ki, na koi prognozerite im

LIGA NA [AMPIONI

SR\AN IVANOVI]

K

Skopskite rakometarki zagubija so tri gola razlika na revan{ot vo Hamburg predviduvaa ubedliv triumf. Od ona {to mo`e da se razbere kako informacija za me~ot, stru~niot {tab na Metalurg ne e zadovolen od tretmanot na sudiite, koi so grubo kr{ewe na pravilata mu nanele nepopravliva {teta na klubot.

31

KOGA SI ODEV OD ^ELZI, NE VERUVAV DEKA ]E PRONAJDAM PODOBRI NAVIVA^I. NO, GI NAJDOV VE]E NAREDNATA GODINA I TIE SE VO INTER

38

godini Inter ne igral vo finaleto od Ligata na {ampionite

kogo mu be{e asistent tokmu vo timot na Barselona.

Ako se analizira tokmu ovoj aspekt od karierata na @oze Muriwo, toga{ mo`e da se dolovat i negovite ~uvstva i nade`i vo presret na duelot so {panskiot {ampion. Toj, kako preveduva~ na angliskiot trener Brajan Robson, doa|a na Nou Kamp, kade {to re{ava da ostane otkako negoviot rabotodava~ ja gubi pozicijata na kormiloto vo Barsa. Tokmu sorabotkata so Van Gal mu gi otvara portite na Muriwo vo trenerskata profesija, bidej}i Holan|anecot so kompletna doverba mu ja prepu{ta rabotata so vtorata ekipa na Barselona.

Od preveduva~, pa edno vreme i portparol na stru~niot {tab, do trener na vtorata ekipa - govori za te{kiot, no i nekonvencionalen pat do uspehot na @oze Muriwo, koj zav~era im odr`a fudbalska lekcija na lu|eto {to svoevremeno, verojatno, ni imeto ne mu go znaele.

So zarabotka od 12 milioni evra godi{no i bonusi od tri do pet milioni, toj e ubedlivo najskapo plateniot trener na dene{nicata i, voop{to, vo istorijata na fudbalot. Dokaz deka gi zaslu`i parite, pokraj istoriskiot plasman vo finaleto od Ligata na {ampionite, e faktot deka toj e na dobar pat na Inter, vtora godina po red, da mu ja donese titulata vo doma{noto prvenstvo, kako i trofe-

Specijalniot go tr~a pobedni~kiot krug MURIWO NAPADNAT VO BARSELONA! Portugalecot vedna{ po pristignuvaweto vo Barselona be{e verbalno napadnat od grupa naviva~i na doma{niot klub, a ne do{lo do pogolem incident blagodarenie na brzata reakcija na obezbeduvaweto.

Za malku mo`e{e da dojde i do op{ta tepa~ka po krajot na sredbata, otkako Muriwo, proslavuvaj}i ja pobedata, naleta na golmanot na Barselona, Viktor Valdez, koj o~aen od porazot, posaka fizi~ki da se presmeta so nego.

“Mnogu lu|e vo Barselona bea nekorektni. Tie bea takvi i na terenot, no i nadvor od nego. Ne mo`evme da zaspieme do ~etiri ~asot izutrina, bidej}i ima{e masa na narod pred na{iot hotel, od kade {to dopira{e nepodnosliva vreva. Policija viknavme vo 11 ~asot, a taa intervenira{e duri vo 3.30 po polno}. Toa ne e fer”, izjavi Muriwo, koj, sepak, ne saka{e da go komentira odnesuvaweto na glavniot sudija, koj vo najmala raka ima{e nekolku sporni odluki presudeni na {teta na Inter. jot vo nacionalniot kup na Italija.

“Te{ko e da se igra protiv Barselona i so 11 fudbaleri, a kamoli so 10. Gord sum, premnogu sum gord na svoite fudbaleri. Tie se genijalni. Sekoj od niv dade s$ od sebe na terenot. Toa e tim sostaven od heroi, i ne mislam samo na onie {to bea vo igra, tuku i na onie fudbaleri na klupata i na naviva~ite na stadionot, i na site onie {to stravuvaa kraj malite ekrani”, istakna Portugalecot, koj na

vozvratniot natprevar vo Barselona od 29-tata minuta ostana bez sonarodnikot Tiago Mota, koj dobi crven karton poradi nesportski faul.

Na yvezdenata no} vo Barselona svoj komentar ima{e i pretsedatelot na Inter, Masimo Morati, za kogo ova e najgolem uspeh otkkako e na ~elo na klubot.

“Muriwo e fenomenalen.

Odli~ni bea i igra~ite.

Odigraa mnogu inteligentno”.

Finaleto na Ligata na {ampionite se igra na 22 maj na stadionot na Real Madrid, Santjago Bernabe.

PANDEV NE IZDR@A SO FITNESOT

Povredata go spre~i da bide del od istorijata na Nou Kamp

Makedonskiot internacionalec, Goran Pandev, na samo eden ~as pred po~etokot na natrevarot me|u Barselona i Inter be{e najaven vo startniot sostav na italijanskiot pretstavnik vo Ligata na {ampionite.

No, spored informaciite od taborot na Inter, Pandev se po`alil na bolki vo nogata na zagrevaweto, po {to klupskite doktori re{ile da go oslobodat od obvrskite, pa toj ne be{e nitu na klupata za rezervni igra~i.

Pridonesot na Goran Pandev vo uspehot na Inter e ogromen, a negovata igra i zalagawe na prviot me~ vo Milano be{e oceneta so najvisokata ocenka. Spored site predviduvawa, s$ bi trebalo da bide red so Pandev za finaleto, koga i qubitelite na fudbalot vo Makedonija kone~no }e mo`at da se izraduvaat i na svoj pretstavnik vo golemite fudbalski spektakli.

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

O

G

L

A

S