895 kapital magazin

ПОЛИТИКА РАВЕНКАТА ЗА НОВАТА ВЛАДА СЀ УШТЕ СО СИТЕ НЕПОЗНАТИ

ДИГИТАЛНА КОМУНИКАЦИЈА

КАПИТАЛ АНАЛИЗА ДОЛАРОТ СЕ ИЗЕДНАЧУВА СО ЕВРОТО! КОЈ ДОБИВА, А КОЈ ГУБИ?

КАКО ТОА ГО ПРАВАТ МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ?

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY

ИЗВОЗОТ

ВО 2017

НЕИЗВЕСНО ВО ЕУ, ВО РЕГИОНОТ ЌЕ ПАЃА

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

БРЕНДОВИ

ДИГИТАЛНОТО ВРЕМЕ И НОВИТЕ ПРАВИЛА НА БРЕНД МАРКЕТИНГОТ

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ - БРЕНДОВИ СТРАТЕГИИТЕ СЕ МЕНУВААТ:

ЃУРЃАНА ОЗРЕТИЌ – ДОШЕН универзитетски професор:

ШТО ТРЕБА ДА ЗНАЕТЕ ЗА ГРАДЕЊЕТО БРЕНД ДЕНЕС?

НИКОГАШ БРЕНДОТ НЕ БИЛ ПОВАЖЕН, А ПОТЕЖОК ЗА УПРАВУВАЊЕ ОД ДЕНЕС!

ДИГИТАЛНАТА КОМУНИКАЦИЈА И ПРИКАЗНАТА ЗА БРЕНДОТ:

КАКО ТОА ГО ПРАВАТ МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ?

БРОЈ 895 | ЦЕНА 100 ДЕН.

23 ДЕКЕМВРИ 2016 | ПЕТОК | ГОДИНА 18

ДИГИТАЛНОТО ВРЕМЕ И НОВИТЕ ПРАВИЛА НА БРЕНД МАРКЕТИНГОТ

БИЗНИС СОВЕТИ: ЛИДЕРСТВОТО НЕ Е ДИКТАТУРА

3

Капитал број 895 23.12.2016

СОДРЖИНА

16 04 06 08 16

PROFILE

Нападот во Берлин е удар врз бегалската политика на Меркел

НАВИГАТОР

Слабата побарувачка дома и од странство најмногу ги плаши бизнисмените

COVER STORY

Македонскиот извоз во 2017 Нарачките од ЕУ неизвесни, извозот во регионот ќе паѓа

ПОЛИТИКА

Равенката за новата влада сè уште со сите непознати Сите опции се можни, некои носат стабилизација, а некои ескалација

54

38 22

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

27

БРЕНДОВИ

Доларот на највисоко ниво од 2003 година во 2017 година доларот се изедначува со еврото!?

n Дигиталното време и новите

правила на маркетингот

n Сонуваме.Менуваме. со

Стопанска банка АД – Скопје n Стоби флипс е бренд кој расте и живее со нас

50

ИСТРАЖУВАЊЕ

54

INTERVIEW

Никогаш брендот не бил поважен, а потежок за управување од денес!

ИЗВОЗОТ ВО 2017

КОЈ ЌЕ ПРАВИ ВЛАДА?

Странската побарувачка за македонски производи следната година ќе се зголеми за 1,7%, проценува Народната банка во својот најнов извештај и притоа предупредува на можни негативни ефекти од процесот Брегзит кај некои од нашите најголеми трговски партнери. Тоа значи дека нарачките од некои земји кои што може да бидат најпогодени од излегувањето на Велика Британија од Европската Унија, се неизвесни и може да се намалат. Имајќи ја предвид структурата на македонскиот извоз и фактот што во првите десет месеци од годината, дури 47% од извозот е всушност во Германија, најбитно ќе биде какви се процените за раст на германската економија.

При комбинациите за формирање на новата влада едниот табор брка математичка стабилност за да не оди по жицата на парламентарното мнозинство, со барем три партии во евентуалната коалиција, а другиот (табор) стабилност во смисла на претставеност на изборната волја на што поголем број граѓани. Изборниот резултат не даде уверлив математички одговор на прашањето кој треба да формира влада, но покажа дека мнозинството гласови граѓаните ги дадоа за опции со две заеднички одредници против продолжување на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ и на ДУИ.

XX Стр. 8

XX Стр. 16

АНДРИАНА СКЕРЛЕВ - ЧАКАР

правник, медијатор, доктор по менаџмент

На “старите” медијатори не смее да им се одземе лиценцата со нов Закон за медијација

INTERVIEW n ЃУРЃАНА ОЗРЕТИЌ - ДОШЕН Економски факултет, Загреб

Промовирано ново истражување во Народната банка Транспарентноста на централните банки предуслов за ефективна монетарна политика

58

ЛИДЕРСТВО ТОНИ ШЕЈ

претприемач и директор на Zappos

Лидерството не е диктатура

НОВО ВРЕМЕ, НОВИ СТРАТЕГИИ Дигиталната технологија, новите начини на комуницирање, социјалните мрежи...сето ова го менува начинот на кој што се гради приказната за брендот денес. “Engagement“ или активното вклучување на потрошувачите во бренд стратегиите е новиот магичен збор за маркетинг професионалците. Раскажувањето приказна и предизвикувањето емоција се клучните алатки во креирање на привлечна адвертајзинг содржина. Во специјалниот прилог Брендови зборувавме со домашните комуникациски стратези и компании околу тоа како тие ја користат дигиталната комуникација во своите бренд стратегии.

XX Стр. 27

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Директор и одговорен уредник: Љупчо Зиков l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 22.12.2016

www.kapital.mk

Капитал број 891 25.11.2016

PROFILE 4 PROFILE

Ќе соберам сили да продолжам да живеам, како што сакаме да живееме во Германија, слободно, отворено и заедно. Не сакам да живееме во страв од злото. Милиони луѓе, меѓу кои и јас, се прашуваме како можеме да живееме со фактот, дека еден убиец за време на божиќни празници може да одземе толку животи”, изјави Меркел.

НАПАДОТ ВО БЕРЛИН Е УДАР ВРЗ Б

ТЕРОРИЗМОТ ВО ЕВРОП

Г

Германскиот главен град Берлин стана жртва на тероридтички напаd, откако камион се удри во новогодишен пазар во понеделникот вечерта, убивајќи 12 и ранувајќи уште пеесетина луѓе. Германската канцеларка Ангела Меркел излезе со изјава дека станува збор за терористички напад. “Ќе соберам сили да продолжам да живеам, како што сакаме да живееме во Германија, слободно, отворено и заедно. Не сакам да живееме во страв од злото. Милиони луѓе, меѓу кои и јас, се прашуваме како можеме да живееме со фактот, дека еден убиец за

време на божиќни празници може да одземе толку животи”, изјави Меркел. Според Меркел, нападот би бил уште постражен ако се докаже дека извршителите биле пуштени во Германија како бегалци. И додека германската јавност има голем проблем да го прифати овој факт, нападот во Берлин е уште поголем проблем за Меркел и нејзиниот Христијандеморатски сојуз, посебно заради фактот што следната година се одржуваат парламентарни избори во Германија. Имиграционата политика на Меркел и без овој напад постојано е подложна на многу критики. Германија само минатата година прими над 1 милион бегалци.

Поделена Германија

Политиката на Меркел на отворени врати ја подели Германија. Критичарите на политиката на Меркел кон бегалците сметаат дека таа е голема закана за сигурноста во земјата. Неколку напади кои се случија изминатата година само ја засилија таквата поделеност. Од германското обвинителство посочија

дека истрагата продолжува и „треба да сме отворени за идејата дека приведениот може и да не е напаѓачот“. И дополнија дека претстои да се види дали извршителот или извршителите имале помош однадвор. Но, нападот на божикен пазар е „симболичен“ и не е можно вакви локации да бидат претворени во „тврдини“. Берлинскиот напад е огромен проблем за Меркел, во услови кога нејзината имиграциска политика е предмет на силни критики. Лидерот на Христијанскосоцијалната унија на Баварија, Хорст Зеехофер, која е „сестринска“ партија на христијан-демократите на Меркел, ја повика канцеларката „да ги преразгледа германската имиграциска политика и државна безбедност, и да ги промени“. Високиот член на антиимиграциската партија „Алтернатива за Германија“, Маркус Претцел, ја обвини Меркел за берлинскиот напад, доведувајќи го во врска со политиката на „отворени врати“ кон бегалците.

Во пресрет на изборите

Во 2017 година во Германија ќе има

УДАР: БЕРЛИНСКИОТ НАПАД Е ОГРОМЕН ПРОБЛЕМ З

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

5

Политиката на Меркел на отворени врати ја подели Германија. Критичарите на политиката на Меркел кон бегалците сметаат дека таа е голема закана за сигурноста во земјата. Неколку напади кои се случија изминатата година само ја засилија таквата поделеност.

БЕГАЛСКАТА ПОЛИТИКА НА МЕРКЕЛ

ПА Е НОВАТА РЕАЛНОСТ И додека германската јавност има голем проблем да го прифати овој факт, нападот во Берлин е уште поголем проблем за Меркел и нејзиниот Христијандеморатски сојуз, посебно заради фактот што следната година се одржуваат парламентарни избори во Германија. Имиграционата политика на Меркел и без овој напад постојано е подложна на многу критики. Германија само минатата година прими над 1 милион бегалци. парламентарни избори. На локалното гласање во септември оваа година, „Алтернативата за Германија“ постигна значаен напредок, додека партијата на Меркел (CDU) имаше најлош резултат во историјата, што беше сериозен удар за канцеларката. А според аналитичарите, германскиот политички пејзаж се менува, и антиимигрантската и антимуслиманската реторика на „Алтернативата за Германија“ му се допаѓа на дел од електоратот. Се појавија и прашања дали било доволно направено по преудпредувањата дека божикните пазари во Европа може да бидат цел на терористи.

Според професорот Ентони Глис, директор на истражувањата за безбедност и разузнавање на Универзитетот во Бакингем, одлуката на Меркел да пушти над еден милион мигранти во текот на 2015 година била „катастрофална“ за Германија и воопшто за Европа. „Знаеме дека многу од тие луѓе не дошле од Сирија, и некои од нив не биле доволно добро проверени. Ако само ги отвориш границите, ќе пуштиш и малку од оние многу опасни луѓе. А не требаат многу луѓе за да ја дестабилизираат законската контрола на владите врз граѓаните“, вели Глис. Дополнува дека Германците сега треба да ја надминат

антипатијата кон мерките за следење од страна на безбедносните сили, и да покажат дека нивната демократија е „демократија со мускули“. Ако германската полиција потврди дека станува збор за планиран напад, тоа ќе биде првиот голем терористички напад во државата по долги години, и, според аналитичарите, сега стравовите само ќе растат. Што, од една страна, ќе ја засили „Алтернативата за Германија“ токму пред изборите, а, од друга, неминовно ќе доведе до затегнување на бегалската политика. Самата Меркел веќе направи чекор во овој правец. nnn

ЗА ПОЛИТИКАТА НА ОТВОРЕНИ ВРАТИ НА МЕРКЕЛ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

6

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА НЕДЕЛАТА

> БРОЈКА

7

милијарди евра ќе чини реализацијата на гасоводот Турски поток

СЕРГЕЈ ЛАВРОВ

министер за надвореши работи на Русија

Цел на убиството на рускиот амбасадор во Турција е да се прекине процесот на нормализацијата на односите помеѓу Турција и Русија, за да се спречи борбата против тероризмот.

СТУДЕНТИТЕ ГИ ИЗБРАА „АЛКА

А

лкалоид“ и „Good Nature“ го добија престижното признание STUBRAND 2016, во рамки на втората по ред пригодна церемонија во Македонија, на која се прогласуваат најпопуларните брендови преку еминентната меѓународна агенција за истражување и сертификација, STUBRAND. „Алкалоид“ доби признание за позитивен имиџ во категоријата фармација, додека брендот „Good Nature“ беше изгласан од страна на студентите во категоријата чаеви,

СЛАБАТА ПОБАРУВАЧКА ДО НАЈМНОГУ ГИ ПЛАШИ БИЗН

П

оследната анкета што ја објави Државниот завод за статистика oд повеќе раководители на компании покажува дека најголемо влијание на ограничувањето на обемот на производството во преработувачката индустрија имаат недоволната побарувачка од странство и на домашниот пазар, како и недостигот на квалификувана работна сила. Имено, недоволната странска побарувачка влијае со 23,3%

во ограничувањето на обемот на производство,влијанието на недоволната домашна побарувачка е 21,3%, додека недостигот на квалификувана работна сила има влијание од 15,2%. Следен фактор со најголемо влијание кој го ограничува обемот на производството во преработувачката индустрија , бизнисмените го посочиле неизвесното економско опкружување. Имено, влијанието на неизвесното опкружување бележи најголем раст ако се спореди со ноември 2015

година кога влијанеито на овој фактор бизнисмените го оцени 4,9%, а една година подоцна неговотот влијание е зголемено на 12,3%. Зголемено е и влијанието на финансиските проблеми како ограничувачки фактор за обемот на производтсво во преработувачката индустрија , и тоа од 5,8% во ноември 2015 година на 9,2% во ноември годинава. Како фактор кои има поголемо растечко влијание врз ограничувањето на обемот на производство бизнисмените ги

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

7

АЛОИД“ И „GOOD NATURE“ ЗА СВОИ ОМИЛЕНИ БРЕНДОВИ мисла на неделата во конкуренција на 405 останати брендови, класифицирани во 19 категории. Во годинешното STUBRAND истражување учествуваа 1.024 студенти од сите универзитети во Македонија, чии ставови беа мерени преку уникатна методологија, која од студентите бара во најбрз можен рок да ја искажат првичната и најбрза (импулсивно-емотивна) реакција поврзана со конкретниот бренд, со

кликање на една од понудените опции: Love, Like, Neutral, Dislike, Hate и Don’t Know. Покрај „Алкалоид“ и „Good Nature“, STUBRAND како прв официјален бренд посветен на промоција на најпопуларните брендови меѓу студентската популација, годинава сертифицираше уште 13 брендови.

STUBRAND признанието се доделува на брендови кои имаат позитивен имиџ кај повеќе од 50% од испитаниците.

Мора да бидете страствени во бизнисот. Во време на современи технологии, страста е единствена работа која ви овозможува да бидете во чекор со времето.

Џек Велч

американски бизнисмен

лидери

ОМА И ОД СТРАНСТВО НИСМЕНИТЕ ФАКТОРИ СО НАЈГОЛЕМО ВЛИЈАНИЕ ВРЗ ОГРАНИЧУВАЊЕТО НА ОБЕМОТ НА ПРОИЗВОДСТВО ВО ПРЕРАБОТУВАЧКА ИНДУСТРИЈА (ВО %)

23,3

25,0

21,3

24,5

Недоволна странска побарувачка

Недоволна домашна побарувачка

n ноември 2016 n ноември 2015

23,1 15,2

12,3

Недостиг на квалификувана работна сила

4,9

Неизвесно економско опкружување

9,2

5,8

Финансиски проблеми

Според најновата анкета од Државниот завод за статистика, слабата побарувачка дома и од странство се двата фактори кои имаат најголемо ограничувачко влијание врз обемот на производство во преработувачката индустрија во Македонија. За разлика од лани, бизнисмениве велат дека годинава значително е зголемено влијанието што го имаат неизвесното економско опкружување и нејасните економски закони врз обемот на производството во оваа индустрија. посочиле и нејасните економски закони. Се на се, индикаторот на доверба во преработувачката индустрија во во ноември 2016 година е за 0,2 процентни поени повисок во однос на претходниот месец, а во однос на ноември 2015 година е зголемен за 4,6 процентни поени. Состојбата на обезбеденоста на производството со порачки во ноември 2016, во однос на претходниот месец е поповолна, очекувањата за обемот на производството во наредните три месеци се поповолни во однос на претходниот месец, а залихите на готовите производи сe речиси

ЏЕФ БЕЗОС

Amazon направи прва испорака со дрон, што е историски момент во промената на парадигмата за купување и испорака

на еднакво ниво како и во претходниот месец. Оценката за економската состојба на деловните субјекти во ноември 2016 година е поповолна во споредба со претходниот месец, а многу поповолна во однос на ноември 2015 година. Оценката на раководителите е дека бројот на вработени во следниот период ќе се зголемува. Анкетата покажува дека просечното искористување на капацитетите на деловните субјекти во ноември 2016 година изнесувало 66,1% од нормалното искористување. nnn

ДОНАЛД ТРАМП

и официјално е избран за претседател на САД и покрај големиот притисок врз електорите да гласаат за друг кандидат

не им беше неделата

ТИМ КУК

ЕУ побара Apple да плати 13 милијарди евра невнесени даноци поради свесно заобиколување на даночните закони

ЏЕК ДОРСИ

финансиски проблеми на Twitter резултираа со оставки на техничкиот и на оперативниот директор, Адам Месинџер и Адам Бејн

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

8 COVER STORY ЕКОНОМСКИ ПРОЦЕНКИ

ЗА НАЈГОЛЕМИТЕ ИЗВОЗНИ ПАЗАРИ

МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ ВО 2017

НАРАЧКИТЕ ОД ЕУ НЕИЗВЕСНИ, ИЗВОЗОТ ВО РЕГИОНОТ ЌЕ ПАЃА

C

Странската побарувачка за македонски производи следната година ќе се зголеми за 1,7%, проценува Народната банка во својот најнов извештај и притоа предупредува на

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

9

Проценки на ММФ за најголемите извозни пазари на Македонија удел во

раст

раст

раст

вкупен извоз

на БДП

на извоз

на увоз

47,1%

1,4%

3,2%

4,2%

Бугарија

5,1%

2,8%

3,5%

3,8%

Косово

4,4%

3,3%

9,1%

5,6%

Србија

4,4%

2,8%

8,8%

6,2%

Белгија

4,0%

1,4%

3,9%

4,1%

Италија

3,7%

0,9%

3,5%

3,9%

Грција

3,4%

2,8%

3,1%

2,9%

Романија

2,8%

3,8%

6,0%

7,7%

Шпанија

2,5%

2,2%

4,4%

4,4%

Босна и Херцеговина

1,7%

3,2%

5,3%

6,6%

Германија

можни негативни ефекти од процесот Брегзит кај некои од нашите најголеми трговски партнери. Тоа значи дека нарачките од некои земји кои што може да бидат најпогодени од излегувањето на Велика Британија од

Европската Унија, се неизвесни и може да се намалат. Имајќи ја предвид структурата на македонскиот извоз и фактот што во првите десет месеци од годината, дури 47% од извозот е всушност во Германија, најбитно

ќе биде какви се проценките за раст на германската економија. Капитал ги анализира проекциите за економски раст, извоз и увоз на десетте најголеми извозни партнери на Македонија.

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

10

COVER STORY

О ДИМИТАР БОГОВ гувернер на Народна банка

дредени негативни економски ефекти од одлуката за излез на Велика Британија од ЕУ се вградени во проекцијата за 2017 година, за кога се предвидува забавен раст на странската побарувачка од 1,7%, за разлика од априлската проекција од 1,9%, при што најголемиот надолен придонес произлегува од намалените оценки за економскиот раст на Германија и на Италија. Се очекува дека економската активност кај нашите трговски партнери ќе се засили во 2018 година, за кога се предвидува дека растот на странската побарувачка ќе достигне 2%.

пишува:

С

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Странската побарувачка за македонски производи следната година ќе се зголеми за 1,7%, проценува Народната банка во својот најнов извештај и притоа предупредува на можни негативни ефекти од процесот Брегзит кај некои од нашите најголеми трговски партнери. Тоа значи дека нарачките од некои земји кои што може да бидат најпогодени од излегувањето на Велика Британија од Европската Унија, се неизвесни и може да се намалат. „Одредени негативни економски ефекти од одлуката за излез на Велика Британија од ЕУ се вградени во проекцијата за 2017 година, за кога се предвидува забавен раст на странската побарувачка од 1,7%, за разлика од априлската проекција од 1,9%, при што најголемиот надолен придонес произлегува од намалените оценки за економскиот раст на Германија и на Италија. Се очекува дека економската активност кај нашите трговски партнери ќе се засили во 2018 година, за кога се предвидува дека растот на странската побарувачка ќе достигне 2%“, пишува во извештајот на Народната банка. Имајќи ја предвид структурата на македонскиот извоз и фактот што во првите десет месеци од годината, дури 47% од извозот е всушност во Германија, најбитно ќе биде какви се проценките за раст на германската економија. А

П

АНГЕЛ ДИМИТРОВ

генерален директор на текстилната компанија Мода

светските економисти се загрижени дека токму Германија може да биде една од земјите што најмногу ќе ги почувствува негативните последици од Брегзит на сопствена кожа. Капитал ги анализира проекциите за економски раст, извоз и увоз на десетте најголеми извозни партнери на Македонија.

Позитивни проценки за извозните партнери

Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во својот последен извештај од октомври годинава проценува дека германската економија следната година ќе порасне за 1,4% што е забавување во споредба со очекуваниот економски раст од 1,7% годинава. Извозот на германски производи според ММФ ќе се зголеми за 3,2%, додека пак увозот за 4,2%. Сепак и овие проекции од денешна перспектива изгледаат неизвесни особено затоа што не може да се предвиди колку силен потрес ќе предизвика излегувањето на Велика Британија од ЕУ, која што е трет најголем извозен пазар на Германија и варирањето на вредноста на британската фунта. Некои институти за економски истражувања веќе предупредуваат дека економскиот раст може да се намали за најмалку 0,25 процентни поени. Македонските извозници што доминантно продаваат на германскиот пазар, пак, велат дека веќе склучиле договори за извоз во првите неколку месеци од 2017 година. „Побарувачката од Германија за текстилни производи засега е стабилна, па дури може да се каже и дека се зголемува, меѓутоа, проблематично е што домашните текстилни компании немаат капацитет да одговорат на бараниот обем на работа бидејќи се соочуваат со недостиг на работници. Иако се стравува дека Брегзит може да има негативни влијанија врз

обарувачката од Германија за текстилни производи засега е стабилна, па дури може да се каже и дека се зголемува, меѓутоа, проблематично е што домашните текстилни компании немаат капацитет да одговорат на бараниот обем на работа бидејќи се соочуваат со недостиг на работници. Иако се стравува дека Брегзит може да има негативни влијанија врз германската економија, засега нашите партнери склучија договори со нас за следната сезона. Освен од Германија, има зголемени нарачки и од Турција, Швајцарија и неколку други земји.

германската економија, засега нашите партнери склучија договори со нас за следната сезона. Освен од Германија, има зголемени нарачки и од Турција, Швајцарија и неколку други земји“, вели Ангел Димитров, генерален директор на текстилната компанија Мода. Втор најголем извозен партнер на Македонија според статистичките податоци за десет месеци годинава, е Бугарија, но на овој пазар се продаваат само 5,1% од македонските производи наменети за извоз. Според проценките на ММФ, бугарската економија следната година ќе порасне 2,8% што е сепак попесимитичка проценка во споредба со годинашнава од 3%. Извозот од Бугарија се проценува да се зголеми за 3,5%, додека пак увозот за 3,8%. Трет најголем извозен пазар со удел од 4,4% од вкупниот извоз стана Косово. Според проценките на ММФ, косовската економија во 2017 година ќе порасне 3,3%, за разлика од проекцијата за годинава од 4%. Извозот се проценува дека ќе се зголеми за 9,1%, а увозот за 5,6%. Четврта на листата најголеми извозни пазари на Македонија е Србија, но за нас еднаков пазар по големина како и Косово. Проценките за српската економија се забрзување на растот од 2,5% годинава на 2,8% догодина, пораст на извозот за 8,8% и на увозот за 6,2%. Првите пет најголеми извозни пазари, на кои што се продаваат 65% од производите наменети за извоз, ги заокружува Белгија. Оваа земја прв пат влегува во петте најголеми извозни пазари на Македонија, и тоа откако една од најголемите белгиски компании во земјава Ван Хоол го зголеми производството и почна да гради нова фабрика. Проценките на ММФ за белгиската економија се раст од 1,4%, зголемување на извозот за 3,9% и на увозот за 4,1%. Меѓу првите десет пазари каде што

ММФ: ИЗВОЗОТ ОД МАКЕДОНИЈА ВО 2017 ЌЕ ПОРАСНЕ 8,1%

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

11

И

ГОРАН АНТЕСКИ

генерален директор на Раде Кончар ТЕП

звозот од Македонија следната година ќе се намали од 3% до 5% и притоа зборувам за домашните извозно ориентирани компании исклучувајќи ги странските фабрики од зоните. Тоа што се намалува извозот во некои од нашите најголеми трговски партнери, особено на Балканот, и што покажува дека ние реално го губиме овој пазар, е последица на политиката на овие земји да има даваат предност на локалните производители пред странските добавувачи. Без оглед колку и да сме поевтини, во Бугарија предност имаат бугарските, во Србија српските производители.

најмногу се продаваат македонски производи се Италија, Грција, Романија, Шпанија и Босна и Херцеговина. За сите нив ММФ има позитивни проценки за економскиот раст, па дури и за Грција, Италија и Шпанија кои што во последните неколку години се соочија со сериозни последици од должничката криза. Интересно е што извозот од Македонија во некои од земјите од регионот се намалува, па така тие од најголеми извозни пазари станаа помалку битни за македонските компании. Статистиката покажува дека во првите десет месеци, евидентиран е пад на извозот од 11,7% во Бугарија, 5,4% во Италија и 3% во Грција.

Меѓутоа, економистите коментираат дека официјалната статистика може да даде по малку искривена слика за извозот од Македонија поради наглото зголемување на извозот од технолошко индустриските развојни зони. Според проценките на директорот на Технолошко индустриските развојни зони (ТИРЗ), Виктор Мизо, во првите десет месеци од годинава, фабриките од зоните извезле производи во вредност од околу 1,5 милијарди евра, што е над 40% од вкупниот извоз од земјата. Тој очекува до крајот на годината оваа бројка да достигне две милијарди евра. Менаџерите на домашните извозно – ориентирани компании, пак, се песимисти кога треба да дадат проценка за следната година. „Извозот од Македонија следната година ќе се намали од 3% до 5% и притоа зборувам за домашните извозно ориентирани компании исклучувајќи ги странските фабрики од зоните. Тоа што се намалува извозот во некои од нашите најголеми трговски партнери, особено на Балканот, и што покажува дека ние реално го губиме овој пазар, е последица на политиката на овие земји да има даваат предност на локалните производители пред странските добавувачи. Без оглед колку и да сме поевтини, во Бугарија или Србија предност имаат бугарските и српските производители. Освен тоа, политичката криза во Македонија уште толку повеќе ги комплицира трговските односи со нашите партнери“, вели генералниот директор на Раде Кончар ТЕП, Горан Антески.

Политичкиот ризик најголем

Пред крајот на оваа, сосема неизвесно е како ќе се развива економијата следната година, а најголем ризик од денешна перспектива е политичката нестабилност. Иако

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

12

COVER STORY

парламентарните избори завршија, сепак политичката неизвесност продолжува и понатаму се додека не се формира стабилна влада. А токму тоа ги загрижува меѓународните финансиските институции според кои што ќе биде и главниот ограничувачки фактор за економскиот раст. „Политичката ситуација останува главен ризик фактор на краток рок, додека зголемениот фискален ризик поради брзото темпо на раст на државниот долг може негативно да влијае на среден рок“, оцени неодамна Светска банка

во еден регионален извештај во кој се анализира и состојбата во Македонија. Според проценките на оваа институција, економскиот раст догодина може да достигне најмногу 3,7%. Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) пак, проценува дека растот во 2017 година ќе биде околу 3,5%. Прогнозата на Народната банка е исто така економски раст од 3,5%. „Се очекува по изборите состојбите да се нормализираат и во 2017 година да има стабилизирање на домашното опкружување“, изјави гувернерот

Димитар Богов додека ги преставуваше новите проекции за економијата. Бизнисмените велат дека без оглед кој ќе формира влада, за да ја извлече економијата од оваа криза, политичарите ќе мора да преземат неколку итни мерки за бизнисот кои што вклучуваат навремено плаќање на обврските на државата кон приватните фирми, намалување на бирократијата, инвестиции во патната, железничката и енергетската инфраструктура на земјата.

nnn

ФАКТ: 65% ОД ИЗВОЗОТ ЗАВРШУВА ВО ПЕТ ЗЕМЈИ

УБЛАЖЕТЕ ЈА БОЛКАТА со помош на БИЛКА О

сумдеценискиот нераскинлив дијалог со природата, „Алкалоид“ годинава го круниса со нова палета билни производи, како одговор на сé поголемата доверба кај луѓето во природните препарати произведени од компанијата која цели 80 години во фокусот на својата основна дејност ги има растителните суровини. Овие природни производи се категорија која опфаќа повеќе видови различно именувани препарати, како: традиционални хербални лекови, гранични производи и додатоци во исхраната.

интеракции и несаканите ефекти. Производната палета HERBAL на „Алкалоид“ нуди производи во облик на капки, гел, сируп, крем, капсули и масла, наменети за широк спектар на индикации. Регистрирани во согласност со националните регулативи за овој тип производи, со одобренија за пуштање во промет од соодветните институции, Агенцијата за лекови и медицински средства МАЛМЕД и Агенцијата за храна и

Билните суровини се природни суровини со огромен потенцијал и широк спектар на дејства врз човековиот организам. При концепирање природен производ, особено е значајно дефинирањето на главната/ ите состојка/и, како и ограничувањата кои мора да бидат правилно поставени во однос на дозирањето, возрасните граници на корисниците, можните

ветеринарство, HERBAL производите имаат строго контролиран квалитет и загарантирана безбедност. Истите непречено може да ги употребуваат и сосема здрави лица, за подобрување на функциите на одредени системи, како имунолошкиот, циркулаторниот, системот за варење, респираторниот, како и метаболните процеси.

Ехинал и Тимиал капките можат да се користат пред започнување или во екот на сезоната на настинки и грип, капсулите Уринохербал и Билните капки од коприва се препорачуваат за одржување на нормалната функција на уринарниот систем, додека Женшен капсулите се препорачуваат за подобрување на мноштво состојби, меѓу кои и издржливост на организмот при потешка умствена и физичка работа, при спортски активности, за подобрување на работната способност, концентрација и слично. Производите од палетата се вклопуваат и во концептот кој вклучува безбедно користење природни производи при појави како што се одредени кожни промени (рани, изгореници, лузни, убоди), состојби со отоци, скршеници и слични спортски повреди, состојби при кои се препорачуваат геловите со

невен, жолт кантарион и гавез.

HERBAL линијата е изработена во согласност со концептот за здрав живот, кој сé поинтензивно се пропагира во светски рамки, барајќи промена на голем дел од секојдневните навики и ставајќи ја превенцијата во прв ред, во рамки на борбата чија главна цел е Здравјето пред сé!

H

ERBAL палетата ги содржи следниве производи:

Капки:

за олеснување на симптомите од хемороиди, при изгореници, лузни; Гел со гавез – помага за олеснување на состојби со отоци, со хематоми, со скршеници и со спортски повреди; Бил-ол гел – помага за олеснување на симптоми на настинка и за ревматски и мускулни болки.

Сируп: Примулин сируп - помага во олеснување на искашлувањето.

Капсули:

Креми и масла:

Уринохербал – придонесуваат за одржување на нормалната функција на уринарниот систем; Женшен – помагаат за подобрување на издржливоста на организмот при потешка умствена и физичка работа и за ублажување на стресни состојби.

Крем што помага за олеснување на симптоми при појава на хемороиди и при хронична венска инсуфициенција, проширени вени; Масло од кантарион – помага при изгореници, исеченици, рани, како и при нарушувања во системот за варење.

Гелови: Гел со невен – помага при воспалителни процеси на кожата, при изгореници, лузни и убоди од инсекти; Гел со жолт кантарион – помага

www.herbal.com.mk

Венохербал - помагаат за подобра циркулација; Ехинал - го помагаат зајакнувањето на имунитетот; Валериал – го помагаат смирувањето; Тимиал - помагаат за подобрување на одбранбената активност на организмот; Бил-ол - за инхалација – помагаат за олеснување на симптомите на настинка и главоболка; Билни капки од артичока – придонесуваат за нормална

функција на црниот дроб и жолчката; Билни капки од лук – помагаат за нормална функција на одбранбената функција и за нормална циркулација; Билни капки од коприва – помагаат за нормална функција на уринарниот систем; Билни капки кои помагаат за зголемување на апетитот – придонесуваат за одржување на нормален апетит; Билни капки кои го помагаат слабеењето – помагаат за регулирање на телесната тежина.

Здравје од природата...

Капитал број 895 23.12.2016

16

www.kapital.mk

ПОЛИТИКА

РАВЕНКАТА ЗА НОВАТА ВЛАДА

СИТЕ ОПЦИИ СЕ МОЖ СТАБИЛИЗАЦИЈА, А Н При комбинациите за формирање на новата влада едниот табор брка математичка стабилност за да не оди по жицата на парламентарното мнозинство, со барем три партии во евентуалната коалиција, а другиот (табор) стабилност во смисла на претставеност на изборната волја на што поголем број граѓани. Изборниот резултат не даде уверлив математички одговор на прашањето кој треба да формира влада, но покажа дека мнозинството гласови граѓаните ги дадоа за опции со две заеднички одредници - против продолжување на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ и на ДУИ; и за поддршка на СЈО, на спроведувањето на препораките на Прибе, на конкретна евро-атланска интеграциска агенда...

АРСОВСКИ: ОПЦИЈА ШТО НЕ Е ИНКЛУЗИВНА ЗА ПОГОЛЕМИ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

17 САД И ЕУ РЕАГИРАА НА “ПРОВОКАТИВНАТА“ РЕТОРИКА ПО ОБРАЌАЊЕТО НА ГРУЕВСКИ ПРЕД ДИК

П

о говорот на претседателот на ВМРО-ДПМНЕ, Никола Груевски, во кој, меѓу другото, ги нападна амбасадорите дека „почнаа премногу да се мешаат во внатрешната политика на земјата“ и оти „ВМРО-ДПМНЕ нема да дозволи понатамошно мешање ...“, реагираа и од Вашингтон и од Брисел. Стејт департментот ја осуди „провокативната реторика од некои политички лидери, со која се напаѓаат демократските институции и амбасадорите акредитирани во Македонија“. Ги повика политичките лидери да престанат со нападите, да ги почитуваат демократските процеси и да дозволат формирање кредибилна и стабилна влада, посветена на владеењето на правото, одговорноста и основните слободи. Европската комисија, исто така, искажа загриженост „поради тензиите во текот на последните денови и зголемувањето на негативната реторика“. Побара сите заинтересирани страни да се однесуваат одговорно, за да се зајакне довербата на граѓаните во институциите и во демократските процеси.

А СЀ УШТЕ СО СИТЕ НЕПОЗНАТИ

ЖНИ, НЕКОИ НОСАТ НЕКОИ ЕСКАЛАЦИЈА пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

И фото: МИА

втора недела по изборите во Македонија, во развојот на ситуацијата што се обопштува како процес што треба да доведе до формирање влада, ништо не е појасно од што беше

во моментот кога ги дознавме првичните изборни резултати. Аналитичарите по говорот на претседателот на ВМРО-ДПМНЕ, Никола Груевски, пред демонстрантите што ја чуваа „изборната победа“ (пред Државната изборна комисија), во која тој го прочита прогласот на Извршниот комитет на партијата, проценија дека шансите за обновување на досегашната владина коалција со ДУИ дополнително се намалиле. Но, истите, додека го тврдат тоа, сметаат дека не може да се исклучи можноста и

за нова влада на ВМРО-ДПМНЕ и на ДУИ. Подвлекуваат дека Македонија првпат се соочува со ситуација во која изборниот резултат не дал беспоговорен одговор на прашањето кој треба да формира влада, истовремено посочувајќи дека, од друга страна, мнозинството гласови на граѓаните биле дадени за опции со две заеднички одредници - против продолжување на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ и на ДУИ, и за поддршка на Специјалното јавно обвинителство, на спроведувањето на

ИОТ ДЕЛ ОД ГРАЃАНИТЕ, КРИЗАТА САМО ЌЕ ЈА ПРОДЛАБОЧИ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

18

ПОЛИТИКА

ЌЕ СЕ ПРЕГЛАСУВА ВО ТЕАРЦЕ ВМРО-ДПМНЕ НЕМА ДА ГИ ПРИЗНАЕ РЕЗУЛТАТИТЕ

У

правниот суд уважи тужба на СДСМ против одлука на ДИК, и ќе се прегласува во Теарце, а разликата меѓу добиените гласови за ВМРО-ДПМНЕ и за СДСМ во целата шеста изборна единица, каде се наоѓа избирачкото место 2011 (во Теарце), е 307, во корист на првите. Малата разлика подразбира и можност да се смени распределбата на мандати во „шестката“: во избирачкото место 2011 се запишани 714 гласачи, од кои на 11 декември излегле на гласање 404, од кои, пак, 91 гласале за ВМРО-ДПМНЕ, 87 за СДСМ, 65 за БЕСА, 64 за препораките од извештајот на Рајнхард Прибе, на конкретна евро-атланска интеграциска агенда ... Понатаму, аналитичарите зборуваат, од една страна, за комбинациите за математичка стабилност на идната влада, и од друга, за стабилност во смисла на претставеноста на изборната волја на што поголем број граѓани кои гласаа. Во првиот случај, математичка стабилност би подразбирал влезот на барем три партии во владината коалиција, за да се избегне опасноста од лесно загрозување на

ДПА, 53 за ДУИ, 25 за Алијансата на Албанците и по еден за ВМРО за Македонија и за Коалицијата за промени и правда – Трет блок. ВМРО-ДПМНЕ по одлуката на Управниот суд остана на ставот дека нема да учествува во прегласувањето и нема да ги признае неговите резултати, зашто „се фалсификува слободно изразената волја на граѓаните“. По поводот, од партијата изјавија дека нема да дозволат „аболицираниот криминалец Заев да формира влада со фалсификувана волја на граѓаните“.

мнозинството во Парламентот. Овде некои аналитичари ја гледаат шансата за ВМРОДПМНЕ и за ДУИ, што поизгледна би им ја направила ДПА. Дури и австрискиот дневен весник „Стандард“ ја допре оваа опција потсетувајќи дека лидерот на ДПА, Мендух Тачи, по изборите и искажа поддршка на БЕСА (за која се претпоставува дека би коалицирала со СДСМ) „без никакви услови“, за во меѓувреме да ретерира. За Тачи „Стандард“ пишува дека „во еден прислушуван телефонски разговор може да се слушне како му ветува на поранешниот

шеф на тајната служба, Сашо Мијалков, оти „му е верен до смрт““, алудирајќи дека ВМРО-ДПМНЕ има начини како да го натера лидерот на ДПА да и даде покритие на ДУИ при евентуалното ново правење влада со партијата на Никола Груевски. Преполовувањето на бројот на пратеници на ДУИ на изборите на 11 декември се смета за јасна порака што мислат Албанците за услогата што досега доминантната албанска партија ја играше во владата со ВМРО-ДПМНЕ. Лидерот на ДУИ, Али Ахмети, би требало со Груевски да

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

20

ПОЛИТИКА

По успехот на БЕСА, Ахмети во своите постизборни математики мора да калкулира дека брзо следат локални избори, и најдобро би му било да влезе или во широка коалиција или да ја дели одговорноста за албанското учество во владата барем со уште една партија од блокот, со ДПА

преговара за платформа, која рече дека нема да биде предмет на компромиси, а во која се залага и за Бадинтер при носењето на државниот буџет, за двојазичност на целата територија на државата... , по кампања во која ВМРО-ДПМНЕ се обиде да поентира на позициите на СДСМ кон јазичните права на Албанците, жестоко напаѓајќи ја и самата идеја за рамноправна употреба на албанскиот јазик. Оттука, за него (за Ахмети), многу поедноставно би било преговорите да ги води со поделена одговорност со Тачи. Опцијата, пак, при формирањето на новата влада стабилност да се испорача преку претставеност (во владината коалиција) на изборната волја на што поголем број граѓани кои гласаа, подразбира договор меѓу, на пример, СДСМ, ДУИ, БЕСА, Алијансата за Албанците, ДПА - сите се за што поголемо засилување на евро-атланскиот курс; за одржување што подобри односи со Западот; го поддржуваат СЈО... Но, впечаток е дека клучните играчи (кои според читањето на изборниот резултат треба да имаат и најоптимистички очекувања од претстојните, веќе на пролет, локални избори) од оваа комбинација, се прилично спокојни; никаде не брзаат; а проценките на одредени аналитичари се дека и подобро би им било засега да останат во опозиција. За да можат и натаму да напаѓаат, до споменатите локални избори, што може сосем да ја сменат политичката карта на Македонија.

“Нема сценарио што би довело до дестабилизација“

Според политичкиот аналитичар Петар Арсовски, овие две недели по изборите не ја избистриле постизборната слика сите комбинации за формирање влада се можни - но, смета тој, некои опции носат стабилизација, а некои повеќе ескалација. „Македонија првпат се соочува со ваква ситуација, со Парламент во кој силите се толку блиску и во кој толку многу комбинации се можни, а ниту една опција не може да се исклучи. Точно е дека Груевски со својот настап и со својот говор, направи да биде потешко ДУИ да коалицира со него надвор од некоја широка коалиција, но и таа опција не може да се исклучи. Како што не може да се исклучи ниту опцијата коалиција во која би биле СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ. Значи, не може да се исклучи ниту една опција, но, било која опција што не е стабилна или инклузивна за поголемиот дел од граѓаните, кризата само ќе ја продлабочи. Некои опции носат стабилизација, а некои повеќе ескалација“, вели Арсовски. Тој очекува дека која и да голема групација ако остане надвор од новата влада со сите средства ќе ја напаѓа групацијата што ќе ја прави владата, но смета дека тоа нема да се развие до некаква дестабилизација. „Кризниот потенцијал на ова ВМРО-ДПМНЕ во опозиција не го знаеме - го знаеме кога оваа партија ги имаше лостовите на власта. Ова што го видовме пред ДИК не остави впечаток дека треба посебно да се стравува“, смета аналитичарот. Според него не може да се исклучи ниту опција за криза поради неможност да

се формира влада, што би барала нови предвремени избори, на пример, заедно со локалните. Дека нема невозможни комбинации за формирање нова влада смета и аналитичарот Алберт Муслиу. Тој мисли дека за да се избегне одењето по тенката жица на мнозинството во Парламентот, но и за да се олеснат одредени коалиции, идната влада ќе ја прават најмалку три партии. „Сите комбинации се можни. Нема невозможни комбинации. Сметам дека која и да е комбинација ќе вклучува минимум три партии. И со СДСМ, и со ВМРО-ДПМНЕ, по три партии ќе бидат. А после сè што се случуваше во меѓувреме, со реториката на Груевски од една страна, но и со отвореноста на Заев кон Албанците, очекувам фактурата што ќе ја достави ДУИ, која се калкулира и во двете математики, да биде повисока“, вели Муслиу. Тој, без разлика на одредени најави од Груевски и од ВМРО-ДПМНЕ (од видот на онаа од официјалното соопштение на ВМРОДПМНЕ по средбата на Груевски со евроабасадорот Самуел Жбогар, кому откако посочил дека очекува лидерство во правец на неескалирање на состојбите, му било одговорено дека „не може да се предвиди што ќе се случи, бидејќи има голем број револтирани граѓани чии постапки неможе да се предвидат и целосно контролираат доколку институциите не работат согласно законот“), не верува во можност за поголема дестабилизација. „Инциденти може да направи секој, но конфликти не - ако не можеа да генерираат поголем конфликт лани по сè што се случуваше, „бомбите“ на СДСМ, нападот во Куманово, ниту сега ништо нема да направат“, е ставот на Муслиу. nnn

www.detoil.com.mk

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

22

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

ДОЛАРОТ НА НАЈВИСОКО НИВО ОД 2003 ГОДИНА ВО 2017 ГОДИНА ДОЛАРОТ СЕ ИЗЕДНАЧУВА СО ЕВРОТО!? По победата на Доналд Трамп зелената валута е во постојан раст, поттикано од неговите ветувања дека ќе го поддржи заживувањето на американската економија преку поголеми инвестиции во инфраструктураа и помали даноци. Некои анализи велат дека растот на доларот ќе продолжи и дека е можно уште на почетокот на следната година да дојде до нивно изедначување. Капитал анализира што значи силниот долар за македонските граѓани и фирми? пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска

З

biljana.zdravkovska@kapital.mk

елената валута ја достигна највисоката вредност во изминатите 13 години, а според проценките на аналитичарите вредноста на доларот многу скоро би можела да се изедначи со еврото. Ова изедачување помеѓу доларот и еврото би можело да се случи уште на почетокот на следната 2017 година. Трендот на јакнење на американската валута е особено изразен по победата на Доналд Трамп на последните претседателски избори. Очите на инвеститорите вниматено се фокусирани кон економските потези на новата админстрација на претседателот Трамп, кои можат да ја променат насоката на паричната политика. Минатонеделното очекувано зголемување на

каматите од страна на ФЕД ја зголеми вредноста на доларот во однос на другите валути, а аналитичарите предвидуваат дека вредноста на доларот ќе продолжи да расте како последица на најавите на Трамп дека ќе го поттикне заживувањето на американската економија преку поголеми инвестиции во инфраструктурата и пониски даноци. Во последниве месеци, доларот скокна цели 9% и во моментов чини 0,96 евра. Тоа е највисоко ниво од 2003 година. Трендот смело води до предвидувања за паритет, односно кога 1 долар ќе вреди исто колку и 1 евро. Последниот пат кога тоа се случи, беше во 2002 година. Додека некои поединци успеваат добро да заработат на валутните курсеви на валутите, најголемиот дел македонски граѓани и бизнисмени се загрижени како растот на доларот ќе се одрази врз еврото за кое што е врзан македонскиот денар.

Што значи силниот долар за Македонија?

Експерите велат дека македонските граѓани можат да бидат мирни, бидејќи фиксниот курс на денарот со еврото ги заштитува граѓаните од варирањето на вредноста на

европската валута во однос на доларот и другите валути. Номиналната вредност на штедните влогови или кредити во евра или со клаузула во евра останува иста и не зависи од промената на односите на еврото со трети валути, на пример американскиот долар и швајцарскиот франк. Поради де факто фиксниот курс на денарот во однос на еврото, промените на вредноста на еврото во однос на другите светски валути нема никаков ефект врз имателите на девизни кредити и кредити со девизна клаузула во евра во Македонија. Што се однесува до банкарските

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

24

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

депозити, се проценува дека само околу 7% од вкупните штедни влогови во девизи, односно само 4% од вкупната пасива во банкарскиот сектор се во долари. Дури 90% од заштедите во странска валута се во евра и тие се безбедни во однос на падот на вредноста на еврото во однос на доларот поради фиксниот курс на денарот врзан за европската валута. Силниот долар може да им создаде проблеми на македонските компании кои увезуваат од странство и плаќаат во долари. Од друга страна, пак, македонскиот извоз во САД и во други земји каде што стоката се продава за долари, стануваат поконкурентни на тие пазари. Доларите што ќе ги добијат извозните компании ќе вредат повеќе во денари, додека, пак, увозниците кои ќе треба да платат повеќе бидејќи ќе мора да купат долари со повеќе денари. Растот на доларот би можел негативно да се одрази врз челичната индустрија во Македонија, бидејќи компаниите од оваа индустрија главно купуваат суровини во долари, а продаваат и извезуваат во евра. Но, од друга страна растот на доларот би можел да го нрпави извозот на доларските пазари поисплатлив во споредба со изминатите години, кога практилно бил неисплатлив. Но, Република Македонија главно извезува во еврозоната и не се очекува значителна промена на пазарниот удел на нашите извозници. Можно е извесно зголемување на извозот доколку одредени субјекти во еврозоната проценат дека им е поисплатливо одредени стоки и услуги, кои дотогаш ги купувале од земји надвор од еврозоната или надвор од земјите чии валути се врзани за еврото, да почнат да ги купуваат од еврозоната или од оние земји чии валути се врзани за еврото. Дополнително, можно е и извесно зголемување на пазарниот удел на нашиот извоз во земјите со кои надворешнотрговската размена е во долари, поради зголемената конкурентност. Анализирајќи ги статистичките податоци

за увоз и извоз на земјата, повеќе компании ќе загубат од растот на доларот, бидејќи земјава повеќе увезува одошто извезува во долари. Меѓу 25-30% од увозот на Македонија е од Русија, САД, Бразил, Украина, Кина и уште неколку земји со кои тргуваме во долари. Најголемиот дел од нафтените производи и гасот во Македонија се увезуваат и се плаќаат во долари, заради што се очекува тој увоз да поскапи, но тие ефекти нема да се почуствуваат во малопродажните цени заради релативно ниската цена на нафтата на светските берзи. Кај извозот пак, најголем дел, или над 60% е насочен кон земјите од ЕУ, така што од растот на доларот во однос на еврото не се очекуваат позначајни ефекти врз економијата. Според проценките, само околу 15% од извозот во странство се наплатува во долари, главно во Русија и земјите од источниот блок.

Зошто растот на доларот е лоша вест за светот?

Според Адам Слејтер од Оксфорд економикс до изедначување на вреднсота на доларот со еврото најверојатно ќе се дојде до крајот на следната година. Други експерти, пак, сметаат дека тоа би можело да се случи уште на почетокот на следната година. И експертите на ING Group предвидуваат дека разидувањето во паричната политика на Европа и САД ќе доведе до паритет помеѓу еврото и доларот. Минатата недела Федералните резерви на САД очекувано ја зголемија основната каматна стапка за 25 базични поени, на 0,75%. Зголемувањето на каматата од страна на ФЕД предизвика зголемување на вредноста на доларот во однос на другите валути. Од дното во 2011 година, врендоста на доларот денес е поголема за цели 40%. Јуанот е на најниско ниво во однос на доларот од 2008 година, индиската ваута исто така достигна рекордно дно во однос на зелената валута, а останатите азиски валути паднаа на вредности невиденио

од финансиската киза во 1997- 1998 година. На последната конференција за јавноста гувернерерот Џенет Јелен даде до знаење дека ФЕД ќе премине кон поагресивна политика во 2017 година, кога се очекува каматите да се зголемат три пати, наместо досега предвидените два пати. Промената на политиката од страна на ФЕД се должи на ветувањата на новиот американски претседател Доналд Трамп да ја поттикне економијата преку зголемување на инвестициите во инфрастриктурата и намалување на даноците. Поенергичниот раст на најголемата економија во светот звучи како нешто на кое треба да се радуваат сите. Но, рецептот за поголем економски раст кој за го предлага Трамп, поголеми инвестиции во инфраструктура и пониски даноци, е веќе виден од страна на админстрацијата на Роналд Реган, период големи буџетски дефицити и виоски камати. Но, оваа епизода создаде проблеми надвор од САД, а денес ситуацијата во светската економија е далеку посложена отколку тогаш. Дополнително, денес доларот е далеку позначајна валута за светската економија, отколку што била тогаш. Тоа го прави посилниот долар и поопасен за светот. Според некои проценки, фактичката зона на доларот, вклучувајќи ги и САД и земјите кои се врзани за доларот, опфаќа 60% од населението на светот и 60% од глобалниот БДП. Поскапиот долар може да му наштети на американскиот извоз. Во времето кога Реган го практикуваше овој рецепт, тоа беше пропратено со протекционизам на американскиот пазар. Поголемиот буџетски дефицит кој го најавува Трамп ги зголемува шансите за воведување за на увозни царини кон Кина и Мексико во обид да се балансира трговијата. Ако Трамп посегне кон претекционистички мерки и увозни царини, последиците ќе ги почуствува целиот свет. Затоа многу работат зависат од тоа во која насока ќе тргне доларот сега. nnn

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

БРЕНДОВИ

ДИГИТАЛНОТО ВРЕМЕ И НОВИТЕ ПРАВИЛА НА БРЕНД МАРКЕТИНГОТ

СТРАТЕГИИТЕ СЕ МЕНУВААТ:

ЃУРЃАНА ОЗРЕТИЌ – ДОШЕН универзитетски професор:

ШТО ТРЕБА ДА ЗНАЕТЕ ЗА ГРАДЕЊЕТО БРЕНД ДЕНЕС?

НИКОГАШ БРЕНДОТ НЕ БИЛ ПОВАЖЕН, А ПОТЕЖОК ЗА УПРАВУВАЊЕ ОД ДЕНЕС!

ДИГИТАЛНАТА КОМУНИКАЦИЈА И ПРИКАЗНАТА ЗА БРЕНДОТ:

КАКО ТОА ГО ПРАВАТ МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ?

Капитал број 895 23.12.2016

28

www.kapital.mk

БРЕНДОВИ

ДИГИТАЛНОТО ВРЕМЕ И НОВИТЕ ПРАВИЛА НА М

СТРАТЕГИИТЕ СЕ МЕ ШТО ТРЕБА ДА ЗН ГРАДЕЊЕТО БРЕН

СТРАТЕГИЈА: РАСКАЖУВАЊЕТО НА БРЕНД ПРИКАЗНАТА ЗНАЧИ ВНИМАТ

www.kapital.mk

МАРКЕТИНГОТ

ЕНУВААТ: НАЕТЕ ЗА НД ДЕНЕС?

Капитал број 895 23.12.2016

29 Дигиталната технологија, новите начини на комуницирање, социјалните мрежи...сето ова го менува начинот на кој што се гради приказната за брендот денес. “Engagement“ или активното вклучување на потрошувачите во бренд стратегиите е новиот магичен збор за маркетинг професионалците. Раскажувањето приказна и предизвикувањето емоција се клучните алатки во креирање на привлечна адвертајзинг содржина. Зборувавме со домашните комуникациски стратези: Како македонските компании ја користат дигиталната комуникација во своите бренд стратегии? пишува:

Игор Петровски

Н

igor.petrovski@kapital.mk

“Ние сме најлошиот хотел на светот. Не може да биде полошо. Но, ние ќе дадеме сè од себе“. Ова не е шега или некаква пародија на реклама за хотел. Вака навистина се рекламира хотелот “Ханс Бринкер“ во Амстердам, постојано на листите на најлоши хотели во светот, каде што може да добиете ноќевање за 20-тина евра, а гостите се предупредени дека престојуваат на сопствен ризик. Хотелот истакнува во своите реклами дека собите немаат топла вода, греење, климатизација, дека се исклучително валкани и дека може да закачите некоја зараза. Хотелот стана исклучително популарен благодарение и на оригиналните и креативни рекламни видеа што ги пласираше на YouTube, а потоа вирално се ширеа по социјалните мрежи. Колку и да изгледа неверојатно вакво “анти – рекламирање“, хотелот е преполн, а некои од гостите оставаат дури и позитивни

ТЕЛНО СЛЕДЕЊЕ НА НАЧИНОТ НА КОЈ ПОТРОШУВАЧИТЕ КОМУНИЦИРАА

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

30

БРЕНДОВИ

ИМИЏОТ НА БРЕНДОТ ПОДОБРО СЕ ГРАДИ НА СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ

И

ако телевизијата сè уште убедливо води во уделот на рекламниот колач во Македонија, домашните компании пополека ги зголемуваат своите буџети за адвертајзинг преку дигиталните канали, односно социјалните мрежи, велат познавачите на пазарот. “Повеќе пари се трошат за офлајн рекламирање, се разбира, поскап е закупот на ТВ простор, билборди, одошто вирално видео пуштено на YouTube или Facebook“, вели универзитетскиот професор по дигитален маркетинг, доц. д-р Димитар Јовевски. “На светско ниво работите се многу променети во корист на дигиталните канали, на домашен терен малку каскаме, но и тука трендовите се менуваат“. додава тој. Владимир Ристевски од дигиталната агенција Pixel вели дека секоја фирма оди со адвертајзинг онаму каде што смета дека има најголем ефект, но имиџот и свесноста за брендот може подобро да се изградат на социјалните медиуми. “Ако продавате производ или услуга, не мора критики на сајтовите за резервации. Ирина Пашина, одговорна за контент маркетинг во германскиот софтверски гигант SAP, меѓу другите го истакна токму и примерот на овој необичен амстердамски хотел во својата презентација “Пет правила за ефективно ангажирање на вашите потрошувачи во новото дигитално време“, во рамки на “Marketing Kingdom” конференцијата одржана на 16 септември годинава во Скопје. Пашина, која што доаѓа од компанија што опслужува милиони клиенти во светот (98 од 100-те највредни брендови на планетава, инаку, се клиенти на SAP, како што беше наведено во презентацијата) истакна дека автентичноста и креативноста се едни од клучните фактори за развој на брендот во време кога искуството на потрошувачите е како никогаш досега битно во целата приказна, па макар било тоа искуството

социјалните медиуми да се вклучуваат по секоја цена во делот за продажба. Може сосема различна стратегија да имаш за социјалните медиуми, преку кои што првенствено треба да ја градиш лојалноста низ комуникацијата ‘еден на еден’, раскажувањето приказни и предизвикувањето емоции“, објаснува Ристевски. Професорот Јовевски вели дека успешните брендови, и светски и домашни, веќе ја сфатија потребата на денешниот потрошувач да ја прима содржината што тие ја креираат, онаму каде што тој сака, како сака и колку сака. “Потрошувачот не сака да биде деранжиран во своите секојдневни рутини на сурфање на интернет и останатото користење на новите технологии. Ако сакате да му кажете за вашиот нов производ, не го шетајте лево – десно, едноставно, користете ги платформите како Google Digital Network и сл., и вашата реклама ќе се појави таму каде што тој ги чита спортските вести или пак користи некаква апликација“, вели Јовевски.

од престој во ужасен хотел, кој што, патем, не само што не се срами од таа своја репутација, туку напротив, ја истакнува како компаративна предност. “Хотелот си пронашол пазарна ‘ниша’ во која што е најдобар и не се ни труди да се бори со конкуренцијата во делот на ‘нормалните’ хотели. Гостите доаѓаат, а на сопствениците не им е битно дали е тоа заради евтиното ноќевање или чисто од љубопитство“, објасни Пашина, на општа неверица и насмевки од скопската публика. “Според истражувањата на Gartner, 64% од луѓето мислат дека потрошувачкото искуство е побитно од цената при нивното избирање на брендот кому му укажуваат доверба. До 2020 година, искуството на корисниците ќе биде пресуден фактор за диференцијацијата меѓу брендовите“, истакна Пашина.

Организаторот на конференцијата, P World, донесе уште неколку топ менаџери задолжени за маркетинг стратегиите на светски познати брендови – Coca Cola, Rolls Royce, Unilever, Shazam, Shel и др. – кои што ги истакнаа клучните поенти што секој маркетинг професионалец мора да ги има на ум при креирањето на бренд стратегиите во ова дигитално време. А тие се следниве: Потрошувачите ја водат конверзацијата и одлучуваат кога, каде и како ќе бидат вклучени во приказната за брендовите; Потрошувачите се паметни, секогаш добро информирани; Потрошувачите сè повеќе бараат: очекуваат искуства дизајнирани околу задоволување на нивните потреби и исполнување на нивните цели; Потрошувачите се сè помалку лојални на брендовите и сè потешко им е да поверуваат во нивните искрени намери.

ПРИОРИТЕТ: ЗА 64% ПОТРОШУВАЧИ ПОВАЖНО Е ИСКУСТВОТО ОД ЦЕНАТА

Audi моќна приказна проткаена со иновации и нови технологии Низ долгата историја на Audi главна инспирација во создавањето на секој негов модел и срж на филозофијата на брендот е прекрасниот дизајн, последниот збор на интелигентната технологија, врвните перформанси како и бескомпромисниот квалитет. Со тие вредности Audi продолжува да патува во иднината.

Квалитетот на Audi го докажуваат задоволните клиенти чиј број постојано расте, многубројните награди на секое престижно натпреварување, како и победите на најзначајните мотоспорт трки како DTM, Le Mans и многу други. Од самиот почеток низ приказната за Audi постојано се провлекуваат зборовите пионер, предводник, иновативен, моќен, победник, вистински претставник на германската врвна технологија со иднина зацртана во мотото „Напредок низ Техника“. Почетоците на компанијата датираат од пред околу 120 години. Во 1899 година германскиот инженер Аугуст Хорх партнерски основа автомобилска компанија, а десетина години потоа основа и сопствена компанија која ја нарекува според латинскиот превод на неговото презиме – Audi. Во 1932 година оваа компанија се спојува со уште три други автомобилски брендови како DKW, Horch и Wanderer во заедничка компанија под името Auto Union AG. Со тоа се поставени темелите на денешниот автомобилски гигант. Модерната ера на Audi започнува во шеесетите години на минатиот век кога Auto Union AG се спојува со NSU, со што се формираше денешното јадро на компанијата AUDI AG со седиште во градот Инголштад.

Audi со иновативните технологии секогаш е чекор пред останатите. Брендот, предизвика вистинска револуција во 1980 година, со спортското купе и погон на четири тркала наречен quattro, кој стана вистинска сензација. Audi quattro

е првиот систем со постојан погон на сите тркала вграден во патнички автомобили и оттогаш е водечки заштитен знак на брендот. Погонот quattro овозможува безбедност при возењето, спортски дух, техничка компетентност, динамичен став кој ве носи до целта. Покрај легендарниот quattro погон Audi е лидер и во повеќе други области. Брендот со гордост ја промовираше и иновативната Matrix LED технологија и создаде моќно осветлување и стилски дизајн коj предизвикува естетско задоволство, а истовремено ја зголемува и безбедноста. Дека Audi вложува многу во системот за автономно управување покажува и фактот што инженерите на Audi предвидуваат технологијата да биде развиена до тој степен што во 2025 година ќе може да го претстави својот прв целосно автономен автомобил. Брендот на светот му подари и други револуционерни решенија кога станува збор за алтернативните погони и ефикасноста. Audi A3 Sportback g-tron е првиот автомобил на природен гас кој влезе во сериско производство. Додека пак A3 e-tron е првиот целосно електричен Audi модел. Иновациите во лесната конструкција Audi Space Frame придонесоа значајно да се зголеми ефикасноста, да се намали тежината но, не и цврстината на автомобилите.

Височините ги достигнуваат оние кои се осмелуваат да го предизвикаат возможното, кои се спротивставуваат на конвенционалното и кои ги носат перформансите до крајните можни граници. Тие, кои создаваат полесни и поефикасни автомобили со иновативни технологии, со кои ги антиципираат потребите на возачите. Во новата 2017 година брендот ја продолжува својата моделска офанзива, а љубителите на високо квалитетни автомобили ќе имаат можност да ги запознаат новите Audi A5 Sportback, Audi Q5, Audi A8 , а веќе наредната новиот Audi А1, новиот SUV Audi Q8, кои дополнително ќе го прошират големото семејство на брендот Audi.

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

32

БРЕНДОВИ

ЕДЕН ПРИМЕР ЗА ТОА ЗОШТО ДИГИТАЛНИТЕ КОМУНИКАЦИИ СЕ ВАЖНИ ЗА БРЕНДОТ

ШТО ТРЕБА ДА ЗНААТ КОМПАНИИТЕ ЗА СМАРТФОНИТЕ Според истражувањата на Bank of America, Facebook, GlobalWebIndex…

35%

од корисниците прво нешто што гледаат наутро е нивниот смартфон

42

пати на ден го проверува својот смартфон просечен корисник

НЕНАД РИСТОВСКИ

директор на Digital во Publicis Macedonia

Дигиталните комуникации ги вклучуваат потрошувачите во креирањето на бренд приказните како никогаш досега!

С

о дигиталните комуникации, брендовите имаат можност како никогаш досега, да ги вклучат потрошувачите во креирањето на својата успешна приказна. Дополнително, тие можат да ја пласираат својата порака на вистинската публика, во вистинско време и на вистинско место, нешто што не беше возможно со традиционалниот маркетинг во минатото. Ефектите од дигиталните комуникации се целосно мерливи и со правилен систем на метрики, може многу да се дознае за однесувањето и преференциите на потрошувачите. Ние го анализираме целиот дигитален пат на потрошувачите – од првата импресија на брендот, па се до конечната конверзија. На тој начин знаеме каков придонес во конечните резултати има секоја комуникација и секоја порака, и како да се оптимизира дигиталното присуство со цел остварување на што поголем ROI (return on investment).

394%

ИРИНА МАЈА – СТОЈАНОВИЌ

46%

Д

пораснало консумирањето на содржини преку смартфон од 2010 до 2014

од корисниците не можат да живеат без својот смартфон

71%

од корисниците спијат со или до својот смартфон

Интеракцијата на социјалните мрежи од витално значење

Една од клучните теми за маркетерите денес е неверојатната брзина со која се менува дигиталниот свет и какво влијание има тоа врз бизнисот. Со новите медиуми, пред сè социјалните, потрошувачите добија медиум за артикулација на нивните чувства и ставови кон брендовите. Компаниите мораат тие сигнали од потрошувачите да ги стават во центарот на своето функционирање, за да може да се поврзат со своите купувачи, велат нашите соговорници од македонските маркетинг агенции.

директор за раст и развој во McCann Skopje

Домашните компании, и големи и мали, се доста храбри во дигиталниот свет на брендирањето игиталната трансформација е реалност која ја препознаваат и домашните компании, но сепак можностите кои што ги нуди дигиталната комуникација се уште не се користат во својот целосен потенцијал. Како што напомнав, потрошувачот е крал во дигиталниот свет, а работите лесно можат да излезат надвор од контрола кога немаме јасна визија за тоа каде и како сакаме нашиот бренд да комуницира со потрошувачите. Сметам дека тоа до некаде ги плаши домашните компании, а не недостасуваат приказни и за светските брендови кои и најмала грешка во дигиталниот свет ги чинела многу. Сепак, на македонскиот дигитален пазар гледаме голема храброст во настапот и од малите бизниси кои доста успешно се снаоѓаат во овој свет, неоптоварено и искрено, ги градат своите бренд приказни токму онлајн.

“Дигиталната арена е комплексна, динамична и за успешно пливање во неа потребен е еден поинаков начин на гледање на работите. Тука реалноста е дека публиката ја има контролата. Потребни се нови способности, креативни иницијативи и нови начини на работа. Потребно е да се ‘наштима’ дигиталниот маркетинг фокус, а брендот со својата понуда да соодветствува

со активностите, или ставовите на своите потрошувачи, да развива програми кои им се битни на потрошувачите, да биде активен партнер, а притоа да остане верен на себе. Не е доволно само да се адаптираат комуникациските решенија од традиционалното рекламирање и да се постават на дигиталните медиуми, затоа што дигиталните медиуми ја трансформираат

CONTENT: ЕДИНСТВЕНО ПРАВИ РАЗЛИКА ВО ДИГИТАЛНАТА ЕКОНОМИЈА

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

34

БРЕНДОВИ

пораката и содржината од ‘push во pul’.“ вели Ирина Маја – Стојановиќ, директор за раст и развој во McCann Skopje. Тоа воопшто не е лесно, додава таа, токму затоа дигиталниот свет претставува најголема можност, а истовремено и најголем предизвик за брендовите. Маја – Стојановиќ смета дека секому сега е јасно оти интеракцијата на социјалните мрежи е од витално значење. “Социјалните мрежи се интегрален дел од нашите лични животи, а брендовите на секој начин настојуваат во целост да го искористат ова таргетирајќи нè на секој можен начин. Но, многу брендови не успеваат бидејќи постои голема разлика помеѓу фокусиран и релевантен маркетинг и она што го нарекуваме ‘врева’. Брендовите не треба му досадуваат на потрошувачот премногу често за да ја зголемат интеракцијата, напротив треба да најдат соодветна причина за да остварат успешна интеракција со своите потрошувачи, и ова треба да биде прв приоритет. Идејата е дека не треба да бидеме и премногу присутни, туку треба да изградиме врска со потрошувачите на база на лојалноста кон брендот и вредностите на брендот.“, додава Маја – Стојановиќ.

Engagement - или вклучување на потрошувачите во приказната за брендот

Во ерата на дигиталните комуникации, компаниите имаат можност да располагаат со огромна количина на податоци за однесувањето и навиките на потенцијалните потрошувачи. Домашните маркетинг професионалци со кои се консултиравме на темава, велат дека компаниите во Македонија сè повеќе ги препознаваат големите можности на новите комуникациски канали и дека дигиталните медиуми денес почнуваат да заземаат значајно место во комуникациските стратегии на претпријатијата. “Мултинационалните компании најчесто имаат поголемо искуство во сферата на дигиталните комуникации. Функционирајќи на поразвиени пазари, тие веќе имаат критично know – how, неопходно за поставување на дигитални стратегии на нашиот пазар. Кај домашните компании сè повеќе може да се забележи зголемен интерес за дигиталните канали. Имаме локални примери на домашни компании кои сериозно се посветуваат на дигиталните комуникации и тоа е одличен тренд што ќе продолжи и во иднина. “, вели Ненад Ристовски, директор на одделот Digital во Publicis Macedonia. Тој додава дека вклучувањето на потрошувачите, публиката, во растот и развојот на брендот, т.н. engagement, е она кон што сега се фокусираат сè повеќе брендови. Како успешен пример на ваква стратегија, од она што Publicis го работел на светско или локално ниво, тој ја истакнува Sea Hero Quest, првата светска мобилна игра (апликација) за борба против деменцијата, овозможена од Дојче Телеком. “Играта беше целосно идеја на нашата

ДИМИТАР ЈОВЕВСКИ

универзитетски професор по дигитален маркетинг

Потрошувачите во дигиталното време бараат од брендовите “еден на еден“ комуникација

С

е менува концептот на комуникација со публиката – она што го бара потрошувачот е ‘еден на еден’ комуникација со брендовите. За генерациите што растат со социјалните мрежи сосема е нормално да го прашаат брендот на Facebook ако нешто не им е јасно. Затоа компаниите мора да направат стратегија за ваква комуникација - она што е всушност кол центарот 24/7 за грижа за корисници, треба да се трансформира во посебен оддел што исто така 24/7 ќе комуницира директно со потрошувачите на социјалните мрежи. Тоа можеби ќе бара ресурси и време, но добивате лојален потрошувач, што ве следи доживотно и ви станува бренд амбасадор.

ВЛАДИМИР РИСТEВСКИ

директор на дигитална агенција Pixel

Storytelling – раскажувањето приказна најдобро продава

Б

рендовите мора да направат многу повеќе од комуникација. Главен тренд сега и она што најдобро продава е раскажувањето приказна – storytelling. Ако успеете да раскажеш приказна во која ќе се пронајдат многумина потрошувачи, внесете емоција и тоа го искомуницирате низ призмата на дигиталните медиуми, ќе направите многу посилна врска со публиката. Вие веќе не продавате само производ, туку персонализирана приказна со која секој може да се идентификува, а производот е во позадина. Coca – Cola, Uber, AirBnb, Nike, Under Armor и некои други светски брендови тоа успешно го прават.

агенција, а се реализираше во глобални рамки. Досега повеќе од 2,5 милиони луѓе ја играле играта, и со тоа го создадоа најголемото истражување на деменцијата во историјата. Кампањата освои бројни меѓународни признанија и награди, меѓу кои и 9 награди на најпрестижниот светски маркетинг фестивал во Кан. Исто така, имавме успешен проект за Стопанска банкаСкопје, Подари насмевка. Лансиравме масовен јавен проект за донација на нова опрема во детските клиники, при што, се што требаше луѓето да направат е да донираат насмевка. За секоја донирана насмевка - Стопанска банка донираше вистински парични средства. Развивме иновативна технологија за автоматско препознавање и сликање на насмевки. Со истата успеавме преку социјалните медиуми, веб банери и ‘photo booths’ во филијалите на банката, да собереме дури 1 милион насмевки, а што е уште поважно – како резултат на тоа Стопанска банка донираше 3 милиони денари во опрема во 5 детски болници во

државата.“, објасни Ристевски. Ирина Маја – Стојановиќ од McCann Skopje, од нивното портфолио проекти со активно инволвирање на потрошувачите во приказната за брендот, ја истакнува кампањата “Полна чаша“ на Пивара Скопје. “Ова претставува долгорочна онлајн корпоративна платформа која овозможува континуирана комуникација и интеракција со потрошувачите. За помалку од една година, објавивме преку 300 статии и интервјуа, успеавме да влеземе во интеракција со повеќе од 320.000 луѓе, и секој месец остваруваме просечен досег од 460.000 луѓе. Ова е проект каде што имаме engagement не само од потрошувачите, туку и во делот на содржините учествуваат самите вработени во Пивара Скопје, нивните креации успеаја да заживеат онлајн, а потрошувачите ја препознаа искреноста и вредноста на информациите. Токму тоа е клучот за успехот на оваа дигитална платформа.“, вели Маја – Стојановиќ. nnn

ROI: ЕФЕКТИТЕ ОД ДИГИТАЛНИТЕ КОМУНИКАЦИИ СЕ ЦЕЛОСНО МЕРЛИВИ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

35

БРЕНДОВИ

ЕВН МАКЕДОНИЈА ВО

ТРЕНД СО НОВИТЕ ТЕХНОЛОГИИ И ДИГИТАЛНИТЕ КОМУНИКАЦИИ

Ж

ивееме и делуваме во ера на брзи комуникации и брз проток на информации, па оттука ЕВН Македонија како услужна компанија секако ги користи и можностите на дигиталните комуникации, во насока на поголема видливост на нашиот бренд и негова адаптација кон новите времиња и навиките на корисниците. Брзиот проток на информации во дигиталното време носи свои предности, но и големи предизвици за компаниите. Иако навидум дигиталните комуникации нудат едноставен и брз начин за пренос на одредени информации до голем број на луѓе, истовремено многу лесно може да дојде до погрешна перцепција на одредена комуникација која на крајот само ќе направи забуна. Во таа смисла дигиталните комуникации мора да бидат добро осмислени и адаптирани, за да ги исполнат првичните цели и да бидат во функција на правилно и навремено информирање и едуцирање за одредени активности на компанијата. ЕВН Македонија веќе неколку години сериозно пристапува кон овој вид на комуникација која се базира на стратегија. Таа стратегија има за цел да им помогне на корисниците директно во начинот на користење на услугите на компанијата, а истовремено преку дигиталните комуникации ги едуцираме за одредени теми поврзани со електричната енергија. Суштината на оваа наша стратегија е на корисниците да им ги направиме достапни услугите согласно можностите на новото време и да ги едуцираме како рационално да ја користат електричната енергија и на тој начин да си ги намалат трошоците, а истовремено да не го намалат комфорот на својот живот. Во таа насока преку нашата Интернет страница www.evn.mk корисниците освен што можат да се информираат за тековните активности на компанијата можат да најдат корисни инструкции како да ја проверат или платат својата месечна сметка он лајн, да пополнат е-формулар за траен налог и електронска фактура. Нудиме можност за добивање на електронска сметка, со што корисниците добиваат брз и навремен увид. МН: Активно ангажирање на потрошувачите Имајќи во предвид дека електричната енергија е еден од главните енергенси во Македонија кој се користи и за загревање на домовите,ја започнавме Платформата за енергетска ефикасност која активно се комуницира и на дигитален начин преку социјалните медиуми. Платформата за енергетска ефикасност започна во 2012

Во ЕВН Македонија веќе неколку години сериозно ги развиваме дигиталните комуникации со потрошувачите, базирани на стратегија. Таа стратегија има за цел да им помогне на корисниците директно во начинот на користење на услугите на компанијата, а истовремено да ги едуцираме за одредени теми поврзани со електричната енергија.

Со „Енергетска азбука“ почнавме интерактивна комуникација на социјалните мрежи на соодветен начин едуцирајќи за процесот низ кој се создава електричната енергија и начинот на кој доаѓа до крајниот корисник.

Овој концепт на многу пластичен начин низ бројки едуцира за потрошувачката на електрична енергија и начините како да се намали потрошувачката. година и во континуитет се одвива веќе четири години. Уште од самиот почеток преку првиот серијал кој се вика „Енергетска азбука“, започнавме интерактивна комуникација на социјалните мрежи на соодветен начин едуцирајќи за процесот низ кој се создава електричната енергија и начинот на кој доаѓа до крајниот корисник. Минатата година влеговме во нова етапа преку серијалот „Енергетска математика“. Овој концепт на многу пластичен начин низ бројки едуцира за потрошувачката на електрична енергија и начините

како да се намали потрошувачката. За комуникацијата преку дигиталните медиуми која е сè уште во тек се избрани соодветни методи кои едуцираат на визуелен начин како да се постигне поголема енергетска ефикасност. Преку видеа, инфографици и наградни игри поврзни со темата овие дигитални канали се многу активни и популарни. На тој начин ние индиректно го градиме брендот на компанијата чија основна цел е корисничка ориентираност и сигурност. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

36

БРЕНДОВИ

СОНУВАМЕ.МЕНУВАМЕ. СО СТОПАНСКА БАНКА

ЗА СВЕТ БЕЗ ПРЕДРАСУДИ ДЕЦАТА СО ПОСЕБНИ МОЖ

С

онуваме. Менуваме е најновиот општествено о д го в о р е н п р о е к т на Стопанска банка АД – Скопје, кој што се реализираше на 4 декември годинава, во Македонската опера и балет. Настанот беше посветен на децата од Македонија со посебни потреби и помага во одбележувањето на Меѓународниот ден на лицата со хендикеп, попреченост и посебни потреби. Проектот беше реализиран со деца од различни возрасти и со различни попречености, кои што заедно со свои врсници, со Калиопи и со 5+ Фамилија

Сите сме различни, а сите сме всушност исти – е универзалната човечка порака што организаторите и учесниците на Сонуваме.Менуваме ја испратија до јавноста на 4 декември годинава. Дечињата со хендикеп и пречки во развојот со својот креативен потенцијал на сцената на МОБ покажаа дека тие немаат само посебни потреби, туку и посебни можности и способни се подеднакво како и сите други врсници да ја воодушеват публиката.

настапија на сцената на МОБ за да ги претстават своите способности и креативен потенцијал. Стопанска банка

во подготовките на настанот беше во интензивна комуникација и соработка со преку 20 здруженија на родители

НИКОЛЕТОПУЛОС: СОНУВАМЕ. МЕНУВАМЕ. ИМА ЗА ЦЕЛ ДА ГИ НАГЛАСИ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

37

СТОПАНСКА БАНКА АД СКОПЈЕ ФИНАНСИСКИ ПОДДРЖА 7 ПРОЕКТИ ЗА ДЕЦА СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ

К

АД – СКОПЈЕ

И, ЗА ЖНОСТИ на деца со посебни потреби, центри и школи за деца со пречки во развојот и хендикеп, за кои обезбедува и поддршка на долгорочни проекти. Банката на 250 деца од Македонија им организираше транспорт и оброци за да можат да го посетат и проследат настанот заедно со децата од Скопје. Во рамки на настанот, беа запишани 200 желби на ѕидот “желботека“ од децата, како и од нивните родители, а Банката подели 500 пакети со подароци за децата. За оваа прилика беше преработена песната “Земја“ од ЕКВ и со промоцијата на спотот е пласирана како химна за емпатија и свет без предрасуди. Дополнително, Стопанска банка во рамки

омисијата за разгледување на пристигнатите барања за реализација на проекти во чијшто состав влегуваше и Калиопи како почесен член ги разгледа барањата и одлучи поддршка во вкупен износ од 15.070 евра да додели за следните проекти: Смарт табла за полесно совладување на едукативните материјали со повеќе внимaние, интерес и интеракција; Набавка на елеватор за децата во дневниот центар за користење на ВЦ; Опремување на соодветно подготвена мултисензоријална средина, поточно сензорни материјали; Ангажирање на логопед и дефектолог за работа со членките на Трисомија 21 во период од 12 месеци 4 часа неделно дефектолог и 4 часа неделно логопед. Ангажман преку сојуз на дефектолози; Набавка на дигитален логопедски сет Behringer за поттикнување и развој на правилна артикулација; Проект за описменување со Брајово писмо; Обезбедување на услови за работа на деца со посебни потреби на свој мајчин јазик (македонски, албански, турски) во текот на 2017-та година.

на „Сонуваме. Менуваме. изработи едукативни видео пораки кои ќе бидат споделени со училиштата ширум Македонија и ќе имаат за цел да ги поттикнат децата да развиваат емпатија и да им подадат рака на своите врсници. „Сонуваме.Менуваме. е проект кој е посебен не поради организаторите, туку напротив, поради децата кои учеству-ваат во него и кои ни овозможија да го реализираме денешниот настан. Тоа се децата со посебни МОЖНОСТИ (како што родителите кажуваат), децата на кои им е потребна секоја дополнителна поддршка и децата без кои немаше да можеме да ја пренесеме пораката до пошироката заедница. Сонуваме.Менуваме. има за цел да ги нагласи предностите од различностите кои постојат во нашиот свети на младите да им ги отвори видиците кон нив, но и начинот како да ги прифатат и заедно да создадат еднакви можности за сите. Со донациите кои Банката денес ги објави кон асоцијациите се надеваме дека децата покрај денешната забава

ќе уживаат и во подобрени услови за едукација и надградба“, изјави Диомидис Николетопулос, генерален извршен директор и претседател на Управниот одбор на Стопанска банка АД – Скопје. Стопанска банка АД Скопје упатува голема благодарност до пријателите на настанот кои помогнаа во организаци-јата и реализацијата на настанот: ОхО, Публицис, Амбасадата на Обединетото кралство во Македонија, Сојузот Невродиверзитет и МОБ. Во организацијата на Сонуваме. Менуваме волонтерски учествуваа и 30 вработени на Стопанска банка АД Скопје кои што помогнаа во беспрекорната реализација на настанот. “Вклучувањето на вработените во проектот од неговото конципирање до изведба, инклузивноста на лицата со посебни потреби во уникатните содржини, модерирањето на настанот и секако видео пораките беа клучни за успехот на проектот, и веруваме дека секој од нас е променет и побогат за едно незаменливо животно искуство.“ nnn

И ПРЕДНОСТИТЕ ОД РАЗЛИЧНОСТИТЕ КОИ ПОСТОЈАТ ВО НАШИОТ СВЕТ

Капитал број 895 23.12.2016

38

www.kapital.mk

БРЕНДОВИ

ДИГИТАЛНАТА КОМУНИКАЦИЈА И КРЕИРАЊЕ НА ПРИКАЗНАТА ЗА БРЕНДОТ

КАКО ТОА ГО ПРАВАТ МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ? Времето кога само се пласираа пораки и се чекаше потрошувачите да го купат производот е минато. Сега тие бараат многу повеќе од брендот, а од друга страна се сè помалку лојални. Потрошувачите што растат со Facebook, Twitter, смартфони и сл., сакаат директна комуникација, сакаат да му се обратат на брендот, да дадат забелешка, сугестија, да се пожалат, и секако, да добијат фидбек од другата страна. Претставуваме неколку домашни компании како ги комуницираат своите бренд приказни во ова дигитално време.

СОСТОЈБА: БРЕНД ПРИКАЗНИТЕ СЕ СÈ ПОТЕШКИ ЗА ПИШУВАЊЕ

Божиновски часовници и накит Ви препорачува уникатни корпоративни подароци Montblanc е врвен германски бренд за инструменти за пишување и додатоци. Уште од самиот почеток брендот станува синоним за успешен бизнисмен и претприемач. Божиновски часовници и накит е горд застапник за овој софистициран и безвременски бренд. Во пресрет на престојните празници Ви ги препорачуваме следните корпоративни подароци кои со сигурност ќе ги остават без здив оние на кои им подарувате.

Meisterstück Ultra Black Special Edition Модерна интерпретација на иконата на брендот Изненадувачки нов изглед на класичното Meisterstück пенкало.Сјајната црна смола е заменета со елегантна мат доработка. Со своите изблансирани пропорции и совршена функционалност оваа колекција е симбол за безвременска елеганција низ годините.

Meisterstück Selection Sfumato Уникатна колекција создадена од најфината кожа Montblanc постојано работат на воведување на нови и новативни процеси за обработка на кожните додатоци. Со користење на Sfumato техниката на боење, развиена од големиот Леонардо Да Винчи, е создадена колекција каде што секое парче е уникатно и низ годините ќе ја кажува индивидуалната приказна на сопственикот.

TimeWalker Елегантен и мажествен безвременски дизајн Часовници со рафиниран минималистички дизајн. TimeWalker ја претставува новата урбана класика за мажите кои ја ценат функционалноста, беспрекорната изработка и уметноста на часовничарството.

*Производите на Montblanc се достапни во продажниот салон Божиновски Скопје - ул. Македонија 29 и ТЦ Рамстор | Битола - Широк Сокак www.bozinovski.com.mk

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

40

БРЕНДОВИ

Д пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Дигиталното време, новите канали на комуникација, социјалните мрежи, мобилните уреди, сето ова го смени комплетно начинот на кој што брендовите комуницираат со своите потрошувачи. Раскажување на вистинската приказна, на вистинската публика, во вистинско време, преку канал што таа ќе го одбере (или нема да го одбере) е задачата на бренд стратезите денес. Времето кога само се пласираа пораки и се чекаше потрошувачите да го купат производот е минато. Сега тие бараат многу повеќе од брендот, а од друга страна се сèпомалку лојални. Потрошувачите сакаат брендови што им штедат време и им го олеснуваат изборот, обезбедуваат квалитет и гарантираат сигурност, велат нашите соговорници од адвертајзинг индустријата, но и претставници на самите компании, односно брендови. Како што истакнаа од дигиталната агенција Пиксел, потрошувачите денес, особено оние од т.н. У генерација или “милениумци“ што растат со Facebook, Twitter, смартфони и сл., сакаат директна комуникација, сакаат да му се обратат на брендот, да дадат забелешка, сугестија, да се пожалат, и секако, да добијат фидбек од другата страна. “Сега на домашниот пазар речиси и да нема посериозна компанија или бренд што не е присутен на новите медиуми, помалку или повеќе, добро или лошо. Ако пред 10 години муабетот беше дека ти треба веб страна, сега се врти околу тоа како да се искористат дигиталните канали“, велат во Пиксел. Во Македонија веќе постојат повеќе агенции што се специјализирани исклучиво за новите дигитални начини на комуницирање на брендовите, а во рамки на големите, “традиционални“ маркетинг агенции постојат посебни оддели задолжени за таа проблематика. Како што истакнаа од Публицис Македонија, тие се трудат да бидат консултанти на нивните клиенти во однос на новите можности и трендови на адвертајзинг пазарот. “Наша задача е да ги предочиме предностите и предизвиците пред кои се исправени брендовите во контекст на новите технологии, и да го олесниме процесот на дигитална трансформација на нивниот бизнис модел.“

ЛЕНЧЕ КАРПУЗОВСКА

директор за корпоративни комуникации во ЕВН Македонија

Дигиталните комуникации ни се насочени кон информирање и едукација

Н

ашата стратегија за дигитална комуникација има за цел да им помогне на корисниците директно во начинот на користење на услугите на компанијата, а истовремено да ги едуцираме за одредени теми поврзани со електричната енергија. Суштината на оваа наша стратегија е на корисниците да им ги направиме достапни услугите согласно можностите на новото време и да ги едуцираме како рационално да ја користат електричната енергија и на тој начин да си ги намалат трошоците, а истовремено да не го намалат комфорот на својот живот.

РАТКА ТИРИЦОВСКА

директор за маркетинг и односи со јавност, Стопанска банка АД – Скопје

На социјалните медиуми го презентираме брендот и преку нашите вработени

Н

а социјалните медиуми, се обидуваме да го презентираме нашиот бренд преку нашите вработени, личности богати со разновидни искуства кои имаат што да споделат и можат да инспирираат конструктивен дијалог. Па така, за нашата нова ТОПСИ платформа, наменета за младите клиенти на возраст 18 - 28 г. преку topsi.mk објавуваме и блог постови од наши вработени од оваа генерација и на тој начин ја прилагодуваме комуникацијата, отвораме нови видици и начини за надградба за нашите клиенти и создаваме трајна врска за идна поширока соработка.

ТРЕНД: МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ ДИГИТАЛНО ПРИСУТНИ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

42

БРЕНДОВИ

“Неуспешното“ капаче стана пример за успешна дигитална комуникација

Прашавме неколку од поголемите македонски компании какви се нивните искуства во градењето на бренд стратегиите за нивните производи или пак самиот корпоративен бренд. “Нашата комуникација е динамична, релевантна и интерактивна, зборуваме со различни групи на потрошувачи на начин кој им е близок. Тоа ни овозможува да оствариме отворена, искрена и двострана комуникација со над 220.000 фанови на нашите профили на Facebook, Twitter и Instagram. Така дознаваме што е тоа што навистина им се допаѓа на потрошувачите, а што не, како да ги исполниме нивните очекувања и да споделуваме содржини кои им се интересни и ќе ги поттикнат да се вклучат во комуникација.“, вели Полексена Јанкуловска, маркетинг менаџер во Млекара АД Битола – Бимилк. Како пример на добра директна комуникација и слушање на гласот на своите потрошувачи преку дигиталните медиуми е случајот со капачето на амбалажата за јогуртот Баланс +, заради кое што бројни корисници се жалеа подолго време, дека е непрактично. Бимилк ги послуша своите потрошувачи, го смени капачето, и сето тоа го објави на мошне духовит начин, со видео клипче, каде што беа прикажани дузина негативни реакции на Twitter околу првобитното капаче, за да на крајот се искомуницира новитетот. “Дигиталните медиуми се брзи, едноставни, не кријат тајни и токму тие се најефикасниот канал за остварување интеракција и engagement. А engagement е новиот клучен збор во светот на комуникациите. “, вели Јанкуловска од БиМилк. Во однос на социјалните мрежи, вообичаено, на Фејсбук најголемиот engagement доаѓа на почетокот на голема кампања кога корисниците чувствуваат дека има можност гласно да го искажат своето мислење, објаснува таа. “Тука секогаш гледаме кои се најактивни и најголеми обожаватели на брендот и кои, преку лична комуникација ги поттикнуваме да бидат и наши бренд амбасадори.

ПОЛЕКСЕНА ЈАНКУЛОВСКА маркетинг менаџер во Бимилк

Често влегуваме во дискусија со твитерџии!

В

о однос на социјалните мрежи, вообичаено, на Фејсбук најголемиот engagement доаѓа на почетокот на голема кампања кога корисниците чувствуваат дека има можност гласно да го искажат своето мислење. Тука секогаш гледаме кои се најактивни и најголеми обожаватели на брендот и кои, преку лична комуникација ги поттикнуваме да бидат и наши бренд амбасадори. Во поглед на Твитер пак, Бимилк често влегува во дискусија со твитерџии на нивен начин, со порелаксиран тон, со користење на соодветни хаштагови, но и со директно одговарање на твитови.

Во поглед на Твитер пак, Бимилк често влегува во дискусија со твитерџии на нивен начин, со порелаксиран тон, со користење на соодветни хаштагови, но и со директно одговарање на твитови. Исто така, дел од комуникацијата на Бимилк преку социјалните медиуми се и Јутјуб каналот и Инстаграм профилот, преку кои се комуницира претежно на визуелен и персонализиран начин. Настојуваме уште повеќе да го приближиме брендот до сите верни но и потенцијални потрошувачи.“

Зацврстување на брендот преку едукација за заштеда на струја

А, како повеќе да го приближите корпоративниот бренд до публиката во случај кога продавате производ кој е толку близок до потрошувачите, што животот на сите нас без него е незамислив – струјата? Во ЕВН Македонија велат дека сериозно си ја сфаќаат работата и во ова време на брзи комуникации, како услужна компанија, ги користат дигиталните платформи со цел поголема видливост на нивниот бренд и негова адаптација кон новите времиња и навиките на корисниците. “Компанијата веќе неколку години сериозно

пристапува на овој вид на комуникација која се базира на стратегија.“, вели Ленче Карпузовска, директор за корпоративни комуникации во ЕВН Македонија. Таа објаснува дека стратегијата има цел да им помогне на корисниците директно во начинот на користење на услугите на компанијата, а истовремено преку дигиталните канали ги едуцира за одредени теми поврзани со електричната енергија. “Суштината на оваа наша стратегија е на корисниците да им ги направиме достапни услугите согласно можностите на новото време и да ги едуцираме како рационално да ја користат електричната енергија и на тој начин да си ги намалат трошоците, а истовремено да не го намалат комфорот на својот живот.“, објаснува Карпузовска. Имајќи предвид дека електричната енергија е еден од главните енергенси во Македонија кој се користи и за загревање на домовите, ЕВН Македонија пред четири години ја почна Платформата за енергетска ефикасност која активно се комуницира и на дигитален начин преку социјалните медиуми, објаснуваат во компанијата. “Уште од самиот почеток преку првиот

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

43 серијал кој се вика ‘Енергетска азбука’, почнавме интерактивна комуникација на социјалните мрежи на соодветен начин едуцирајќи за процесот низ кој се создава електричната енергија и начинот на кој доаѓа до крајниот корисник. Минатата година влеговме во нова етапа преку серијалот ‘Енергетска математика’. Овој концепт на многу пластичен начин низ бројки едуцира за потрошувачката на електрична енергија и начините како да се намали потрошувачката. За комуникацијата преку дигиталните медиуми која е сèуште во тек се избрани соодветни методи кои едуцираат на визуелен начин како да се постигне поголема енергетска ефикасност. Преку видеа, инфографици и наградни игри поврзани со темата овие дигитални канали се многу активни и популарни. “, вели шефот на корпоративните комуникации во ЕВН Македонија, Карпузовска.

Ангажирање на заедницата преку општествено одговорни проекти

Во случајот на Стопанска банка – Скопје, како што велат од нејзиниот сектор за маркетинг и комуникации, одржувањето и развојот на брендот значи “одржување

на традиција и доверба што трае повеќе од 70 години и е поврзана со секое семејство од Македонија, со поголемиот број инфраструктурни и развојни проекти за државата, и со поголемиот број мали, микро, средни и големи компании.“ “Интеракцијата со сите овие клиенти, но и со заедницата од која потекнуваме налага флексибилност, транспарентност, достапност и доследност.“, вели Ратка Тирицовска, директор на Дирекцијата за маркетинг и односи со јавност во Стопанска банка АД Скопје. “Преку отворената комуникација со заедницата, успеавме да започнеме долгорочни проекти кои придонесуваат кон подигнување на свеста за здрав живот, користење на чисти форми на транспорт, за социјална инклузија на ранливите категории итн. Само да набројам дел од проектите: ‘Празнична вечера за сите’, веќе добро познатиот ‘Вози право, вози здраво’ и неодамнешниот ‘Сонуваме.Менуваме.’ Во фокусот на сите овие проекти се децата, на кои им е потребна поддршка, едукација, подобри услови и се разбира подобра животна средина. Последниот наш проект ‘Сонуваме.Менуваме.’ во фокусот ги имаше децата со посебни можности и посебни потреби. Сакавме заедно со

асоцијациите на нивните родители да придонесеме окружувањето да ги прифати различностите, да го согледа потенцијалот и самодовербата на овие деца и семејства и да ги вклучи повеќе во секојдневниот живот., истакнува Тирицовска. Фактот што во Македонија со години наназад има висок степен на интернет пенетрација придонесе поголемиот број компании да бидат присутни на интернет и тоа присуство да еволуира и постојано да се надградува. Во Стопанска банка – Скопје велат дека во својата мисија имаат зацртано да овозможат пристап преку единствена платформа и согласно тоа се првата банка која воведе: е-banking, phone banking, telesales, m-banking и ги користат сите социјални медиуми со цел да биде дел од приказната и дел од разговорот со клиентите. “Достапни сме 24/7 преку телефонски и e-mail контакт центар, нудиме напредни дигитални решенија, имаме детален преглед на услугите, производите, цените преку веб страницата. Посебно внимание посветуваме на online плаќањата и нивната безбедност како и поддршката на ecommerce сервиси за трговците, но и како издавач на платежни картички.“ nnn

20 ГОДИНИ ПРОФЕСИОНАЛНОСТ И ПОСВЕТЕНОСТ Reklama General_Overland_Automotive_Kapital_MK.indd 7

06.12.2016 13:52:25

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

46

ИНТЕРВЈУ

проф. д-р ЃУРЃАНА ОЗРЕТИЌ - ДОШЕН ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ, ЗАГРЕБ

НИКОГАШ БРЕНДОТ НЕ БИЛ ПОВАЖЕН, А ПОТЕЖОК ЗА УПРАВУВАЊЕ ОД ДЕНЕС!

Брендовите денес се поважни од било кога затоа што потрошувачите бараат поедноставување во решавањето на своите проблеми, потреби и желби, намалување и по можност отстранување на сите видови ризици. Управувањето со брендовите е потешко одошто било кога затоа што потрошувачите се образовани и снаодливи, конкуренцијата е зголемена, се намалува ефикасноста на традиционалните маркетиншки пристапи и алатки и се појавуваат нови. разговарал:

Игор Петровски

П

igor.petrovski@kapital.mk

рофесорката Др. Ѓурѓана Озретиќ – Дошен е лидер на катедрата по маркетинг на Економскиот факултет при државниот Универзитет во Загреб, меѓу другото одличен познавач на

проблематиката на управување со производ и управување со бренд, што е всушност и дел од предметите што таа ги предава. Главен уредник е на научното списание “Tržište“, и прв хрватски член на европскиот Marketing Academy Board. Неодамна проф. Озретиќ – Дошен беше гостин предавач на Економскиот факултет при УКИМ – Скопје, на покана од нејзината колешка, професорката по маркетинг доц. д-р Ежени Брзовска, каде што на студентите им објаснуваше стратегии за градење на

успешен бренд. Ја искористивме приликата да поразговараме околу тоа што значи денес креирање и одржување на успешна бренд приказна.

XПрофесорке, X на предавањето во Скопје им посочивте на студентите дека денеска “engagement” е она што треба брендовите да го пружат како искуство на потрошувачите. Што е всушност вистинската вредност на брендовите? Дали квалитетот на производот оди во

БАРАЊА: ЛУЃЕТО САКААТ БРЕНДОВИ ШТО ИМ ШТЕДАТ ВРЕМЕ, ИМ ГО ОЛЕС

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

БРЕНДОВИ втор план, а поважна станува приказната, емоцијата...? Денес акцентот е на сетилниот маркетинг, на холистичкото посматрање на искуствата со брендот. Петте човечки сетила: мирис, вкус, вид, слух и допир се корен на бројни искуства на потрошувачите. Сетилните информации денес имаат исклучително голема важност во перцепцијата на вредноста на брендот. На пример, 70% од вкупните информации што влегуваат во мозокот доаѓаат по визуелен пат, мирисот е најдиректниот пат до емоциите и памтењето на потрошувачите, непријатните звуци може купувачот да го одвратат од брендот, со вкусот најчесто се постигнува чувство на лагодност, а секој бренд што повикува на допир има поголеми шанси за успех. Истражувањата од подрачјето на невронауката за потрошувачите открија дека во потрошувачкото однесување исклучително важни се желбата за ново и интересно, емотивноста на односите во кои влегуваме, ориентираноста кон постигнување на некоја цел, потребата за чувствување пријатност.

XШто X мислите, каква е “личната карта“ на денешниот потрошувач: луѓето се повеќе водат сметка за општествената одговорност за производителите и брендовите; претераниот консумеризам се чини дека повеќе не е во мода... Кои би требало да се основните насоки на денешните маркетери при креирањето на бренд стратегиите? Брендовите денес се поважни од било кога затоа што потрошувачите бараат поедноставување во решавањето на своите проблеми, потреби и желби, намалување и по можност отстранување на сите видови ризици. Управувањето со брендовите е потешко одошто било кога затоа што потрошувачите се образовани и снаодливи, конкуренцијата е зголемена, се намалува ефикасноста на традиционалните маркетиншки пристапи и алатки и се појавуваат нови. Потрошувачите сакаат брендови што ги освоиле нивните срца и разум. Брендот што го освоил само разумот, долгорочно се претвора само во еден обичен назив на производ на пазарот, а брендот што го освоил само срцето, станува минлива мода. За брендот да го освои и срцето и разумот на потрошувачите, клучен е процесот на селекција и поврзување на опипливите и неопипливите својства со цел да се разликува брендот на производот, услугата или компанијата на атрактивен, смислен и обврзувачки начин. Разновидните, бројни и напорни активности, упорноста и истрајноста се потребни за креирање единствена марка на производот и давање маркетиншка поддршка на таа марка.

XВо X сите регионални истражувања за перцепцијата на брендовите, нивната пазарна моќ и сл., убедливо лидери се светските брендови. Изминативе 25 години,

многу малку нови локални брендови успеаја да се качат на скалилото на водечките...А, оние што успеаја, претежно се брендови уште од времето на социјализмот, како Цедевита, Вегета, Бекутан и сл. Зошто е тоа така? Силата на брендот или трговската марка постои во свеста на потрошувачите, нивното знаење за марката, искуствата со марката, во нивните емоции кон марката, а за сето тоа да се постигне треба време. Значи, силата на марката е резултат на вложувањата во неа, во вредноста што таа ги има за потрошувачите, во нејзиното позиционирање, односно, во нејзината мрежа на силни, единствени и преферирани асоцијации во свеста на потрошувачите, во споредба со конкурентските марки. Тој процес е стратешки, долготраен и бара вложување на низа ресурси – знаење, време, финансии... Секако, марките, т.е. брендовите на компаниите им се непосреден извор на приходи и профити, им обезбедуваат стекнување и одржување на пазарен удел, во функција се на диференцијација и позиционирање на компаниите, градат лојалност на потрошувачите и вработените и претставуваа вреден неопиплив имот. Разбирливо е и сосема очекувано компаниите во регионот да се грижат за силата на своите “стари“ етаблирани марки, за тоа дека во текот на различни фази од нивниот животен циклус треба навремено да ги предвидуваат промените во однесувањето на потрошувачите, конкуренцијата итн., како и тоа дека марките што поуспешно да се прилагодуваат кон новите предизвици во маркетиншкото окружување. Потрошувачите сакаат марки што им штедат време и им го олеснуваат изборот, обезбедуваат квалитет и гарантираат сигурност, пружаат функционални, емоционални и симболички вредности. Новите марки, за да ги исполнат наведените барања мора да почиваат на иновации, на континуирани вложувања во истражување и развој. Во компаниите од регионов, за жал, недоволно се вложува во истражување и развој, како темел за сите напори што водат кон креирање вредност што пазарот ќе ја препознае. На пример, просекот за земјите на ЕУ, според податоците на Еуростат за 2015 година изнесувал 1,78% од вредноста на БДП, а земјите како Германија, Австрија, скандинавските земји вложуваат околу 3% од БДП и повеќе. За жал, податоците за земјите од регионов се поразителни, далеки под 1%, нпр. Црна Гора и Романија под 0,5%, Хрватска 0,85%, за Македонија за жал, не успеав да најдам податок.

XКолку X влијае географската близина кон ЕУ, членството во неа и сл., врз шансата и потенцијалот на локалните балкански брендови да направат меѓународен пробив? Дали, на пример, брендовите од Македонија, Албанија или БиХ се инфериорни во споредба со овние од Словенија и Хрватска?

47

Имиџот на земјата често е од пресудна важност за меѓународниот углед и конкурентноста на економијата. Тој доаѓа до израз во меѓународната размена, меѓународниот туризам и во меѓународните активности на вложувањето капитал. Географскиот фактор е спореден. Значи, имиџот што се поврзува со производи, услуги, компании, население, култура, историја итн. од некоја земја делува на потрошувачкото вреднување на марките од таа земја и намерата за купување. Важни се два ефекти. Тоа е halo ефектот кој што се однесува на знаењето, стереотипите и емоциите кон земјата на потекло како индикатори за квалитетот на производот. Исто така важен е и сумарниот ефект, а тој ги опфаќа претходните искуства со производите од некоја земја, кои што служат за вреднување на други производи од истата земја. Имиџот на потеклото може да биде предност (пр. германските или швајцарските производи се перцепираат како квалитетни), но исто така може да биде и недостаток (пр. хрватски, македонски, романски производи се перцепираат како производи со инфериорен квалитет.)

XЌе X употребам примери од вашата земја, стартапот Rimac Automobili, Bellabeat со паметните приврзоци Leaf, Surf n Fries кои што развија меѓународна франшиза, итд.; млади претприемачи што се пробија надвор од Хрватска, на некои домашниот пазар воопшто не им е ниту таргет... Што мислите, која е тајната на успехот на нивните брендови? Брендот мора да биде визија за менаџерите, збир на вредности усогласен со целите и мисијата на маркетиншката стратегија на компанијата. Истовремено, брендот е ветување кон потрошувачот и култура на производот – искуство и вредност која што потрошувачот ја препознава во секојдневниот живот, сето она што за него се зборува, неговиот имиџ и репутација. Брендовите мора да бидат информативни – да овозможуваат разбирање на понудата на темелните вредности на производот или услугата, поинаку од конкуренцијата, мора да комуницираат нешто едноставно, нешто што другите брендови не го комуницираат, сите средби на потрошувачите со брендот, како и сите облици на комуникација на брендот со потрошувачите мора да бидат интересни. Драматичните промени како резултат на “новата економија“, што се однесуваат на дигитализацијата и поврзаноста, бараат различни пристапи во управувањето со брендовите. За успехот на брендот денес потребни се нови пристапи за зајакнување на свесноста за самиот бренд, за изградба и подобрување на неговиот имиџ, постигнување позитивни реакции кај потрошувачите, нивната лојалност. Примена на такви пристапи во управување со брендот е пат кон успехот, за што сведочат и примерите што ги наведовте. nnn

СНУВААТ ИЗБОРОТ, ОБЕЗБЕДУВААТ КВАЛИТЕТ И ГАРАНТИРААТ СИГУРНОСТ

Капитал број 895 23.12.2016

48

БРЕНДОВИ

СТОБИ ФЛИПС Е БРЕНД КОЈ РАСТЕ И ЖИВЕЕ СО НАС Стоби флипс го следи сензибилитетот на времето, но истовремено гради и емотивни врски со минатото. На тој начин, стана дел од една општа семејна слика и сеќавања на пријатни времиња и спомени, притоа моделирајќи се според тенденциите на младите потрошувачи. Пред сè, воспостави емотивна врска со потрошувачите од сите генерации, и таа врска ја задржува и развива.

У

Уште од времето кога сите одевме на летување без клима во автомобилите, а целиот багаж беше на кровот од автомобилот, кога излегувавме и се запознавме во луна паркови, кога бебешките колички наликуваа на оние од цртаните филмови и кога сите дишевме во еден здив за време на големите спортски случувања, Стоби флипс беше тука, заедно со нас. Присутен е меѓу нас, дел е од многу навидум тривијални, обични, секојдневни моменти, но моменти што оставиле длабока трага во нашите животи, моменти што направија Стоби Флипс да стане дел од нашето минато и секојдневие. Овој бренд не само што растеше со нас и со многу генерации, растеше и меѓу нас, се наметна со својата неодоливост, стана присутен во нашите животи. Растејќи со нас, Стоби флипс стана задолжителен дел од сценографијата на нашиот живот и од нашиот дом. Големината на еден бренд е навистина достигната кога името на брендот ќе се поврзува со моменти, случки и настани, а токму тоа успеа да го достигне Стоби флипс. Поврзувањето со моменти на обична среќа, посебно во семејна атмосфера го направи бренд што истовремено припаѓа на повеќе генерации. И кога ќе се влезе во семеен круг на емотивна приврзаност, продолжува и животот во истиот циклус на споделување моменти, сеќавања, доживувања. Од каде и како започнува приказната за создавањето на најсилниот македонски бренд и во што е неговата тежина и сила? Стоби флипс првпат е произведен во 1978 година и за неговото производство набавена е во тој период најсовремената

опрема во Македонија. Со применување на современ технолошки процес се гарантира квалитетот на производот, што многу помогна во градењето на имиџот на најсилен национален бренд. Но, факт е дека ништо помалку од најдоброто не заслужува првиот македонски флипс, под закрила на компанија којашто веќе имаше воспоставено сопствена традиција на произведување врвен квалитет. Од првото појавување на пазарот ги следи промените и сензибилитетот на времињата, се адаптираше на истите и на тој начин стана дел од носталгијата кон едно време кое го доживеавме и кое ни буди убави спомени. Во развојот на брендот Стоби флипс применет е еден сосема уникатен пристап, што се уште и денес се применува и прилагодува на современите, модерни трендови и тенденции. Стоби флипс го следи сензибилитетот на времето, но истовремено гради и емотивни врски со минатото. На тој начин, стана дел од една општа семејна слика и сеќавања на пријатни времиња и спомени, притоа моделирајќи се според тенденциите на младите потрошувачи. Пред сè, воспостави емотивна врска со потрошувачите од сите генерации, и таа врска ја задржува и развива. Се поврзува со семејните спомени, со моменти што значат и се паметат. Стоби флипс стана дел од многу семејни фотографии и учесник во многу индивидуални и колективни приказни. Низ

приказната за Стоби флипс може да се раскаже секоја лична приказна на многу генерации кои пораснале токму со Стоби флипс. Ваквиот начин и тон на комуникација е трансфериран и интегриран во кампањите на брендот и секогаш се избираат канали со предзнак на воспоставената емотивната врска. И затоа Стоби флипс не застанува тука, напротив ја презеде водечката улога со иницирање на двонасочна, интерактивна комуникација со потрошувачот. Интегрираниот комуникациски пристап во случајот на Стоби флипс добива поголемо значење, поширока смисла и примена. Преку традиционална, директна, непосредна и дигитална комуникација, Стоби флипс ни се обраќа, нè буди и нè ангажира да учествуваме во неговото растење, надградување и развивање. Иако денес, во визуелниот идентитет на Стоби флипс, во споредба со почетокот се направени само неколку измени, сепак во меѓувреме успешното менаџирање на брендот доведе тој да стане национална вредност, препознатлив производ и бренд близок до повеќе генерации. Задржувајќи си го својот препознатлив идентитет и квалификувајќи се со квалитет, Стоби флипс се менуваше во своето влијание и делување. Воспостави интерактивна комуникација со своите потрошувачи и на тој начин успеа да влезе во нивните приказни, нашите приказни. Стоби флипс е своевидна парадигма за тоа како еден бренд се гради, надградува, менува и прилагодува, но сепак останува препознатлив, го задржува својот идентитет и особеност. И како што ќе продолжи да расте со нас и меѓу нас, повторно преку емотивната врска со нас ќе ја воспостави врската и со идните генерации и ќе стане дел и од нивните животи. Така, флипсот преку сопствената приказна ќе создава и нови спомени и моменти за раскажување од секојдневието на следните генерации. nnn

ЕМОЦИЈА: СТОБИ ФЛИПС СТАНА НЕРАСКИНЛИВ ДЕЛ ОД НАШИТЕ ЖИВОТИ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

50

ИСТРАЖУВАЊЕ

ПРОМОВИРАНО НОВО ИСТРАЖУВАЊЕ ВО НАРОДНАТА БАНКА

ТРАНСПАРЕНТНОСТА НА ЦЕНТРАЛНИТЕ БАНКИ ПРЕДУСЛОВ ЗА ЕФЕКТИВНА МОНЕТАРНА ПОЛИТИКА Транспарентноста и јасната комуникација на централните банки се еден од клучните предуслови за ефективност на монетарните мерки и за соодветно делување врз очекувањата на пазарните учесници. Поради големото значење на овие концепти, Народната банка спроведе Анкета помеѓу 15 централни банки од регионот и пошироко, со цел согледување на најновите трендови во овој домен.

T

Транспарентноста и јасната комуникација на централните банки се еден од клучните предуслови за ефективност на монетарните мерки и за соодветно делување врз очекувањата на пазарните учесници. Токму поради големото значење на овие концепти, Народната банка спроведе Анкета помеѓу 15 централни банки од регионот и пошироко, со цел согледување на најновите трендови во овој домен. Резултатите од анкетата покажаа дека централните банки посветуваат големо внимание на начинот на којшто ја информираат јавноста за конципирањето на монетарната политика и за преземените

мерки. Овие резултати беа презентирани на 23 - тата сесија на Клубот на истражувачи на НБРМ, а истите ќе бидат објавени и како дел од анализата „Комуникација на монетарната политика: резултати од анкетно истражување“ на авторот Неда Поповска – Камнар. Анализата прави оцена на начинот на комуникација и степенот на транспарентност на централните банки во Централноисточна и Југоисточна Европа. Според резултатите, централните банки ги објавуваат одлуките на својата монетарна политика како и процесите на донесување на овие одлуки. Тие се целосно транспарентни при објавување на нивната главна цел (најголем дел од банките ја истакнуваат ценовната стабилност како главна цел),

којашто ја објавуваат нумерички или ненумерички. Сите централни банки ги објавуваат одлуките на монетарната политика, но на различен начин. Околу 64% од централните банки ги објавуваат своите одлуки без разлика дали се донесени промени или не, додека околу 20% од банките само кога има промена во одлуката. Над половина од централните банки ги објавуваат своите одлуки веднаш по завршување на состанокот на одборот на централната банка, додека околу 20% со задоцнување од неколку часови односно денови. Во најголем дел одлуките се објавуваат во соопштенија за јавност или на интернет страниците на централната банка. Скоро сите централни банки во овие соопштенија ја објавуваат нумеричката

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

52

ИСТРАЖУВАЊЕ

промена, насоката на промената како и причините за донесување на овие промени кај монетарниот инструмент. Високата транспарентност на централните банки се согледува и преку тоа што кај 64% од централните банки одлуките се донесуваат на однапред познати датуми коишто се објавуваат во јавноста. Одлуките се објаснуваат на прес - конференциите организирани од централните банки, на коишто најчесто главен збор е даден на гувернерот, но и на членовите на одборот од централните банки. Покрај овие официјални настани, во текот на месецот, надлежните лица во централните банки често се изложени и на дополнителни ad hoc прашања поставени од медиумите или други институции. Во овој контекст, сите централни банки укажале дека гувернерот е тој што одговара на овие прашања, но и членовите од одборот (80% од централните банки). Една од главните активности на централните банки се и макроекономските проекции, со коишто се испраќаат сигнали до пазарот за оценката на економските движења во наредниот период. Околу 70% од централните банки ги објавуваат макроекономските проекции на квартална основа, додека две централни банки

проекциите ги објавуават два пати годишно. Половина од централните банки ги објавуваат официјалните проекции на централната банка, додека една третина од банките во јавноста ги објавуваат проекциите на вработените во рамките на централната банка. Најчесто комуницирани со јавноста се проекциите на економскиот раст и стапката на инфлација во период од 1 до 2 години. Околу 70% од централните банки нагласија дека макроекономските проекции се засновани на економетриски модели и експертско мислење, додека 21% од централните банки целосно се потпираат само на економетриски модели. Едно од најновите согледувања во начинот на комуникација на централните банки е и forward quidance, термин што се користи за дефинирање на идната насока на монетарната политика. Овој начин на комуникација беше посебно нагласен после последната глобална криза (20072009) кога се појави и потребата кај некои централни банки за поактива комуникација на нивната монетарна политика. Сепак, само една третина од централните банки го практикуваат овој начин на комуникација, што ја нагласува потребата за понатамошно усовршување

НИЕ СМЕ ВРСКАТА СО СИТЕ ДЕЛОВНИ ПОДАТОЦИ КОИ ВИ СЕ ПОТРЕБНИ

#1

ЗА БИЗНИС ИНФОРМАЦИИ

ЗА ПАМЕТНИ ДЕЛОВНИ ОДЛУКИ!

02 / 3117 100 info@targetgroup.mk www.targetgroup.mk

во овој домен. Во насока на поактивна комуникација со јавноста, поголем дел од централните банки започнаа со спроведување на обуки, работилници, објавување на едукативни брошури и слично. „Во последните две децении, централните банки поминаа долг пат на транзиција во нивниот начин на комуникација, преминувајќи од целосно затворени институции кон јавноста кон институции коишто се стремат за поголема отвореност и транспарентност. Резултатите од Анкета тоа и го потврдуваат. Сепак, живееме во време на технолошки иновации и глобализација, кога промените на секој домен се сложени и брзи, и со тоа потребата за континуирано усовршување на начините на комуникација треба да биде постојано присутна кај сите институции, а исклучок не се ни централните банки“, истакна авторот Поповска – Камнар. Клубот на истражувачите на Народната банка е формиран во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Тоа е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. nnn

Капитал број 895 23.12.2016

www.kapital.mk

INTERVIEW 54 ИНТЕРВЈУ

д-р АНДРИАНА СКЕРЛЕВ - ЧАКАР ПРАВНИК, МЕДИЈАТОР, ДОКТОР ПО МЕНАЏМЕНТ

НА “СТАРИТЕ” МЕДИЈАТОРИ НЕ СМЕЕ ДА ИМ СЕ ОДЗЕМЕ ЛИЦЕНЦАТА СО НОВ ЗАКОН ЗА МЕДИЈАЦИЈА Не се гради ново, со рушење на старото, туку само со континуитет и надградување на постојното. Задолжителниот обид за медијација се воведе во нашиот правен систем, останува уште да се вратат во системот „старите“ медијатори и заеднички да продолжиме да градиме една успешна приказна. Зошто да бидеме пример за неуспешна приказни, кога треба само уште еден чекор за да станеме успешна приказна? Министерот за правда сега е на потег!

ЧАКАР: ВО ДЕКЕМВРИ 2013 ГОДИНА СЕ ДОНЕСЕ НОВ ЗАКОН ЗА М

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

55 XКога X за прв пат се воведе медијацијата во Република Македонија? Првиот Закон за медијација беше донесен на 9 мај 2006 година и стапи на сила на 1 ноември 2006 година. Со Законот за медијација беа утврдени принципите на медијацијата, условите за медијаторот, постапката за медијација и организирањето на медијаторите. Со овој закон, медијацијата за прв пат се воведе во Република Македонија како нов законски востановен институт во правниот систем на земјата. За обуката плативме одредени финансиски средства, но во најголем дел медијацијата беше поттикната преку проект реализиран со поддршка на Владата на Холандија, преку Меѓународната финансиска корпорација -ИФЦ, којa ја финансираше оваа активност, со експерти од Холандија, кои ги обучија првите 98 медијатори, по што добија сертификати за стекнатото знаење, печати и беше оформен Именикот на медијатори, објавен на веб страницата на Министерството за правда на РМ. Со тоа овие медијатори стекнаа право врз основа на Законот за медијација да се занимаваат со медијација. Потоа беше формирана Комората на медијатори на Република Македонија (КМРМ), која од јуни 2007 година имаше свое седиште во Скопје, за кое закупнината извесно време беше плаќана од средствата од проектот, доби свое лого, се организираа редовни состаноци на Комората, во Комората имаше просторија во која можеше да се вршат медијации, започнаа обуките за обучувачи на идните медијатори кои исто така ги одржуваа странски обучувачи од Холандија, плаќавме членарина, се одржуваа семинари. Под покровителство и со средства на проектот, беа направени печати, визит карти за сите медијатори, испечатени брошури со цел да се популаризира медијацијата и мислевме дека сме на добар пат.

XМеѓутоа X медијацијата не заживеа, која беше причината? Точно, и покрај тоа што активностите на Комората и на нејзините органи беа насочени кон институционално зајакнување на медијацијата во Република Македонија, за нејзина јавна афирмација меѓу граѓаните и институциите на Република Македонија, јакнење на стручниот и професионалниот капацитет на медијаторите, сепак требаше да и се даде поголема поддршка од Министерството за правда на Република Македонија, односно мораше да се промени и регулативата, за да даде своевиден поттик на популаризацијата на медијацијата. Но, тоа долги години не се случуваше.

XНа X што точно мислите? З а ко н ите то га ш н е п р е д в и д у в а а задолжителен обид за медијација пред да се започне со судска постапка, па имајќи ја

Од една страна, новиот Закон за медијација промовираше дека Владата на Република Македонија се залага за поддршка и развој на медијацијата, преку програма која содржи определени средства и мерки, а од друга страна, наместо да ги потврди овие свои заложби на начин што ќе го поддржи континуитетот на постојната Комора на медијатори и постојните медијатори да ги вклопи во правниот систем, со новиот Закон за медијација се поништи Комората и сите медијатори - како никогаш дотогаш да не постоеле. Заложбите на развој значат еволуција, унапредување на постојното, а не негово уништување. предвид во прв ред неинформираноста на граѓаните од придобивките од медијацијата, односно дека тоа е една вонсудска постапка за решавање на спорови врз слободно изразената волја на страните, многу поекономична и побрза, понатаму и нашиот менталитет и навика решението на проблемот да се бара по судски пат, медијацијата тешко заживуваше. Ако кон тоа се додаде и дека, спогодбите кои ќе ги направеа медијаторите, немаа сила на извршна исправа, туку спогодбата меѓу двете страни кои ќе постигнеа спогодба со медијација, потоа требаше да се завери кај нотар, што значеше дополнителни трошоци и малтретирање за странките, работите не одеа во посакуваниот правец.

XДали X нешто се промени? Да, ама во погрешен правец. Наместо со Закон да се воведе задолжителен обид за медијација, барем за спорови од помала вредност, и на тој начин да се поттикне медијацијата, во декември 2013 година, беше донесен нов Закон за медијација со кој се поништи се што претходно беше направено за медијацијата, се поништи постоењето на Комората и постоењето на тогаш веќе 120 медијатори, запишани во Именикот на медијатори. Од една страна, новиот Закон за медијација промовираше дека Владата на Република Македонија се залага за поддршка и развој на медијацијата, преку програма која содржи определени средства и мерки, а од друга страна, наместо да ги потврди овие свои заложби на начин што ќе го поддржи континуитетот на постојната Комора на медијатори и постојните медијатори да ги вклопи во правниот систем, со новиот Закон за медијација се поништи Комората и сите медијатори - како никогаш дотогаш да не постоеле. Заложбите на развој значат еволуција, унапредување на постојното, а не негово уништување.

XКако X беше тоа сторено? Со една одредба во „новиот“ Закон за

медијација! Наместо во преодните и завршни одредби на новиот Закон да се утврди континуитетот на постојната Комора и медијатори, беше наведено дека Комората на медијатори формирана согласно Законот за медијација (Службен весник на РМ бр. 60/2006, 22/2006 и 114/2009) престанува да функционира со денот на конституирање на Комората согласно со новиот закон. Тоа е невиден нон-сенс!

XШто X се случи со постојните медијатори, со Комората на медијатори? Новиот Закон за медијација ги избриша Комората на медијатори и ги избриша сите медијатори! Замислите со нов Закон за адвокатура да се избришат, поништат сите адвокати и нивната комора, со Законот за иавршители.. нотари... да се поништат сите извршители, нотари, нивните комори, итн. Јас би прашала, со кои медијатори се констит уира Комората согласно новиот закон, кога сите сертифицирани медијатори, со новиот Закон за медијација беа поништени и избришани? За да има комора, треба да има најпрво медијатори! Како се формира Одборот за обезбедување, следење и оценување на квалитетот на работата на медијацијата, каде што има еден член кој е медијатор од редот на медијаторите - сертифициран по стариот закон, кога сите медијатори кои имаа сертификат согласно стариот закон, беа избришани? Има и Етички совет на Комората, на кој претседател е медијатор кој има сертификат согласно „стариот“ закон, а Министерството за правда сега вели дека медијаторите кои го стекнаа својот статус по „стариот“ закон, не се медијатори?! Постојат органи на Комората (Управен одбор, Надзорен одбор, Етички совет), сите со членови – колеги медијатори, кои согласно „новиот“ закон немаат лиценци, туку имаат сертификати согласно „стариот“ закон. Значи, по потреба - онаму каде што

МЕДИЈАЦИЈА СО КОЈ СЕ ПОНИШТИ СЕ ПРЕТХОДНО НАПРАВЕНО

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

56

ИНТЕРВЈУ

е неопходно да има член – медијатор со цел да биде формиран некој орган согласно „новиот“ закон, се прифаќа сертифициран медијатор, а истото лице не смее да работи како медијатор со истиот тој сертификат! Наместо Комората да биде задолжена за обезбедување на квалитетот на работата на медијацијата, како што тоа беше случај согласно законот од 2006 година, со новиот закон беше формиран Одбор со мандат на членовите од 4 години со право на уште еден реизбор, именувани од Владата на РМ, кои имаат паричен надоместок кој не го надминува нивото на месечната плата на судија во апелационен суд! Инаку, поголемиот број членови се лица вработени во одредени министерства, комори, здруженија – кои немаат врска што се случуваше во медијацијата од 2006 година па наваму, освен еден член кој е медијатор – со поништен сертификат.

XСакате X да кажете дека Законот за медијација од 2013 година не обезбеди континуитет за постојните медијатори и нивната Комора? Не! Беа воведени лиценци, и наместо постојните медијатори да продолжат со работат согласно новиот закон, тие сега треба да полагаат испити, да пишуваат есеи, да посетуваат обуки и ред други работи за да добијат лиценца. Како може со нов закон да се поништи нешто што било претходно стекнато и тоа на законски начин? Ние не се здобивме со сертификатите на нелегален начин! Сé што бараше тогашниот Закон за медијација исполнивме, и добивме серификати, по што бевме запишани во Именикот на медијатори кој до пред извесно време беше објавен на веб страницата на Министерството за правда. Зар на никој не му е важно што потрошивме време, потрошивме лични на медијаторите финансиски средства (за обуки, членарини, семинари) и средства од странска помош за медијацијата да заживее, а слободно можам да кажам дека обуките беа држени од одлични обучувачи од Холандија, земја во која медијацијата е на многу високо ниво!!!

XКаква X е состојбата сега? Сега има закон кој утврдува задолжителен обид за медијација пред започнување на судска постапка, ама нема медијатори!! Имено, во јули 2015 година со измените и дополнувањата на Законот за парничната постапка, во стопанските спорови за парично побарување чија што вредност не надминува 1.000.000 денари, а по кои постапката се поведува со тужба пред суд, странките се должни, пред поднесувањето на тужбата да се обидат спорот да го решат по пат на медијација. Оваа законска измена требаше да се направи уште во 2006 година, и немаше да сме сега тука во ситуација во која има задолжителна медијација, но нема медијатори! Слушнав дека биле издадени неколку лиценци на

нови медијатори, но исто така слушнав и дека Одборот пред кој новите медијатори полагале досега немал одржано состанок на кој имале кворум. Можеби е точно, можеби не е, но треба да се провери. „Старите“ медијатори преку свои законски застапници сега сме во потрага да видиме што точно се случува. Исто така, има и некои други законски претпоставки кои “новите медијатори“ сметам дека не можеле да ги исполнат!

XНа X што конкретно мислите? На пример, помеѓу другите, услов за стекнување на лиценца за медијатор е и завршена обука според акредитирана обука за медијатори во државава или во странство од најмалку 70 часа, или решение за признавање на соодветна обука донесено од Одборот. Кога ги поништија сите медијатори, ги поништија и сите обучувачи. Кој во државата врши обуки за медијатори? Исто така, сметам и дека во најмала рака е несоодветно, законското решение Одборот да носи решенија со кои ќе признава соодветни обуки во странство, и го евалуира квалитетот на работењето на обучувачите. Го објаснив составот на членовите на Одборот кој го утврдува законот, и затоа сметам дека сето ова е работа на Комората, а никако на Одборот! Доколку постоеше континуитетот на Комората на медијатори, ќе имаше и обучувачи, и ќе немаше проблем за обука на лицата кои сакаат да се стекнат со лиценца за медијатор. Во услови кога беа поништени обучувачите од редот на медијаторите, навистина не можам да разберам како бил исполнет овој услов од медијаторите кои добиле лиценци? Понатаму, за добивање лиценца, законот утврдува дека е потребно да се приложат проследени најмалку четири постапки за медијација спроведени од медијатор за што е издадена потврда од медијатор, поткрепена со извод од Регистарот за евиденција на постапките за медијација за соодветните постапки. Јас би прашала, кои лица ќе реализираат медијации за да го исполнат овој услов?? Дали постапките треба да ги спроведуваат лица кои не се медијатори, затоа што ниту имаат серификат, ниту лиценца? Има тука и ред други работи кои се сосема непотребни како на пример, „проверки на знаењето“ на секои 5 години за да се обнови лиценцата.. итн... еден систем кој воопшто не е слика и прилика на медијација онаква за каква што бевме обучувани и каква што одлично функционира во Холандија. Можам да разберам и треба да се воведе обврска за медијаторите да следат предавања, семинари, да се надградуваат, итн, ама да се проверува на 5 години нивното знаење од Одборот за кој погоре подетално објаснив, и да се задолжуваат со одреден број извршени медијации е непотребно администрирање, трошење време и пари. Медијаторот

кој - народски кажано го „бива“, ќе биде баран и ќе спроведува медијации. Да се разбереме, од медијацијата во Република Македонија не може да се живее, сега е таква фактичката состојба, медијацијата е дополнителна дејност за медијаторите кои имаат други професии, така што во одреден период некој медијатор можеби поинтензивно ќе се бави со медијации, па во следниот период не толку, но тоа не значи дека не го „бива“. Затоа, овие работи треба да се остават на Комората да се занимава, а не на Одборот.

XКаде X го гледате решението? Доколку стратегијата на државата е она што е наведено во Законот на медијација – да се поддржи медијацијата и понатаму да се развива, со цел што побрзо да заживее медијацијата во нашиот правен систем, потребно е Министерот за правда најпрво од прва рака да се запознае со фактот дека медијатори во Република Македонија има од 2006 година, и да ги чуе проблемите со кои сите овие години се соочувавме, при што ние „старите“ медијатори сме тука да помогнеме и да објасниме како стојат работите, по што сосема логично ќе биде да се утврди континуитетот на „старата“ Комора на медијатори која ќе продолжи да работи согласно „новиот“ Закон за медијација, исто како и сите медијатори кои на законски начин се стекнале со серификати и печати, да продолжат да се бават со дејноста. Мислам дека, она што треба сега да се направи, во интерес на поттикнувањето на медијацијата, а и потврдување на заложбите за правна сигурност во државата, со оглед дека Одборот се прогласи за ненадлежен да издаде лиценци на 50-тината „стари“ медијатори, кои имаме желба да работиме и поднесовме барање за добивање лиценца во Министерството за правда на Република Македонија согласно новиот закон, притоа приложивме потврда за положен тест за интегритет, Договор за осигурување од одговорност од штета и доставивме по 5 препораки од лица кои професионално го познаваат медијаторот, Министерот за правда да нé поддржи во настојувањата да продолжиме онаму каде што застанавме, и да ни издаде лиценци. Понатаму, сите ќе работиме, па оние кои ќе се покажат во професијата и ќе имаат интерес да работат - ќе работат, другите сами со тек на времето ќе се откажат. Не се гради ново, со рушење на старото, туку само со континуитет и надградување на постојното. Задолжителниот обид за медијација се воведе во нашиот правен систем, останува уште да се вратат во системот „старите“ медијатори и заеднички да продолжиме да градиме една успешна приказна. Зошто да бидеме пример за неуспешна приказни, кога треба само уште еден чекор за да станеме успешна приказна? Министерот за правда сега е на потег! nnn

ЧАКАР: МИНИСТЕРОТ ЗА ПРАВДА СЕГА Е НА ПОТЕГ

www.kapital.mk

Капитал број 895 23.12.2016

58

ЛИДЕРИ

ТОНИ ШЕЈ

ПРЕТПРИЕМАЧ И ДИРЕКТОР НА ZAPPOS

ЛИДЕРСТВОТО НЕ Е ДИКТАТУРА

Т

Тони Шеј е интернет претпримач и венчр инвеститор, кој својата прва компанија LinkExchange ја продаде на Microsoft за 265 милиони долари во 1999 година. Бизисот го продал заради опаѓачката канцелариска култура која го пратела растот. Шеј, денес како главен извршен директор на Zappos, верува дека интеракцијата помеѓу вработените и потрошувачите е клучна заградење

Опкружете се со вистински луѓе. Културата на вработените е приоритет број 1, од што зависии брендот и услугата кон потрошувачите.

Работата треба да ве направи да сакате да станувате од кревет. Ако е спротивно, сменете ја ја работата.

Никогаш не прифаќајте да бидете задоволни со статус кво, бидејќи компаниите кои паѓаат во проблеми се оние кои не биле способни да ги прифатат промените и брзо да одговорат на нив.

Лидерството не е диктатура. Лидерот треба да ги стави вработените во вистински контекст за да го работат тоа што навистина сакаат да го работат со страст.

на бизнис идентитет и успех во бизнисот.

Zappos, која во суштина е онлајн продавница за облека, лоцирана во Лас Вегас, која е основана во 1999 година, а која во 2009 година беше купена од страна на Amazon за 940 милиони долари. Еве некои од ставовите за успех во бизнисот и за градење на компаниска култура кои ги практикува Шеј.

Што и да размислувате, размислувајте поголемо.

Ако ги анализирам среќните периоди во мојот живот, ниту еден не бил поврзан со пари. Она што ме прави среќен е кога градам нешто, и кога сум креативен и иновативен.

Најдобри бизниси се оние кои можат да ги компбинираат страста, профитот и целта.