812 813 kapital magazin 1

www.kapital.mk

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

?!

7

Да не е договорена заедничка влада

анализа чекори без кои Македонија не може да продолжи понатаму Каков менаџмент во криза ќе применат македонските компании?

специјален прилог - здравје

ДЕНТАЛНО ЗДРАВЈЕ  КАКО ДО НАСМЕВКА

ОД СОНИШТАТА? НАЈНОВИТЕ ТРЕНДОВИ ВО ДЕНТАЛНАТА ИНДУСТРИЈА

 СТОМАТОЛОГИЈА СОЗДАДЕНА ЗА ИДНИНАТА

специјален прилог здравје  БРЕМЕНОСТ И

ОРАЛНО ЗДРАВЈЕ: ЗОШТО Е ВАЖНО ЗА ВРЕМЕ НА БРЕМЕНОСТ ДА ИМАТЕ ЗДРАВИ ЗАБИ?

Како до насмевка од соништата? Најновите трендови во денталната индустрија

Ексклузивно од Полска: Тајната на полското економско чудо број 812/813 | цена 100 ден. | 22 мај/29 мај, 2015 | петок | година 16

www.kapital.mk

4

Капитал број 812/813 22.05.2015

содржина 08 навигатор 12 cover story

Десет часа во Стразбур на средба што „не била залудна“: Да не е договорена заедничка влада?!

18 Капитал анализа

Ниту една идна влада нема да може да ги избегне 7 чекори без кои Македонија не може да продолжи понатаму

24 интервју

Санел Волариќ

претседател на Управата на Кроација Осигурање – Загреб

24

Горди сме на лидерската позиција на пазарот за животно осигурување во Македонија

26 Special report Полска Тајната на полското економско чудо или кога кризата не ти може ништо Полската економија го живее својот „златен век“!

34 Луѓе и компании

Ако кризата ескалира: Каков менаџмент ќе применат компаниите Кратење на трошоци и воздржување од инвестиции

38 бизнис и политика

Власта ги заборави реформите, парите за судски реформи пет пати намалени за три години

бизнис и политика 42 Свет

За неколку месеци Кинезите купија десетина европски компании Кинезите засилија со шопинг во Европа

26 Влада

Токму неможноста за компромис го трасира решението за кое веќе неофицијално се договара, а тоа е формирање заедничка или преодна влада на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ, плус ДУИ и ДПА. Ако се погледне наназад, во ситуациите што водат до средбата во Стразбур, може да се препознаат индикациите за ваков развој на настаните, кои „Капитал“ ги анализира .

XXСтр. 12

Седумте величествени

Ако сакаме да станеме нормална, правна, цивилизирана и економски слободна и развиена држава сега е моментот кога мора да бидат направени клучните потези кои ќе спречат овие состојби да ни се случуваат и понатаму. Капитал анализира кои се седумте клучните реформи без кои Македонија нема да може да се развива како нормална држава.

XXСтр. 18

За пример: Анализиравме зошто Полска е единс

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, ка Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење:

5

44 CEO Profile

18

Дитрих Матешиц Red Bull

Мајсторот на брендирањето

46 Лидери 47 специјален прилог Арнолд Шварценегер холивудски артист и политичар

здравје

44

n Најновите трендови во денталната индустрија n Бременост и орално здравје:

56 фељтон

Методи Чепреганов невропсихијатар

Агресијa моќта на човечкиот деструктивен нагон (2) Интелектуалната немоќ ја активира агресијата

Кризен менаџмент

Политичко - безбедносната ситуација во Македонија го вклучи алармот кај компаниите – менаџерите почнаа да калкулираат евентуални штети од откажани нарачки и сл., а главните чекори што ќе ги преземат за амортизирање на кризата се одложување на инвестициите и кратење на трошоците.

46

XXСтр.38

Полското чудо

Кога пред десетина години Полска стана дел од европското семејство, многумина коментираа дека таа е „проблематичното дете“ пред се поради огромната популација од 40 милиони луѓе, од кои петтина беа невработени...Десет години потоа, Полска има двојно пониска стапка на невработеност и за 50% поголема економија.

XXСтр.26

ствената европска земја што не ја фати рецесија

ат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје 21.05.2015

ЗА ВРВНИ МАГИСТЕРСКИ СТУДИИ НЕ МОРАТЕ ДА ОДИТЕ ВО СТРАНСТВО!

СЕГА И ВО СКОПЈЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Рангирана помеѓу првите 100 во светот • Со тројна меѓународна акредитација која гарантира квалитет на наставата

УПИСИТЕ СЕ ВО ТЕК! msm.uacs.edu.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета Македонска Бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 2 2463 156

Е-пошта: globalmba@uacs.edu.mk Веб: msm.uacs.edu.mk

7

Капитал број 812/813 22.05.2015

издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

WWW.KAPITAL.MK

Претплатете се на КАПИТАЛ...

И

COVER STORY

ВО СЛЕДНИТЕ ДВЕ ГОДИНИ

МАКЕДОНИЈА ЌЕ СЕ ЗАДОЛЖИ СО

1,25

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

БРОЈ 808 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 24 АПРИЛ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го поседуваа луѓето што ја почнаа приказната милијарди евра за Капитал пред повеќе од 15 години. Со макотрпна и посветена работа на својот тим, магазинот се наметна како еден од најрелевантните извори на квалитетни информации во Македонија милиони евра од и регионот, значајни за приватниот, јавниот и ДОМА невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо милиони евра од СТРАНСТВО го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови. Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита KОЈ Е КОЈ ВО ГРАДЕЖНАТА ИНДУСТРИЈА? на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... ПАНИКА: БАЛКАНОТ ЌЕ СЕ ПРЕПЛАВИ СО ЕВТИНО ЕВРОПСКО МЛЕКО! едноставно Капитал е секаде кај што се со годишна донесуваат одлуки и креираат п ретплата од политики и стратегии.

590

WWW.KAPITAL.MK

660

специјален прилог - градежништво

КОЈ Е КОЈ

ВО ГРАДЕЖНАТА ИНДУСТРИЈА?  НОВИОТ ГРАДЕЖЕН

 НОВИТЕ СТАНОВИ

 ИНДУСТРИЈАТА ЗА

 КОИ ПРОИЗВОДИ

денари, заштедете

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

WWW.KAPITAL.MK

ММФ

281,8

? во што е проблемот

И ПОКРАЈ СИТЕ ПОВОЛНОСТИ, СТРАНЦИТЕ ГИ ВАДАТ ПАРИТЕ ОД МАКЕДОНИЈА

МИЛИОНИ ЕВРА ОДЛЕАНИ КАКО ДИВИДЕНДИ ЛАНИ Зошто инвеститорите лани одлучиле да го репатрираат профитот што го создавале сите претходни години?!

ХУАН ПЕДРО ХИМЕНЕЗ НАВАРО INTERVIEW директор на АрцелорМитал-Скопје СО ИНВЕСТИРАЊЕ ВО НОВИ ПРОИЗВОДИ ГИ НАДМИНАВМЕ ПРЕДИЗВИЦИТЕ ИЛОН МАСК: СУПЕР-ПРЕТПРИЕМАЧ КОЈ ПРАВИ ПАРИ СПАСУВАЈЌИ ГО СВЕТОТ

КАПИТАЛ НА ПРЕСТИЖНА КОНФЕРЕНЦИЈА ВО ВИЕНА

МАКЕДОНИЈА И ЗАПАДЕН БАЛКАН НЕ ГИ ДОВРШИЈА РЕФОРМИТЕ

АНАЛИЗА: ЏУМАЈЛИЈА ПОВТОРНО ЌЕ СЕ ДАВА ПОД КОНЦЕСИЈА

WWW.KAPITAL.MK

WWW.KAPITAL.MK

ДУРИ

STARTUP МАКЕДОНСКИ СТАРТАПИ УСПЕВААТ ДА ДОБИЈАТ ПАРИ ОД СТРАНСКИ БИЗНИС АКЦЕЛЕРАТОРИ

СЛУЧАЈ: МАКЕДОНСКИ БИЗНИС Фирмите чекаат на Господ, Директорите се крстат!

АНАЛИЗА

WWW.KAPITAL.MK

ПОЛИТИКA МОЖНО ЛИ Е НА МЕСТОТО НА ЗВРЛЕВСКИ ДА ДОЈДЕ ОБВИНИТЕЛ ОКОЛУ КОЈ ЌЕ СЕ СЛОЖАТ ГРУЕВСКИ И ЗАЕВ?

COVER STORY

МАКЕДОНСКАТА ИНДУСТРИЈА РАБОТИ СО МАШИНИ СТАРИ НАД ДВЕ ДЕЦЕНИИ

ШТО СЕ КРИЕ ЗАД НОВИТЕ БРАНУВАЊА ПОД ПОВРШИНАТА НА МЕЃУЕТНИЧКИТЕ ОДНОСИ ВО МАКЕДОНИЈА?

ЧЕТВРТА РЕГИОНАЛНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА БИЗНИС ПЛУС ВО БЕЛГРАД

WWW.KAPITAL.MK

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

со вклучени 20% попуст

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

12 месечна претплата 4.100 денари

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

4.100 20%

6 месечна претплата 2.200 денари со вклучени 15% попуст

И ИНДУСТРИИ СЕ ВКЛУЧЕНИ ВО ИЗГРАДБА НА ЕДЕН СТАН?

БРОЈ 800 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 27 ФЕВРУАРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

СЕ 80% МАКЕДОНСКИ ПРОИЗВОД

БРОЈ 803 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 20 МАРТ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

ГРАДЕЖНИ МАТЕРИЈАЛИ РАБОТИ СО ПОЛОВИЧЕН КАПАЦИТЕТ

ЧЕТВРТА РЕГИОНАЛНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА БИЗНИС ПЛУС ВО БЕЛГРАД COVER STORY МОЖЕ ЛИ БИЗНИСОТ ДА ПИЛОТИРА ВО ПОЛИТИЧКИТЕ ТУРБУЛЕНЦИИ?

БРОЈ 803 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 20 МАРТ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

БУМ ЌЕ ЈА РАЗДВИЖИ ЕКОНОМИЈАТА

ПОЛИТИКА ДАЛИ ГЕРМАНИЈА НАМЕТНУВА НОВА ИГРА НА ДОВЕРБА МЕЃУ СКОПЈЕ И АТИНА?

WWW.KAPITAL.MK

INTERVIEW

ВЛАДИМИР ГЛИГОРОВ

ПРОФЕСОР НА ВИЕНСКИ ЕКОНОМСКИ ИНСТИТУТ

Македонија ќе го урне својот углед ако на политичката криза даде недемократски одговор! АНАЛИЗА

ПАЃА МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ НА БАЛКАНОТ

СЕ БОРИМЕ ЗА ИЗВОЗ ВО ДУБАИ И КАТАР, А ЗАБОРАВАМЕ НА СРБИЈА И БУГАРИЈА

ТУРЦИЈА: КАКО ДА СЕ ЗГОЛЕМAT ИЗВОЗОТ И ИНВЕСТИЦИИТЕ?

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

8

НАВИГАТОР

график на неделата...

Странска ефективна побарувачка

0,8% -1,1%

1,3%

3 факти за...

1,8%

-0,2% Извор: Народна банка

2012

2013

2014

2015

2016

Побарувачката од странство со благ пораст

рз основа на очекувањата за увозот на најголемите трговски партнери каде што извезува Македонија, Народната банка проценува дека со следната година В странската побарувачка ќе порасне за 1,8%. Очекувањата за партнерите во ЕУ се подобри за разлика од трговските партнери во регионот.

1.1% 151 576

намалување на компании во индустријата за рударство

компанија пропаднала во индустријата за производство на облека од 2012 година компании згаснале во последните три години во преработувачката индустрија

> БРОЈКА

Гувернерот Богов го вклучи алармот:

22,9%

е зголемен откупот на земјоделски производи во првите три месеци

Кризата ќе ги зголем и ќе го намали раст

светот низ медиумите...

The Wall Street Journal Тројца кинески професори гости на универзитетот Калифорнија украле чувствителна и скапа технологија која планирале да ја искористат како конкурентска предност во однос на американските компании. Станува збор за сериозен меѓудржавен инцидент кој допрва ќе се развива. lll

The Times

Принцот Чарлс се сретна со Гери Адамс, лидерот на Син Фен (политичкиот наследник на ИРА) точно 36 години по убиството на Ерл Маунтбатен чичко на Чарлс од страна на припадниците на Ирската ослободителна армија. lll

Gulf News

Продолжува кршењето на копјата околу состојбата во Јемен. И покрај бројните мировни конференции и состаноци ситуацијата во традиционално најпроблематичната блискоисточна држава продолжува да биде крајно затегната и тензична. lll

South China Morning Post

Почнаа да се познаваат контурите на шангајскиот Дизниленд. Иако хронолошки петтиот по ред парк од ваков тип во светот нема да биде најголем во секој случај ќе биде технички најнапреден и ќе има многу што да им понуди на потенцијалните посетители. lll

П

Поскапување на кредитите за бизнисите и за граѓаните ќе се случи ако политичката криза во земјава потрае и посериозно влијае

врз економијата, најави денеска гувернерот на НБРМ, Димитар Богов “Во нашето основно макроекономско сценарио ја задржавме проекцијата за раст годинава од 4,1% и 4,5% наредната година. Но, сега кога ќе се менуваат работите во економијата по нашето основно сценарио може да дојдеме во ситуација целиот наш фокус да биде насочен на задржување на ценовната стабилност и стабилноста на банкарскиот сектор, при што нема да имаме простор да го поддржиме економскиот раст“, рече Богов за време на разгледувањето на извештајот за работата на НБРМ лани. Тој додаде дека инструментите со кои би го сториле тоа е преку затегнување

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

9

проценки... > БРОЈКА

Кристалина Георгиева

потпретседател на Европската комисија

Решението е во влез на Македонија во ЕУ

Е

вропа не се откажала од Македонија. Го следиме многу внимателно тоа што се случува во земјата и знаеме дека најсигурниот начин да се надминат тие проблеми со коишто сега се бори е во заедничкото европско семејство.

8,9%

е зголемено производството на кравјо млеко во 2014

ВЕСТИ...

ми каматите тот! Според гувернерот на НБРМ политичката криза би можела да ги одложи инвестициите на домашните и на странските компании, што ќе оневозможи нови работни места и раст на платите. на монетарната политика што би значело зголемување на каматните стапки и за бизнисите и за граѓаните. “Ценовната стабилност ќе биде задржана, курсот на денарот во однос на еврото ќе биде задржан и ние ќе направиме се што е во наша моќ за да биде задржана стабилноста на банкарскиот сектор, но цената ќе ја платиме сите со тоа што ќе плаќаме поголеми камати и ќе имаме помал раст во економијата“, рече Богов. Според него, вообичаено, во услови на неизвесност и несигурност, инвеститорите може да ги одложат своите инвестиции на подолго време, а некои, особено странските и целосно да се откажат од инвестирање во Македонија. "Истовремено, потрошувачите соочени со неизвесност го намалуваат своето вообичаено трошење на најнеопходните добра. Сето тоа креира намалена побарувачка во економијата со негативен ефект врз производителите. Доколку ова веќе се случува, првите ефекти врз макроекономските индикатори би ги забележале со заостанување од неколку квартали, односно во втората половина на годината. Освен ако не дојде до посериозни безбедносни нарушувања, извозот би продолжил со трендот на пораст во текот на оваа година, по што и тој би бил погоден од недостатокот на нови инвестиции”, вели Богов и уверува дека НБРЕМ внимателно ги следи сите индикатори и навреме ќе реагира ако има било каква потреба. nnn

Бизнисот бара брза разрешница на кризата

А

ктуелната стостојба во Македонија има негативно влијание во економијата и бизнис заедницата очекува таа да се разреши што е можно побрзо за да не се остварат најавите за можно зголемување на каматните стапки. “Негативно влијае пред се е евидентно на намалената лична потрошувачка, особено за трајни потрошни добра. Има ризици кои ги детектираат комерцијалните банки и може да дојде до поголема рестриктивност во нивната кредитна политика. Така што сите фактори негативно влијаат и се поскапува производството”, изјави Митко Алексов, извршeн

директор на Сојузот на стопански комори на Македонија. Според него, зголемувањето на каматните стапки е лош сигнал и лошо ќе влијае на работењето на компаниите. Очекува тој негативен тренд да не се случи, но доколку дојде до такво нешто бизнис заедницата очекува да не биде нешто драстично, туку во поднослива мерка. “Без поддршка на финансискиот сектор, односно зголемено кредитирање тешко може да функционира стопанството и компаниите и тоа може да влијае лошо, што негативно ќе влијае на БДП”, истакна Алексов.

Фајнанс тинк: Политичката криза ќе го намали економскиот раст

П

олитичката криза ќе го “стопи” економскиот раст од 4,1% на 3,4%, прогнозира Асоцијацијата за економско истражување, застапување и донесување економски политики Фајнанс тинк. Според истражувањето на Асоцијацијата, клучни ризици за надолна ревизија на економскиот раст ќе бидат замрзнувањето на странските и домашните инвестиции, делумно нарушената надворешна побарувачка, намалување на растот на потрошувачка

на домаќинставта, новите задолжувања за тековни потреби. „Се проценува дека ризиците од политичката нестабилност врз економијата почнуваат да се материјализираат, што имплицира потреба од надолна ревизија на проекцијата за раст на економијата од 4.1% на 3.4%. Не се исклучува можноста, согласно на развојот на настаните во претстојниот период, оваа проекција да биде дополнително ревидирана надолу.“, прогнозира Фајнанс тинк

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

10 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА неделата

Сметките за струја во авгус

> БРОЈКА

63%

изнесува просечното искористување на капацитетите во преработувачката индустрија за април годинава

Македонија има сериозни проблеми во поглед на вредностите за демократија, слобода и правда кои ги промовира Европската унија.

Аиво Орав

aмбасадор на ЕУ

До крајот на јуни, Регулаторната комисија за енергетика треба да ја соопшти новата цена на електричната енергија. Трите енергетски компании во земјава, ЕЛЕМ, МЕПСО и ЕВН, веќе ги доставиле пресметките на трошоците до Регулаторната комисија. Со оглед на тоа што енергетските компании покажале зголемени трошоци, многу веројатно е дека од август месец граѓаните ќе плаќаат повеќе за киловат/час. Инаку, минатата година цената на

победник на неделата Самит 100 на 1 и 2 јуни во Порторож

Над 100 бизнис лидери о ќе договараат регионал Ли Кун-Хе

+

За само еден месец корејскиот технолошки гигант Samsung успеа да продаде десет милиони парчиња од својот нов флегшип Galaxy S6. Galaxy S серијата и досега беше најпродавана кај смартфоните од Android светот (Galaxy S4 го држи рекордот со 80 милиони продадени парчиња во 2013 година), но, со излегувањето на најновото, шестото издание „S“ флегшипи - S6 и S6 Edge, неподелено ја воодушеви и најкритички настроената технолошка јавност. „Најдобрите телефони што Samsung досега ги направил“ (The Verge), „S6 Edge е најубав телефон на светот“ (Forbes), „Осуштествена убавина“ (Wired), се насловите под кои одат рецензиите на на Galaxy S6. Комплиментите се за камерата, за чипсетот, за дисплејот, за изработката и користените материјали (првпат не се работи за пластика, туку за метална рамка за предната и задната страна на уредот изработени од Gorilla Glass 4) ... За да ја сочува лојалноста на корисниците со поавантуристички дух, кои ја поздравија водоотпорноста на претходниот, S5 модел, Samsung најави и верзија на Galaxy S6 што ќе поседува IP67 сертификат, односно ќе биде издржлива на удари и на контакт со вода.

С

Самитот 100, кој годинава ќе се одржи на 1 и 2 јуни во Порторож ќе собере на едно место над 150 водечки бизнис и политички лидери од Југоисточна Европа кои ќе разговараат за можностите за регионална соработка во областа на енергетиката, туризмот, транспортот и инфраструктурата, како и финансискиот сектор, особено вложувањето во паметните градови со цел побрз економски развој на регионот.

Четвртиот по ред собир на најистакнатите бизнисмени и менаџери од земјите на Југоисточна Европа, како и шефовите на држави од регионот, ќе разговараат за можните заеднички проекти во најпропулзивните сектори, како што се храна и пијалаци, енергетика, дигитална економија, инфраструктура и транспорт, односно економија на знаење. Учесниците ќе бидат групирани по економски сектори, а ќе се разговара за пречките и можностите за соработка во регионот. Идејата за тоа како да се подобри соработката, ќе биде претставена на пленарна седница на шефовите на државите од Југоисточна Европа, чиј домаќин е словенечкиот претседател Борут Пахор. “Ова е вистинско време да се разговара за специфични проекти, посебно од областа на инфраструктурата”, изјави Изток Селјак, претседател на Бордот на иницијативата Самит 100, посочувајќи дека во Порторож ќе се разговара како регионот може да има придобивка од развојниот план на ЕУ вреден над 300 милијарди евра. На годинешниот настан Самит 100 ќе

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

11

ст ќе бидат повисоки? електричната енергија се зголеми за 3,5%. Од утврдената цена на струјата која ја плаќаат корисниците, 50% оди сметката на компанијата ЕЛЕМ која е производител на електрична енергија, 6% оди за преносната компанија МЕПСО, а 44 % завршува на сметката на ЕВН како дистрибутер на струјата до крајните корисници. И годинава со оглед дека третата фаза од либерализацијата на пазарот на електрична енергија беше одложена, над 80.000 мали компании и околу 600.000 домаќинства се принудени да плаќаат регулирана цена на струја.

мисла на неделата

> БРОЈКА

60%

од домаќинствата во Македонија имаат пристап до широкопојасен интернет

лидери

од регионов лни соработки Над 150 водечки и бизнис лидери од регионот, меѓу кои и Живко Мукаетов, претседател на Управниот одбор на Алкалоид, ќе учествуваат на четвртиот по ред Самит 100 за да најдат заедничка соработка на проекти од областа на енергетиката, туризмот, транспортот и инфраструктурата, како и финансискиот сектор. учествува и Живко Мукаетов, претседател на Управниот одбор и генерален директор на Алкалоид, кој е и член во Управниот одбор на иницијативата Самит 100, кој ќе биде модератор на панелот на кој градоначалниците на главните градови од регионот за развојот на паметни градови кои можат да станат движечка сила на одржливиот раст. Оваа година на „Самит 100“ ќе учествува европскиот комесар за транспорт Виолета Булц, а се очекува да бидат присутни сите шефови на држави од регионот. Исто така, за прв пат покрај владините министри, ќе бидат присутни и градоначалниците на главните градови на земјите од регионот. На годинешниот настан ќе се разговара како иновативниот транспорт дава можност за зголемување на конкурентноста во регионот, како да се инвестира во паметните градови, кои би создале одржлив економски развој и подобар животен стандард на граѓаните. Самит 100 е настан кој се одржува во организација на Здружението на менаџери на Словенија, а во партнерство со Српската асоцијација на менаџери, Хрватската асоцијација на работодавци и Фондацијата „Атлас“ од Црна Гора. Првиот „Самит 100“ е организиран во 2011 година во Србија, вториот во Црна Гора, третиот во Хрватска, а сите настани досега за покровители ги имаа претседателите на земјите домаќини. nnn

Жените се најголемиот неискористен базен на таленти во светот. Како во политиката, така во бизнисот и општо во целото општество

Хилари Клинтон

поранешен државен секретар на САД

губитник на неделата

Мутар Кент

Coca Cola трета година по ред е прогласена за најпродаван производ во светот, покажува најновото рангирање на „Kantar Worldpanel"

Леонардо дел Вечио

Сопственикот на Ray Ban на своите вработени реши да им подели девет милиони евра како награда за сработеното

не им беше неделата

Тим Кук

По низата недостатоци на кои се пожалија корисниците, и модната индустрија не е воодушевена од најновиот „гаџет“ на Apple

Ермира Мехмети

Нелогично е барањето на Мехмет, Груевски да си поднесе оставка, во услови кога нејзината партија се уште е дел од владината коалиција

_

Еди Рама Во услови кога Македонија поминува низ најтешката политичка криза од осамостојувањето, премиерот на Албанија, Еди Рама, не само што додава масло во огнот, туку се прави и поголем подржувач на Албанците во Македонија, отколку самиот лидер на ДУИ, патем коалиционен владин партнер, Али Ахмети. Имено, Рама за време на регионалниот самит против тероризмот што се одржа деновиве во Тирана, силно потенцира дека се до целосно исполнување на Охридскиот договор во Македонија, Албанија ќе се спротивставува на членството на Македонија во НАТО. Според неговата изјава, нему му смета тоа што во Македонија постои како што вели тој „сплотеност меѓу поимот „терорист“ и поимот „Албанец“, оти, како што вели, Албанците биле, се и ќе бидат важен државотворен фактор за Македонија. Ваквата изјава на Рама доаѓа во моментот кога по конфликтот во Куманово, Македонците и Албанците покажуваат највисоко ниво на сплотеност и соживот, повикувајќи ги лидерите на македонските партии да се воздржат од сценарија за дестабилизација на земјата играјќи на картата на меѓуетничките односи. Чуди ваквиот однос на премиер на земја која се декларира за најголем подржувач на Македонија за членство во ЕУ и НАТО, особено кога доаѓа во ваков тежок момент низ кој поминува земјава.

Капитал број 812/813 22.05.2015

12

www.kapital.mk

COVER STORY

Да не е договорена заедничка влада

?

а

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

13 Десет часа во Стразбур на средба што "не била залудна"

Токму неможноста за компромис помеѓу политичките лидери го трасира решението за кое веќе неофицијално се договара, а тоа е формирање заедничка или преодна влада на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ, плус ДУИ и ДПА. Ако се погледне наназад, во ситуациите што водат до средбата во Стразбур, може да се препознаат индикациите за ваков развој на настаните, кои „Капитал“ ги анализира

И ?! пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Извесен период во Македонија има атмосфера дека веќе наредниот ден ќе се случи пресвртниот настан што ќе најави излез од политичката криза, но, деновиве поминаа настаните од кои најмногу се очекуваше, и за јавноста не понудија појасна перспектива - двата митинзи, лидеските средби и разговори - дома и надвор. Во ситуација кога позициите се непомирливи - СДСМ инсистира премиерот Никола Груевски и Владата да поднесат оставка, а ВМРО-ДПМНЕ, напротив, бара СДСМ да ги признае претходните парламентарни избори на кои Владата добила легитимитет, со тоа што ќе влезе во Собранието, неофицијално дознаваме дека токму неможноста за компромис го трасирала решението што веќе се договара, а тоа е формирање заедничка влада на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ, плус другите две партии од големата четворка, ДУИ и ДПА. Со тоа Зоран Заев би добил варијанта на она што прво го нарекуваше техничка влада, па, потоа преодна - поентата е дека не е важно како новата влада ќе се вика. Груевски би останал на своето, дека не може да се погази изборната волја на граѓаните чии гласови лани му дадоа уште еден мандат, но, оти со истите причини со кои Јанкулоска, Јанакиески и Мијалков ги образложија оставките поради политичката криза, односно, за да помогнат во нејзиното надминување - и тој прифатил во владата да влезе и СДСМ. На Заев, кој ќе има проблем пред своите да објасни како прифатил

заедничка влада во која премиер ќе биде Груевски, олеснителна околност може да му биде изјавата на која многумина ќе се сетат, дадена од еден друг опозиционер, професорот Љубомир Фрчкоски, дека на Македонија & е потребна широка владина коалиција, со две албански и две македонски партии, при што премиерот би се избирал по принципот на ротација. Дека се спрема вакво решение - заедничка влада, најјасна најава дојде од последната (втора) лидерска средба во Клубот на пратеници, кога според неофицијалните информации (што не се демантирани) Али Ахмети, покрај другите предлози за надминување на кризата, на маса ставил и идеја да се продолжи со реконструкцијата на Владата, во правец, три важни министерски места да & припаднат на опозицијата. Наводно Груевски побарал време да размисли за предлогот, а Заев одлучно одбил. Лидерот на ДПА, Мендух Тачи, неофицијално рекол дека на идејата на Ахмети оправданост & дава сложеноста на политичката ситуација. Веројатно и на Груевски и на Заев им е јасно дека направија сè што можеа за подобро да се позиционираат во преговорите, но, дека резултатот на терен, меѓу граѓаните, не им дава за право да се надеваат дека ако продолжат со досегашните стратегии ќе можат да направат битна разлика во своја корист. Заев знае дека со следни „бомби“ нема многу да го зголеми ефектот постигнат со досегашните објави, и најави пауза во овој дел од неговата стратегија. Ништо поголем притисок не прави ниту со кампувањето пред Владата. И потезите на Груевски (зборуваме за оние што лидерите ги влечат јавно) завршија со митингот „Македонија силна“. Мобилизираше маса само за да испрати порака дека немаат кредибилитет барањата на СДСМ базирани на ставот дека Владата нема легитимитет кај народот. Но, да се вратиме на индикациите што упатуваат дека е точно она што го дознаваме неофицијално - договарањето заедничка влада. А такви (индикации) дојдоа од средбата на Груевски и Заев во Стразбур, каде и со авторитетот на Европскиот парламент се помагаше на нивниот дијалог олеснуван од европратениците Иво Вајгл, Едвард Кукан и Ричард Ховит, и, во случајов, од еврокомесарот Јоханес Хан. Имено, разговорите траеле десет часа (до раните утрински часови), што значи имало за

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

14

COVER STORY

Груевски наводно побарал време да размисли за предлогот на Ахмети три министерски места да добие опозицијата што да се зборува. Ова го потврди Вајгл веднаш по средбата, кога искоментирал дека „средбата не била залудна и вредело што се одржала“. Ховит, пак, изјави дека „има отворен ум и варијантата преодна влада не ја исклучува“ (а погоре објаснивме дека „преодна“ може да биде само работно име за новата влада). На

На Заев трајно му е вратен пасошот - повод за враќањето беше средбата во Стразбур крајот, тројцата олеснувачи излегоа и со официјално, заедничко соопштение, во кое се поздравуваат „напорите на лидерите на партиите да работат за постигнување договор во интерес на сите граѓани на земјата, и да ги решат предизвиците на кризата во согласност со европските страндарди“. А ова, „договор

Ако веднаш би излегле од Владата, тоа само би ја заострило кризата“, изјави лидерот на ДУИ, кој, неофицијално, предложил три министерски места за опозицијата во интерес на сите граѓани“, колку и да звучи општо, помалку е компатибилно со опциите оставка на Груевски (со што не би биле задоволни сите граѓани) или задржувањето на статус-квото во Владата (важи истото од претходната заграда), отколку со идејата - сите во владата.

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

15

Тачи наводно го поддржал Ахмети за реконструкцијата на Владата по која во неа би влегла опозицијата, со став дека така налага сложеноста на ситуацијата Многу би кажал рокот на траење на заедничката влада

Одговорот на прашањето кои министерски места би ги добила опозицијата ако има заедничка влада, треба да се бара во ресорите чии министри беа главна цел на „бомбите“ на Заев, и во оние (ресори) што имаат најважна улога на избори. Во овој контекст, индикативен е оспоруваниот како неуставен избор на Митко Чавков за министер за внатрешни работи. Овде би можело да се бара основата за на чело на МВР да застане кадар на СДСМ. Најкрупното прашање што го поставува евентуалното формирање заедничка влада е што ќе се случува со многупати

повтореното барање на меѓународниот фактор да се процесуираат импликациите од содржината на материјалите што ги објавуваше Заев, односно, евентуално одговорните да поднесат законска и политичка одговорност. Овде ќе мора да има смена на јавниот обвинител, ако не и формирање на специјално тело што ќе работи на проблематиката (овде постои опасност сето ова да се бутка, ама така што само ќе се запази формата, имајќи предвид дека на факторите во заедничката влада може да им одговара воспоставување мир во куќата, зашто процеси се водат против Заев, кому во меѓувреме трајно му е вратен пасошот, а Груевски и неговите може да очекуваат случаи што би произлегле од процесуирањето на „бомбите“). Во овој правец оди и пораката што во вторникот ја упати Стејт Департментот, дека „ја повикале опозициската партија да се врати во Собранието, вклучително и во анкетната комисија за објавените материјали“ (ваква анкетна комисија веќе најави собранискиот спикер Трајко Вељаноски). Другото крупно прашање поврзано со заедничката влада е рокот на нејзино траење. Ако има ограничен мандат, односно ако таа влада биде преодна, со главна цел да создаде услови за избори на кои ќе се сведат на минимум можностите партиите основано да се жалат на изборни нерегуларности, тогаш сè е во ред. Проблем со „интересот на сите граѓани“ би настанал ако на заедничката влада & се „уарни“, и таа тера до следните регуларни парламентарни избори, во 2018 година (ако, на пример, од икс-причини партиите проценат дека не им одговара изборно соочување во догледно време, па, си ги најдат интересите во новонастанатите околности во владата). Во случај новата заедничка влада да биде преодна, да трае колку што ќе треба за да создаде услови за доверба на сите страни во изборниот процес, и да заврши со предвремени парламентарни избори, таа ќе треба да се позабави со неколку задачи. Одвојувањето на државата од партијата во заедничката влада нема да биде проблем - ВМРО-ДПМНЕ секако дека нема да може да ги користи ресурсите, на пример, на МВР, ако првиот полицаец биде од СДСМ. Не би трабало да има проблеми ниту со сегашното незадоволство на опозицијата од медиумската нерамноправност во МРТВ ќе мора да има промени, најдобро е да бидат системски, не само персонални, а работите ќе се сменат и кај оние приватни медиуми што СДСМ сега ги смета за мегафони на ВМРО-ДПМНЕ, веднаш штом секнат парите за владини реклами. За изборите ќе биде потребно финално прочистување на избирачкиот список, што со оглед

дека странски експерти веќе кажаа како тоа треба да се направи, ќе треба само истото ефикасно да се спроведе. Промени ќе треба да има и во Државната изборна комисија, во којашто сега седат членови делегирани од политичките партии, па, се случуваат ситуации како онаа за која слушнавме во една од „бомбите“ ВМРО-ДПМНЕ и ДПА да се договораат и да надгласуваат, ставајќи го нивниот политички договор пред проверката според легислативата. Во ДИК би требало да дојдат експерти чија независност и професионален интегритет најтешко ќе биде да се доведат во прашање.

Се сложуваат ли коцките и за решение за името?

Прашањето дали новата влада формирана без избори ќе има мандат да го решава спорот со името или не, е отворено меѓу аналитичарите. Но, и тука има индикации дека евентуалната заедничка влада би можела да го реши спорот. Прво, со последната „бомба“ на Заев, токму за тајните преговори за името (за која дури и во опозициските кругови се смета дека не го искомпромитира Груевски), се виде кои се прифатливите позиции за ВМРО-ДПМНЕ во спорот. Опозицијата, одамна е кажано, би го прифатила секое решение зад кое ќе застане партијата на Груевски. Кај Грците, како што можеше да се сфати од „бомбата“, исто така,

Вајгл: Средбата во Стразбур не беше залудна и вредеше што се одржа

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

16

COVER STORY

Камперите, и оние пред Владата, и оние пред Собранието, порачуваат "остануваме до крај“, а крајот сакаат побрзо да дојде, пред жешкото лето. Несоменено, некои од нив кога ќе ги соберат шаторите ќе заминат разочарани ако има заедничка влада, зашто „гинеле“ за оставка на „диктаторот“ Груевски или за „апс“ на „предавникот“ Заев

има(ло) расположение за позициите на македонската Влада што наводно тајно биле преговарани со претставници на Атина. А за Брисел нема потреба да се зборува; таму ќе биде пресретнато секое решение за кое ќе се сложиме со Грците. Во овој контекст, причинско-последнично размислувајќи, но, не калкулирајќи ја опцијата заедничка влада, вака на Фејсбук (по говорот на Груевски на митингот на 18 мај) се изјасни социјалдемократот Кире Наумов: „За да ја спаси својата кожа, Груевски го вади својот последен џокер – промена на името и евентуален брз влез во НАТО. Станува јасно дека заедно со Ахмети и

Тачи кои со тоа би ја спасиле и својата кожа, тие на странците им нудат брзи предвремени избори (највероватно септември) кои би ги спровела оваа Влада заедно со паралелен референдум за името. Дел од меѓународната заедница може и да загризе на ова. Целиот антивладин блок кој покажа огромна енергија и подготвеност да се сруши овој режим, не треба ниту да помисли да прифати да учествува во ваков велепредавнички чин кој има за резултат спас на Груевски, Ахмети и Тачи“, напиша Наумов. Тезите дека решение за спорот за името како виза за брз влез во НАТО се крчка, добиваат на тежина и по најавата

за посетата на грчкиот министер за надворешни работи, Никос Коѕијас, на Македонија. За ова се произнесе и професорот Денко Малески, кој во јавноста важи за проопозициски настроен. Тој коментирајќи ги за Телма предложените мерки за доверба од грчка и од македонска страна кои не се откриваат, рече дека во Грција медиумите пренесуваат изјава на шефот на дипломатијата дека има одредено совпаѓање на идеите. Најавата за посетата на Коѕијас, според Малески, е доказ дека и врз Грција се врши притисок да придонесе за членство на Македонија во НАТО. nnn

САД: СДСМ да се врати во Собранието, да се вклучи во анкетната комисија

Капитал број 812/813 22.05.2015

18

www.kapital.mk

капитал анализа

Ниту една идна влада нема да може д

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Реформа за независност на судството Промена во изборниот систем Независност на медиуми Реформа на јавната администрација Реформа на буџетот Реформа на јавните претпријатија Реформа на пензискиот систем

7 чекори

без кои Македон не може да прод понатаму

www.kapital.mk

да ги избегне

нија должи

Капитал број 812/813 22.05.2015

19 Без разлика како оваа криза ќе заврши, односно дали земјата ќе добие нова влада или не, на Македонија сега повеќе од било кога и треба консензус или нов договор за патот по кој ќе продолжи земјата да се движи. Ако сакаме да станеме нормална, правна, цивилизирана и економски слободна и развиена држава сега е моментот кога мора да бидат направени клучните потези кои ќе спречат овие состојби да ни се случуваат и понатаму. Капитал анализира кои се клучните реформи без кои Македонија нема да може да се развива како нормална држава повторно силно и отворено се поставува за Македонија, дома и во странство. Бомбите кои ги објавуваше опозицијата во изминативе три месеци само не соочија со реалноста во која живее Македонија, а тоа е дека судството и судиите немаат речиси никаква независност и доверба, и во најголем дел се само продолжена рака на партијата на власт, а парламентот само збир на партиски послушници кои без никакви прашања ги аминуваат законите на влас та. Дека правото не владее подеднакво за сите, а државата ги има целосно поклопено медиумите и јавниот сервис. Реалност во која јавната администрација служи за безмилосно здомување на партиски послушници, дека државата, односно партијата на власт го има целосно јавнато буџетот, уверена дека за тоа како и за што ги троши народните пари не мора да полага сметка никому. Дека го има целосно задушено приватниот сектор, кој е премногу зависен од државата... Оваа реалност само покажува дека македонските политички елити во овие години на независност премногу долго ги буткале под тепих клучните политички и економски реформи, без кои Македонија не може да стане стабилна и правна држава, односно држава која ќе може политички и економски да се развива надвор од прегратките на државата. Без разлика како оваа криза ќе заврши, односно дали земјата ќе добие нова влада или не, на Македонија сега повеќе од било

П пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска

biljana.zdravkovska@kapital.mk

Политичката криза во која е заглавена Македонија и објавата на “бомбите“ кои и претходеа на таа криза на површина извади една вистина која по се изгледа многу долго се бутка под тепих. Таа вистина е дека во Македонија и по 25 години независност многу од клучните институции кои треба да ги има една нормална и модерна држава, во суштина не функционираат. Сакаме да признаеме или не наместо стабилна правна држава, Македонија денес повеќе од било кога личи на држава од типот модус вивенди, или на привремена нестабилна творба. Иако оваа дилема и фраза предизвика многу гнев кај македонските граѓани во 2000 година кога првпат јавно ја спомена Владимир Глигоров, синот на првиот македонски претседател Киро Глигоров, поразително е што и после 15 години, оваа дилема

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

20

капитал анализа

Половина од парите за пензии или околу

кога и треба консензус или нов договор за патот по кој ќе продолжи земјата да се движи. Ако сакаме да станеме нормална, правна, цивилизирана и економски слободна и развиена држава сега е моментот кога мора да бидат направени клучните потези кои ќе спречат овие состојби да ни се случуваат и понатаму. Капитал консултираше повеќе правни и економски експерти за тоа кои се клучните чекори и реформи кои во Македонија мора да се направат во периодот кој следи, без разлика која партија ќе биде на власт.

l Реформа за

независно судство

Бомбите кои ги објавуваше опозицијата во изминатите три месеци само не соочија со реалноста во која живее Македонија, а тоа е дека поголем дел судството и судиите немаат речиси никаква независност и доверба, и во најголем дел се само продолжена рака на партијата на власт. Македонија мора да ја врати независноста

и довербата во судството, кое е најсилниот контролен механизам на секоја власт. И додека некои политичари повикуваат дека на Македонија сега повеќе од било што и е потребно амнестија на финансиските и корупциските криминали, експертите сметаат дека ова е клучниот момент кога судството треба да докаже дека може да биде независно. Судското процесирање на сите криминални малверзации е своевиден тест за капацитетите на Македонија да продолжи да се развива како држава. Ако овие малверзации кои беа објавени во бомбите од опозицијата останат само како забава за народ, тогаш сите други наводни реформи ќе паднат во вода. Она што мора да се обезбеди е финансиска и фактичка, а не само законска независност на судството, и да се отстранат сите можности за политичко влијание врз постапките. Оттука, најклучен фактор за реформи во судството е политичката волја, без која паѓаат во вода сите досега донесени закони за реформи во судството.

370 милиони евра мора секоја година да се префрлаат од буџетот, што е исто колку што се сите капитални инвестиции или вупните плати на државните службеници. Тоа е неодржлив висок износ за слаба економија како македонската Без функционален и независен парламент не може да се спроведе ниту една политичка и економска реформа

l Реформа на изборниот систем и модел

Македонските граѓани во последните 25 години излегувале во просек на секои 1,7 години на избори. Но, како што се зголемува бројот на избори, така изборот за гласање станува се помал, односно се сведува на гласање за два големи табори. На Македонија и се потребни нови политичари, со нови погледи и решенија за проблемите со кои се соочуваме. Вистината е дека поголем дел од овие политичари кои се на функции во изминативе години никогаш не би биле избрани од народот доколку во Македонија би имало избори со отворени листи и доколку целата држава би била една изборна единица. Овој мнозински модел кој го има Македонија протежира фиктивен избор на граѓаните, кои наместо за политичар, гласаат за листата на кој ќе бидат ставени оние кои му се најверни на лидерот на партијата. Но, тоа е модел кој засега нема поддршка

македонија пред дилема: држава или modus Vivendi !?

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

21 од големите политички табори, кои не сакаат проветрување и демократизирање во партиите. Она што итно мора да се направи за да се обезбеди легалност на следните избори, а според сите најави ќе мора да го направи преодна влада, измена на изборната регулатива, прочистување на избирачките списоци и забрана за користење на државни средства за партиски цели во текот на предизборна кампања. Државата и партијата мора да се одвојат за да може во Македонија да има легални избори. Во спротивно ќе продолжи практиката партијата која е на власт да ги користи државните ресурси за корумпирање на гласачкото тело или за купување на гласови.

де факто се под политичка и финансиска контрола на власта, која на тој начин ја купува нивната лојалност и на тој начин директно влијае врз нивната уредувачка политика. Вториот елемент е доследно и суштински, а не само формално, да се спроведуваат законските одредби кои налагаат носители на јавни функции да не можат да бидат сопственици на медиуми. И трето, да се ревидираат превисоките казни за клевета и навреда кои се ставија во законот откако беше направена декриминализација на клеветата. Слободата на говорот и независноста на медиумите е една од клучните реформи кои се бара од Македонија на патот за членство во ЕУ, а очигледно таа сега ја има само формално во Уставот.

l Независност на медиуми

l Суштинска реформа

Уште една поразителна реалност која од објавените бомби можеше да се слушне е начинот на кој функционираат медиумите во Македонија. Уредувачките политики во дослух со власта се само дел од проблемот. Суштинскиот проблем од кој треба да се тргне во враќањето на независноста на медиумите е тргање на државата од рекламирање во медиумите. Во последните неколку години власта е најголем рекламер во поголем дел од медиумите, со што тие

на буџетот

Буџетот на Македонија е само слика на реалната состојба во која се наоѓа економијата. Отсуството на потребните неолиберални и структурни реформи доведе до ситуација во која над две третини од парите во буџетот се трошат на плати за јавна администрација и социјална помош. На Македонија и е потребна суштинска реформа на буџетот, со која ќе се направи прераспределба на

парите кои власта секоја година ги троши, а кои изнесуваат над 2,7 милијарди евра. Македонија мора да најде начин да се скрати државната потрошувачка за сосема непотребни цели, да се намали учеството на платите и социјалата, за сметка на тоа да се зголеми учеството во буџетот на капиталните трошења, односно за изградба на инфраструктура. Она што е уште поважно е да се исчистат сите механизми и пријателски односи помеѓу буџетот и јавните претпријатија, но и приватните компании, кои на не до крај јасни основи добиваат милионски исплати за разни бизниси и услуги. Она на што реално треба да се трошат буџетски пари се квалитетни јавни добра, образование, здравство, екологија, култура...добра кои директно или индиректно влијаат на квалитетот на животот. Државата може да вложува во ефикасни инфраструктурни (патишта, евтини енергетски извори, јавен транспост) проекти кои долгорочно ќе влијаат на економскиот развој. Суштинската реформа на буџетот треба да појде од премисата дека државата е секогаш најлош стопанственик и дека арите треба да бидат кај фирмите, не кај државата. Сегашната ситуација во

ʿ̸̨̨̡̛̯̬̹̱̏̌

̡̛̬̖̯̔

̌̚ ̨̨̛̯̥̣̌̏̍

̌̚ ̨̥̔̌

̌̚ ̨̨̥̬̔ ʥ̖̚ ̨̦̥̖̭̯̌̔ ̌̚ ̨̨̧̬̱̖̔̍̏̌

̌̚ ̨̛̹̪̦̐

̌̚ ̬̠̖̔̌̏̚

ɂɧɮɨ ɰɟɧɬɚɪ www.unibank.com.mk

ɋɥɟɞɟɬɟ ɧࣉ ɧɚ

www.facebook.com/unibank.mk

̌̚ ̨̨̛̬̦̖̍̌̏̌̚

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

22

капитал анализа

l Одвојување

на партијата од државата, односно забрана за трошење државни пари во партиски предизборни цели е клучна реформа за легални избори

која бројот на пензионери и државни службеници е поголем од бројот на вработени во приватен сектор, кој фактички плаќаат даноци во буџетот и фондовите, ја гуши економијата, бидејќи товарот за полнење на буџетот во најголем дел е на приватниот сектор. Во Уставот стои дека Македонија ќе гради либерално и слободно пазарно општество. Тоа во буџетот не се гледа според сегашното собирање на приходите и нивното трошење.

l Реформа на јавна администрација

Македонија нема официјален број колку вработени има во јавната администрација, но неофицијално тој број надминува 170.000. Ова е преголема бројка за слаба економија како македонската. Македонија, со или без ММФ, ќе мора да го замрзне вработувањето во јавната администрација во следните неколку години и да го намали буџетот за плати на државните службеници, дали преку намалување на платите или преку намалување на бројот на вработени во државните служби. За да се реши преголемата партизација во јавната администрација, некои експерти предлагаат да се размисли за воведување на решенија со кои ќе се забрани на државните службеници да членуваат во партии. Иако, не е политички популарна мерка, Македонија мора да прво да почне со намалување на бројот на јавната администрација бидејќи е преголем товар за слабата економија. Во државната управа мора да се воведе системот на стимулација и дестимулација, односно да сфатат дека платата им зависи од квалитетот на завршената работа. За практиката лица да бидат вработени во државни служби и да земаат плата без да одат на работа, треба да има кривична одговорност Она што сега го имаме во Македонија е

партизирана, неефикасна и преголема администрација. Со ваква администрација не може да се спроведе ниту една друга економска и политичка реформа.

l Реформа на јавните претпријатија

Македонија мора во иднина, ако треба и со закон, да го забрани досегашното работење и управување со јавните претпријатија во кои никој не знае како работат, како трошат и како вработуваат. Експертите сугерираат дека мора да се наметне транспарентен систем на контрола на трошоците и приходите, а секаде каде што е можно да се форсира приватизација на несуштинските дејности. Директорите да се избираат на јавен оглас, а за незаконските дејства да одговараа кривично и материјално. Јавниот сектор целосно да се одвои од буџетот, а не како досега јавните претпријатија да добиваат субвенции и да им се отпишуваат долгови по основ на неплатени даноци и давачки, кои ги намалуваат приходите во буџетот. П р е с т ру к т у и р а њ е то н а ј а в н и те претпријатија подразбира и отпуштање на вработени, намалување на работничките права, без разлика дали тоа ќе оди преку приватизација или преструктуирање додека се уште се во државна сопственост. За јавните претпријатија мора да важат истите правила и закони кои ват за фирмите кои важат во приватниот сектор, почнувајќи од известувањето, одењето во стечај, плаќањето на обврските...Без оваа реформа на јавните претпријатија тие и понатаму ќе останат бунар без дно низ кои се губат милионски суми од државниот буџет.

l Реформа на

пензиски систем

Македонија во моментот има околу 300 илјади пензионери кои добиваат пензии во вкупен износ од околу 750 милиони евра. Тоа значи дека околу 10% од БДП оди за

пензии, што е проблематично висок износ на слаба економија како македонската. Проблемот е што Фондот за пензиско не може да обезбеди пензии за сите пензионери ако не се префрлаат пари од буџетот. Во моментов околу половина од парите потребни за пензии се префрлаат од буџетот и тоа износ од година во година расте. Колку за споредба износот кој од буџетот се префрла за да можат да се исплатат пензиите е ист колку износот кој во буџетот се троши за капитални инвестиции, или колку што се платите на јавната администрација, што според ММФ, се неодржливо високи трансфери од буџетот, кои се највисоки во регионот. Сите проценки одат во насока на тоа дека без реформа на пензискиот систем се потешко ќе биде да се обезбедуваат пари за пензии. Но, секоја реформа треба да тргне од претпоставката дека на Македонија и требаат нови работни места кои ќе придонесуваат со придонеси во фондовите за пензиско и здравствено осигурување. Значи не субвенционирани, туку оригинерни работни места кои ќе ги отвори приватниот сектор, не државата. Во меѓувреме, за да се сочува стабилноста на пензискиот систем можни се неколку принудени потези, како на пример зголемување на старосната граница за одење во пензија и намалување на пензиите. Проценките се во следните 15 години бројот на пензионери во Македонија ќе се зголеми за уште 50.000 луѓе и ќе се искачи на околу 355.000. Трошоците за пензии од сегашните 740 милиони евра, во следните 15 години ќе надминат една милијарда евра, а соодносот меѓу осигурениците и пензионерите, од сегашните 1,84 осигуреници на 1 пензионер, ќе се намали на 1,05 осигуреници на 1 пензионер. Овие бројки според експертите покажуваат дека пензискиот систем се потешко ќе се крпи во следните години. nnn

Буџет: парите за плати и социјала мора да се намалат

Здравата страна на слатките задоволства!

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

24

interview

К пишува

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Кроациа Осигурување - Живот во Македонија прославува 10 години од своето работење, и деновиве по тој повод во Скопје престојуваше претседателот на Управата на Кроациа Осигурање од Загреб, Санел Волариќ. Тој минатата година е поставен на чело на хрватскиот најголем осигурител откако се случи преземањето од страна на моќната Адрис групација од Ровињ. Разговаравме со него за тоа кои се плановите за понатамошен развој на македонскиот дел од бизнисот на Кроациа Осигурање, кој што опфаќа и неживотни осигурувања преку нивната втора компанија, што почна да работи пред шест години во земјава.

XX Прославувате 10-години работа на вашата компанија за животно осигурување во Македонија. Во колкава мера македонскиот пазар ги исполни вашите очекувања изминатава деценија? Кроациа има две компании во Македонија, едното е друштвото за животно осигурување, чиј што 10-годишен јубилеј го славиме денес, и кое што е пазарен лидер во својот сегмент, со 44% учество на пазарот. Компанијата успеа со иновативниот пристап, со развивање на нови канали на продажба и нови производи, да ја придобие лојалноста на клиентите, и горд сум што можам да кажам дека периодов ги исплаќаме првите осигурени суми на нашите клиенти чии што полиси се направени пред 10 години. Кроациа Осигурување - Живот од Скопје ја има целосната поддршка на компанијата-мајка од Загреб, односно сето знаење и искуство што го имаме го ставаме на располагање на нашите колеги од Македонија. Втората наша компанија, онаа за неживотно осигурување, почна со работа во земјава во 2009 година, и последниве 2-3 години имаше извесни потешкотии и проблеми, но новиот менаџмент во последнава година успеа да ја стабилизира компанијата, да направи пресврт, и уверен сум дека и таа угледувајќи се на сестринската фирма од животното осигурување, ќе направи значаен напредок на пазарот.

Санел Волариќ

претседател на Управата на Кроациа Осигурање - Загреб

горди сме на лидерската позиција на пазарот за животно осигурување во Македонија Кроациа Осигурување Живот - Македонија е една од нашите ѕвезди во групацијата, лидер на пазарот со 44% учество и успеа со иновативниот пристап, со развивање на нови канали на продажба и нови производи, да ја придобие лојалноста на клиентите. Горд сум на фактот што периодов ги исплаќаме првите осигурени суми на нашите клиенти чии што полиси се направени пред 10 години XX Како би го оцениле успехот на Кроациа Осигурување - Живот во Македонија во споредба со останатите бизниси што ги поседува матичната компанија во регионот ? Видете, ние дури на крајот од првиот квартал успеавме да ја повратиме лидерската

позиција на хрватскиот пазар, во делот на животното осигурување, која што ја загубивме во 2005 година. Додека, Кроациа О.Ж. во Македонија ја поврати лидерската позиција уште пред тоа да го сториме ние во Хрватска, што самото за себе говори дека тие беа ѕвезда и во рамки на групацијата. Секако дека успехот на

Волариќ: Има огромен простор за раст

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

25 на животните и на неживотните Кроациа О.Ж. ќе има позитивен импулс и за идниот раст и развој на делот за неживотно осигурувања во Македонија? осигурување. Какви иновативни решенија подготвувате за зголемување XX Најавивте дека ќе почнете на свесноста кај луѓето околу со понуда и на здравствено потребата за сите видови осигурување во Македонија.. осигурувања? Кога ќе се случи тоа? Покрај компаниите мислам Ние сме лидери на пазарот Ние годинава и државата дека треба да за здравствени осигурувања славиме 130 години има иницијатива во оваа во Хрватска, имаме силна од основањето на насока. Ние во Хрватска логис тика и продажни компанијата и 110 канали, така што нема години од издавањето преку нашето друштво на осигурителни компании ниедна причина зошто тоа на првата полиса имаме еден програм за знаење и искуство да не го за животно финансиско описменување пренесеме на сите компании осигурување. За во кој Кроациа учествува ќерки во регионот. Ќе им толку долг период интензивно. Ние сорабопомогнеме да ги прескокнат може да замислите туваме и со низа образовни оние први фази од развојот колку војни и колку установи, каде ги учиме и за што покусо време да економски кризи студентите на важноста од станат пазарни лидери во се случиле на овие финансиската писменост и своите земји. простори, а Кроација за значењето на животното XX Ако направите успеала да го сочува осигурување. Тоа е во врска споредба помеѓу портфолиото на со она што може да се македонскиот животни осигурувања направи институционално. А и хрватскиот и никогаш да не ги од друга страна ние директно осигурителен пазар, изневери своите им пристапуваме на луѓето каква е вашата клиенти. и преку професионални оценка? Колкав е советници и совети ја јакнеме потенцијалот за таа свест.. Значи веќе работиме од две раст на македонскиот пазар на различни страни, а како начин плус се осигурувања? директните маркетиншки активности. Пазарот за животно осигурување во Како ја оценувате работата на Хрватска по волумен е 20-тина пати поголем XX Кроациа Осигурање-Загреб од оној во Македонија, но Хрватска е само во првата година откако беше 2-2,5 пати поголема по население и има 2-3 приватизирана од страна на пати поголема просечна плата. Тоа значи Адрис групацијата? Колку оваа дека просторот за раст на животното аквизиција донесе квалитет во осигурување во Македонија е огромен. работењето на компанијата? Меѓутоа, не може сè да се случи преку ноќ. Мислам дека може да бидеме задоволни од И Хрватска заостанува по осигурителната премија по глава на жител во однос на првата година на работењето на Кроациа развиените пазари од ЕУ кон кои што Осигурање под капата на Адрис групација, мојата земја се приклучи пред две години. затоа што намерата ни беше да направиме Македонија допрва треба да се развива едно сеопфатно реструктуирање на економски уште повеќе, така што ние со компанијата, и стратешко и оперативно. голем оптимизам гледаме на развојот Целта беше да се модернизира работењето на пазарот на животно осигурување во на компанијата, да се развијат нови канали Македонија и му даваме поддршка на за продажба, нови стратешки партнерства, нашето осигурително друштво за животно а целата таа реорганизација не смееше осигурување да расте заедно со тој пазар да го кочи планот за зголемување на продажбата и пазарните удели во земјите и да ја чува својата лидерска позиција. каде што сме присутни.

XX Кои се клучните причини што Со залагање на сите вработени во македонскиот толку заостанува компанијата, успеавме да ги усогласиме зад регионалните и европските овие две цели, и со завршување на првиот пазари на осигурувања? квартал од годинава да ја завршиме Пазарот од една страна е развој на првата фаза од реструктуирањето, а економската моќ на населениено , а од паралелно да оствариме значаен раст друга страна развој на свеста за потребата на пазарниот удел. од тој производ. Понатаму треба да имате осигурително друштво во кое луѓето имаат Што се однесува до самата приватизација доверба и кое има адекватни производи. И на Кроациа Осигурување, ако некој сите тие три работи се неопходни за развој. повлече црта, тоа нема да биде само Мислам дека ние ги имаме сите три работи успешна туку и една од најуспешните и прашање на време е кога тој пазар ќе приватизации на нашиот пазар, а можеби почне да напредува и да наликува на и во регионот. Добивме стратешки партнер кој има капитална сила и кој генерално е останатите развиените пазари. најголем инвеститор во нашата држава.

XX Што вие како компанија ќе Има многу вложени средства во различни преземете за да се искористи проекти и бизниси и во сите тие различни тој голем потенцијал во делот и бизниси се труди да биде пазарен лидер

и на крај успева во тоа. Значи имаме капитална сила, имаме квалитет и имаме капацитет да ги привлечеме најдобрите луѓе на пазарот и мислам на дека на крај токму тој човечки капацитет ќе биде клучен за развојот.

XX Што значеше реорганизацијата во делот на продажбата? Што конкретно сторивте? Ние затекнавме во компанијата 2.700 вработени, а само 600 од нив беа директно ангажирани во продажба што значи дека само 600 од нив ја имаа таа свест која ни е потребна во работата. Тоа е мал број и не е чудно што на нашиот матичен пазар од 54% удел спаднавме на 28%. Значи тоа беше последица на несразмерната сила на теренот. Затоа во овие година дена главна стратешка цел беше едноставно да се направи пресврт во структурата на вработени како импулс за сиот понатамошен развој.

XX Минатата година најавивте дека Кроациа ќе биде водечка осигурителна компанија во регионот? Имате ли во план некаква аквизиција? Тоа е сериозно ветување, кое се сфаќа сериозно и ние сериозно му пристапуваме. Како прва фаза која не можеше да се прескокне беше преструктуирање на постоечката состојба. Знаете сите дека Кроациа беше една “заспана убавица“ или една фирма во државна сопственост со која во последните 15 години не се работеше домаќински и затоа заостана во развојот . Ние имавме една тешка задача во многу кратко време да ја санираме состојбата и да направиме план за оперативно и стратешко реструктуирање и сето тоа да го изведеме до април оваа година што и успеавме. Сега сме во една друга фаза на ‘фино подесување’ на бизнис моделот. Паралелно со тоа, мнозинскиот сопственик ја следи состојбата на пазарот, односно можностите за аквизиции, а тоа што е задача на мене и мојот тим е кога ќе ја добиеме таа доверба спремни да ја искористиме и да ја оствариме синергијата која се очекува од таа аквизиција.

XX Покрај здравственото осигурување што го најавивте, какви други чекори планирате за развој на компаниите во Македонија? Дали на овој пазар е можна некаква аквизиција? Како што кажав ние во Македонија создадовме една солидна основа, едно агилно и иновативно друштво кое се етаблира како пазарен лидер и тоа ни дава добра основа за развој. Инаку стручните служби и нашиот мнозински сопственик ги анализираат сите можности и за нашата одлука ќе бидете навремено известени. Генерално ние веруваме во пазарот и веруваме во нашиот развој тука и затоа даваме безрезервна поддршка за понатамошниот ширење на компанијата во Македонија. nnn

т на македонскиот осигурителeн пазар

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

26

Екслузивна репортажа на Капитал од Полска

полското економско чудо или к

8,00% 7,00% 6,00% 5,00% 4,00%

4,30

3,60

3,00% 2,00% 1,00% 0,00% 2000

1,20 2001

1,50 2002

2003

Полската екон го живее својо

П

Полската економија доживува подем каков што нема во цела Европа. Не само што тоа го покажуваат бројките, ами ни беа доволни само неколку дена во Полска за да се увериме дека оваа економија е имуна на секакви кризи. Ниту европската должничка, ниту украинската воена криза не успеаја да и најдат слаба точка на полската економија која од квартал во квартал расте по најмалку 3% и останува единствената земја во Европа што економските турбуленции во последните неколку години ги помина без рецесија.

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

Special report Полска

27

кога кризата не ти може ништо

3

14.400

долари изнесува бруто домашниот производ по жител во Полска

102,4

105,8

милијарди евра повлекла Полска од европските структурни фондови по влезот на земјата во ЕУ во 2004 година

милијарди евра и стојат на располагање на Полска од структурниот буџет на ЕУ до 2020 година

7,20 6,20

5,10

3,90

3,50

2,60

3,70

4,80

Раст на БДП (во %)

3,30 1,80

3,50

1,70 *проценка на ММФ

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015*

номија от "златен век"! пишува:

Александар Јанев

П

aleksandar.janev@kapital.mk

олската економија доживува подем каков што нема во цела Европа. Не само што тоа го покажуваат бројките, ами ни беа доволни само неколку дена во Полска за да се увериме дека оваа економија е имуна на секакви кризи. Ниту финансиската, ниту украинската криза не успеаја да и најдат слаба точка на полската економија која од квартал во

квартал расте по најмалку 3% и остана единствената земја во Европа што економските турбуленции во последните неколку години ги помина без рецесија. Кога пред десетина години Полска стана дел од европското семејство, многумина коментираа дека таа е „проблематично дете“ пред се поради огромната популација од 40 милиони луѓе, од кои петтина беа невработени, меѓутоа оваа квалификација од денешна перспектива звучи најмалку неумесно. Десет години потоа, Полска има двојно пониска стапка на невработеност и за 50% поголема економија. Еден

Полјак просечно заработува по 730 евра месечно. Во перспектива, проценките за полската економија се исто така одлични. Светската банка во еден од своите последни извештаи предвидува нов „златен век“ за Полска. Истиот оптимизам го делат и полските бизнисмени. „Полската економија дури и во многу тешки времиња остана на здрави нозе. Голема заслуга за тоа има Европската Унија која не поддржува со европските фондови и тоа ја доведе Полска до високо ниво на развој“, вели Анджеј Чајковски, заменик

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

28

Екслузивна репортажа на Капитал од Полска

49,2

милиони долари вредни производи продале Полјаците на македонскиот пазар лани, од кои најмногу говедско месо

П

14

милиони долари е вредноста на извезените производи од Македонија во Полска лани, а најмногу се извезувало свежа зелка

Анджеј Чајковски

заменик претседател на Управниот одбор на Mine Master

олската економија дури и во многу тешки времиња остана на здрави нозе. Голема заслуга за тоа има Европската Унија која не поддржува со европските фондови и тоа ја доведе Полска до високо ниво на развој.

Кога пред десетина години Полска стана дел од европското семејство, многумина коментираа дека таа е „проблематичното дете“ пред се поради огромната популација од 40 милиони луѓе, од кои петтина беа невработени, меѓутоа оваа квалификација од денешна перспектива звучи најмалку неумесно. Десет години потоа, Полска има двојно пониска стапка на невработеност и за 50% поголема економија. Еден Полјак просечно заработува по 730 евра месечно. претседател на Управниот одбор на Mine Master, компанија која што произведува софистицирана опрема за рударство. Тој вели дека властите даваат многу ветувања дека ќе ги олеснат условите за водење бизнис во Полска и тоа е нешто на кое што мора да се работи. „Сега имаме претседателски избори, во текот на годината ќе имаме и парламентарни избори и се надевам дека барем дел од сите овие ветувања што ги слушаме сега, ќе се остварат. На пример, мора да се забрза и поедностави процедурата за

отворање нова фирма. Иако овој проблем не ни задава конкретно нам главоболка, генерално, очекувам подобрување на бирократските процедури кои што понекогаш може да траат предолго“, додава Чајковски. Гжегож Јанковски, главен извршен директор на компанијата Хидротек вели дека се чувствува значително подобрување на условите за водење бизнис особено по влезот на Полска во ЕУ, меѓутоа, тој исто така очекува властите да се заложат да ги реализираат дадените ветувања.

„Политиката во последните години се сведува на популизам наместо да се фокусира на потребните реформи кои што може да бидат и непопуларни. Ние бизнисмените сонуваме за власт која што ќе биде навистина пријателски настроена кон приватните компании. Добиваме многу ветувања, но тие не секогаш се реализираат. Мора да се признае и дека многу работи се поправија. Корупцијата, на пример, која што пред десетина години беше особено изразена, денес е сведена на минимум и веќе не постои како проблем“,

Бизнисмени: Бизнис климата во Полска се п

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

Special report Полска

6,5

29

Полската злота остана национална валута и по влезот на земјата во ЕУ, меѓутоа, Полска се подготвува за воведување на еврото. Бизнисмените се поделени, едните навиваат за влез и во еврозоната за да се избегнат дневните флуктуации на курсот на злотата, додека пак други сметаат дека со тоа економијата уште повеќе ќе се отвори а притисокот ќе се зголеми врз помалите претприемачи.

милиони евра изнесуваат странските инвестиции од Полска во Македонија заклучно со 2013 година

сектори во економијата кои што доцнат со плаќањата на фактурите, некои од нив и по 3 месеци, меѓутоа, генерално велат дека има платежна дисциплина што се почитува.

Извозна офанзива

Германската компанија Volkswagen интензивно ја гради својата нова фабрика во зоната Инвест Парк, на територија голема колку 300 фудбалски игралишта. Повеќе од 1.000 тони челик секоја недела се искористуваат за изградбата на фабриката Економската зона Инвест Парк во Валбжик е рангирана како прв избор на инвеститорите во Полска. Таму сега работат 174 компании, кои досега вложиле 4,6 милијарди евра и отвориле над 40 илјади работни места

истакна Јанковски. Ева Лешниевска, директор за продажба во Копекс Групацијата, признава дека од година во година станува се полесно да се води бизнис во Полска. „И покрај многуте предизвици што ги поминавме во текот на последните 20 години при преминот од еден во друг политички систем, како компании сега можеме да се фокусираме на развој на нашите бизниси и имаме голема поддршка во тоа. Секако дека се уште има проблеми кои што треба да се надминат, како на пример бирократијата, плаќањето на даноците од технички а не од финансиски аспект, усогласувањето со европските стандарди што ги наметнува Европската Унија. Тоа се сегменти кои што би требало да се подобрат“, оценува Лешниевска. Бизнисмените велат дека за нив е важно

што и во време кога речиси сите банки во Европа се соочија со финансиски проблеми, а некои од нив дури и банкротираа, полскиот банкарски сектор остана да биде рамо на кое што полските компании може да се потпрат. Статистичките податоци покажуваат дека банките ја зголемиле кредитната активност за 4% на годишно ниво. „Поддршката од банките во Полска не изостанува. Нашите банки се покажаа како прилично здрави, каматите се на историски минимум и една компанија може да добие кредит од банка со камата од најмногу 3% - 4%. Тие не бараат нас за да ни позајмат пари. Повнимателни се со клиенти кои што имаат проблеми со наплатата“, вели Јанковски, извршен директор на Хидротек. Бизнисмените потврдуваат дека има

подобрува од година во година

Извозот од Полска во последните десет години се зголемил речиси тројно. Ако во 2004 година, полските компании на странските пазари продале производи во вредност од 65,8 милијарди евра, минатата година оваа сума достигна 160 милијарди евра. Интересно е што освен зголемувањето на извозот во вредност, се менува и структурата на извозот. Полска најмногу извезува машини, уреди и електронска опрема кои што се сметаат за високи технологии и нивниот удел во вкупниот извоз е 23,7%. Освен тоа, полските компании извезуваат транспортна опрема која учествува со 14,3% во извозот, основни метали со 11,8% удел, хемиски производи со 7%, пластика и гума со исто учество од 7% во вкупниот извоз. Најголеми пазари каде што извезува Полска се Германија, каде што завршува една четвртина од целиот извоз, потоа Велика Британија со 6,8%, Чешка со 6,3% и Франција со 5,9%. Меѓутоа, полските компании се обидуваат да ги освојат и пазарите на постсоветските територии за да може проблемите што се јавуваат кај западните соседи, да се компензираат со нови партнери на исток. Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) проценува дека годинава извозот ќе се зголеми за уште 7%.

Полското чудо има име европски фондови

Полска стана синоним за успесите и предностите што ги носи членството на една земја во Европската Унија. Освен политичката стабилност и развојот на полското граѓанско општество, економското чудо е еден од овие успеси. Откако Полска стана дел од европското семејство во 2004 година, земјата доживеа финансиска ренесанса. Унијата истури милијарди евра како финансиска поддршка за развој на земјата.

специјален прилог - ТОП ИЗВОЗНИЦИ

12 јуни 2015

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

Special report Полска

31

Со популација од 38,5 милиони жители, Полска е најголема земја од Централна и Источна Европа во Европската Унија. Полската економија е рангирана како деветта во ЕУ според големината на бруто домашниот производ (БДП).

Територијата од 312.679 квадратни километри ја сместува Полска меѓу најголемите земји во Европа. Ако патувате низ Полска, ќе ве импресионира нејзината раскошна природа. Ретко каде ќе сретнете планини, туку рамно поле во недоглед обоено во зелено. Се проценува дека над 60% од целата територија на Полска е обработливо земјиште што е основа за силниот аграрен сектор. Според бројките на Министерството за регионален развој, властите во Полска од влегувањето во ЕУ повлекле 102,4 милијарди евра од структурните фондови. Во следните пет години, до 2020 година, според структурниот буџет на ЕУ што е веќе одобрен, Полска ќе повлече уште 105,8 милијарди евра европски пари. Со тоа Полска станува земја која што искористила најмногу пари од европските фондови. „Гледано од наша перспектива, бројките се одлична вест за полската економија. Најважно ќе биде овие пари да ги искористиме добро. Со тоа мислам да ги инвестираме во изградба на патна, железничка и друга инфраструктура, но не само тоа. Овие фондови мора да завршат и кај приватните компании како субвенции за нивните нови инвестиции“, изјави Павел Пинел, директор за грантови и советник во Ernst & Young. Европските фондови им помогнаа на полските компании во насока на

зголемување на нивната ефикасност во време на криза, особено со воведување на нови технологии, инвестиции во човечкиот капитал и подобрување на организациските способности. Иако граѓаните се поделени кога е во прашање членството на Полска во ЕУ бидејќи не се малку таквите што мислат дека со влезот во европското семејство, земјата ја изгубила независноста за која се борела со години, кога станува збор за бизнис, нема сомнежи дека ефектите се само позитивни. Полските бизнисмени признаваат дека ударната финансиска доза од ЕУ била една од главните причини поради која што полската економија фати силен замаец. „Јас сум евро ентузијаст и според мене влезот на Полска во ЕУ беше огромен позитивен чекор. Освен изградбата на автопати, железница и друга инфраструктура, влезот во ЕУ ни ги отвори вратите кон сите земји без никакви граници. Отворените

граници и овозможуваат на економијата да разменува стоки и услуги без никакви пречки. Тоа ни овозможи силен раст на извозот кој што е еден од главните столбови на економијата. Се надевам дека во блиска иднина Полска ќе го воведе и еврото како единствена валута бидејќи тоа според мене ќе го елиминира ризикот од постојано менување на вредноста на валутата“, вели Гжегож Јанковски, главен извршен директор на компанијата Хидротек. Ева Лешниевска од компанијата Копекс, вели дека влезот во Европската Унија и искористувањето на структурните европски фондови, значително ја подобруваат бизнис климата во земјата. „Огромна финансиска помош ни даваат европските фондови кои што ги користиме за изградба на инфраструктурата во земјата, особено во помалку развиените региони на истокот каде што нема индустрија. Сето тоа видно ја подобрува бизнис климата“, коментира Лешниевска.

Економските зони и за полски и за странски инвестиции

Полска е меѓу земјите кои што важат за магнети за странските инвеститори. Официјалните статистички податоци покажуваат дека во 2013 година, странските инвеститори вложиле во Полска 6,6 милијарди евра. Предностите кои што ги привлекуваат странските инвеститори во оваа земја се динамичниот економски раст, образованата и конкурентна работна сила, државна помош за инвеститорите но и нејзината локација во срцето на Европа. Овие услови ја рангираа Полска во извештај на UNCTAD како трет избор на инвеститорите во Европа и прв во Централна и Источна Европа (ЦИЕ).

Bloomberg исто така ја рангираше Полска на првото место според условите за водење бизнис во ЦИЕ и 26 место во светски рамки. Најголем дел од инвеститорите своите фабрики ги градат во некои од 14 економски зони во Полска. По 20 години оперирање, во овие 14 економски зони се инвестирани вкупно 25 милијарди евра и отворени се над 287 илјади нови работни места. Се простираат на површина од 16.200 хектари и досега две третини од оваа територија е искористена за изградба на нови фабрики

Во перспектива, проценките за полската економија се исто така одлични. Светската банка во еден од своите последни извештаи предвидува нов „златен век“ за Полска.

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

32

Екслузивна репортажа на Капитал од Полска

730

евра е просечната нето плата во Полска

2

милиони Полјаци живеат надвор од земјата и годишно дома праќаат по околу

Варшава е најголем и главен град на Полска, со вкупно 1,7 милиони жители. Високите кули што никнаа во градот како печурки во последните неколку години целосно го променија неговиот изглед. или инфраструктура. Основната државна помош што им ја нуди полската влада на инвеститорите во зоните е во вид на даночно олеснување. Истото правило важи и за странските и за полските инвеститори. Компаниите можат да одберат помеѓу два модела на субвенционирање, а ослободувањето се движи од 15% до 70% од трошокот на компанијата за инвестицијата или пак две годишните трошоци за вработените. Сумата потоа се пребива со данокот на добивка што треба да го платат компаниите. „Без оглед дали се работи за домашна или странска компанија што е заинтересирана да инвестира во некоја од зоните, за сите важат истите даночни олеснувања. Освен даночните олеснувања, инвеститорите во зоните имаат модерна инфраструктура и помош во обезбедувањето на соодветен стручен кадар“, вели Малгожата Адамчик, претставник за јавноста на економската

зона Инвест Парк во Валбжик. Оваа економска зона Wall Street Journal ја рангираше како најдобра во Полска. Сместена е во југозападниот дел на земјата и граничи со Германија. Во моментов во оваа зона има вкупно 174 инвеститори кои вложиле 4,6 милијарди евра. Со тоа се отворени над 40 илјади нови работни места. Меѓу попознатите компании што отворија свои фабрики во зоната Инвест Парк се IBM, Toyota, Bosch, Johnson Controls, Colgate.

Македонија и Полска, блиски а далечни

Полска важи за најпријателски расположена земја кон Македонија помеѓу сите членки на Европската Унија, меѓутоа и покрај добрите релации, бизнис соработката меѓу двете земји најблаго речено е оскудна. Македонските компании на полскиот пазар лани продале производи во вредност од

4

милијарди евра како дознаки

само 14 милиони долари. Најмногу се извезувало свежа зелка, во вредност од 1,6 милиони долари. Од другите производи, од Македонија во Полска се извезуваат леани производи од алуминиум, челични производи, кочници за шински возила, панталони, машки кошули, пиперки. Увозот од Полска, пак, е многу поголем. Минатата година полските компании на македонскиот пазар продале производи во вредност од 49,2 милиони долари. Од Полска најмногу увезуваме говедско месо, месо од живина, прехранбени производи без млечни масти, лекови, препарати за разубавување, гуми за автомобили и автобуси, чоколада. Што се однесува до инвестициите, податоците на Народната банка за состојбата заклучно со крајот на 2013 година покажуваат дека од Полска во Македонија се инвестирани само 6,5 милиони евра. nnn

ММФ: Полската економија годинава ќе порасне за 3,5%

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

34

Луѓе и компании

В

о моментов како мерки што ги преземаме за да останеме конкурентни на пазарите, е понатамошното одржување или намалување на продажните цени преку оптимизирање на трошоците, како и подобрување на продуктивноста и ефикасноста во работењето. Клучно е да ја задржиме присебноста и секојдневно да ги информираме Златко клиенти околу ситуација за Симоновски странските да не ја загубат довербата. Факом

Н

Крсте Блажески сопственик на хотел Дрим, Струга

е може многу што да направиме доколку кризата се продлабочи и почнат масовно да се откажуваат туристичките аранжмани. Во услови кога борбата ќе биде да се спаси она што може да се спаси, ќе мораме да ги намалуваме цените, и на крајот прашање е дали ќе успееме да бидеме на нула, а не пак да зборуваме за некаква добивка.

Ако кризата ескалира:

Каков менаџмент ќе применат компаниите

Кратење на трошоци и воздржување од инвестиции

Закочен раст: Преживување, наместо развој,

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

35

Н

А

Ангел Димитров

сопственик на Мода, Свети Николе

ко заради кризата почнат да се откажуваат нарачки и сл., нам како на бизниси не ни останува ништо друго освен да се однесуваме како и во сите останати кризи од овој тип досега: воздржување од инвестиции, кратење трошоци, рационирање со ресурсите.... Во секој случај ќе биде закочен развојот на компаниите, затоа што повторно ќе треба да се фокусираме на преживување, а не на раст.

Димитар Богов

гувернер на НБРМ

ие ќе се фокусираме на задржување на ценовната стабилност и стабилноста на банкарскиот сектор, курсот на денарот во однос на еврото ќе биде задржан, но цената ќе ја платиме сите со тоа што ќе плаќаме поголеми камати и ќе имаме помал раст во економијата.

Политичко-безбедносната ситуација во Македонија го вклучи алармот кај компаниите – менаџерите почнаа да калкулираат евентуални штети од откажани нарачки и сл., а главните чекори што ќе ги преземат за амортизирање на кризата се одложување на инвестициите и кратење на трошоците

П пишува :

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Поскапување на кредитите за бизнисите и за граѓаните ќе се случи ако политичката криза во земјава потрае и посериозно влијае врз економијата, најави деновиве гувернерот на НБРМ, Димитар Богов. Според него, политичката криза би можела да ги одложи инвестициите на домашните и на странските компании, што ќе оневозможи нови работни места и раст на платите. “Потрошувачите ќе се воздржуваат од купување добра кои не им се најнеопходни, така што производителите ќе го намалат производството што ќе влијае на можноста за враќање на кредитите кај банките кои пак ќе станат рестриктивни. Ние ќе се фокусираме на задржување на ценовната стабилност и стабилноста на банкарскиот сектор, курсот на денарот во однос на еврото ќе биде задржан, но цената ќе ја платиме сите со тоа што ќе плаќаме поголеми камати и ќе имаме помал раст во економијата“, рече Богов. Со тоа и првиот човек на Централната банка предупреди всушност дека нема да може да се зборува за економски

раст, во услови кога заради политичкобезбедносните ризици ќе биде засегнат голем дел од домашните компании, како и странските кои што имаат свои бизниси во Македонија.

Туристичките работници со апел: да не си долеваме сами масло на огнот

Првите ефекти од кризата веќе почнаа да се чувствуваат, и како што обично бива во случај на вакви кризи, прв страда туризмот. Некои бизнисмени од овој сектор веќе јавија за откажани аранжмани, иако засега, не станува збор за сериозни бројки, вели првиот човек на хотелиерската асоцијација ХОТАМ, Крсте Блажески. “Месец мај досега го тераме горе - долу по планот, летовите со холандските туристи редовно се одвиваат, можеби не со целосно исполнет капацитет, но нема откажувања. Имаше некои откажувања по настаните во Куманово, но не во толкав обем како што прикажаа некои медиуми. Според мене, поголема штета може да си направиме ние самите, со тоа што наместо да ја зачуваме присебноста и да не паничиме, ние со користењето речник од типот ‘хаос’, ‘криза’, ‘масовни откажувања аранжмани’ и сл., само долеваме масло на огнот. Но, мислам дека, без оглед на тоа што сега реално има политичко - безбедносна криза, нам години наназад, токму во месец април - мај пред сезона ни се случуваше вулкан во охридско, загадена вода, змии на плажите и сл.“, вели Блажески, инаку сопственик на хотелски капацитети во Струга. Во случај на продлабочување на кризата, тој вели дека не може да предвиди точно колкави штети ќе претрпи туризмот, но секако дека ќе има откажувања на аранжмани. “Ќе мора да ги спуштаме цените и на крајот ќе бидеме задоволни ако успееме

да завршиме на нула, или со мала загуба, а за некаков профит тешко дека ќе може да се размислува“, вели Блажески.

Клучно е да се задржи присебноста

Разговаравме уште со неколку компании за тоа каква стратегија спремаат во случај кризата сериозно да го погоди нивното работење. Во Факом, фабриката за челични конструкции, велат дека нивните странски партнери постепено ја зголемуваат дозата на несигурност за евентуално можно ескалирање на ситуацијата и страв дека нема да може да ги добијат своите нарачки во договорениот рок. “Позагрижувачки е што оваа несигурност може да предизвика прекин со идните нарачки за кои што допрва треба да склучиме договори“, вели директорот на Факом, Златко Симоновски. Тој додава дека менаџментот на компанијата има набиена агенда на директни средби и контакти со инвеститорите, за да се амортизираат несаканите последици. “За среќа, досега немаме најава за откажани или стопирани нарачки“, додава Симоновски. Во Факом во моментов како мерки што ги преземаат за да останат конкурентни на пазарите, е понатамошното одржување или намалување на продажните цени преку оптимизирање на трошоците, како и подобрување на продуктивноста и ефикасноста во работењето. “Во овој момент клучно е да ја задржиме присебноста и максимално да се посветиме на нашите партнери кои што морат секојдневно да бидат информирани за реалната ситуација за да не ја загубат довербата. Мораме да ги убедиме дека политичката ситуација во државата нема да се одрази на работењето на компанијата и да продолжиме со максимална

, ќе биде приоритет за бизнисите

Капитал број 812/813 22.05.2015

36

www.kapital.mk

Луѓе и компании ангажираност да го задржиме и зголемиме квалитетот на нашите производи кои што ќе ги испорачуваме во договорените рокови“, смета директорот на Факом.

Ќе се намалат инвестициите

Текстилната индустрија, една од најизложените домашни индустриски гранки кон извозните пазари, засега не чувствува последици од политичката криза, но бизнисмените се претпазливи затоа што работите можат од ден на ден да се менуваат драстично. А н ге л Д и м и т р о в , с о п с т в е н и к н а светиниколската конфекција “Мода“, вели дека доколку заради кризата почнат да се откажуваат нарачки и сл., ним како на бизниси не им останува ништо друго освен да се однесуваат како и во сите останати кризи од овој тип досега: воздржување од инвестиции, кратење трошоци, рационирање со ресурсите... “Доколку се зголемат каматите, како што најави централната банка во случај да треба да се брани ценовната и банкарската стабилност, тоа ќе биде уште поголем удар за нас бизнисите. Ќе се закочи развојот на компаниите, и повторно ќе бидеме принудени да преживуваме, наместо да мислиме на раст“, вели Димитров кој што е и претседател на Здружението на текстилната индустрија при Стопанската комора. nnn

!"#$%&'$ & ()" *%+ ,- $

специјален прилог - семејни бизниси

05 јуни 2015

Капитал број 812/813 22.05.2015

38

www.kapital.mk

бизнис и политика

Во Европа не се стигнува со владеење по принцип "кадија тужи, кадија суди"!

Власта ги заборави реформите, парите за судски реформи пет пати намалени за три години

Остри критики пристигнуваат деновиве на адреса на судската власт во земјава, кои не само што ја потврдуваат перцепцијата која со години владее во јавноста за „гнилоста“ на судството, туку е и знак за вклучување на црвениот аларм, кој посочува дека Македонија, ако сака во Европа, не може да стигне дотаму, доколку се уште цврсто се држи до старата турска поговорка „кадија те тужи, кадија те суди“. Капитал разговараше со експерти од областа од кои побара одговор, како може Македонија да стигне до независно и правично судство. Според нив, колку лежи одговорноста кај власта поради притисоците кои ги прави врз судството, толку има одговорност и кај судиите кои не знаат да го зачуваат угледот и честа на својата професија

УСАИД: Треба да се смени начинот на кој целиот правосуд

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

39

Н Осман Кадриу

член на првиот состав на Судски совет

ам ни е потребна реконструкција во судската власт. Ние треба да се запрашаме дали имаме судии и обвинители кои заслужуваат да седат во судството. Се поставува прашањето дали судиите имаа углед, морал.... Ние во судството имаме лица кои не заслужуваат ниту да поминат покрај судските институции.

И пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

„Имате ли вие судство?“ Вака на кратко може да се сумираат забелешките кои минатата недела среде Комитетот против тортура на Обединети нации, со жестока реторика ги даде Феилс Гаер член на овој комитет, по обраќањето на македонскиот државниот секретар во Министерството за правда, Илија Ристовски. „Скандалот со прислушувањето во вашата земја покрена многу прашања за правичноста на политичкиот и правниот систем. Во некои од разговорите се дискутира за назначување на судија и со тоа се доведува во прашање независноста на судството. Дали ќе преземете некои мерки?“, ревносно праша Гаер. Една од критиките во пораките и на амбасадорите на најмоќните држави во светот, кои се сретнаа со премиерот, Никола Груевски, по повод објавените разговорите на лидерот на опозицијата Зоран Заев, а каде се зборува за местење на судии и обвинители по мерка на власта, е токму потребата од итна реформа на судството и секако, почитување на, како што велат тие, евроатлантските принципи и вредности, во однос на сите неправилности и злоупотреби на кои се упатува во таканаречните „бомби“. Ваквата силна, и заострена реторика, која го надминува правилото на она што по дефиниција се смета за дипломатски речник (прилично умерени и смирени зборови), не

Во Македонија нема случаи за корупција!?

Д

илемата која што исто така ја поставуваат нашите соговорници, е податокот дека во Македонија нема случаи кои се процесирани, а се однесуваат на корупција. „Во Македонија нема доволно случаи, кои стигнале до јавното обвинителство и нема случаи кои се процесирани, а се однесуваат на корупција, што е невообичаено во споредба со земјите од регионот“, вели Џејмс Стајн, директор на УСАИД. Уште поконкретна е дилема што ја поставува професорот Осман Кадриу. „Имаме затвори полни со политички осуденици, а притоа нема политички кривични дела, иако практиката покажува дека има и такви лица“, посочува Кадриу.

само што ја потврдува перцепцијата која со години владее меѓу јавноста за „гнилоста“ на судството, туку е и знак за вклучување на црвениот аларм, кој посочува дека Македонија, ако сака во Европа, не може да напредува и да стигне дотаму, доколку се уште се држи до старата турска поговорка „кадија те тужи, кадија те суди“. Како охрабрување од разговорите во бомбата, или акција што ја прелила чашата, доаѓа и петицијата на мнозинство од вработени на Уставниот и Основниот суд 2, со која се бара поништување на ново вработените 36 судски службеници, од огласот објавен на 11 февруари оваа година, поради тоа што, како што посочуваат тие, истите биле вработени по партиски врски, а не поради стручноста. Тие обвинуваат дека со години не добиваат унапредување, за кое тврдат дека го заслужиле, а дека на таквите високи функции, се ставаат лица кои ниту се подготвени, ниту пак можат да се справат со стручноста што ја бара таа позиција. Сепак, дури и по ваквите обелоденувања, повици и критики, од другата страна нема никакви акции за преземање на било какви мерки во расветлување на наводите, а нема ниту одговор, зошто и по милионските суми инвестирани пари и програми за реформа на судството, перцепцијата дека таму нема напредок и се е постаро, останува силно втемелена во јавноста. Единствена изјава, непосредно по првите „бомби“ во кои се посочуваше за партиски интервенции при избор на судии, е изјавата на претседателката на Врховниот суд, Лидија Неделкова. „Не ми е познато ова што го зборувате, освен што и јас го слушнав од објавените разговори. Не ми е познато што сé правело, треба да ги прашате тие што го правеле тоа“, вели Неделкова. Во однос на името Лидија кое е спомнато во еден од разговорите, а според наводите на опозицијата станува збор токму за нејзе, претседателката на Врховниот суд вели „јас немам што да го коментирам тој разговор, бидејќи јас не чув дека сум токму јас таа Лидија. Беше спомнато тоа име, но има многу Лидии во судството, не знам дали сум баш јас таа“.

Капитал разговараше со неколку аналитичари и поранешни членови во судски органи во земјава. Ги запрашавме дали е можно, судската власт да се ослободи од притисоците на извршната власт, и доколку да, на кои сé начини, може да се направи реформата на македонскиот судски систем со што би се вратила довербата на граѓаните во власта, која по устав, треба да биде гарант на нивните слободи и права.

Потребна е целосна реконструкција на вработените на судските органи

Осман Кадриу, член на првиот состав на Судски совет со мандат од шест години, 1994-2000 година, смета дека итно е потребна реконструкција на судските органи. Според него, таму седат кадри, кои не заслужуваат ниту да поминат покрај судските институции, со што алудира на нивните компетенции и стручност. „Кога станува збор за независноста на судството, тоа треба да се гледа на два нивоа. Првото е, како е уредена нашата правна регулатива, и второто, како таа регулатива се применува во практика. Правната регулатива во Македонија е јасна и прецизна и таа е гарант на независноста на судството. Нашиот Устав спаѓа во категоријата на демократски устави во светот, кој прави јасна дистинкција, односно поделба на трите власти во државатаизвршна, законодавна и судска. Е сега, се поставува прашањето, како тие норми се применуваат во пракса? Дали освен правна, имаме и фактичка независност во судството?“, објаснува Кадриу и продолжува: „Пред да се објават бомбите, постоеше само сомнеж, наводи. Со бомбите сите сомнежи се потврдуваат како точни. Имаме силно мешање во судската власт. Сега прашањето е што понатаму. Реформите очигледно останаа декларативни. Останува да се изврши реконструкција во судската власт. Ние треба да се запрашаме дали имаме судии и обвинители кои заслужуваат да седат во судството. Се поставува прашањето дали судиите имаа углед, морал, и тука мислам на морал како

суден систем ги извршува своите улоги и одговорности

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

40

Македонската влада во последните три години (2013-2015) речиси пет пати ги намалила средствата што ги одвојува од Буџетот за програмата Владеење на правото, каде спаѓа и реформата на судството (во 2013 одвоила 2,4 милиони евра, 2015 година само 570 илјади евра). Ова ја поставува дилемата: дали реформата веќе дава резултати, поради што се потребни помалку средства или можеби власта намерно ги намалува средствата за да ја држи и судската власт под свое влијание?!

општа константа. Ние во судството имаме лица кои не заслужуваат ниту да поминат покрај судските институции. Кај нас судската власт имам слаб статус. Како што рекол Монтескје- независноста на судството мора да биде вистинска, оти во спротивно судската власта е рамна на нула. Кај нас немаме праведно судење, туку селективно, со силни последици по граѓаните“, заклучува Османи. Поранешниот член во вториот состав на Судскиот совет, но и долгогодишен пратеник и претседател на собраниската Законодавно- правна комисија, а сега во пензија, на кратко рече дека за подобрување на судството пред се потребно е секој да води сметка за својот углед: „Во судството најважно е секој да води сметка за својот углед. Советот може да избере судии кои се чесни, па подоцна да станат нечесни, и обратно. На крајот од денот тоа е индивидуална работа “, посочи Дулиќ. Не така одамна, во март годинава и директорот на мисијата на УСАИД во Македонија, Џејмс Стајн даде свои препораки за тоа како треба да функционира судската власт. Тој потенцирајќи ја вкупната сума средства што САД ја има дадено за реформа во судството (нешто повеќе од 23 милиони долари), потенцираше дека не се работи само за донесување закони и основање

на институции, туку за промена на начинот на кој функционираат овие закони и институции. Според него потребно да се смени начинот на кој целиот правосуден систем, судовите, судиите, обвинителите и судскиот персонал ги извршуваат своите улоги и одговорности. „Предизвик претставува имплементацијата на правните реформи и политичката волја да се спроведат овие реформи во духот на целта за која се донесени, т.е. да се востанови судството како вистински независна и ефикасна гранка на власт. Не се работи само за донесување закони и основање на институции, бидејќи тие сега постојат во Македонија; се работи за промена на начинот на кој функционираат овие закони и институции. За да се случи тоа, мора да се смени начинот на кој целиот правосуден систем, судовите, судиите, обвинителите и судскиот персонал ги извршуваат своите улоги и одговорности. Во една модерна демократија системот на меѓусебна контрола и рамнотежа на гранките на власт игра суштинска улога. Во таков систем судството треба да биде еднаква гранка на власт со другите и треба да биде способно да ја одржи својата автономија и институционалната независност. Исто така на судиите треба да им се обезбедат гаранции за да можат да бидат независни при донесувањето на судски одлуки, како и да постои отчетност“, вели Стајн. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

42

Свет бизнис и финансии

За неколку месеци Кинезите купија десетина европски компании

Кинезите засилија со шопинг во Европа

Ш Што е заедничко помеѓу фудбалскиот клуб Атлетико Мадрид, италијанскиот производител на автомобилски гуми Пирели и францускиот туроператор „Club Med“? Сите тие во последните месеци станаа речиси целосно во сопственост на кинеските компании.

Кинезите успеаа да ги надминат и Соединетите Американски Држави (САД) според бројот на директни инвестиции во земјите на Европската Унија. Кинеската експанзија се одвива не само по пат на корпоративни спојувања, туку и преку директни инвестиции. Германската агенција „Germany Trade & Invest“ (GTAI) го објави годишниот извештај, од која јасно се гледа дека само во 2014 година во Германија бил вложен капитал во 1.199 нови проекти, што е 21% повеќе во однос на претходната 2013 година. Во првите четири месеци од оваа година, кинеските инвеститори купија дел од британскиот тур-оператор „Thomas Cook“, го спасија од банкрот германскиот производител на телевизори „Metz“, ја презедоа швајцарската маркетинг агенција „Infront Sport & Media“, која

истовремено тргува со телевизиските права за емитување на светските првенства во фудбал. Многу наскоро, Кинезите можат да станат сопственици и на грчкото пристаниште Пиреја, на холандската осигурителна компанија „Vivat“ и на италијанскиот

Анализа: Кина ги надмина САД по инвестициите во Европа

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

43

бројки

1.300

вкупно кинески компании работат во Германија

36

германски компании преземени од Кинези во 2014 фудбалски клуб Милан. Ова се само најкрупните зделки за кои досега пишуваа светските новински агенции. Кинеските бизнисмени вршат целосна експанзија во Европа, пред се во Германија и Велика Британија. Според податоците на германскиот огранок на консултантската агенција „Ernst & Young“, во 2009 година кинеските инвеститори во Германија презеле 2 компании, во 2013 – 28 компании, додека во 2014 година дури 36 германски компании биле преземени од кинески компании. Кинезите успеаа да ги надминат и Соединетите Американски Држави (САД) според бројот на директни инвестиции во земјите на Европската Унија. Кинеската експанзија се одвива не само по пат на корпоративни спојувања, туку и преку директни инвестиции. Германската агенција „Germany Trade & Invest“ (GTAI)

го објави годишниот извештај, од која јасно се гледа дека само во 2014 година во Германија бил вложен капитал во 1199 нови проекти, што е 21% повеќе во однос на претходната 2013 година. „Во 2009 година во Германија имаше 84 кинески инвестициски проекти. Во 2011 година тие веќе беа 158, а Кина стана инвеститор број еден надминувајќи ги САД“, вели И Као, соработник во GTAI. На почетокот, на германскиот пазар излегуваа главно кинески трговски компании, додека на почетокот на новото столетие, во Европа вложуваат големите приватни кинески гиганти кои се стремат да се стекнат со нови технологии и современи методи на управување. Од 2008 година наваму, започнува вистински бум на кинеските компании на европскиот пазар. Тоа најмногу се должи на новите кинески закони, кои ја релаксираа инвестициската активност зад границите. „Кинеската влада има намера и во иднина да стимулира експанзија на кинески претпријатија, за да се подигне нивната конкурентност на светскиот пазар“, тврди експертот за прашања на Кина, И Сунг.

Кинески инвеститори го презедоа германскиот производител на телевизори „Metz“ Извршниот директор на „Huawei“, Рен Женгфреј: Кинескиот концерт има филијали во 18 градови ширум Германија Од 2015 британскиот тур-оператор „Thomas Cook“ во рацете на Кинези

Според податоците на „Ernst & Young“, Кина има најголем удел во германските компании од сферата на индустријата, најмногу во автомобилската. Во Обединетото Кралство, кинеските инвеститори првенствено пројавуваат интерес за фирмите кои се занимаваат со недвижнoсти, додека во Франција најинтересни им се хотелите. Минатата година, директните кинески инвестиции во Германија беа насочени главно кон две области – електротехника и машинско инженерство. Оваа европска земја ги привлекува кинеските инвеститори главно поради географската положба, доброразвиената инфраструктура и висококвалификуваните експерти. Експертите од „Ernst & Young“ даваат пример со производителот на телекомуникациска опрема „Huawеi“. Овој кинески концерн има филијали и истражувачки центри во 18 германски градови со над 1.600 соработници. Исто така, вкупниот број на кинески компании во Германија изнесува .1300, кои досега имаат отворено речиси 16.000 работни места. nnn

Т

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

44

CEO Profile

Тоа беше една од најспектакуларните призори во 2012 година: човек во астронаутски скафандер, ја посматра земјата од 39 километри височина, спремен да скокне. Иако ѕвездата на тој скок беше професионалниот хазардер Феликс Баумгартнер, вистински победник беше Red Bull, спонзорот на овој настан. Изминатава деценија, Red Bull се избори да стане број еден бренд кој што стои зад екстремните спортови. Може да изгледа контрадикторно на прв поглед, тоа што бренд на пијалак популарен по забавите сака да спонзорира спортски настани, но сето тоа е дел од мастер планот на Дитрих Матешиц, основач и директор на Red Bull. Тој ја стартуваше компанијата во 1982 година, откако на едно патување во Азија проба енергетски пијалак богат со шеќери и кофеин, популарен кај локалното население. Особено се заинтересирал за Krating Daeng, тајландски тоник популарен меѓу камионџиите и работниците. По првичното нарачал истражување на пазарот што го нарачал Матешиц, заклучокот на маркетинг агенцијата бил дека високо-енергетски пијалак како Krating Daeng (во буквален превод: ‘црвен бик’ или Red Bull) не би нашол пазар во Европа. Но, Матешиц, родум од Австрија, сè уште гледаше прилика за бизнис.

Пробен лет

Пред да почне со обидите со Krating Daeng, Матешиц веќе беше етаблиран маркетинг директор во Европа. Имаше менаџерски позиции во Unilever и Procter & Gamble, работејќи на реклманите кампањи за детергенти и забни пасти. Тоа маркетинг искуство ги постави темелите за неговата подоцнежна исклучителна работа со Red Bull. Матешиц не само што виде простор на пазарот за неговиот бренд, туку тој креираше пазар за енергетски пијалаци кој што не постоеше претходно. “Луѓето не му веруваа на вкусот, на логото, на брендот“, рекол тој за Форбс во едно од првите интервјуа откако го лансираше Red Bull во 1987 година заедно со Чалео Јувидиа, креаторот на оригиналниот Krating Daeng. “Никогаш претходно не бев искусил таква катастрофа“.

Red Bull првично беше претставен во неговата родна Австрија, и иако пијалакот

Дитрих Матешиц - Red Bull

Мајсторот на брендирањето

Кога станува збор за себе-промоцијата, Red Bull според многумина е најамбициозниот и најуспешниот бренд на светот, а Дитрих Матешиц, директорот и ко-основач на компанијата е човекот кој го однесе маркетингот до нови височини. немаше успех, тој го прошири бизнисот и во Унгарија и Словенија во 1989-та, но потоа помина уште доста време пред да биде лансиран во Франција, Данска и Норвешка. Постоеше контроверза околу штетноста на Red Bull по здравјето на луѓето, заради високиот процент на кофеин и таурин во него. Но, Матешиц реагираше брзо: го градеше брендот околу елементот сила кај луѓето, со цел да ги пресретне негативните коментари околу штетноста. Потоа го линкуваше брендот со менталната и физичката моќ потребна за екстремните спортови. “Кога лансирате производ наречен енергетски пијалак што се вика ‘Црвен Бик’ производ што го стимулира телото и умот, тоа е кус чекор до корените од каде што дојде Red Bull“, изјави тој. Наскоро пијалакот ги надмина проблемите околу лиценцирањето и здравствените контроверзи и сега се дистрибуира во преку 160 земји во светот.

Адвертајзинг со адреналин

Успехот не дојде случајно ,ниту природно. Матешиц помина речиси три години работејќи исклучиво на имиџот на Red

Bull, маркетингот и потенцијалната база на потрошувачи пред и воопшто да го пробаат производот во Австрија. За разлика од многу производи во таа категорија, Red Bull никогаш не беше само пијалак. Отсекогаш градеше имиџ на лајфстајл бренд. Тоа е клучен дел на визијата на Матешиц. Иако компанијата е во суштина производител на безалкохолен пијалак, во смисла на брендирањето, таа е многу повеќе од тоа. Од основниот продукт Матешиц изгради универзум околу Red Bull и сè, почнувајќи од корпоративната култура до комуникациите го рефлектира тој етнос. Матешиц вели дека уникатната појава на пијалакот го прави полесен за продажба. “Од почетокот произведувавме содржина, но мора да признаеме дека тоа беше полесно со Red Bull енергетски пијалак одошто со обични прехранбени производи, сокови или детергенти“. Главната поента во развојот на брендот беше мотото “ви дава крила“ и серијата кампањи. “Тоа е покана, но и барање да бидете активни, ориентирани кон перформанси, будни и да прифаќате

Страст: Креаторот на “црвениот бик“ е пас

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

45

Red Bull во бројки

1984

предизвици“, рече Матешиц. “Кога работите или учите, давајте сè од себе. Кога спортувате, одете до своите лимити. Кога се забавувате или само релаксирате, бидете свесни за тоа и ценете го“. Придружната рекламна кампања, серијата на духовити цртани филмчиња кои што кулминираа со ликови кои што пијат лименка Red Bull и потоа одлетуваат, го лансираше брендот низ целиот свет. Матешиц истакнува дека Red Bull е и пијалак и медиумска компанија денес, како двете страни од тоа што тој го нарекува “светот на Red Bull“. Но пред рекламните кампањи и скапите спонзорства, Матешиц го лансираше својот бренд свртувајќи му го адвертајзингот за широки народни маси. Тој го промовираше енергетскиот пијалак како “култен“ убедувајќи ги студентите да организираат Red Bull забави на необични локации и им плаќаше да се возат до факултетите со огромни лименки прикачени на нивните “мини-мориси“ и “буби“. Потоа дојдоа фамозните цртани филмови, и на крајот спонзорствата за екстремните спортови. На секој чекор од патот, Матешиц им велеше на консументите на Red Bull дека не се обични потрошувачи, или масовен пазар, туку луѓе што го отвораат својот ум и ги предизвикуваат своите тела. И додека компанијата стануваше голем играч на пазарот за безалкохолни пијалаци, Матешиц за The Economist во 2002 рече дека сето тоа е дел од планот: “Ние не ги

Матешиц со Себастијан Фетел, четирикратниот шампион на Ф1, со тимот на Red Bull Седиштетот на Ред Бул во Австрија Сонародникот на Матешиц, Феликс Баумгартнер во 2012 г. скокна од височина од 39 километри,настан што го спонзорираше Red Bull. Матешиц и самиот е страствен пилот и трагач по авантури

носиме луѓето до продуктот. Ние го правиме достапен и сите на кои што им се допаѓа нашиот стил, доаѓаат кај нас“.

Повеќе од бесрамна промоција

Матешиц сега поминува голем дел од своето време развивајќи го својот бренд. За разлика од другите компании што спонзорираат спортски настани, денес Red Bull всушност поседува различни компании, повеќето во спортот, кои што немаат очигледна врска со носечкиот производ, енергетскиот пијалак. Матешиц признава дека троши по два дена во неделата за да смислува нови и необични начини за промоција на брендот.

Red Bull не е само најпродаваниот енергетски пијалак во светот, туку и спортски бренд поврзан со тимови во Австрија, Германија, САД и Бразил. Енергетскиот пијалак исто така спонзорира голем број на настани од екстремните спортови секоја година, како што е фамозниот Red Bull Air Race аеромитингот, каде што пилотите прават вратоломии со своите летала. И самиот Матешиц е страствен пилот, спортист и трагач по возбуди. Тој инвестираше и во DeepFlight Super Falcon, екстремна подморница за да ги фасцинира своите гости во ресортот на Фиџи што го поседува. Red Bull држи преку 40% од светскиот пазар за енергетски пијалаци, и на многу начини е рефлексија на самиот Матешиц. Еднаш тој изјави за

асиониран во сè што прави

година формирана компанијата во Австрија

1987

година лансиран пијалакот Red Bull

5,11

милијарди евра приходи во 2014 година

10.400 вработени

Financial Times, дека никогаш нема да дозволи компанијата да се појави на берза. “Благодарение на нашата финансиска филозофија, немаме и никогаш не сме имале потреба од дополнителен капитал, ниту пак некој сака да искешира од продажбата на фирмата. Ако се појавиме на берза, компанијата ќе ги изгуби сите бенефити и предности на пазарот“. Маркетинг волшебник Матешиц веќе подолго време го сметаат за своевиден маркетинг волшебник во индустријата. Развојот на Red Bull-овиот бренд идентитет не само во водечки производител на безалкохолни пијалаци, туку исто така во медиумска и маркетиншка моќна компанија, беше несомнено неговиот дизајн уште од самиот почеток. Незамисливо е да се одвојат овие два дела од бизнисот денес. Енергетскиот пијалак Red Bull, кој што е поскап од конкуренцијата, веројатно ќе преживее без големите медиумски спектакли и спортски настани што го поддржуваат брендот, но секако ќе загуби дел од пазарниот колач. Без Red Bull пак, светот секако ќе остане без една од најинтересните спортски компании и потфати. Она што е сосема јасно е дека компанијата веројатно немаше толку далеку да стигне без визијата и посветеноста на Матешиц. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

46

Лидери

Арнолд Шварценегер холивудски артист и политичар

Рекол за... l Парите

Парите не те прават среќен. Јас сега имам 50 милиони долари и среќен сум исто како кога имав 48 милиони.

l Америка

Ако работиш напорно и играш според правилата, оваа земја ти е навистина отворена. Можеш да постигнеш сè.

l Екологијата

Имам приватен авион. Но, летам со комерцијални линии кога одам на конференции за заштита на околината.

l Силата

Силата не доаѓа од победувањето. Борбата и неуспесите ве прават посилни. Кога минувате низ тежок период и решите да не се предадете, тоа е сила.

l Животот

Смислата на животот не е само да постоиш, да преживуваш, туку да одиш напред, да одиш нагоре, надолу, да постигнуваш, да освојуваш.

l Различноста

Најлошо нешто за мене е да бидам ист како и сите други. Го мразам тоа.

l Опозицијата

Еден од моите филмови се вика ‘Вистински лаги’. Така требаше Демократите да ја наречат својата конвенција.

l Тренингот

Зависник сум од вежбањето и морам да правам нешто секој ден. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 812/813 22.05.2015

56

Фељтон

Агресијa - моќта на човечкиот

Интелектуалн ја активира а

С Пишуваат:

Проф д-р Методи Чепреганов невропсихијатар

Теодора Костовска,

интернационален учител на Art of Living

Проф д-р Методи Чепреганов невропсихијатар

Капитал и Професор доктор Методи Чепреганов од минатиот број започнаа со објавување серија текстови поврзани со агресијата. Според мислењето на еминентниот невропсихијатар токму сега е времето да се отвори оваа тема која е длабоко поврзана со сето она што ни се случува во современото македонско општество. Професор Чепреганов е со став дека агресијата и самоувереноста се чувства кои доминираат, преплавуваат, ја поматуваат свеста и интуицијата и затоа пошироките народни маси треба да се што повеќе свесни за причините и последиците од ваквата појава.

Секое несакано дејство на една личност насочено кон друга, не е важно дали се однесува на материјалниот, емотивниот или на менталниот интегритет и, без разлика, дали резултатите од таквото дејствување се штетни, корисни или неутрални по трети лица, кога се против слободната волја на личноста и се меша во неговото право на самоопределување и принципот на автосопственост, се сметаат за насилни или агресивни. Поимот агресија доаѓа од латинското aggressio, што значи напад. Многу (зло) употребуван збор, чијашто номинална дефиниција во значенска смисла на зборот означува: aggredi, од ad gradi , gradi = чекор, ad = кон , значи чекор кон напред, за разлика од regredi, чекор кон назад , поточно, во преносна или симболичка смисла, зборот агресија буквално значи напад. Еден голем мислител од источната мистика вели: одам чекор напред за да сум поблизу до непријателот и да го нападнам и победам, крајно симплифицирана симболика, која е најблиску до вистината и реалноста во животот. Во 1912 година, во трудовите на Сигмунд Фројд и Алфред Адлер агресивноста добива и психолошко значење како “непријателско или деструктивно однесување“.

Неколку основни причини за агресивно однесување: XX Фрустрација – произлезена од блокирање во реализирање на намера или цел од страна на некого, индивидуален недостиг или фактор време.

XX Социјално учење – каде што агресивното однесување го пресликуваме или го осознаваме од набљудување на други лица.

XX Психопатологија поединецот напаѓа други лица, бидејќи има сопствени нерешени прашања, немање аргументативни вештини, односно интелектуална немоќ и недостаток на вербални способности за справување со одредени прашања или ситуации, за жал најчеста и тоа како политички инструмент, на пример тепачки на улица помеѓу припадници на различни етникуми, или партии, конфликти на јавни места, во училишта, во автобуси, бодежи со ножеви, убиства. Во секојдневната употреба агресијата означува штетни дела уништување или оштетување на сé што не опкружува, неживо, или живо под дејство на деструктивни пулзии и импулси кои го гонат секое суштество. Кај човекот честопати, поради интелектуална немоќ за справување со соговорникот, отсуство на знаење, немање ментален капацитет и концентрација, култура на комуницирање и однос кон дијалогот во меѓучовечките односи, се раѓа и се активира агресивноста. Агресија, во најширока смисла на зборот е начин на однесување,

Заклучок: Непријателството е когнитивна

www.kapital.mk

Капитал број 812 22.05.2015

57 деструктивен нагон (2)

ната немоќ агресијата Кај човекот честопати, поради интелектуална немоќ за справување со соговорникот, отсуство на знаење, немање ментален капацитет и концентрација, култура на комуницирање и однос кон дијалогот во меѓучовечките односи, се раѓа и се активира агресивноста размислување, делување со силен непријателски набој кон соговорникот.. Агресијата и самоувереноста се чувства кои доминираат, преплавуваат, ја поматуваат свеста и интуицијата. Не ретко се случува, луѓето кои се чувствителни да пројават тенденција на агресивност, во знак на заштита, се повлекуваат, за да ја избегнат можноста да бидат повредени. Со ваквиот однос се губи префинетоста на интуицијата, бидејќи за неа е потребна чувствителност, а чувствителноста честопати е многу болна. Со цел да се избегне болката, се станува агресивен и наметлив, а за возврат се губи драгоценоста на непроценливо вредната интуитивна способност. Интуицијата секогаш е блиску до вистината, а за да биде вистинито, не треба да биде агресивно и наметливо! Агресијата може да има различни форми и изрази, од скриено, внатрешно, пасивно агресивно до вербално и физичко, во знак на одмазда или провокација. Произлегува од отворени или потиснати непријателства, потиснување на непријатни емоции, неврози, континуирана фрустрација, насочена кон надвор или против самиот себе си. Агресијата е чин на иницирање на непријателствата или инвазија, практика или навика за напади, непријателски активности или деструктивно однесување. Многуте широки и длабоки истражувања на полето на агресијата и агресивните однесувања, одделуваат или разликуваат две широки категории агресија. Едната вклучува афективно (емоционални) непријателска или одмаздничка агресија, а другата инструментална, целно- ориентирана или предаторска агресија. Предложени се голем број класификации за агресија, кои зависат од тоа дали

агресијата е вербална или физичка, дали вклучува релациона агресија, како што е тајно силеџиство и социјална манипулација или не, дали наметнува штета кон другите или не, дали дејството е активно изразено или пасивно, дали агресијата е директно или индиректно насочена. Класификацијата, исто така, опфаќа агресија поврзана со емоции, на пример: лутина, бес, љубомора и ментални состојби, како што се гневот, импулсивноста, непријателството и омразата. Агресијата може да се случи како одговор на социјалните и несоцијалните фактори, хронични или акутни стресни состојби, ефекти од насилство на медиумите, стриповите, идентификувањето со карактеристиките на агресивните личности или како начин на однесување (заплашување како стил), додека оперативната агресија може да биде иницирана од морални или политички ставови. Непријателството е когнитивна компонента на агресијата. Цврстите ставови или мислења кои водат до агресивно однесување, се случуваат оној момент кога ќе наидат на спротивставување. Непријателска агресија е кога се реагира агресивно и импулсивно, воочувајќи или наоѓајќи се пред закана и навреда. Спротивно на тоа, инструментална агресија е потребата од користење агресија за стекнување на повеќе долгорочни цели.

Oсновната цел на агресивното однесување е стекнување контрола над појавите. Лично предиспонирана особина за напад, во одбрана на сопствените ставови и концепти, наспроти другите луѓе. Агресивноста се смета за деструктивна форма на комуникација и покрај тоа што понекогаш може да произведе и позитивни резултати. nnn

а компонента на агресијата

ПОКАНА На 11 јуни 2015 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 17. сесија на Клубот на истражувачите. Доколку сакате да го презентирате Вашиот работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, Ве молиме да нè известите најдоцна до 28 мај 2015 година (четврток). Се надеваме дека ќе предизвикаме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме да го потврдите Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите најдоцна до 8 јуни (понеделник) 2015 година на тел. +389 3 298 111; електронска пошта: marketing@kapital.mk Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.