750 kapital magazin

cover story Kade ]e pominuva, KaKo ]e izgleda i [to ]e donese avtopatot Koj ]e ja za@ivee isto^na maKedonija.....str.14

Kazna za Kriminalot Krivi se! sanader vo zatvor, hdz vo banKrot!.......str.54

3.551

АнА

КАКо лизА: бАнКрАботеА ит 2013?е во

profitot ite na banKite pogolem za Кредити (во милиони евра)

3.553

3.576

3.586

3.627

3.645

Krediti davale

3.657

58% 3.668

3.658

бан инвесткиите лани пов рале 25 државенќе пари во% одобри и записи, а повеќлее само 6,4% кредити

јануари 2013

530

531

532

530

537

555 538

530

502

вО в О ОвОј ОвОј БрОј БрОј СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 14/03/2014 www.kapital.mk

...КОЈ Е КОЈ: ТРГОВИЈА И ДИСТРИБУЦИЈА

TINEKS NAJGOLEM, VERO NAJPROFITABILEN VO TRGOVIJATA NA MALO!

3.717

држАвни зАписи (во милиони евра)

589

vo dr@avni zapisi vlo@ile duri milioni evra!

3.680

!

579

3.779 декември 2013

број 750 цена 100 ден. | 14 март, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

605

Капитал Капитал број број 750 672 14.03.2014 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Криминалците на власт

14 cover story

Капитал по трасата на новиот автопат скопје-Штип Каде ќе поминува, како ќе изгледа и што ќе донесе автопатот кој ќе ја заживее Источна Македонија

22 аналИза

Како работеа банките во 2013? Профитот на банките поголем за 58%! Кредити давале малку, во државни записи вложиле дури 605 милиони евра!

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме По трасата на новиот автопат

Капитал екслузивно дојде до точната траса на идниот автопат од скопје до Штип и со малку мака ја извозевме целата должина од 47 километри помеѓу Миладиновци и Штип. од блиску се уверивме дека станува збор за прекрасен предел кои има големи можности за економски разој и ги слушнавме очекувањата кои месното население и локалните власти ги имаат од новиот автопат. а тие се навистина големи и почнуваат од очекувања за економски развој до надеж дека овој автопат ќе го спречи иселувањето на младите луѓе од Источна Македонија, што се чини дека е најголемиот пробем на луѓето од овој крај. времето ќе покаже дали тие се оправдани.

XX стр. 14

запад не отпишува, Исток не не запишува?!

неколку потези на македонската дипломатија низ годите на независност отсликуваат една силна дискрепанца во она што официјално се претставува за приоритет на надворешната политика – европските и нато - интеграциите и она што во практика е игра на додворување со сосема спротивни светски политички центри. Капитал ги анализира најеклатантните примери кои зборуваат колку оваа недореченост, дезориентираност и непостојаност на надворешната политика го урива угледот на земјата надвор, но и штети во процесот на остварување на целите.

XX стр. 50

28 Интервју

чиНциа БруНО, директор на Канцеларијата иче во скопје енергетиката и инфраструктурата можат да привлечат многу италијански инвестиции во Македонија

30 јавно уПравување

растат вработувањата во државните институции за две години потрошени 9 милиони евра за привремени вработувања!

33 сПецИјален ПрИлог

КОј е КОј: тргОвија и фиНаНсии

42 Интервју

БулеНт дервиШи, Претседател на советот на експерти на агенција за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување - МаПас

46 ПолИтИКа

во „паузите“ од црната предизборна кампања: Што ќе понудат партиите за влез во новата влада?

50 ПолИтИКа

Која е стратегијата на македонската надворешна политика?

14 Криминалци на власт

ако врховниот суд ја потврди пресудата на санадер, кој досега е осуден и заради аферата Ина за воено профитерство, аферата за земање на провизија од Хипо Банка и за извлекување на буџетски пари преку фими Медија, вкупно би можел да добие казна затвор од максимални 15 години и конфискација на милионски незаконски стекнат имот. но, пресудата за ХДз, која беше долги години на власт и која во јавноста се промовираше за најголем чувар на националните интереси, дека е виновна за корупција и дека се однесувала како криминална организација може да ја однесе во банкрот и целосно исчезнување од политичката сцена.

XX стр. 54

50 На ручек со..

најуспешниот и најпознат македонски фудбалски тренер кого јавноста го памети и по клупски и по репрезентативни резултати повторно професионално е ангажиран во Македонија. После скоро 11 годишен континуиран престој во странство Хаџиевски во ова опширно интервју за Капитал ги објаснува неговите планови како спортски директор на вардар, ги коментира состојбите во нашиот фудбал и репрезентација,зборува за неговите фудбалските почетоци, за неговите искуства во десетте земји во кои живеел работел, за неговите погледи на светот и за неговиот специфичен кон семејството.

XX стр. 70

54 БалКан БИзнИс И ПолИтИКа

На санадер му се заканува затвор од 15 години и конфискација на милионски имот

62 свет

Кој го руши ердоган?

67 фељтон

лекции од големата економска криза тежината на погрешните одлуки на светските влади

70 на ручеК со...

ЃОКО ХаџиевсКи спортски директор на вардар

54

70

Капитал број 750 14.03.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Po presudata za najgolemata korupciska afera vo hrvatskata politika Fimi Media, na porane{niot premier Ivo Sanader mu se zakanuva maksimalna kazna zatvor i do 15 godini i konfiskacija na milionski nezakonski steknat imot. Sudot go obvini deka toj bil liderot na kriminalnite operacii za izvlekuvawe na buxetski pari so cel steknuvawe na protivpravna korist za nego li~no i za partijata. Sudeweto na Sanader poka`a deka ako ima politi~ka volja, kriminalot vo vlasta mo`e da se kazni, a Hrvatska kako dr`ava so toa go zaslu`i epitetot na vistinska dr`ava.

Феноменот Санадер или криминал во власта

П

ресудата на поранешниот премиер на Хрватска Иво Санадер и владејачката партија со која тој раководеше дека се виновни за криминал и корупција деновиве е топ тема во медиумите во регионот, но и пошироко низ европските земји. Имено, партијата ХДЗ, која беше на власт 16 години од 22 години независност на земјата, и експретседателот на таа партија и поранешен премиер на Хрватска, Иво Санадер се прогласени за виновни во аферата Фини Медиа. Тие се виновни дека со цел да обезбедат имотна корист, извлекувале пари од државни институции и компании преку маркетинг компанијата Фими Медиа, по која е наречена и оваа најголемата корупциска афера во хрватската политика. Судиите докажаа дека Иво Санадер бил лидерот на оваа криминална операција и користејќи ја својата функција и огромен авторитет кој го имал како претседател на Владата и претседател на партијата ХДЗ, издавал наредби кои другите учесници во криминалната група само ги извршувале. А кој не сакал да постапува според сугестиите бил викан на “рибање” кај премиерот, по што ако не прифател да се однесува согласно упатствата на лидерот, бивал сменет од директорската фотелја во јавното претпријатие или државна фирма. За оваа неформална групација која функционирала во рамки на власта во најголемото судење за корупција и криминал во поновата историја на Хрватска, пропеаја многу учесници во криминалните операции кои со судските органи се спогодија и добија поблаги

казни. Како што секогаш бива први пропејуваат најблиските соработници на големиот шеф. Откако јавноста имаше можност во судот да слушне многу застрашувачки факти и докази како функционирало извлекувањето на пари од државната каса, поранешниот премиер Санадер беше осуден на 9 години затвор и конфискација на имот вреден над 2 милиони евра. Претходно Санадер за продажбата на Ина на унгарски Мол и за провизијата од Хипо Банка беше осуден на единствена казна од десет години. А го чека судењето за уште две корупциски афери. Ако Врховниот суд ја потврди пресудата на Санадер тој вкупно би можел да добие казна затвор од максимални 15 години. Но, во светло на казната на Санадер многу поголемо значење има казната за партијата ХДЗ, која сега по пресудата дека е виновна за криминал прераснува во своевидна криминална организација. Покрај фактот што висината на казната може да ја однесе партијата во банкрот, пресудата за криминал го доведува во прашање понатамошното нејзино постоење. А ХДЗ низ сиве овие години, кога Хрватска ја градеше независноста, претставуваше своевиден бренд во политиката, симбол на татковинската борба и најголем бранител на националните интереси. Судот докажа дека ХДЗ имала црни фондови во кои покрај парите извлечени преку Фими Медиа се слевале и многу донации кои никаде не биле евидентирани, а кои биле користени за финансирање на партијата, но и за финансирање на луксузниот живот на лидерот и на блиските луѓе

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 14/03/2014

календар  21 март ГРАДЕЖНИШТВО

 28 март Пресудата против партијата ХДЗ дека е виновна за криминал е прв ваков случај, која дава силни сигнали во која насока ќе продолжат да се движат работите на политичката сцена во Хрватска, но и во регионот. Станува збор за партија која во 22 годишната независност на Хрватска, на власт беше цели 16 години, а на избори добиваше со големо мнозинство на гласови и со години уживаше голема поддршка кај народот. Што според судот е само дополнителна отежнувачка околност, бидејќи ХДЗ и нејзиниот лидер свесно го доведувале народот во заблуда од позиција на власт. околу него. Станува збор за партија која во 22 годишната независност на Хрватска, на власт беше цели 16 години, а на избори добиваше со големо мнозинство на гласови и со години уживаше голема поддршка кај народот. Што според судот е само дополнителна отежнувачка околност, бидејќи ХДЗ и нејзиниот лидер свесно го доведувале народот во заблуда од позиција на власт. Но, како што рекол паметниот Абрахам Линколн- “Можеш да ги лажеш некои луѓе цело време, можеш да ги лажеш сите луѓе некое време, ама не можеш да ги лажеш сите луѓе цело време”. Хрватска имаше храброст да се соочи со вистината која долго време била сокривана од народот. Апсењето на висок функционер кој не спроведувал, туку самиот бил генератор на корупција, е голем доказ за тоа. Оваа пресуда покажува дека Хрватска е држава која има капацитет да се бори и со криминалот во самиот државен врв. Бидејќи не треба да се заборави дека целата корупциска афера Фими Медиа, во која е обвинета ХДЗ, е отворена уште додека на власт беше ХДЗ. Тоа едноставно беше цената која Хрватска мораше да ја плати за да

продолжи по патот и да влезе во Европската унија. Да докаже дека е држава која има капацитет да се бори и со криминалот во власта. Хрватска го докажа тоа. Сите регионални и светски медиуми пишуваат за вистинската волја на Хрватска да се бори со криминалот, а европските челници јавно ја пофалија како пример кој треба да го следи секоја земја која има аспирации да влезе во Европската унија. Затоа три години откако ја отвори аферата со Санадер, Хрватска влезе во ЕУ. Веројатно тоа е патот по кој порано или покасно мора да поминат сите земји кои имаат аспирација да бидат вистински правни држави и во светот да бидат перципирани како такви. Борбата против корупцијата и криминалот, и тоа корупцијата и криминалот во власта, е тест кој мора да го положи секоја држава. Секако, ако за тоа има политичка волја. Другата опција е да бидат во групата на земји во која корупцијата е најсилната движечка сила. На крајот и црните пари се пари. Кои и тоа како имаат моќ да влијаат на процесите и на правецот во кој земјата ќе се движи. Посебно кога тие се во црните фондови на партијата на власт.

ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ ВО МАКЕДОНИЈА МАШИНИ И ОПРЕМА И АМБАЛАЖА ЗА ИНДУСТРИЈА

 4 април ОФТАЛМОЛОГИЈА

 11 април ЕДИЦИЈА ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Пензионерите во бања, студентите во мувла

Младите масовно си одат и ќе си одат. Бегањето од мувлосаните студентски домови далеку ги носи македонските студенти. Некои други земји го користат нивниот интелектуален потенцијал за својот иден економски развој. Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

Ф

отографиите од студентскиот дом “Гоце Делчев“ во распаѓање кои деновиве буквално преку глобалната мрежа го обиколија светот, се само уште еден доказ за испревртеноста на приоритетите во трошењете на буџетските пари во земјава. Има ли какво било здраворазумно објаснување зошто секојдневно сме бомбардирани со прес-конференции за подобрувањење на квалитетот на пензионерскиот живот збогатен со бесплатни автобуски билети, бесплатно скијање, бесплатна бања, бесплатни лекарски прегледи...тоа дополнително збогатено со најновиот репертоар од “селски“ венчавки на 50-годишни “младенци“ кои освен бесплатната свадба во следните години ќе ги

уживаат и другите придобивки од типот на бесплатно лекување и што што ли не?! Па, ова е човек да се чуди дали станува збор за квази-вести наменети за шегување или вистина, која кога ќе се спореди со она што се случува во остатокот од светот, навистина може да заболи! Максимално неодговорно е која било власт да има целосно игнорантски однос кон младите. Субстандардните услови во студентските домови се само еден пример. Ним со години министрите за образование им се шетаат по факултетите и домовите ветувајќи им реновирање и понормални услови за живот, но тој ден никако да дојде. Додека најстарата генерација ги ужива сите “бесплатни“ бенефиции, за генерацијата која треба да биде носител на идниот економски развој на земјава, буквално ништо не е бесплатно. А и тоа што мора да го платат, како кревет во мувлосан студентски дом, е под сите човечки стандарди!

Со ваков однос на младите и ентузијастички настроени студенти им се убива и последната надеж дека нивниот успех и труд може да им се исплати. Како во земја во која партиската книшка е “индексот“ кој гарантира вработување, да се надеваме на прогресивна сила во доаѓање? Младите масовно си одат и ќе си одат. Бегањето од мувлосаните студентски домови далеку ги носи македонските студенти. Некои други земји го користат нивниот интелектуален потенцијал за својот иден економски развој. Македонија успеа да направи попис, не ги евидентира оние кои си одат, не знае на каков човечки потенцијал може да се потпре... Како тогаш е воопшто можно да се направат најважните долгорочни стратегии и политики на една земја- економска, демографска, одржливост на пензиски систем...? Со младина која бесповратно си оди, одржливоста на земјата е пред сериозно искушение!

За да имаш големи резултати треба да си голем

Водени од ситно партиските интереси, политичарите во регионот забораваат дека се челници на мали држави, кои за добро да функционираат и економски да просперираат имаат потреба од меѓусебна поддршка Габриела Делова gabriela.delova@kapital.mk

Д

еновиве во Загреб се одржа втората средба на Бизнис клуб групацијата. За оние што не знаат станува збор за инцијатива на шест високо рангирани медиуми од регионот, Македонија, Србија, Хрватска, БиХ, Црна Гора и Словенија кои сакаат да ја поттикнат регионалната соработка и да ги потенцираат поволностите од истата. Популарноста на проектот е во постојан раст, а најдобро за тоа зборува основањето на Деловниот клуб Бизнис плус во кои учество земаат преку 80 компании од окружувањето. Фактот што годинава форумот беше отворен од хрватскиот претседател Иво Јосиповиќ не само што дава дополнителна тежина на иницијативата, туку ја потврдува нејзината значајност полека привлекувајќи ги и политичките лидери. Всушност, регионалните иницијативи не се ништо ново за регионот. Иницијативата на Бизнис плус не е никакво измислување на топла вода. Напротив, таа е само добро препознаена шанса, логичен след не

само на она на што повикува Европската унија, туку препознаена формула за тоа како функционираат малите држави за да станат економски посилни и со тоа меѓународно порелевантни. За успешните резултати од регионална соработка постојат многу модели, меѓу кои секако најистакнати Балтичките и Бенелукс земјите. Но, се чини ваквата логика многу повеќе ја препознаваат компаниите, отколку политичарите во регионот. Таков беше барем општиот впечаток од овој форум. Тие многу поотворено зборуваат за потребата од поголема синергија, соработка и вмрежување за успешност не само во регионот, туку и заеднички настап на трети пазари. За нив повеќе од разбирливо е мотото дека „за да имаш големи резултати треба да си голем“. Нив им е јасно дека на големите пазари каде побарувачката е многу поголема, нашето скромно и ограничено производство или know-how не може да одговори на силната конкуренцијата. Но кога силите се здружени преку заеднички настап на две или повеќе регионални компании, нештата стануваат многу поверојатни.

Проста логика, нели? Ништо поразлично ова правило не е ниту кога станува збор за малите држави, какви што всушност се државите на Балканот. Историски е докажано дека додека големите сили играат билатерлано, малите секогаш имаат тенденција да преферираат регионални па и мултирателарни пристапувања. Но ова вероајнот не важи за историските раскараните држави кои никако да го надиминат чувството на недоверба кое владее меѓу нив. Уште помалку во услови кога се водени од политичари без визија на кои повеќе им значат ситните победи дома, отколку големите надвор. Време е да сфатиме дека регионалната соработка не е само уште еден критерум наметнат од “неправедната“ Европска унија. Напротив, тоа треба да биде соработка која сами треба да ја поттикнуваме и да ја спроведуваме. Не мора ниту строго под условите на Брисел, туку под услови какви што им одговараат на самите актери на Балканот. Само така може да го „спасиме“ регионот од негативната етикета „балканско буре барут“ и да стигнеме до инвестициите и напредокот кој ни е повеќе од потребен.

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

...позицијата на капитал...

9

Државата, тоа се граѓаните!

Државата и институциите се на народот и секое нивно поистоветување со одреден политичар или група политичари собрани во партија е недемократско. Особено ако тие политичари се на власт и особено ако се работи за предизборен период

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Ч

етири века поминаа од легендарната изјава на францускиот крал Луј 14ти „Државата тоа сум јас“, а се уште гледаме елементи присутни во држави кои се де јуре демократски републики, кои имаат допирни точки со оваа филозофија. Дали „јас“, дали „ние“ не е ни битно, поентата е дека државниците, особено овие нашиве на Балканот многу пати се занесени во моќта и комодитетот на фотелјите па се однесуваат како да се родени со сина крв и како да раководат со поданици, а не со граѓани кои на слободни избори ги донел на власт и им дал доверба да ја водат земјата напред. Додека во моментов, многумина балкански аналитичари, се фокусирани на српскиот пример, па негодуваат дека српската влада и држава се соочува со концентрација и делегација на моќ кај еден човек, првиот потпретседател на Владата, Александар Вучиќ, предизборието во Македонија покажа дека и нашата власт не е имуна на ова искушение. ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ во неколку наврати, само во последнава седмица покажаа дека не докрај разбираат оти партиите и

кога се на власт- не се државата и дека институциите, системот и државните капацитети, не смее да се ставаат во партиска функција (нешто за што најотворено забележуваат извештаите на ЕУ и на Стејт –Дипартментот). Ако ги тргнеме настрана многуте примери кога владини министри во сред работно време држат прес –конференции посветени на партиски обвинувања за лидерите или политичарите од опозицијата (додека нели имаат министерска агенда што налага нивна потполна посветеност кон тоа што им е ресор), изјавите на министрите повикани да одговорат за наводниот скандал со изградбата на автопатот и фирмата „Актор“ само ги докажуваат овие тези. Владините претставници деновиве на прашањата во врска со обвинувањата од СДСМ за наводен криминал во изградбата на оваа делница од Коридорот 10, се повикуваа на партиски соопштенија за јавност од ВМРО – ДПМНЕ со одговор дека „партијата веќе се произнела за овој случај.“ Секако дека партијата има право да се произнесе, но што правиме со институциите и нивната обврска да се произнесат? Оти за разлика од партијата, која има право, но ако не сака и не мора да има став, (оти не се работи за

партиски, туку за државен проблем), државата односно нејзините институции и челни лица имаат обврска да одговорат. На крајот на денот не се работи за партиски, туку за државни пари... Во меѓувреме што прави ДУИ? Испраќа соопштенија дека “претставници на економскиот секретаријат на ДУИ, предводени од министерот за Економија Ваљон Сарачини, Фатмир Бесими вице-премиер за европски прашања и Висар Фида директор на Агенција за странски инвестиции, истовремено членови на партискиот комитет за подготовка на изборната Платформа на ДУИ за парламентарните избори во април, ќе остварат работна средба со претставниците на Стопанската комора на северозападна Македонија. Цел на овој состанок е промовирање и дискусија за економската програма на ДУИ...“ Министрите Сарачини, Бесими и директорот Фида се платени од џебот на граѓаните... сигурно не промоција на нивната партиска програма! Но, нештата во македонската држава очигледно се изместени од корен штом никому овие активности не му личат за ненормални за една современа демократија... па макар и да е предизборие

Отворено писмо до идните ни пратеници Ќе има ли тепачки за влез на кандидатските листи за пратеници ако и во Собранието, како и кај сите други работодавачи, за да се земе плата треба да се доаѓа на работа и барем нешто да се сработи? Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

П

арламентарниот состав се распушти, на 27 април ќе избереме нов, и ред е, како гласачи што треба да одлучат кого ќе го пратат во собранските клупи да ги застапува, да кажаме каков сакаме да биде. Најнаивно, зашто знаеме дека всушност нас многу-многу не н$ прашуваат. И посредно, кажувајќи што очекуваме од новите парламентарци преку она поради што сметаме дека името на собраниската публикација со податоци за работата на нивните претходници - „Мојот пратеник“, е тежок еуфемизам. Најпрво да го поставиме прашањето во која тоа друга државна институција, а да не зборуваме за приватна фирма, се толерира половина од вработените, помалку или повеќе, редовно да отсуствуваат од работа? Во ниту една, освен во Собранието (да не заборавиме, пратениците функцијата ја извршуваат професионално, за висока плата, од околу 1.000 евра). Потоа, каде

може вработените со учинок минимум од минимумот од она што се очекува да го сработат, да немаат никаков проблем со работодавачот или со платата? Во Собранието работодавач е народот, а минимум од минимумот во однос на учинокот е пратениците да влезат во салата, да ја вметнат електронската картичка и да гласаат, и тоа одвај откако собранискиот спикер ќе побара од службите да ги соберат од по ходниците, зашто не се отповикале на неговите апели преку собранискиот разглас да дојдат за да се обезбеди кворум. И при ваков минимум учинок барем четвртина од пратениците без проблем си земаат цела плата - дури 33 под нив не земале збор цели шест месеци - од јуни до декември 2013 година, како што покажуваат податоците од последното издание на споменатиот, наводно „Мојот пратеник“. Но, тоа не им пречеше да соборуваат неславни рекорди во брзина на „штанцање“ закони - дневниот ред на една од последните седници на распуштениот парламентарен состав беше надополнет со дури 112 законски

решенија за носење по скратена постапка. Па, од секое од овие менувања на легислативата има граѓани кои се директно засегнати, и кои, нормално, очекуваат во Собранието дебата што ќе им разјасни зошто и што се менува. А дебата ни за лек, освен за оние што сакаат да гледаат сеир, кога некои од пратениците кои можност да се истакнат наоѓаат само во жарот на најповршните можни меѓупартиски препукувања, ќе заблескаат како парламентарни ѕвезди благодарение на миксот од нивното домашно воспитување, интелигенција и соодветна смисла за хумор. Од с$ од наведеното јасно е зошто деновиве се зборува за тепачки во партиите за да се влезе на добитно место на кандидатските листи за пратеници. Како што е јасно и дека тешко нешто ќе се смени во функционирањето на Парламентот с$ дури (во отсуство на отворени листи) критериумот на партиските „дисижн мејкери“ во однос на кандидатите за пратеници е - не е проблем ако молчат, напротив, добро е, тогаш кога ќе им се каже кога и како да гласаат.

Капитал број 750 14.03.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

46.825

денари била просечната цена на 1м2 станбена површина во 2013 г., 6.2% помалку во однос на 2012

До нас сеуште не е стигнато известување од Агенцијата за финансиско разузнавање и од Финансиската полиција за случајот „Актор“. Доколку до крајот на следната недела не добиеме известување, тогаш ние ќе покренеме постапка за случајот по допрен глас

Марко Зврлевски

јавен обвинител

победник на неделата

Неџдет Палакчи

ПроКредит ги намали каматит

П

роКредит банка ги намали каматните стапки на кредитните услуги за претпријатијата и овозможи прилагодување на истите според динамиката на самиот бизнис. Од банката објаснуваат дека новата кредитна понуда е наменета за целосна поддршка на работењето на малите и средни бизниси. „Банката однапред му одобрува на бизнисот максимален износ на средства за повеќе намени (ликвидност, набавки, инвестиции) согласно финансискиот капацитет на бизнисот и со само една анализа. Секој

СДСМ обвини за криминал во изградбата на автопатот

ЕБОР и ЕУ немаат коментар за случај

+

Во време кога речиси целиот банкарски сектор апстинира од кредитирање и чека подобри денови, Халк банка буквално „растура“ на пазарот со кредити. Само за приватните фирми, оваа банка ја зголемила својата кредитна поддршка за 67% на годишно ниво, со што создаде кредитно портфолио од 121 милиони евра. Кредитирањето на граѓаните пак, лани пораснало за 33,5% со што вкупната изложеност на банката кон население изнесува 102 милиони евра. Само за споредба, на ниво на банкарски сектор кредитниот раст лани изнесува 6,4%, а наспроти тоа, банките лани навалиле по државните записи. Овие податоци покажуваат дека дури и во услови на голема неликвидност во реалниот сектор, сепак постојат банки што имаат храброст да застанат зад бизнисот и да им овозможат на фирмите пристап до пари. Халк банка очигледно применува тотално спротивна стратегија на работење од сите други банки на пазарот. И тоа е тоа што го бараат домашните фирми. Само така македонската економија може да оствари побрз раст. Овој рапиден пораст на кредитирањето лани и ширење на пазарот на Халк банка, веќе им создава проблеми на другите банкари. Во банкарските кругови наголемо се зборува дека оваа стратегија на Халк банка врши своевиден притисок и кај останатите банки да ги намалуваат каматите на кредитите за да останат конкурентни на пазарот.

Ниту Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) која обезбеди кредит од 220 милиони евра, ниту Европската Унија која даде грант од 45 милиони евра за изградба на автопатот Демир Капија – Смоквица не коментираат дали има вистина во обвинувањата од СДСМ дека грчки граѓани извлекуваат пари во кеш од сметката на фирмата што го доби тендерот, Актор. "Движењето на парите во државата е прашање што ги засега националните власти", велат од канцеларијата на Европската Унија во Македонија пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Н

иту Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) која обезбеди кредит од 220 милиони евра, ниту Европската Унија која даде грант од 45 милиони евра за изградба на автопатот Демир Капија – Смоквица не коментираат дали има вистина во обвинувањата од СДСМ дека грчки

граѓани извлекуваат пари во кеш од сметката на фирмата што го доби тендерот, Актор. Од централата на ЕБОР во Лондон, одговорија дека не коментираат за овој случај. Од канцеларијата на Европската Унија во Македонија, исто така, велат дека „Делегацијата нема коментар во однос на изведувањето на проектот Демир Капија – Смоквица поддржан од ЕУ, а прашањето за движењето на парите во државата е прашање што ги засега националните власти“. Владините претставници, пак, деновиве на прашањата во врска со обвинувањата од СДСМ за наводен

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

НАВИГАТОР

мАТИТе НА КРедИТИТе зА фИРмИ бизнис одбира во кој период и која кредитна услуга ќе ја користи во рамки на една година. Нема трошоци за неискористениот дел од средствата“, објаснуваат од ПроКредит. Новата кредитна понуда од ПроКредит банка ќе понуди неколкукратни придобивки: едноставност во работењето и помалку процедури, флексибилност во намена на средствата, конкурентност и брзина во плаќањата за искористување нови пазарни можности или подмирување на непредвидени трошоци. Како банка специјализирана за поддршка на овој сегмент, од ПроКредит велат дека постојано ги прилагодуваат услугите со цел да го поддржат работењето на бизнисите.

јот "Актор" криминал во изградбата на оваа делница од Коридорот 10, се повикуваа на партиски соопштенија за јавност од ВМРО – ДПМНЕ. И министерот за финансии Зоран Ставрески и министерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески одговорија дека партијата веќе се произнела за овој случај. Од Управата за финансиско разузнавање која како што тврди СДСМ, отворила па го стопирала овој случај, деновиве коментираа дека немаат интернет и поради тоа не следат што се случува. Само јавниот обвинител Марко Зврлевски, како што пренесоа медиумите, до крајот на следната недела ќе отвори истрага по допрен глас од јавноста. СДСМ објави документи со кои што тврди дека само за шест месеци, 3,5 милиони евра од сметката на фирмата Актор АДГ Грција – Подружница Скопје, се подигнати во кеш од филијалата на Стопанска банка во Неготино. „Грчките државјани наменски влегуваат во земјата, го земаат кешот и го предаваат исклучиво на едно лице, сметководителката на Актор, Атина Зиога, по завршената работа излегуваат од Македонија. Тие не се ангажирани на изведба на проектот. Подигнатите суми, во стотици илјади евра, не излегуваат од Македонија. Тоа го покажуваат нашите проверени информации од Царината. Во чии џебови влегуваат извлечените кеш пари?“, праша портпаролот на СДСМ, Петре Шилегов. Владејачката ВМРО-ДПМНЕ преку соопштение за јавноста одговори дека „заради јавноста, а не заради СДСМ, би сакале да повториме дека при спроведување на целата постапка се почитувани сите европски правила и сите македонски законски постапки. Целокупната постапка и објавувањето на јавен повик за изградба на овој автопат беа одобрени од Европската комисија, во координација со Европската инвестициона банка и ЕБРД“, пишува во соопштението од ВМРОДПМНЕ. Од партијата велат дека сите надлежни државни институции ги почитуваат законите на Македонија и меѓународните стандарди утврдени од партнерските европски институции.

мисла на неделата

> бРОјКА

3,5%

порасна берзанскиот индекс МБИ 10 од почетокот на годината до сега, на 1.769 индексни поени.

лидери

АТОТ демИР КАпИјА – СмОКВИцА!?

11

КонфлиКтите помеѓу поединците, КаКо и помеѓу владите и народите, се резултат на недоразбирања, Кои сеКогаш се предизвиКани од неможноста да се цени меѓусебното мислење.

Никола Тесла

научник и изумител

губитник на неделата

СлАВКО лИНИќ

Хрватскиот министер за финансии подготвува закон за спас од личен банкрот на 307 илјади граѓани со блокирани сметки поради вкупен долг од 3 милијарди евра

пеРО АНТИќ

Македонецот во „Атланта Хокс“, НБА, води на листата на реализирани шутеви за три поени, во конкуренција на дебитантите.

не им беше неделата

АлИ АхмеТИ

Во ДУИ никако да расчистат ќе има или не легитимитет идниот неконсензуален претседател на Македонија

АНдОНИС САмАРАС

Грција ја тресат нови масовни протести откако Владата најави дека ќе има нови дополнителни отпуштања во јавниот сектор по барање на странските кредитори

_

ИВО САНАдеР Девет години затвор „заработи“ поранешниот хрватски премиер, Иво Санадер кого Загрепскиот суд го прогласи за шеф на „криминална банда“ која систематски го крадела сопствениот народ. Санадер и неговите соработници (сите прогласени за виновни) систематски „пљачкале“ од парите на граѓаните, кои ги извлекувале преку јавните претпријатија и маркетинг агенцијата „Фими Медиа“. Овие пари подоцна завршувале во партиската каза на ХДЗ (партијата на Санадер) но и во неговиот приватен џеб. Овој срам за поранешниот премиер отсликува како власта и моќта го заслепуваат човекот и како гладот за пари преовладува врз идејата да се направи добро за заедницата и општеството и да се управува државата одговорно и домаќински. Приказната за Санадер од моментот кога беше притворен, до ова изрекување на пресудата важи за една од најголемите балкански криминално -коруптивни афери. На Санадер по инсистирање на УСКОК ќе му биде конфискуван и имотот, неговата политичка кариера е засекогаш завршена, а неговата партија се уште го носи печатот од неговиот арамилак. Дали ова е доволна цена за грабежот не се знае, ни хрватските граѓани барем можат да бидат мирни дека институциите во нивната држава не затворале очи и реагирале.

Капитал број 750 14.03.2014

12 180 160

НаВиГатОР

100 80

ГРафиК На Неделата... Извор: НБРМ

168,7

ТеК

158,1

140 120

www.kapital.mk

122,9 98,4

147,1

140,7

129,2

136,1

104,0

118,7

116,3

101,8 Јан.

Фев.

Март

Апр.

Мај

Јуни

Јули

Авг.

Септ. Окт. Ноем. Дек.

1,5 милијарди евра трансфери од странство лани

Парите што доаѓаат од странските печалбари како дознаки според евиденцијата на Народната банка лани изнесуваат 1,5 милијарди евра и споредено со претходната година се намалени за 5,5%. Освен дознаките, во оваа евиденција НБМ ги вклучува и парите од девизите што се менуваат во менувачниците во земјава.

светот низ медиумите...

Time

Путин се коцка со иднината на својата земја и безбедноста на целиот свет. Ова е заклучок од обемната анализа на европското издание на тајм магазинот во врска со последните случувања во Украина. lll

Der Spiegel

Германскиот магазин го анализира тајниот свет на високата технологија и објавува ексклузивни факти и нови предизвици за тоа во кој правец ќе се развива светот на технологија. Според нив со оваа темпо на развојот на технологијата светот набрзо нема да биде доволен. lll

3 фаКти Кти за... К

2,6% 2,96 21,9%

проценти пораснала брутополисираната премија во 2013 во однос на 2012

милијарди денари е бруто износот исплатен за штети од осигурителните друштва

Изнесува порастот кај осигурување за живот

италиЈаНСКО- МаКедОНСКи БизНиС фОРУМ

Италијанците најзаи за инвестирање во К

The Economist

Според лондоснкиот магазин непринципиелната окупација на Русија врз Украинскиот полуостров Крим ќе предизвика долготрајни економски, политички и безбедносни реперпкусии чиј вистински интензитет се уште не може ниту да се насети. lll

China Daily

Сите азиски медиуми се преплавени со потрагата по мистериозно исчезнатиот малезиски авион некаде во водите над Јужното кинеско море. Станува збор за еден од најконтроверзните случаи на авионски несреќи каде со денови не може да се најде ниту трага од трупот на авионот. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

и нафтената 1 Металската индустрија во нокдаун,

текстилците конечно живнаа

сили се надмудруваат, 2 Големите Украина пред банкрот! Имаме проект за отворање 3 Зиков: нови 30.000 работни места во првите 365 дена од новата влада

пишува:

Габриела делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

С

екторот енергетика и инфраструктурните проекти на кои работи Владата, а чија реализација е планирана во наредните три до пет години се најпривлечните сектори во кои италијанските компании би можеле да инвестираат во Македонија. Ова е заклучокот од еднодневниот италијанско- македонски бизнис форум кој неделава се одржа во Скопје. Освен овие два сектори, приоритет за подобрување на економската соработка

меѓу двете земји, италијанскиот амбасадор Ернесто Масимо Белели гледа пред се преку инвестирање и завршување на Коридорот 8. „Денес слушнав одлична вест. Наскоро ќе започне да сообраќа директната авионска линија Скопје-Рим. Тоа е одлична вест за Коридорот 8 и се надевам дека освен преку воздушна линија, поврзувањето меѓу двете земји наскоро ќе се одвива и преку патна инфраструктура“, рече италијанскиот амбасадор Белели. Пред 30 италијански и преку 40 домашни компании, амбасадорот Белели ја претстави Македонија како земја со амбициозни проекти и како земја која се развива. „Македонија е земја што се развива. Има добри можности, добра основа, добра даночна политика и валидни предуслови за италијанските компании да бидат

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

www.kapital.mk

60 секунди брифинг

2.300 2.100 1.900

проценки...

Топ ВесТи...

дарко аЛексоВ, МОСТ

Инфраструктурните проекти и проекти во секторот енергетика италијанските компании ги гледаат како најпривлечни за инвестирање во земјава. Коридорот 8 пак, како што потенцираше италијанскиот амбасадор Белели, останува најзначајниот проект за подобрување на соработката меѓу двете земји присутни тука. Ние сме заинтересирани за повеќе сектори. Но за почеток ги одбравме инфраструктурата и секторот енергетика. Сметаме дека двете економии се вклопуваат и се блиски едни до други. Завршувањето на Коридорот 8 уште повеќе ќе ја подобри соработката меѓу двете држави“, рече Белели. Министерот за транспорт и врски, Миле Јанакиевски, кој истакна дека Коридорот 8 е меѓу приоритените прокети на Владата рече: „Неопходна е посилна поддршка од Италија за изградба на Коридорот 8 и секако поддршка од релевантните институции на ЕУ“, изјави Јанакиевски, кој пред италијанските компании ги презентираше сите инвестиции и напори што ги прави Владата за подобрување на инфраструктурата и во секторот енергетика, меѓу кои и проектот за изградба на делницата Гостивар –Кичево како дел од Коридорот 8. Тој исто така упати повик до италијанските компании да земат учество и во проектот за гасификација на градот Скопје. Градоначалникот на Град Скопје, Коце Трајановски , осврнувајќи се на добрата соработка со италијанскиот град Торино, ги покани компаниите да инвестираат во Градот Скопје. Пред нив исто така ги презентираше и проектите на кои во моментот работи градот Скопје како и плановите за идниот развој на градот. „Се надевам дека компаниите од Италија сериозно ќе се заинтересираат за инвестиции во Скопје. Ние како град Скопје сме подготвени да ви помогнеме за се што ви е потребно“, рече градоначалникот Трајановски.

05/11

10/11

03/12

09/12

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

О

интересирани Коридорот 8!

12/10

берза

нема само во центар по стотина гласачи на една адреса БСЕ и на други адреси најде запишани повеќе од 50, 60 или 100 гласачи. Потребен е нов начин на изработување на Избирачкиот список, со активна регистрација на гласачите“

1.700 06/10

1.766,00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.766,00 2010/2012

амЧам ја публикува книгата на оецд за трансферни цени

С

2010/2012 2010/2012

1.766,00 1.766,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Min.

1.808,47

2010/2012 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. 2.827,62 Макстил НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. но1.808,47 Min. 1.808,47 Продолжува умерениот стабилен

78,00 78,00 1.766,00 1.766,00 1.766,00 1.766,00 +8.33% 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Max.во 2.827,62 значително однос на 2010/2012 подобрувањеMin. 1.808,47 МБИ 10 МБИ 10 Макстил МБИ 10 раст карактеристичен за индексите 10 наМБИ Mакедонската берза во последниве

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК +8.33% месец дена. Иако не станува збор за МБИ 10 раст на вредности, е Макстилпреголем Макстил 2010/2012 Max. сепак 2.827,62

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min.Max. 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.766,00 трендовите во цела измината година. о цел да се овозможи 78,00 78,00 2010/2012 Min. 1.808,47 НЛБ Тутунска банка НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 заедничко разбирање +8.33% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47+8.33% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК НЛБ Тутунска банка Макстил и очекувања помеѓу 2.450,00 НАЈГОЛЕМ Макстил Макстил ДОБИТНИК 2.450,00 78,00ДОБИТНИК македонските власти НАЈГОЛЕМ Макстил -2,73% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 78,00 Макстил 78,00 и мултинационалните +8.33% -2,73% НЛБ Тутунска НЛБ банка Тутунска банка 78,00 +8.33% претпријатија кои работат +8.33% 78,00 +8.33% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 2.450,00 тука, Американската стопанска 2.450,00 +8.33% DOW JONES НЛБ Тутунска банка НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК комора во Македонија НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -2,73% -2,73% НЛБ Тутунска банка НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2.450,00 НЛБ Тутунска банка НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК (АмЧам) со поддршка на КПМГ НЛБТутунска Тутунскабанка банка НЛБ -2,73% 2.450,00 Македонија во електронска 2.450,00 DOW JONES DOW JONES 2.450,00 17.000 форма ја публикува ОЕЦД 2.450,00 -2,73% 17.000 -2,73% 16.000 DOW JONES Насоки за трансферни 16.000 -2,73% -2,73% 15.000 15.000 цени за мултинационални 14.000 DOW 14.000 JONES претпријатија и даночните 13.000 DOW JONES DOW JONES 13.000 DOW DOWJONES JONES 12.000 администрации, во обид да се 17.000 12.000 17.000 17.000 11.000 поттикне нивната примена во 16.000 11.000 16.000 16.000 10.000 10.000 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14 15.000 15.000 15.000 Македонија.

17.000 14.000 14.000 14.000 „Со оглед на тоа што 16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 мултинационалните 16.000 16.000 12.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 претпријатија играат 15.000 14.000 11.000 11.000 13.000 10.000 14.000 13.000 14.000 12.000 10.000 10.000 се позначајна улога во 13.00003.12 12.000 07.1111.000 11.11 07.1107.12 11.1111.12 03.1203.13 07.1207.13 11.1211.13 03.1303.14 07.13 11.13 03.14 13.000 македонската економија, 12.000 16.418,00 11.000 12.000 10.000 16.418,00 10.000 11.000 расте важноста на 11.000 -0.21% -0.21% 10.000 10.000 трансферните цени 07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.12 03.13 03.1307.13 07.1311.13 11.1303.14 03.14 07.11 Околу 1000 индексни поени изнесува подеднакво како за даночната ДРУГИ ПАЗАРИ растот на вредноста на Dow Jones 16.418,00 ДРУГИ ПАЗАРИ индексот на Њујоршката берза во посуправа така и за даночните FTSE 100 година. Несомнено 6.689,00 станува -0.21%+0.00% леднава обврзници. Книгата дава FTSE 100 6.689,00 +0.00% Nikkei225 15.224,00 збор за една од најдобрите години+0.69% во 16.418,00 16.418,00 Nikkei225 15.224,00 +0.69% S&P 500 1.877,00 -0.05% берзанското тргување во последните насоки за примена на 16.418,00 16.418,00 ДРУГИ -0.21% -0.21% S&P 500 ПАЗАРИ 1.877,00 -0.05% Nasdaq 4.334,00 -0.04% неколку децении и секако најдобра од принципот "дофат на рака ", кој -0.21% -0.21% почетокот на кризата во САД во 2008 год.

Nasdaq 4.334,00 -0.04% DAX 9.284,00 +0.20% FTSE 100 6.689,00 +0.00% 16.418,00 16.418,00 е меѓународен консензус во TOPIX 1.233,00 +0.46% DAX 9.284,00 +0.20% Nikkei225 15.224,00 +0.69% -0.21% -0.21% TOPIX 1.233,00 +0.46% ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.877,00 -0.05% однос на трансферните цени ДРУГИ ПАЗАРИ други ДРУГИ ПАЗАРИ пазари ДРУГИ ПАЗАРИ Nasdaq 4.334,00 -0.04% (вреднување, за даночни цели, FTSE 100FTSE ВАЛУТИ FTSE 6.689,00 +0.00% DAX 9.284,00 +0.20% FTSE 100100 6.689,00 6.689,00 +0.00% +0.00% 100 6.689,00 +0.00% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.233,00 +0.46% на прекугранични трансакции Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 15.224,00 +0.69% +0.69% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 15.224,00 15.224,00 +0.69% 15.224,00 +0.69% ВАЛУТИ S&P 500500 1.877,00 -0.05% -0.05% евро-0.05% долар 500 1.877,00 -0.05% Фунта евро 1.877,00 S&P 500 S&P S&P 1.877,00 помеѓу поврзани друштва).

FTSE 6.689,00 +0.00% FTSE 100 100 6.689,00 -0.04% +0.00% Nasdaq 4.334,00 -0.04% 4.334,00 Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.334,00 -0.04% -0.04% Nikkei225 15.224,00 +0.69% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.334,00 ВАЛУТИ Македонскиот јазик е 12-ти DAX 9.284,00 +0.20% Nikkei225 15.224,00 +0.69% DAX 9.284,00 +0.20% DAX DAX 9.284,00 9.284,00 +0.20% +0.20% S&P 500 1.877,00 -0.05% TOPIX 1.233,00 +0.46% S&P 500 1.877,00 1.3858 1.1995 јазик на кој оваа значајна СТАПКА TOPIX 1.233,00 СТАПКА +0.46% -0.05% Nasdaq -0.04% TOPIX TOPIXевро 1.233,004.334,00 1.233,00 +0.46% +0.46% евро долар Фунта Nasdaq 4.334,00 -0.04% ПРОМЕНА книга е досега преведена“, 1.1995 DAX 9.284,00 1.3858 +0.20% СТАПКА СТАПКА DAX 9.284,00 +0.20% -0.14%+0.46% +0.01% ВАЛУТИ TOPIX 1.233,00 ПРОМЕНА се вели во соопштението на ВАЛУТИ TOPIX 1.233,00 1.3858+0.46% 1.1995 ВаЛуТи ВАЛУТИ +0.01% ВАЛУТИ -0.14% АмЧам Македонија. ПРОМЕНА евро долар Фунта евро евро-0.14% долар Фунта евро Како што се вели во +0.01% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА соопштението примената 1.3858 1.1995 ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО евро долар Фунта СТАПКА 1.1995 СТАПКА евро СТАПКА СТАПКА 1.3858 на овие стандарди ќе ПРОМЕНА евро долар ФЈУЧЕРСИевро Фунта ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1.3858 1.3858 1.1995 -0.14% помогне „да се осигура дека 1.1995ЗЛАТО +0.01% СТАПКА СТАПКА 1,35 -0.14% +0.01% ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.3858 1.1995 оданочивите добивки не +0.41% 1.3858 1.1995 ПРОМЕНА -0.14% -0.14% +0.01%1,35 +0.01% се вештачки префрлени од ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1,35 -0.14% +0.01% земјата и дека даночната +0.41% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0.41% -0.14% +0.01% ЗЛАТО основа пријавена од страна 107,82 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент фЈуЧерси Нафта Брент на мултинационалните ФЈУЧЕРСИ 1,35 +0.29% ФЈУЧЕРСИ претпријатија кои работат тука ЗЛАТО 1,35 107,82 +0.41% 107,82 ЗЛАТО зЛаТо ЗЛАТО +0.29% точно ја одразува нивната +0.41% +0.29% ЗЛАТО Брент економска активност“.

1,35 Нафта 1,35 1,35 Книгата, исто така треба Нафта Брент 107,82 1,35 +0.41% +0.41% +0.41% да го ограничи ризикот +0.29% +0.41% 107,82 од двојно оданочување Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент +0.29% на мултинационалните нафТа Нафта БрентбренТ 107,82 107,82 107,82 претпријатија кои работат 107,82 +0.29% +0.29% +0.29% во Македонија а кои немаат +0.29% намера да избегнуваат подаТоциТе се од ден 12.03.2014 до 15ч. даноци.

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

£ €

€ $

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 749 07.03.2014

www.kapital.mk

14 Cover story: Капитал по трасата на новиот авт

Kade ]e pomin KaKo ]e izgled [to ]e donese Koj ]e ja za@iv isto^na maKed

www.kapital.mk

втопат сКопје - Штип

Капитал број 749 07.03.2014

15

Капитал екслузивно дојде до точната траса на идниот автопат од Скопје до Штип и со малку мака ја извозевме целата должина од 47 километри помеѓу Миладиновци и Штип. Од блиску се уверивме дека станува збор за прекрасен предел кои има големи можности за економски разој и ги слушнавме очекувањата кои месното население и локалните власти ги имаат од новиот автопат. Подобро поврзување со Скопје и остатокот на Македонија, економско раздвижување на целиот регион, подобрување на бизнис климата и доаѓање на нови инвеститори кои ќе отворат нови работни места, раст на цената на имотите и недвижности и секако најважно од се младите да почнат да се враќаат назад од каде што заминале и конечно да почнат перспективата да ја гледаат во своите родни краишта. Ова се главните очекувања од новиот автопат Скопје Штип кој според многумина ќе го препороди источниот дел на Македонија.

nuva, eda i e avtopatot ivee donija

пишува:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Е

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

кипата на Капитал успеа да дојде до точната траса на идниот автопат и со малку мака да ја извози целата должина од 47 километри помеѓу Миладиновци и Штип. Зборувавме со локалното население и локалните власти кои имаат навистина големи очекувања од овој проект. Тие очекуваат пред се подобро поврзување со Скопје и остатокот на Македонија, очекуваат економско раздвижување на целиот регион, очекуваат подобрување на бизнис климата и доаѓање на нови инвеститори кои ќе отворат нови работни места, очекуваат раст на цената на имотите и недвижности и секако најважно од се очекуваат младите да почнат да се вратат назад од каде што заминале и конечно да почнат перспективата да ја гледаат во своите родни краишта.

Како ќе изгледа и каде се ќе поминува новиот автопат Скопје-Штип?

Миладиновци, Средно Коњаре, Коњарска Сушица, Преод, Сопот, Свети Николе, Кадрифаково, Штип, ова отприлика е линијата на движење на планираната патна траса на новиот автопат која пред неполни месец дена почна и практично да се изведува. Со исклучок на делот од Свети Николе до Штип преку Кадрифаково каде веќе постои солидно

Капитал број 749 07.03.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Капитал по трасата на новиот авт

По овој тесен пат, уништен и крајно небезбеден пат денеска мора да возите за да стигнете од Велес до Штип и до цела Источна Македонија

Моменталниот изглед на клучката каде што во иднина ќе се пресекуваат автопатските правци Миладиновце Свети Николе и Свети Николе Штип како и патот Свети Николе Куманово

легенда:

трасата на новиот автопат Скопје - Штип патно поврзување кое е планирано да се искористи во градбата на самиот автопат, делот помеѓу Свети Николе и Миладиновце е изолиран регион со многу лоша патна инфраструктура. Малкуте жители на неколкуте преубави села во уште поубавиот и поживописен ридско рамнински регион велат дека не ни можеле да сонуваат дека токму низ нивниот регион ќе поминува клучната инфраструктурна артерија која ќе ги поврзува двата најважни економски и административни центри во Македонија. На теренот конкретно кај селото Средно Коњаре, кое е распослано по плодната долина на реката Пчиња веќе ги забележавме првите знаци на припремните активности за почеток на

градбата на трасата на автопатот која треба вкупно од едниот до другиот крај да биде широка 27 метра (вклучително и со просторот помеѓу двете траси) . Кога од блиску ќе го видите растојанието од едниот до другиот крај на црвените столпчиња кои се поставени во Коњаре за да ја одбележат трасата ќе сфатите зошто станува збор за најширокиот и најбрзиот автопат било кога изграден во Македонија. Директорот на Јавното претпријатие за државни патишта Љупчо Георгиевски вели дека според проектниот план автопатот Скопје –Штип ќе овозможува постојано безбедно возење од 120 км на час што според сите математики е доволно за нецели 25 минути да се стигне

од Скопје до Штип. „Секоја од трасите ќе има по две ленти од 3,75 метри плус една лента за застанување од 2,5 метри. Тоа значи вкупно 10,7 метри ширина на трасата во еден правец што според сите безбедносни стандарди дозволува возење со брзина од 120 километри на час. Паралелно со оваа брзина ќе има седум клучки за влегување и излегување од автопатот кај: Миладиновци, Свети Николе, Кадрифаково и кај останатите населени места што ќе го направи многу лесно достапен како за жителите на поголемите градови така и за жителите на помалите места по должината на автопатот“ Георгиевски потврди и дека сето

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

17

втопат Скопје - Штип

Жителите на Свети Николе најмногу очекуваат од изградбата на новиот автопат земјиште низ кое треба да поминува автопатот е откупено од локалното население, а дека веќе се лоцирани и кампусите на кинеските градители од каде ќе се координираат активностите. Во октомври минатата година македонската влада потпиша договор со кинеската Ексим банка за наменски кредит од 574 милиони евра за изградба на автопатите помеѓу Кичево и Охрид и Миладиновци и Штип. Од тие средства, 206 милиони евра или нецели 35% ќе одат за многу поевтиниот и поедноставен за изведба автопат Миладиновци Штип. Проектот долг 47 км кој треба да содржи 8 надпатници, 5 потпаници, 5 вијадукти со вкупна должина од 718 метри, и ниту еден тунел треба да се реализира најдоцна за три години, што според директорот на Јавното преприатие за државни патишта Георгиевски е сосема реален и извесен период кој би требало да се реализира во постоечките планирани финансиски средства. „Секогаш се остава простор за некоја грешка во пресметките и непредвидени трошоци и пречки од околу 10%. Но, конкретно за овој автопат кој поминува низ доста пристапен терен не би требало да очекуваме никакви одложувања и реално е првата кола по него да помине за точно три години“, вели Георгиевски кој ги објасни обврските кои македонската страна ги има кон кинеските партнери во поглед на стопанисувањето со автопатот. „Кинеските партнери се само изведувачи, кои се должни да ни го предадат автопатот по завршување на градежните активности. Тоа значи дека патарините кои природно ќе ги има на овој пат, а се уште се одлучува каде треба да бидат изградени, ќе ги стопанисува македонската страна“, објаснува Георгиевски.

Големи очекувања

Покрај веќе познатиот и доста експлоатираниот факт дека кинеските партнери имаат обврска 49% од материјалите и подизведувачите да ги набават односно користат од Македонија, автопатот ќе носи уште многу други бенефити. Според штипскиот градоначалник Илчо Захариев, изградбата на патот ШтипМиладиновци претставува историски чин не само за Штип, туку за цела Источна Македонија, бидејќи покрај Штип, кој ќе се приближи на 50 километри од Скопје,

БРОЈКИ И ФАКТИ ЗА АВТОПАТОТ ВЕЛЕС-ШТИП:

206 47 км.

49% 92 км.

120 км./ч. милиони евра ќе чини изградбата на автопатот Миладиновци -Штип

е вкупната должина на проектираната траса на новиот автопат

од вкупните средства кинеските градители мора да потрошат на македонските материјали и подизведувачи

е моменталното растојание по најкраткиот помеѓу Скопје и Штип

ќе е постојаната дозволена брзина на автопатот во текот на целата траса

тоа значи и приближување на целиот регион кон главниот град. „Ова е само едниот аспект на важноста на овој нов автопат. Да не заборавиме дека добиваме и нова модерна автострада која значи и поголема безбедност во сообраќајот. Актуелната делница ШтипВелес беше позната по многу сообраќајни несреќи, а сега добиваме модерен автопат, по сите светски стандарди што значи и поголема безбедност. Трето, она што посебно е важно, добиваме економски придобивки. За земјоделските производители од Кочанско, Берово, Пехчево, Струмица практично од Овчеполието, Малешевијата, тоа значи помалку километри за транспорт и пласман на нивните производи. Тоа автоматски значи помалку трошоци кои

37 км.

34 км.

26 м.

130 км.

390 км. ќе изнесува растојанието помеѓу Скопје и Свети Николе

автопат се изградени во Македонија во периодот 2009-2011

ќе биде вкупно широк автопатот со две ленти од 10 метра, што ќе го прави најширок пат за возење во Македонија

автопат би требало да бидат завршени до 2018 година

би требало да изнесува вкупната автопатска мрежа во Македонија до 2018 можат да се реинвестираат во други области. Штип има и ТИР зона, за која новиот пат значи привлекување на нови инвеститори“, вели Захариев. И нашите информации за интензивно продавање на имотите покрај трасите на автопатот и се поголема заинтересираност на конкретни компании за инвестирање во регионот го потврдува истото. Веќе се зборува дека во близина на Свети Николе за инвестирање е заинтересирана холандска компанија која ќе гради болница, а во Штипско регистриран е плац покрај трасата на автопатот кој се продал за повеќе од еден милион евра, што е сума која досега можела да биде само мислена именка за целиот регион. Градоначалникот на Свети Николе

Капитал број 749 07.03.2014

www.kapital.mk

18 Cover story: Капитал по трасата На Новиот авт Дел од трасата каде што ќе поминува новиот автопат според проектната мапа низ ваков складен предел во свети Николско ќе поминува трасата на новиот автопат кон Штип

Љупчо ЃоргиевсКи

илчо Захариев

поред проектниот план автопатот Скопје –Штип ќе овозможува постојано безбедно возење од 120 км на час, што, според сите математики, е доволно за нецели 25 минути да се стигне од Скопје до Штип. Секоја од трасите ќе има по две ленти од 3,75 метри плус една лента за застанување од 2,5 метри. Тоа значи вкупно 10 метри ширина на трасата во еден правец што според сите безбедносни стандарди дозволува возење со брзина од 120 километри на час.

зградбата на патот Штип-Миладиновци претставува историски чин не само за Штип, туку за цела Источна Македонија. Она што посебно е важно, добиваме економски придобивки. За земјоделските производители од Кочанско, Берово, Пехчево, Струмица практично од Овчеполието, Малешевијата, тоа значи помалку километри за транспорт и пласман на нивните производи. Тоа автоматски значи помалку трошоци кои можат да се реинвестираат во други области. Штип има и ТИР зона, за која новиот пат значи привлекување на нови инвеститори.

директор на Јавното претпријатие за државни патишта

С

Зоран Тасев најсликовито ги опишува очекуваните придобивки од изградбата на автопатот Скопје-Штип. „Нашиот град ќе дојде на само 37 км од Скопје и тоа е веќе извесно дека тоа ќе се случи многу брзо. Свети Николе има многу да понуди на инвеститорите, а наша најголема предност е и тоа што имаме огромни површини на слободно земјиште. Бидејќи сакаме автопатот да го пречекаме спремни, за градот веќе изготвивме нов генерален урбанистички план со модерни населби и парцели за живеење, а планираме и индустриска зона од 10 хектари.“ Сепак најсреќни од целиот овој потфат се претставниците на локалното население со кои разговаравме. Според нивните зборовите, значајни средства се инкасирани и од досегашната експропријација на земјиштето за трасата на автопатот, а со оглед на тоа дека веќе се изнајмени првите станови и плацеви во Свети Николе од страна на кинеските изведувачи, се очекува и раздвижување на градот во наредните три години. Владо Ивановски сопственик на селската кооперација во село Горно Коњаре се надева дека изградбата на овој автопат конечно ќе ги спречи младите да се иселуваат од овој крај. „Очекувањата од автопатот ни се навистина големи. Иако и сега сме релативно блиску и до Скопје, Куманово и Свети Николе поради лошата

градоначалник на Штип

И

со средна и одмината возраст кои само инфраструктура и немањето работа љубовта кон убавината на родното младите емигрираат кон големите огниште и никакви други предуслови градови. Автопатот, ако тоа не го спречи ги задржале во овој крај. Но, работите целосно, тогаш сигурно ќе го намали со изградбата на автопатот почнуваа да интензитетот и ќе создаде предуслови се менуваат. Екипата на Капитал за нашите деца од овие краишта на теренот околу трасата на да останат дома и тука да го идниот автопат успеа да градат своето семејство забележи барем десетина и својата иднина. огласи за продавање Лично мислам дека на ниви и ливади. ако навистина се Истовремено веќе се скрати времето на е времето на проектира изградени неколку патување до Скопје но то вр ем е на патување помеѓу Ск поголеми и помали на десетина минути оп је и Шт ип по изградбата на автоп викендици, а веќе се многу поисплатливо, атот гради и еден мотел во попрактично и атарот на селото Преод, поубаво ќе биде да се кое е на самата траса на живее во нашите села, идниот автопат. Ваквата отколку во центарот на слика неминовно ни го градот“, вели Ивановски. наметна прашањето, „Ако три години од Покрај трасата на автопатот завршувањето на автопатот почнува да активно се гради и се продаваат расте интересот за овој изолиран крај што плацеви ќе биде после неговото завршување?“. Тромеѓето помеѓу Скопје, Свети Николе Најдобар одговор на ова прашање и Куманово иако претставува еден од добивме од градоначлникот на Свети најизолираните региони во Македонија Николе, Зоран Тасев. истовремене е и еден од најживописните „Новиот автопат поминува низ и најбогат со природни убавини. Таму живописен и прекрасен терен за кој на потегот кој од запад е заграден од се отвораат многу нови можности. теченито на реката Пчиња, а на исток Во минатото доста беше популарно од Овчеполието во ридско рамнинските излетничкото место околу метеролошката предели на овој дел од Македонија се станица и манастирот Ѓуриште. Најавите располани десетина преубави села. дека на само пет километри од тука ќе Засега таму може да се пронајдат жители поминува најсовремен автопат за Штип

25 мин.

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

19

втопат Скопје - Штип Моменталната состојба на мостовите на Пчиња

Зоран Тасев

градоначалник на Свети Николе

Н

ашиот град ќе дојде на само 37 км од Скопје и тоа ќе се случи многу брзо. Свети Николе има многу да понуди на инвеститорите, а наша најголема предност е и тоа што имаме огромни површини на слободно земјиште. Бидејќи сакаме автопатот да го пречекаме спремни, за градот веќе изготвивме нов генерален урбанистички план со модерни населби и парцели за живеење, а планираме и индустриска зона од 10 хектари.

и Скопје, дополнително го зголемија интересот за овој крај. А кој не би сакал да поседува плац опкружен со борова шума и прекрасен поглед на околината кој е само на 15, 20 минути и од Скопје и од Штип. А сето тоа да го чини само седум евра квадрат според сегашните

цели“, вели Тасев. И навистина после јавувањето на неколку од огласите истакнати за продавање на плацеви во овој регион утврдивме дека градоначалник на Свети Николе не претерува со промоцијата на неговиот регион. Според нашето мини

Се реставрира и патот Велес- Штип

Ж

ителите на Штип изгледа наеднаш ќе добијат и премногу инфраструктурни придобивки после неколку децении целосна изолација. Како што може да се забележи на теренот, а ни потврди и директорот на Јавното претпријатие за државни патишта Георгиевски, во април е планиран почетокот на До 2015 година се планира целосна реставрацијата и реконструкција проширувањето на правецот Велесдолжина од 9,2 км ја отпочнуваме на клучниот Штип и санирање со градба уште оваа пролет, а инфраструктурен на многуте црни точки паралелно на тоа мај јуни треба јазол во Македонија да се отпочне последната траса, и една од најцрните помеѓу Лозово, Сарамзалино и точки со најмногу Кадрифаково. Проценките се дека сообраќајни несреќи, патот некаде кон крајот на 2015 година Велес Штип. треба да е готова целата траса“, вели „Патот од Велес до Штип ќе се Георгиевски. реставрира и проширува. Ги Оваа делница од околу 40 километри исправаме тие црни точки каде што во моментов е главна врска помеѓу се оштрите кривини. Моментално Повардарието и цела источна на тој пат е дозволеното движење Македонија. Постоечкиот пат е широк е од 40 до 60 км, а според новиот едвај шест метри и постојано е проект кој сега го изведуваме обележан со полна линија што значи треба да е 80 или 90 км на час дека многу ретки се можностите за што е значајно подобрување. претекнување. По истиот пат не ретко Проектот ќе се реализира со заем од се движи и земјоделска механизација Европската банка, а првата делница како и добиток и запрежни коли. од Велешката клучка до Лозово со

Капитал број 749 07.03.2014

www.kapital.mk

20 Cover story Владо Ивановски Горно Коњаре

О

чекувањата од автопатот ни се навистина големи. Иако и сега сме релативно блиску и до Скопје, Куманово и Свети Николе поради лошата инфраструктура и немањето работа младите емигрираат кон големите градови. Автопатот ако тоа не го спречи целосно тогаш сигурно ќе го намали интензитетот и ќе створи предуслови за нашите деца од овие краишта да останат дома и тука да го градат своето семејство и својата иднина.

истажување до солидна локација која ќе е истовремено во убава природа и во близина на новиот автопат може да се дојде по цена која се движи од 4 до 8 евра за метар квадратен. Навистина солидна сума споредена со скопските излетнички места со назнака дека цената на имотите во регионот за кој што разговараме допрва ќе расте.

СелатапоПчињаќестанатвистинскихит

О

д целокупната и целодневна репортажа по трасата на новиот автопат, нешто најубаво и најживописно што видовме се селата по долината на реката Пчиња. Иако Долно, Средно и Горно Коњаре се наоѓаат на нецели десетина километри северно од познатото излетничко место бањата Катланово, за нив ретко кој слушнал. Веројатно нивната досегашна инфарстуктурна отсеченост допринесла природата во овој крај да остане нечепната како и изворните вредности и карактерот на самите луѓе. Тие пак иако се со различна етничка и верска припадност живеат сложно со децении и векови. Прошетката низ овие села и дружењето со мештаните најмногу потсеќа на брилијатните дела на Марк Твен за едноставниот и убав живот на луѓето по долината на реката Мисисипи. Во сета таа атмосвера очекувате во секој момент по Пчиња која на овој потег е доста широка да се појави уште некој параброд кој би ја комплетирал сликата од расказите на генијалниот Твен. Ова последно и не е толку неверојатно ако се знае дека токму тука е планирано да поминува најгомиот инфраструктурен предизвик на балканското гредежништво, пловниот Канал Дунав-Морава-Вардар. Главна дебата во овие села деновиве е зошто мостовите над Пчиња од новиот автопат ќе бидат високи повеќе од 20 метри како што е најавено. Според едни градителите се плашат од подземните инсталации на некогашната ЈНА која имала неколку бази во тој регион, а според други тоа е поради скорешното градење на каналот Дунав-Морав-Вардар и поради катарките и оџаците на големите бродови кои ќе поминуваат токму низ нивните села.

КаКо о да се зголеми соработКата соработКата К на домашните Компании омпании со странсКите ите инвеститори? Почитувани читатели, Втора година по ред на медиумскиот пазар, Капитал подготвува едиција со наслов “Сите Странски инвестиции“ која ќе направи сеопфатна анализа на странските вложувања во земјава – од преземањата на најголемите домашни компании коишто почнаа кон крајот на деведесеттите години, па до најновите фабрики што никнуваат во слободните економски зони денес, како и гринфилд инвестициите низ територијата на целата наша држава. Едицијата ќе излезе од печат на 28 март 2014 година. Во време кога се зголемува бројот на странски компании кои сакаат да инвестираат во Македонија, а оние кои веќе инвестирале го зголемуваат обемот на своето работење во земјава, Капитал анализира кои се ефектите од досегашните ефекти за македонската економија и како тие да станат уште поголеми. Во најновата едиција Странски инвестиции ќе читате: XX Сите ефекти од странските инвестиции за македонската економија; XX Како да се зголеми соработката на домашните компании со странските инвеститори?

XX Кои се индустриите кои привлекоа најмногу инвестиции?

XX Кои се новите инвеститори кои ќе инвестираат во Македонија?

XX Што нудат земјите кои најмногу привлекуваат странски инвестиции?

XX Кои се земји кои најмногу привлекуваат странски директни инвестиции?

Во оваа едиција ќе можете уште да проследите: XX Интервјуа и профили на главните извршни директори (CEO) на најголемите странски инвеститори во Македонија XX Профили на компаниите коишто инвестирале и нивните компании-мајки во земјата од каде доаѓаат XX Интервјуа со експерти за проблематиката на странските инвестиции XX Анализа на секторите од коишто доаѓаат инвеститорите и перспективите за нивната работа во иднина XX Интервјуа со консултанти и независни експерти и адвокати кои работат на проблематиката на странските инвестиции во земјата

Ве известуваме дека во наредните денови и недели изданијата на Капитал Медиа Гроуп повеќе ќе пишуваат и ќе информираат на оваа тема. Се читаме...

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110 ЛИцE зА КонтАКт: БоБан ЃорЃиевски

Капитал број 750 14.03.2014

22

www.kapital.mk

анализа: КаКо работеа банКите во 2013?

банКарите билдаат профити и во време на Криза и Кредитн

Profitot na banki Кредити (во милиони евра)

3.551

3.553

1 Комерцијална банка

2 Стопанска банка Скопје 3 НЛБ Тутунска банка

Кредити (милиони евра) 853 286

871

657

4 Охридска банка 5 Уни Банка

110

6 Стопанска банка Битола

79

7 ТТК Банка

75

јануари 2013

8 Централна Кооперативна банка

502

530

3.586

3.576

40

531

3.645

3.627

3.657

Промена 2,50%

Државни хартии од вредност (милиони евра) 84,6

Промена 1316,0%

Нето добивка (милиони евра) 1,3

9,30%

20,5

18,5%

2,5

6,10%

2,70%

4,00%

194,7

117,6

14,6

21,70%

5,1

2,90%

12,9

71,00%

532

59,8

530

252,0%

5836,0%

-12,0%

-49,7%

838,0%

22300,0%

16,1

10,2

Промена -85,90%

1,06

0,35 0,87 -0,8

24,40%

25,00%

20,00%

-30,40% 29,70%

Извор: НБРМ, Финансиски извештаи доставени до Берза

537

530

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

23

на суша

ite Pogolem za 58%!

3.779

3.668

банките ла инвестирале ни 25 повеќе пари во% државни записи, а одобриле сам о повеќе кредит6,и4%

555 538

декември 2013

3.658

Банките несомнено добро работат и во време кога 3.717 кредитирањето е сведено 3.680 на минимум. Билансот на успех покажува дека сите банки заедно остварија вкупна добивка од 37,6 милиони евра лани, што е дури 58,2% повеќе споредено со годината претходно.

605 Овој фантастичен пораст на профитот во банкарскиот сектор 589 е остварен во услови кога кредитирањето е 579 зголемено за 6,4% на државни записи (во милиони евра) годишно ниво, додека пак вложувањата на банките во државни хартии од вредност пораснало за дури 25%. Според податоците од Народната банка, заклучно со декември, банките купиле државни записи и обврзници што ги издава Владата за финансирање на државниот буџет во вредност од 605 милиони евра. Ако на оваа сума се додадат уште 414 милиони евра што се извлечени од банкарските благајни во трезорот на Народната банка преку благајнички записи, произлегува дека сумата што е инвестирана во државни хартии од вредност надминува една милијарда евра.

krediti rediti davale

vo dr@avni zaPisi vlo@ile duri

milioni evra!

Капитал број 750 14.03.2014

24

www.kapital.mk

анализа: Како работеа банките во 2013?

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Б

фотографија:

фотоархива на Kапитал

анките несомнено добро работат и во време кога кредитирањето е сведено на минимум. Податоците покажува дека сите банки заедно оствариле профит од 37,6 милиони евра лани, што е дури 58,2% повеќе споредено со годината претходно. Најголем раст на добивките бележат средните банки, додека, пак, групата мали банки која со години работеше со големи загуби, минатата година го сведе негативниот финансиски резултат на помалку од милион евра. Кај големите банки е евидентирано намалување на добивката, но тоа се должи на влошените финансиски резултати на Комерцијална банка лани поради послабата наплата на кредитите и чистењето на билансите. Овој фантастичен пораст на профитот во банкарскиот сектор е остварен во услови кога кредитирањето е зголемено за 6,4% на годишно ниво, додека, пак, вложувањата на банките во државни хартии од вредност пораснало за дури 25%. Според податоците од Народната банка, заклучно со декември, банките купиле државни записи и обврзници што ги издава Владата за финансирање на државниот буџет во вредност од

605 милиони евра. Ако на оваа сума се додадат уште 414 милиони евра што се извлечени од банките од Народната банка преку благајничките записи, излегува дека сумата што е инвестирана во државни хартии од вредност надминува една милијарда евра. Што само е потврда за конзервативното работење на банките со најмал можен ризик. Годишните финансиски извештаи што ги доставија банките до Македонската берза покажуваат дека банкарите лани буквално навалиле по државните хартии од вредност. Најголема сума од својата актива од 194,7 милиони евра врзана за записи има Стопанска банка Скопје, што е три пати повеќе од 2012 година. НЛБ Тутунска банка го зголемила инвестирањето во записи за дури 59 пати и заклучно со декември лани, има салдо од 117,6 милиони евра. Салдото на пари стерилизирани во хартии од вредност на Комерцијална банка, пак, за една година пораснало за 13 пати, на 84,6 милиони евра. Дури и помалите банки почнале поинтензивно да вложуваат во државни записи и обврзници. Овие бројки покажуваат дека банкарите очигледно нашле начин како помалку да ги боли главата во време на криза, додека менаџерите на домашните компании, посебно на оние кои не им оди најдобро заради кризата, маки мачат заради слабата кредитна поддршка за бизнис секторот. Според податоците од Народната банка, кредитирањето на приватните фирми лани се зголемило за само 3,8% на годишна основа. Кредитната поддршка за компаниите лани најмногу ја зголеми Халк банка која го зголеми своето кредитно портфолио за 67,6%. Стопанска банка Битола и Прокредит исто така остварија двоцифрени стапки на кредитен раст за фирмите, додека кај останатите банки се забележува кредитна стагнација, па дури и пад на кредитирањето. „Банките имаат ликвидност и таа ликвидност во добар

дел е стационирана во хартиите од вредност емитувани од државата или од Народната банка. Приносот од тие хартии од вредност е значително помал од каматниот приход што банките би го оствариле со одобрување на нови кредити. Оттаму, јасно е дека за банките е поисплатливо да одобруваат нови кредити, мотивот постои, но мора да се биде прудентен. Секако дека банките помеѓу вложувањето во државни хартии од вредност и приватниот сектор би дале приоритет на приватниот сектор, но за тоа да се случи мора да бидат исполнети одредени услови. Тоа е постоење на добри проекти со прифатлив ризик. Ризик кој нема да го загрози работењето на компаниите, а ќе обезбеди одредена сигурност за наплата на одобрените кредити“, вели Маја Стевкова Штериева, главен финансиски директор на Комерцијална банка. Претседателот на Управниот одбор на Охридска банка, Јитка Пантучкова, слабата кредитна активност во банкарскиот сектор ја објаснува со капацитетот на приватниот сектор да добие и на време да ги враќа кредитите. „Ако клиентите на некоја банка не се во можност да ги враќаат кредитите на време, тогаш и банката на крајот на краиштата може да пропадне. Не може да постои добра и здрава банка ако нема исти такви клиенти. Затоа не станува збор за тоа дали сме ние како банките подготвени да кредитираме повеќе или помалку, туку дали приватниот сектор има капацитет да добие повеќе пари. Како банка мора да ги евалуирате сите показатели од работењето на фирмите бидејќи сепак ние работиме и правиме бизнис со парите на наши клиенти кои што ги

www.kapital.mk

депонираат како депозити. Тоа ви носи обврска да бидете многу претпазливи кому давате кредити. Не ми се допаѓаат констатациите дека банките во земјава се премногу конзервативни или дека се плашат да кредитираат бидејќи не е вистина. Вистината е дека секогаш сме подготвени да дадеме пари за добри проекти што имаат иднина и кои ќе донесат додадена вредност во економијата и позитивни ефекти за бруто домашниот производ“, изјави Пантучкова во интервју за Капитал. Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, објаснува дека слабото кредитирање е општа

Капитал број 750 14.03.2014

ќе зависи од самите банки. Народната банка може да го подобрува амбиентот за кредитирање и тоа го правиме, но централните банки не се семоќни“, изјави неодамна гувернерот Богов. Лоша вест за многумина бизнисмени кои никако не успеваат да добијат кредит од банките може да биде и најавата дека задолжувањето на државата со записи кај домашните банки во следните три години рапидно ќе се зголеми. Како што открива тригодишната Фискална стратегија на Министерството за финансии, во периодот од 2014 до 2016 година, државата ќе се обиде да се задолжи со записи за дури 500 милиони евра. Од нив, 162 милиони евра годинава, 165 милиони во 2015 година и уште 170 милиони евра во 2016 година.

Растат профитите на банките карактеристика во цела Европа и покрај сите мерки за негова поддршка кои ги носат централните банки. „Мерките што многу централни банки меѓу кои и Европската централна банка ги преземаат се навистина интензивни и иновативни. Но, кредитна активност нема. Причините се во проблематичните биланси на компаниите и банките, новата банкарска регулатива со која банките мора динамички да се усогласат, како и неизвесноста која владее. И мерките на Народната банка имаат одреден придонес во нашето постигнување. Не велам дека сме задоволни од тоа, но мора да го имаме предвид глобалниот амбиент бидејќи Македонија има мала и отворена економија со цврсти врски со европските економии. Година очекуваме благо забрзување на кредитниот раст на нешто над 6%. Нашиот банкарски сектор има потенцијал да обезбеди и повисока стапка. Но, сепак тоа најмногу

Анализата на осумте банки што доставуваат финансиски извештаи до берзата покажува дека седум од нив ја завршија минатата година со добивка, а само една банка објави загуба. Најголема добивка лани оствари Стопанска банка и тоа од 16,1 милиони евра, што е за 24,4% подобар финансиски резултат споредено со 2012 година. Банката во земјава евидентира благ раст кај речиси сите приходи од камати и провизии, а загубите поради ненаплатени кредити иако се зголемија, не предизвикаа поголеми проблеми што ќе се одразат негативно на финансиските извештаи. Меѓутоа, проблемот со наплатата на дадените кредити се одрази сериозно врз работењето на Комерцијална банка. Најголемата банка во земјава, Комерцијална, објави намалување на профитот од 85,9% на годишно ниво, со сепак ја заврши годината со добивка од 1,3 милиони евра. Од банката коментираат дека овој резултат е остварен во услови на влошување на кредитното портфолио. „Наплатата на кредитите оди тешко, особено поради лошата ликвидносна состојба на приватните фирми. Дури и годинава не се очекува значително подобрување на наплатата“, вели Штериева. НЛБ Тутунска банка, пак, пријави пораст на профитот од дури 25% споредно со истиот период лани. Билансот на успех на Тутунска покажува дека лани

25

е остварена добивка од 10,2 милиони евра. „Приходите од камати се намалени за 9% во најголем дел како резултат на намалување на кредитното портфолио кај приватните претпријатија и кај банки и штедилници, пониските каматни стапки кај кредитите, како и поради пониска состојба на пласирани средства во благајнички записи и намалени каматни стапки кај истите. Трошоците за камати исто така се намалени поради намалувањето на каматите на депозитите и пониското салдо на депозити од приватните претпријатија и државата. Нето приходите од провизии пак се зголемени за 2,9%. Сепак, вкупните приходи од работење се пониски за 6,4%, но оперативните трошоци се намалени за дури 20,1%“, објаснуваат од НЛБ Тутунска. Охридска банка минатата година оствари добивка од 2,5 милиони евра, што е за 20% повеќе од лани. Остварените нето приходи од камати лани бележат пораст за 9,9% споредено со 2012 година. Во анализираниот период нето приходите од провизии регистрираа пораст од 14% споредено со претходната година. Кај приходите од провизии од население пораст е забележан кај сите видови на провизии, додека кај приходите од провизии од компании значаен пораст е забележан кај приходите од провизии од платните промети и гаранциското работење. Вкупните оперативни трошоци во периодот јануари-декември споредено со истиот период претходната година се повисоки за само 1.8% и тоа кај оние трошоци кои се поврзани со зголемените активности, додека кај другите видови на трошоци забележано е намалување како резултат на начинот на управување и воспоставената зајакната контрола на трошоците, интерниот план и реализираните иницијативи за заштеди“, пишува во образложението од Охридска. Уни банка објави дека минатата година остварила добивка од еден милион евра, меѓутоа на годишно ниво, добивката е намалена за 30%. Банката бележи благ пораст во приходите од камати и провизии и расходите за вработени и амортизација, но намалувањето на добивката според билансот на успех најмногу се должи на намалувањето на останатите приходи од дејноста.

Капитал број 750 14.03.2014

26

www.kapital.mk

анализа: КаКо работеа банКите во 2013?

ТТК банка пак, оствари добивка од речиси 870 илјади евра, што е за 30% повеќе од остварениот финансиски резултат во 2012 година. „Остварениот финансиски резултат по оданочување за 2013 година е резултат на зголемената оперативна ефикасност, доброто управување со каматната политика и одржување на квалитетот на кредитното портфолио. Остварените нето приходи од камати бележат зголемување за 15% во однос на истиот период минатата година, и покрај континуираното намалување како на активните, така и на пасивните каматни стапки. Зголемениот обем на активности, особено во доменот на домашниот платен промет, придонесе за нето приходите од провизии да ја надминат бројката од 2012 година за 2,4%. Оперативните расходи минатата година се намалени за 1,2%, како резултат на намалените трошоци за наемнина, трошоци за амортизација, трошоци за енергија, греење и ладење. Издвоените исправки на вредност бележат намалување, како резултат на континуираното превземање на мерки за подобрување на наплатата на побарувањата“, пишува во образложението од ТТК банка. Стопанска банка Битола после подолго време работење со негативен финансиски резултат, минатата година ја заврши со добивка од околу 350

специјален прилог

4

АПРИЛ 2014

илјади евра. „Она што може да се констатира по објавувањето на годишните резултати е дека Банката по неколку годишни паузи за прв пат прикажува позитивен финансиски резултат, што само ја потврдува исправната деловна политика на менаџментот. Во контекст на подобрувањето на финансиските резултати Банката ќе продолжи со преземање на соодветни мерки и активности за наплата на нефункционалните кредити и продажба на преземениот имот како и контрола на трошоците со цел понатамошно подобрување на финансискиот резултат. Курсот на Банката и понатаму ќе биде насочен кон одржување на трендот на раст на нето приходите од камати и провизии со што би се создале услови за дополнително подобрување на финансискиот резултат и покрај неповолната економска состојба во земјата и светот како последица на светската финансиска криза“, објаснуваат од Стопанска банка Битола.

Се намалува вредноста на преземениот имот од хипотеки

Банките продаваат запленет имот од хипотеки вреден 95 милиони евра, покажуваат најновите податоци од Народната банка. Споредено со претходната 2012 година, вредноста

на преземениот имот од хипотеките е намалена за 15,6%. Деловни простори, фабрики, машини и опрема, станови и куќи влегоа во барабанот на извршителите бидејќи банките не успеваат да ги наплатат дадените кредити, меѓутоа, намалувањето на вредноста упатува на тоа дека банките се ослободуваат од овој имот преку продажба или пак, тоа се должи на новата регулатива од Народната банка според која вредноста на овој имот секоја година ќе се намалува во билансите на банките по 20% доколку не го продадат. Банкарите објаснуваат дека активирањето на хипотеките е последната и нај непосакувана мерка за наплата на одобрените кредити. Велат дека претходно се обидуваат да најдат начин како да им помогнат на клиентите да не дојде до ангажирање на извршителите. Лошите кредити што банките не можат да ги наплатат заклучно со јануари годинава достигнаа 427 милиони евра. Од нив, 100 милиони евра се спорни за наплата од граѓаните и дури 327 милиони евра одобрени за фирмите. По одделни сектори, за најпроблематични должници важат трговските компании, индустријата, хотелите и рестораните како и фирми што се занимаваат со дејност во врска со недвижен имот.

ОФТАЛМОЛОГИЈА

ЛЕКАРСКАТА ГРИЖА ЗА ЗДРАВЈЕТО НА ОЧИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА, СЛОБОДНО МОЖЕ ДА СЕ КАЖЕ ДЕКА Е НА НАВИСТИНА ВИСОКО НИВО. ВО ИЗМИНАТИТЕ НЕКОЛКУ ГОДИНИ СЕ ОТВОРИЈА МНОГУ НОВИ ОЧНИ КЛИНИКИ, СЕ НАБАВИ НАЈСОВРЕМЕНА АПАРАТУРА, ДОСТАПНИ СЕ НАЈСОВРЕМЕНИТЕ ОЧНИ ПОМАГАЛА... ПАЗАРОТ ДЕФИНИТИВНО Е РАЗДВИЖЕН ВО ОВОЈ СЕГМЕНТ “КАПИТАЛ“ ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ДЕТАЛНО ВЕ ИНФОРМИРА: Кои најсовремени офталмолошки услуги можат да се добијат во Македонија?  Кои се клиниките-лидери во лекување и третман на очните болести?  Наочарите се неопходност за многумина, но и неизбежен моден детаљ. 

Кои се брендови можете да ги најдете на македонскиот пазар?  Кои се актуелните трендови?  Како да го одберете вистинскиот модел за Вас? 

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 750 14.03.2014

www.kapital.mk

INTERvIEw интервју 28

^incia BrunO диреКтор на Канцеларијата иче во СКопје

EnErgEtikata i infrastrukturata mO@at da privlE^at mnOgu italijanski invEsticii vO makEdOnija XX На 11 март организиравте бизнис форум за бизнис можностите поврзани со инвестициските проекти во секторите инфраструктура и енергетика во Македонија, на кој учествуваа 30 италијански и 50 тина македонски компании. Кои се причините за оваа иницијатива? Идејата да се организира оваа иницијатива беше двојна: да се искористи поволниот момент на важни проекти во секторите енергетика и инфраструктура во Македонија и да се претстават овие проекти на италијанските компании, со цел да им се даде можност да влезат на пазарот и да го валоризираат нивното искуство, капацитет и know -how преку учество на меѓународни тендери и партнерство со локални компании. На Форумот беа презентирани можностите поврзани со инвестициските проекти за изградба на патишта, железница, мали хидроцентрали, можностите за производство на електрична енергија од обновливи извори, инфраструктурните проекти на градот Скопје, изградба на болници и слично. Многу е важно што вашата земја како стратегија за излез од економската криза ја избрала реализацијата на капитални инвестиции, кои е предвидено во следните три до пет години да надминат пола милијарда

евра, со финансирање од европските фондови, ЕБРД, Светска банка итн. Форумот го организираше Агенцијата ИЧЕ во рамките на проектот: ”Балкан: Од стабилизација кон реконструкција”, регионален проект кој е финансиран од Владата на Италија, што ги вклучува Македонија, Албанија, Србија, Хрватска, Босна и Херцеговина, Црна Гора и Косово, и се состои во прибирање и објавување информации во врска со секторите од најголем интерес за италијанските компании. Во случајот на Македонија, проектот е активен во рамките на Канцеларијата на ИЧЕ во Скопје уште од 2012 година и е фокусиран на секторите: инфраструктура, енергија, животна средина и земјоделство.

XX Какво е присуството на италијанските фирми во Македонија? Присуството на италијански фирми во Македонија е добро, но сепак с$ уште под потенцијалот на двете земји. Трговската размена е во постојан пораст во последните 10 години (со исклучок на периодот 2010/2011 година, кога се почувствува негативниот ефект на светската економска криза), и во овој момент на годишно ниво е нешто повеќе од 700 милиони евра. Италија е на 5-то место како партнер во трговската размена на Македонија,

после Германија,Србија, Грција и Британија. Италијанските компании и марки се присутни во секторите типични за производите “made in Italy”, како потрошни добра за лична употреба и за домаќинство, лесна индустрија, апарати и опрема за домаќинство и сл. но, и во секторите на “модерната економија”, како производство на електрична енергија од обновливи извори, заштита на животната средина, информатички технологии итн. Според податоците на Народна банка на Р. Македонија, вкупните италијански инвестиции во Македонија се околу 63 милиони евра. Но, овој податок треба да се разгледува внимателно, бидејќи бројни италијански инвестиции во Македонија се реализирани преку други земји како Лихтенштајн, Холандија и Швајцарија. Стратегиите за влез на италијанските компании во Македонија ги следеа условите на пазарот- во 90-тите години се реализираа приватизациите на Макстил од страна на групацијата Дуферко и на Технички гасови од страна на групацијата Сол. Од 2010 и 2011 година, со промената на нормативата за странски инвестиции во Македонија, забележавме зголемен интерес од страна на италијанските компании за инвестиции во производство, како гринфилд, така и заеднички вложувања со македонски партнери. Во 2010

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

интервју година се реализираше Витек, првата италијанска инвестиција во слободната зона Бунарџик во Скопје, од страна на италијанските компании Текнохосе и Витилло гроуп, а во моментот е во завршна фаза изградбата на втората фабрика. Станува збор за инвестиција која надминува 11 милиони евра со која се создадоа повеќе од 150 нови работни места. Се надеваме дека примерот ќе го следат и други италијански компании кои во Македонија ќе ја видат можноста за создавање на една производна платформа, од каде ќе можат со конкурентни цени да ги опслужуваат пазарите на Европа, Русија и Украина. Ваков тип на стратегии веќе применуваат италијанските компании во Србија, Романија, Албанија и Бугарија, каде веќе постои сериозно присуство на италијански производни компании. Во случајот на Македонија, покрај интересот за инвестиции во лесна индустрија, во изминатиот период постои и зголемен интерес за концесиите на земјоделско земјиште во државна сопственост. Само на последниот тендер за концесија на земјоделско земјиште учествуваа пет италијански компании и се надеваме дека некои од нив и ќе добијат концесии и земјиште и ќе имаат можност да ги пренесат италијанските традиции, знаења и искуства во одгледувањето на земјоделски култури, преработката, маркетингот итн. Станува збор за инвестиции кои ќе донесат развој, отворање на нови работни места, со ефекти на синергија и екстерналии (спиловер) во руралните подрачја на земјата.

XX Како италијанските фирми ја оценуваат бизнис климата во Македонија? Генерално гледано, доста позитивно. Законската рамка за инвестиции, данокот на добивка и даночните олеснувања, можностите да се користи квалификувана работна сила по конкурентни трошоци, ја прават Македонија атрактивна земја за странски инвестиции. Сепак, би споменала неколку слабости поврзани со тендерите за јавните набавки. Се случува меѓународни тендери да се објават само на македонски јазик, со тендерска документација која е нејасна во смисла на услови за учество или потребна документација, слабости во системот на вреднување на понудите и сл. Судството е уште една слаба точка.

На 11 март Канцеларијата ИЧЕ во Скопје организираше италијанско-македонско форум за бизнис можностите поврзани со инвестициските проекти во секторите инфраструктура и енергетика во Македонија, на кој учествуваа 30 италијански и 50 тина македонски компании. За резултатите од овој форум разговаравме со Чинциа Бруно, директор на Канцеларијата ИЧЕ во Скопје во интервјуто зборува како да се искористат потенцијалите на соработка помеѓу Италија и Македонија, за интересот за инвестирање на италијанските компании во Македонија, за пречките со кои се соочуваат оние кои веќе инвестирале во земјава и за многу други интересни теми. Судските процеси, посебно поврзани со спорови од областа на облигационите односи и Законот за трговски друштва, се долги и комплексни, и не секогаш одговорноста на прекршителите е адекватно оценувана....Сите ове работи ги обесхрабруваат странските инвеститори...

XX Каква поддршка и помочш може да добијат италијанските компании од канцеларијата на ИЧЕ во Скопје? Канцеларијата на ИЧЕ во Скопје работи од 2000 година, и во овој период од 14 години имаме опслужено повеќе од 3.500 италијански компании на различен начин, информации за различни сектори на пазарот, предложени стратегии за настап на пазарот, идентификување на локални партнери, основање на компании и договори за заедничко вложување, помош при реализација на гринфилд инвестиции и слично. Нашите услуги вклучуваат и објавување на економски информации за земјата, информации за меѓународни тендери, бизнис можности, можности за индивидуална промоција по мерка на компаниите, правна помош при разрешување на стопански спорови... Наша силна страна, на што сме посебно горди, се пакетите услуги за италијанските инвеститори во Македонија, кои опфаќаат повеќе фази: помош при евалуација на проектите и бизнис идеите, помош при преговорите со локалниот партнер или со Владата (доколку се работи за инвестиција во слободните економски зони или за државна концесија), поддршка при старт на инвестицијата, дефинирање на локација, селекција

С$ поголем е интересот за инвестиции во земјоделие

В

29

о случајот на Македонија, покрај интересот за инвестиции во лесна индустрија, во изминатиот период постои и зголемен интерес за концесиите на земјоделско земјиште во државна сопственост. Само на последниот тендер за концесија на земјоделско земјиште учествуваа пет италијански компании и се надеваме дека некои од нив и ќе добијат концесии и земјиште и ќе имаат можност да ги пренесат италијанските традиции, знаења и искуства во одгледувањето на земјоделски култури, преработката, маркетингот итн. Станува збор за инвестиции кои ќе донесат развој, отворање на нови работни места, со ефекти на синергија и спиловер во руралните подрачја на земјата.

на персонал и добавувачи, како и во административните процедури поврзани со добивање дозволи и лиценци. Не помалку важна е нашата поддршка при учество на италијански компании на меѓународни тендери во Македонија, која вклучува купување на тендерска документација во име и за сметка на клиентот, консултација при подготвувањето на понудата и информации за резултатот од тендерот.

XX Што предвидува вашата работна програма за 2014 година? Оваа година за прв пат ќе го организираме италијанскиот фестивал во Скопје, чија програма опфаќа голем број настани со кои заедно ќе го прославиме Денот на италијанската република, 2 јуни, и семестарот на италијанското претседателство на Европската комисија, кои вклучуваат: кулинарски курсеви за македонски готвачи, недела на италијанската кујна во Македонија со дегустација на типични италијански производи, модни ревии и сл. Овој фестивал е потврда за се поголемото внимание на италијанските институции и на Италија кон Македонија. Планираме меѓу другото и да им ги презентираме на италијанските компании конкретните можности за инвестирање во Македонија во следните сектори: автомобилска индустрија, агро-прехранбена индустрија, чевларска и текстилна индустрија и ИЦТ, со организирање на семинар Tehnology Days Macedonia.

Капитал број 750 14.03.2014

30

www.kapital.mk

Јавно управување

растат вработувањата во Државните институции

Za dve godini potro evra Za privremeni пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Р

ечиси 9 милиони евра потрошиле државните и јавните институции за ангажирање на привремени вработувања во последните две и пол години . Според анализата која ја направи Капитал, користејќи ги информациите од Бирото за јавни набавки, најмногу услуги од Агенциите за привремени вработувања во наведениот период користеле општините, јавните претпријатија, образованите и здравствените претпријатија, како и министерствата. Највисоката сума која била платена изнесува 106.200.000 денари односно 1,7 милиони евра, а ја исплатило јавното претпријатие Комунална хигиена Скопје во јуни 2012 година. Покрај Комунална Хигиена, привремени вработувања во изминатите две години направиле и јавното претпријатие за државни патишта, Улици и патишта, јавното сообраќајно претпријатие... Од институциите најмногу Од почетокот на 2012 година повеќе кадри преку ваквите милиони евра ќе одво државни институции и јавни претпријатија специјализирани агенции за и Владата годинава за привремени вработувања потрошиле околу 9 милиони евра за услуги пр ив ремени вработувања ангажираат општините. од агенции за привремени вработувања, Така, во последните две покажа истражувањето на Капитал базирано години, тендери за користење на податоците од Бирото за јавни набавки. на услуги на агенциите за Иако државата предвидела во буџетот 2,4 привремени вработувања распишале Кочани, Охрид, милиони евра за предвремени вработувања за Берово, Гази Баба, Илинден, изминатите две години, потрошени се близу Чешиново-Облешево, четири пати повеќе - 9 милиони. Иако праксата Куманово, Бутел, Велес, општини користе ус луги на привремените вработувања требаше да биде Кавадарци. од Агенциите за прле ивремени Од министерствата, пак, прекината уште пред две години, податоците вработувања во изминатиот период, покажуваат дека тие и понатаму на големо се само Министерството за користат за да се вработуваат нови луѓе посебно земјоделство, шумарство и во општините и јавните претпријатија. водостопанство и Управата за јавни приходи имале потреба од евра за привремени вработувања, а потрошени за привремени вработувања привремено ангажиран кадар. во 2012 година 865.000 евра. Сепак, реализирани во текот на 2013 година. Во Кои институции прават податоците до кој дојде Капитал, 2012 година пак за услугите на агенциите најмногу привремени покажуваат дека за привремени за привремени вработувања кои ги вработувања? вработувања биле потрошени многу користеле повеќе државни и јавните Според податоците од буџетот за 2014 повее пари од оние кои биле предвидени институции биле потрошени 3,2 милиони година Владата планира да потроши во буџетот, односно дури 9 милиони евра. Во првите три месеци годинава, 1,4 милиони евра само годинава за евра од почетокот на 2012 година па до пак, за привремени вработувања се привремени вработувања. Минатата почетокот на март годинава. Најголем потрошени 337 илјади евра. година, Владата одвоила 1,6 милиони дел од нив или 5,1 милион евра се Најмногу услуги за привремени

1,4 13

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

Јавно управување

31

o[eni 9 milioni i vrabotuvawa! вработувања во изминатите две години користеле јавните претпријатија и општините. Јавното претпријатие Комунална Хигиена Скопје е на чело на институциите кои најмногу ангажирале привремени вработувања. Во јуни 2012 година и во јули 2013 година Комунална Хигиена ги користеле услугите на агенцијата за привремени вработувања Мотиви на која и платила вкупно 3,26 милиони евра. На трето место е јавното сообраќајно претпријатие Скопје кое во 2013 година склучило два договори со Агенцијата за привремени вработувања Контакт бизнис во вкупна вредност од 1,64 милиони евра. Следи Борис Трајковски дооел која за ангажирање на привремени вработувања 2012 година платила 297 илјади евра. Универзитетот Свети Кирил и Методиј, поточно Медицинскиот и Економскиот факултет, во 2012 и 2013 година ангажирале привремени вработувања за кои на специјализирани агенции им платиле 553 илјади евра. Практиката на привремени вработувања требаше да биде напуштена пред неколку години, но оваа старо-нова мерка повторно станува популарна од 2012 година кога Владата најави неколку анти-кризни мерки за намалување на невработеноста. Така тогаш објави на оглас на ангажирање на 4.000 привремено вработени лица, од кои половина беа ангажирани преку општините, а 2.000 од Владата. Според она што тогаш го соопшти Владата, стануваше збор за ангажирање на сезонски работници, пред се од јавните претпријатија, чија плата тогаш се проценуваше на 7.700 денари месечно.

Привремените вработувања се измислена категорија?!

И додека Владата ваквиот тренд го правда како анти-кризна мерка со која сака да ја поттикне вработеност, домашните и странските аналитичари внимателно ги следат ваквите случувања. Сара Едлер, претставник на Меѓународна организација на трудот на последната конференција организирана за вработување на младите во земјава изјави: „Високата стапка на невработеност кај младите во Македонија не е единствениот проблем. Од меѓународен агол, поголем проблем се привремените вработувања и тоа што високо образовани млади луѓе работат на места кои посоодветно би ги покриле оние со средно или основно образование“, рече тогаш Едер. Неодамна и професорот по јавна управа и декан на Правниот факултет, Борче Давитковски рече дека македонските

И Европската комисија има забелешка за привремените вработувања

В

о последниот извештај Комисијата пишува: „ Правната рамка за јавната администрација продолжува да биде фрагментирана, што влијае на нејзиното единство, транспарентност и отчетност. И покрај неколкуте измени, фокусот на новите закони кои се однесуваат на статусот, правата, должностите и одговорноста на лицата вработени од страна на државата остануваат ограничени во однос на бројот на институции. Голем број вработените поради тоа се предмет на специфични закони и / или општи трудовото право и колективното договарање. Ваквата фрагментација попречува собирање на релевантни податоци за јавната администрација. Официјалните бројки за вкупниот број на вработени во јавниот сектор, како постојани така и привремени, се уште не се достапни, што прави тешко да се измери напредокот во остварувањето на транспарентност и реформските цели“, пишува во извештајот.

закони не познаваат категорија на привремени вработувања. На ваквата пракса со години забележува и Европската комисија во извештаите за напредокот на Македонија. Во дел од нив дури упатува и барање вработените со привремени статус да се трансформираат во трајно вработени, процес кој се уште не е целосно завршен. Став побаравме и од Агенциите за привремени вработувања, особено од оние преку кои токму во изминатите години се ангажирал ваков кадар. Најголем дел од нив не сакаа да зборуваат на оваа тема. Одговор добивме само до Агенцијата за привремени вработувања „Партнер“ кои, пак, велат дека многу малку соработуваат со јавната администрација. Оттаму велат дека само 15% од договорите ги имаат со државните и јавните институции, а меѓу нив најчести клиенти се општините, училиштата, градинките. „Ние многу малку соработување со јавните институции. Само 15% од вкупниот број договори се со нив. Меѓу нив најбројни се општините, училиштата, градинките. Најчесто станува збор за договор од месец до три месеци. Голем број од вака ангажираните лица потоа добиваат договори за трајно вработување, а на периодот за привремено ангажирање се гледа како пробен период за кандидатот кој е така вработен“, вели Раде Ненадиќ од Агенцијата за привремени вработувања „Партнер“. Инаку, при ангажирање кадар со посредство преку агенција, според законот, работникот не се води како вработен во фирмата. Агенцијата го вработува лицето и го испраќа да работи во компанијата, а за тоа според новите законски измени мора преку посебни пресметки за плата да ги

Кога според закон се ангажираат привремени работници?

XX замена на привремено отсутен работник XX привремено зголемен обем на работа XX сезонска работа XX работа на проект XX специфични неконтинуирани работи кои не се дел од претежната дејност на работодавачот корисник и XX непредвидливи краткотрајни активности што се јавуваат во вршењето на претежната дејност на работодавачот корисник. исплаќаат придонесите на привремено вработените. Договорот според закон се потпишува најчесто за неколку месеци, најмногу до една година. По овој период, според кажувањата од агенциите, најголем број од вака ангажираните лица трајно се вработуваат, во што голем дел од познавачите гледаат само дополнителен вентил за партиски вработувања. Но, неодамна јавноста беше сведок на еден настан кој упатува на тоа дека во некои јавни институции и претпријатија во сопственоста на државата привремените вработени имаат таков статус и по неколку години. Пред две недели околу 200 вработени во ТЕЦ Осломеј излегоа јавно да протестираат и да побараат решавање на нивниот статус, бидејќи според нивните кажувања, веќе неколку години се ангажирани преку агенција за привремени вработувања, а дека се уште немаат добиено трајно вработување.

Академија за контролинг

“Ниво 1 – Контролинг систем”

23-25 април 2014, Капитал Академија, Скопје

Капитал Академија во соработка со МЦБ едукација од Белград, организира Академија за контролинг која е направена по лиценца на германската Controlling Akademie Munich. Таа e соодветна на нивната “Диплома програма”, која е стандардна за германскиот контролинг. Академијата за контролинг се состои од 5 сесии (тренинзи) по 3 дена:

Техника во контролингот

+ Ниво 1 – Контролинг систем + Ниво 2 - Контролинг алатки + Ниво 3 - Контролинг планирање

Луѓето во контролингот

+ Ниво 4 - Психологија во контролингот и известување + Ниво 5 - Тимска работа, анализа на проблемот и презентација Првото ниво (Контролинг систем) ќе се реализира во периодот од 23-25 април 2014, во просториите нa Капитал академија во Скопје. Следните нивоа (2,3,4, и 5) ќе се реализираат во периодот од мај до октомври 2014 година. НАЧИН НА РАБОТА НА AКАДЕМИЈАТА ЗА КОНТРОЛИНГ + Академијата за Контролинг е соодветна на Controlling Akademie Munich. Сите материјали се преведени на српски јазик и адаптирани на домашната терминологија и окружување. Начинот на работа и методологијата е 100% идентична како и во Минхен. + Ниво 1, 2 и 3 се занимаваат со техничките алатки на контролингот (управувачко сметководство), додека нивоата од 4 и 5 се занимаваат со луѓето во контролингот. + Можно е одделно да се посетува техничкиот дел (Ниво 1, 2, 3) и делот околу луѓето во контролингот (Ниво 4, 5). + Работа во мали групи, што гарантира висока интерактивност. + Специфика на Академијата е тоа што не постојат PowerPoint слајдови, туку тренерот активно црта и визуелизира. Овој метод се покажа како најдобар начин за пренесување на знаењето. + Академијата за контролинг е исклучително практична со што, покрај цртањето, на тренингот ќе имате прилика да видите и многу ефектни контролинг извештаи изработени во Excel (Ниво 4 -Психологија во контролингот и известувањето).

Controller Akademie Munich (CA) Controller Akademie Munich (CA) е основана 1971 година и е најголемата светска компанија специјализирана за обуки за контролинг. CA има повеќе од 50 различни тренинзи за контролинг, а најпозната е по “Диплома програмата“ од 5 нивоа. На CA обуките поминаа повеќе од 50.000 контролери и CA е синоним за “Контролинг на германски начин”. “Диплома програмата” е општ прифатен стандард за контролери во германските компании. http://www.controllerakademie.de

За кого е наменета академијата? Академијата е наменета за сите професионалци во контролингот и финансиите: контролерите, шефовите за контролинг, план и анализа, репортинг, економика, перформанс менаџмент, известување, аналитика, буџетирање, sales controlling, CAPEX controlling, фабрички контролери, IT controlling, business inteligence аналитичари, претпријатија кои го имаат имплементирано SAP стандардот и сл.

Академија за контролинг

made in germany

Ниво 1 - контролинг систем + Контролинг системот • Поставување на цели, планирање и навигација • Принципи на контролингот • Холистички пристап на контролингот • Утврдување на ROI таргетот • Однос помеѓу менаџерите и контролерите + Управувачко сметководство • Контролерска коцка на трошоци • Full costing (DM, DL, MOH) или marginal costing (VT, FT).

• Планирање на трошоците за кост центрите • Цена на чинење (product costing) • Contribution 1 i contribucioni P&L + Донесување на одлуки во контролингот • Микс на производите • Рабат- колку дополнителни количини се потребни?

• Одредување на BEP Break Even Point • Анализа на варијансата + Корпоративно планирање • Стратешко, оперативно и реактивно планирање • BCG матрица • Quo vadis матрица • PLC Product Life Cycle • SWOT анализа • Конкурентен профил • Стратешки план за 1 А4 страница + Улогата на контролерите • Контролерот како бизнис партнер на менаџерот • Организација на секторот за контролинг Ниво 2 - Алатки на контролингот +Цена на чиниње • Формирање на цената на чинење • Да се купи или произведе • Target costing • Target contribution • KANO model • Value и Cost drivers • 4K за одредување на продажните цени + CAPEX controlling • NPV, IRR, Payback, DPP, PI • Анализа на чувствителноста и примена во Excel • 10 заповеди за Business case + Контролинг на фиксните трошоци • ABC Activity Based Costing • ZBB Zero Based Budgeting • Совети за контрола на фиксните трошоци + Продажни контролинг алатки • Портфолио на купувачите • ABC/1-2-3 матрица

• Продажна платформа • Коефициенти на трансформација • Customer P&L • Холистички пристап на продажните менаџери + Финансиски контролинг • 3 финансиски извештаи (BU, BS, CF) • 3 видови на Биланси на успех (cost summary, cost of sales, contribucioni P&L) • Меѓусебна поврзаност на извештаите • Финансиски триаголник (ликвидност, профитабилност, задолженост) + Value based controlling • EVA Economic Value Added • EV Enterprise Value Ниво 3 - Контролинг планирање + SOF анализа на компанијата • Стратегија • Оператива (controlling) • Финансии + Припрема за буџет • Дизајн оквир за буџет • Клучни елементи на бизнис планот • Риск менаџмент • Формирање на цени на чинење • Анализа на претходните резултати + Подготовка на буџет (буџетирање) • Планиран MRA Management Result Account • Планиран Биланс на успех по две методи (cost summary i cost of sales) • Плански биланс на состојба, cash flow и рацио анализа • Организирање на состаноци за буџет • Финансиска анализа + Трендови во контролингот • Beyond budgeting • Контролинг како агент на промени + Контролинг на контролерите • SWOT за контролерите • Конкурентен профил • BSC Ниво 4 – Психологија во контролингот и известување + Холистичко размислување и делување во контролингот • MOVE модел + Психологија во контролингот • Комуникација, тимска работа и лидерство • Меѓучовечки односи • Лични фактори кои влијаат на односите • Упатство за ефектен feedback менаџер • Планирање на промените на однесување • Водење на записник од состаноците + Известување во контролингот • Визуелизација во известувањето

• SUCCESS® правила • Контролерско известување и тимска работа • 10 правила за контролерски извештаи Ниво 5 –Тимска работа, анализа на проблемите и презентација + Тимска работа и решавање на комплексни проблеми во тимот • Карактеристики на високо квалитетните тимови • Фази на развој на тимови • Насока за успешна тимска работа • KPI за натпреварување или соработка во тимовите + Анализа на проблемите • Препознавање на структурата на проблемите • Видови на проблеми во компанијата • Гледање на проблемите и влијание на резултатот +Презентација и модерација • Улогата на презентерите и улогата на модераторите • Подготовка на презентации • Техники на визуелизација • Техники на уверување и анализа на публиката • Техники на поставување на прашања и коориентација • Препознавање, идентификација и управување со групни процеси • Претставување пред публика во мали групи и на пленарни собири Предавач: Бојан Шчепановиќ е еден од најискусните професионални тренери во Србија од областа на менаџмент, финансии и контролинг, со повеќе од 12 годишно искуство како тренер и над 950 одржани тренинзи. Тој има повеќе од 22 години искуство во областа на финансиите, контролингот и менаџментот, работејќи како сметководител, раководител на сметководствено одделение, контролор, менаџер на контролинг, финансиски менаџер и извршен директор. Има развиено 15-20 различни тренинзи од областа на контролингот, финансиите и менаџментот. Претседател е на Клубот на контролинг професионалци во Србија. Од февруари 2002 е Генерален менаџер на MCB – Menadzment Centar Beograd, специјализирана компанија за едукација на менаџери и личен развој. Сите заинтересирани за учество можат да се пријават најдоцна до 15 април 2014 година. Работен јазик е српски.

За сите дополнителни информации во врска со академијата слободно контактирајте со:

l лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

Капитал број 750 14.03.2014

42

www.kapital.mk

интервју

Bulent Dervi[i

Претседател на советот на еКсПерти на агенција за суПервизија на КаПитално финансирано ПензисКо осигурување - МаПас

O^ekuvam privatnite penziski Dru[tva Da Ostvarat pOvisOki prinOsi za Osigurenicite разговарал:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал XX Колку сте задоволни од работењето на двете приватни друштва за управување со пензиските фондови со оглед на ниските приноси од 2,24% и 2,46% што ги остварија за период од седум години сведени на годишно ниво? Доволно ли е тоа за да обезбедат друштвата солидни пензии? Поради долгорочната природа на пензиските системи, приносот вообичаено се пресметува на подолг рок. Приносите што се објавени за периодот од последните седум години сведени на годишно ниви всушност одразуваат еден период на голема финансиска криза, кога многу приватни пензиски друштва во други

европски земји остваруваа и негативни приноси. Можам да кажам дека ние сепак добро поминавме, благодарение на конзервативната стратегија на вложување на домашните пензиски друштва, но во последните година-две, приносите растат. Очекувам оваа година и следната, друштвата да остварат уште повисоки приноси за своите осигуреници.

XX Колкави се приносите на двете друштва од вториот столб само за лани? Ние не објавуваме колкави приноси се остваруваат во период од една година бидејќи системот треба да се анализира на долг рок. Дури и при автоматско распределување на осигурениците во едно од двете друштва во случаи кога новите вработени луѓе во рок од три месеци лично не се определиле, како клучен критериум се зема приносот на друштвата остварен во период од седум години сведен на годишно ниво. Друг критериум е надоместокот што го наплатуваат пензиските друштва.

XX Надоместот што го наплатуваат

пензиските друштва од своите осигуреници годинава изнесува 3,5% од секоја уплата. Колку е според вас оправдана висината на овој надомест што се одзема од придонесите на осигурениците? На почетокот овој надомест изнесуваше 9,6% од секоја уплата од придонес за пензиско осигурување во вториот столб. Нашите анализи покажаа дека овој надомест треба да се намалува и затоа до 2020 година тој ќе се сведе на 2%. Ние како регулатор контролираме како се трошат тие пари, дали е тоа оправдано. Тоа се всушност трошоци за финансирање на тековните трошоци на друштвата, за плаќање кирии, плати на вработените. Точно е дека директорите на пензиските друштва на пример земаат многу високи плати, но ние како Агенција за супервизија не можеме да се мешаме во тоа, колку што не може на пример ниту Народната банка да каже колкави треба да бидат платите на директорите на банките. Сепак станува збор за приватни компании.

XX Колкава е опасноста да се стопираат

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

интервју уплатите од придонеси во вториот столб привремено, како што веќе направија неколку европски земји, со цел да се стабилизира државниот пензиски фонд кој од година в година мора да бара се повеќе пари од државниот буџет за исплата на пензиите? Ние немаме добиено таква информација од Владата ниту од Министерството за труд и социјална политика како креатор на политиката за пензиско осигурување. Јас сметам дека таква опасност нема, иако дел од пензиите се финансираат со пари од државниот буџет што се префрлаат до Фондот за ПИОМ. Ако имало таква опасност тоа веројатно беше во 2009 година по налетот на економската криза кога всушност и неколку европски земји се соочија со распад на пензиските системи.

XX Колку намалувањето на стапката на придонеси за пензиско осигурување од 7,42% на 6% влијаеше на пореметување на целата пензиска реформа? Токму поради тенденцијата да се намалуваат стапките на придонеси за пензиско осигурување ние сметавме дека е битно овој процент да се фиксира за уплатите во вториот столб на 6%. Секако дека кога изнесуваше 7,42% секој осигуреник имаше повеќе средства на својата лична сметка, но од друга страна сега друштвата имаат двојно повеќе осигуреници и со тоа многу повеќе средства од придонеси со кои што управуваат. За нас е побитно уплатите на членовите во вториот столб да бидат редовни. Се додека има висока свесност

во полза на членовите на пензиските фондови. Ние направивме неколку измени во насока на проширување на можностите за инвестирање така што на пример, се зголеми уделот што се дозволува да се инвестира во странство до 50%, а сепак може да се види дека друштвата не го достигнуваат ниту прагот од 30%. Во таа насока сега се носи уште една измена, а тоа е воведување на мулти фондови. Тоа значи дека во зависност од просечната возраст

43

вработувањето? Ние немаме проекции за тоа колку нови осигуреници се очекува да станат дел од вториот столб, но може да се види дека од година во година бројот на осигуреници постојано расте. Од тој аспект системот ќе се развива, но нам ни е битно да има и редовни уплати на придонеси. Со новите мерки за поттикнување на вработувањето на младите луѓе се влијае во таа насока бидејќи тоа претставува големо

Приносите што се објавени за периодот од последните седум години сведени на годишно ниви всушност одразуваат еден период на голема финансиска криза, кога многу приватни пензиски друштва во други европски земји остваруваа и негативни приноси. Можам да кажам дека ние сепак добро поминавме, благодарение на конзервативната стратегија на вложување на домашните пензиски друштва, но во последните година-две, приносите растат. Очекувам оваа година и следната, друштвата да остварат уште повисоки приноси за своите осигуреници. кај осигурениците дека редовноста на уплатите на придонесите од бруто платата е важна за инвестирање на тие пари и остварување на приноси, нема да има пореметување на пензиската реформа.

XX Побаравте ли измени во законот во насока на зголемување на можностите за инвестирање на парите од придонеси бидејќи според податоците за лани, најголем дел од парите односно околу 62% се инвестираат во државни обврзници кои што се безризични но имаат и ниски камати? Регулативата за инвестирање на средствата се поставува во зависност од степенот на развој на пензиската реформа но ние како Агенција за супервизија ниту предлагаме инвестирање во конкретен инструмент, ниту можеме да забраниме инвестирање во одреден инструмент. Одговорност на пензиското друштво е да ги инвестира парите согласно законската регулатива со цел остварување на највисок принос

на осигурениците, ќе се формираат неколку портфолија во самиот фонд, така што придонесите од помладите кои се уште имаат пред себе време до пензионирање, ќе се оплодуваат во поризични инструменти кои носат поголем принос, додека пак кај повозрасните, парите би се инвестирале во поконзервативни инструменти. Просечната возраст на осигурениците во двете пензиски друштва е 34 години, така што тие имаат уште многу време до пензионирање и од тој аспект, очекувам дека воведувањето на мулти фондовите ќе дадат добри резултати во поглед на инвестирањето со повисоки приноси. Од следната година би требало оваа измена да се реализира и во пракса.

XX Какви се очекувањата за годинава, колку нови осигуреници очекувате да станат дел од вториот столб? Колку ваквите мерки како ослободување од плаќање придонеси за млади до 29 години може реално да го поттикнат

олеснување за работодавачите.

XX Колку сте задоволни од интересот на граѓаните само 5% од осигурениците во вториот задолжителен да партиципираат во третиот доброволен пензиски столб, на што се должи тоа? Третиот столб е доброволен и во него заклучно со лани членуваат 18.525 осигуреници кои доброволно одвојуваат средства како дополнително штедење за пензија. Главната причина за овој одзив е секако слабиот животен стандард на граѓаните, односно нивната моќ да одвојуваат пари на страна како дополнително штедење. Сакам да разграничам дека животното осигурување коe што често се претставува како форма на штедење за пензионерски денови е различно. Ние во таа насока правиме и кампањи за да ги едуцираме луѓето кои се нашите предности, за да може подобро да ја разберат суштината на пензискиот систем и потребата од дополнително штедење за дополнителна пензија.

Капитал број 750 14.03.2014

44

www.kapital.mk

политика

Руфи Османи - прв албански глас за Пендаровски

А

ко победат Ѓорѓе Иванов и ВМРО-ДПМНЕ, ќе имаме нова епизода на стариот филм кој го гледавме досега. Ако, пак, победи Стево Пендаровски, верувам дека тој има перформанси да биде позитивен модел на модерен претседател, независно кој ќе победи на парламентарните избори, изјави лидерот на опозициската Национална

> БРОЈКИ

311

Набљудувачи на ОБСЕ/ОДИХР ќе ги следат претстојните избори соопштија од набљудувачката мисија на ОБСЕ

1.934.323 Лични карти се издадени вкупно досега, соопштија од МВР по координацијата со надлежните служби во пресрет на изборите

3.480

Избирачки места ќе има оваа година место 2.976 што е резултат на последните измени на Изборниот законик

facebook 1

Да не одат рака под рака, политиката и проституцијата ќе изумреа како и другите стари занаети.

Sasho Aleksov

2

Вакво време ни најголемите злопамтила не паметат...

Srecko Popovski

3

Дали оние кои имаат миризливо дпмне закачено на ретрвизорот у кола имаат и предност во собраќајот?

Vlatko Vasilj

демократска преродба, Руфи Османи. Тој го скрши мразот во албанскиот политички кампус со оваа отворена поддршка за еден од кандидатите што ги предлагаат двете најголеми партии од македонскиот блок, откако ДУИ поради наводна доследност на идејата за консензуален претседател ќе ги бојкотира изборите, а ДПА излезе со свој кандидат, Илјаз Халими.

Demokratijata spored neumorniot

Ahmeti nema da g priznae legitim izbraniot pretse пишува:

Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

Д

УИ не само што не излегува од лавиринтот во кој влезе да го бара консензуалниот кандидат за претседател, туку упорно не престанува да се губи во него. Парадоксите поради кои „интегративците“ го загубија интегритетот на потрагата веднаш по влегување во лавиринтот, ги подвлече СДСМ. Начинот на којшто ДУИ го нудеше предлогот до ВМРО-ДПМНЕ покажа дека албанската партија всушност инсистираше на коалиционен кандидат на ДУИ и на ВМРО-ДПМНЕ, оценија од најголемата опозициска партија, односно дека не се мислело толку на консензус со дострел „инсталирање нов дух во земјата и зголемување на довербата на граѓаните кон институциите“ (како што објаснуваа во Мала Речица), туку само на договор меѓу двете партии во владејачката коалиција да излезат со заеднички кандидат за претседател. Понатаму, на СДСМ, а се чини и на јавноста, & остана непознато и зошто ДУИ толку одлучно е против повторното кандидирање на Ѓорѓе Иванов, а не им пречеше да бидат коалициски партнери во Владата со лидерот на партијата што го предложи Иванов за претседател, Никола Груевски. „Говорот на претседателот во заминување уште еднаш го потврди ставот на ДУИ дека е време Македонија да има консензуален претседател“, децидни беа во ДУИ по последното годишно обраќање на Иванов, во кое немаше ништо

што Албанците макар и индиректно би можеле да го сфатат како провокација, а обраќањето на Груевски на Конвенцијата на ВМРО-ДПМНЕ (од 1 март) во кое премиерот побара поддршка од гласачите за над 62 пратеници - за на Албанците (ДУИ) да не им се дадело простор за уцени и за барање на с$ повисоки функции, го релативизираа „како почеток на кампања наменет само за пред партиското членство“?! Очигледно во Мала Речица е проблем што не може да има двајца претседатели на државата (Македонец и Албанец), како што (според нивното однесување) има двајца премиери во Владата - таму Ахмети со своите министри суверено ги штити албанските интереси, што значи, го контролира ризикот од изјавите на Груевски - вака некако треба да се сфати пораката за консензуалниот претседател што сакаат да ја испратат од ДУИ. И неисе, Иванов официјално влезе во трка за втор мандат, но ДУИ наместо да ја прифати политичката реланост - дека партнерот го одби нивниот предлог, и да си продолжи со агендата за промовирање на идејата за консензуален кандидат, преку, како што најавија водење кампања без учество на изборите, тие одлучија да продолжат да потонуваат. Најпрво не можеа да се одлучат дали ќе му го признаат легитимитетот на новиот претседател (вицепремиерот Муса Џафери изјави дека „граѓаните ќе покажат кој кандидат ќе се избере преку изборите - партиските гласачи ќе одлучат кој ќе биде идниот претседател на државата“, а Али Ахмети рече оти „од денот кога би се случил неговиот реизбор (на Иванов, н.з.), па с$ до истекот на неговиот мандат ние ќе го оспоруваме неговиот легитимитет“). За на крај да ја донесат катастрофално

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

буМ-Трес даневски и официјално недостапен - ќе му суди во отсуство

Б

егалецот од македонските закони, познатиот светиниколски бизнисмен, Зоран Даневски, кој е обвинет за злоупотреба вредна 1,5 милиони евра на службената положба и овластувања во земјоделскиот комбинат „Џумајлија“, и се наоѓа „на безбедно“ во Бугарија, сепак ќе се соочи со македонската правда. Деновиве штипскиот Основен суд ќе го закаже првото судско рочиште против него: „Сметаме дека веќе се исполнети условите да му се суди во отсуство, односно има официјален документ дека Зоран Даневски е недостапен за органите на прогонот на Република Македонија, и во најскоро време ќе се закаже главна расправа по чие одржување ќе биде донесена во името на граѓаните на Македонија“, изјавија од судот.

45

Мендух Тачи

лидер на ДПА

ДПА ќе победи кај Албанците и ќе внесе нова свежина во новата влада - Тачи после две децении во политиката спремен е да глуми свежина дека има да понуди нешто ново

evroentuzijast:

go mno eDatel?! Ставот на Ахмети „ние ќе го оспориме легитимитетот (на претседателот, н.з.), бидејќи сакаме да победи идејата на ДУИ, зашто таа е многу подобра за сите граѓани на Македонија“, е полош и од легендарната изјава на Бранко Црвенковски - „Народот е во право, дуру и кога греши“. Ахмети воопшто не допушта дека можеме да бидеме во право, како гласачи кои слободно излегле на избори, сега откако пропадна неговата идеја за консензуален претседател погрешната одлука со смешниот став „ние ќе го оспориме легитимитетот (на претседателот, н.з.), бидејќи сакаме да победи идејата на ДУИ, зашто таа е многу подобра за сите граѓани на Македонија“, кој е полош и од легендарната изјава на Бранко Црвенковски - „Народот е во право, дуру и кога греши“. Ахмети воопшто не допушта дека можеме да бидеме во право, како гласачи кои излегле на избори, сега откако пропадна неговата идеја за консензуален претседател.

бујар ОсМани

портпарол на ДУИ

ДУИ нема да ги бојкотира претседателските избори, туку активно ќе работи тие да пропаднат и да не се избере шеф на државата ДУИ нема да остане во Владата, туку активно ќе работи во ниеден случај да не излезе надвор од неа

драгиша МилеТиќ

лидер на СНС

Ова е класичен упад во партијата и обид за слатка одмазда на СДСМ за отворената поддршка која СНС ја даде на Стевче Јакимовски - силниот политички фактор обвинува за теории на завера

twitter 1 sead75@sead751h

Баба Рада е дел од пропагандата народот да се навикне да јаде корења и сирови билки: Може јадеме корења, ама ти се здрави синко.

2 Чејс@chasework27m

абе супер се вмро и сдсм, ние не чиниме, здравствено

3 Аleksandar@bianconerou24m

Пред изборите сите криминалци ги апсат,ќе нема човек за кој да гласе

Капитал број 750 14.03.2014

46

www.kapital.mk

политика

Vo „pauzite” od crnata predizborna k

[to ]e ponudat par za vlez vo novata vl пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

рашањето чуму нови предвремени парламентарни избори, покрај дилемата околу автентичноста на кризата во владејачката коалиција што истите ги направи „неизбежни“, најкритички го поставува квалитетот на програмска понуда со која партиите ќе бараат мандат од граѓаните. Дури и владејачката ВМРО-ДПМНЕ, која најавува нова победа, односно очекува поддршка за континуитет на нејзините политики, не може да води кампања во која ќе бара најмалку 62 пратеници за да ги избегнела уцените од ДУИ, без ресензибилизирање на јавноста со новини во програмската понуда, па ги покани граѓаните да & доставуваат идеи. А да не зборуваме за другите претенденти за место во новата влада, кои покрај

Партиските програми ќе ветуваат многу, особено во делот на економијата, но, негативната кампања и отсуството на предизборни дуели или барем конструктивни дебати по одредени теми меѓу претставниците на власта и на опозицијата, може да биде причина граѓаните да не можат јасно да ја оценат вредноста на понудата. Но, колку и политичарите да сметаат (повикувајќи се на досегашното искуство) дека вниманието на јавноста лесно може да се оттргне од реалните проблеми со подметнување на симулирани политички пожари кои се шират само поради податливоста за медиумска експлоатација, никогаш не може да се исклучи ризикот дека токму на овие избори на граѓаните конечно толку ќе им се стемни што ќе им осамне да го побараат она што им следува како на гласачи кои даваат власт. критиките за досегашните политики на Илинденска број 2, за целта ќе треба да понудат подобри алтернативи. Прашањето е колку од пирејот на црната кампања за која не треба да се трошат зборови дека ќе окупира најголем дел

од предизборната дебата, ќе успее да излезе нешто здраво - според најавите од партиите особено во делот на економијата, и на евроинтеграциите, на зајакнувањето на демократскиот капацитет на институциите на државата и

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

политика

Илија Димовски

Оливер Спасовски

Ермира Мехмети

Зад нас имаме многу резултати и проекти од сите области, што значат кредибилитет да излеземе со позитивни работи, особено во делот на економијата. Но, од друга страна опозицијата ќе се труди да н$ вовлече во дискусија полна со интриги, со навреди, зашто таа нема друг избор

Програмата на СДСМ ќе претставува целина на реални и остварливи мерки за промена на македонската економија и општество. Акцентот во програмата е ставен на економијата, односно на враќањето на средната класа и на подобрувањето на животниот стандард на сите граѓани

Програмските столбови на ДУИ се евроинтеграциите, политичките процеси поврзани со Рамковниот договор и економијата, од кои во кампањата ќе се развијат конкретни решенија што ќе им ги понудиме на граѓаните

ВМРО-ДПМНЕ:

kampawa:

rtiite lada? на општеството ... Колку и политичарите да сметаат (повикувајќи се на досегашното искуство) дека вниманието на јавноста лесно може да се оттргне од реалните проблеми со подметнување на симулирани политички пожари кои се шират само поради податливоста за медиумска експлоатација, никогаш не може да се исклучи ризикот дека токму на овие избори на граѓаните конечно толку ќе им се стемни што ќе им осамне да го побараат она што им следува како на гласачи кои даваат власт. Да се надеваме дека политичките водства го вкалкулирале овој ризик, а оти граѓаните во тек на кампањата, и особено на изборниот ден, на 27 април, ќе покажат дека бил оправдан. Друго прашање е дали потребата на партиите од дефокусирање на јавноста значи дека немаат капацитет да испорачаат ефикасни решенија за проблемите, или, што е уште полошо, оти не сакаат да се менуваат одредени состојби во државата.

Ќе се игра на економија ќе се спори за кредибилитетот на ветувањата „Ние ветуваме она што можеме да го оствариме“, најави вицепремиерот Зоран

47

СДСМ:

Ставрески, кога побара од граѓаните да се вклучат во креирањето на изборната програма на ВМРО-ДПМНЕ за предвремените парламентарни избори, а поентата на пораката ја дообјасни премиерот, Никола Груевски, кој изјави дека „СДСМ знае дека нема да победи, па затоа ќе ветува брда и долини“. Според Ставрески, програмата на ВМРО-ДПМНЕ ќе содржи многу конкретни проекти со прецизни рокови и обезбедени средства за нивна реализација, а ќе ја рефлектира потребата на граѓаните во сите сектори, усогласена со можностите на државата. Очекувањата како ќе се имплементира програмата во предизборната кампања, покрај големата закана дебатата да остане заглавена во македонското политичко секојдневие на негативната кампања, во изјава за „Капитал“ ги изнесе директорот на Центарот за комуникации на ВМРОДПМНЕ, Илија Димовски: „Зад нас, како ВМРО-ДПМНЕ, имаме многу резултати и проекти од сите области, што значи имаме кредибилитет да излеземе со позитивни работи, особено во делот на економијата. Но, од друга страна опозицијата ќе се труди да н$ вовлече во дискусија полна со интриги, со навреди, зашто таа нема друг избор во отсуство на кредибилитет да може да зборува за нешто што тие го направиле. Ние нема да дозволиме да н$ вовлечат во една ваква кампања. Што се однесува до евроинтеграциите и за спорот за името, тоа се секако релавантни прашања за кои ВМРО-ДПМНЕ има јасен став“, вели Димовски. Наспроти обвинувањата од ВМРО-ДПМНЕ, и од СДСМ ветуваат програма со реални, односно остварливи мерки за - ако ја употребиме нивната реторика - спасување на македонската економија и општество. Лајтмотивот на кампањата на најголемата опозициска партија очекувано ќе бидат мерките за враќање на средната класа, кои СДСМ ги претставува веќе неколку месеци во континуитет. Социјалдемократите очекуваат да поентираат и со концепт што на граѓаните ќе им ветува повеќе демократија. „Програмата на СДСМ ќе претставува

ДУИ:

целина на реални и остварливи мерки за промена на македонската економија и општество. Акцентот во програмата е ставен на економијата, односно на враќањето на средната класа и на подобрувањето на животниот стандард на сите граѓани. Оттука очекувано е токму овие теми да доминиараат и во кампањата. Освен тоа, концептуално, политичката понуда на СДСМ, за разлика од онаа на власта, нуди поголема слобода, јакнење на демократијата, човековите права и медиумските слободи. Очекувано е во фокусот да бидат алтернативите на владините политики што ги нудиме“, изјави за „Капитал“ генералниот секретар на СДСМ, Оливер Спасовски. Опозициската партија во кампањата ќе ги напаѓа и евроинтеграциските политики на власта, поради кои Македонија од земја лидер, станала „најголем балкански лузер“: „Во однос на евроинтеграциите факт е дека Македонија назадува и дека граѓаните со право ќе ги постават прашањата зошто само за 8 години толку многу се променија работите. Само неколку години по немилиот конфликт, тогашната Влада на СДСМ ја донесе Македонија до кандидатски статус во Европската Унија. Тогаш земјава беше дури и чекор пред Хрватска. Погледнете каде сме денес. Сега Македонија е далеку и зад Србија, Босна и Хецеговина и Косово. Од земја лидер, благодарение на системот на владеење на Никола Груевски, Македонија стана најголем балкански лузер“, вели Спасовски. Во ДУИ, по конвенцијата на коалицискиот партнер ВМРО-ДПМНЕ, од која на албанската владејачка партија & беше испратена порака во духот на „да им ги скратиме канџите на орлите“, сметаат дека црната кампања ќе ги стави во втор план програмите на партиите. Сепак, ДУИ ќе се обиде да победи во битката за гласовите на етничките Албанци со програмски ветувања по следнава градација - евроинтеграции, доимплементација на Рамковниот договор, економија: „Едно е сигурно, ова ќе биде клучна

Капитал број 750 14.03.2014

48

www.kapital.mk

политика Суад Мисини

Сашо Клековски

За економијата и за спорот за името ќе има доволно место, а СДСМ ќе се обиде да го надомести јазот креиран од владеачките партии за вистинските прашања и теми, но во ситуација на монолог, вистинското прашање е дали СДСМ ќе успее убедливо да ја презентира сопствената вистина како објективна

Во програмскиот дел ќе доминира економијата, особено вработувањата, што може да се види и од случувањата досега, зашто ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ се де факто во кампања. Секако ќе има многу и негативна капмања од видот на „Зад маската на чесноста“ на СДСМ, и „На Заев не може да му се верува“ на ВМРО-ДПМНЕ

аналитичар:

аналитичар:

кампања за сите политички фактори, особено во македонскиот кампус - ВМРОДПМНЕ бара власт по четврти пат, а СДСМ сака конечно да дојде до неа. За жал, црната кампања ќе ги стави во втор план програмите на партиите. Програмските столбови на ДУИ се евроинтеграциите, политичките процеси поврзани со Рамковниот договор и економијата, од кои во кампањата ќе се развијат конкретни решенија што ќе им ги понудиме на граѓаните“, вели членот на Генералното собрание на партијата, Ермира Мехмети. Кај партиите кои првпат ќе учествуваат на парламентарни избори - Алијансата за позитивна Македонија и ГРОМ, фокусот на изборната програма е ставен на економијата. Најконкретна во овој поглед е Алијансата, која најави дека доколку добие поддршка од гласачите што ќе значи виза за учество во новата влада, ќе создаде услови за 30.000 нови работни места во сосем нови фирми во првите 365 дена. Претседателот на АПМ, Љупчо Зиков, на прес-конференцијата на која оцени дека на Македонија & е потребен нов парламентарен состав поради немоќта на досегашниот да ја води Македонија и нејзините граѓани напред, на граѓаните и на политичките субјекти со кои може да се гради единство околу приоритетите на земјата, им предложи проект за 100.000 нови работни места во нови фирми во Македонија, во следните две до четитри години. „Пред македонските граѓани ќе излеземе со искрен проект - околу спомнатиот главен проект ќе се гради целата наша политика - имаме мерки, имаме прецизно дефиниран акциски план. Македонските граѓани се доволно свесни за најголемите предизвици и проблеми што стојат пред нив - бесперспективноста, блокадата на евро-атланските интеграции, големата невработеност и иселувањето на младите луѓе“, истакна Зиков. ГРОМ на Стевчо Јакимовски во својата програма ќе побара намалување на непродуктивните трошоци на владата, што поитно членство во НАТО, решавање на проблемите на младите луѓе во земјата: „ГРОМ ќе води позитивна кампања базирана на нашата изборна програма. Во кампањата главно ќе понудиме иницијативи и решенија за стратешките интереси на Македонија. Тука се горливите проблеми во економијата, при што се залагаме да се намалат трошоците за Владата, а тие средства да одат во рацете на граѓаните, кај приватниот сектор. Секако и разликите за името што ги имеме со Грција - се залагаме за наоѓање квалитативно решение за вин-вин ситуација, при што јасен е ставот на ГРОМ дека сме за задржување на уставното име. Понатму,

во интегративниот дел прв приоритет ни е добивањето членство во НАТО уште самитот во септември, како и отворањето на преговорите со ЕУ. Значајно место во нашата кампања ќе заземе и решавањето на проблемите на младите во државата, кои мора да бидат вклучени во нејзините економски и сите други општествени текови. “, изјави портпаролот на ГРОМ, Оливер Ромевски. Најголемиот губитник од претходните парламентарни избори (исто така, предвремени, одржани во 2011), ВМРОНародна партија на Љубчо Георгиевски, која тогаш и покрај освоените над 28 илјади гласови (трет резултат во македонскиот блок) не успеа да добие ниту еден пратеник, во кампањата ќе оди со приоритетот - Македонија во ЕУ и НАТО без одложување, што е јасно од за целта промовираниот слоган „Европа сега!“.

Аналитичари: Пак ќе има две контрастни вистини, а ќе нема нивно соочување

Аналитичарите, според она што може да се насети од активностите на партиите и да се заклучи од вкрстувањето на нивните досегашни изборни практики со актуелната ситуација на политичката сцена и во државата, сметаат дека во ограничениот простор што ќе го остави негативната кампања ќе има доволно понуда првенствено во делот на економијата и на евроинтеграциите. Но, не само негативната кампања, туку и отсуството на предизборни дуели или барем конструктивни дебати по одредени теми меѓу претставници на власта и на опозицијата, ќе биде причина граѓаните да не можат јасно да ја оценат вредноста на програмската понуда на страните. Аналитичарот Сашо Клековски смета дека во однос на економијата копјата ќе се кршат околу проблемот со невработеноста: „Во програмскиот дел ќе доминира економијата, особено вработувањата, што може да се види и од случувањата досега, зашто ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ се де факто во кампања. Ова го покажуваат и мерките на Владата за вработување кои се однесуваат на различни категории граѓани, а мерки со истата цел предлага и СДСМ. Секако ќе има многу и негативна капмања од видот на „Зад маската на чесноста“ на СДСМ, и „На Заев не може да му се верува“ на ВМРО-ДПМНЕ. И поради испреплетувањето на претседателските со предвремените парламентарни избори јасно е дека и евроинтеграциите ќе бидат тема во кампањата, што може да се види и од пораките што ги испратија претседателските кандидати на двете најголеми партии во нивните кандидатски обраќања“, изјави Клековски за „Капитал“. Неговиот колега Суад

Мисини, пак, смета дека ВМРО-ДПМНЕ ќе ја структурира кампањата околу три точки - дела/реализација, зачувување на националните интереси и особено „заштита" на државата од уцените на албанскиот коалициски партнер, а оти СДСМ ќе се обиде да ги валоризира аферите кои досега ги откриваше, и најразличните домашни и особено надворешни критички извештаи за состојбата со демократските права и слободи: „Но, фундаментот на главниот изборен обид на ВМРО-ДПМНЕ за добивање 62 пратеници ќе биде спакуван во целофанот на опасноста од оние кои не треба да учествуваат во креирањето на било каква различна визура на Македонија. ДПМНЕ ќе оди беспоштедно во овој дел без оглед на фактот и свеста дека тоа ќе ја поларизира кампањата, но и вкупната атмосфера во земјата. СДСМ ќе понуди свое читање на податоците и толкување на економските текови, на буџетските трошења и висината на долгот, како и на функционирањето на државните институции, особено оние со корективна улога. СДСМ жестоко ќе ја нападне владината нетранспарентност во сите сфери на општеството и последиците од неа“, вели Мисини, дополнувајќи дека, според него, двете најголеми партии од албанскиот блок, ДУИ и ДПА, во отсуство на конкретна политичка понуда ќе придонесат кон јакнење на позициите на ВМРО-ДПМНЕ. „Со ДПМНЕ-овски брендираната технологија на владеење, ДУИ ќе се обиде со стариот испробан рецепт на радикализација на албанскиот дел од електоратот да состави понуда која ќе се сведе на наводен отпор кон антиалбанската политика на Груевски. ДУИ во континуитет пропушта да се наметне како партија која има свест за важноста на кохерентноста на албанскиот политички блок“, смета аналитичарот. Во делот на конкретната понуда, тој смета дека за економијата и за спорот за името ќе има доволно место, но стравува дека ќе имаме претставување на две вистини - на власта и на опозицијата, кои наместо да се соочат со цел граѓаните да добијат појасна претстава за нештата, ќе се буткаат монолошки, без конструктивна дебата: „СДСМ ќе се обиде да го надомести јазот креиран од владеачките партии за вистинските прашања и теми, но во ситуација на монолог, вистинското прашање е дали СДСМ ќе успее убедливо да ја презентира сопствената вистина како објективна. Токму на ова поле ќе лежат сите креативни потенцијали на СДСМ, бидејќи тие и самите се свесни дека во атмосфера на два монолога и две вистини тешко ќе допрат до неопределените и, особено, исплашените“, вели Мисини.

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

49

Nacionalni nagradi za dobra praksa na bezbednost i zdravje pri rabota

С

поред податоците на Меѓународната организација на трудот секои 15 секунди еден работник загинува од несреќа или болест поврзана со работата, додека на секои 15 секунди дури 163 работници доживуваат повреда на работното место. Овие факти се доказ дека безбедноста и здравјето при работа се екстремно важни аспекти од работењето на секоја компанија, меѓутоа се наложува и прашање колку од овие несреќи може да се спречат доколку компаниите имаат добра пракса и развиен систем на безбедност и здравје при работа. Сите параметри говорат дека добриот систем и добрата пракса на безбедност и здравје при работа може да претставува само предност за една компанија, бидејќи со тоа материјалните и психолошките штети предизвикани од несреќите при работа ќе се сведат на минимум, а вработените ќе работат во сигурни и здрави работни околини. Меѓутоа, иако најчесто се обрнува внимание негативните аспекти од безбедноста и здравјето при работа, како штетите, повредите и смртните случаи на работното место, има компании кои имаат одлично развиени системи за безбедност и здравје при работа и навистина се грижат за овој важен аспект од работењето. Македонското здружение за заштита при работа, како професионална организација на стручни лица за безбедност при работа и инжинери за заштита при работа, веќе неколку години по ред иницира и организира национални награди за добра пракса на безбедност и здравје при работа. Целта на овие национални награди е промоција на добра пракса на безбедност и здравје при работа, подобрување на условите за работа во македонските компании, како и поттикнување на активности поврзани со превенција и контрола на ризици на работно место преку активно вклучување на сите засегнати страни. Од минатата година наградите беа признати и во нив се вклучија репрезентативните социјални партнери. Изборот

го врши Комисија составена од претставници на Државен инспекторат за труд, Организација на работодавачи на Македонија, Сојуз на синдикатите на Македонија, Конфедерација на слободни синдикати на Македонија и Македонското здружение за заштита при работа. Традиционално, наградите секоја година се доделуваат на 28 април - Светскиот ден за безбедност и здравје при работа, кој

Македонското здружение за заштита при работа го одбележува како единствен Колаборативен центар на Меѓународната организација на трудот во Македонија. Оваа година националните награди заземаат уште една значајна димензија, бидејќи наградените компании ќе учествуваат во Европските награди за добра пракса, што ќе претставува добра можност за интернационална промоција и признание за добро работење.

Капитал број 750 14.03.2014

www.kapital.mk

50 политика Koja e strategijata na makedonskata

Tri ^ekori kon Zapad, Неколку потези на македонската дипломатија низ годите на независност отсликуваат една силна дискрепанца во она што официјално се претставува за приоритет на надворешната политика – европските и НАТО - интеграциите и она што во практика е игра на додворување со сосема спротивни светски политички центри. Капитал ги анализира најеклатантните примери кои зборуваат колку оваа недореченост, дезориентираност и непостојаност на надворешната политика го урива угледот на земјата надвор, но и штети во процесот на остварување на целите пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

М

акедонија со години е заглавена во своите интеграции и за разлика од земјите од соседството, коишто многу поуспешно се справуваат со сопствените предизвици на тој пат, земјава како да не умее да се извлече од наметнатиот проблем со спорот со името со Грција којшто и официјално се смета за клучната кочница. Ако се земе предвид дека уште од осамостојувањето на државата до денеска, токму приемот на Македонија во ЕУ и во НАТО се сметаат и официјално од сите влади досега се промовираат како стратешки приоритети, тогаш навистина се наметнува дилемата како е воопшто возможно, наместо се посилно приближување кон тие точки, државата да се соочува со регрес. Додека за приемот во ЕУ, Македонија е соочена со забелешки во полето на реформите на судството, администрацијата, секторот со медиумите, пазарната економија и борбата со криминалот и корупцијата,

челниците на НАТО Алијансата (а минатата недела тој став го повтори и заменикот помошник американски државен секретар Хојт Ји) се децидни дека поканата за членство ќе следи веднаш после решавањето на билатералниот проблем со соседот. Колку е тој проблем навистина само билатерален, колку е наметнат врз кревката и млада македонска демократија и колку сите правно – етички елементи се на македонска страна е навистина тема. Но, не може да се избегне прашањето – зошто во услови во кои цел еден развој и иднина на државата зависат од тоа решение, не се впрегнат сите можни ресурси за деноноќно да се работи за негово изнаоѓање!? Се разбира, доколку европските и НАТО –интеграциите навистина се приоритет и доколку нема нивна алтернатива, како што јавно се пропагира... Доколку не, сосема логична е дилемата – што понатаму? Премиерот Никола Груевски во своето последно телевизиско излагање сосема јасно порача дека неговата Влада никако не сака да дозволи прекин на преговорите со Грција и дека тоа е сценарио на кое токму Грците се надеваат. Но, многумина поддржувачи на неговите политики се залагаат токму за таква радикална одлука. Истите тие постојано зборуваат

дека време е Македонија да сфати оти ЕУ и НАТО се лицемерни и применуваат двојни аршини за своите членки и кандидатите за членство, но и дека Македонија сосема логично е да се сврти кон други центри на моќ – алудирајќи на Кина, Русија, земјите од арапскиот свет.. За волја на вистината, оваа влада како ниедна претходно е впуштена во интензивирање на контактите со овие центри, воспоставување на некои пријателства и потпишување на Договори за соработка со држави кои не „играат“на Запад и испраќање на писма со поддршка за лидери кои во очите на западниот свет важат за диктатори, иако за многу од тие активности власта добивала негативни оценки од Брисел и од Вашингтон како стратешки партнери... Во меѓувреме, преговорите со Грција официјално течат, високиот Дијалог со ЕУ исто така, а расте и процентот од вкупниот број на војници (и жители) што го одвојува за учество во меѓународни мисии предводени од НАТО... Токму сето ова отсликува една силна дискрепанца во она што официјално се претставува за приоритет на надворешната политика – европските и НАТО - интеграциите и она што во практика е игра на додворување со сосема спротивни светски политички центри.

www.kapital.mk

капитал број 750 14.03.2014

политика

a nadvore[na politiKa?

51

, dva naZad Kon istoK...

„Сте пратиле човек да ви биде амбасадор во Вашингтон, па потоа истиот сакате да го испратите за Москва – ова само Македонија може да го стори“ коментираат дипломатските кругови Капитал ги анализира најеклатантните примери кои зборуваат колку оваа недореченост, дезориентираност и непостојаност на надворешната политика го урива угледот на земјата надвор, но и штети во процесот на остварување на целите.

Конзистентноста е клуч за една сериозна политика

Како илустрација го споменавме примерот што Македонија, од една страна, според процентот од вкупниот број на војници (и жители) што го одвојува за учество во меѓународни мисии предводени од НАТО. Македонија е меѓу најголемите контрибутори - во странски мисии учествуваат околу 4% од вкупниот број македонски војници, а НАТО-земјите испраќаат нешто под 1% од воените сили. Но, минатата седмица на пример, во соопштението на Министерството за надворешни работи за ситуацијата во Украина на никаков начин не се покажа дека државната политика е на иста линија со ставовите на Алијансата. Тука не мислиме дека поради декларативниот македонски интерес за влез во Европската унија и во НАТО, задолжително треба да имаме про-ЕУ или про-НАТО став. Но, секако адолжителното е да се има некаков став, а соопштението на МНР од 78 зборови по самата форма беше

Во соопштението на Министерството за надворешни работи за ситуацијата во Украина на никаков начин не се покажа дека државната политика е на иста линија со ставовите на алијансата. без кредибилитет, ако се има предвид големината на овој светски проблем. Она што од држава кандидат за членство во ЕУ и во НАТО се очекува во вакви услови е соопштение во кое за ситуацијата во Украина на пример ќе се напише (секако, спакувано со дипломатски речник) дека Македонија очекува од ЕУ (чие проширување е синоним за демократизација), во духот на успешниот модел за почитување на јазичните и на останатите права на помалите етнички заедници што се применува во „рамковна“ Македонија, да најде некое решение и за украинските Руси за кои победата на Евромајданот значеше губење на јазичките права. Поентата е дека дури и ризикот во надворешно политичките преференци значи најмалку 50/50 шанси за успех, за разлика од немањето став и геополитичкото „муво-безглавење“, кои целосно н$ исфрлаат од играта за добивка. Ни ова го немаше во официјалниот став на македонската држава. Оваа „ни исток, ни запад“ игра е нејасна. Аналитичарите велат дека мала држава секогаш мора да бара силен меѓународен партнер. Но, дека идејата е откако тој партнер ќе се избере и ќе се изгради однос, тоа да се негува со лојалност, со взаемна поддршка и со градење на заеднички пат... Умешна дипломатија гради пријатели насекаде, но точно знае кој може да ја одведе (или да и го расчисти патот) таму каде што сака да стигне. Секако, под услов, да знае каде сака да стигне. Примерите во поновата историја на македонската дипломатија не оставаат таков впечаток.

Тајванската авантура со свои последици до денес

Се уште се свежи сеќавањата за можеби најголемиот гаф на македонската надворешна политика со признавањето

на Тајван на 28 јануари 1999-та година, во време на владата на премиерот Љубчо Георгиевски. Со тоа Македонија сериозно ги наруши односите со Кина, која како светска велесила, членка на Советот за безбедност ја призна претходно под уставното име. Немаше ни месец дена после овој преседан, кога Кина стави вето на обновувањето на мандатот на мисијата на ООН, УНПРЕДЕП којашто беше распоредена на косовско –македонската граница. Повлекувањето на оваа мисија, резултираше со зголемен број на нелегални поминувања на границата и шверц (вклучувајќи оружје), со што многумина сметаат дека се подгреваше престојната криза во 2001-та. Како награда за овој несфатлив чин на признавање на Тајван, македонската влада доби линија од тајвански кредити, за кои подоцна се водеа судски спорови дека се злоупотребени и дека завршиле по џебови, наместо во државната каса. Тогашниот лидер на Демократска алтернатива, коалициски партнер на тогашното ВМРО – ДПМНЕ, Васил Тупурковски, којшто беше и директор на Агенцијата за странски инвестиции и творец на тајванската приказна, прво беше осуден на тригодишна затворска казна токму за вакви злоупотреби, но неодамна Апелацискиот суд го ослободи од обвиненијата. Тајванската авантура и нејзините последици врз односите со Кина траеја се до 2006-та кога македонската држава успева да потпише Декларација за нормализирање на односите со Народна Република Кина, во која го признава постоењето на "една единствена Кина". Декларацијата ја потпишуваат во Пекинг министерката за надворешни работи Илинка Митрева и нејзиниот кинески колега Танг Џијаксуан Неколку часа пред тоа Република Кина -

Капитал број 750 14.03.2014

52

www.kapital.mk

политиКа

Тајван ги прекина дипломатските врски со Скопје и тие до ден денеска не се веќе обновени. Но, Тајпеј се уште умее да ја потресе македонската јавност. Пред само еден месец се појавија информации дека Тајван ќе бара Македонија да му врати пари. Наводно, Македонија му должи на Тајван 75 милиони долари и како што тврди изјавил министерот за надворешни работи Дејвид Лин официјален Тајпеј ќе си ги бара овие пари назад. Тој рекол дека Тајван ќе инсистира неговите поранешни сојузници да си ги платат сите пари што им биле позајмени, додавајќи дека во спротивно, по судски пат, тие ќе си ги заштитат своите побарувања како кредитори.Се претпоставува дека земјите што воспоставиле дипломатски односи со Тајван а потоа ги прекинале, на оваа држава & должат повеќе од 500 милиони долари. Покрај Македонија, во групата должници на Тајван се и Костарика со 290 милиони долари, Нигер со 72 милиони долари, Чад со 30 милиони, Гранада со 28 милиони и други држави, со помали суми.На враќање на долговите инсистира и опозицијата, чии претставници сметаат дека „долар дипломатијата“ не дала резултати.

Како се „купува“ признавање под уставно име?

Друг интересен момент кој се случи не така одамна е застанувањето на страна на Сирија во сириско – израелскиот спор, при гласањето на Резолуцијата за Голанската висорамнина. Македонија контра ставот на европските земји (кои останаа воздржани) и на Вашингтон ја поддржа Сирија, со образложение дека за сириско - израелскиот спор ООН имале поделено мислење, а од национален интерес за Македонија било да ја поддржи Сирија. Националниот интерес набрзо се откри дека значел Сирија да не признае под уставно име. „Плодната соработка со Израел е поставена на здрави основи и било кое прашање од мултилатерален или билатерален карактер нема да ги загрози плодните односи меѓу Македонија и Израел“ - изјави Антонио Милошоски, тогашен министер за надворешни работи, за што веднаш беше демантиран од израелскиот Амбасадор задолжен за Македонија , кој во допис до МНР стави до знаење дека Ерусалим е разочаран од позицијата на Скопје и побара е објаснување за ваквата одлука. Во Македонија тогаш имаше две ралични толкувања - според едни Македонија и се одолжува на Сирија за признавањето на земјата под уставно име, со што ја оддалечува државата од политиката на Европската унија. Според други, земјата само ги брани своите интереси.

Експлицитна поддршка за Сирија контра израел за Голанската висорамнина - потег спротивен на американските ставови и европските воздржани позици скандал со изјавата дека НАТО врши политичка и економска агресија врз нашата земја! Шокираните присутни не можеа да поверуваат на вордингот и изненадувачката леснотија со која дипломатот недипломатски зборуваше за суштината на НАТО – организацијата во која токму тој ќе ја претставува Македонија. Тренески најави дека во Брисел ќе настојува да го менува НАТО и дека заклучоците од Самитот на НАТО во Букурешт, кои се однесуваат на Македонија, а се базираат на начелата на консензус и солидарност, се апсурдни и неодржливи. Силните реакции што веднаш се појавија се актуализираа пред неколку месеци кога се обелодени дека сега и неговата сопруга влегува во високата дипломатија. Госпоѓата Треневска ќе ја преземе должноста во октомври 2014 година кога истекува мандатот на актуелниот амбасадор Ѓорги Филипов. Тогаш се повлекува и Треневски од амбасадорската функција во Брисел, а на негово место доаѓа Зоран Дабиќ од МНР. Амбасадорски скандал за многумина искусни дипломати е и отказот на кариерниот амбасадор Никола Димитров, кој од Хаг доби наредба за преместување

во Москва. Да се праќа Димитров (којшто беше советник на претседателот на Република Македонија за национална безбедност, амбасадор на Македонија во Вашингтон, со години беше вклучен во решавање на спорот за името како специјален пратеник за Македонија, национален координатор за НАТО, специјален пратеник за европски и евроатлантски интеграции во Брисел, ко-застапник на Република Македонија пред Меѓународниот суд на правдата и амбасадор во Хаг), во Москва нема никаква политичка логика: „Сте пратиле човек да ви биде амбасадор во Вашингтон, па потоа истиот го испраќате за Москва – ова само Македонија може да го стори“ коментираат дипломатските кругови и додаваат дека не требаат силни познавања на надворешната политика за да се заклучи дека ова е нон –сенс и само доказ за залутаноста на македонската дипломатија. Димитров со образложение дека може да даде многу повеќе, не прифати да оди за Москва, па веројатно ја поштеди државата од меѓународен срам, но самиот обид тој да се назначи за таа позиција и секако неговото одбивање говори за крупни проблеми во детермирањето на курсот на надворешната политика.

Анти – НАТО амбасадор во НАТО, „западњак“ во Москва!? Голем скандал за македонската дипломатија беше поставувањето на Мартин Треневски за амбасадор во НАТО Алијансата. Додека за многу други амбасадори поставени во последните години има издржани и сериозни забелешки дека се без потребно искуство, но и без познавања во областа, испраќањето на Треневски во Брисел беше далеку поголем проблем. Имено, тој при своето претставување на амбасадорската платформа во парламентот, предизвика огромен

Во Нато пративме за амбасадор човек кој најотворено тврди дека алијансата врши агресија врз Македонија

BIZNIS I POLITIKA

BIZNIS I POLITIKA

Во најголемата корупциска афера Во хрВатск

NA SANAder mu Se ZAK ZATvOr Od 15 gOdINI KONfISKAcIjA NA mILIONSKI ImOT

Ако Врховниот суд ја потврди пресудата на Санадер, кој досега е осуден и заради аферата Ина за за земање на провизија од Хипо Банка и за извлекување на буџетски пари преку Фими Медија, в затвор од максимални 15 години и конфискација на милионски незаконски стекнат имот. Но, пре години на власт и која во јавноста се промовираше за најголем чувар на националните интереси, дека се однесувала како криминална организација може да ја однесе во банкрот и целосно исче

фото: Marko Lukunić / PIXSELL

55

ка политика

kaNuva i

а воено профитерство, аферата вкупно би можел да добие казна есудата за ХДЗ, која беше долги , дека е виновна за корупција и езнување од политичката сцена

подготви:

Биљана Здравковска Стојчевска

П

biljana.zdravkovska@kapital.mk

артијата ХДЗ и експретседателот на таа партија и премиер на Хрватска Иво Санадер се прогласени за виновни за извлекување на пари од државни институции и компании преку маркетиншката компанија Фими Медија, по која е нарачена и најголемата корупциска афера во хрватската политика. Санадер за аферата Фими Медија е осуден на казна затвор од девет години и конфискација на имот вреден околу 2 милиони евра. Ако Врховниот суд ја потврди пресудата на Санадер, кој досега е осуден и заради аферата Ина за воено профитерство, аферата за земање на провизија од Хипо Банка и за извлекување на буџетски пари преку Фими Медија, вкупно би можел да добие казна затвор од максимални 15 години. За “продажбата” на Ина на унгарски Мол и за провизијата од Хипо Банка Санадер е осуден е единствена казна од десет години, додека на Фими Медија е осуден на девет години. Го чекаат уште судењето за аферата Планинска и аферата Диоки. Во сите овие постапки клучни се исказите на сведоците односно исказите на покајниците кои со спогодби дека ќе сведочат добија значително поблаги казни. Во аферата Фими Медија, Санадер е обвинет дека учествувал во извлекување пари од државни институции и фирми преку маркетинг агенцијата Фими Медија. Освен Санадер, во аферата Фими Медија за виновни се прогласени уште четири лица, меѓу кои и сопственичката на Фими Медија, Невенка Јурак и поранешниот портпарол на Санадер, Ратко Мачек. Интересно е тоа што за прв пат во хрватската историја е казнета и поранешната владејачка партија ХДЗ како право лице со казна од пет милиони куни или околу 700 илјади евра, а дополнително ќе им се конфискува и имотната корист остварена со кривичното дело во износ од 24,2 милиони куни или 3,3 милиони евра. Судијката Ивана Чалиќ, врз основа на многу застрашувачки докази, ја обвини дого владејачката партија ХДЗ за тежок криминал. Според зборовите на судот, со цел илегално да прибави пари за себе и за партијата, Санадер организирал и управувал со злосторничко здружение. Дел од криминалната група биле: благајникот на партијата Младен Баришиќ, портпаролот на партијата ХДЗ, Ратко Мачек, сметководителката на ХДЗ Бранка Павошевиќ и сопственичката на маркетинг агенцијата „Фими Медиа“, Невенка Јурак. Обвинителството тврди дека Баришиќ и Мачек ги собирале парите и донациите, кои Бранка Павошевиќ не

ги евидентирала во деловните книги на партијата. На овој начин, според наводите на УСКОК Санадер профитирал со повеќе од 15 милиони куни (2 милиони евра), ХДЗ за малку повеќе од 30 милиони куни (4 милиони куни), „Фими медиа“ за околу 11 милиони куни, (1,5 милиони евра), а Невенка Јурак за околу 2,5 милиони куни (340 илјади евра). „С$ се темели на исказите и доказите. Санадер обвинува дека ова е политички прогон бидејќи Јадранка Косор му нареди на Младен Бајиќ да го процесира, што не е точно“, потенцираа судиите. „Санадер повеќе пати во текот на постапката истакна дека неколку пати ја добил довербата на граѓаните и тоа треба да биде отежнувачка околност бидејќи довербата брутално ја изигра. Со своето однесување: извршил најтежок облик на политичка корупција, ја изигра довербата на граѓаните и го

како и од каде државата ќе се наплати и што ќе му се конфискува на Санадер?

С

удот одлучи на Санадер да му се одземе само износ од 15,2 милиони куни или околу 2 милиони евра колку што според пресудата завршиле во негов џеб, а не сите 23,7 милиони куни (3,2 милиони евра) колку што изнесува разликата помеѓу легално заработениот имот и имотот кој неговото семејство го поседува. Судот Судот одреди државата да се наплати од парите на банкарските сметки на Иво Санадер и семејството кои ги поседуваат Хрватска и Австрија, и од уметничките колекции вредни над еден милион евра. Судиите во 18 точки наведоа конкретни сметки и недвижнини од кои планира да го наплати она што државата го побарува, како на пример сметки на негово име и на неговото семејство во Загребачка банка и Рајфајзен банка во Загреб, повеќе сметки во Рајфајзен банка во Инсбрук, Австрија, уметнички слики, скулптури... Во случајот на Санадер судот ги примени одредбите на новиот Казнен закон кои овозможува своевидно мешање на износот на илегална заработка и проширено одземање на имотната корист.

BIZNIS I POLITIKA Интересно е тоа што за прв пат во хрватската историја е казнета и поранешната владејачка партија ХДЗ како право лице со казна од пет милиони куни или околу 700 илјади евра, а дополнително ќе им се конфискува и имотната корист остварена со кривичното дело во износ од 24,2 милиони куни или 3,3 милиони евра. наруши угледот на Република Хрватска. Поради тоа, на судот му предлагам тој да се казни со максимална казна“, побараа обвинителите во текот на постапката. На Санадер ова му е ова втора пресуда за корупција. Како и претходно, тој и овој пат тврдеше дека е невина жртва на политички прогон. Во ноември 2012 година тој беше проласен за виновен во аферата Хипо, како и за примање мито од унгарската компанија Мол на десет години затвор и наложено му е да врати 2,5 милиони куни или околу 342 илјади евра. Но, за многу хрватски аналитичари, во светло на оваа пресуда многу поважна е политичката иднина на ХДЗ. Односно, ако веќе е докажано дека ХДЗ функционирала како криминална организација, многу аналитичари јавно прашуваат дали тогаш таа воопшто има право и понатаму да учествува во политичкиот живот на Хрватска.

Хрватска докажа дека е вистинска држава!

Апсењето и судењето за криминал и корупција на поранешниот хрватски премиер Иво Санадер беше прво звучно име, чијшто пад илустративно ја нацрта цената што секоја една сериозна држава мора да ја „плати“ доколку сака да докаже дека е спремна за вистинска борба со криминалот и корупцијата, па и демократизација на своето општество. Веста дека поранешниот премиер на Хрватска, Иво Санадер е уапсен во близина на Салцбург од австриската полиција, откако за него Хрватска распиша меѓународна потерница, одекна како бомба во декември 2010 година и оваа тема се уште е актуелна низ Балканот, па и во пошироко. Санадер беше првата голема ѕверка на овие простори којашто не успеа да се сокрие зад својата политичка моќ. Со смената на власта во Хрватска, апсењето на Санадер, отворањето на целиот случај кој разоткри огромна, корупциска медиумско – владина спрега, набрзо беше толкувано како силен знак за решителноста на Хрватска да стане дел од европското семејство и да го модернизира

Што му пресуди на санадер?

заради кои Санадер ќе оди во затвор, а Хдз можеби во банкрот 5причини 1. санадер бил на чело на криминалната група

Од исказите на сите сведоци произлегува дека поранешниот премиер Санадер бил на чело на целата операција и на чело на криминалната група. Тој, благодарение на угледот и авторитетот кој го имал во Владата и во партијата ХДЗ, им давал налози на своите соучесници во криминалната група, кои тие ги морале да ги извршуваат.

2. санадер дал наредба на државните фирми да работат со Фими медија

Користејќи ја својата позиција на премиер на Владата на Хрватска и претседател на владејачката партија ХДЗ, Санадер од одговорните лица во одделни државни тела, државни компании во сопственост на државата и јавни институции побарал да работат со маркетинг агенцијата Фими Медиа. За тоа сведочеле и повеќе директори на јавни претпријатија од кои некои имале “блиски” средби со премиерот Санадер ако не ја прифателе сугестијата да соработуваат со Невенка Јурак, која била на чело на Фими Медиа.

3. санадер земал пари на рака

“Потврдено е дека парите извлечени од државните компании и јавните претпријатија преку Фими Медиа на Иво Санадер му ги давал Младен Баришиќ”, изјави судијката Чалиќ. Најважен доказ дека Санадер земал пари на рака е исказот на Младен Баришиќ кој изјавил дека во неколку наврати парите извлечени преку Фими Медиа му ги носел во куфери на Санадер на улицата Козарчева. Исказите на Баришиќ биле поткрепени и со други докази, пред се со исказот на Невенка Јурак која во УСКОК ги потврдила неговите зборови, како и исказот на возачот на Баришиќ, кој својот шеф често го возел до Козарчева.

4. санадер трошел пари на скапи одела и патувања

Со илегално стекнатите пари, како што стои во пресудата, се финансирале и патувањата на Санадер во САД, но и купувањето на скапи одела од марката Бриони од по 30 илјади евра едно, кои Баришиќ ги плаќал со парите од Фими Медиа. Многу одела од оваа марка подоцна во текот на постапката биле најдени надвор од Загреб, на имот на близок пријател на Санадер, за што тој објаснил дека морал да ги однесе таму бидејќи му се реновирала куќата.

5. ХдЗ имал црн фонд

Судот во постапката докажа дека поранешната владејачка партија ХДЗ имала црн фонд кој се полнел од парите кои биле извлекувани преку аферата Фими Медија и донации кои не биле евидентирани. Еден од сведоците на УСКОК му ја предал тетратката во која биле бележени сите уплати и исплати од црниот фонд, а кои не биле евидентирани во службените книги на партијата. Во црниот фонд богати донации давале и многу странци.

57 Адрија Хебранг

Иво Јосиповиќ

ва е еутаназија на ХДЗ. Убиена е демократијата и униптена е десницата во Хрватска, бидејќи пресудата е донесена со цел ХДЗ да исчезне од политичката сцена.

озитивно за државата е тоа што може да се води постапка за криминал против високо рангирани политичари.

потпретседател на ХДЗ

О

претседател на Хрватска

П

своето општество. Три години потоа, во јули 2013 година Хрватска и официјално стана членка на ЕУ и денеска нема дилеми дека токму Хрватска, за разлика од останатите земји, правилно се бори со корупцијата и криминалот. Апсењето на висок функционер којшто не спроведувал, туку самиот бил генератор на корупција е голем доказ за тоа. Оваа пресуда покажува дека Хрватска е државна која има капацитет да се бори и со криминал во самиот државен врв. Бидејќи не треба да се заборави дека целата корупциска афера Фими Медија, во која е обвинета ХДЗ, е отворена уште додека на власт беше ХДЗ.

фото: Goran Stanzl / PIXSELL

ХДЗ која владееше 16 години од 22 години независност на Хрватска е осудена за коруппција и дека функционирала како криминална организација. Казната која и е пресудена да ја плати може да ја доведе до банкрот, а многу аналитичари јавно прашуваат дали по пресудата ХДЗ воопшто има право да учествува во политичкиот живот на земјата

BIZNIS I POLITIKA

плус е клуб Бизнисци и веќе Деловниот ед се ме два основан пр од 80 членови. брои повеќеодолжување на Истиот е пра која пред две иницијатив кренаа шест години ја по регионот, Капитал медиуми одија, Финанце од Македон, Ослобоѓење -Словенија Магазин -Србија, -БиХ, Нови а Гора и Бизнис. Вјести -Црна кои ја сочинуваат хр –Хрватскта Бизнис плус, платформа да се поттикне а чија цел еа на земјите од соработкат сега се одржани је регионот. До првата во Ск,оп две средби, га Загреб а во се а ат ор и вт ќе закажанајиво следната е ивена 29 и 30 ма рж од се ќе . ра Го на Цр а, Будв

Втора бизнис средба на бизнис плус

BIZNISOT NemA dr@ ImA SAmO PASO[! редакција бизнис плус

П

одобрување на синергијата и соработката во регионот е од особено значење за напредок. Ова е генерално пораката која беше испратена од неколку дневната бизнис средба што по втор пат ја организира Бизнис плус овој пат во Загреб, по првата средба која се одржа во Скопје. На средбата на која учествуваат претставници на сите шест медиуми кои ја претставуваат

платформата Бизнис плус (Капитал - Македонија, Финанце -Словенија, Ослобоѓење -БиХ, Нови Магазин -Србија, Вјести -Црна Гора и Бизнис.хр -Хрватска), претставници од бизнис секторот и политичари, меѓу кои и претседателот на Хрватска, Иво Јосиповиќ се дебатираше за можноста за поголема соработка на земјите од регионот и можноста за заеднички настап на трети пазари. Општиот впечаток од целокупната дебата е дека иако во последните години регионот бележи подобрувања во однос на привлекување на странски инвестиции, сепак целокупната инвестициска клима е лоша и истата

мора да се подобри. Поразителните бројки и негативните економски резултати ја поттикнаа дебатата за важноста од заедничка соработка и условите според кои треба да се прави истата. „Државите од регионот, но и државите од цела Европа, имаат големи проблеми во стопанството, и им се заканува незадоволство од граѓаните. Меѓутоа, тоа што бизнисмените можат и требаат да направат, е едни на други да си подадат рака и да соработуваат за подобрување на состојбата во економиите на сите овие држави“, вели претседателот на Хрватска, Иво Јосиповиќ.

59

Иво ЈосИповИќ претседател на Хрватска

Државите од регионот, но и државите од цела Европа, имаат големи проблеми во стопанството, и им се заканува незадоволство од граѓаните. Меѓутоа тоа што бизнисмените можат и требаат да направат, е едни на други да си подадат рака и да соработуваат за подобрување на состојбата во економиите на сите овие држави.

Подобрување на регионалната соработка и можноста за заеднички настап на трети пазари беше основната тема на која се дискутираше минатата недела во Загреб каде се одржа втората средба на деловниот клуб Бизнис плус. Освен претставници на шесте медиуми кои ја сочинуваат платформата Бизнис плус, на средбата присуствуваа видни политичари и претставници на бизнис секторот

@avjanstvo, Тој додаде дека заедничкиот настап на земјите се уште носи лоши конотации, но сепак, како што истакна Јосиповиќ, тој го поддржува тоа и верува дека соработката може успешно да се направи. „Сметам дека има многу компатибилни компании од регионот чии можности не се доволно искористени“, рече Јосиповиќ и порача дека овој проект кој го покренаа медиумите од регионот треба да им помогне на бизнисмените да остварат соработка. Според бизнисмените пак, она што е потребно е прво да се решат состојбите дома, а пота да се размислува за странски пазари. Притоа, директорот

ЕнЕс ЧЕнгИќ

директор на Енергоинвест

Денес мора да се биде голем, за да добиваш големи работи.

ДражЕн номЧЕвИќ

претставник од компанијата Певец

Нашите општества се плашат од аквизиции. Имаме одредени грешки во менталитетот, ни фали амбиција за освојување на трети пазари.

на Енергоивести, Енес Ченгиќ вели дека „регионалната соработка на почетокот не мора да биде строго базирана на заработка, но долгорочно профитабилноста е услов кој мора да биде задоволен“.

На Балканот отсуствува визија

Како една од причините за лошиот економски статус на земјите од регионот, учесниците не ја гледаат само во светската економска криза, туку и невизионерските чекори на владите како и лошите финансиски услови кои ги нудат институциите. Никица Габриќ претседател на

ЉупЧо ЗИков

сопственик на Капитал Медиа Гроуп

Проблемот на Балканот е што на власт е политичка и економска олигархија која има пари, но нема визија што со нив. Нам ни треба блиц-криг во овие структури.

BIZNIS I POLITIKA Најлесно е да се работи во Македонија Поранешниот министер за надворешни работи а сега лобист Мате Граниќ рече дека меѓу земјите од регионот најдобро искуство има со Македонија. „Таму без оглед на политичката и локалната структура, соработката течеше мазно“, рече тој. Сите соговорници се сложија дека кон компаниите во регионот најдобра клима за работа има во Македонија и во БиХ, по нив следи Србија и Црна Гора, а на крајот се Словенија и Хрватска.

Домашните и странските инвеститори треба да се третираат еднакво

Учесниците се согласија дека еден од поголемите проблеми е тоа што домашните и странските инвеститори не се третираат еднакво. Според зборовите на Габриќ транзицијата го забави образованието, напредокот и технологијата. "Странските инвеститори се повеќе субвенционирани. Добиваат хала, работна сила која има пониски плати отколку во македонските претпријатија, им градиме патишта, а домашните компании очигледно треба да одат на некој остров па да се вратат во Македонија како странски", рече Зиков. Мелида Ивковиќ, извршна координаторка за планирање и инвестиции од хрватската Агенција за инвестиции и конкурентност истакна дека нивната агенција не прави разлика меѓу инвеститорите."Го убедивме на пример Атлантик новата инвестиција за производство на енергетски плочки да ја развива во Хрватска, а не во Германија или Словенија како што размислуваа".

Националниот форум вели дека Хрватска не е привлечна за странските инвеститори и дека таквата состојба треба да се промени, но дека тоа не може да го направат владите кои се „килави и неспособни“ и кои се плашат од изборен неуспех. Со тоа се сложи и Љупчо Зиков, сопственик на македонскиот бизнис магазин Капитал, кој вели дека иако Македонија е доста успешна и привлекува странски инвестиции, сепак состојбите не се така добри како што се чинат на прв поглед. „На власт е политичка и економска олигархија која има пари, но нема визија што со нив“, изјави Зиков и додаде дека Македонија е доказ дека странските инвестиции сепак доаѓаат во земји кои политички се нестабилни, со оглед на тоа дека во последните 3 години преку 90 странски компании отворија подружници во Македонија. Но, Македонците од тоа имаат малку корист, репроматеријалот се увезува, а речиси сите производи се извезуваат, државата дава поволни услови за економските зони и странците тоа го искористуваат, а платите се помали отколку во домашните фирми", објасни Зиков. „Проблемот на политичарите на Балканот е што не знаат да работат. Нам ни треба блиц-криг во овие структури“, заклучи тој. Освен отсуството на визија кај политичарите, како проблем за подобрување на состојбите во регионот, учесниците го наведоа и фактот што финансиските институции се затворени. „Проблем е што финансиски институциите се многу затворени и поради тоа секоја политика има проблем. Бараат енормна сигурност, 200% гаранција и сакаат да бидат во целост изземени од ризиците, како да не живеат во исто опкружување какво што е“, се пожали Златко Цанјуг, поранешен политичар, сега претприемач во индустријата со хартија, а со него се сложија и другите соговорници. Со ова се сложи и Иван Крешиќ од консултантската фирма Делоит која направи истражување за очекувањата на компаниите во наредната година, која потврдува дека токму недостатокот од финансиски средства е најголемиот

проблем за ширење на бизнисот во регионот. Но, оттаму велат дека регионалното проширување на мора да биде само преку инвестиција, туку може да се направи и преку барање на стратешки партнер. „За успешно да се работи во регионот не мора секогаш да инвестирате сами туку може да побарате стратешки партнер. Поврзувањето преку стратешко партнерство е еден од најлесните облици на ширење кои не бараат особено многу финансиски средства“, рече Крешиќ.

Преземањата на компаниите не треба да се гледаат негативно

Како едно од прашањата кое беше дел од дебатата на овој состанок беше и актуелноста во преземањето на одредените компании од други во регионот, меѓу кои секако најпознато е преземањето на Меркатор од Агрокор. Учесниците се сложија дека се уште на жалост во регионот на аквизицијата се гледа со негативни емоции, место низ призмата на бизнис логиката, која пак не познава граници. „Нашите општества се плашат од аквизиции. Имаме одредени грешки во менталитетот, ни фали амбиција за освојување на трети пазари“, порача Дражен Нимчевиќ од компанијата Певец. Обрадовиќ Мазел додаде дека бизнис логиката не познава граници и дека бизнисот нема државјанство, туку пасош. „Купувањето на Меркатор од Агрокор е водено од здрава логика на бизнис ширење, така што во иднина двете не стануваат мета на некој трет купувач. Не треба да се плашиме од преземање, поголемата фирма е појака и има подобри можности да се одржи. Тоа се здрави процеси и јас ги подржувам“, рече Мете Граниќ од лоби- консултантската фирма Магра. „Денес мора да се биде голем, за да добиваш големи работи“, рече Енес Ченгиќ, директор на Енергоинвест кој смета дека преземањата не се веќе мотивирани само со сопствеништво, туку на купувачот, како што истакна тој им е важно да дојде и до нови технологии со што ја откри и причината поради која Кончар ќе ја купи Литостројна.

Капитал број 750 14.03.2014

62

www.kapital.mk

политика

„VNATRE[NIOT” NEPRIJATEL JA “JADE

Koj go ru[i E пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Т

урскиот премиер, Реџеп Таип Ердоган, очигледно веќе не може да ја води борбата со „замислениот“ противник, најопасниот во неговото единаесетгодишно владеење, кој од безбедната дистанца на својата резиденција во САД управува со корупцискиот скандал, од чиј официјален старт на 17 декември лани, беше јасно дека главна цел е лично „Султанот“, како што критичарите го нарекуваат Ердоган. Како што скандалот се приближуваше до премиерот, с$ до кулминацијата со аудио-снимките (со с$ уште недокажана автентичност) од корупциските муабети меѓу Ердоган и неговиот син Билал, објавени на YouTube, и ердогановите вербални напади кон Фетулах Ѓулен стануваа с$ поконкретни. На почетокот на скандалот Ердоган апстрактно зборуваше за закана од некои светски центри на моќ на кои не им одговара силна Турција, за еден месец подоцна да & објави војна на „империјата на стравот“ на движењето Хизмет, која, според турскиот премиер, под наметката на истрагата за корупција всушност сакала да изведе државен удар. Следеше повик до водачот на Хизмет, Фетулах Ѓулен, да формира партија за да ги одмерат силите на избори, а деновиве, по излегувањето на втората снимка на YouTube, Ердоган целосно го загуби трпението, и го повика „внатрешниот“ непријател кој дејстува од преку океанот да се врати дома, за битката конечно да почне да се води очи в очи, на очиглед и на турската јавност. Во првото директно обраќање до Ѓулен, тој му порача: „Ако не сте направиле ништо лошо, не останувајте во Пенсилванија. Ако вашата татковина е Турција, вратете се во неа“. И навистина, прашањето што овде треба да се постави е зошто ликот кој евидентно стои зад организацијата на корупцискиот скандал не ја конкретизира својата цел за соборување на Ердоган преку политички субјект заинтересиран по евентуалното освојување на власта понатаму да придонесе за својата земја? (Во меѓувреме турскиот премиер дури и побара од претседателот на САД, Барак Обама, Ѓулен да биде екстрадиран во Турција како закана за националната безбедност на земјата) Дека во Турција има корупција, и тоа голема, е повеќе од

јасно, како што е јасно дека соодветните органи (обвинителството и полицијата кои донеодамна беа под контрола на Ѓулен) лесно можеле да & влезат во трагата на истата (доколку сакале) долго пред 17 декември, штом стигнала дотаму да (во тогаш откриениот корупциски мега-скандал при основани сомневања) бидат приведени и синови на тројца министри, а во кутии за чевли скриени во домот на директорот на втората по големина банка во земјата да осамнат 4,5 милиони евра. Самиот Ѓулен негира каква и да е врска со случајот, но тешко е

да се поверува дека во Турција на Ердоган, обвинителството и полицијата самоиницијативно би почнале антикорупциска битка мотивирани од искрена борба за демократија во која противник е премиерот. Друго прашање што во овој контекст логично (и само реторички) се поставува, е дали на Ѓулен, односно на центрите на светска моќ што ги споменува турскиот премиер, навистина им пречи корупцијата во Турција, или нејзиното откривање е само средство за остварување на други цели, кои немаат врска со борбата за демократија во име

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

политика

DE” VLASTA VO TURCIJA

Erdogan?

на Турците? Ако е факт дека обвинителството кое ги води корупциските истраги било под контрола на Ѓулен (а тоа го докажуваат смените што ги направи ердогановата Влада на стотици обвинители и на илјадници полицајци од 17 декември досега), тогаш во Хизмет и асоцираните центри на моќ малку се грижеле за демократијата, штом Турција со години е прва во светот по бројот на затворени новинари. Повторно, како и корупцискиот скандал, апсењата на новинарите му се ставаа(т) на душа на турскиот премиер, зашто

пред 17 декември ретко кој знаеше кој всушност ги контролира турското обвинителство и полицијата. Токму тоа и му се забележува на Ѓулен, дека иако се претставува како духовник кој овоземните работи го интересираат само доколку може со неговото учење во име на мирот да помогне за надминување на цивилизациските конфликти, тој де факто со години работел на политичка цел (претставувајќи ја како едукативна и културна) за воспоставување на контрола врз институциите на турската држава. И тоа не на транспарентен начин, што би

63

Дека во Турција има корупција, и тоа голема, е повеќе од јасно, како што е јасно дека обвинителството кое до неодамна беше под контрола на Ѓулен лесно можело да & влезе во трагата на истата долго пред 17 декември, штом стигнала дотаму корупцискиот мегаскандал да стартува со апсења на синови на тројца министри, а во кутии за чевли скриени во домот на директорот на втората по големина банка во земјата да осамнат 4,5 милиони евра. Прашањето што логично (и само реторички) се поставува е дали на Ѓулен, односно на центрите на светска моќ што ги споменува Ердоган, навистина им пречи корупцијата во Турција, или нејзиното откривање е само средство употребено со неслучаен тајминг (изборите се на 30 март) за остварување на други цели, кои немаат врска со борбата за демократија во име на Турците? подразбирало учество на избори, туку преку инфилтрација на негови приврзаници, придобиени како ученици во многубројните приватните средни училишта со програма втемелена на неговото учење, во полицијата, во судството, во обвинителството, во тајните служби, во културните и во финансиските институции на Турција. Според она што го објави администрацијата на Ердоган, оваа наводна „паралелна држава“ на Ѓулен прислушувала дури 7.000 луѓе, вклучително и премиерот, дури и во разговорите со светските лидери. Од друга страна, сменетите обвинители и судии тврдат дека Владата наводно борејќи се со паралелните структури, всушност ги блокира анти-корупциските истраги. Оние, пак, што Ердоган ги донесе на нивно место велат дека потезите на Владата ја засилуваат, а не ја ослабуваат независноста на институциите. Кој е „во право“ според мнението на јавноста, ќе покажат локалните избори закажани за 30 март. Виновникот, пак, што овие избори ќе бидат неочекуван најголем тест за ердогановата популарност по 11 години власт (чии резултати може да ја загрозат

Капитал број 750 14.03.2014

64

www.kapital.mk

политиКа

донеодамна лесно остварливата амбиција на Ердоган да го наследи претседателот на државата, Абдула Ѓул, по следните претседателски избори според Уставот на Турција Ердоган не може повторно да се кандидира за премиер), развојот на ситуацијата ќе го чека во својата добро чувана куќа во Сејлорсберг, Пенсилванија. Денеска седумдесет и две годишниот Фатулах Ѓулен во 1999 година дошол во САД поради здравствени проблеми, но оттогаш не се вратил во Турција. Зашто токму „ветената земја“ за него се покажала верна на овој свој прекар како сигурно тло за популаризација и за водење на моќната организација Хизмет во која досега успеал да регрутира три милиони приврзаници од Турција, од САД, но и во остатокот од светот. Симпатиите на Американците ги освоил нудејќи ја за нив (како и воопшто за Западот) најпогодната интерпретација на исламот, која предвидува можност за коегзистенција на исламот и на неолибералниот, претприемачки капитализам. Формулата за оваа цел на Ѓулен е практикување на исламот во рамките на секуларна држава, на начин што подразбира отвореност за меѓурелигиски дијалог за превенирање на конфликтите во државите и на глобално ниво, со цел да нема пречки за економскиот развој. Се смета дека токму Америка ѓуленовото движење му го стави на располагање на Ердоган по неговото доаѓање на власт за да му помогне во маргинализирањето на влијанието на секуларистичкиот кемализам. Приврзаниците оваа теорија ја објаснуваат со тезата дека САД на Блискиот исток преферираат исламистички движења (секако умерени, како ова на Ѓулен) наспроти левичарскисекуларните, а како на аргумент се повикуваат на резултатите од Арапската пролет - сменети се секуларни влади (на Тунис, на Либија, на Египет, се сака да се смени и сириската, а претходно е сменета ирачката), а не падна ниту една заливска монархија. Ѓулен ги насочуваше своите приврзаници на избори да гласаат за АКП (Партијата на правдата и развојот) поради тоа што и самиот (како и Ердоган) се залага за рехабилитација на конзервативниот ислам и за десекуларизација на турските институции. Друго идеолошко совпаѓање меѓу денешните ултимативни непријатели, тогаш била и заложбата за либерален капитализам како

Демонстрација на самодоверба - Ердоган вети дека ако неговата аКп не победи на претстојните избори, тој ќе се „поздрави“ со политиката најефикасен модел за економски развој. Факт е и дека ердогановата Влада во 2008 година ја укина пресудата против Ѓулен, донесена во 2000 година, во негово отсуство, за обид за уривање на уставниот поредок и за создавање исламска држава. Но, така беше (барем според приврзаниците на погоре спомнатата теорија) - САД да го помагаат Ердоган, и преку организацијата на Ѓулен, с$ додека однесувањето, потезите на турскиот премиер, им одговараа на американските интереси. Причините САД да му „откажат љубов“ на турското раководство и да посакаат нов, подоверлив партнер во Анкара, се Ердогановата политика кон Египет (турскиот премиер го критикуваше шефот на американската дипломатија, Џон Кери, кој изјави дека египетската војска го оживува демократскиот процес во земјата, кога таа со пуч го симна од власт Мухамед Мурси) и Сирија (Ердоган некритички ја поддржувал сириската опозиција, сметаат Американците), а особено најлошите билатерални односи со Израел во историјата на двете земји. Не смее да се заборави и „нелојалноста“ на Турција кон НАТО со купувањето на анти-ракетниот одбранбен систем од американскиот глобален ривал, Кина, наместо од некоја од земјите-членки на Алијансата. За разлика од Ердоган, Ѓулен (во духот на неговото учење) негува добри односи со Израел и со членовите на моќното еврејско лоби во САД, дотаму што го критикуваше обидот на бродот Мави Мармара да им достави

хуманитарна помош на Палестинците во појасот Газа без одобрување на израелските власти, при што конвојот беше нападнат од израелски командоси во меѓународни води. Според Ердоган, целта на надворешните сили (се продразбираат САД и Израел) преку нивниот агент, Ѓулен, чија мрежа, смета тој, му го монтирала корупцискиот скандал, е да се спречи понатамошното економско и политичко јакнење на Турција - „Оваа Турција, која вознемирува некои меѓународни кругови кои сакаат да воспостават економска и политичка контрола над неа, за тие да наметнат свои правила на играта“. Снимките на YouTube се појавија два дена откако АКП официјално ја почна кампањата за локалните избори. Но, ниту Ердоган не се потпира само на резултатите од анкетите за полуларност на политичарите во Турција на кои с$ уште уверливо води - во кампањата за криминалистичка истрага против „паралелната држава“ турскиот Парламент донесе закони со кои & се даде поголема контрола на Владата над интернетот и судовите, а изготвен е и закон кој му дава поголеми овластувања на националното разузнавање. Од сето ова противниците на Ердоган се згрозуваат доживувајќи го како авторитарна реакција на корупциската истрага. Усвојувањето на законот за затворање на приватните подготвителни училишта за идни студенти на Ѓулен, предизвика и нова тепачка во Парламентот.

специјален прилог

28 МАРТ 2014

Дел од македонските компании во изминатите неколку години се навлезени во инвестициски циклус. Притоа инвестициите се однесуваат главно на набавка на нова опрема, нови технологии, нови машини за пакување... кои сите заеднички на крај на ден придонесуваат македонските производи да станат поквали-тетни и поконкурентни на домашниот и странските пазари. Раздвижување во овој сегмент дефинитивно има исто како и во сегментот на производство на амбалажа, клучна за подобриот дизајн и изглед на македонските производи.

МАШИНИ, ОПРЕМА И АМБАЛАЖА ЗА ИНДУСТРИЈА “КАПИТАЛ“ ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ АНАЛИЗИРА: Од каде македонските компании набавуваат нови машини и опрема за производство?  Кои се кредитните линии и другите форми за поддршка при набавка на нова технологија и опрема? Каква помош притоа бараат домашните фирми? 

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-маил sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3280 910

Одржувањето и сервисирањето на производните машини главно се препуштени на домашни субјекти. Кои се главните играчи во овој сегмент?  Се повеќе македонски производи се „облечени“ во домашна амбалажа! За разлика од пред неколку години кога речиси целата амбалажа се увезуваше сега има многу повеќе домашни производители на квалитетна амбалажа. Колкава е побарувачката и како таа се одразува врз идниот развој на оваа индустрија, важна алка за домашното производството! 

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

...Фељтон...

ЛеКции од ГоЛеМата еКоноМсКа Криза

br.4

Te@inaTa na pogre[niTe odluki

g

Генерално искуствата од сите економски кризи наназад покажуваат дека политичарите и те како можат да влијаат на текот на економските збиднувања. с според поред зборовите на врвни светски теоретичари тие можат да ја повредат и да ја излечат економијата истовремено. но но нивните постапки ретко се економски рационални бидејќи се условени од расположението на широките народни маси кое секогаш бара краткорочни и популистички мерки кои по правило се погубни за економијата воопшто

Факсимил од култната книга за Големата Депресија 1929 прв пат издадена во1955 година, која поради постојаните кризи непрестано се печати до ден денес

Капитал број 733 15.11.2013

68 ФрАнК Бон

економски аналитичарпрофесор на Редбоуд Универзитетот во Нијмиген

Политичарите се луѓе кои генерално сакаат да профитираат на краток ток. Тоа значи дека за време на мандатот мора да испорачаат мерки кои по секоја цена ќе се почувствуваат од страна на широките народни маси. Тоа често се мерки кои на долг рок прават поголема штета од корист и финансиски трајно ја исцрпуваат државата. Но ако политичарот не постапува на ваков начин многу е веројатно дека нема да биде повторно реизбран

Дури и изборниот материјал на претседател Кулиџ повикувал на смиреност и позитивизам

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

дна општа и заедничка карактеристика на најголем дел од политичарите во светот е нивната склоност кон краткорочните одлуки уште за време на големата депресија во 1929 година популарно наречени „гасење на пожари“. На ваков начин политичарите превземаат одлуки за кои и самите се свесни дека се долгорочни штетни за иднината на државата но дека на краток рок ќе им обезбедат политичка стабилност и мирен народ од кој не треба да стравуваат дека ќе излезе на улица. Генерално искуствата од сите економски кризи наназад покажуваат дека политичарите и те како можат да влијаат

на текот на економските збиднувања. Според зборовите на врвни светски теоретичари тие можат да ја повредат и да ја излечат економијата истовремено. МН:Зошто политичарите никогаш не сакаат да се соочат со реалноста? Џон Кенет Галбрајт во својата книга „Големиот крах 1929“ прави листа на луѓе кои ја имале таа можност и обврска да ја спречат кризата. Помеѓу нив се : тогашниот претседател на САД, министерот за финансии, Управата на Федералните Резерви како и управителите на Банката на Федералните Резерви во Њујорк. Според Галбрајт многу голема улога во дополнителното влошување на состојбата во 1929 е и тоа што претседателот Калвин Кулиџ е во заминување. „Претседателот Кулиџ, ниту знаел што навистина се случува нити го интересирало. Неколку дена пред да ја напушти функцијата, весело забележал дека ситуацијата е целосно здрава и дека цените на акциите се соодветно

евтини “ вели Галбрајт. Со оваа негова последна изјава и со целосниот однос за време на неговиот мандат кон реалната опасност од кризата Кулиџ наголемо допринесол за влошување на самата состојба. Тој создал лажен оптимизам, а реално го одложил проблемот и го пренесол на неговите наследници кои морале да ги вадат жешките костени наместо него. Како мултипликација на ефектот од неговата погрешна одлука доаѓа и однесувањето на останатите одговорни лица во САД кои се поведуваат од неговата лагодност и избегнување на проблемите и адекватно на тоа одбиваат и тие да преземат смели и ризични одлуки кои веројатно би ја спасиле земјата од катастрофата која следува. Звучи неверојатно но и осум децении подоцна светските влади повторно ги прават истите грешки. Најголем доказ е големата должничка криза во Европа која и ден денеска го тресе стариот континент. Кипар, Грција, Португалија се само дел

Редовите за леб се слика која сака да ја избегне секој политичар

Медиумите од крајот на дваесеттите години ја констатираат катастрофалната состојба на економијата

од земјите каде што светските лидери одлучија дека е попаметно да гаснат пожари отколку да се заангажираат во целосно и трајно решение на проблемите. Економистот Франк Бон од Редбоуд универзитетот во Нијмеген кој долго време го истражува ефектот на политиката врз економијата смета дека врската помеѓу овие две навидум спротивставени сегменти од општеството е нераскинлива и тоа го покажува со конкретни примери од последната криза во Европа. „ Особено за време на криза како должничката во Европа, секоја шпекулација или погрешна краткорочна и недоволно промислена одлука на политичарите може да има смртни последици за економијата на една земја што веднаш се рефлектира и на светската економија. Принципот на запушување дупки со краткорочна финансиска помош кој деновиве се применува во Европа лесно може да значи поголема катастрофа на долг рок“

Николае Чаушеску и неговото долгорочно размислување

С

ите ја знаат приказната за последниот Романски комунистички лидер Николае Чаушески кој неславно ја заврши својата долга политичка кариера со стрелање на улица извршено со одлука на преки суд. Но многумина не ги знаат причините за ваквото екстремно постапување на народот спрема својот долгодишен лидер. Чаушеску доаѓа на чело на Романија во 1965 година со програма според која треба да ја спаси земјата од преголемата надворешна задолженост особено спрема СССР и кој треба инфраструктурно и индустриски да ја препороди и да ја направи најмоќна земја на Балканот. Чаушеску изворот на средства за сите негови големи потфати како во финансискиот така во инфраструктурниот дел го бара во преголемо штедење со кое цели две и пол децении го истоштува народот. Тој гради авионски компании, метроа, железници и монументални градби додека народот живее на следувања од социјални пакети со храна. Неговиот одговор на незадоволството на народот е дека „ефектите од неговите големи потфати ќе ги чувствуваат генерациите подоцна“. Сепак Чаушеску нема да дочека тие нови генерации. Како кулминација на народното незадоволство и револт насилно ќе биде симнат од власта и убиен. Според класификацијата на Џен Кенет Галбрајт и Франк Бон, Николај Чаушески спаѓа во оние политичари кои обрнуваат повеќе внимание на она што може да биде, а не на она што е во моментот. Тој верувал дека може да се однесува така комотно бидејќи во секој момент можел да ја искористи војската за да го држи народот покорен на сила. Историјата покажува дека погрешно пресметал и дека тезата на Бон дека „за да се опстои во политика мора да се размислува на краток рок“ е апсолутно точна.

Владите секогаш трошат повеќе од реалните можности на државата Буџетска дупка, кредити за покривање на тековни трошоци, кратење и пренамена на средства од капитални инвестиции, се само дел од изразите кои секојдневно ги слушаме од светските влади, а се однесуваат на една иста работа: трошење на енормни средства кои економијата на државата реално не може да ги покрие. Користејќи теоретски модел аналитичарот Франк Бон покажува дека скоро секогаш владите трошат повеќе од што е дозволено со една единствена и за многумина надвор од политиката нелогична цел, да се добијат изборите. „Ова е трик кој конкретно во САД се користи пред сите избори децении наназад. Ова е возможно бидејќи владите ја користат нивната моќ за да влијаат на исходот од долгорочните економски прогнози кој следствено на тоа им обезбедува поголема комоција во непродуктивното трошење. Веќе

станува правило дека после секои избори во која било земја во светот владите да се запрепастени од тоа што не можат да ги обезбедат планираните средства “ Заклучокот на Бон е веројатно точен ако се земе предвид однесувањето на владите и за време на Големата Депресија во 1929 и за време на Големата Ресеција во 2008, двете најголеми кризи во последните 100 години. Неговата главна теза е дека за да се опстои во политика мора да се размислува на краток рок. „Политичарите се луѓе кои генерално сакаат да профитираат на краток ток. Тоа значи дека за време на мандатот мора да испорачаат мерки кои по секоја цена ќе се почувствуваат од страна на широките народни маси. Тоа често се мерки кои на долг рок прават поголема штета од корист и финансиски трајно ја исцрпуваат државата. Но ако политичарот не постапува на ваков начин многу е веројатно дека нема да биде повторно реизбран“

капитал број 750 14.03.2014

70

www.kapital.mk

на руЧек со...

Ѓоко Хаџиевски спортски директор на Вардар

Za da bide[ doba lider, prvo treba da bide[ dobar ^

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

на руЧеК К со... Најуспешниот и најпознат македонски фудбалски тренер кого јавноста го памети и по клупски и по репрезентативни резултати повторно професионално е ангажиран во Македонија. После скоро 11 годишен континуиран престој во странство Хаџиевски во ова опширно интервју за капитал ги објаснува неговите планови како спортски директор на вардар, ги коментира состојбите во нашиот фудбал и репрезентација,зборува за неговите фудбалските почетоци, за неговите искуства во десетте земји во кои живеел работел, за неговите погледи на светот и за неговиот специфичен кон семејството.

на ш ето м ен И од богатото мени на арабеска избравме: Зелена салата и Бранцин на скара

ar a ^ovek

пишува:

Дејан азески а

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

Н

ајтрофејниот тренер во македонското фудбалско првенство и најуспешниот македонски фудбалски менаџер во странство е повторно во Македонија. Ѓоко Хаџиевски како спортски директор на ФК Вардар е во тимот на новиот сопственик Сергеј Самсоненко кој е собран со единствена цел да го врати Вардар на старите славни патишта и конечно да го пласира во фудбалската Лига на Шампиони. Хаџиевски за Капитал вели дека, после 25 години успешна менаџерска кариера и 11 години континуирана работа во странство, е среќен да е во Вардар според него во клучен момент за македонската фудбалска гордост. Со Хаџиевски разговаравме и за неговите почетоци во фудбалот, за неговите искуства во десетте земји во кои живеел и работел, за неговите погледи на светот и за неговиот специфичен однос кон семејството.

Горд сум на мојата 26 годишна непрекината менаџерска кариера

Во месец мај 2003 година после освојувањето на две титули во домашното првенство со Вардар, најтрофејниот тренер во историјата на клубот реши да се повлече како победник и кариерата да ја продолжи некаде во странство. Играчите навивачите и раководството организираа незаборавно испраќање со ревијален меч помеѓу двете шампионски генерации на Хаџиевски онаа од 1991,92,93 и неговата тогаш актуелна генерација од 2002/2003. Во неговото последно обраќање во кое се заблагодари до играчите и навивачите тој најави дека оди во странство за да оствари многу поголеми фудбалски успеси. Многумина сметаат дека Ѓоко Хаџиевски тешко ќе ги надмине неговите дотогашни достигнувања со оглед на фактот дека претходно бил извонредно успешен и со ЦСКА Софија и со Војводина од Нови Сад како и многу други клубови од Грција, Бугарија, Кипар, Египет. Сепак најголемиот успех дотогаш Хаџиевски го

71

постигнува со јапонски Џубило тим со кој ќе игра во финалето на Азиската лига на шампиони кое ќе го загуби буквално во последните секунди. „Јас од Вардар заминав како изграден тренер не како почетник и поради тоа можеби не добивав најбогати клубови, но секогаш добивав респектабилни, кои успевав уште повеќе да ги издигнам и надградам. Во Азербејџан успеав да го освојам домашното првенство со Баку и да бидам избран за селектор на националната фудбалска репрезентација што е голема чест за еден странец кој штотуку пристигнал во земјата. Во Саудиска Арабија три години по ред бев во врвот на лигата, а успеав мојот клуб да го доведам и до полуфиналето на регионалниот азиски куп. Успеси постигнав и во Грција каде Касторија го донесов до полуфиналето на купот на Грција. Резултати остварив и во Бугарија, Кипар Египет. Генерално тоа што го најавив кога заминував од Вардар успеав да го направам, успеав да направам многу поголеми успеси од тие што ги имав претходно“ Хаџиески сепак неоспорните фудбалски резултати не ги смета за свое најголемо достигнување. Според него најголемото богатство кое го стекнал во сите овие години е неговото име, афирмацијата на Македонија во странство и огромната мрежа од пријатели низ целиот свет „Јас сум професионален тренер 26 години, што е многу ретко и тешко можеш да најдеш тренер на цел Балкан кој професионално и без прекини да работи толку долго. Нормално, тоа во најголем дел се должи на сите постигнати успеси на теренот, но според мене голема улога има и мојот карактер. Јас покрај тоа што се трудам да бидам добар тренер, уште повеќе се трудам да бидам и добар човек. Да бидам фер кон играчите, навивачите, кон раководството...Се трудам да настапувам и влегувам со позитивни и искрени намери во секоја можна работа. Сега не можам точно да кажам дали е тоа заради резултатите или поради карактерот, но во кој и да е од градовите каде што сум бил пред 10 или 20 година да се појавам сите врати ми се отворени. Тоа според мене е најголемото богатство кое успеав да го стекнам со работата во сите овие години“.

Многумина намерно забораваат

капитал број 750 14.03.2014

72

www.kapital.mk

на руЧек со... дека јас сум првиот македонски фудбалски селектор

Една епизода од неговата кариера на која Хаџиевски е особено горд е формирањето на mакедонската фудбалска репрезентација. Тој ни раскажува дека иако како прв mакедонски селектор нема одиграни ни една меѓународна натпревар (нешто што ќе го направи подоцна) особено е горд што токму тој е човекот кој го составил и извел на терен првиот македонски национален состав и смета дека е крајно непрофесионално и нечовечки што тоа се заборава. „Во 1991 година на собрание во Струмица од страна на 100 делегати бев избран за прв селектор на трекога Фудбалската репрезентација најголема поткрепа за еден играч е нерот ќе му каже дека е најдобар на цел свет на Македонија. Македонскиот фудбалски сојуз во тој момент не беше меѓународно признат и тој состав играше само ревијални натпревари во поголемите македонски градови. Но, факт е дека прв пат македонската химна и знаме на еден фудбалски натпревар на македонскиот национален состав беа подигнато во Кавадарци каде што јас го водев тимот против тимот на новинарите“. Хаџиевски во 1993 година заминува за тренер на ЦСКА Софија, а на негово место на чело на репрезентацијата доаѓа Андон Дончевски кој ќе го поведе тимот во првите меѓународни натпревари и низ квалификациите за европското првенство во Англија 1996 година. По несреќниот неуспех на Дончевски да се пласира на првенството Хаџиевски е вратен на клупата на репрезентацијата во 1996 година. „Моето враќање во репрезентацијата дојде по летните припреми со мојот тогашен тим Војводина кои ги имавме во Охрид. Таму остварив средба со тогашниот претседател на ФСМ Љубисав Иванов Ѕинго кој ми ја предложи старата позиција. Иако работите со Војводина ми одеа повеќе од Би се вратил апсолутно во секоја земја добро на обострано жалење и мое и на од каде што сум заминал клубот јас го напуштив Нови Сад бидејќи

семејството го штитам и бранам како нешто највредно и најсакано

В

еројатно најголемата работа која ја остварил Хаџиевски во животот е формирањето на здраво и многу успешно семејство. Тој е сопруг на Тања, познат гинеколог, татко на 30 годишната Стефи, специјализант по анестезиологија, на 23 годишната Андреа, која е магистер по економија и работи во КБ Публикум и на најмалата Катја која има само 12 години и е ученик во НОВА. Истовремено Хаџиевски од најстара ќерка има две внучиња, Георг кој има 10 години и Алексија која има две години. Нашето прашање до Хаџиески беше како на толку обврски патувања и отсуства од дома успеа да создаде, изгради и одржи така успешно семејство. „Ние сме две фамилии од по четири луѓе кои живееме како едно осмочлено семејство и тоа е многу убаво и интересно, а неговата изградба иако не беше ни малку лесна за мене никогаш не претставувала товар, туку само задоволство. Јас по карактер сум човек кој што знае да го штити она што е негово. Секогаш го пазам мобилниот телефон да не се отштети. Колата ја носам секој два дена на миење и секој месец на сервис. Веројатно ако се однесувам така кон најбаналните работи многу погрижливо сум се однесувал и се однесувам кон моите деца. Трите ќерки кога беа бебиња повеќе ги држев во раце отколку сопругата, што не е својствено за македонски прилики. Јас како татко никогаш не сум бил зафатен. Јас и ден денес ги носам децата и внуците на школи и покрај сите обврски и тоа го правам со задоволство. Секогаш сум плаќал големи сметки за телефони поради контактите со нив. Кај и да сум по пет пати на ден се слушам со фамилијата. Тие се прв мој приоритет без разлика на се"

репрезентацијата не можев да ја одбијам. Проблемот беше што славната прва генерација беше во залез и требаше да се прават сериозни промени. Јас според многумина настапив многу смело и во составот ја внесов буквално цела млада репрезентација. Случајно или не овие играчи во кои многумина се сомневаа станаа костур на репрезентацијата во наредните десет години. Станува збор за тогаш многу младите : Шаќири, Чирич, Христов, Седлоски, Милошевски, Тони Мицевски, Митко Стојковски “ Историјата памети и дека токму во времето на Хаџиевски македонската фудбалска репрезентација беше најблиску до пласман на едно големо натпреварување или ја делеше само еден бод од бараж за Светското првенство во Франција 1998. Во поглед на актуелниот состав на репрезентацијата и новиот селектор Бошко Ѓуровски, Хаџиевски вели дека е добро што на чело на тимот имаме искусен фудбалски и тренерски човек но дека сите треба да сме свесни дека баш сега е периодот на промена на генерации и дека за евентуални успеси ќе треба повеќе време. „ Сега сме дојдени со репрезентацијата во еден момент каде што треба да се создава нова генерација. Бошко Ѓуровски е фудбалски човек, добар фудбалер и добар тренер со искуство и добро е што тој ќе е човекот кој ќе го создава новиот тим. Иако тоа најмногу го сакам, не можам да кажам дека моментално имаме зрел состав кој рамноправно ќе може да им се спротивстави на силните противници. Ние тоа го имавме пред пет години, а сигурно ќе го имаме и после пет, но во моментов Ѓуровски е во состојба слична на мојата во 1996 година. каде што промената на генерациите ќе му наложи да биде стрплив со резултатите. Инаку, јас ќе ја искористам приликава на Бошко Ѓуровски и на репрезентацијата да им посакам најголеми успеси, затоа што успехот на репрезентацијата е успех на сите што работиме во фудбалот и на цела Македонија“.

Вардар е пред историска шанса Ѓоко Хаџиевски е повторно во Македонија и повторно во Вардар. Човекот кој е рекордер со пет освоени титули со клубот, доаѓа на позицијата спортски директор на клубот во момент кога на чело на управата застанува Сергеј Самсоненко, кој е веројатно најсериозниот и финансиски најмоќен финансиер на клубот во последните две децении. Заедно со претседателот на клубот Мирко Спасевски и извршниот директор Самоил Смилев се дел од тимот кој треба да го направи Вардар европски клуб. Околу мотивите за неговиот камбек на голема врата во момент кога за Вардар се предвидува многу светла иднина го оставивме Хаџиески самиот да ни раскаже. „После 11 години надвор навистина се зажалив прво за фамилијата, а потоа за самата средина, за роднините, за пријателите и за се она што значи да се живее меѓу свои. Меѓу другото враќањето мое се поврзува со Вардар, зошто на некој начин ние сме поврзани со минатото. Од друга страна, лично потврдувам дека во историјата Вардар никогаш немал

www.kapital.mk

Капитал број 750 14.03.2014

73

Секогаш близок со комитите на Вардар

Со фудбалската легенда Христо Стоичков и со бугарскиот репрезентативен селектор Димитар Пенев кој го однеси тимот до полуфиналето на светското првенство во 1994 Хаџиевски пред преполниот стадион во Баку

Со титулата и претседателот на Баку финансиски помоќен сопственик или човек на кормилото на клубот. Самиот факт дека во првата година Самсоненко започна проекти како изградба на најсовремен фудбалски тренинг камп, нешто што Вардар никогаш го немал зборува за сериозноста на неговите намери. Вардар има историска шанса преку стабилното финансирање да израсне во еден современ клуб со големи можности за утре луѓето кога ќе дојдат на натпревар ќе можат и да уживаат и да го афирмираат клубот уште повеќе. На крај Самсоненко сам потврдува дека неговата цел е Лига на Шампиони и сугурен сум дека сите ќе се потрудиме да се оствари тоа“. Хаџиевски врз база на сето негово меѓународно искуство дава насоки што Вардар треба да направи во претстојниот период. „Големиот буџет за македонски прилики не мора да значи голем буџет и за европски стандарди. Во Азербејџан има клубови и со 15-20 милиони евра буџет кои не играа во Лигата на Шампионите. Но, во Европа има и примери како Марибор или Бате Борисов кои со многу помали средства, а со поголема професионалност и дисциплина прават поголеми резултати. Затоа најзначајно за Вардар сега е да ја освои титулата во домашното првенство и да игра во квалификациите за Лигата на Шампиони. Тоа ќе е основа врз која понатаму ќе

Дел од семејството Хаџиески може да градиме“. Ѓоко Хаџиевски сепак најмногу му се радува на интензивното вложување во фудбалската школа на Вардар за која вели дека како спортски директор ќе посветува најголемо внимание. „Вардар можеби ќе купи еден двајца или пет скапи играчи кои ќе играат во клубот две-три години и ќе остварат вакви или такви резултати. Но, ако имаме сопствена силна школа, ако имаме продукција на сопствени фудбалери и фудбалски ѕвезди како што некогаш Вардар имаше тогаш ќе направиме многу, многу поголема работа и ќе изградиме основа за една идна преродба на клубот и на фудбалот во Македонија“

Фудбалското знаење го научив од татко ми за да го предадам на внукот

Приватниот живот на Хаџиевски не е ништо помалку интересен од професионалниот. Роден е во Битола во 1955 година, но првите 14 години од животот ги поминува во родното место на неговиот татко, Ресен каде ги прави првите фудбалски чекори. „Со оглед на тоа што сум син на фудбалски тренер ја имав таа можност од најмали нозе да бидам присутен на зелените терени. Почнав да тренирам и играм за Преспа, подоцна преминав во Караорман од Струга град во кој го завршив средното училиште. Подоцна

Едно од многуте признанија на Хаџиевски

преку скопски Балкан, Тетовски Тетекс и Љуботен стигнав во Вардарски од Богданци, каде што ги одиграв двете најубави и најсреќни години. Подоцна иако потпишав за Вардар во времето на славниот Вишњевац одењето војска и раѓањето на најстарата ќерка ми го смени животот и решив да се вратам во Битола во Пелистер каде што ја завршив играчката и ја почнав тренерската кариера“. Иако самиот фудбал претставува живот за Хаџиевски една работа поврзана со најпопуларната игра на светот го прави особено среќен. Тоа се успесите на неговиот десетгодишен внук Георг Стојановски, кој е најдобар стрелец во неговата генерација и веројатно еден од најталентираните млади играчи воопшто. „За внукот морам да спомнам дека го форсирав од две години да игра фудбал, а од шест веќе почна активно да тренира и слободно можам да кажам дека е еден од поталентираните во неговата генерација, а тоа најмногу го потврдува и фактот што веќе две години е најдобар стрелец во неговите генрации и категории. Тој неколку години тренираше и играше во Работинички, а сега е во Вардар каде продолжи со исто темпо да дава голови и мислам дека ова што го има постигнато на десет години е навистина многу. Најголема желба ми е да продолжи по моите стапки и да ме надмине во секое можно постигнување“.

74

Капитал број 750 14.03.2014

светот на виното

вино и РеЛиГиЈа

Bo@estven pijalok Религијата и виното секогаш оделе заедно. Не случајно причеста во христијанските цркви се прави со вино. Низ историјата има низа примери за оваа поврзаност, уште од Ноевата арка

Е

ден еминентен оксфордски речник содржи 36 имиња на богови тесно сврзани за лозата, виното и уживањето во него. Како што е редот, повеќето имиња на винските богови потекнуваат главно од Медитеранот од каде низ историјата стигнувало виното. Веселите богови се познати од грчката митологија. Пред се Бахус, кој подоцна станува и Дионисиј, за да во стариот Рим, повторно се јави со своето оригинерно име и од таму оние римски гастрономски оргии се нарекувале - баханалии. Кај Лидијците се нарекувал Басареус, Тархунта бил богот на виното кај Хититите. Арамазд и Хаик кај Ермените, Дусаре кај Арапите. Но тука се и Антеус, Бромиус, Иакос, Ленаидос, Загреус. Во Стариот Египет Озирис е божица на виното и заштитничка на се што се прави со вриење. Иако со доаѓањето на христијанството наместо митолошките богови се прифатил крстот и врховниот бог, тоа не значело дека ќе се напушти обожувањето на виното и неговото подигање на ниво на божанска направија. Најстариот универзитет во Европа, оној во Болоња (основан 1086 година), во својот грб ги има споено крстот и виновата лоза. Витражот на црквата Света Геновева во Париз го прикажува Исус на крстот, но се тоа поставено врз винска преса, така што крвта на маченикот се меша со виното, што е составен дел на христијанската евхаристија. Всушност и доскорешниот папа Бенедикт 16 рекол: “јас сум само скромен работник во божјето лозје”. Несомнено виното низ историјата се третирало мошне сериозно. Тоа го потврдуваат и откритијата во гробови стари преку 4000 години во кои покрај погребаните тела се наоѓаат многубројни калеми лоза, ставени во специјални садови од сребро, за да се посадат во задгробниот живот. Но несомнено, вредноста на виното била и мошне практична. Виното во тие дамнешни историски времиња било сметано за најефикасна заштита од болести што го десеткувале

населението, како на пример од колерата. Во тие времиња виното се мешало со вода и било многу слабо со алкохол. Некои властодршци од тоа време дури и го регулирале законски мешањето на виното. Античкиот властодржец Залекиус, во 650 година пред нашата ера, со смрт казнувал ако некој не го меша виното со вода. Познатиот Дракон ( познат по “драконските” закони) кражбата на грозје ја казнувал со смрт. Во средниот век годините на лоша берба биле поврзувани со појавата на куга и други смртоносни епидемии и болести. Всушност едно од главните чуда на Исус е она за претворбата на водата во вино и тоа по повод на една свадба кога се создава светата брачна заедница. Мудриот Ное на своето пловило понел и стебла лозници за да ги посади кога ќе се стивне библиската поплава. Не е виното само христијанско наследство. Треба да се каже дека и во Коранот кој е противник на алкохолот, тоа се споменува. И тоа токму на местото каде што се зборува за рајските градини. Се опишуваат тие градини и се вели: “таму се реките со незагадена вода, реки со млеко со нерасипан вкус, реки со вино превкусно за оние кои го пијат и реки во кои непрестајно тече мед! “ Ако му веруваме на Хипократ на чии заклетви само поедини лекари се приклонуваат, а кој заклучил: “болештините не се божја казна туку

нешто сосема овоземско и природно, а виното треба да им се дава на болните во разни видови во зависност од болеста”. Самиот Хипократ виното го препорачувал дури и за деца. Плутарх оди подалеку пишувајќи дека виното е најкорисниот пијалок и највкусната храна, а модерната медицина во овој пијалок препознава низа корисни состојки и нивно корисно влијание на здравјето на телото. Особено кај анемиите.

ВИНО И ЗДРАВЈЕ

виното подобро од паста за заби!?

Н

аучниците докажале дека и белото и црвеното вино значајно помагаат во борбата против бактериите кои предизвикуваат кариес. Научниците во лабораторија од виното прво го отстраниле алкохолот за да не пречи при истражувањето, а потоа во виното ги потопиле бактериите кои предизвикуваат кариес. Се утврдило дека и црвеното и белото вино дејствувале на бактериите. Со тоа што црвеното вино било поефикасно. После ова научниците од виното ги изолирале киселините, кои се покажале уште подобри во однос на бактериите. Но, пред да ја замените пастата за заби со чаша вино, имајте на ум дека се работи за истражувања во лабораторија и за сигурноста на тврдењето треба понатамошни испитувања, порачуваат научниците.

Гратис 1 година!

Контакт информации:

телефон: +389 2 60 91 362 мобилен: +389 76 230 064

www.capitolresidence.mk

Без рата и камата!

ivana@cityplaza.com.mk contact@capitolresidence.mk

www.halkbank.mk