00 proizvodi i uslugi 2010

www.kapital.com.mk www.total.com.mk

petok 25/06/2010

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Uslugi za kompaniite

KOMPANIITE I BIZNISOT SE MENUVAAT

SO INOVACII I KREATIVNOST PROTIV KRIZATA

Katerina Poposka poposka@kapital.com.mk

ekoi kompanii ja sfatija ekonomskata kriza kako seriozna pre~ka i zakana za idninata na nivnite kompanii i delovni strategii, no za mnogu menaxeri vo zemjava i vo svetot, globalnata ekonomska kriza zna~e{e predizvik {to da se napravi za polesno da se prebrodi krizata, a da ne se izgubi biznisot. Vo vreme na kriza se baraat alatki, re{enija kako da se namalat tro{ocite, a da se zgolemat efikasnosta i produktivnosta.

Okolnostite vo vreme na kriza nalo`uvaat da se napravi restruktuirawe na kompanijata, no i da se prezemat ~ekori koi }e zna~at sigurno i stabilno rabotewe i pobrzo izleguvawe od recesijata. Sekoja kompanija bara pogolema krativnost, prilagodlivost, inovativnost. Dosega{nata praktika poka`uva deka vo krizata mnogu kompanii izlegle kako pobednici. Iskustvoto od dosega{nite krizni politi~ki i ekonomski periodi poka`a deka vo ne mnogu povolni uslovi mo`at da se rodat novi proizvodi, inovativni idei, nov biznis.

Vo vreme na namalena ekonomska aktivnost, nedostig na sve`i pari, zatvorenost na pazarite i borba za

N 36

Na kompaniite im se potrebni krativnost, prilagodlivost, inovativnost. Ne samo vo vreme na kriza, koga tie se pove}e od neophodni tuku i vo uslovno ka`ano, normalni uslovni na rabotewe.

Krizata nalo`uva da se napravat i dopolnitelni ~ekori za restruktuirawe na kompanijata, {to }e garantira posigurno i postabilno rabotewe i pobrzo izleguvawe od recesijata. Osiguritelnite i lizing-kompaniite,telekomunikaciskite kompanii, bankite, IT- sektorot nudat {irok asortiman na proizvodi i uslugi, so ~ija primena polesno mo`at da se ostvarat vakvite celi i vizii. opstanok, ne e lesno da go prodadete svojot proizvod ili usluga. No, kompaniite treba da gi promenat navikite i da prifatat deka postojat re{enija, tehnologii, uslugi i oprema koi }e go podobrat raboteweto na kompanijata i }e ja zgolemat i efikasnosta, no i profitabilnosta na kompanijata. So niza softverski, telekomunikaciski, bankarski ili konsultantski uslugi menaxerite za{teduvaat vreme i resursi. Osiguritelnite i lizing-kompaniite, telekomunikaciskite kompanii, bankite, ITsektorot nudat {irok asortiman na proizvodi i uslugi, so ~ija pravilna primena mo`e polesno }e se ostvarat delovnite celi i vizii. Toa definitivno ne se naprazno potro-

{eni pari i vreme. Popovolni uslugi, novi softverski re{enija, napredna tehnologija, finansiski povolnosti i u{te niza drugi mo`nosti, vo vreme na kriza mo`at da ja zgolemat efikasnosta, konkurentnosta i profitabilnosta na kompanijata. [tedeweto ne sekoga{ e razumno re{enie. Ne treba da se zanemari faktot deka dobrite ceni i prifatlivite, no efektivni idei, ja “uni{tuvaat� krizata.

PATOKAZ VO KREIRAWETO NA DELOVNITE AKTIVNOSTI Dilemite so koi se soo~uvaat menaxerite na kompanii vo vreme na kriza, na namalena ekonomska aktivnost ja napravi u{te poneophodna

Uslugi za kompaniite stru~nata, konsultantska pomo{ koga e vo pra{awe idninata na biznisot. Nedostigot na finansiski sredstva poradi nelikvidnosta na stopanstvoto i nedovolniot pristap do kreditni sredstva od bankite, glavno gi naso~uva kompaniite da baraat finansiski konsalting-uslugi, velat od konsultantskite ku}i vo zemjava.

Kompaniite vo vreme na kriza naj~esto od niv baraat izrabotka na biznis-planovi, analizi na pazarot i kratkoro~ni proekcii vo raboteweto. Konsultantite velat deka, generalno, interesot na kompaniite e naso~en kon primarnite uslugi so koi na kratok rok, firmite se nadevaat deka }e gi sovladaat problemite vo svoite kompanii. No, kako do podobar bizis vo vreme na kriza i nelikvidnost? [to treba vsu{nost da primenat biznismenite za pobrzo i pobezbolno oporavuvawe na kompanijata od problemite nametnati od recesijata? “Postojat tri bazi~ni nasoki za postepeno re{avawe na strate{kite problemi. Prviot ~ekor e da se upravuva uspe{no so zalihite preku namaluvawe na cenite, zgolemuvawe na obrtot i doa|awe do gotovi pari~ni sredstva. Vo toj kontekst treba da se baraat i novi pazari i kupuva~i. Vtoriot ~ekor e da se prezemat procesi na vnatre{na reorganizacija na raboteweto i proiz-

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Naj~estite uslugi {to biznis -sektorot gi bara vo vreme na kriza PRESTRUKTURIRAWE. Firmite imaat potreba od povtorno sogleduvawe na sopstveniot bilans na sostojba i na proektiraniot bilans na uspeh so cel da go prestruktuiraat svoeto portfolio na imot i na dejnsot, da ostanat so ona {to najdobro go pravat, a da se oslobodat od ona {to im pravi zagubi ili ne im nosi tolkav pridones vo sporedba so toa kolku resursi tro{i. Toa odi paralelno so dlabinska analiza na dru{tvata. Ovaa aktivnost mo`e da se vr{i i vo sostojba na ste~aj na sopstvenoto ili na nekoe povrzano dru{tvo.

UPRAVUVAWE SO PROMENI. Po izvr{enoto prestrukturirawe, koe ponekoga{ e povrzano i so promena vo ~ove~kite resursi potrebno e da se izvr{i i prilagoduvawe na dru{tvoto na novite sostojbi.

Toa e sostojba na promeni i so nea treba vnimatelno da se upravuva, za {to biznisite ~esto imaat potreba od konsultantska pomo{.

IZRABOTKA NA BIZNIS-PLANOVI. Kolku i da izgleda neverojatno, mnogu biznisi baraat da im se proceni nekoja delovna ideja zatoa {to vo naporite da se sogledaat sopstvenite pozicii i da se izbere podobar nastap na pazarot, biznisite razmisluvaat kako da prodol`at ponatamu.

POMO[ PRI NAO\AWE PARTNER ZA TRGOVIJA, KUPUVAWE ILI PRODA@BA NA FIRMA. Toa vklu~uva i dlabinska analiza i procenka na firmite i pomo{ vo struktuiraweto na transakcijata. vodstvoto so koi bi se postignala pogolema efikasnost i produktivnost.

Tuka vleguvaat aktivnosti za voveduvawe na novi procesi, procesni mapi, sistemi na upravuvawe. Posledniot ~ekor e da se zadr`i vred-

nosta na kompaniite i da ne se izgubi dolgoro~nata vizija vo upravuvaweto. Za taa cel treba da se vovede strate{ki proekt za analiza na pazarite, za planirawe vo site segmenti, da se kreiraat finan-

37

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Uslugi za kompaniite

siski planovi, sistemi na buxetirawe, voveduvawe na ISOstandardi, da se postavi sistem na vnatre{na organizacija itn. Krajniot rezultat }e bide da se obezbedi za{tedi, podignuvawe na vrednosta na kompanijata, polesen pristap do kreditni i drugi finansiski sredstva, podgotovka za vlez vo proces na kupuvawe ili spojuvawe so drugi kompanii”, objasnuva Rubin Zareski, izvr{en direktor na Trast Konsalting.

Vo ote`nati uslovi na rabotewe, vo fokusot na interes na firmite mora i ponatamu da bidat kupuva~ite na nivnite proizvodi i uslugi.

Zareski objasnuva deka iako ova teoretski e najispravniot na~in, kade treba da se naso~at kompaniite vo vreme na kriza, sepak, toj objasnuva deka vo praktikata ova e te{ko bidej}i golem del od naporite na kompaniite se svrteni kon obezbeduvawe na tekovna likvidnost preku naplata na pobaruvawata. Vo uslovi na “filtrirawe na pazarite” }e uspeat onie koi se prepoznatlivi, inovativni, sposobni za brzo prilagoduvawe kon pazarot i uslovite. "Postojanoto motivirawe na vrabotenite koi se svesni za ekonomskata kriza e zna~ajno so cel da se obezbedi poddr{ka vo site napori za postignuvawe na uspeh", veli Zareski.

Svesnosta za prednostite na edna kompanija e klu~na za nejziniot usoeh, smeta Verica Haxivasileva-Markovska, sopstvenik na Konsultantskata ku}a AAG. Ako gi znaat svoite prednosti, }e uspeat da se nametnat na pazarot.

“Dru{tvata treba da si izvr{at dobra dlabinska analiza na sopstvenoto rabotewe i na sopstvenata finansiska pozicija. Firmite treba da se naso~at kon nivnite osnovni kompetencii, kon toa {to navistina dobro go pravat. Treba da ispitaat vo {to se podobri od drugite obezbeduva~i na sli~ni proizvodi i uslugi i tie svoi prednosi da gi naglasat {to e mo`no pove}e", veli Haxivasileva-Markovska . Site stari pravila na iznao|awe na dobra ni{ka vrz osnova na potencirawe na prednostite i spravuvawe so nedostatocite sega va`at pove}e od porano. Za razlika od pred krizata, uslovite za rabotewe sega se pomalku lagodni za biznisite i tie ednostavno treba da vlo`uvaat pove}e napori za da postignuvaat rezultati. Taa smeta

38

Fokusirajte se na obuka i motivirawe na vrabotenite

Eden od marketing-guruata vo svetot, Tomas Hopkins, neodamna vo Makedonija pora~a deka vo vreme na ekonomska kriza, kompaniite treba da se restruktuiraat i da izvle~at pouki od minatoto, dokolku sakaat da ja pre`iveat aktuelnata kriza.

Toj objasni deka ekonomskata kriza ne odmina nitu edna ekonomija, nitu edna kompanija.

Zatoa, kompaniite treba da sfatat deka krizata treba da ja pominat niz process na nekakvo restruktuirawe. Spored nego, stanuva zbor za globalen proces koj mora da go primenat i kompaniite koi vo periodot na brz razvoj stanale golemi.

“Mora da se bide mnogu dobar deka makedonskite biznisi nikoga{ nemale premnogu prostor za lagodno odnesuvawe, taka {to nivnoto rabotewe ne mora da zna~i deka }e bide ponaporno od porano. Mo`no e duri da se javat i opredeleni mo`nosti koi porano ne bile dostapni, kako {to e mo`nosta za firmi ili udeli vo firmi sega da se kupat poevtino od porano.

[TO NUDAT KONSULTANTSKITE KU]I? Spored Zareski, zna~aen del od konsultantskite kompanii vo Makedonija soglasno barawata na klientite gi imaat razvieno samo bazi~nite formi na konsalting uslugi kako {to e izrabotkata na biznis-planovi, dano~en, praven i knigovodstven konsalting. Za razlika od evropskite tendencii, veli toj, mnogu mal broj od doma{nite ku}i izvr{uvaat uslugi na procenka na vrednosta na komapniite, podignuvaat finansiski

za da se pre`iveat ovie vremiwa na kriza. Site kompanii na svetsko nivo pominuvaat niz kriza {to zna~i deka mora da pominat niz restruktuirawe na nivnite resursi i sfa}aat deka treba da gi namalat nivnite tro{oci za da sozdadat profit. Mnogu kompanii koi stanaa golemi i glomazni vo vremeto na razvoj sega mora da se spravat so krizata preku restruktuirawe na nivnite resursi. Lu|eto od proda`bata treba da u~at od minatoto i od iskustvata na nekoi od najgolemite svetski kompanii koi uspeale da ja nadminat krizata i da izlezat posilni od nea. Menaxerite treba da bidat svesni kako da gi zadr`at svoite klienti i da odoleat na konkurencijata”, smeta Hopkins.

Spored Hopkins, eden od vrvnite svetski eksperti vo delot na proda`bata, vistinskite profesionalci vo krizni vremiwa treba da gi namalat tro{ocite za da sozdadat profit, da se fokusiraat na obuka i motivirawe na svoite vraboteni, od edna strana, no i da ostvarat poblizok kontakt so svoite klienti za da opstanat na pazarot, od druga strana.

Toj poso~i deka porane{nite golemi krizi poka`uvaat oti nekoi od najgolemite svetski kompanii uspeale da ja nadminat krizata i da izlezat posilni od nea. sredstva za odredeni investiciski proekti, kreiraat analizi na pazarite za ocenka na rizici, za upravuvawe so finansiskite sredstva.

Konsultantite vo zemjava ocenuvaat deka Makedonija ne zaostanuva zad evropskite trendovi koga e vo pra{awe uslugata i kvalitetot koja ja nudat konsultantskite ku}i.

“Konsultantskite ku}i vo Makedonija s$ pove}e se osposobeni da im pru`at najrazli~ni soveti: tehni~ki, ekolo{ki, finansiski, ~ove~ki resursi, pravni, analiza na pazarot i mnogu drugi.

Konsultantskite ku}i s$ po~esto se povrzuvaat so mre`i ili partneri vo stranstvo taka {to mo`at da im pomognat na svoite klienti vo zadovoluvawe na mnogu nivni delovni potrebi. Prakti~no ne postoi potreba od konsultantska usluga koja doma{ntie konsultanti ne mo`at da ja ponudat direktno ili preku kontakt so stranski partneri”, veli Haxivasileva-Markovska.

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Telekomunikacii

Biznisot denes e zavisen od molskavi~niot razvoj na telekomunikaciite. Najnovata generacija na pametnite telefoni s$ pove}e }e go menuva na~inot na komunikacija na delovniot svet bidej}i na edno mesto i vo eden ured ovozmo`uvaat govorna i podato~na komunikacija so svojata kompanija vo koe bilo mesto i vreme.

Katerina Poposka poposka@kapital.com.mk

boruvaweto na mobilen telefon, povrzuvaweto na Istokot so Zapadot preku videovrska, ovozmo`ena preku internetot, sledewe na aktuelnostite i slu~uvawata vo celiot svet se sekojdnevni i neophodni aktivnosti vo biznissvetot. Krizata i namerata na kompaniite da gi namalat tro{ocite, dopolnitelno gi natera telekomunikaciskite giganti da vnesat tehnolo{ki inovacii i da plasiraat novi uslugi, paketi i telekomunikaciski aparati.

Biznisot prakti~no stana zavisen od molskavi~niot razvoj na telekomunikaciite. Sekojdnevnoto rabotewe na golemite kompanii pove}e ne mo`e da se zamisli bez telekomunikaciite, bidej}i site biznis-strategii na kompaniite se orientirani kon stranskite pazari. Potrebata od postojana komunikacija so biznis-partnerot e nevozmo`na bez sovremenite telekomunikaciski noviteti i re{enija. Mobilniot telefon e osnovna alatka vo sekojdnevniot `ivot na delovniot ~ovek. Bizniskorisnicite imaat posebni komunikaciski potrebi, pa zatoa telekomunikaciskite operatori se borat vo ponudata na re{enijata, so {to niz prizmata na isplatlivosta i efikasnosta go podobruvaat biznis-raboteweto na kompaniite. Vo taa nasoka, na bizniskorisnicite vo zemjava dostapni im se niza posebni podato~ni uredi, mobilni telefoni i pametni telefoni, koi se multifunkcionalni alatki, so brz internet-pristap, elektronska po{ta vo realno vreme i drugi karakteristiki, koi gi nametnuvaat svetskite trendovi, a se

Z

40

NEMA BIZNIS BEZ I DOSTAPNA KOM

neophodni i na makedonskite biznismeni. S$ pogolemiot broj na korisnici na pametnite telefoni vo Makedonija govori deka makedonskite korisnici se vo ~ekor so svetskite tehnolo{ki trendovi. Re{enieto BlackBerry, Vip operatorot go pretstavi za prvpat na makedonskiot pazar vo 2008 godina, blagodarenie na strate{koto partnerstvo so svetski poznatiot brend Vodafone. “Na delovnite korisnici im ovozmo`ivme sekoga{ da bidat vo

tek so slu~uvawata vo kompanijata, blagodarenie na sinhronizacijata so Outlook so korporativniot e-mail, kontakti, kalendar...

Ovaa mobilna kancelarija im ovozmo`i na korisnicite da gi izvr{uvaat svoite delovni obvrski, kade i da s$. Vo pogled na na{ata ponuda na biznispaketi i softverski re{enija koi Vip gi nudi za svoite bizniskorisnici, vo prv plan treba da se stavi uslugata VPN (virtuelna privatna mre`a) koja e prva i

PAMETNITE TELEFONI JA ZAMENIJA Pametnite telefoni s$ pove}e }e go menuvaat na~inot na komunikacija na delovniot svet vo Makedonija bidej}i na edno mesto i vo eden ured ovozmo`uvaat govorna i podato~na komunikacija so svojata kompanija vo koe bilo mesto i vreme. Prebaruvaweto po Internet, pristapot do kompaniskiot intranet, do mejlovite, kalendarot, stanuvaat dostapni sekoga{ koga za toa ima potreba.

Mora da se spomene deka toa vo nekoj obem go ima{e i prethodno, no sega samata sinhronizacija so

kompaniskite sistemi i mo`nosta istoto da se vidi na ekran koj e dovolno golem im dava ogromna prednost na pametnite telefoni vo odnos na obi~nite. Vo uslovi na ekspanzija na tehnologijata, osobeno rapidniot razvoj na tehnolo{kite dostignuvawa vo telekomunikaciite, odgovorno mo`e da se ka`e deka pametnite telefoni igraat mnogu golema uloga vo uspe{noto menaxirawe na biznisot. Ova prvenstveno se dol`i na faktot {to pametnite telefoni nudat integrirani re{enija koi se vo polza na

Telekomunikacii

EZ KVALITETNA MUNIKACIJA edinstvena ponuda na makedonskiot pazar od vakov vid, koja na korisnicite im garantira apsolutna kontrola na nivnite tro{oci, po tarifi koi se dizajnirani soglasno nivnite barawa i o~ekuvawa. So eden zbor kompletno komunikacisko re{enie. Edna od najva`nite raboti vo biznisot e kontrola na tro{ocite, a so ponudata na ovie uslugi, Vip sekako deka navistina znae da gi prepoznae potrebite na korisnicite”, velat od Vip.

A KANCELARIJATA

biznisot. Ako pred izvesno vreme osnovniot na~in na komunikacija be{e preku glasovni uslugi i SMS poraki, sega taa granica se pomestuva za uslugi od tipot na internet, aplikacii itn. Toa e ona {to zna~i pove}e vrednost za korisnikot. Sekoj {to vo ovoj biznis go zanemaruva ovoj fakt smetame deka odi vo pogre{na nasoka.

Osven toa, vo vreme na masovni komunikacii, korisnicite brzo doa|aat do informacija za najnovite inovacii i gi o~ekuvaat i baraat istite kaj svojot operator.

MOBILEN INTERNET Mobilniot Internet e u{te pogolem trend me|u makedonskite korisnici, zo{to ovozmo`uva kancelarija vo dvi`ewe.

“Bez razlika dali korisnicite se vo park, na odmor ili na slu`beno patuvawe, so web’n’walk dobivaat brza i kvalitetna internet-vrska na nivniot mobilen telefon”, velat od T-Mobajl.

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Najgolemiot operator vo zemjava na korisnicite im nudi i usluga preku koja mo`e da se ima celosna kontrola vrz vozniot park na korisnicite. Stanuva zbor za usluga koja im e najpotrebna na onie koi se zanimavaat so {pedicija, imaat slu`beni vozila za vraboteni, ili pak sopstveni vozila za transport na najrazli~ni vidovi materijali.

Re{enieto Fleet Management e sistem od uredi, koi so pomo{ na GPS satelitskiot sistem i GSM mre`ata, ovozmo`uvaat precizno locirawe, sledewe, upravuvawe i kontrola nad kompaniskiot vozen park.

I od operatorot ONE potvrduvaat deka mobilnata i internetkomunikacija e nu`en del od sekojdnevieto, osobeno vo biznissektorot kade {to navreme stignata informacija zna~i za{teda na vreme i uspeh vo realizacija na biznis-zdelkite.

“Ova e osobeno va`no za delovnite subjekti so pove}e ekspozituri vo cela dr`ava koi imaat potreba za efektna i evtina govorna i podato~na komunikacija me|u sebe i so svoite biznispartneri. Operatorot ONE na makedonskiot pazar prv ja promovira{e digitalnata televizija. Vo svoeto portfolio ONE e kompanija so ponuda vo mobilnata telefonija, fiksnata telefonija, internet i digitalna televizija i toa i vo post-pejd i vo pri-pejd segmentot”, velat od ONE. Pokraj telekomunikaciskite uslugi, Makedonski Telekom na korisnicite im nudi i sistemska integracija, kako odredena dopolnitelna vrednost i logi~en nareden ~ekor vo razvojot na proizvodite i uslugite.

“Kako povisok stepen vo na{ata ponuda mo`e da se smetaat delovnite re{enija i sistemskata integracija. Pokraj ponudata na site tipovi harderska oprema i softver, vo ovoj segment ponudata se sostoi od kombinacija na klasi~ni servisi i sistemski re{enija i oprema od vode~ki svetki proizvoditeli – Cisco Systems, HP, Microsoft, EMC koi zaedno so iskustvoto i stru~niot potencijal na Makedonski telekom formiraat slo`eni tehnolo{ki produkti i servisi. Tuka mo`e da se istaknat re{enijata za kolokacija i deloven kontinuitet, re{enijata za distribuiran video-nadzor, digitalnite sertifikati, re{enijata za IT i fizi~ka sigurnost i sli~no”, objasnuvaat od Makedonski Telekom.

41

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Intervju MAJA STEVKOVA-[TERIEVA

glaven finansiski direktor na Komercijalna banka

BANKITE NE BARAAT SOVR[ENI PROEKTI, TUKU IZDR@ANI PROEKTI

Ona so {to sme osobeno gordi za izminatata 2009 godina, a vpro~em toa be{e godina na kriza, e faktot {to bankata ima{e rast na kreditiraweto od 10,8%, nasproti rastot na kreditiraweto na nivo na bankarski sistem od 1,9%.

Prakti~no, bankata prodol`i da gi poddr`uva stopanskite subjekti i vo najte{kite momenti. Na mnogu od niv im ovozmo`i da gi zavr{at investiciskite proekti koi gi imaa po~nato pred krizata, veli Maja [terieva, glaven finansiski direktor na Komercijalna banka

Katerina Poposka poposka@kapital.com.mk

Koi se najatraktivni i vo isto vreme

najmalku rizi~ni sektori za kreditirawe, pred s$ od aspekt na posledicite od krizata vrz firmite?

Kreditiraweto vo uslovi na kriza e ak-

42

tivnost koja, me|u drugoto, ima za cel da obezbedi ubla`uvawe na posledicite od krizata vrz komitentite na bankata i akcentot vo takvi uslovi se stava na sostojbata na kompanijata i poddr{kata koja mo`e pritoa da & se obezbedi, so minimalen rizik vrz bankata. Iako vo uslovi na kriza postojat pomalku ili pove}e pogodeni sektori, generalnata strategija e ne{to {to ne se menuva preku no} i koja dozvoluva da se napravi celosno svrtuvawe vo kreditiraweto samo kon pomalku pogodenite sektori. Krizata re~isi i da ne ostavi nekoj sektor od stopanstvoto celosno nepogoden, iako posledicite kaj oddelni sektori bea po~uvstvuvani so razli~en intenzitet.

Od ona {to nie mo`eme da go zabele`ime, kompaniite koi se zanimavaat so proizvodstvo ili trgovija na prehranbeni produkti, opredeleni zemjodelski granki, uslu`ni dejnosti i, vo izvesna mera, grade`eniot sektor ne po~uvstvuvaa golemi potresi od globalnata kriza. Iako na po~etokot na krizata najpogodeni bea kompaniite od metaloprerabotuva~kata industrija, sepak, vo posledniot period se zabele`uvaat pozitivni tendencii kako rezultat na rastot na berzanskite ceni na metalite.

Vo vreme na kriza kakvi krediti najmnogu baraat kompaniite?

Makedonija vo izminatite decenii pomina niz nekolku pomali ili pogolemi krizi koi, normalno, imaa svoe vlijanie na raboteweto na kompaniite. Ako odnesuvaweto na kompaniite vo minatoto se sporeduva so poslednava kriza, mo`e da se zabele`i sozrevawe na kompaniite vo smisla na posoodvetno upravuvawe so aktivnostite i rizicite i seriozno razgleduvawe na potrebite od kreditirawe vo uslovi na kriza.

Vo taa smisla, najgolem del od kompaniite gi odlo`uvaa svoite investiciski aktivnosti i se koncentriraa na uspe{no izvr{uvawe na tekovnite aktiv-

nosti. Bankata gi sledi ovie trendovi, so {to vo ovoj period se namaleni odobruvawata na dolgoro~ni investiciski krediti na smetka na krediti za tekovno rabotewe (za obrtni sredstva).

Na koj na~in Komercijalna banka im go olesni premostuvaweto na krizata na kompaniite?

Ona so {to sme osobeno gordi za izminatata 2009 godina, a vpro~em toa be{e godina na kriza, e faktot {to bankata ima{e rast na kreditiraweto od 10,8%, nasproti rastot na kreditiraweto na nivo na bankarski sistem od 1,9%. Prakti~no, bankata prodol`i da gi poddr`uva stopanskite subjekti i vo najte{kite momenti. Na mnogu od niv im ovozmo`i da gi zavr{at investiciskite proekti koi gi imaa po~nato pred krizata, a kaj izvesen broj klienti koi gi ispolnuvaat uslovite za krediti preku MBPR (EIB) be{e izvr{eno refinansirawe pod uslovi koi im go olesnuvaat raboteweto.

Mo`e li da se o~ekuva zgolemuvawe na kreditiraweto na kompaniite?

Sekako deka vo naredniot period }e se zgolemuva kreditiraweto i deka }e prodol`i kreditnata aktivnost na bankite vo Makedonija, koja generalno zabavi vo 2009 godina. Sepak, toa nema da bide so stapki na rast na nivo na onie koi bea registrirani vo godinite pred krizata. Ovoj rast vo najgolem del }e zavisi od op{tite ekonomski trendovi vo zemjata, signalite na monetarnata politika, kako i percepcijata na samite kompanii za podobruvawe na pazarnite uslovi.

Kolkav e vkupniot rast na kreditiraweto vo prviot kvartal od godinata i kolkav rast o~ekuvate za godinava kako banka? Spored Vas, kolkav bi bil prose~niot rast na kreditiraweto na nivo na cel bankarski sektor vo Makedonija?

Vkupniot rast na kreditite na komiten-

Intervju ti, zaklu~no so 31.03.2010 godina, se dvi`i okolu 3% i do krajot na prvoto polugodie ne o~ekuvame dramati~no zgolemuvawe na ovaa stapka. Spored planiranoto, vkupniot godi{en rast na kreditite na bankata e proektiran na 4%, no ne e isklu~ena mo`nosta za eventualno nadminuvawe na proekciite vo zavisnost od vnatre{nite i nadvore{nite faktori, kako i eventualno podobruvawe na makroekonomskiot ambient vo dr`avata. Iako proektiraniot rast na kreditite na nefinansiski sektor od strana na NBRM za 2010 godina iznesuva 9%, sepak, se soglasuvame so uka`uvawata na Centralnata banka deka rizicite vo kreditiraweto se i ponatamu prisutni, pred s$ od aspekt na odr`uvaweto na kvalitetot na portfolioto koj e usloven od profitabilnosta na pretprijatijata i dohodot na doma}instvata, kako i od nivoto na {tedewe i raspolo`livite izvori na finansirawe.

Kako ja ocenuvate stabilnosta i likvidnosta na makedonskiot bankarski sektor?

Ako na 2009 godina se gleda kako na krizna godina, a na krajot na godinata be{e ostvaren porast na trite osnovni bilansni kategorii na nivo na bankarski sistem (vkupna aktiva, vkupni krediti i vkupni depoziti), bez ogled {to dinamikata be{e zabavena sporedeno so prethodnite godini, bi mo`elo da se dade pozitivna ocena za bankarskiot sistem.

Vo takvi uslovi, bankite ja zadr`aa svojata stabilnost i pokraj pritisocite koi nastanaa vo pogled na povlekuvawe na za{tedite na naselenieto pod vlijanie na psiholo{ki faktori, namalenata likvidnost na kompaniite, negativnite dvi`ewa na vrednosta na akciite i sl. Bankite podgotveno odgovorija na barawata na klientite, taka {to nivnata doverba ne be{e izgubena i depozitnata baza ostana stabilna, pa prodol`i i da raste, kako do krajot na 2009 godina, taka i na po~etokot na 2010 godina. Pokraj zabele`aniot porast na depozitite kaj bankite, izve{taite na NBRM uka`uvaat i na povisoko nivo na vkupnite likvidni sredstva na bankite vo prvite ~etiri meseci od godinata, {to pretstavuva pozitiven pokazatel za vkupnata likvidnost na bankarskiot sektor vo Makedonija.

Evroto ja gubi vrednosta vo odnos na dolarot. Kolku go koristat toa makedonskite kompanii za da izvle~at finansiski benefit preku uslugite {to im se dostapni vo bankite?

Regulativata vo Republika Makedonija generalno dava odredeni mo`nosti za za{tita na kompaniite od kursen rizik, no ne dava golema sloboda na raspolagawe so devizite kupeni ili konvertirani preku devizniot pazar. Pretpostavka e deka onoj koj saka da ostvari korist od promenite vo intervalutniot odnos

evro-dolar bi sakal da kupuva i ~uva dolarski devizni sredstva so nade` deka kursot na dolarot u{te pove}e }e se zgolemi, no ovaa mo`nost e ograni~ena so obvrskata da se izvr{i pla}awe vo stranstvo vo rok od 48 ~asa. Vo situacija koga evroto ja gubi vrednosta vo odnos na dolarot, kompaniite bi mo`ele da imaat korist dokolku se vo pozicija da nabavuvaat repromaterijali koi gi pla}aat vo evra, a izvezuvaat gotovi proizvodi koi gi napla}aat vo dolari, vo slu~ai koga dobienite prilivi vo dolari gi koristat za kupoproda`ba na denari ili pri konverzija vo drugi valuti (naj~esto evra) i pri sklu~uvawe na terminski transakcii za kupuvawe na dolari za denari.

Vo Makedonija postojano vladee misleweto deka bankite ne go poddr`uvaat dovolno stopanstvoto, no i deka firmite nemaat dobri proekti za kreditirawe. Koj e na~inot za da se nadmine ovoj problem?

Nelogi~no e dokolku postoi dobar i prifatliv proekt, ne velam bezrizi~en, bidej}i najnovite slu~uvawa vo regionot poka`uvaat deka i dr`avnite hartii od vrednost mo`at da bidat rizi~ni, da ne se iskoristi i kreditno da se poddr`i. Zna~i, bankite ne baraat sovr{eni proekti, tuku izdr`ani proekti, i sekoga{ e vo interes na bankata da poddr`i {to e mo`no pove}e profitabilni proekti, a so toa i da ostvari podobri finansiski rezultati. Bankite imaat golemo iskustvo i obu~eni kadri koi zna~itelno pomagaat vo noseweto na pravilna odluka za profitabilnosta na opredelen proekt. Fakt e deka ne sekoga{ potencijalnite investitori i bankite imaat ista ili sli~na percepcija za rizicite od opredelen proekt, no ova e razbirlivo i normalno vo pazarna ekonomija. Investitorite se tie {to treba argumentirano i izdr`ano da gi prezentiraat pridobivkite od opredelena investicija, no i da se podgotveni da prezemat del od rizikot. Bankite, od svoja strana, treba sekoga{ da bidat otvoreni za novi biznis-idei i podgotveni za modelirawe na nivnite proizvodi vo soglasnost so potrebite na klientite.

Kakvi se va{ite finansiski rezultati za 2008 i 2009 godina i {to poka`uva prvoto polugodie od 2010 godina?

Vo uslovi na namalena ekonomska aktivnost vo dr`avata vo tekot na minatata godina, najgolem uspeh za Komercijalna banka pretstavuva odr`uvaweto na stabilnosta vo raboteweto, doverbata na klientite, kako i ostvareniot pozitiven finansiski rezultat za 2009 godina vo iznos od 1.074 milioni denari. Ostvarenata bruto-dobivka za 2009 godina go prekina trendot na kontinuiran porast od izminatite godini i e za 22% pomala vo sporedba so ostva-

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

renata vo 2008 godina koga iznesuva{e 1.550 milioni denari, {to pretstavuva najgolema ostvarena dobivka vo istorijata na raboteweto na bankata.

Vo prviot kvartal od 2010 godina Komercijalna banka AD Skopje rabote{e vo ekonomski ambient vo koj i ponatamu se ~uvstvuvaat seriozni posledici od krizata vo realniot sektor. Iako vo posledniot kvartal od 2009 godina makedonskata ekonomija oficijalno registrira{e podobreni statisti~ki podatoci, sepak, na po~etokot na 2010 godina (zaklu~no so mesec mart) industriskoto proizvodstvo bele`i zna~itelen godi{en pad, li~nata potro{uva~ka ne poka`uva znaci na za`ivuvawe, dodeka prognozite za nivoto na investiciskata aktivnost se nepovolni. Vo vakvi uslovi Komercijalna banka AD Skopje ostvari pozitiven finansiski rezultat vo iznos od 151,8 milioni denari, koj e za 19,2% pogolem od ostvareniot pozitiven finansiski rezultat vo istiot period od minatata godina.

Namaluvaweto na referentnata kamatna stapka na NBRM vo nekolku navrati e signal za namaluvawe na kamatite na kreditite od bankite, a so toa i za pogolem obem na kreditirawe. Vo koja nasoka }e se dvi`at rabotite na ovoj plan vo 2010 godina?

Generalno, Komercijalna banka AD Skopje aktivno gi sledi signalite na NBRM vo pogled na namaluvaweto na kamatnata stapka na blagajni~kite zapisi i vrz osnova na toa vo tekot na 2010 godina vo tri navrati izvr{i namaluvawe na aktivnite i pasivnite kamatni stapki. Sepak, po poslednoto namaluvawe na kamatnata stapka na blagajni~kite zapisi od 6% na 5% smetame deka postojat seriozni ograni~uvawa za ponatamo{ni namaluvawa na aktivnite kamatni stapki.

Samo po sebe namaluvaweto na kamatnata stapka na blagajni~kite zapisi, vo otsustvo na drugi merki za relaksirawe na monetarno-kreditnata politika, i generalno ekonomskite politiki vo zemjata ne mo`at da dadat produktivni rezultati. Vo taa smisla, smetame deka s$ dodeka nivoto na zadol`itelnata rezerva e nepromeneto, a istoto se odnesuva i na nadomestocite za ispolnuvawe na denarskata i deviznata rezerva, sekoe namaluvawe na kamatnata stapka na blagajni~kite zapisi e samo namaluvawe na tro{ocite na NBRM. So ogled deka bankarskoto rabotewe e povrzano so kreditniot rizik na kompaniite, a kaj niv se zabele`uva kontinuirana nelikvidnost koja se manifestira preku problemi vo ispolnuvaweto na obvrskite, namaluvaweto na depozitite itn., ne gledame pri~ina za namaluvawe na aktivnite kamatni stapki. Nasproti toa, namaluvaweto na kamatnite stapki na blagajni~kite zapisi }e pridonese za namaluvawe na kamatnite stapki na depozitite.

43

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Tehnologii

SO IT-TEHNOLOGIJA DO POGOLEMA EFIKASN P Katerina Poposka poposka@kapital.com.mk

rimenata na sovremeni IT i komunikaciski proizvodi i uslugi e neophodnost za nepre~enoto i efikasno funkcionirawe na kompaniite, bez razlika dali se golemi ili mali.

So primena na napredni softverski re{enija se olesnuva funkcioniraweto na edna firma. Tie im ovozmo`uvaat na menaxerite postojano da mo`at da imaat uvid kako odi naplatata, proizvodstvoto, kakva e sostojbata so zalihite i finansiskite tekovi.

Iako ima progress vo sledeweto na IT i komunikaciskite trendovi, kompaniite od ovoj sektor smetaat deka makedonskite menaxeri ne go sledat dovolno progresivniot trend, koga stanuva zbor za soodvetni softverski proizvodi i uslugi, od aspekt na zgolemuvawe na efikasnosta i kvalitetot na nivnoto rabotewe.

Globalnata kriza gi prinuduva site menaxeri da razmisluvaat

44

za kratewe i namaluvawe na tro{ocite. Naprednite ERP re{enija ovozmo`uvaat celosna kontrola na tro{ocite, razli~ni analizi i proekcii, navremena detekcija i alarmirawe za neproduktivni tro{oci itn. Za `al, samo mal del od menaxerite razmisluvaat vo nasoka na implementirawe na moderni ERP re{enija, velat makedonskite softverski kompanii. Tie s$ u{te se upla{eni od inicijalnata vrednost na investicijata bez pritoa da napravat soodvetni ROI analizi i proekcii za da ja uvidat isplatlivosta na investicijata “Sovremen deloven ERP softver e investicija koja treba da ja zgolemi produktivnosta na vrabotenite, da go namali vremeto na izvr{uvawe na zada~ite, da gi izbegne tesnite grla vo organizacijata i da ja podobri profitabilnosta na kompanijata. Razvojot i prilagoduvawata na ERP re{enijata ne se slu~uvaat samo vo tekot na prvata godina, tuku se usovr{uva-

at so samiot razvoj na kompanijata“, objasnuvaat “softvera{ite”.

BESPLATNI SOFTVERI PORADI KRIZATA

Ekonomskata kriza pokraj mnogute negativni efekti koi gi predizvika vo raboteweto na kompnaiite i voop{to vo funkcioniraweto na ekonomiite, im donese i nekolku pridobivki na kompaniite. Vo zemjava, ekonomskata kriza na kompaniite im dade na raspolagawe i besplatni softverski i IT-re{enija, se so cel da im go olesni raboteweto na firmite.

Edno od tie re{enija e i www.namalivnatersendolg.com. Ova e edinstven besplaten sistem za multi-kompenzacija vo Makedonija, promoviran kon krajot na kriznata 2009 godina. Ovoj sistem ovozmo`uva zatvorawe na zaostanatite pobaruvawa na kompaniite, ~ij rezultat treba da bide namaluvawe na vnatre{niot dolg na dr`avata, zgolemuvawe na likvidnosta na kompaniite i voop{to da se podobri ekonoms-

Tehnologii

specijalen prilog PROIZVODI I USLUGI

Sovremen deloven ERP (Enterprise Resource Planning) softver e investicija koja treba da ja zgolemi produktivnosta na vrabotenite, da go namali vremeto na izvr{uvawe na zada~ite, da gi izbegne tesnite grla vo organizacijata i da ja podobri profitabilnosta na kompanijata. Kvalitetniot deloven softver mo`e da im pomogne na kompaniite uspe{no da se spravuvaat so predizvicite koi se s$ pogolemi i pobrojni.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

○

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo ul.

Romanija bb. (fabrika Gazela) 1000 Skopje; p.fah:503 Republika Makedonija tel: ++ 389 2551 441 faks: ++ 389 2581 440 e-mail: kapital@kapital.com.mk Urednik na specijalni prilozi: Verica Jordanova Avtor na prilogot: Katerina Poposka

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

SPECIJALEN PRILOG juni 2010

Grafi~ki dizajn: Nikolaj Toma{evski Igor Toma{evski

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

kata sostojba vo dr`avata.

Konsalting-kompanijata Makedonija eksport, koja go izraboti ovoj sistem, poa|ajki od predupreduvawata na stopanstvenicite deka vo vreme na kriza, me|usebnite dolgovi na kompaniite i javnite pretprijatija se alarmantni i deka namalenata finansiska likvidnost e glavnata pri~ina poradi koja kompaniite ne mo`at da gi platat dostasanite obvrski kon doveritelite i dr`avata.

“Sistemot e funkcionalen, ednostaven, lesen za sovladuvawe i raboti do prvoto nivo na procesot na kompenzirawe. Koga kompaniite }e se spojat preku portalot, odnosno }e kreiraat svoj profil preku edinstveniot dano~en broj na kompanijata i }e gi vnesat samo svoite pobaruvawa, sistemot }e gi prika`e rezultatite na nivnite profili i }e isprati izvestuvawe do sekoja kompanija na e-mejl. Kompaniite ponatamu se obvrzani redovno da gi a`uriraat svoite pobaruvawa i sami da go zatvorat kompenza-

koga se vo pra{awe svetskite trendovi, alatki i uslugi. Lideri vo zemjava, koga stanuva zbor za primenata na softverskite re{enija se kompaniite so dominanten stranski kapital koi vakvite re{enija gi koristat vo svoite mati~ni zemji i pri vlezot na makedonskiot pazar gi baraat istite delovni re{enija, s$ so cel da mo`at lesno da napravat konsolidacija, kako i toa da imaat organiziran i produktiven na~in na rabotewe. Od aspekt na razli~nite industriski granki, pak, telekomunikaciskite kompanii i finansiskite institucii vo zemjava ve}e go zavr{ile procesot na nabavka na sovremeni delovni re{enija. Sledni se proizvodstvenite kompanii i distributerite.

Fotografija: Aleksandar Ivanovski Fotoarhiva na Kapital Marketing: Jasmina Savovska Tro{anovski www.kapital.com.mk www.total.com.mk

○

NOST

ciskiot proces. Transfer na pari preku sistemot nema. Vo celata postapka nema danoci ili legalni restrikcii, a se za{teduva i vreme, energija i pari na sudski sporovi”, objasnuva Petar Lazarov, od Makedonija eksport Konsalting.

Ovoj besplaten sistem mo`at da go koristat site nebuxetski institucii, i prijavenite obvrski i pobaruvawa da se povisoki od 10.000 denari.

Makedonija eksport konsalting ne e edinstvenata kompanija koja smeta deka makedonskite kompanii s$ u{te ne se dovolno svesni za pridobivkite koi gi nosi implementacijata na delovniot softver. Dokaz za toa e i faktot {to pove}eto menaxeri vo zemjava na implementacijata na deloven softver ja gledaat pove}e kako na investicija koja ja smetaat za tro{ok, namesto kako pridobivka i alatka za polesno i pouspe{no rabotewe. I od Login sistemi objasnuvaat deka dobar del od makedonskite kompanii na softverskite re{enija gledaat kako na dopolnitelna i nepotrebna investicija.

“Makedonskite kompanii s$ u{te te{ko gi sfa}aat pridobivkite koi gi nosi implementacijata na ERP softver. Pove}eto makedonski menaxeri na delovniot softver gledaat kako na tro{ok. Mnozinstvoto kompanii s$ u{te se potpiraat na lokalnite smetkovodstveni re{enija koi zadovoluvaat samo limitiran set na potrebi na kompanijata. Sepak, mora da ka`ame deka vo posledno vreme poleka po~nuvaat da se javuvaat menaxeri i kompanii koi gi sfa}aat pridobivkite od voveduvawe na napredni ERP re{enija, nivniot broj ne e golem, no raduva faktot {to toj broj poleka po~nuva da raste“, dodavaat od Login sistemi.

Od kompaniite koI vo zemjava se zanimavaat so sovremenite delovni softverski re{enija velat deka Makedonija ne zaostanuva zad svetskite IKT re{enija,

45