Despois da cremación, mandáranme un pequeno obxecto que resistira o lume. Un cravo. Rescatárano intacto. Pregún tome se realmente o chegaron a gardar no peto do traxe. Ten que arder con Johannes, dixéralles aos traballadores do crematorio.
Non tiveron que sacalo do peto. Nas mans veríase demasiado. Hoxe querería as cinzas. Sería unha urna como outras tantas. O nome gravado sobre unha tarxeta. Así como as placas dos soldados. Como é que ata agora non se me viñera en mente pedir as cinzas?
5
Pasaron moitos anos, pero esta mañá teño un desexo imprevisto: querería ter as cinzas de meu pai.
Naquel tempo non pensaba nos mortos. Eles veñen tarde ao encontro. Chaman cando senten que nos conver temos en presas e é hora de ir de caza. Cando Johannes morreu, non pensei que morrera de verdade. Participei nas exequias. Máis nada. Logo da cerimonia fúnebre, marchei axiña. Era un día azul, todo rematara. A señorita Gerda
6 ocupárase de calquera detalle. Por isto estoulle agradecida. Pedírame cita no peiteador. Conseguírame un traxe negro con chaqueta. Modesto. Seguira escrupulosamente a von tade de Johannes. A meu pai vino por derradeira vez nun lugar frío. Saudárao. Estaba canda min a señorita Gerda. Eu dependía dela para todo. Non sabía que é o que se fai cando morre unha persoa. Ela coñecía con precisión cada unha das formalidades. É eficiente, silenciosa, timidamente triste. Como unha machada polos meandros do loito. Sabe escoller, non hai dúbida. Estivera moi atenta. Non puiden sequera estar un pouco triste. A tristura levábaa toda ela. Teríalla dado de calquera xeito, a tristura. En min non quedabaDígollenada.que me gustaría estar un momento soa. Poucos minutos. O cuarto estaba xélido. Neses poucos minutos me tín o cravo no peto do traxe gris de Johannes. Non quería gardalo. O seu rostro está na miña mente, nos meus ollos. Non teño necesidade de gardalo. Pero fixen o contrario. Fixeime moito nel, para ver, e saber, se había sinais de su frimento. E equivoqueime. Porque observándoo con tal atención, o seu rostro esvaéuseme. Esquecín a súa fisionomía, o verdadeiro rostro, o de sempre. A señorita Gerda veu reprenderme. Intento bicar a Jo hannes na fronte. A señorita fai un aceno de noxo. Impídemo. Foi un desexo así de inesperado, esta mañá, quixen ter as cinzas de Johannes. Agora foise.
7
Coñecía
pouco a meu pai. Durante unhas vacacións de Pas cua levoume con el de cruceiro. A nave estaba atracada en Venecia. Chamábase Proleterka. Proletaria. Durante anos, a ocasión do noso encontro foi un cortexo. Participabamos os dous. Desfilamos xuntos polas rúas dunha cidade á beira do lago. El co tricorne na cabeza. Eu co traxe, o Tracht, e a cofia negra reberetada de encaixe branco. Os zapatos negros lacados coa fibela de gros-grain. O mantelo de seda sobre o traxe vermello, unha cor que levaba ao asexo un violeta escuro. E o corpiño de seda de Damasco. Nunha praza, sobre unha pía de leña, queimaban un fantoche. O Böögg. Homes a cabalo galopan en círculo arredor do lume. Soan os tambores. Álzanse os estandartes. Dábanlle o adeus ao inverno. A min parecíame estar dicindo adeus a algunha cousa que xamais tivera. Sentíame atraída polas lapas. Foi hai moito tempo. O meu pai, Johannes H., formaba parte dunha irmanda de, unha Zunft. Entrara cando era estudante. Escribira un
8 informe co título Que fixo e que puido facer a Irmandade durante a guerra. A irmandade á que pertencía Johannes fundárase en 1336. A tarde anterior había o baile dos nenos. Unha gran sala ateigada de disfraces e risa. Esperaba que todo acabase. Talvez tamén Johannes. Non me gustaban os bailes. Eu quería quitar o disfrace. A primeira vez que participei no cortexo (aínda non ía á escola) leváranme nun palanquín azul. Polas xanelas saudaban os outros rapaces que fitaban a cabalgata dende a beirarrúa. Cando os portadores me baixaron ao chan, abrín o portelo e funme. Non pensara fuxir. Non era rebelión, senón puro instinto. Un desexo do descoñecido. Durante horas deambulei pola cidade. Ata a extenuación. Atopoume a policía. E entregáronme ao lexítimo propietario, Johannes. Foi un desgusto. Dadas as circunstancias, a posibilidade dunha relación máis profunda entre pai e filla era moi remota. Observar e calar. Os dous camiñan xuntos no cortexo. Non intercambian unha soa palabra. O pai cánsase levando o paso ao ritmo da marcha. Dúas sombras, unha móvese lentamente, cun esforzo vi sible. A outra, máis inquieta. Avanzan en fileiras de catro. A carón deles, unha parella, o home con uniforme militar, a muller co traxe típico. Manteñen o paso, maxestosos, afoutos, coas cabezas altas. Á noite, ás veces, o fantoche que ardía volvíame sobre as pálpebras pechadas. O redobrar dos tambores aínda máis marciais, cun son póstumo.
O Proleterka fretárano algúns señores que pertencían á mesma irmandade que Johannes. Aqueles que no mes de abril desfilaban pola cidade. Serían os nosos compañeiros de viaxe. Sairamos, meu pai e mais eu, en tren a Venecia. O vagón estaba baleiro. Dende ese momento estaría con Johannes, o meu pai. Aínda non fixera os setenta. Cabelo branco, liso, raia ao medio. Ollos claros e xélidos, innaturais. Como unha caricatura infantil do xeo. Ollos invernais. Entrevese un brillo de capricho romántico. Verdes e descoloridos os iris, límpidos, tanto que daban medo. Case non teñen a consistencia dun ollar. Como se fose unha anomalía conxénita. Johannes tiña un xemelgo, idénticos os ollos. Os ollos do xemelgo a miúdo ficaban ocultos polas pálpebras. Pasaba horas nun xardín. Nunha cadeira de rodas. Adoitaba dicir: Es ist kalt, vai frío. En tal ton uníanse a conciencia dunha imposición divina e a mera constata ción terreal de que o frío é transitorio. Así a súa doenza. Daquela chamabámola doenza do sono. No compartimento Johannes le o xornal. Le durante moito tempo. Talvez non sabe que dicirme. Observo os dedos que terman do xornal, e os zapatos. Busco un tema de
Nun cuarto de hotel, logo de dous días, deixaba a Johannes. Chegaba o termo da miña visita.
9
Non o atopo. Penso na palabra Proleterka, o nome da nave iugoslava. Hai nomes de barcos máis bonitos. Como a Indómita, onde aforcaron a Billy Budd. Lembrades a visita do capelán ao mariñeiro encadeado para lle insinuar a idea da morte? As derradeiras palabras de Billy Budd foron: «Deus beiza o capitán Vere!». Beice a quen dá a orde de execución. Beicía o verdugo. Gustaríame falarvos de Billy Budd, no canto de contar esta breve historia izada sobre un pendón, que flamexa co vento en contra a mer cé do nada. Billy Budd, vexo a súa figura mentres corre a paisaxe, mentres corren as horas en compaña de Johannes. Non sabía quen era o pai de Billy Budd, nin o lugar de nacemento. Atopárano nun cestiño forrado de seda. Coñezo a Billy Budd moito máis que ao meu pai. «Chegamos», di Johannes. Non levabamos equipaxe. Estou a bordo da nave. O Proleterka. Pai e filla collen o vaporetto ata a praza de San Marco. A filla olla sempre máis adiante, quere ver a nave. Venecia aparece e desaparece. Camiñan pola Riva degli Schiavoni. A filla está impaciente. Johannes camiña lentamente. Ten unha eiva no pé. Leva os zapatos un pouco altos, ata a altura do nocello. Pensaba eu que nacera así. E que tivera sempre dificultade para camiñar. Porén, foi cousa dun carcinoma. Lino nun álbum dos que se adoitan regalar cando nace un neno. Rexístranse os primeiros anos de vida, os primeiros meses case día a día. No décimo oitavo mes Johannes anota que a filla fora visitalo ao hospital. Se quere algunha informa-
10 conversación.
11 ción sobre a súa existencia nos primeiros anos, ela non ten máis que follear o álbum. É unha proba. É a confirmación dunha existencia. Lacónico, Johannes apuntaba o que facía a filla, onde a levaron, o estado de saúde. Frases breves, sen comentarios. Como respostas a un cuestionario. Non hai impresións, sentimentos. A vida vén simplificada, case como se non a houbese. Johannes anota: a filla nunca chorou. Non tivo arroutadas, compórtase de xeito correcto. Unha nenez correcta. Todo está na superficie. Sobre el, Johannes, dous apuntamentos persoais. Un lixeiro in farto e o carcinoma. Cando a filla ten dous anos, escribe Johannes, o avó (do avó pon o nome e o apelido) morre. Na incineración, moitos amigos. A filla móstrase xentil e descobre todo. Johannes non escribe «entende», senón «descobre». Xa que logo, o home observa a súa filla. Tendo dous anos, segundo Johannes, a filla descobre o que quere dicir morrer. Debeu ser certamente amable e educada, aquela meniña, cando a morte do avó. Talvez Johannes xa pensaba entón na propia morte e auguraba que a meniña fose xentil con todos. Que fose xentil co mundo. Coa dor. Cando aínda era pequena, tivo que separarse de Johannes. Os nenos perden o interese dos pais cando os deixan. Non son sentimentais. Son pasionais e fríos. En certo modo, algúns abandonan os afectos, os sentimentos, como se fo sen cousas. Con determinación, sen tristura. Vólvense estranxeiros. Ás veces inimigos. Eles xa non son os seres abandonados, senón aqueles que se baten mentalmente en retirada. E vanse. Cara a un mundo escuro, fantástico e
* * *
12 miserable. Pero algunha vez ostentan felicidade. Como un exército de funámbulos. Os pais non son necesarios. Pouco é necesario. Algúns nenos gobérnanse eles mesmos. O corazón, cristal incorruptible. Aprenden a finxir. E finxir con vértese na parte máis activa, máis real, atractiva como os soños. Colle o posto do que considerariamos verdadeiro. Talvez é só iso, algúns nenos posúen a graza do desapego.
Pai e filla están diante do navío. Semella un barco militar. Corusca a estrela vermella sobre a cheminea. Vexo axiña a inscrición Proleterka. Negrexada, manchas de ferruxe, esquecida. Unha inscrición sobranceira. É a hora de em barcar. O barco é grande, agocha o sol que está para caer na auga. É escuro: peixe e misterio. Salvouse da intemperie, dos naufraxios, unha nave corsaria construída como unha fortaleza. Subimos a pasarela. Os oficiais esperan. Somos os últimos. Johannes cánsase subindo, un oficial axú dao. Ensínannos o camarote. Pequeno. Aí durmiría con Johannes. As dúas camas, unha sobre a outra. Terei que durmir no alto. O Proleterka parte ás seis da tarde. Docemente escorrega sobre a auga. Un son rouco precede a partida. Un son de adeus. Non se pode volver atrás. Miro polo portelo. Pregúntome como podería facer para saír, para entrar no mar, se quixese irme como Martin Eden.
13 Cámbiome. Dentro dunha hora, no comedor. Sobre a ponte os pasaxeiros fitan o solpor. Agora xa non se ilumina nada. É a escuridade, a viaxe comeza. Ao primeiro solpor seguirano outros, por catorce días. Os da Irmandade están convencidos de que organizaron todo da mellor das maneiras. Tamén as condicións meteorolóxicas. Un mariñeiro convida os señores a entraren no comedor. Un a un, case en silencio, os pasaxeiros en fila. Meu pai e mais eu somos outra vez os últimos. Temos unha mesa cadrada. Johannes le o menú, escolle o viño. Saúda os seus amigos, eu saúdoos cun sorriso pechado. Calor húmida. Navégase tranquila mente. A lámpada de cristal oscila un pouco. Como un péndulo quedo, movido pola inercia. Johannes vai vestido de escuro. Impecable. Non nos diriximos case a palabra. As señoras levan traxes de noite, algún escote discreto. Na sala un abaneo continuo, lento, persistente. Un calmado ritmo maligno, como se as ondas do mar cantasen unha nenia antes de atormentar os pasaxeiros. A lámpada oscila máis. Proxecta as súas luces sobre os pasaxeiros e despois déixaos na sombra, para volver máis rápido. A sala álzase e abáixase. As flores sobre a mesa móvense en intervalos irregulares. Escorregan e logo volven ao seu sitio. Johannes, distraído, ausente, noutro lugar. De sobremesa, zuppa inglese. Na sobremesa a forza do mar aumenta. Pídolle a Johannes permiso para levantarme. Fóra, vento rabioso. Sombras móvense freneticamente. Son os mariñeiros. Res piro a excelsa soidade nocturna. A intemperie. E o perigo.
están ben. Atopámonos no comedor para o almorzo. Dous días de mar antes de chegar a Grecia. Hoxe todo tranquilo. Non vexo a Johannes, é como se desapa recese. Como a tempestade. Algúns pasaxeiros deitáronse sobre as chaise-longue. Tamén eu. Non penso en nada. O nada é a materia dos pensamentos. Seres, voces autóno mas, memorias desenterradas, seguen o escorregar da auga. O nada non está baleiro. Como as gadoupas dun predador que voa, os pensamentos caen na nosa mente cando nos convencemos de que non estamos a pensar. Aparece Johannes. Un sorriso bondadoso e triste. Pregúntame se
Non penso en Johannes. En collelo do brazo e axudalo. Nada conta naquel momento. Non consigo terme en pé. Logo de poucos minutos un mariñeiro agárrame e méteme dun empurrón no camarote. A tripulación dálles orde a todos os pasaxeiros de que permanezan nos camarotes. Déralles tempo de rematar a zuppa inglese.
14
O Proleterka cambiou a derrota. Vai cara a Zadar. Un mariñeiro, talvez o mesmo que me agarrou, resultou gravemente ferido durante a noite. Á mañá seguinte estaba deitado sobre unha padiola. Aloumiño o seu rostro, doulle a man. A padiola marcha nunha pequena motora. Gustaríame tamén a min deixar o barco. O comandante fai o saúdo militar.Ospasaxeiros
15 estou ben, se estou zufrieden. Como se fose a nosa obsesión, de pai e filla. A de non estar tristes, de agochar a tristura que nos sinalou sen motivo. Para el é importante esta viaxe. Pensara, antes de partir, que me era indiferente o destino. A viaxe a Grecia formaba parte da miña educación. É a nosa primeira viaxe –e parece a última–. Johannes, a persoa que me é descoñecida de xeito inverosímil. Meu pai. Nin sequera unha confidencia. Pero si un vencello an terior ás nosas existencias. Un coñecemento na estrañeza total.Áhora habitual estamos no comedor. Baixei ao camarote para cambiarme. Conto con poucos vestidos, case iguais. Johannes íspese antes de meterse na cama? Nunca o vin en traxe de baño. Nunca vin as súas pernas. Pasou unha noite, non me decato da súa presenza. A abolición do corpo. É o segundo día e repítese todo. Johannes saúda os seus amigos. Eu tamén saúdo. Johannes introduciume dende que era unha meniña no seu círculo de amizades. Eles critica ron a filla única do amigo. Ás veces os nenos teñen unha noción premonitoria da condición social. Das aparencias. Se son aceptados ou non. Eu non era aceptada, pero eles eran os amigos de meu pai. Johannes, en certo sentido, ma lia ser un solitario, formaba parte do seu mundo. Non a súa filla. Meu pai, Johannes, formaba parte por nacemento, por condición social. O amigo de meu pai e a súa familia foron os meus xuíces na nenez. E a súa casa. E as fiestras. Os obxectos. Os obxectos, os xuízos. A súa casa rica. Talvez
16 non tiña simpatía por aqueles ricos que convidaban a meu pai e a min ás súas casas. Saben que meu pai foi rico coma eles. Eu sabía que Johannes fora rico. Coma eles. Agora xa non. Eles son sinxelos, distendidos, que é un xeito de ser cando se ten todo. Ése indulxente. Unha indulxencia con acrimonia. Así pensaba eu cando os observaba de nena. Observar e ficar en silencio. A filla de Johannes non era sinxela, nin indulxente, nin distendida. Non secundaba a súa sinxeleza patronal, a suavidade proterva do grande amigo de seu pai. «Deberás vixiala, con todos estes mari ñeiros.» O amigo de meu pai levanta a vista dos lentes de media lúa bordeados de ouro. Avalía a filla do seu amigo. Ten o pelo branco, mesto, brillante. Os aires dun patrón disposto a escoitar, mais non a conceder. O rostro, encar nado. A muller prívase de todo, ata de si mesma. Rillou enteiro o seu corpo, de xeito que lle quedan os dentes longos, cando os ensina. É seca, puritana e flaxeladora. Foi a primeira persoa que fitou a filla de Johannes coa lente do desprezo. É abisalmente cortés. O pelo recollido nun feixe, un moño sobre a caluga. Os ollos empapados de caridade rapaz. Sempre xentil. Quen nos condena é com prensivo. Coma ela. Comprende os pecadores. Unha furia salvaxe contra os pecadores, contida, sen explosións e sen remisión. Comprensión altamente dolorosa. Ela séntese aldraxada polos males da humanidade. E encarna a aldraxe nun vanglorioso pudor. No ton de voz do mal agoiro, do lamento e da aceptación. A Johannes, un home tan só e
17 ancián, que mostra ledicia por ter unha filla, notifícalle que aquela ledicia é só unha ilusión. Aquela ledicia é perigosa, débese extirpar. A ledicia débese transmutar en sufrimen to. Ela sente piedade por Johannes. A filla, cando están na súa casa, di: «Vámonos». Son tamén coleccionistas, os señores amigos de meu pai. Cando nos convidaban a xantar, a muller sentaba na cabeza da mesa, cara á parede, baixo un cadro. Axunta as mans, as pálpebras baixadas, murmura. A filla de Johannes non reza. Non lle dou as grazas ao Señor pola comida que ela e mais el nos dan. Non che dou as grazas, digo mentalmente. Antes de comezar o xantar dos xustos, o rostro da muller vélase de hábito. Esta é a súa pregaria. A muller dálle as grazas ao Señor cunha expresión tétrica e ríxida. Achegán dose ao Señor o seu sangue xéase, a palidez flúelle polo rostro. Como se o agradecemento fose un pedir perdón, mea culpa se hai algo para comer. Cada vez eu esperaba o intre en que agradecía coas mans contraídas en pregaria. Saboreo todos os seus xestos. E logo da sobremesa esperaba que lle volvese dar grazas ao Señor. Despois vai ao salón. Máis cadros. Os coleccionistas teñen cadros por todas as partes. Non deixan respirar as paredes. Poltronas. Vistas ao lago. Vistas ao prado. Os dous amigos falan. Un ri, o outro menos. Cando pasa a camareira española, Johannes dálle unha propina. Facíase así. E pralinés á señora. «Non lle deas nada», dígolle a Johannes. O amigo, cando se dirixe a meu pai, usa un nome que semella húngaro.
Cando quixen chamar a meu pai con aquel nome, pediume que non o fixese. Quizais só o seu amigo ten o dereito de chamarlle así. De cando eran estudantes. Algo entre inicia dos. Tamén o amigo tiña o seu nome, pero gardaba relación coa súa fábrica. Johannes a fábrica xa non a tiña e, xa que logo, conservaba só un alcume. De quen non posúe xa nada. Senón unha filla, que non é un patrimonio. Johannes e mais eu xa non temos nada. O mellor amigo sábeo. A súa muller: o Señor deu, o Señor quitou. Non a eles. Eu sabíao cunha certa precisión dende que me confiaron a unha señora que aceptou acollerme.
18
Casa con xardín, vistas ao lago. No xardín xogan os nenos. Os nenos dicían: «Ti perdiches todo». Cantaban ao son dunha marcha. Felices, ebrios, exultantes. A pura ferocidade do gozo que se manifesta no proclamar. No proclamar unha ruína financeira. Croac, croac, croac, sentenciaban. Os pais de Johannes perderon o seu patrimonio, por con secuencia tamén Johannes e a súa filla. Os nenos coñecen a situación económica dos seus compañeiros de escola, sobre todo a da filla de Johannes. Croac, croac, croac, parecen ras que craian, cada vez máis forte. Eran os pequenos parentes, fillos de parentes, curmáns, formaban parte da familia. Entón sábeno todo. Tamén as súas nais debían cantar nas cociñas, radiantes, croac, croac, croac, mentres preparaban as tortas. Un coro de satisfacción xeral. Había pouco que rematara a guerra, pero daquela guerra que sucedía noutro lugar eles non sufriran ningunha penu ria. Pero encheran as despensas de provisións.
19
