Ocupa a economía. Richard Wolff. David Barsamian

Introdución

Durante o último medio século, o capitalismo foi un tema tabú nos EUA. Na clase política, nos medios, no mundo académico –e no discurso público, en xeral–, o termo evitouse ou utilizouse exclusivamente para ser gabado de modo sensacionalista. Economistas profesionais teñen empregado expresións como «competencia perfecta», «distribución óptima de recursos» ou «eficiencia» para persuadir o seu alumnado e para convencérense entre si sobre o absolutamente marabilloso que é o capitalismo para todo o mundo. Desde a clase política repetiron, como robots, que os «EUA son o mellor país do mundo» e que «o capitalismo é o mellor sistema económico coñecido».

As poucas persoas que se atreveron a manifestar dúbidas ou críticas sobre o capitalismo ou foron ignoradas ou se lles suxeriu que se fosen para Corea do Norte, a China ou Cuba, coma se esa fose a única alternativa posíbel ao exercicio dun apoio fanático ao capitalismo.

O pobo estadounidense debateu sobre o sistema educativo, a sanidade, os subsidios sociais, os transportes, os medios de comunicación, o sistema político e moitas outras institucións.

Cuestionou e transformou, sequera parcialmente, realidades como o racismo ou o sexismo, e institucións como a familia

7

heterosexual ou o Estado. Mesmo ás veces criticou elementos do sistema económico, como os prezos, as actuacións da Reserva Federal, etcétera; mais case nunca o sistema económico no seu conxunto.

Cuestionar e criticar o capitalismo é tabú e é tratado polas autoridades federais, axentes de inmigración, policía e a maioría do pobo, en xeral, coma se se tratase dun acto de traizón. Un silencio imposto polo medo substituíu a sa e necesaria crítica sen a que todas as institucións, sistemas e tradicións se transforman en dogmas, dexeneran en rixideces sociais ou cousas peores. Protexido de crítica e debate, o capitalismo nos EUA puido permitirse exhibir os seus máis escuros impulsos e tendencias. Ningunha evidencia pública, crítica ou movemento social puido interporse no camiño do sistema a pesar da súa progresiva deriva cara á iniquidade, a ineficacia e a opresión.

Moito antes de que o movemento Ocupa se erguese para rebelarse e oporse a aquilo en que o capitalismo dos EUA se convertera, ese mesmo capitalismo xa estabelecera unha fenda clara entre o 1 % e o 99 % da poboación.

A importancia do movemento Ocupa radicou e radica en que sitúa a crítica do capitalismo como primeira das súas preocupacións e aspiracións. Ningún movemento de masas contestatario dos últimos cincuenta anos –ningún que atinxise unha participación ampla e heteroxénea– se atreveu a ir alén de reivindicacións parciais, para situar no centro da súa protesta a inxustiza económica que afecta ao 99 % da poboación e o sistema económico imperante. A pesar do poder da ideoloxía procapitalista, Ocupa foi capaz de cuestionala dun modo admirabelmente profundo e amplo, nun lapso temporal admira-

8

belmente curto e involucrando un admirabelmente elevado número de estadounidenses.

Ocupa representa un primeiro paso. Ningún movemento con semellantes obxectivos de transformación social chegara tan lonxe. E, en certa medida, son dous pasos adiante e un atrás. Por unha banda, derrubouse unha gran barreira e abriuse un novo escenario político nos EUA. Por outra, o sistema económico e a súa adecuación ás nosas necesidades como pobo volveron ao centro do discurso, da crítica e do debate.

Os estamentos políticos, mediáticos e académicos reaccionan dun modo previsíbel. Non poden recoñecer a significación histórica do discurso e as accións de Ocupa, porque iso suporía admitir a necesidade de abordar, precisamente, aqueles temas que desterraran do debate público. A clase política usa a represión. O alcalde de Nova York, Bloomberg, aseverou ter expulsado pola forza a Ocupa do Parque Zuccotti por razóns de salubridade. Bloomberg, convén lembrar, foi responsábel durante anos dun dos sistemas de metro máis insalubres do mundo industrializado, dun dos máis inmundos sistemas de xestión do lixo, e dun sistema quitaneves que non pasou de ser fonte de inspiración para brincadeiras enxeñosas. Os medios de comunicación aplicaron o seu modus operandi habitual neste tipo de casos: ignoraron Ocupa tanto como puideron, desinformaron masivamente cando Ocupa estaba de actualidade, aplaudiron ou glosaron con deleite o levantamento pola forza das acampadas de Ocupa e volveron a ignorar as novidades que se producían no movemento Ocupa.

As e os economistas debían ter participado de modo máis activo na análise e no debate sobre un sistema capitalista roto,

9

cuxa profunda crise abalou as súas máis firmes asuncións. Non o fixeron e, enriba, procederon coma se –e, de feito, en boa medida continúan a insistir niso– nada do acontecido fose de importancia á hora de celebrar os cincuenta anos de eficiencia e crecemento capitalistas. Unha minoría de especialistas en economía (Paul Krugman, por exemplo) e empresas (Nouriel Roubini, por exemplo) denunciaron o absurdo desa insistencia.

Mais a maioría non optaron máis que por unha reciclaxe das críticas de Keynes ao deprimido capitalismo dos anos trinta do século XX, e as súas recomendacións de aumento do déficit e estímulo monetario desde o goberno. E, claro, o pequeno grupo de economistas de dereita que tomaron en serio a crise, usárona para reivindicar unha vez máis a redución da intervención gobernamental na economía, como solución de todos os males.

Cuestionar o sistema e debater a posibilidade de mudalo continúa a ser para o goberno, os principais medios de comunicación e a maioría de economistas, algo inadmisíbel. Non ven a necesidade de deixar cincuenta anos de represión e marxinación da crítica e o debate. Desde o seu punto de vista, a organización básica da produción e distribución de bens e servizos, ou as estruturas de propiedade e poder en que se apoia, non merecen crítica.

Non obstante, a actual crise creou un escenario de tensión social que conduciu a conformar un bloque disposto a desafiar esa represión que, pola súa parte, acabará por materializarse na aparición do movemento Ocupa, no último terzo de 2011.

As entrevistas compiladas neste libro son un paso máis no desafío desa represión e na súa crítica. Colócanse e debátense un conxunto amplo de preguntas que contribúen a clarificar

10

unha realidade, caracterizada polo fracaso da regulación gobernamental, as crecentes desigualdades nos ingresos e na riqueza, o desmantelamento das reformas introducidas co New Deal e a imposición de programas de austeridade polos gobernos europeos e estadounidense. Móstrase como estes e moitos outros aspectos da crise que nos afecta desde 2007 son consecuencia do funcionamento do sistema capitalista no seu conxunto, e non dun feito histórico puntual ou do comportamento dun axente económico determinado.

As páxinas que seguen evidencian a importancia do modo particular en que o capitalismo organiza a produción: unha maioría de persoas traballadoras xera beneficios empresariais que outra xente recolle e utiliza. Pequenos equipos directivos, escollidos por responsábeis perante pequenos grupos de grandes accionistas, recollen e controlan os beneficios empresariais, para dar forma así a un determinado tipo de sociedade, que dominan. Esa pequena minoría (equipos directivos e grandes accionistas) ligada ás grandes empresas toma todas as decisións básicas: como producir, que producir, onde producir e que facer cos beneficios. A inmensa maioría de persoas traballadoras desas compañías e as que as rodean deben vivir coas consecuencias desas decisións. Non obstante, son sistematicamente excluídas da participación na toma de decisións. Non existe maior contradición para a democracia que a organización das compañías capitalistas, onde as persoas traballadoras producen os bens e os servizos sen os que a moderna vida de todas e todos sería imposíbel.

Por unha banda, a análise e o debate sobre a idoneidade do capitalismo en comparación con outras alternativas reais foron

11

reprimidos nos EUA e non só. Por outra, a evidencia manexada neste libro mostra que esa análise e ese debate son máis necesarios que nunca. Nas entrevistas non se evita abordar aquelas cuestións que se derivan de modo lóxico e razoábel dos temas tratados: serve o capitalismo aos intereses da maioría? É posíbel un sistema mellor?

E tampouco se dubida á hora de suxerir respostas lóxicas a preguntas como: é posíbel democratizar a economía? E é posíbel levar a sociedade máis alá do capitalismo?

O movemento Ocupa está a atinxir cambios psicolóxicos e ideolóxicos favorábeis ao activismo que constitúen elementos chave para a eventual construción dun movemento social con ese obxectivo. Un seguinte paso consistirá en unir e fortalecer a xeración de activistas que emerxe, a partir de ideas, conceptos, principios e valores compartidos. Este libro quere ser unha achega nesa dirección.

12

I Preocupacións Santa Fe, Novo México, 12 de setembro de 2011

David Barsamian Escribiches que «tivemos uns extraordinarios cento cincuenta anos, durante os que as persoas traballadoras se beneficiaron dun aumento continuado do nivel de vida».

Cando deixou de ser así?

Richard Wolff O verdadeiramente extraordinario na historia dos EUA, o que nos diferencia de practicamente calquera outro experimento capitalista, consiste en que durante cada unha das décadas que van de 1820 a 1970 o salario real creceu. Con salario real referímonos ao diñeiro que se recibe, axustado segundo os prezos que se teñen que pagar en cada momento. Probabelmente non exista ningún outro capitalismo que ofrecese á súa clase traballadora eses extraordinarios cento cincuenta anos de historia, cuxo resultado foi a xeneralización da sensación de que cada xeración posterior viviría mellor que as precedentes.

Antes de responder á túa pregunta sobre por que deixou de ser así, gustaríame que imaxinases por un momento o trauma

13