Exteriores do paraíso G - Bernardo Atxaga

A PRIMEIRA GRIPE DE ADÁN

Enfermou Adán o primeiro inverno despois da expulsión do paraíso e asustado polos síntomas, a tose, a febre, a dor de cabeza, botou a chorar igual que anos máis tarde o faría María Madalena e dirixíndose a Eva «non sei o que me acontece, teño medo» dixo. «Meu amor, achégate, creo que me chegou a hora da morte.»

Eva sorprendeuse moito ao escoitar aquelas palabras: medo, amor e morte, e pareceulle que pertencían a unha lingua estranxeira, allea ao paradisiaqués, e andou con elas na boca, mastigándoas como pebidas, como raigañas, ata que creu comprender, medo, amor e morte, completamente o seu sentido. Para entón Adán xa se repuxera e volvía sentirse feliz, ou case.

Foi aquel suceso extraparadisíaco o primeiro dunha longa serie, de xeito que Adán e Eva seguiron, por dicilo así,

recibindo clases intensivas da lingua que dicía medo, amor e morte, aprendendo palabras como cansazo, suor, gargallada, alxaba, cáncamo, canción, aloumiño ou cárcere. E segundo crecía o seu vocabulario, as engurras da súa pel se incrementaban.

A hora da morte, a verdadeira, chegoulle a Adán sendo xa moi vello, e quixo entón transmitir a Eva o que aprendera, a súa verdade derradeira: «Sabes, Eva?», díxolle, «a perda do paraíso non foi en realidade unha desgraza. Malia os traballos, malia o que pasou co coitado Abel e os demais conflitos, coñecemos o único que, falando nobremente, pode chamarse vida».

Sobre a tumba de Adán deitáronse bágoas correntes, de auga e de sal, que caeron á terra e non nutriron rosas, nin xacintos, nin flores de ningunha caste, e de todos eles foi Caín quen, de xeito paradoxal, chorou con máis afliximento. Despois Eva lembrou con agarimosos risos o susto de Adán cando tivo a primeira gripe e así, calmosos, marcharon á casa a tomaron algo, e comeron un bolo.

LEAVING PARADISE. ADAM CATCHES FLU

The first winter after leaving Paradise, Adam fell ill, and, alarmed by his symptoms: coughing, fever, headache, He burst into tears, just as Mary Magdalene would many years later. Then, addressing Eve, he cried: ‘I don’t know what’s wrong with me. Come here, my love, I fear the hour of my death is near.’

Eve was very surprised to hear the words ‘love’, ‘fear’ and ‘death’, they seemed to belong to a strange language, quite unlike the language of Paradise, And she rolled them around in her mouth, chewing on them like tomato seeds or roots, Until she felt she had understood them fully: ‘love’, ‘fear’, ‘death’, But by then, Adam had recovered and was happy again - well - almost.

That extra-paradisaic event was only the first in a long series, And Adam and Eve continued their intensive course

in that language which spoke of ‘love’, ‘fear’ and ‘death’, learning words such as Drudgery, sweat, delight, dagger, perish, song, caress and prison; As their vocabulary increased, so did the wrinkles on their skin.

The hour of Adam’s death, the real one this time, came when Adam was very old, And he wanted to tell Eve all that he had learned, his ultimate truth. ‘You know, Eve,’ he said, ‘losing Paradise wasn’t really such a bad thing. Despite all the hard work, the business with poor Abel and other such problems, We have experienced the only thing that deserves the noble name of life.

On Adam’s tomb a few ordinary saltwater tears were shed, And where they fell to earth no hyacinths or roses or flowers of any sort sprang up, And paradoxically enough, it was Cain who cried the most. Then Eve recalled fondly how frightened Adam had been by that first bout of flu, And they all stopped crying and went off for a drink and a bite to eat.

Tradución de Margaret Jull Costa

LA VIDA SEGÚN ADÁN

Enfermó Adán el primer hibiernu depués de la so salida del paraíso y, asustáu colos síntomes, la tos, la fiebre, el dolor de cabeza, echóse a llorar igual qu’años más tarde lo diba facer María Madalena, y dirixéndose a Eva, «Nun sé qué me pasa, tengo mieu», gritó. «Amor míu, ven equí, creo que me llegó la hora de la muerte».

Eva sorprendióse muncho al oyer aquelles palabres: amor, mieu, muerte, y paeció-y que pertenecíen a una llingua estraña, ayena al paradisiaqués, y andó con elles en papu, mazcándoles como pebides, como raíces, hasta que creyó, amor, mieu, muerte, comprender dafechu’l so sentíu.

Daquella Adán yá taba repuestu, y volvía sentise feliz, o casi.

Foi solo, aquel fechu extraparadisíacu, el primeru d’una llarga serie, de mou qu’Adán y Eva siguieron, por dicir

dalgo, recibiendo clases intensives de la llingua que dicía amor, mieu, muerte, aprendiendo palabres como cansanciu, sudor, gargayada, argayu, gargaxu, cantar, afalagu o cárcel; a midida que medraba’l so vocabulariu, les arrugues de la piel aumentaben.

La hora de la muerte, la verdadera, llegó-y a Adán siendo yá mui vieyu, y quixo entós tresmitir a Eva lo qu’aprendiera, la so última verdá. «¿Sabes, Eva?», dixo, «la perda del paraísu nun foi en realidá una desgracia». A pesar de los trabayos, a pesar de lo del probe d’Abel y tolos demás conflictos, conocimos lo único que, noblemente falando, puede ser llamao vida.

Sobre la tumba d’Adán arramáronse llágrimes corrientes, d’agua y sal, que cayeron a tierra y nun criaron xacintos, nin roses, nin flores de nenguna clas, y de toos ellos foi Caín el que, paradóxicamente, con más desgarru lloró. Llueu Eva recordó con cariñu’l sustu d’Adán cuando’l so primer gripe, y toos calmaron, y marcharon, y tomaron dalgo, y comieron un bollu.

Tradución ao asturiano de Miguel Rodríguez Monteavaro2

2 Miguel Rodríguez Monteavaro gravou un audio do poema co seu fillo Orión, de catro anos, sobre os xeonllos. Este non estivo de acordo co final. «Non. Comeron pizza», corrixiu.

Pierre está no arboredo, onde as abellas. Alí hai un total de nove colmeas: dúas de cor azul pálido, tres rosas, tres amarelas e unha última, a novena, de vidro e protexida por unha pequena porta de madeira, unha contraventá que impide que as abellas estean dentro continuamente expostas á luz. As abellas non poderían vivir a plena luz. Necesitan a escuridade. Igual que nós. Non somos tan diferentes.

Así que nove colmeas, dispostas en ringleira nun lugar como o que recomendaba Virxilio, á sombra dun arboredo. En canto a Pierre, leva o traxe branco dos apicultores. Unha máscara protéxelle o rostro.

Dúas colmeas de cor azul pálido, tres rosas, tres amarelas e unha última, a novena, de vidro. Pierre, de pé ao carón da de vidro, comeza a falar. Semella ao comezo que o fai para si mesmo; pero non, está a falarme a min. Escoito o que di Pierre.

–Un día que estabamos aquí díxenlle a Margarita: se tivésemos un fillo chamaríalle Huber, en lembranza de François Huber. Publicou en Xenebra, no ano 1802, un libro onde se recolleron os primeiros datos científicos sobre as abellas, Nouvelles observations sur les abeilles. Tamén foi o inventor da colmea con marcos móbiles en forma de acordeón, e tamén desta que teño ao meu carón, a de vidro, extraordinariamente útil á hora de observar os hábitos das abellas.

–Chamaríaslle Huber só por ese motivo? –preguntoume Margarita, sorrindo como sempre, cun chisco de burla.

–Non só por iso –respondín–. O que me sorprende é que Huber realizase o seu estudo malia ser cego. Perdeu a vista aos quince anos e fixo as súas observacións cos ollos da súa muller e do seu criado. Ía canda eles á colmea de vidro e preguntáballes: Como están dispostas as abellas na parede? Como se moven as ás? Tentou entrar na colmea un insecto estraño, unha bolboreta grande ou unha avéspora? Como reaccionaron as abellas? El memorizaba o que lle contaban a súa muller e o seu criado e despois, pasados uns días, ditáballes as súas conclusións para que as copiasen nun caderno.

–Comprendo que che guste o nome –dixo Margarita–. O que fixo Huber é verdadeiramente admirable. Demostrou que a vontade pode prevalecer sobre o que se considera fatal ou insuperable. Lémbrame moito o que a miña nai me contaba sobre Demóstenes cando era nena.

Ao parecer, Demóstenes naceu tatexo, pero superou o defecto paseando pola praia e dando discursos ao mar cun coio metido na boca. Co tempo, converteuse no mellor orador de Atenas.

–Huber tiña forza de vontade e ganas de saber. A meirande parte dos seus contemporáneos non se decataron do misterio que gardan as colmeas.

A Margarita, nun primeiro momento, non lle gustaban as abellas. Resultoulle desagradable o que viu a primeira vez que veu comigo visitalas: milleiros de abellas amoreadas nos panais, 80 000 abellas amazocadas nunha sorte de pasta parda avermellada. Alguén alleo ao mundo das abellas podería chegar a crer que estaba diante dun depósito de insectos mortos. Pero iso é imposible. Dentro dunha colmea non pode haber nin unha soa abella morta. Os corpos das que morren son expulsados inmediatamente.

–Ves esas de aí, as que están totalmente quedas e parecen mortas? –pregunteille a Margarita, convidándoa a mirar dentro da colmea de vidro–. Son as produtoras de cera. Despois, as abellas-arquitectas collerán esa cera e farán con ela paredes, e nas paredes farán depósitos, uns 40 000, e tamén celas para as larvas e as ninfas, unhas 120 000. Ao final, será a quenda da abella raíña. Terá que pasar polas celas poñendo ovos, uns 2000 ou 3000 ao día.

Margarita abría os ollos ao escoitar as cantidades. O que máis a sorprendeu foron os ovos, que a raíña puxese 2000 ou 3000 cada día.

–Así é como a raíña crea o seu pobo –expliqueille–. Considera, Margarita, que as 80 000 abellas dunha colmea proceden dunha soa abella. 80 000 criaturas, nada menos!

–80 000 huberciños e huberciñas! –exclamou ela.

–A meirande parte das abellas son femias, o nome de Huber non lles acae.

–Por certo, sempre falas de nenos –dixo ela–, pero se tivésemos unha filla, como lle chamariamos?

–Huberinda!

Margarita botou unha gargallada. Daquela riamos de calquera cousa. Como se di nunha canción de Jacques Brel, le rire était dans le coeur, o riso estaba nos nosos corazóns. Eramos felices. Adoitabamos facer pícnics no arboredo. Le déjeuner sur l’herbe.

Un daqueles días, Margarita mercou un traxe de apicultor e pediume que lle ensinase a recoller o mel. Acompañeina aos panais e expliqueille o xeito de facelo.

–Se botas un chorro de fume na colmea e despois moves as mans dentro dela, moi amodo, as abellas non atacan. Cren que están ante un fenómeno natural, ante un ataque do que non poden defenderse. Daquela, engulipan tanto mel como poden, para ter reservas, e quedan completamente quedas, ata que o ataque remita.

Margarita afanouse moito na aprendizaxe. Comezou a frecuentar as colmeas e a ler libros de apicultura.

–É posible ver as princesas durmidas? –preguntoume un día de verán, cando estabamos os dous no arboredo.

As princesas, unhas sete ou oito, adoitan estar no centro da colmea, en estancias pechadas, durmidas, enroladas nunha membrana. Nun momento determinado, o espírito da colmea pídelles que esperten, que xa é hora de saber cal delas será a raíña. As princesas espertan, efectivamente, e comezan a loitar entre elas a vida ou morte. Ao final, só queda unha viva que voa cara arriba, seguida polos abellóns, e dez ou doce deles conseguen fecundala. Daquela os abellóns morren, a nova república das abellas ponse en marcha.

–Non é posible, Margarita. Non podemos ver as princesas durmidas –respondín–. Destruiriamos a colmea tentando chegar ás súas estancias. Pero non te preocupes. Poderás velas nunhas imaxes tomadas mediante radiografías que publicou unha revista. Oito princesas durmidas.

As radiografías metéronlle medo.

–Dormen tranquilas –dixo–, pero o seu destino está escrito. Sete delas morrerán ao espertaren.

–Non teñas medo por iso –rin–, ao fin e ao cabo, é o mesmo que nos acontece a nós. Está escrito tamén o noso destino. Nese sentido, somos como as princesas da colmea.

–E ese parecido é o que me dá medo –dixo Margarita. A broma fora torpe.

Axiña esquecemos aquela conversa, porque seguimos vivindo co riso no corazón, le rire dans le coeur.

Margarita non deixou de ler libros de apicultura, as abellas convertéronse no tema favorito das nosas conversas.

–O que di aquí tamén é interesante –dixo un día. Tiña nas mans un libro de Karl von Frisch–. Semella que as abellas tamén bailan.

Karl von Frisch fixo un gran descubrimento. As abellas executaban unha danza, formaban no aire a figura do número oito. Era o seu xeito de transmitirse información entre elas, as unhas ás outras, de indicar exactamente en que dirección e a que distancia estaban as flores.

–Fagamos como as abellas –dixo Margarita–, vaiamos bailar de cando en vez.

Así o fixemos. Comezamos a ir ao baile que se celebraba todos os sábados no Hotel Splendid de Dax.

Unha noite, ao regresar dun daqueles bailes, Margarita faloume dunha avelaíña que ten no lombo a imaxe dunha caveira. Un insecto forte e grande, duns dez centímetros.

–Falas da esfinxe da caveira, Acherontia atropos –díxenlle.

–Vexo que a coñeces.

–Todo o mundo a coñece dende que apareceu no cartel da película.

Estaba a pensar no cartel de Le silence des agneaux. De fronte, o rostro da protagonista cunha Acherontia atropos a taparlle a boca.

–Semella que cando esa avelaíña entra na colmea –continuou Margarita–, as abellas de inmediato difunden a noticia e esperta toda a comunidade. Hai 80 000 ou 90 000 abellas, pero abonda un instante para que todas saiban que

un inimigo entrou na casa. Ninguén sabe como conseguen comunicarse tan axiña. Lino nun libro de Maurice Maeterlinck.

–Non lembro esa pasaxe –dixen.

Cando chegamos á casa e nos deitamos, Margarita colleu o libro de Maeterlinck da mesa de noite e leu unhas liñas en voz alta:

–«… saben entenderse e organizarse cunha velocidade prodixiosa e, por exemplo, cando o gran ladrón de mel, a enorme Acherontia atropos, a sinistra bolboreta, que leva unha caveira ao lombo, entra na colmea seguindo unha sorte de murmurio dun feitizo irresistible que lle é propio, a noticia circula de zona en zona, e dende a abella que fai garda na entrada ata as últimas obreiras que traballan nos panais máis afastados, todo o pobo se estremece».

–Non o lembraba –dixen sen erguer a cabeza. Estaba a ler un artigo do xornal que analizaba algúns detalles do ataque ás Torres Xemelgas de Nova York, e a noticia tíñame completamente absorto.

Ela cambiou a conversa.

–Huber sería un fermoso nome –dixo–. Huberinda non, pero xa atoparemos outro.

Había anos que non sacabamos o tema dos nenos. Sentinme incómodo.

–Aínda estamos a tempo –murmurei.

Ela ignorou o meu comentario.

–Mira, a Acherontia atropos –dixo amosándome unha das ilustracións do libro de Maeterlinck. O cranio nas costas estaba perfectamente perfilado.

Margarita sorría, pero non como noutras ocasións. O sorriso non era burlón, senón escuro. Un sorriso sombrío. Non souben entender a mensaxe que Margarita quería transmitirme. Algo importante, malas noticias. Que na nosa casa, tamén nela, irrompera unha Acherontia atropos. Necesitei meses para comprender o que entenden 80 000 ou 90 000 abellas nun instante.

–Queres ir ao baile no Splendid? Hai tempo que non saímos –propuxen uns días despois, o sábado seguinte.

–Síntoo, non me presta –dixo–, prefiro ir ao arboredo e sentar alí e tomar o aire fresco. Necesito un pouco de descanso.

Mirei a súa cara e vin a esfinxe. Non na boca, senón nos ollos.

Pasaron dous meses. Dous meses e tres días. Era o primeiro de outubro.

Margarita dixo:

–Non cambies as cores das colmeas. Que sigan sendo azuis, rosas e amarelas. Que non se che pase pola cabeza pintalas de negro. Coñézote e sei que sentirás a tentación.

Tiñamos na casa unha copia dun gravado de Durero, A dama morreu, e o cabaleiro pintara todo de negro. As casas, as pedras, o xardín.

–Non cambiarei as cores –prometinlle–, pero poñerei unha cinta branca na colmea de vidro.

–Paréceme ben –dixo–. Pero terás que cambiala de cando en vez, porque se ensuciará. O branco sucio é moi feo.

–A brancura da cinta será sempre primorosa.

Margarita morreu o 5 de outubro. Antes de nada, antes de chamar a ninguén, fun ao arboredo. Alí estaban as colmeas, como sempre, como se nada acontecese: dúas de cor azul pálido, tres rosas, tres amarelas, unha de vidro.

Suxeitei a fita branca ao vértice da colmea de vidro. Entón chegoume un son, unha sucesión de pequenos golpes. Mirei cara a unha das árbores. Algunhas follas eran laranxas ou vermellas. Outras, a maioría, eran marróns. O son viña de alí. Semellaba un pequeno tamboril. Por fin, recoñecino: era un picapau. Batía co peteiro no tronco.

Pensei que quizais se trataba de Margarita, a súa alma convertida en paxaro. Pensei que era un fermoso pensamento. Non di a Biblia, acaso, que ao abrir a tumba onde estaba Cristo saíra voando unha bolboreta? Bolboreta, picapau… que importaba?

O paxaro carpinteiro seguía a bater co seu peteiro, e o seu repenicar mesturábase coas cores das follas das árbores, co marrón, co vermello e co laranxa. Que importaba o mundo? O arboredo, as colmeas, todo quedaba fóra do mundo. E eu tamén. Tamén eu quedei fóra.

Pierre está de pé, no arboredo, onde as abellas. Alí hai, en total, nove colmeas: dúas de cor azul pálido, tres rosas, tres amarelas e unha última, a novena, de vidro, agora adornada cunha fita branca.

–Queres dicir algo máis? –pregúntolle. El nega coa cabeza. Despois levanta a man. É a despedida. Voume, quero respectar o seu desexo de quedar a soas. Co picapau. Coa alma de Margarita.