Preventie staat eindelijk goed in het regeerakkoord — een interview met Kamerlid Jeanet van der Laan

“Preventie staat eindelijk goed in het

regeerakkoord”

Van wethouder naar Kamerlid. Jeanet van der Laan (D66) maakte vorig jaar de stap naar de Tweede Kamer, nadat ze ruim drie jaar wethouder was in JOGG-gemeente Lisse. Wat leerde ze van de JOGG-aanpak en hoe wil ze de ontwikkeling van een gezonde leefomgeving voor kinderen en jongeren op de politieke agenda zetten in Den Haag?

Tekst: Anika van de Wijngaard

Jeanet van der Laan is sinds maart 2021 lid van de Tweede Kamer en als Kamerlid houdt ze zich bezig met kinderopvang, emancipatie, sport en preventie. Ze was profvoetballer in het Nederlands vrouwenelftal en docent in het voortgezet onderwijs. In 2014 werd ze fractievoorzitter van D66 in de gemeenteraad van Lisse en vanaf 2018 was ze wethouder.

Als wethouder maakte u kennis met de JOGG-aanpak. Wat leerde u daarvan en neemt u mee de Tweede Kamer in?

“Toen Lisse een JOGG-gemeente werd, hadden we net een lokaal sportakkoord. Sport en beweging zijn essentieel voor een gezonde leefstijl, maar dankzij de JOGG-aanpak leerden we ook dat een integrale aanpak nodig is om een gezonde leefomgeving te creëren voor kinderen en jongeren. Overal waar kinderen zijn, thuis, op school, in de supermarkten en in de kantines en buitenruimte van de sportverenigingen, moet de gezonde keuze de makkelijkste zijn. Wat ik ook als wethouder leerde, was dat andere beleidsterreinen betrokken moeten worden bij deze opgave. Landelijk ligt het thema ‘gezondheid’ in de handen van het ministerie van Volksgezondheid, maar eigenlijk moeten beleidsmakers van verschillende ministeries zich bewust worden van het belang van een gezonde leefomgeving. Het thema moet bijvoorbeeld ook bij volkshuisvesting en ruimtelijke ordening op de agenda staan.”

Hoe wordt er in de Tweede Kamer gesproken over het belang van preventie en de gezonde leefomgeving?

“We praten veel over de medische zorg, maar nog niet voldoende over preventie. Ook het belang van sport en beweging voor onze gezondheid staat nog niet goed genoeg op de politieke agenda. Het doet mij zeer als sportverenigingen dicht moeten vanwege de oplopende coronabesmettingen. Voor de pandemie bewogen Nederlanders al te weinig. Nu bewegen kinderen en volwassenen nog minder. Ik zet mij in voor de komst van een Sportwet, omdat iedereen de kans moet hebben om te kunnen bewegen in een veilige en toegankelijke omgeving. Het hebben van een gezonde leefstijl zagen met name liberale politici voorheen als iets wat de eigen verantwoordelijkheid van mensen was. In de Tweede Kamer verandert dat wel en preventie wordt eindelijk ook uitgebreid genoemd in het regeerakkoord.”

Welke stappen zijn nodig om een gezonde leefomgeving voor alle kinderen en jongeren in Nederland te realiseren?

“De eerste stap is al gezet door preventie zo duidelijk op te nemen in het nieuwe regeerakkoord. De volgende stap is dat we resultaatgerichte afspraken gaan maken. De afspraken in het huidige preventieakkoord zijn te vrijblijvend. Sinds 2013 pleiten we bijvoorbeeld al voor een vermindering van zout, suiker en vet in bepaalde voedingsproducten en daarover zijn ook afspraken gemaakt met de voedingsmiddelenindustrie, maar ik zie nog te weinig effect. In 2018 hebben mijn voorgangers op dit onderwerp Antje Diertens en Tjeerd de Groot namens D66 in de Tweede Kamer een motie ingediend om kinderen te ontzien van kindermarketing voor ongezonde producten. Toch is het aan banden leggen van kindermarketing ook nog niet gelukt. Als we nieuwe afspraken maken, moet er daarna worden gemonitord of de gewenste resultaten worden bereikt. Tot slot is het ook belangrijk dat verschillende departementen betrokken zijn bij de opgave om de leefomgeving in Nederland gezonder te maken.”

Hoe draagt JOGG bij aan deze opgave?

“JOGG helpt door een goed verhaal hierover te presenteren. Het zou mooi zijn als in een nieuw preventieakkoord de JOGG-gemeenten meer aandacht krijgen en de intentie op papier wordt gezet dat we in Nederland zoveel mogelijk JOGG-gemeenten willen hebben. Van de 355 Nederlandse gemeenten hebben er ruim 340 een lokaal sportakkoord. En hoewel er een flinke inhaalslag is gemaakt, tref je lokale preventieakkoorden nog steeds minder aan. Dat zie ik ook graag veranderen. Als Kamerlid wil ik overigens de gemeenten niet vertellen waar ze nu mee aan de slag moeten. Het is beter als ze zelf onderzoeken wat er in hun gemeente nodig is om kinderen en jongeren gezonder te laten opgroeien.”

Wat zijn uw persoonlijke drijfveren om hiermee bezig te zijn?

“Ik ben topsporter geweest en destijds probeerde ik mijn lichaam en geest zo gezond mogelijk te houden. Die gezonde leefstijl heeft mij veel moois gebracht. Door mijn achtergrond kan ik me enerzijds niet zo goed voorstellen dat mensen continu ongezond eten, anderzijds weet ik ook dat in de supermarkten ongeveer 80 procent van alle aanbiedingen ongezonde producten zijn. We worden verleid om ongezonde voedingsmiddelen te kopen. Je moet de ingrediënten en e-nummers, die op de verpakkingen staan, kennen om te weten wat je eigenlijk binnenkrijgt. Dat maakt het ook ingewikkeld om altijd gezonde keuzes te maken. Daar is kennis voor nodig. Die krijgt niet iedereen mee vanuit huis of school. Het maakt mij ook strijdbaar. Dit wil ik aanpakken.”

Jan Schinkelshoek is mede-eigenaar van communicatiebureau Schinkelshoek en Verhoog en adviseert in die hoedanigheid JOGG over de landelijke politiek. Hij heeft een rijke geschiedenis als verslaggever, voorlichter, campagnestrateeg, Tweede Kamerlid en adviseur in Den Haag.

Hoe kijkt de Nederlandse politiek aan tegen het onderwerp preventie? Hoe heeft dit debat zich geëvolueerd?

“Preventie is jarenlang aan het Binnenhof een stoplap geweest. Iedereen had het erover, maar er gebeurde te weinig op het onderwerp. Het bleef vaak bij goede voornemens onder het motto ‘voorkomen is beter dan genezen’. Ja, zo lust ik er nog wel eentje. Wat het betekende, wat er zou moeten gebeuren bleef onduidelijk. Politieke debatten en beleid over preventie kenmerkten zich door een hoge mate van vrijblijvendheid.

Dit is de laatste jaren veranderd. Hierin is ook corona een echte gamechanger; leefstijl en gezondheid staan op de agenda. Dit heeft natuurlijk ook te maken met ontwikkelingen in de gezondheidszorg. Door de toenemende zorgkosten is het onderwerp preventie steeds belangrijker geworden. JOGG wint ook politiek steeds meer aan betekenis, omdat JOGG met de integrale aanpak een antwoord is op deze ontwikkeling. Ik verwacht dan ook dat deze trend doorzet.” Wat zijn uw verwachtingen van de Nederlandse politiek? Welk beleid zal er gevormd gaan worden om de leefomgeving van de Nederlander gezonder te maken?

“Dit is een spannende vraag, omdat ontwikkelingen natuurlijk ook tegenkrachten oproepen. De kans is nu dat de onderwerpen preventie en leefomgeving te politiek worden. Ondanks alle goede bedoelingen vatten veel politici maatregelen in dit domein ook als betuttelend op. We zien te vaak het ‘opgeheven vingertje’. Dit kan weerstand in de samenleving oproepen – en dat is jammer.

Wat is nodig? Een slimme en uitgekiende aanpak waarbij je uitgaat van brede verantwoordelijkheid. Waar kunnen organisaties, professionals en mensen op lokaal niveau zelf aan de slag? Dit is ook de kern van de JOGG-aanpak: mensen activeren in de eigen omgeving. Als deze aanpak meer wordt overgenomen, dan is dat effectiever dan landelijke maatregelen die als betuttelend kunnen worden ervaren. Dat roept juist weerstand op. Preventie moet je samen met de beleidsmakers, professionals en burgers doen. Zo kun je het verschil maken.”