5. Wskazówki i wytyczne dla opracowuj�cych programy edukacyjne dla seniorów anga�uj�cych si� w aktywno�� obywatelsk� w krajach europejskich Znajduj�ce si� poni�ej wyniki obserwacji s� wskazówkami i wytycznymi dotycz�cymi warunków niezb�dnych do zagwarantowania skuteczno�ci opisywanej aktywnej postawy obywatelskiej ludzi starszych w ró�nych krajach europejskich. Z projektów wynika, �e spe�nienie warunków wst�pnych jest sensowne i niezb�dne. Nawet je�li pod uwag� we�miemy specyfik� poszczególnych krajów, to pewne wskazówki dotycz� ca�ej Europy. Zaanga�owanie seniorów w wolontariat na poziomie politycznym ma olbrzymie znaczenie. Takie dzia�ania pomagaj� promowa� interesy i potrzeby starszego pokolenia, cz�sto zaniedbywane przez pa�stwo, spo�ecze�stwo i organizacje spo�eczne, oraz wzmacnia� dialog mi�dzypokoleniowy. Najlepszym rozwi�zaniem jest partycypacja seniorów w ich najbli�szym otoczeniu, w ich spo�eczno�ciach. Skuteczna reprezentacja w�asnego �rodowiska zale�y od tego, czy aktywni seniorzy anga�uj�cy si� w partycypacj� polityczn� w swych spo�eczno�ciach dysponuj� woln� przestrzeni� dla swych dzia�a�. Wolna przestrze� powinna dawa� im mo�liwo�� reprezentacji w�asnych spraw i pomys�ów oraz mo�liwo�� dalszej edukacji, po��czonej z profesjonalnym kierownictwem ich zaanga�owania. Wolna przestrze� dla partycypacji politycznej oznacza, �e partycypacja seniorów powinna spotyka� si� z prawdziw� aprobat� decydentów politycznych. Aktywni seniorzy potrzebuj� realnych praw do partycypacji. Powinni dysponowa� konkretnymi, solidnymi i trwa�ymi drogami, którymi wprowadzaliby zagadnienia zwi�zane z interesem seniorów do dyskusji politycznej i procesu decyzyjnego. Jest to mo�liwe dzi�ki respektowaniu prawa do informacji, sk�adania petycji i zabierania g�osu oraz dzi�ki cz�onkostwu w lokalnych instytucjach lub komisjach. Czysto symboliczna partycypacja szybko zaniknie, je�li ludzie starsi zorientuj� si�, �e ich udzia� w �yciu politycznym nie ma realnego charakteru, a ich wk�ad nie jest traktowany powa�nie. Ze strony decydentów polityki lokalnej niezb�dne jest takie wykonywanie w�adzy, by obywatelom(-seniorom) �atwiej by�o kszta�towa� spo�ecze�stwo. Bez wsparcia ze strony otoczenia spo�ecznego, ze s�abym wsparciem politycznym, z niewielkimi �rodkami i nielicznymi modelami, z których mo�na bra� przyk�ad, ludzie starsi obieraj� zwykle bierny tryb �ycia, wegetuj� na skraju spo�ecze�stwa i marz� jedynie o przyci�gni�ciu do siebie innych seniorów (Findeisen 2008, s. 9). I tak doszli�my do tego, co stanowi punkt krytyczny. Strategia integracji seniorów reprezentuj�cych swe �rodowisko z dyskusj� i procesami politycznymi oznacza, �e decydenci polityczni musz� podzieli� si� sw� w�adz� i uprawnieniami i musz� wprowadzi� w �yciu politycznym wi�cej przejrzysto�ci. Cz�sto nie jest to �atwe. Dlatego wielu ludzi, w�ród nich równie� seniorów, s�dzi, �e aktywna postawa obywatelska jest pustym has�em. Jest to zwi�zane z rozczarowaniem polityk� i prze�ywan� frustracj�. Aktywne zaanga�owanie wydaje si� nie by� cenione. Nie mo�na niczego zmieni�, nawet je�li zaanga�owaniu politycznemu po�wieci si� mnóstwo wysi�ku. (por. Zeman 2008, s. 8) A jednak zaanga�owanych seniorów trzeba traktowa� powa�nie. Takie otwarcie sfery politycznej na spo�ecze�stwo wspó�gra z inicjatywami Unii Europejskiej. Traktat reformuj�cy
1