Bedrijven en werkgelegenheid

Bedrijven en werkgelegenheid In het landelijke gebied van H&S zijn in de 19e en 20e eeuw vooral veel agrarische bedrijven. Er is maar een enkel groot bedrijf en dat is de suikerfabriek. Pas later komt er bij Halfweg een industrieterrein langs de Haarlemmerstraatweg, met diverse bedrijven. Rond het vissersdorp Spaarndam gaat het vooral om de scheepswerven langs het Spaarne, zoals dat van Stapel. Het aantal aannemingsbedrijven in de gemeente is opvallend groot. Omdat over de meeste grote bedrijven al veel geschreven is, volgen hierna wat bijzondere bedrijven.

De bouw van de suikersilo’s voor de Suikerfabriek in Halfweg - 1964

Een bijzonder bedrijfje in Halfweg is Poppenfabriek ANJO. Bij de oprichting door An en Jo Levi in 1937 worden er in een woning aan de Haarlemmerstraatweg alleen poppenkleertjes gemaakt. De verkoop daarvan loopt zo goed dat er twee naaisters worden aangenomen en dochter Anuscha haar slaapkamer moet afstaan als naaiatelier. Als in datzelfde jaar besloten wordt - door de grote vraag ernaar - om ook poppen te gaan maken, wordt de ‘fabriek’ gevestigd in de voormalige hervormde pastorie aan diezelfde Haarlemmerstraatweg. De porseleinen kopjes, de armen en de benen van de ANJOpoppen worden in Duitsland gemaakt en al snel zijn er zo’n 20 meisjes aan het werk. In de oorlog moet Levi onderduiken en zet zijn vrouw het alleen bedrijf voort, maar door de oorlog stope de import. Als de voorraad op is, maakt een Joodse leraar van de kunstnijverheidsopleiding in Amsterdam nieuwe poppenkoppen en kan de productie doorgaan. Die poppen zijn wel van mindere kwaliteit en worden dan ook ‘oorlogskinderen’ genoemd.

Het beschilderen van de porseleinen poppenkoppen

Een kist vol poppenkleren met op de achtergrond de schappen met de porseleinen onderdelen Na de oorlog bloeit het bedrijf weer op en wordt het zo groot dat in 1949 besloten wordt de poppenfabriek naar Zeist te verhuizen omdat de ruimte in Halfweg te klein geworden is.

Na een verhuizing in 1959 naar Bilthoven wordt ANJO, tot de sluiting in 1969, weer het poppenkledingatelier zoals het ooit in Halfweg begonnen is. Zou er ergens in onze gemeente nog een ANJO-pop te vinden zijn?

De Beatrix-pop In 1939 wil de poppenfabriek starten met het maken van een pop naar het evenbeeld van de op 31 januari 1938 op paleis Soestdijk geboren prinses Beatrix. Met als voorbeeld een foto van de 1-jarige prinses maakt een modelleur in Duitsland de poppenkop en An Levi ontwerpt zelf het lijfje. Maar vlak voordat de productie goed op gang kan komen, breekt de oorlog uit en stopt ANJO met het op de markt brengen van deze pop.

102

Aannemers uit Halfweg en omstreken richten in 1912 een eigen ‘Patroonsvereeniging’ op en vieren in 1937 hun 25-jarig ‘ambtsjubileum’. Leden zijn ondermeer: • C. Baas (Zwanenburg) • J. Cornelissen (Halfweg) • P.H. van Essen (Halfweg) • J. van der Fange (Zwanenburg) • P. van Geldrop • H. de Graaff (Halfweg) • C. Graauwelman sr. (Zwanenburg) • C. Graauwelman (Zwanenburg) • J. van Keulen • Polderman (Spaarndam) • W. van Rijn (Zwanenburg) • C. Slooten (Spaarnwouderweg) • P. Snieder (Zwanenburg) • Tiggelman (Spaarndam) • Zoetelief (Houtrakpolder) Uitstapje van de aannemers naar Sonsbeek in Arnhem - 1930

Kistenfabriek De Phoenix is kort na de Tweede Wereldoorlog opgericht en wie kent niet de slogan “Al een Vat, Kist of Krat van “DE PHOENIX” gehad?”. In de jaren zeventig maakt het bedrijf plaats voor de Nampak en in 1998 voor Plysu. Daarna komt er op het terrein een bedrijvencomplex.

103

Winkels waren in Halfweg vooral te vinden in de Haarlemmermeerstraat en op het Plein. Een slager, kapper, kruidenier,

kantoorboekhandel,

bakker,

juwelier,

melk-

boer, enzovoort. Verder waren er opvallend veel garages en cafés in het dorp. Rond 1955 werd in de Oranje Nassaustraat

naast

de

RABO-bank

een

winkelgalerij

gebouwd. Daarin kwamen onder meer een meubelzaak, een slijterij en een kruidenier. Nu zijn bijna alle winkels in Halfweg verdwenen en in de Oranje Nassaustraat zijn alleen nog een snackbar, een kapper en een computerwinkel. Winkelen doen de bewoners uit Halfweg vooral in Zwanenburg.

Spaarndam De werkgelegenheid in Spaarndam concentreert zich in de

Slijterij aan de Oranje Nassaustraat in Halfweg, nu computerwinkel -

grote bedrijven zoals de scheepswerven Thijs Volker (19211927), Hollandia (1912-1917) en Stapel (1918-2004), en de bouwbedrijven Van Hattum en Blankevoort, het latere Volker Stevin (1929-2004). Kleinere bedrijven zijn er bijna niet, alleen een palingrokerij. Op de Spaarndammerdijk tussen de Grote Sluis en de IJdijk heb je een café en winkels, die vooral gericht zijn op de inkopen van de schippers die op het schutten in de sluis moesten wachten.

Door de nieuwbouw in Spaarndam-Oost ontstaat meer behoefte aan winkels. In 1976 wordt gestart met de bouw van een klein winkelcentrum in de Dokter W. Nijestraat, met zeven winkel-units. Bij de opening in 1978 vestigen zich

Scheepswerf Stapel en SFC -

een afhaalchinees, een slager, een bakker en een kapper.

Bloemenzaak in het winkelcentrum in Spaarndam-Oost -

Dit zijn de meest stabiele winkels, al wisselen zij vaak van eigenaar. Daarnaastias er een (kantoor)boekhandel met een postagentschap. Een cadeaushop, een bloemenhandel en een groenteboer zorden ervoor dat alle units bezet worden.

Na de eeuwwisseling komt de klad in de klandizie van de winkels. Units komen leeg te staan en het winkelcentrumpje verliest z’n aantrekkingskracht. In 2004 zijn er alleen nog de afhaalchinees, de bakker, de kapper en het postagentschap.

Eind 2018 sluiten de laatste twee winkels: de afhaalchinees en de bakker. Het winkelcentrum wordt gesloopt om plaats maken voor woningbouw.

104

Haarlemmerliede, Spaarnwoude en Penningsveer In het landelijke gebied rond de dorpen Haarlemmerliede, Penningsveer en Spaarnwoude werken de inwoners vooral in de veeteelt of bij een van de tuinderijen. In de dorpskernen staan naast de boerderijen vooral veel arbeiderswoningen. Dit geldt ook voor de noordelijke ‘Haarlemse’ polders, Waarderpolder, Zuiderpolder en Veerpolder. Uiteraard zijn er ook de plaatselijke kroegen; op de Liedeweg en op de kruising van de Spaarndammerdijk en de Kerkweg. Toch zijn er ook voor 1900 nog enkele andere bedrijven actief.

De oudste bedrijven vestigen zich in 1882 in Penningsveer.

Molenaar Haarlem bv (brandstofleverancier, bielzenhandelaar en later ook verhuurder van rijplaten) en Molenaar Rietdekbedrijf bv. In 1894 vestigt zich Rietdekkersbedrijf

De graanmaalderij in Haarlemmerliede

Thorborg in het dorp Haarlemmerliede. Deze bedrijven

Het kruidenierswinkeltje van C. Rutte staat in Haarlemmer-

bestaan nog, maar Molenaar Haarlem bv. is verhuisd naar

liede. Hij bezit ook een graanmaalderij en verkoopt veevoer.

het bedrijventerrein PolanenPark in de Rottepolder.

Later sluit hij zich aan bij de VIVO-organisatie.

Direct na de Tweede Wereldoorlog bouwt Johan van Assema

De VIVO-winkel van C. Rutte in Haarlemmerliede - 1965

in Penningsveer, op het terrein van het in 1939 gestopte boerenbedrijf van zijn schoonvader Dirk Ruigrok, de jachthaven Van Assema.

Al in de 20-er jaren van de vorige eeuw leggen er bootjes aan bij de boerderij van Dirk Ruigrok in Penningsveer.

105

De Zoete Inval circa 19XX

Vlakbij de Haarlemmerliede ligt in 1974 in de Rottepolder bij het gelijknamige verkeersplein een laaggelegen weiland.

Het transportbedrijf Rutte bv vraagt dan een vergunning aan voor het ophogen van dit weiland met gemalen huisvuil.

Omwonenden, die wisten welke overlast een dergelijke vuilstort aan de Prins Bernhardlaan in Haarlem gegeven heeft, protesteren, maar Ruute krijgt toch de vergunning. Het gaat fout als er ook uienafval werd gestort en de in 1976 opgerichte Dorpsvereniging Haarlemmerliede en Spaarnwoude heeft meteen de handen vol. Vooral als het inmiddels tot Rutte Recycling omgedoopte bedrijf ook nog eens slib van waterzuiveringsinstallaties gaat verwerken. De stank wordt

De Zoete Inval is lange tijd dĂŠ pleisterplaats en speeltuin

ondragelijk. Na procedures van de gezamenlijke dorpsra-

voor fietsers uit Amsterdam richting Zandvoort of op de

den en dorpsverenigingen moet Rutte rond 1991 een aan-

terugweg. Maar ook andere recreanten gaan graag - en

zienlijke dwangsom betalen. Overigens heeft het bedrijf drie

natuurlijk met hun kinderen - naar de bekende speeltuin

jaar daarvoor al aangegeven te willen verhuizen naar bij-

met restaurant. Het begint in 1930 als een kraampje langs

voorbeeld Almere. Dit komt er niet van en als in 1996 het

de Amsterdamsche Straatweg en groeit onder leiding van de

Openbaar Ministerie een onderzoek instelt naar fraude van

families Van der Aar en Wempe uit tot een veel bezochte

en omkoping door Rutte, besluit de provincie Noord-Holland

horeca-locatie. Bij de aanleg van de snelweg A9 moet het

het bedrijf over te nemen. Er komt een einde aan de stank-

verhuizen, maar dat is voor de uitbaters geen belemmering

overlast en in 2003 stopt de afvalverwerking. Het bedrijf

om het bedrijf door te laten groeien. Door de concurrentie

wordt stukje bij beetje afgebouwd en in 2015 zijn de laatste

van pretparken moet de speeltuin in 1986 sluiten. Nu is het

hallen op het terrein gesloopt.

een groot restaurant, party- en bowlingcentrum en hotel.

106

Boze bewoners bezetten het Rutte-terrein - circa 19xx

Dat is meteen het begin van een nieuwe ontwikkeling tot een modern bedrijventerrein: PolanenPark. Dit deel van de Rottepolder is volledig gesaneerd en is - onder heel strenge voorwaarden - geschikt voor onder andere milieubelastende bedrijven. Er zijn al diverse bedrijven gevestigd zoals een pakketsorteer en distributiecentrum van PostNL, Air Products en Molenaar Haarlem bv uit Penningsveer.

Houtrakpolder en Vereenigde Binnenpolders Deze polders hebben een agrarische bestemming met in

PostNL op PolanenPark - 2015 papaver dat uit IndiĂŤ komt. Als rond 1988 de aanvoer van

de Houtrakpolder met name landbouw en in de Vereenigde

papaver minder wordt, gaat het bedrijf zich toeleggen op het

Binnenpoldersvooral veeteelt. Toch zijn er nog diverse

vermalen van kunststoffen. Dit is veelal afgekeurd materiaal

andere bedrijfsactiviteiten, die veelal wel met de agrarische

dat geschikt is voor hergebruik. In 2005 worden ook deze

sector te maken hebben.

activiteiten gestaakt. Nu worden het terrein en gebouwen

Een bijzonder bedrijf in de Inlaagpolder is de voormalige

gebruikt door een transportbedrijf.

Drogerij Spaarndam. In 1947 in bedrijf genomen om in de zomerseizoenen vooral grassen te drogen. Door dit proces wordt het gras tot vijfmaal lichter en is het veel langer houd-

Drogerij Spaarndam - 19xx

baar. Het gras komt onder andere tussen de startbanen van Schiphol vandaan. In de winter wordt in de drogerij olie geperst uit noten. Omdat vlakbij Schiphol een nieuwe droge-

De drogerij is omgeschakeld naar kunststofverwerking - 201x

rij is gebouwd, is het drogen van gras in 1962 niet meer rendabel. Men schakelt over op het bewerken en drogen van veevoedergrondstoffen en in 1968 over op het drogen van

107

Grote belangstelling bij de aardappelveiling - 1928 In 1928 wordt voor het eerste een aardappelveiling gehouden. Deze vindt plaats in de buitenlucht op de hoek van de Houtrakkerweg en Zijkanaal F. De belangstelling voor deze veilingen is zo groot dat er ter plekke zelfs een telefoonaansluiting gerealiseerd wordt in een kleine loods. Ook houdt de politie een oogje in ‘t zeil, soms wel met twee agenten.

Wanneer de laatste veilingen gehouden zijn is niet bekend.

Op de Borneo Hoeve aan de Zuiderweg houdt Theo Knook in een voor 1887 gebouwde paardenstal zelf gefokte wilde zwijnen. Deze zwijnen gebruikt hij vooral voor de verkoop, onder andere aan het Engelse koninklijke huis.

108

Handjeklap bij de verkoop van zwijnen - 19xx

Ondersteunende bedrijven voor de landbouwactiviteiten zijn G.A. van Houwelingen in Halfweg en aan de Machineweg

Smederij J. Blom vlak voor de sluiting - 1998

Smederij J. Blom (vanaf 1935), die naast het plegen van onderhoud ook machines verhuren en als loonbedrijf werken.

Campings in de gemeente zijn het Droompark Spaarnwoude aan de Zuiderweg bij Halfweg (de voormalige camping Houtrak), camping De Liede aan het Liewegje en de boerencamping van Vink aan de Kerkweg in Spaarnwoude.

In Ruigoord zijn een verschillende winkeltjes, waaronder een kruidenierszaak en een bakker. Ook is er een kruidenierszaak aan het einde van de Machineweg, in wat genoemd werd het buurtschap Hoofdweg.

Winkels aan het einde van de Machineweg: rechts het café van De Vries, daarnaast het snoepwinkeltje van Vlottes-Visser en dan de kruidenierswinkel van Van der Laar, op de achtergrond het stoomgemaal dat het water uit de Houtrakpolder naar het Noordzeekanaal afvoert. Links op de foto de steiger van de bootdienst Zaandam-Spaarndam-Haarlem van ‘Alkmaar Packet’

109

De ‘Haarlemse polders’ In de omgeving waar nu de Belgiëlaan is, wordt in 1917

In 1910 bouwt een plaatselijke aannemer Piet van Opzeeland

een Glasfabriek gebouwd die tot 1921 de flesjes voor de

een timmerwerkplaats aan de Zuid Schalkwijkerweg. Na de

Haarlemmer Olie produceert. Als het bedrijf failliet gaat

oorlog in 1946 besloot zijn zoon om de loods aan een ander

koopt De Amsterdamsche Watermeterfabriek het pand om

te verhuren, voor de bouw van jollen. Al snel wordt hij com-

e,r tot 1937, watermeters te maken. Dan neemt de ‘Zeep-

pagnon en ontwikkelt het bedrijf zich tot de Haarlemsche

en Parfumerie fabriek Het Spaarne het pand in gebruik. Het

Jachtwerf J. van Opzeeland. Het is nog steeds een locatie

fabriekscomplex is gesloopt, op één gebouw uit 1916 na, dat

waar 200 schepen een plek kunnen vinden.

op de nominatie als gemeente monument van Haarlem.

Jachtwerf J. van Opzeeland aan de Zuid Schalkwijkerweg - 19xx

110