'Cogito ergo sum '

✒ Kees Schuitmaker

Cogito ergo sum

’ . Die zin kwam spontaan bij me boven toen ik afgelopen winter door de Noordwaard fietste en oog in oog kwam te staan met deze Schotse Hooglander.

Er zwerven nogal wat Hooglanders door de polder daar. Het zijn gemakkelijke dieren. Traag, maar standvastig. Ze zijn niet gevaarlijk, maar wel nieuwsgierig en afstand houden is dus aan te raden. Hun taak is het lange ruwe gras kort te houden en in weer en wind kwijten ze zich van die taak. Kou lijkt ze niet te deren en ’s zomers zoeken ze verkoeling in de aanwezige kreken. Bij hoog water sukkelen ze naar de kunstmatig aangelegde terpjes, waar ze bijgevoerd worden door de leden van Free Nature, die zorg dragen voor de dieren in de Noordwaard. Het gebied valt onder verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat. Als je eens van dichtbij wilt kijken en tussen al die ' wilde ' dieren wilt lopen, kun je je aansluiten bij een excursie die Free Nature regelmatig organiseert. Tussen haar en mij zat prikkeldraad en ze keek me strak aan vanachter haar sluike haar en ik vroeg me af: “Wat zou ze denken? Of denkt ze niet? “ En toen kwam die zin: ' cogito ergo sum ' , vrij vertaald: 'ik denk, dus ik besta ' . De filosoof Descartes kwam in 1644 met die gedachte, waarmee hij wilde bewijzen dat als je denkt, voelt, twijfelt over je waarneming, dat je dan weet dat je bestaat. Kan een dier dat ook en is die zich dan bewust van zijn of haar bestaan? Heel lang bestond de theorie dat de mens superieur is aan het dier, omdat wij gericht kunnen denken en ons bewust zijn van ons bestaan. Helaas blijkt uit het gedrag van mensen dat dat minimaal of zeer beperkt kan zijn en soms verkeerd kan uitpakken. Voorbeelden daarvan zijn er in overvloed. Weeg de twee volgende gedachten maar eens. Een chimpansee zoekt een steen om noten mee te kraken, maar heeft er geen benul van wanneer het zaterdag is. Wij wel, we plannen met een agenda in de hand ons leven vol, maar is er in die agenda ook plaats voor een leefbare toekomst?

Een aap denkt er niet bij wat hij of zij nodig heeft, maar neemt wat nodig is. Wij zitten vast in patronen van consumeren en meer consumeren, maar een mensheid die dit gedrag niet verandert, maakt kans als mensheid te verdwijnen. Hoe intelligent is dat? Heel lang dachten we dat hoe dieren zich gedragen gebaseerd is op ervaringen die ze opdeden. Als een aap met een stok in een mierennest peutert en zo zijn mieren-maaltijd verovert, kun je je wellicht afvragen of dit niet eens toevallig is ontdekt door onze aap, die daarom deze truc herhaalt. 'Bedenkt' deze jonge Hooglander (zie foto rechts) dat hij warmer blijft achter deze hooibaal, beschermd tegen de wind en met zijn snuit in de winterzon? Dieren herhalen hun succesvolle acties beslist en weten zo te overleven. De laatste jaren is er in de wetenschap veel onderzoek gedaan naar intelligentie, verstand en gedrag van dieren, en in dergelijk onderzoek komt de mens er soms maar bekaaid vanaf.

Ik denk dat we dieren schromelijk onderschatten. Dieren hebben verstand, ze hebben hersenen om de wereld te ervaren, om te denken. Dieren hebben een persoonlijkheid, ze kennen stemmingen en emoties. Deze Schotse Hooglander is dus geen gevoelloze grasvreter, maar een wezen met een bewustzijn dat respect verdient. Het zou wel eens kunnen zijn dat dieren soms veel slimmer en socialer zijn dan mensen denken. Dat we dus snel af moeten stappen van het idee, dat we vrijelijk over dieren mogen beschikken, zoals het ons goeddunkt. Tja, waar een intens oogcontact niet toe kan leiden… ✤