LEAP2011-2017 by OpstinaK

ЛОКАЛЕН АКЦИОНЕН ПЛАН ЗА ЖИВОТНА СРЕДИНА (ЛЕАП) за Општина Карпош

Скопје, 2011 год.

Почитувани граѓани, пријатели и соработници на Општина Карпош, Со големо задоволство Ви го претставувам Локалниот Акционен План за животна средина (ЛЕАП) за Општината во која живееме, твориме и градиме иднина за нашите идни генерации. Овој Акционен план претставува стратешки плански документ за Општина Карпош за следниот шестгодишен период (2011-2017 год.) со идентификувана сегашна состојба со животната средина и урбаниот развој како резултат на природните услови, економски активности и социјалниот развој и со дефинирани клучни проблеми и предложени мерки и активности за решавање на проблемите од областа на животната средина. Концептот и процесот на изработка на Локалниот План за животна средина, обезбедија сознанија за тоа од каде потекнуваат притисоците врз различните медиуми во животната средина (воздухот, водата, почвата, бучавата). Покрај тоа во него ги наоѓаме и одговорите за тоа како управуваме со водните ресурси, водата за пиење и отпадните води, како управуваме со комуналниот отпад, како не управуваме со другите видови на отпад, како го планираме урбаниот развој на нашата Општина, како се грижиме за природните богатства и дали можеме истите да ги зачуваме и промовираме. Врз база на овие сознанија, користејќи современи техники и алатки, вклучувајќи ја максимално јавноста и сите чинители во нашата Општина, во него ги дефиниравме проблемите во сите тематски области. При дефинирање на Акциониот План како дел од ЛЕАП-от, извршивме распоред, подредување на приоритети на клучните проблеми и предложивме мерки и активности за решавање на истите. Недвосмислена и јасна е мојата определба и залагање за воспоставување на дијалог со владини институции, бизнис заедницата, другите општини и меѓународните финансиски институции за реализација на предложените мерки за зачувување на релативно чистата животна средина во нашата Општина, поддржување на основните принципи на превенција од загадување и успешно решавање на дефинираните клучни проблеми. Подготвеноста за реализација на мерките и активностите како и нивно практично спроведување ќе претставуваат најдобра промоција на нашата Општина како “урбана, но и еколошки одржлива средина” која нуди услови за хумано живеење и почитување на правата за чиста и безбедна животна средина. Убеден сум дека подготовката на ЛЕАП-от претставува продолжување на нашите напори во минатиот период да воспоставиме успешна соработка со еколошките невладини организации и да реализираме голем број на еколошки акции, успешни обуки и активности со најмладите во училиштата за да ги воведеме во светот на “екологијата”. И се разбира, тој ние ги отвора вратите за дијалог со бизнис заедницата за почитување на законските одредби и зајакнување на нивните капацитети со цел да се постигне намалување на потрошувачка на природни ресурси и емисии во медиумите на животната средина. Се надевам дека сите граѓани на Општината ќе ги поддржат активностите и проектите кои ќе следат во наредниот период и активно ќе 2

учествуваат во нивната реализација. На тој начин ќе обезбедиме одржлив развој на нашата Општина балансирајќи меѓу брзиот економско - стопански развој, социјалниот развој и заштита и унапредување на животната средина, квалитетот на нашето живеење и здравјето на сегашните и идни генерации.

Општина Карпош Градоначалник Стевче Јакимовски

УЧЕСНИЦИ ВО ИЗРАБОТКАТА НА ЛЕАП ЗА ОПШТИНА КАРПОШ Локален Управен Комитет (ЛУК) за изработка на ЛЕАП за Oпштина Карпош

Име и презиме / Институција 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.

Радмила Ристовска - Член на Совет на Општина Карпош Габриела Маџовска - Член на Совет на Општина Карпош Роберт Живадиновиќ - Член на Совет на Општина Карпош Цветанка Мишевска - Член на Совет на Општина Карпош Мирјана Поповска - Член на Совет на Општина Карпош Стојан Србиновски - Технички директор на ЈП"Водовод и канализација" Ратко Гиновски - Координатор на територија на Општина Карпош од ЈП"Комунална хигиена " Велјан Јагев -Технички директор на ЈП "Паркови и зеленило" Дончо Герасимовски - Државен Завод за статистика на РМ Точи - НВО „Амбрела“ Неда Милевска – Костовска Извршен директор ЦРИС „Студиорум“ Цветанка Икономова – Мартиновска - Сектор за заштита на животната средина на Град Скопје Сузана Андонова - Проектна Канцеларија за POPs (МЖСПП) Христина Антоноска - Директор на ОУ „Христијан Тодоровски Карпош“ Јелка Даскалова - Директорка на ОУ „Вера Циривири Трена“ Дарко Блинков - Државен инспектор во МЖСПП Атанас Кочов - Декан на машински Факултет Зоран Поповски - Проф. д-р на Факултет за земјоделски науки и храна Дивна Пенчич - Асистент м-р на Факултет за архитектура Христина Спасеновска - Асистент на Факултет за електротехника и информациони технологии Митко Караделев - Проф. д-р на Природно – математички Факултет Сретен Андонов - Проф. д-р на Факултет за земјоделски науки и храна Анета Лозановска - Директор на Скопски плански регион Горан Ковачевиќ - Министерство за животна средина, земјиште и море на Република Италија ( канцеларија во Скопје) Даме Димитровски - Доцент д-р на машински Факултет Родна Кондеска - Директор на ЈУОДГ „Орце Николов“ Никола Николовски - Проф. д-р на шумарски Факултет Христо Кировски - АД Топлификација

Членови на работни групи Работна група воздух/бучава: • Александра Димитриеска – координатор - Град Скопје • Христо Кировски - АД Топлификација • Сашо Младеновски - Инспекторат на Град Скопје 4

• Христина Кајевик - Сектор Сообраќај - Град Скопје • Трајче Стафилов - ПМФ • Гордана Ристевска - ЈЗУ Институт за јавно здравје Работна група вода: Весна Хаџи – Кимова – координатор - Технолог Зоран Божиновски – ЈП "Водовод и канализација" Јасминка Шекеринова – Димитриева - ЈП "Водовод и канализација" Ангеле Илиевски – ЛАПЛАСТ М • Живко Груевски – Уредување на градежно земјиште во Општина Карпош

• • • •

Работна група отпад: • • • • • •

Илија Грибовски – координатор – комунален инспектор во Општина Карпош Наташа Кормушовска Бакревска – Менаџер за животна средина во Цементара Владо Каровски - МЖСПП Марјан Јовановиќ – Комунален редар во Општина Карпош Милчо Биљановски - ЈП "Комунална хигиена" Елизабета Спиридонова - Организација на потрошувачи на Македонија

Работна група почва и искористување на земјиштето: • • • • • •

Тања Ичев – координатор Општина Карпош Иван Блинков - Шумарски Факултет Ристо Здравев - Сектор урбанизам во Општина Карпош Душица Трпчевска – Анѓелковиќ - АПП Душко Мукаетов - Земјоделски Факултет Митко Димов – Геолог (хидрогеолог)

Работна група природа: • • • • • •

•

Гордана Јанакиевска – координатор - НВО Сектор Митко Караделев - ПМФ Слободанка Стефановска - ЈП"Паркови и зеленило" Стефанка Хаџи – Пецова - Земјоделски Факултет Васко Атанасов - МЖСПП Бојан Симовски - Шумарски Факултет Зоран Николов - Природно Научен Музеј на Македонија

Локален координатор за изработка на ЛЕАП, Гордана Максимовска Заменик на локален координатор, Александра Тодоровска Сектор за заштита на животната средина и природата, Раководител на Одделение, Љупчо Димов Консултантски тим: Славјанка Пејчиновска Андонова дипл. инг. технолог Светлана Каровска дипл. град. инженер Тања Николовска дипл. инж. за заштита на животната средина Марија Николоска дипл. инж. за заштита на животната средина

КРАТЕНКИ ГУП – Генерален урбанистички план ДУП – Детален урбанистички план ДПСИР - Движечки сили, Притисоци, Состојба, Импликации, Реакции ЕЕА/ЕАЖС - Европската агенција за животна средина ЕУ – Европска Унија ЕЛС – Единици на локална самоуправа ЕIА/ОВЖС – Оценка на влијание врз животната средина IPPC/ИСКЗ – Интегрирано спречување и контрола на загадувањето ЈП – Јавно претпријатие ЈПМШ – Јавно претпријатие Македонски шуми КО – Катастарска општина ЛЕАП - Локалниот акционен план за животна средина МЖСПП – Министерство за животна средина и просторно планирање МЗШВ – Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство НВО – Невладина организација СУП – Стратегија за управување со отпад НПУЦО – Национален План за управување со отпад во Република Македонија ППРМ – Просторен План на Република Македонија РМ – Република Македонија РЗЗЗ – Републички завод за здравствена заштита СП – Споменик на природата СПР – Строг природен резерват ССБРРМ – Студија за состојбата со биолошката разновидност во Република Македонија ЗЕЛС – Заедница на единици на локална самоуправа МСП – Мали и средни претпријатија

СОДРЖИНА Предговор 1 1.1 1.2

ВОВЕД ...................................................................................................................... 16 Концепт и процес на изработка .............................................................................. 16 КРАТКО РЕЗИМЕ ................................................................................................... 18 1.2.1 Општи податоци за Општина Карпош ...................................................... 18 1.2.2 Идентификација на состојбата во сите тематски области на животната средина..................................................................................................... 19

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

2.6 2.7 2.8

2.9

ОПИС НА ТЕРИТОРИЈАТА, ПРИРОДНО - ГЕОГРАФСКИ И СОЦИО ЕКОНОМСКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ОПШТИНАТА .................................. 27 Историја на општина Карпош ................................................................................. 27 Географска положба на Општина Карпош ............................................................ 27 Релјеф и почви .......................................................................................................... 28 Хидрографија............................................................................................................ 30 Климатски карактеристики ..................................................................................... 31 2.5.1 Температура ................................................................................................. 31 2.5.2

Врнежи .......................................................................................................... 32

2.5.3

Ветрови ......................................................................................................... 32

2.5.4

Осончување, облачност и магливост ......................................................... 33

Административно - територијална поделба и население ..................................... 34 Демографски карактеристики ................................................................................. 34 Економски карактеристики ..................................................................................... 37 2.8.1 Стопански развој ......................................................................................... 38 2.8.2

Индустриски капацитети ............................................................................ 39

2.8.3

3емјоделство................................................................................................. 41

2.8.4

Шумарство ................................................................................................... 42

2.8.5

Туризам и угостителство ............................................................................ 43

Културно историско наследство ............................................................................. 43

ИДЕНТИФИКАЦИЈА И ОЦЕНКА НА СОСТОЈБИТЕ СО ЖИВОТНАТА СРЕДИНА ................................................................................................................. 45 3.1 Урбан развој.............................................................................................................. 47 3.1.1 Урбанистичко планирање ........................................................................... 47 3

3.2

3.1.2

Употреба на земјиштето ............................................................................. 50

3.1.3

Домување...................................................................................................... 52

3.1.4

Инфраструктура ........................................................................................... 54

3.1.5

Други елементи на урбаниот развој........................................................... 56

3.1.6

Идентификација на проблеми .................................................................... 60

3.1.7

Препораки за решавање на клучните проблеми ....................................... 60

Воздух ....................................................................................................................... 62 3.2.1 Состојба на емисиите на загадувачки супстанции ................................... 62 3.2.2

Емисија од стационарни извори ................................................................. 65

3.3

3.4

3.5

3.6

3.2.3

Емисија од мобилни извори ....................................................................... 67

3.2.4

Квалитет на амбиенталниот воздух ........................................................... 68

3.2.5

Енергетска ефикасност ............................................................................... 71

3.2.6

Идентификација на проблемите ................................................................. 71

3.2.7

Препораки за решавање на клучните проблеми ....................................... 72

3.2.8

Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето .......................... 73

Бучава ........................................................................................................................ 74 3.3.1 Идентификација на проблеми – бучава ..................................................... 76 3.3.2

Препораки за решавање на клучните проблеми ....................................... 76

3.3.3

Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето .......................... 76

ВОДИ И КВАЛИТЕТ НА ВОДИТЕ ....................................................................... 77 3.4.1 Квалитет на површинските и подземни води ........................................... 79 3.4.2

Водоснабдување .......................................................................................... 80

3.4.3

Квалитет на водата за пиење и наводнување ............................................ 82

3.4.4

Фекална и атмосферска канализација третман на отпадни води ............ 86

3.4.5

Третман на урбани отпадни води ............................................................... 88

3.4.6

Отпадни води од индустрија ...................................................................... 88

3.4.7

Идентификација на проблемите – води ..................................................... 90

3.4.8

Препораки за решавање на клучните проблеми – води ........................... 90

3.4.9

Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето .......................... 91

ОТПАД ...................................................................................................................... 92 3.5.1 Видови на отпад и практики за управување со отпад .............................. 92 3.5.2

Постапување со отпадот ............................................................................. 93

3.5.3

Примарна селекција на отпадна ниво на Општината .............................. 95

3.5.4

Депонирање на комунален отпад ............................................................... 96

3.5.5

Индустриски отпад ...................................................................................... 97

3.5.6

Биоразградлив отпад ................................................................................... 98

3.5.7

Посебни видови на опасен отпад ............................................................... 98

3.5.8

Идентификација на проблемите ............................................................... 100

3.5.9

Препораки за решавање на клучните проблеми - отпад ........................ 101

3.5.10

Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето ........................ 102

Почва и искористување на земјиште.................................................................... 103 3.6.1 Квалитет на земјиште и почва .................................................................. 103 3.6.2

Ерозија на земјиштето ............................................................................... 104

3.6.3

Деградација на земјиштето ....................................................................... 104

3.6.4

Идентификација на проблеми .................................................................. 104

3.6.5

Препораки за решавање на клучните проблеми ..................................... 105

3.6.6

Влијание врз животната средина и врз здравјето на луѓето .................. 105

3.7

Природа ................................................................................................................... 107 3.7.1 Влијание на економските и индустриските сектори врз природата ..... 107 3.7.2

Влијание на земјоделието врз природата ................................................ 108

3.7.3

Влијание на шумарството врз природата ................................................ 108

3.7.4

Идентификација на проблемите ............................................................... 109

3.7.5

Препораки за решавање на клучните проблеми - природа ................... 110

4 4.1 4.2 4.3 4.4

УПРАВУВАЊЕ СО ЖИВОТНАТА СРЕДИНА ................................................. 111 Институционална рамка ........................................................................................ 113 Национално и општинско законодавство ............................................................ 114 Организациона поставеност во Општина Карпош ............................................. 114 Невладини организации (НВО) ............................................................................ 115

5 5.1

УЧЕСТВО НА ЈАВНОСТА................................................................................... 117 Анкета на еколошките состојби во Општината .................................................. 117 5.1.1 Резултати од анализата на одговорите добиени по одделни прашања од Анкетниот Лист 1 ............................................................................... 119

ЛИСТА НА ПРИОРИТЕТИ ЗА ЖИВОТНА СРЕДИНА ................................... 128

ПЛАН ЗА СПРОВЕДУВАЊЕ НА ЛЕАП ЗА ОПШТИНА КАРПОШ И ПЛАН ЗА НАБЉУДУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ НА СПРОВЕДУВАЊЕТО НА АКЦИОНИОТ ПЛАН ..................................................................................... 131

8 РЕЛЕВАНТНА ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА ............................................................ 173 8

ЛИСТА НА РЕЛЕВАНТНИ ЕУ ДИРЕКТИВИ ................................................... 175

АНКЕТЕН ЛИСТ БР. 1 .......................................................................................... 179

АНКЕТЕН ЛИСТ БР.2 ........................................................................................... 182

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА И ПОДАТОЦИ ................................................... 197

СЛИКИ Слика 1 Новата зграда на Општина Карпош .................................................................. 14 Слика 2 Прв состанок на ЛУК 13.10.2010 година и Трет состанок на ЛУК 22.08.2011 година .............................................................................................. 17 Слика 3 Состанок со Работна група................................................................................. 17 Слика 4 Општини во градот Скопје................................................................................. 27 Слика 5 Граници на општина Карпош ............................................................................ 28 Слика 6 Карпош геологија - тип, состав и застапеност на територија на Општина Карпош ............................................................................................................... 30 Слика 7 Кеј на р. Лепенец и на р. Вардар ....................................................................... 31 Слика 8 Роза на ветрови за предметното подрачје......................................................... 33 Слика 9 Национална припадност во Република Македонија и Општина Карпош ..... 35 Слика 10 Степен на образование на население во проценти ........................................ 37 Слика 11 Население според економска активност / неактивност (во проценти) ........ 38 Слика 12 Дел од авто салоните во западната индустриска зона „Злокуќани“ ............ 40 Слика 13 Покриеност со земјиште во Општина Карпош .............................................. 42 Слика 14 Антички град Скупи ......................................................................................... 43 Слика 15 Приказ на DPSIR методологијата применета при подготовка на ЛЕАП .... 46 Слика 16 Донесени детални урбанистички планови во Општина Карпош од 1997 - 2010 год............................................................................................................ 50 Слика 17 Цветните аранжмани во жардиниерите на бул.„Партизански одреди“ ....... 51 Слика 18 Топлификациона мрежа на Топлификација АД Скопје ................................ 56 Слика 19 Универзитет за менаџмент и туризам- Скопје ............................................... 58 Слика 20 Градска болница „8ми септември“ и Клиничка болница „Систина“ ............ 58 Слика 21 Статистичка планска поделба на Македонија која е користена и при изработка на Катастарот ................................................................................... 63 Слика 22 Дел од бензинските пумпи во општина Карпош ........................................... 67 Слика 23 Мониторинг станица за следење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош .............................................................................................. 69 Слика 24 Дел од проектите за енергетска ефикасност во Општина Карпош ............. 71 Слика 25 Мерни точки на протокот и на р.Вардар и минимални протоци ................. 78 Слика 26 Регистрирани вредности на протокот (мерно место Влае) горен тек .......... 78 Слика 27 Регистрирани вредности на протокот (мерно место Железен Мост) .......... 78 Слика 28 Локации за следење на квалитетот на вода р. Вардар и квалитетот на комуналните отпадни води .............................................................................. 79 Слика 29 Сезонски работници во Општина Карпош ..................................................... 95 Слика 30 Контејнери за селекција на отпад во Општина Карпош ............................... 95 Слика 31 Депонија Дрисла ............................................................................................... 96 Слика 32 Инсинератор (печка за согорување на медицинскиот отпад) на депонијата Дрисла............................................................................................. 99 Слика 33 Карпош почви - тип, состав и нивна застапеност на територија на Општина Карпош ............................................................................................ 103 Слика 34 Систем за менаџирање со квалитет и Етички кодекс за локални функционери.................................................................................................... 113 Слика 35 Креативна работилница како дел од проектот"Заедно да ја сочуваме природата" ....................................................................................................... 116 ТАБЕЛИ Табела 1 Градски и селски населени места во општина Карпош ................................. 34 10

Табела 2 Доселени граѓани во Општина Карпош за периодот 2006 - 2009 ................. 36 Табела 3 Отселени граѓани во Општина Карпош за периодот 2006- 2009 .................. 36 Табела 4 Степен на образование на населението ........................................................... 36 Табела 5 Вкупно население според економска активност / неактивност .................... 37 Табела 6 Активни деловни субјекти во Општина Карпош ........................................... 38 Табела 7 Преглед на активни деловни субјекти по сектори на дејност во Општина Карпош .............................................................................................. 39 Табела 8 Листа на индустриски објекти во Општината ................................................ 40 Табела 9 Површина на користено земјоделско земјиште по категории во хектари ... 41 Табела 10 Преглед на важечки урбанистички планови на подрачјето на Општината Карпош .......................................................................................... 47 Табела 11 Ангажираност на површини од стопански дејности во Општина Карпош ............................................................................................................... 50 Табела 12 Булеварско зеленило во Општина Карпош ................................................... 51 Табела 13 Блоковско зеленило во Општина Карпош ..................................................... 52 Табела 14 Парк на толеранција ........................................................................................ 52 Табела 15 Состојба на зеленило за „Градски парк II дел” ............................................. 52 Табела 16 Основни показатели на стандардот на домување ......................................... 53 Табела 17 Вкупен број на живеалишта, индивидуални домаќинства и станови во Општина Карпош, со просечен број на жители/стан .................................... 53 Табела 18 Должина на локалната патна мрежа во град Скопје .................................... 54 Табела 19 Состојба на улиците во Општина Карпош .................................................... 54 Табела 20 Мапирање на климатски региони................................................................... 56 Табела 21 Емисија на загадувачки супстанции од стационарни извори и домашни ложишта на огревно дрво во Скопскиот регион ........................... 63 Табела 22 Преглед на емисија на загадувачки супстанции во периодот 2005 – 2008 година (во тони) ....................................................................................... 63 Табела 23 Преглед на емисија на загадувачки супстанции во периодот 2008 – 2009 година (во тони) за Општина Карпош ................................................... 65 Табела 24 Капацитети на погонските објекти во АД Топлификација – Запад кои се во активна состојба за производство на топлина ...................................... 66 Табела 25 Регистрирани патни моторни и приклучни возила во Скопје, за 2009 година ................................................................................................................. 68 Табела 26 Потрошувачка на гориво за приватни и комерцијални возила на подрачјето на Град Скопје ............................................................................... 68 Табела 27 Опсег на минимални и максимални вредности (SO2 и CO) измерени на месечно ниво за 2008 год. ................................................................................ 70 Табела 28 Гранични вредности на загадувачки супстанции согласно националното законодавство и СЗО ............................................................... 70 Табела 29 Нивоа на бучава на подрачја одредени според степенот на заштита ......... 74 Табела 30 Гранични вредности за ниво на бучава во простории каде престојуваат луѓе ..................................................................................................................... 75 Табела 31 Основни податоци за р.Вардар ....................................................................... 77 Табела 32 Протоци во река Вардар и нејзините притоки .............................................. 78 Табела 33 Локација и број на собрани примероци за мониторинг на р.Вардар .......... 79 Табела 34 Средни вредности за штетни и опасни супстанци во р.Вардар и притоките ........................................................................................................... 79 Табела 35 Извори на вода, каптажи, пумпни станици и бунарски подрачја ............... 80 Табела 36 Резервоари за вода од кои се снабдуваат жителите на Општина Карпош ............................................................................................................... 80 11

Табела 37 Производство на вода во последните пет години од изворот Рашче ......... 81 Табела 38 Должина на водоводната мрежа во Општина Карпош по профили ........... 81 Табела 39 Потрошувачка на вода за пиење во Општина Карпош ................................ 82 Табела 40 Приказ на мерни места на територија на Општина Карпош ....................... 83 Табела 41 Резултати од испитувања за здравствена исправност на водата за пиење од водоснабдителен систем – мерно место Центар и река Вардар мост (ОН) ........................................................................................................... 84 Табела 42 Резултати од физичко хемиска анализа за здравствената исправност на водата за пиење од водоснабдителен систем – мерно место Центар и река Вардар мост (ОН) ..................................................................................... 84 Табела 43 Резултати од хемиската анализа за здравствената исправност на водата за пиење од водоснабдителен систем – мерно место Центар и река Вардар мост (ОН) .............................................................................................. 85 Табела 44 Должина на фекална канализација по профили ........................................... 86 Табела 45 Должина на атмосферска канализација по профили .................................... 86 Табела 46 Покриеност со атмосферска канализација .................................................... 87 Табела 47 Однос на генерирана отпадна вода и потрошувачка на вода %.................. 88 Табела 48 Количество и проценет состав на комунален отпад во град Скопје........... 92 Табела 49 Населби што гравитираат на локациите за мобилни претоварни станици ............................................................................................................... 93 Табела 50 Динамика на собирање на отпадот во Општина Карпош по Блокови ........ 93 Табела 51 Диви депонии во Општина Карпош............................................................... 94 Табела 52 Годишно и кумулативно депонирање на комунален отпад (2000 – 2006) ................................................................................................................... 96 Табела 53 Проценети видови и количества на опасен отпад на територија на град Скопје ................................................................................................................. 97 Табела 54 Организациона поставеност во Општина Карпош ..................................... 115 Табела 55 Испитување на јавното мислење на граѓаните на Општина Карпош за проблемите со животната средина ................................................................ 118 Табела 56 Резултати од извршената приоретизација на проблеми ............................ 128

ГРАФИЦИ График 1 Вкупна емисија на загадувачки супстанции во воздухот за период од 4 години................................................................................................................. 65 График 2 Производство на вода за период јануари - декември 2009 год .................... 81 График 3 Најалармантен проблем кој најмногу им пречи на жителите на Општина Карпош ............................................................................................ 119 График 4 Рангирање на Општината според степенот на загаденост на животната средина ............................................................................................................. 120 График 5 Најзагадени медиуми во Општина Карпош ................................................. 121 График 6 Останати чинители кои допринесуваат кон степенот на загаденост во Општината ....................................................................................................... 121 График 7 Кои причини допринесуваат за загадувањето во Општината .................... 123 График 8 На што најмногу влијаат проблемите со животната средина..................... 124 График 9 Најзначајни еколошки вредности на Општината ........................................ 125 График 10 Учество на јавноста во донесувањето на одлуки од областа на животната средина .......................................................................................... 125 График 11 Начини на кои јавноста земала учество во донесувањето на одлуки од областа на животната средина ....................................................................... 126 График 12 Активности со кои јавноста би се ангажирала во заштитата на животната средина во Општината................................................................. 126

ПРЕДГОВОР Локалниот акционен план за животна средина (ЛЕАП) има значајна функција во утврдувањето и апликацијата на принципите на одржливиот развој на локално ниво и во создавање основа за вистинско функционирање на локалната демократија, за креирање економија која ќе ги вградува вредностите на водите, воздухот, земјиштето, биодиверзитетот, природните вредности и реткости, во насока на обезбедување подобар стандард на живеење на граѓаните и одржливо користење на ресурсите во секоја општина.

Слика 1 Новата зграда на Општина Карпош

Подготовката на Локалниот акционен план за животна средина (ЛЕАП) како стратешки плански документ на општинско ниво, пред се е инициран од потребата на граѓаните за чиста и здрава животна средина, но и како правна обврска која произлегува од новата законска регулатива. Според Законот за животна средина (Службен весник на Р.М. бр. 53/2005, 24/07, 159/08, 83/09 и измени 124/10, 51/11) “Советот на општината, на градот Скопје и на општините во градот Скопје, врз основа на оцената на своите специфични состојби и потреби, а во согласност со Националниот акционен план за животната средина, донесуваат локални акциони планови за животната средина во согласност со утврдена методологија”. Во согласност со Законот за локална самоуправа (Службен весник на Р.М. бр. 5/2002), една од надлежностите на општините е „заштита на животната средина и природата преку мерки за заштита и спречување од загадување на водата, земјиштето, заштита на природата, заштита од бучавата и нејонизирачкото зрачење“. Поттикнати од законските обврски, но и свесни за состојбите со животната средина во својата општина и желбата истата да се унапреди, општината Карпош пристапи кон изработка на ЛЕАП како план на мерки и активности за решавање на проблемите во животната средина и зачувување на постојните природни убавини и релативно чиста животна средина. Главната цел при подготовката на ЛЕАП за Општина Карпош беше да се идентификува состојбата со животната средина во сите тематски области (урбан развој, воздух, вода, отпад, бучава, почва и земјиште, природа), да се иницира процес на учество на јавноста за дефинирање на најприоритетните проблеми за кои ќе се предложат мерки и активности за решавање на истите со дефинирани 14

одговорности и план за набљудување и оценување на успешноста на спроведувањето во текот на годините. Консултантскиот тим на фирмата АНАВИ - БИЛ Скопје, заедно со одговорните луѓе во Општината се обидоа (се надевам успешно), ЛЕАП да се темели врз реалните животни потреби на граѓаните во сите населени места во Општината, како и економски прифатливите и оправдани решенија за надминување на идентификуваните проблеми во животната средина, како прв чекор кон креирање на амбиент за одржлив развој на Општина Карпош. Најискрено се надевам дека ЛЕАП како плански и развоен документ на општината фокусиран на временски период (2011-2017 год.), прифатен од страна на Советот на општината ќе овозможи:  Да ја поттикне локалната заедница да преземе конкретни обврски и грижа за животната средина преку спроведување на мерките и активностите дадени во Акциониот План;  Да се иницира дијалог базиран врз аргументи и дефинирани приоритети меѓу претставници од Општината и меѓународните финансиски институции околу финансирање на проекти од областа на животната средина;  Да се планира развој на Општина Карпош врз основа на реални расположливи ресурси, врз принципите на одржлив развој;  Да се воспостави соработка со надлежни владини институции и други општини за обезбедување успешен регионален развој;  Да се покренат конкретни активности на локално ниво, во вид на акции и мерки за подигнување на свеста на населението за значењето на заштитата и унапредувањето на животната средина; Се надевам на реализација на предложените активности преку долгорочни мали чекори, рационално и трпеливо. Конечниот ефект ќе биде позитивен доколку се оствари реален приод кон решавање на секој конкретен проблем, ако се обезбеди почитување на законските прописи, но и ако зајакне институционалната, материјално - финансиската и кадровската основа на Општината. Раководителот на проектот, во име на експертски тим на “АНАВИ - БИЛ” доо, Скопје ја изразува својата искрена благодарност на локалната власт Советот на Општина Карпош и Градоначалникот Стевче Јакимовски, како и на граѓаните на Општината и на невладиниот сектор, на јавните претпријатија и на сите што покажаа подготвеност за соработка при изработката на Локалниот акционен план за животна средина.

Славјанка Пејчиновска – Андонова дипл.инж.технолог –Консултант за животна средина Водител на проектот

1 ВОВЕД 1.1 Концепт и процес на изработка Изработката на стратешкиот плански документ за Општина Карпош се базира на примена на Националната Методологија за подготовка на ЛЕАП усвоена од страна на Министерство за животна средина и просторно планирање со вградување при изработката на следните начела: •

Обезбедување на одржлив развој на Општината;

•

Максимална транспарентност и вклучување на јавноста;

•

Оптимално искористување на финансиските и кадровски можности (сегашни и идни) на Општината и регионот.

Процесот на изработка на документот се одвиваше низ неколку чекори: •

Формирање на Локален управен комитет (ЛУК) за изработка на ЛЕАП од страна на Советот на Општина Карпош. Комитетот беше составен од претставници на локалната власт и претставници од јавниот, приватниот и невладиниот сектор. Тој даваше насоки и препораки за изработка на документот, а посебна улога одигра во анимирање и вклучување на јавноста во сите фази на донесувањето на ЛЕАП-от;

•

Анализа на расположливи национални и локални релевантни општи податоци, информации и документи за Општина Карпош за претставување на генералните карактеристики на Општината и нејзиното место во регионот;

•

Формирање на Тематски работни групи и тесна соработка со консултантскиот тим околу пополнување на Работните листови за идентификација на состојбата со сите медиуми во животната средина;

•

Идентификација на состојбата во однос на урбаниот развој, медиумите: вода, воздух и почва со искористување на земјиште, управувањето со отпадот, бучавата и природата и природните реткости користејќи ја DPSIR методологијата (Driving force - Движечки сили, Pressure - Притисок врз животната средина, State of environment – Состојба со животната средина, Impact – Влијание врз човековото здравје и природата, Response – Одговор од страна на надлежните институции);

•

Учество на јавноста во идентификацијата на главните проблеми околу состојбата со животната средина преку анализа на пополнет анкетен лист (дадено во Табела 55);

•

Дефинирање на клучните проблеми во сите тематски области и експертска препорака на мерки потребни за решавање на истите;

•

Спроведување на процес на приоретизација на клучните проблеми врз база на дефинирани критериуми од страна на членовите на Локалниот управен комитет со цел фокусирање на општинските финансиски и кадровски можности кон решавање на најприоритетните проблеми во Општината (дадено во Табела 56);

•

Одредување на цели и дефинирање на Планот за спроведување на мерки и активности за решавање на најприоритетните (20) проблеми од сите тематски 16

области со идентификација на надлежни институции, потребен буџет за реализација на активностите и можни извори на финансирање; •

Дефинирање на План за набљудување и оценување на спроведувањето на Акциониот план со идентификација на индикатори за следење, зачестеност и лице одговорно за набљудување и оценување;

•

Усвојување на Локалниот акционен план за животна средина од страна на Советот на Општината Карпош.

Во текот на подготовката, развојот и конечното оформување на ЛЕАП-от за Општина Карпош, обезбедено беше активно учество на локалното население, како најдиректно засегнат и заинтересиран субјект во овој процес. Изработката на ЛЕАПот придонесе за афирмирање на одредбите на Архуската конвенција за слободен пристап до информациите за состојбите во животната средина и активно вклучување на јавноста во донесувањето на одлуки од областа на животната средина. Советот на Општината Карпош на својата ....седница одржана на .....2011 год. го усвои Локалниот акционен план за животна средина, како стратешки плански документ за обезбедување на одржлив развој на општината и назначи тело за набљудување и оценување на спроведувањето на Акциониот план.

Слика 2 Прв состанок на ЛУК 13.10.2010 година и Трет состанок на ЛУК 22.08.2011 година

Слика 3 Состанок со Работна група

Во процесот на изготвување на ЛЕАП беа одржани 3 состанока со ЛУК (прикажано на Слика 2), додека со работните групи се одржаа по 2 состанока по тематски области (прикажано на Слика 3).

1.2 КРАТКО РЕЗИМЕ 1.2.1 •

•

• •

•

Општи податоци за Општина Карпош Општината Карпош е општина во состав на градот Скопје и е централно поставена во однос на територијалната организација на градот и се граничи со општините Бутел, Чаир, Центар, Кисела Вода, Сарај и Ѓорче Петров. Општината се граничи и со општините Чучер - Сандево и Сопиште, кои не се дел од Градот Скопје; Општината зафаќа територија од 35 km2 и е поделена на 15 единици т.н. месни заедници, од кои 13 се урбани единици, а само две (Бардовци и Горно Нерези) се рурални единици; Во Општина Карпош, според податоците од последниот попис на населението (2002 година), има вкупно 59.666 жители кое живее во 19.676 домаќинства, со просечен број на членови на домаќинства од 3,02; Голем број на урбанистички планови се усвоени од страна на Советот на Општина Карпош, но и покрај постоењето на планска документација, Општината се соочува со појава на бесправна градба, најмногу застапена во нејзините периферни делови (Злокуќани, Бардовци и Нерези), додека доградби и надградби најмногу има во делови од населбите Карпош 1, Карпош 2, Карпош 3 и Карпош 4; Во Советот на Општината има формирано партиципативно тело ( Комисија за давање на мислење за нацрт ДУП), составено од 6 члена (3 надворешни и 3 внатрешни членови), кое активно учествува во стратешкото планирање на развојот на Општината и при подготвувањето на урбанистичките планови; Општина има искуство во спроведување на постапка за Стратегиска оценка на влијание врз животната средина и вклучување на јавноста при подготовката и усвојувањето на неколку плански документи во последниве две години. Стратегиската оцена на влијание врз животната средина обезбедува рано вклучување на прашањата за животната средина во самиот процес на подготовка на планскиот документ и ги зема во предвид сите влијанија врз истата, нуди алтернативи кои треба со внимание да се разгледаат и предлага мерки за спречување, ублажување или компензирање на негативните влијанија на планскиот документ врз животната средина; Должината на сообраќајниците во Општина Карпош изнесува134,62 km и низ неа поминуваат два булевари Партизански одреди и Илинден, со кои се поврзува со соседните општини со кои граничи; Здравствената заштита на населението во Општина Карпош се обезбедува преку 13 јавни и 132 приватни здравствени установи; На територија на Општина Карпош предучилишното образование и воспитание се стекнува во 4 општински детски градинки и 2 приватни детски градинки, основното образование се изучува во 10 општински и 3 приватни, средното образование во 6 државни и 2 приватни, а исто и високото образование се стекнува во 6 државни и 2 приватни Факултети; Објекти од областа на културата кои се наоѓаат на територија на Општина Карпош се: Драмски Театар, Кинотека на Република Македонија, Амфитеатар - на Кејот на реката Вардар и Манастирот “Св. Пантелејмон”, како и Природно – научниот музеј – Скопје, а придонес во едукативно-воспитниот, културниот и рекреативниот живот не

•

1.2.2

само на Градот Скопје и општината и пошироко, овозможува Зоолошката градина, која е една од најпосетените институции во Градот; Спортските активности во Општина Карпош се одвиваат во3 Спортски Сали, 1 затворен базен „Младост“, 20 Спортски игралишта и 34 детски игралишта.

Идентификација на состојбата во сите тематски области на животната средина

Тематска област Воздух •

•

• •

Имајќи ги во предвид типот, бројот и капацитетот на застапената индустрија и производствените капацитети на мали и средни претпријатија во рамките на Општината Карпош како и бројот на возила и интензитетот на сообраќајот, генерално може да се каже дека квалитетот на воздухот е во границите на максимално дозволените вредности; Според изготвениот Катастар и карта на загадувачи и загадувачки материи во воздухот за Македонија во 2005 год од Министерството за животна средина и просторно планирање Општина Карпош припаѓа на Скопскиот плански регион. Катастарот на загадувачи го дава пресекот на извори на загадување по извори и по загадувачки супстанци; Според анализираните податоци за периодот 2005 – 2008 за аерозагадувачките супстанци, се доаѓа до заклучок дека во вкупната емисија доминира емисијата на CO, која се движи од 66.5% во 2005 до 70.4% во 2008 година, но и емисиите на NOx се во пораст поради употребата на бензин и зголемениот патнички сообраќај, додека емисијата на SO2 опаѓа поради се поголемата примена на природниот гас, а емисијата на PM10 е променлива во зависност од примената на цврстите горива во индустријата; Во Општина Карпош има индустриски, производствени и енергетски инсталации, но непостоењето на дистрибутивен модел како се шират емисиите на загадувачките супстанции од оџаците на овие инсталации на територијата на Општината, претставува горлив проблем кој во иднина е потребно да биде надминат; Важен податок и индикатор за емисиите од мобилни извори е разгранетата патна мрежа во Општината, низ Општина Карпош минува кракот на автопатот Е - 65 Скопје – Тетово, преку булеварот Партизански одреди, како и магистралниот пат М3 кон границата со Косово кон граничниот премин Блаце. Токму поради тоа, тешко е да се процени бројот на возила кои поминуваат низ Општината Карпош; Бројот на регистрирани патни моторни и приклучни возила изнесува 141.689, во Општина Карпош јавниот транспорт го вршат ЈСП и приватни превозници, кои со свои линии го покриваат подрачјето на Општината; Измерените вредности за емисиите во текот на 2008 година додека функционираше фиксната мониторинг станица покажуваат дека нивоата на CO и NO2 се под максимално дозволените граници, а концентрацијата на SO2, е надмината еднаш за едночасовна гранична вредност во текот на 2008 година; Генерална оценка е дека загадувањето на амбиентниот воздух е со тренд на опаѓање; Општина Карпош прва од единиците на локална самоуправа во Република Македонија, во согласност со Законот за енергетика 2007, донесе петгодишна "Програма за енергетска ефикасност 2008 - 2012";

•

Со Програмата Општината Карпош предвидува за реализација 17 проекти, од кои првите три години се реализирани половина од нив, а до крајот на 2012 година треба да се реализираат дел од капителните инвестициони проекти како: Примена на мерки за енергетска ефикасност во објекти кои се под надлежност на Општина Карпош, Промена на внатрешно осветлување во основните училишта, Поставување на системи за соларна топла вода во основните училишта и др.; Општина Карпош од март 2011 година е потписник на Конвенцијата на Градоначалници на европски градови и општини /20/20/20, од што произлегоа обврските согласно Програмата за енергетска ефикасност и согласно ЛЕАП како глобална заштита на животната средина со намалување на потрошувачката на енергија и намалување на емисиите на СО2 во воздухот.

Тематска област Бучава •

•

Како резултат на технолошкиот развој бучавата зазема значајно место во низата на негативни последици врз животната средина. Најчест причинител на бучавата се сообраќајните средства, машините во производствените погони и во поново време експанзијата на угостителски објекти во рамки на станбени единици; На државно ниво, надлежни за мерење на нивото на бучава се Министерството за животна средина и просторно планирање и Институтот за јавно здравје со својата мрежа на регионални заводи; Мерењата од 2005 година покажуваат вредности дека бучавата предизвикана од сообраќајот, токму поради фреквентните булевари на територија на Општина Карпош ги надминува МДК вредностите; Надминување на МДК вредностите е регистрирано во трговските центри кои се во непосредно опкружување на објекти за домување.

Тематска област Води •

•

Водните ресурси на подрачјето во Скопската котлина, припаѓаат на Вардарскиот слив, низ територијата на Општина Карпош поминуваат реките Вардар, Серава и Лепенец. Општината лежи и на подземни води (со голема издашност) на длабочина 4 m, кои служат како алтернативен извор во случај на хаварија на изворот Рашче; Квалитетот на водата во река Вардар го следат неколку институции и тоа: ЈП Водовод и канализација - Скопје, Центар за јавно здравје – ЦЈЗ и Управа за Хидро Метеоролошки Работи – УХМР. Податоците од Центарот за Јавно Здравје и ЈП Водовод и канализација, укажуваат дека квалитетот на водата во реките Вардар и Лепенец одговара на класа II. Добиените Вредности за присуство на штетни супстанции одговараат на квалитет на вода од класа III - IV, додека вредностите од микробиолошките испитувања одговараат на II и III класа; Општината Карпош е целосно покриена со вода (од изворот Рашче) од градскиот водовод. Исто така во Општината има и 5 бунари, од кои 2 се во Нерези, а 3 кај река Лепенец. Годишната потрошувачка на вода за пиење во Општина Карпош за 2010 година изнесува 564.847 m 3 ; Исправноста на водата за пиење од градскиот водовод ја следат ЈЗУ Институт за јавно здравје и Завод за здравствена заштита – Скопје. Добиените податоци укажуваат дека сите примероци на вода за пиење се исправни. Центарот за санитарна контрола и надзор при ЈП Водовод и канализација врши контрола и следење на

•

квалитетот на водите, извршените микробиолошки и физичко хемиски анализи даваат резултати кои укажуваат дека земените мостри одговараат на Правилникот за безбедност на водата за пиење и Уредбата за класификација на водите (Сл. весник бр.18/1999), односно ниедна од добиените вредности не ги надминува максимално дозволените граници; На ниво на Општина Карпош постои канализациона мрежа за отпадни води со 99 % покриеност (освен во населбите Средно Нерези и Жданец поради малата ширина на улиците) во вкупна должина од околу 99.600 m и канализациона мрежа за атмосферски води во вкупна должина од 46.040 m. На подрачјето на општина Карпош, се изградени само 45 % од предвидената атмосферска канализација; Отпадните води варираат по својот квалитет во зависност од нивното потекло и зоната која ја опфаќаат. Мерните места за мониторинг на отпадните води се фекалните испусти во реципиентот, реката Вардар. Резултатите покажуваат перманентно присуство на фекални бактерии без разлика на годишното време и мерното место; Во Општина Карпош функционираат две пречистителни станици со капацитет за 1000 жители/150 m 3 , додека индустриските објекти кои се на нејзина територија немаат пречистителни системи и отпадната вода непречистена ја испуштаат во реципиентот преку канализациониот систем; Општината во 2010 година има одобрено 13 Елаборати за животна средина, кој содржи информации и податоци за сегашната состојба во однос на користење на ресурсите, создавање отпад, типот на загадување и планирани активности (Програма за заштита на животната средина со мониторинг) за негово сведување на минимални граници /или ублажување на негативните влијанија. Претставува механизам со кој Општината може во многу да влијае на состојбата со елементите на животната средина; Друг механизам со кој Општината може да делува врз загадувањето од производните инсталации е ИСКЗ Б дозволата (еколошката дозвола) која ги задава граничните вредности на загадувачки материи во сите медиуми на животната средина како и користењето на енергија, земја и вода.

Тематска област Отпад •

•

Презентираните податоци за управување со цврстиот отпад се добиени со одделението за заштита на животната средина во Општина Карпош, ЈП "Комунална хигиена", месните заедници во општината, контакти со претставници од стопанскиот сектор, како и посета на терен; Вкупно подигнат комунален отпад во 2010 година, на територијата на Општина Карпош од контејнери 1,1 m 3 изнесува 12.959 тони. Подигањето и транспортирањето на комуналниот отпад го извршува ЈП "Комунална хигиена" со соодветни садови и тоа: контејнери 1,1 m3 и 5 и 7 m3, како и пластични канти од 120 l кај индивидуалните домаќинства; Во Општина Карпош има и трансфер центар за собирање на секундарна суровина и нејзин третман, при што собирањето се врши од 31 собирно место со динамика од 2 пати месечно; На територијата на Општина Карпош се создаваат диви депонии, кои се резултат на несовесното и неодговорно однесување на луѓето, ниската свест на населението за заштита на животната средина, неопфатеност на приградски населби со системот за

•

собирање на комунален отпад, неефикасно спроведување на законите за изрекување на мандатни казни, како и постоење на неурбанизирани слободни површини. Нив ги има на локации во Момин Поток, Бардовци и Злокуќани; За одржување на комуналната хигиена на повисоко ниво Општина Карпош вработува сезонски работници (околу 30) кои работат во зимските месеци на расчистување на снегот, како и во пролетно – летниот период за одржување на хигиената на улиците и јавните зелени површини кои се во надлежност на Општината; Селективното собирање на РЕТ амбалажа и хартија ЈП "Комунална хигиена" го започна со поставување на вкупно 133 наменски контејнери и првата година беа собрани 16 тони РЕТ амбалажа и 60 тони отпадна хартија. На овој проект е приклучена и Општина Карпош, каде се поставени контејнери за селекција на отпад од пластика, хартија и лименки на неколку локации; Количеството на комунален отпад кој се генерира и собира на територијата на град Скопје се депонира на депонијата Дрисла, без соодветен пред - третман. Таа е единствена во РМ која ги исполнува санитарните барања и стандарди и е димензионирана да прими околу 26.000.000 m3 милиони тони цврст отпад , за период од 30 години. На депонијата се вршат современи постапки за термичко – биолошка обработка на депонираниот отпад и воедно овозможува: потполна санитарно – епидемиолошка сигурност, потребна заштита на земјиштето, воздухот и водите; Најчесто опасниот отпад кој се создава во индустриските капацитети се складира во импровизирани складишта во кругот на инсталацијата, а во отсуство на депонија за опасен отпад привременото складирање значи трајно складирање во несоодветни услови и потенцијална опасност за животната средина и здравјето на луѓето; Опасниот отпад не спаѓа во надлежност на општините, но преку механизмот на издавање Б интегрирани дозволи можат да ги обврзат фирмите кои генерираат опасен отпад соодветно да постапуваат со него (примарна селекција, согласно Листата на отпади – Сл. Весник на РМ бр. 100/2005, соодветно пакување, обележување дека станува збор за отпад со опасни карактерстики и соодветно привремено складирање на место со ограничен пристап). Количината на собран и транспортиран неопасен отпад од индустриските капацитети за 2010 година од контејнери од 5m3 изнесува 674.550 тони; Одлагањето на посебните видови на опасен отпад единствено е регулирано кај медицинскиот отпад, бидејќи е законска обврска да биде соодветно третиран и повеќето медицински установи со ЈП "Комунална хигиена", Скопје имаат потпишано Договор за транспорт на медицинскиот отпад и негово понатамошно третирање во инсинераторот кој се наоѓа на депонијата Дрисла;

Тематска област Почва и искористување на земјиште •

Составот на Скопската котлина од педолошки аспект е разнообразен, бидејќи се застапени различни видови почви.Земјата до 12 m, генерално е составена од следниве супстанции: хумус; почва со ситни честички и ситнозрнест песок со средно јака консистенција (цврстина) и со темно кафеава боја; ситнозрнеста глина, ситнозрнест и крупнозрнест песок и чакал и органски примеси со средно пластични и средно јака консистенција и со кафеава боја; ситен до крупен чакал со песоклива,

•

средна до јака концентрација со присуство на кварцна прашина и променлив процент на гранули и со светло црвенкаста и кафеава боја; Почвата и земјиштето се важни природни и економски ресурси, посебно за секторите земјоделство и шумарство и за развивање на инфраструктурата. Но влијанијата врз почвата предизвикани од човекот се зголемуваат и водат кон деградација на земјиштето, што секако предизвикува негативно влијание врз животната средина и има неповолни социо – економски последици; Урбаниот развој, инфраструктурните проекти и одржливото користење на земјиштето и одржувањето на неговиот квалитет се јавуваат како важен елемент во економскиот развој на Општина Карпош; Во Општина Карпош се очекува загадување на почвата од загадувачки материи во воздухот, ерозијата, нерационалното користење на хемиски средства во земјоделството, сообраќајот, депониите, отстранувањето на отпадот на т.н. диви депонии, викенд населбите, објектите за производство на бетон, печатниците, авто пералните; Силите на ерозијата се регистрираат преку појава на поројни дождови, затрупување на обработливи површини, сообраќајници, акумулациони системи и др. и вршат испирање на хранливи и други значајни елементи во генезата на почвата. За да биде ублажена оваа појава подигната е Парк шумата Водно и заштита на градот од поројни надоаѓања и поплави; Интензивната урбанизација и загубата на природни живеалишта , со нивна пренамена во станбени и индустриски зони претставува основна причина за деградација на земјиштето; Земјоделските површини се деградираат поради неадекватно користење на ѓубрива и средства за заштита на растенијата, како и со наводнување со отпадни води.

Тематска област Природа • •

•

На Општина Карпош територијално и припаѓа дел од подножјето на парк - шумата Водно и Делот 2 од Градски Парк, кои се карактеризираат со богата флора и фауна; Економските сектори кои можат негативно да влијание врз природата и биодиверзитетот се: земјоделството и шумарството; лов и риболов; транспортот (фрагментација на живеалиштата); енергетиката ( изградба на хидро-енергетски акумулации и производството на енергијата); индустријата и рударството (т.н. „жешки точки”, напуштени рудници и нивни депонии); туризмот (викенд населби со слаба комунална инфраструктура); градежништвото (диви градби); Негативното влијание може да биде директно и индиректно. Од директните најзначајните негативни ефекти за стабилноста на екосистемите и деградацијата на биодиверзитетот вклучуваат губење, модификација и фрагментација на живеалиштата и прекумерното искористување на биолошките ресурси (лов, риболов, тргување со лековити и ароматични растенија, полжави, желки, печурки, и др.). Меѓутоа во Општина Карпош ваквото влијание е занемарливо поради застапеноста и обемот на активности во индустрискиот сектор; Земјоделските површини во Општина Карпош кои се користат за производство се простираат на 486 ha, но не постојат податоци за употребата на ѓубривото во различни концентрации;

•

• •

Неконтролираната примена на ѓубрива може да има негативен ефект особено кога се надминува оптимално потребната потрошувачка на азотните ѓубрива, при што настанува нарушување на режимот на нитрати и нитрити во почвата. Истото се однесува и со прекумерната употреба на фосфатните ѓубрива на земјоделски површини, на кои не се врши хемиска анализа на почвата; Површината која се наоѓа под шуми во Општина Карпош изнесува 235,12 ha, од која најголем дел и припаѓа на Парк шумата Водно; Неконтролираното сечење на шумите претставува закана за природното богатство на општината и истото треба да биде санкционирано.

За секоја тематска област беа идентификувани клучните проблеми и за секој од нив беа дадени препораки за нивно ефикасно решавање (Поглавје 3). Бидејќи Општина Карпош нема човечки, финансиски средства и време сите клучни проблеми да ги решава истовремено, беше направена приоретизација меѓу клучните проблеми врз основа на неколку критериуми. Приоритизацијата ја извршија членовите на ЛУК и одговорни лица во Општина Карпош и најприоритетните клучни проблеми за решавање се следните: Клучни проблеми Урбан развој

 Недоволни финансиски средства за реализација на главните инфраструктурни приоритетни проекти од областа на водоснабдување и одведување на отпадни води, изградба на патишта и спортски објекти.

Воздух  Недостаток на воспоставен систем за проценка на влијанието на атмосферските загадувања врз здравјето на луѓето и следење на трендови на хронични и акутни заболувања од аерозагадувањето;

 Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи во воздух од стопанските објекти во Општина Карпош;

 Непостоење на акциони програми и национален план за намалување на емисиите на загадувачки материи и унапредување на квалитетот на воздухот;

 Нема податоци за фугитивни емисии (на пр. за испарување од бензиските пумпи лоцирани во Општината);

 Непостоење на локална мрежа за следење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош;

 Недостаток на податоци за фреквенција на движење на возила низ Општина Карпош и тип на возила со цел да се пресметаат емисиите од мобилни извори;

 Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи од испустите на стопанските објекти во Општината.

Бучава  Недостаток на континуирани мерења на нивото на бучава во Општина Карпош.

Води  Загадување на површинските и подземните води поради недостаток на колекторска мрежа.

Отпад  Недостаток на мониторинг и известување од страна на генераторите на отпад;

 Недостаток на примарна селекција на отпадот на местото на генерирање во индустриските капацитети;

 Недостаток на примарна селекција на комуналниот отпад во домаќинствата, соодветно собирање на различните фракции на отпад и негова повторна употреба;

 Евидентна е појава на диви депонии, покрај реките Вардар и Лепенец (дел од населбите Бардовци и Злокуќани);

 Не постои известување од страна на генераторите на отпад од пакување за количината која ја создаваат на годишно ниво;

 Несоодветно депонирање на индустрискиот опасен отпад во близина на местата на генерирање (складиран во крајно необележан и со пристап на голем број на луѓе);

несоодветни

услови,

 Недостаток на податоци за количини на сите видови на отпад, особено на посебните видови на отпад;

 Недостаток на финансиски средства за надградба на инфраструктурата за

управување и мониторинг на отпад на локално ниво (опрема за собирање и транспорт на отпад).

Почва и искористување на земјиште  Недостаток на мониторинг програма и мрежа за следење на квалитетот на почвата и земјиштето од аспект на загадувачки материи од сите медиуми и од различни извори (на национално ниво, не само на општинско);

 Непланска изградба на објекти во дел на населени места;  Скапа, долга и сложена процедура за измена и дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка документација;

 Недоизградена патна мрежа, водоснабдителна мрежа, канализациона мрежа во руралните средини;

 Заземање на неурбанизираните површини со т.н. диви депонии;  Недостаток на примена на добра земјоделска практика вклучувајќи и примена на агрохемиски мерки.

Природа  Несоодветно користење на земјиштето и неконтролирана урбанизација (непочитување на режимот на зажтита на заштитеното подрачје Парк – шума Водно).

За секој од горенаведените најприоритетни клучни проблеми е подготвен Акционен План со мерки и активности кои треба да бидат превземени за нивно решавање, прелиминарен буџет и одговорно лице за нивно спроведување (Поглавје 7). За да може ефикасно и навремено да бидат спроведени предложените мерки и активности и на годишно ниво да се подготвуваат извештаи изготвен е План за 25

набљудување и оценување на спроведувањето на Акциониот План со дефинирани индикатори, показатели на успех, фреквенција на нивно следење и одговорно лице за набљудување и оценување на успешноста на реализацијата на мерките и акциите во ЛЕАП за Општина Карпош (Поглавје 7). Во рамките на процесот на подготовка на ЛЕАП – от беше спроведена и јавна анкета на репрезентативен број на испитаници – жители во урбаниот и руралниот дел на Општината, преку дистрибуција на Анкетен Лист за состојбите со животната средина, за тоа кои се најзагадени медиуми, лоцирање на причините и кое влијание го имаат загадувањата врз здравјето на луѓето и главните заклучоци беа внесени во (Поглавје 6)

2 ОПИС НА ТЕРИТОРИЈАТА, ПРИРОДНО - ГЕОГРАФСКИ И СОЦИО ЕКОНОМСКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ОПШТИНАТА

2.1 Историја на општина Карпош Општината Карпош е формирана на 3 ноември 1976 година со Законот за формирање на општини на Град Скопје и за утврдување на нивните подрачја (“Службен весник на СРМ” бр.8/76). Најголемиот дел од подрачјето на кое е формирана општината го носело името Карпош кое е заедничко име на две значајни личности од историјата на македонскиот народ: Карпош - војвода, кој во 1689 година бил водач на селското востание од Кривопаланечкиот и Кумановскиот крај и се борел против турските феудалци - паши (Карпошево востание). Востанието било задушено, а Карпош бил заробен, набиен на колец, избоден со копја, по што од Камениот мост во Скопје, Турците го фрлиле во реката Вардар. За да не се заборави името на Карпош тоа име го земал Христијан Тодоровски - народен херој на Македонија од НОБ и легендарен партизански командант во североисточна Македонија. Тој храбро загинал на 7 февруари 1944 година, во борба против фашистичката полиција во селото Билјача. По кажување на еминентни македонски историчари името на Општината Карпош не може да се поврзе само со една од овие две значајни историски личности, со оглед на тоа дека самото име Карпош асоцира на монолитност и истрајност на македонскиот народ за сопствена држава и сопствен национален идентитет.

2.2 Географска положба на Општина Карпош Градот Скопје е лоциран во централниот дел од Скопската котлина, поточно во централниот и западниот дел од Скопската котлина. Градот Скопје опфаќа 10 општини: Аеродром, Бутел, Гази Баба, Ѓорче Петров, Карпош, Кисела Вода, Сарај, Центар, Чаир и Шуто Оризари, прикажани на Слика 4. Градот се протега во должина од 22 km (Сарај - Драчево), ширина 11 km (Црниче - Радишани) и зафаќа површина од околу 7.000 ha (во рамките на урбаниот опфат). Скопската котлина е на надморска висина од 264 m (општина Ѓорче Петров) до 240 m (општина Аеродром).

Слика 4 Општини во градот Скопје

Скопската котлина претставува физичко - географска целина, односно хомоген природен регион, заграден со планински масиви од сите страни, јасно издиференциран од окружувањето. Од десната страна на р.Вардар, како микрорелјефни форми од алувијалната рамнина се издигаат ридовите: Гази Баба, Каменик, Крст, Чуков Рид, Долни Рид, Зајчев Рид и Кале. Општината Карпош е општина во состав на градот Скопје и нејзините граници (Слика 5) се дефинирани со Законот за Град Скопје (Службен весник на РМ, бр. 55/04). Општината зафаќа територија од 35 km2, на надморска височина од 362 m и е централно поставена во однос на територијалната организација на градот и се граничи со општините Бутел, Чаир, Центар, Кисела Вода, Сарај и Ѓорче Петров. Општината се граничи и со општините Чучер - Сандево и Сопиште, кои не се дел од Градот Скопје. Низ Општината тече реката Вардар и мал дел од реката Лепенец.

Слика 5 Граници на општина Карпош

2.3 Релјеф и почви Скопската котлина е пространа област во горниот тек на реката Вардар, ограничена со високи планини: на југ со високиот масив на Јакупица и Водно, на север со планината Скопска Црна Гора, на запад со ниските планини Жеден и Осој. Котлината има ориентација северозапад - југоисток, со должина од 47 km и припаѓа на две тектонски единици - на Вардарската зона и на Пелагониската крилеста маса.

Релјефот е многу комплексен и се состои од повеќе различни облици, но во основа го задржал тектонскиот карактер на длабока тектонска потолина и се состои од висок раб и ниско средишно ниво. Работ на котлината е составен од најстарите геолошки творби, а дното е изградено од неогени седименти создадени во услови на езерска фаза. Составена од три геотекстонски единица, котлината завзема специфична позиција и се карактеризира со појава на најјаки земјотреси познати на Балканот. Основното геолошко опкружување на широката Скопска област се состои од неогенско - плиоценски седиментни карпи и квартерно-алувијални депозити. Карактеристиките на квартерните седименти на горните слоеви се определени со слоеви од чакал, песок и глина, се до површината на теренот. Алувијалните седименти ги прекриваат најголемиот дел од терените на алувијалната рамнина на реките Вардар, Лепенец и Треска. Тоа се чакалесто - песокливи седименти, со дебелина од неколку метри на потегот Тафталиџе - Карпош - Сарај, па до 2 0-тина метри на потегот Ѓорче Петров, делови од Карпош и потесниот центар на градот. Нивната дебелина е значително поголема во неодепресиите, и тоа 120 m во неодепресијата во реонот на Ѓорче Петров - Злокуќани - Бардовци - Ново Село, па до 180 метри во неодепресијата во источниот и југоисточниот дел од градското подрачје. Составот на Скопската котлина, од педолошки аспект е разнобразен. Застапени се различни видови почви: регосоли, колувијални (делувијални) почви, редзини, вертисоли (смолници), хромични камбисоли (циметни шумски почви), камбисоли (кафеави шумски почви), флувисоли (алувинални почви), флувиатилно ливадски почви (хумофлувисоли), еуглеј (еутрични глејни почви) и халоморфни почви (солонец и солончак). Земјата до 12 m, генерално е составена од следниве супстанции: хумус; почва со ситни честички и ситнозрнест песок со средно јака консистенција (цврстина) и со темно кафеава боја; ситнозрнеста глина, ситнозрнест и крупнозрнест песок и чакал и органски примеси со средно пластични и средно јака консистенција и со кафеава боја; ситен до крупен чакал со песоклива, средна до јака концентрација со присуство на кварцна прашина и променлив процент на гранули и со светло црвенкаста и кафеава боја. Застапеноста на различните типови на геолошки формации на територија на Општина Карпош е прикажана на Слика 6.

Слика 6 Карпош геологија - тип, состав и застапеност на територија на Општина Карпош

2.4

Хидрографија

Скопската котлина располага со добри хидролошки услови, со површинско и подземно водно богатство. Мал е бројот на површински извори. Најзначаен е изворот Рашче, кој се наоѓа надвор од подрачјето на град Скопје. Постојат и извори на минерална вода како: Катлановска бања, Кучково и Рашче. Хидрографската мрежа е прилично развиена. Реката Вардар (извор од Вруток до вливот во Егејско Море - 410,5 km), е главен реципиент и во неа се влеваат реките Треска (130 km), Лепенец (65 km), Маркова река (29 km) и Пчиња (136,4 km). Изворите се нерамномено распоредени. Подрачјето на Скопскиот регион располага со добри хидрографско хидролошки особености. Расположливото водно богатство се манифестира со подземни и површински, односно проточни води. Алувијалните терени во рамничарските делови, особено околу поголемите водотоци, располагаат со големи резерви на подземна вода во вид на фреатска (бунарска) или артерска, односно вода под притисок. Длабочината на подземните води зависи од конфигурацијата на теренот и се движи од 2 - 18 m. Истата е во тесна врска со речниот водостој, односно го следи неговиот режим. Според досегашните мерења, сите реки во Скопската котлина покажуваат лош до многу лош квалитет. Според категоризација на водотеците, езерата, акумулациите и подземните води, површинските води на пошироко подрачје на Скопје се распоредени во II и III категорија.

Пороите и ерозијата на почвата како хидрографски проблеми, се последица на геолошко - морфолошките и климатските особености на Скопскиот регион како и уништувањето на шумскиот покрив. На северните падини на планината Водно, низ градот Скопје, постојат неколку порои кои во западната и централната зона се регулирани со попречни и надолжни градби од типот на канали, прегради, прагови и појаси. Главните канали ја собираат водата од пороите и преку главниот одводен канал ја одведуваат до река Вардар. Во горните делови каналите се отворени, а во урбаниот дел тие главно се покриени со бетонски плочи. На територијата на Општина Карпош, постои еден таков канал, кој е отворен и служи за собирање и одведување на атмосферските води во река Вардар. Постојат и ризици од високи води затоа што зголемениот низводен проток на реката Вардар од река Треска и река Лепенец може да предизвика поплави, иако сите три слива се истовремено големи и примаат големи количества на вода. Низ територијата на Општина Карпош тече реката Вардар која е најголема река на територија на Република Македонија (вкупна должина 388 km), како и нејзината притока, реката Лепенец.

Слика 7 Кеј на р. Лепенец и на р. Вардар

2.5 Климатски карактеристики Климата на Скопската котлина спаѓа во континентално - средоземноморска. Тука се судираат континенталната клима од север - преку Кумановско - Прешевската котлина и медитеранската клима од југ, чие влијание ослабува кај Велес. Основните карактеристики на ваквите климатски влијанија се остри и влажни зими како и суви и жешки лета во текот на годината. Климатските податоци за Скопската котлина се однесуваат на температурата, врнежите, осончувањето, облачност, магливост и ветровите. Општината Карпош по своите климатски карактеристики не се разликува многу од другите скопски општини и подолу наведените карактеристики се однесуваат и на општината Карпош. 2.5.1

Температура

Скопската котлина е крајниот залив до кој се чувствуваат топлите воздушни струења по долината на р. Вардар од Егејското море и е посебен термички реон во кој изразено се манифестира котлинскиот карактер врз температурниот режим. Од друга страна, Скопската котлина е затворена со високи планини кои од југ го спречуваат директното влијание на медитеранска клима, а од север и северо запад

скоро непречено навлегуваат континентални воздушни маси кои во зимскиот период условуваат ниски температури на воздухот. Во топлиот дел на годината, особено во летните месеци, кога ова подрачје е под влијание на висок воздушен притисок, овде се јавуваат високи летни температури. Поради тоа Скопската котлина се одликува со зголемено годишно температурно варирање на средните месечни температури кое изнесува 22.8 0С. Средната годишна температура изнесува 120С. Средната месечна температура во сите три зимски месеци е над нулата, најстуден месец е јануари со средна вредност на температурата од 0.40С. Годишната апсолутно максимална температура подеднакво се јавува во јули и август. Температурните инверзии се јавуваат во сите месеци на годината, но нивната појава е најизразена во зимските месеци. Просечниот мразен период во Скопската котлина трае 84 дена. Високата вредност на топлотниот режим во скопската котлина се манифестира со летни и тропски денови. Средно годишно има 117 летни денови (се јавуваат од месец Март до Октомври) и 53 тропски денови (најзастапени во месец Јули и Август). Високите летни температури бараат поголемо ладење и поголема потрошувачка на електрична енергија за ладење. Долг студен приод условува долга грејна сезона (6 месеци). 2.5.2

Врнежи

Во Скопската котлина, просечно паѓаат 515 mm врнежи кои во текот на годината се нерамномерно распределени по месеци и годишни сезони. Најврнежлив месец е мај со просечна сума од 61 mm, потоа ноември 52 mm, а со најмалку врнежи се август и јули 33 mm. Просечни пролетни количини на врнежи изнесуваат 139 mm додека зимата со 125 mm. Карактеристично е што во овој 30 годишен период месечните суми на врнежите се менуваат во поедини години и отстапуваат во широки граници од просечните месечни вредности. Врнежите се јавуваат во сите часови во текот на деноноќието и нивната распределба во вој временски период е со различна вредност и зачестеност. Во топлиот дел од годината се јавуваат поројни врнежи со различен интензитет и време на траење. Врнежите во Скопската котлина се главно од дожд, а во зимските месеци се јавуваат и од снег. Од вкупниот просечен годишен број на врнежливи денови, само 17% се денови со врнежи од снег и лапавица и се јавуваат од ноември до март. Просечниот годишен број на денови со снежна покривка изнесува 25. 2.5.3

Ветрови

Во скопската котлина најзачестени се насоките на ветровите од северен, ветровите од северо - источен правец и ветровите од југо - источен правец. Но орографските услови имаат големо влијание на правците на ветровите. Во отворениот источен дел на Скопската котлина, режимот на ветровите доста се разликува од градскиот дел на котлината. Ветровите од северниот правец се најзастапени и истите се движат со просечна брзина од 3,9 m/s. Најинтезивен е во месецот Јули со просечна брзина од 4,6 m/s, а најслаб е во месец мај со просечна брзина од 1,8 m/s. Втор по зачестеност е ветерот од северно - источниот правец со просечна брзина од 3,3 m/s. Застапен е во сите месеци во годината, но најзачестен е во месецот

Март со средна месечна брзина од 3,1 m/s. Најмалку го има во месеците Октомври и Ноември и доколку го има се движи со средна брзина од 3,3 m/s. Трет по зачестеност во овој дел од котлината е југо - источниот ветер кој има средна годишна брзина од 3,3 m/s до 3,5 m/s. Само во месеците Јули, Август и Септември е со средна брзина од 2,2 m/s. Од горе изнесеното, за режимот на ветровите во Скопската Котлина може да се заклучи следното:  Источниот дел од котлината е доста ветровит, знатно повеќе од градскиот дел. Преовладуваат ветрови од северен и североисточен правец чија зачестеност е поизразена во летниот приод, донесувајќи топол и сув континентален воздух, кој го зголемува испарувањето од почвата и од вегетацијата во котлината.  Долг студен период условува долга грејна сезона (6 месеци) со што расте оптоварувањето со атмосферски полутанти, а во периодот ноември - јануари има стагнација на воздушните маси и температурни инверзии кои го зголемуваат атмосферското загадување. Проветрувањето на котлината се врши под влијание на циклонски движења на воздушните маси. Во однос на ветровите, Слика 8 ја дава розата на ветрови за ова подрачје.

Слика 8 Роза на ветрови за предметното подрачје

2.5.4

Осончување, облачност и магливост

Просечното годишно траење на сончевото зрачење во скопската котлина, изнесува 2102 часови или средно 6 часа дневно, со максимум во јули со просечно 10 часа дневно, а минимум во декември со средно 2 часа дневно. Релативната влажност на воздухот има правилно изразен годишен од во Скопската котлина. Од јануари кон август се намалува, а од август кон декември се зголемува. Со најголема месечна вредност на релативна влажност се месеците ноември, декември и јануари од 82 - 84%, а со најмала влажност месеците јули и август 56%. Скопската котлина се одликува со зголемена зачестеност на денови со

магла, која најчесто е од радиационен карактер. Маглата се јавува во сите часови на деноноќието, но со најголема зачестеност е во утринските часови. Просечно го дишно во Ско пската ко тлина има 6 3 дено ви со магла во ко и е регистрирана приземна, висинска и магла со видливо небо.

2.6 Административно - територијална поделба и население Општината Карпош е формирана на 3 ноември 1976 година со Законот за формирање на општини на Град Скопје и за утврдување на нивните подрачја (“Службен весник на СРМ” бр.8/76). Општината претставува составен дел од Градот Скопје, т.е. е една од десетте скопски општини и го зазема централно западен дел на Град Скопје. Општина Карпош има површина од 35 km2 и е поделена на 15 единици т.н. месни заедници, од кои 13 се урбани единици, а само две (Бардовци и Горно Нерези) се рурални единици дадени во Табела бр.1. Табела 1 Градски и селски населени места во општина Карпош

Ред. бр.

Населени места

Урбани населени места Тафталиџе 1 Тафталиџе 2 Карпош 1 Карпош 2 Карпош 3 Карпош 4 Влае 1 Влае 2 Нерези Владо Тасевски Кузман Ј. Питу Пецо - Божиновски Кочо Злокуќани Рурални населени места 1 Горно Нерези 2 Бардовци Вкупно населени места 15 Вкупен број на жители 59666 Вкупен број на домаќинства 19 676 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Извор на податоци: Попис на населението, домаќинствата и становите во Р.М.,2002-Дефинитивни податоци, Државен завод за статистика.

Во општината се лоцирани вкупно 5,5% од вкупниот број на активни деловни субјекти во Република Македонија. Просечниот број на членови по домаќинство во Општината изнесува 3.0 лица што претставува бројка под републичкиот просек, кој изнесува 3,9.

2.7 Демографски карактеристики Во Општина Карпош, според податоците од последниот попис на населението (2002 година), домаќинствата и становите живеат вкупно 59.666 жители на површина од 35 km2 што претставува густина на населеност од 1705 жители/km2.. Учеството на населението на Општината во вкупното население во Републиката

изнесува 2,95% согласно податоците од пописот во 2002 година. Населението во Општина Карпош е од мешан национален состав, со доминација на македонското население прикажано на Табела бр. 1. Табела бр. 1 Вкупно население во Општината според изјаснувањето за националната припадност

Општина Карпош Национална припадност Македонци Албанци Турци Роми Власи Срби Бошњаци Останати Вкупно

Жители 52.810 1.952 334 615 407 2.184 98 1.266 59.666

Процент 88,50% 3,27% 0,55% 1,03% 0,68% 3,66% 0,16% 2,12% 100%

Извор: Попис на населението, домаќинствата и становите во Р.М., 2002-Дефинитивни податоци, Државен завод за статистика

На Слика 9 е прикажана процентуална застапеност според националната припадност во Општина Карпош во споредба со националниот просек. Во општината приближно 89% се изјасниле како Македонци, а потоа следат Срби со 4%, па потоа Албанците со 3%, Турци, Роми и Власи со по 1% и останати националности со 2%.

Слика 9 Национална припадност во Република Македонија и Општина Карпош

Во Општина Карпош, во периодот од 2006 до 2009 се имаат доселено вкупно 1900 граѓани, а 1252 се имаат отселено, што претставува зголемување на бројот на граѓаните (како резултат на внатрешни миграции) за 648. Во Табела 2 и Табела 3 се претставени бројот на доселени и отселени граѓани во периодот од 2006 до 2009 година. 35

Табела 2 Доселени граѓани во Општина Карпош за периодот 2006 - 2009

Општина Карпош Вкупно

Внатрешни миграции : Доселени граѓани во Општина Карпош (2006 – 2009) 2006 657

2007 526

2008 398

2009 319

Извор: Државен завод за статистика Табела 3 Отселени граѓани во Општина Карпош за периодот 2006- 2009

Општина Карпош Вкупно

Внатрешни миграции : Отселени граѓани во Општина Карпош (2006 – 2009) 2006 421

2007 363

2008 302

2009 166

Извор: Државен завод за статистика

Доколку се земе во предвид степенот на образование во општината и се направи споредба со републичкиот просек, како што е покажано во Табела 4 и слика бр. 11, може да се забележи дека бројот/процентот на граѓани кои имаат завршено средно училиште, виша школа и факултет, магистратура и докторат е поголем во споредба со републичкиот просек. Табела 4 Степен на образование на населението

Основно училиште

Средно училиште

Виша школа

Висока школа, факултет, академија, магистратура докторат Сеуште се во процесот на основно образование

Некомплетно основно образование

Вкупно Р.Македонија Карпош

1.596.267

67.358

219.507

559.082

588.554

50.302

108.933

2.531

50.137

620

2.259

6.481

25.444

2.740

12.576

Вкупно

Место

Без образование

Вкупно население над 15 години, според школска подготовка

Извор: Попис на населението, домаќинствата и становите во Р.М., 2002 година

Процентот на оние без образование, оние кои имаат некомплетно образование или имаат завршено само основно училиште во Општина Карпош е помал од републичкиот просек согласно пописот од 2002 година (Слика 10).

51% 37%

35%

25% 14% 4% 1%

13% 5% 3%

7% 0%0%

Вкупно… Карпош Слика 10 Степен на образование на население во проценти

2.8 Економски карактеристики Доколку се направи паралела помеѓу економски активното/неактивното население во општината, во споредба со републичкиот просек, и тука може да се забележи тренд, којшто отскокнува од републичкиот просек (согласно информациите од пописот 2002). Имено 52% од населението во општината е економски активно, за разлика од 48% економски неактивно население (види Табела 5 и слика 12). Табела 5 Вкупно население според економска активност / неактивност

Вкупно население на возраст од 15 и повеќе години, според активноста Економски активно

Економски неактивно

Вкупно Р.Македонија

743.676

833.325

Општина Карпош

26.212

23.784

Извор: Државен завод за статистика

Вкупно во Р.Македонија Карпош

52%

47%

Економски активно - Вкупно

53%

48%

Економски неактивно

Слика 11 Население според економска активност / неактивност (во проценти)

Многу важна компонента во дефинирањето на економските карактеристики на Општината е и бројот на вработени и старосната структура на вработените и оние кои бараат вработување и нивната стручна спремност. Стапката на невработеност во Општината во 2008 изнесувала 16 % и е под просекот на републичката стапка на невработеност која за 2008 изнесувала приближно 34%. 2.8.1

Стопански развој

На територија на Општина Карпош се наоѓаат над 3871 стопански субјекти од најразновидни области меѓу кои најзастапени се: супермаркети, ресторани, кафетерии, салони и сервиси за автомобили, проектантски бироа, производство на текстил, пекари, млечни ресторани, гостилници, сендвичари, школи за странски јазици, компјутерски услуги и сл. На територијата на Општина Карпош постојат: 7 трговски центри, 1 штедилница, 1 осигурителна куќа, 22 банки, 11 менувачници, 6 пошти. Во Општина Карпош се лоцирани вкупно 3871 активни деловни субјекти, што претставува 5,5% од вкупниот број на активни деловни субјекти. Најголем број од нив 1974 се микро претпријатија, 1851 се мали, 43 средни и 12 големи претпријатија. Согласно дејноста која ја вршат, најголем број од активните субјекти на територија на општината (Табела 6), односно 1410 се занимаваат со трговија на големо и мало, а потоа следат 638 субјекти активни во дејности со недвижен имот, 414 во преработувачка индустрија и други. Табела 6 Активни деловни субјекти во Општина Карпош

Активни деловни субјекти по големина во општина Карпош Вкупно Микро Мали Средни Големи Р.Македонија 70.210 38.107 31.873 533 197 Општина Карпош 3.871 1.974 1.851 34 12

Извор: Државен завод за статистика Табела 7 Преглед на активни деловни субјекти по сектори на дејност во Општина Карпош

Активни деловни субјекти по сектори на дејност во Општина Карпош

Земјоделство, лов и шумарство Рибарство Рударство и вадење на камен Преработувачка индустрија Снабдување со електрична енергија, гас и вода Вадење на руд и камен Градежништво Трговија на големо и трговија на мало, поправка на моторни возила, мотоцикли и предмети за лична употреба во домаќинствата Хотели и ресторани Сообраќај, складирање и врски Финансиско посредување Активности во врска со недвижен имот Јавна управа и одбрана, задолжителна социјална заштита Образование Здравство и социјална работа Други комунални, општи, културни и лични услужни активности Вкупно деловни субјекти

26 1 8 414 12 2 265 1.410 177 253 28 638 9 60 160 410 3.871

Извор: Државен завод за статистика 2.8.2

Индустриски капацитети

Индустриските капацитети во Скопје се главно лоцирани во четири индустриски зони, и тоа источна, североисточна, југоисточна и западна помеѓу улиците „Скупи“ и „Новоселски пат“ (зона на хемиска, дрвна, индустрија за градежни материјали и обоена металургија) која припаѓа на Општина Карпош. Дел од стопанските капацитети од западната индустриска зона, се наоѓаат во зона на лесна индустрија (сервиси и производство) во Момин Поток, од кои најзастапени се печатарска дејност, изработка на тенди и настрешници, изработка на рекламни паноа, производство на стакло, магацински простори, откуп на отпад, браварски конструкции, климатизација, градежни работи и сл. И покрај нивната бројна застапеност, сеуште се соочуваат со основни инфраструктурни проблеми (немаат водовод и канализација) и не средени имотно правни односи.

Лапласт – М

Отпад суровина

Електроводомонт

Западната индустриска зона долж ул.Скупи, опфаќа неколку авто салони, 2 бензински пумпи, печатници, откуп на отпад, перални за коли, авто сервиси, производство на бетон и др.

Слика 12 Дел од авто салоните во западната индустриска зона „Злокуќани“

Позначајните индустриски субјекти во Општина Карпош се дадени во Табела 8. Табела 8 Листа на индустриски објекти во Општината

Листа на Тип на индустрија индустриски објекти АД Топлификација – Производство и дистрибуција на топлана запад топлинска енергија Реплек АД Скопје Производство на лекови, увоз-извоз и големопродажба на лекови, медицински помагала и медицинска опрема АДГ АБ Скопје Производство на бетон, агрегат и припрема на бетонско железо Графички центар Печатница Скопје Европа 92 Печатница Фабрика Карпош Друштво за проектирање, производство и монтажа на бетонски префабрикати, станови, индустриски објекти, мостови и далноводи

Број на вработени 195 328

436

Стопанскиот развој и заштитата на животната средина прават единствен процес на меѓусебни влијанија и спреги обезбедувајќи одржлив развој на Општината. Потребно е вклучување на различни алатки и техники на идентификација на влијанијата на различните стопански дејности врз животната средина и здравјето на луѓето. Тука пред се мислиме на учество на јавноста и стручните лица при одвивање на постапката за Стратешка Оценка на влијание врз животната средина на стратешките плански документи од областа на урбанистичкото планирање, економскиот развој и развојот на инфраструктурата во Општината како и давање мислење на секој поединечен градежен проект кој се планира да се изгради на просторот на Општината. За секој поединечен Проект кој се планира на просторот на Општината потребно е започнување на постапка за Оценка на влијание врз животната средина и Општината ќе биде вклучена во давање на мислење на Студијата за Оцена на влијание врз животната средина што ќе треба да се изработи во колку проектот има директно или индиректно и кумулативно влијание врз животната средина.

Во Студијата треба да се идентификуваат можните влијанија на проектот врз медиумите – вода, воздух, почва и земјиште, создавањето на отпад и негово отстранување, притисокот врз природата и биодиверзитетот, бучавата како и здравјето на луѓето. Познавајќи ги локалните услови со состојбата со животната средина (изложени во ЛЕАП документот) локалните власти и јавноста од Општината ќе можат рамноправно да се вклучат во донесување на одлуки при издавање мислење за градба на некој проект и ревизија на предложениот план за ублажување на негативните влијанија врз животната средина. При издавање на Дозволи за интегрирано спречување на загадувањето од инсталациите кои припаѓаат на Листата на ИСКЗ 1 – Б инсталации Општинската Служба за животна средина ќе треба да преговара со апликантите за добивање на дозвола околу Оперативниот план предложен во Апликацијата се со цел да се воведат превентивни мерки и мерки на ублажување на емисиите во сите медиуми и рационално користење на природните ресурси. Потребно е зајакнување на општинските капацитети со знаења од современите техники и алатки за рамноправно учество во креирањето на рамномерен регионален и локален одржлив развој. 2.8.3

3емјоделство

Според податоците од Пописот во земјоделството, Општината Карпош, располага со вкупно 542 ha земјоделско земјиште, од кои за производство се користат 486 ha. Во структурата на земјиштето доминираат ораниците, бавчите и куќните градини. Застапени се овоштарниците, лозјата, ливадите и пасиштата. Најмногу се произведуваат житарици и овошје

Ливади

Пасишта

Овоштарници

Лозја

Расадници

Вкупно

Општина Карпош

Ораници, бавчи, куќни градини

Табела 9 Површина на користено земјоделско земјиште по категории во хектари

412,37

10,20

6,18

15,91

41,49

486,15

Извор: Просторен план на скопски регион

На Слика 13дадена е просторната распределба на шуми, ливади, земјоделско земјиште, пасишта, урбано зеленило и индустриски или комерцијални единици.

ИСКЗ (IPPC) – Интегрирано спречување и контрола на загадувањето 41

Слика 13 Покриеност со земјиште во Општина Карпош

2.8.4

Шумарство

Вкупната површина под шуми во Општина Карпош изнесува 235,12 ha. Во границите на Општина Карпош, припаѓа најголемиот дел од парк - шумата Водно како посебно значајно подрачје заради посебните вегетациско - флористичкофаунистички вредности, која истовремено е најзначајниот зелен појас за Градот Скопје како вонградско зеленило со вкупна површина од 4.614 ha. Подрачјето на парк-шумата Водно како предел со посебни природни карактеристики, прогласено е за заштитено подрачје според Законот за заштита на природните реткости (“Сл. весник на СРМ” бр. 41/73) со Одлука за прогласување на планината Водно за парк-шума и нејзина заштита, донесена од Собранието на Град Скопје, (пречистен текст 28/1976; 8/1989; 9/1990; 9/1991). Парк – шумата Водно е во непосредна надлежност на Град Скопје, а со неа управува ЈП Паркови и зеленило. Според структурата на сопственоста, од вкупната површина на заштитеното природно добро, површината во државна сопственост на ЈП Паркови и зеленило изнесува 3.723,42 ha (80,7 %) а во останатите форми на сопственост е 890,58 ha (19.3 %). Од вкупната површина на парк – шумата Водно, обраснатата шумска површина изнесува 2168 ha, необраснатата (голини и деградирани пасишта) 1555 ha и останата нешумска површина (земјоделско земјиште, згради, дворови) изнесува 850 ha. Шумите во рамките на парк - шумата Водно, покрај бројните еколошки, туристички и рекреативни функции, првенствено се подигнати за заштита на земјиштето од ерозија и заштита на градот од поројни надоаѓања и поплави.

Парк – шумата Водно има богата флора од 1010 видови, од кои 868 се автохтони, а 142 се интродуктирани. Парк – шумата е пошумена со дрвенести видови коишто не се карактеристични за нејзината природна вегетација, кои претставуваат опасност за автохтоните видови. Костеновите шуми, коишто се ретки во Македонија, а се извонредно значајни во европски рамки, се во многу лоша состојба, дури може да се рече дека им претстои скоро исчезнување. На повисоките предели на планината Водно, заштитени се стотина видови на дрвја, костен, даб, јасен. Во границите на општината, припаѓа и вонградското зеленило „Зајчев Рид“ со површина од 5 ha, која е вештачки пошумена површина, како заштита од ерозивни процеси во градот. Делот 2 од Градски Парк, со површина од 290.385 m2 припаѓа на Општина Карпош. Евидентирани се 1.286 зимзелени дрвја, 4.971 листопадни дрвја, 6.288 листопадни грмушки и 2.958 зимзелени грмушки. Реонот на градскиот парк се карактеризира со посебно ретки и квалитетни насади. 2.8.5

Туризам и угостителство

И покрај поволната положба на Општината Карпош, како и фактот дека поголемите сместувачки капацитети од територија на Град Скопје, припаѓаат во општина Карпош, (хотел „Александар Палас“, хотел „Карпош“, хотел „Средно Водно“ и други), туризмот сеуште не е развиен на задоволително ниво. Хотелско сместувачките капацитети кои ги има на територијата на Општината Карпош се вкупно 10. На територијата на Општина Карпош активно делуваат: 27 ресторани, 6 млечни ресторани, 18 кафе барови, 7 пицерии, 12 гостилници, 37 сендвичари, 15 кебапчилници, 23 бурекџилници, 7 слаткарници. Од услужните дејности, на подрачјето на општината има 2 туристички агенции, 3 уметнички галерии, 2 рент а кар, 7 трговски центри, 22 банки, 1 штедилница, 11 менувачници, 6 пошти и 1 осигурителна компанија.

2.9

Културно историско наследство

На територијата на Општината Карпош се наоѓаат локалитети од голема културноисториско важност кои воедно претставувааат туристички локалитети. Најважен од културно – историски аспект на подрачјето на општина Карпош е Античкиот град Скупи. Античкиот град Скупи, древниот поредок на Скопје, се наоѓа во подножјето на Зајчев Рид, од левата страна на реката Вардар.

Слика 14 Антички град Скупи

Пронајдените податоци, укажуваат дека локалитетот Скупи бил епископско седиште во 313 година, а нешто повеќе од еден век подоцна и архиепископско. Овој локалитет своевремено претставувал едена од позначајните станици на патот Виа Егнатиа. Манастирот со црква, Свети Пантелејмон се наоѓа во село Горно Нерези, изграден е во 1164 година. Посебна уметничка вредност има фрескоживописот. Сликите кои ги украсуваат ѕидовите ги претставуваат уметничките текови од XII век. Во 1555 година, како последица на земјотрес се урнала централната купола на црквата и највисоките сводни површини околу неа. Денешниот живопис, потекнува од втората половина на XIV век. Хавзи-пашини конаци, кои се наоѓаат на периферијата на с.Бардовци, изградени се во периодот помеѓу 1830-1845 година, кои германците при своето повлекување во 1944 година, ги запалиле и уништиле.

над градот Скопје.

Милениумскиот крст, кој го означува јубилејот 2000 години од христијанството, се наоѓа на врвот на планината Водно (1066мнв), непосредно

Саркофазите од Карпош – претставуваат збирка литографски споменици пред Музејот на Град Скопје, составена од триесетина камени споменици од античкиот град Скупи, откриени во подножјето на Зајчев рид. Објекти од областа на културата во Општина Карпош во кои се одржуваат редовни и повремени претстави, фолклорни фестивали, концерти, манифестации и сл. се: Драмски Театар, Амфитеатар – на кејот на р.Вардар, античкиот локалитет Скупи и манастирот „Св.Пантелејмон“.

ИДЕНТИФИКАЦИЈА И ОЦЕНКА НА СОСТОЈБИТЕ СО ЖИВОТНАТА СРЕДИНА

Основен предуслов за идентификација на проблемите со животната средина и поставување на стратешки плански цели за надминување на истите е идентификација и оценка на сегашната состојба (по можност и тренд на промена на состојбата во минатите години) со сите медиуми на животната средина воздух, вода, почва како и со користењето на земјиштето и природните ресурси во Општината. Паралелно мора да се разгледува и состојбата со урбаниот развој на Општината и целите и принципите во планирањето на одржливиот урбан развој кој во себе треба да соедини економски растеж, но не смее да ги загрози човековото здравје, растителниот и животински свет, природните ресурси и процеси. Општината треба да се труди да го примени принципот: „Ефективната урбанизација е сочинета од три препознатливи политики: урбанистичко планирање, стратегија за урбанистички развој и урбанистичко владеење. Ниедна од овие три димензии на урбанистички политики не можат да ги разрешат проблемите поединечно, бидејќи само употребата на трите заедно овозможува најдобра шанса за успех“ 2. Со овој сет на политики ќе се обезбеди социјален и инфраструктурен развој и економско - стопански просперитет на Општината, заштита на животната средина и зајакнување на локалното урбанистичко владеење во рамките на националната економија и привлекување на можни инвестиции. Проценката на состојбата на животната средина во општина Карпош е направена според DPSIR 3 методологијата, преку која се анализира поврзаноста помеѓу притисоците кои движечките сили ги вршат врз животната средина и чекорите кои треба да се превземат за да се намали притисокот (загадувањето) врз животната средина од страна на Општина Карпош, на регионално и на национално ниво. ДПСИР методологијата (Driving force - движечка сила, Pressure - притисок, State - состојба, Impact - влијание, Response - одговор/реакција) овозможува да се дефинираат движечките сили кои влијаат на животната средина, притисокот кој ја модифицира состојбата на медиумите и животната средина, сегашната состојба и влијанието како и дефинирање на соодветен одговор/акција за решавање на проблемите. Одговорите најчесто се во форма на издавање на дозволи ( на пр. ИСКЗ еколошка дозвола, Одобрение на Елаборат за заштита на животната средина), издавање на решенија за постапување по инспекциски надзор, усвојување на законски и подзаконски акти и сл. Оваа методологија ја истакнува причинско - последичната врска и помага во процесот на донесување на одлуки преку заедничко разгледување на економските, социјалните и прашањата од областа на заштитата на животната средина, притоа користејќи различни индикатори со кои прецизно се искажува причинско последичната зависност од социо-економските појави во заштитата на животната средина ( Слика 15).

Sachs, J.D., 2003. The New Urban Planning, Development Outreach, ноември 2003 DPSIR (Driving force - движечка сила, Pressure - притисок, State - состојба, Impact - влијание, Response - одговор/реакција 3

Слика 15 Приказ на DPSIR методологијата применета при подготовка на ЛЕАП

3.1 Урбан развој 3.1.1

Урбанистичко планирање

Вградувањето на аспектите на животната средина при процесот на урбанистичко планирање и партиципативната демократија која вклучува учество на јавноста при стратешко планирање на развој на Општината, се основни постулати за дизајнирање на урбанистичкиот план на населените места. Од просторно - планската и урбанистичка документација за подрачјето на Општината Карпош, во последните 5 години се изготвени и усвоени од Советот на Општина Карпош, следните планови дадени во Табела 10. Табела 10 Преглед на важечки урбанистички планови на подрачјето на Општината Карпош

Општина Карпош Година

2011

Тип на урбанистички документ

ДУП за дел од населба Тафталиџе ГУЦ „Здравко Цветковски“ ДУП за населба Тафталиџе „Владо Тасевски“ дел В ДУП за дел од Влае 2

2010

ДУП за станбени единици Карпош 1 и 2, дел од УЗ Карпош 1 - Север и југ ДУП за дел од населба Тафталиџе. М.З „Владо Тасевски“ - 26 дел Д ДУП за локалитет Карпош 2, (помеѓу улицата Бледски договор, Булеварот Илинден, булевар 8-ми Септември и булевар Партизански одреди; ДУП за населба Козле, МЗ Пецо Божиновски-Кочо дел А ДУП за дел од Карпош 2, “Драмски театар“

2009

УП вон населено место, Горно Нерези - Локалитет “Македонско село“ ДУП за населба Тафталиџе, Урбанистичка единица 6, 8 и 10, Локалитет Канал ДУП за Централен градски парк, Блок 2 ДУП за Локалитет Карпош 4 - Стара телевизија ДУП за станбените единици “Карпош 1 и 2“, дел од М.З. “Карпош 1“ јужен дел, дел од локалитет Б, улица “Гиго Михајловски“ ДУП за потегот помеѓу Жданец и Нерези, Блок А и Блок Б ДУП за населба “Карпош 3“, локалитет 1 и 2

2008

ДУП за дел од М.З. Тафталиџе 30, помеѓу улиците “Лондонска“, “Прашка“, “Теодосие Гологанов“ и новопроектирана Улица 2 ДУП за Локалитет дел од М.З. “Кузман Јосифовски - Питу“ над Болницата за белодробни заболувања, населба Козле Измена и дополнување на ДУП за реонски центар Карпош 3, западен дел Измена и дополнување на УП за село Бардовци ДУП за локалитет Зајчев рид ДУП за Урбан блок Карпош 2, “Универзитетско деловно резиденцијален комплекс“

Општина Карпош Година

Тип на урбанистички документ ДУП за дел од Злокуќани (Блок 5 - Деловни и сервисни дејности; опфат “А“; Блок 3) ДУП за населба “Жданец“, дел од М.З.“Пецо Божиновски - Кочо“, Урбан модул 14 ДУП за дел од М.З. Владо Тасевски, Локалитет “А“

2007

ДУП за Локалитет Карпош III, опфат помеѓу улица Љубљанска, Булевар Илинден, Канал за одводнување и река Вардар ДУП за дел од М.З. “Тафталиџе - 1“, “Тафталиџе - 30“, УБ 1 ДУП за Локалитет “Карпош 3“ - Урбан блок 1 ДУП за дел од Локалитет “Злокуќани“, Сервисни дејности - Урбан модул 1

2006

ДУП за дел од М.З. Кузман Јосифоски Питу, Урбан модул 35 ДУП за дел од М.З. Карпош 1

Извор: Општина Карпош

И покрај постоењето на планска документација, Општината се соочува со појава на бесправна градба, најмногу застапена во нејзините периферни делови (Бардовци, Злокуќани, Нерези), додека доградби и надградби најмногу има во делови од населбите Карпош 1, Карпош 2, Карпош 3 и Карпош 4. Барањата за измени и дополнувања на урбанистичките планови најчесто се од граѓаните за легализирање на постојните или за изградба на нови помошни објекти во зоната на домување и лесната индустрија – развој на мали и средни претпријатија, трговско - деловни центри и спортски објекти. Исто така има и барања за развој на угостителството како и за некои викенд објекти во зоната на викенд населбите Нерези и дел од населбата Злокуќани. Еден од најголемите проблеми во урбанистичкото планирање е скапата и сложена процедура за измени и дополнувања која донесувачот - Општината не може да го направи дури ни во законскиот рок и поради тоа веќе донесените планови се применуваат многу долго. На Слика 16 се прикажани донесените Детални урбанистички планови на територија на општина Карпош. Во Советот на Општината има формирано партиципативно тело ( Комисија за давање на мислење за нацрт ДУП), составено од 6 члена (3 надворешни и 3 внатрешни членови), кое активно учествува во стратешкото планирање на развојот на Општината и при подготвувањето на урбанистичките планови. Со цел навремено да се идентификуваат можните негативни влијанија од урбаниот развој врз елементите на животната средина како и при подготовка на краткорочни, среднорочни и долгорочни плански документи на локално ниво за развој на Општината во сите аспекти (урбан развој, индустрија, развој на мали и средни претпријатија, туризам, земјоделие, транспорт и др.) потребно е спроведување на постапка за Стратегиска оценка на влијание врз животната средина.

Стратегиската оцена на влијание врз животната средина дава поширока визија за заштита на елементите на животната средина при реализација на целите на планскиот документ, обезбедува рано вклучување на прашањата за животната средина во самиот процес на подготовка на планскиот документ и ги зема во предвид сите влијанија врз истата, нуди алтернативи кои треба со внимание да се разгледаат и предлага мерки за спречување, ублажување или компензирање на негативните влијанија на планскиот документ врз животната средина. Општина Карпош има искуство во спроведување на постапката за Стратегиска оцена на влијание на урбанистички планови (СОЖС) врз животната средина и вклучување на јавноста при подготовката и усвојувањето на неколку плански документи во последниве две години. Извештаите за СОЖС кои имаат за цел навремено да ги вклучат целите на заштита на ниво на Општина Карпош во целите на урбанистичкиот план се достапни на јавноста и се одржуваат јавни расправи по истите согласно законските барања. Иако не може да се каже дека постои голем интерес и активно учество на јавноста во целиот процес што може да се види од слабата посетеност на јавните расправи, радува фактот што Општината користи различни комуникациски канали (web страната – www.karpos.gov.mk, јавни гласила, општинскиот весник….) за транспарентна достапност на извештаите за СОЖС и можност јавноста да даде коментари и вредни сугестии.

Слика 16 Донесени детални урбанистички планови во Општина Карпош од 1997 - 2010 год

3.1.2

Употреба на земјиштето

Разгледувањето на темата искористување на земјиштето и почвата е тесно поврзано со урбаниот развој на Општината и можноста/неможноста на локалната самоуправа да ги вклопи целите на заштита на животната средина при стратешкото планирање на просторот и употребната намена на земјиштето. Распределбата на земјиштето во Општината по стопански дејности во општина Карпош е дадена во Табела 11. Табела 11 Ангажираност на површини од стопански дејности во Општина Карпош

Назив на дејност Индустрија и рударство Трговија на големо Градежништво Сообраќај и врски Угостителство и туризам

Површина Површина на објект/ на земја/ 2 m ha 21.908 7,42 72.436 28,83 23.620 20,41 2.015 6,39 1.297 0,06

Назив на дејност Финансиски, технички и деловни услуги Станбено – комунални дејности и уредување на населби и простори Занаетчиство и лични услуги Земјоделие и рибарство Шумарство Водостопанство Вкупно:

Површина Површина на објект/ на земја/ m2 ha 5.699 3,73 70.115

29,19

11.985 300 0 0 209.375

7,40 1,69 0 0 105,12

Во вкупната површина на зелени подрачја во Општина Карпош, се опфатени булеварското и блоковското зеленило долж сообраќајниците, како и делот од Градски парк 2 и Паркот на толеранција. Преглед на состојбата со зелените површини е дадена во следните табели. За одржување на јавното зеленило се грижи ЈП Паркови и зеленило – Скопје. Табела 12 Булеварско зеленило во Општина Карпош

Ред.бр. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Вегетација Тревна површина Дрвореди Листопадни дрвја Зимзелени дрвја Листопадни грмушки Зимзелени грмушки Жардиниери Цвеќе

Површина 115.994 m2 1.531 бр 622 бр 264 бр 1.751 бр 589 бр 17.948 m2 180 m2

На подрачјето на Општина Карпош, булеварското зеленило во новите жардиниери е збогатено со разновидни цветни аранжмани кои ја разубавуваат животната средина и ја прават општината попријатно место за живеење.

Слика 17 Цветните аранжмани во жардиниерите на бул.„Партизански одреди“

Табела 13 Блоковско зеленило во Општина Карпош

Ред. бр. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Вегетација

Површина

Тревна површина Дрвореди Листопадни дрвја Зимзелени дрвја Зимзелени грмушки Листопадни грмушки Цветни површини

610.063 m2 4.384 бр. 5.180 бр. 2.711 бр. 968 бр. 5.671 бр. 169 m2

Паркот на толеранција, се наоѓа непосредно покрај Градската болница „8ми септември“ и се простира на површина од околу четири хектари. Поделен е на пет дела, кои ги означуваат петте континенти, а секој дел ги отсликува географските и вегетативните карактеристики на регионот, односно континентот. Паркот е именуван како “Парк на толеранцијата” со цел да претставува симбол на дијалог и разбирање меѓу нациите и промовирање на нивните различности. Табела 14 Парк на толеранција

Ред. Бр. 1. 2. 3. 4. 5.

Вегетација Тревници Листопадни дрвја Зимзелени дрвја Листопадни грмушки Цветни површини

Површина 22.044 m2 259 бр. 152 бр. 48 бр. 21 m2

Извор: Општина Карпош

Табела 15 Состојба на зеленило за „Градски парк II дел”

Ред. бр. 1 2 3 4 5

3.1.3

Вегетација Тревна површина Зимзелени дрвја Листопадни дрвја Листопадни грмушки Зимзелени грмушки

Површина м2 290.385 м2 1.286 бр. 4.971 бр. 6.288 бр. 2.958 бр.

Домување

Домувањето како една од основните урбани функции, претставува важна компонента на севкупниот општествено - економски развој, организација и уредување на просторот и еден од основните елементи на просторното и урбанистичкото планирање. Една од основните цели на просторното и урбанистичко планирање е обезбедување хумани услови за живот и работа на луѓето, што се остварува преку успешно планирање на станови и станбени населби обезбедувајќи комунално, функционално и еколошко уредување. Основни показатели на стандардот на домување се просечната големина на стан, просечната површина на станбен простор по жител и просечниот број на жители на стан.

Табела 16 Основни показатели на стандардот на домување

Просечна површина на стан (m2)

Просечна површина на станбен простор/жител

Просечен бр. на жители/стан

Р. Македонија

71,14

24,55

3,58

Скопски плански регион

63,38

22,26

3,07

Општина Карпош

69,63

26,65

3,02

Анализата на основните показатели на стандардот на домување укажува на просечна површина на станови во Општината приближно еднаква на републичкиот просек. Во однос на просечната површина на станбен простор по жител Општина Карпош има повисок просек во однос на републичкиот и просекот во регионот. Просечниот број на жители на стан е незначително помал во однос на републичкиот и просекот на Скопскиот регион. Во Општина Карпош, според податоци од 2008 год., има вкупно население од 59.666 жители, кое живее во 19.676 домаќинства. Во рамките на урбаниот опфат на градот Скопје, површината со намена домување изнесува 2.646 ha или 45% од вкупната површина. Скопје има бруто густина на домување од 146 жители/ha и нето густина на домување од 156 жители/ha. Во однос на бруто густина, Општина Карпош има 77 жители/ha, додека според нето густината од 156 жители/ha се наоѓа на трето место во однос на другите општини во градот Скопје. Во Табела 17 прикажани се вкупниот број на живеалишта, односно индивидуални домаќинства и станови, со вкупниот и просечниот број на членови кои живеат во нив. Табела 17 Вкупен број на живеалишта, индивидуални домаќинства и станови во Општина Карпош, со просечен број на жители/стан

Домаќинства

Станови

Станбен суфицит

Просечна големина на стан (m2)

Просечна површина на станбен простор/жит ел

Просечен бр. на жители/стан

Општина Карпош

Вкупен број на живеалишта

Индивидуални домаќинства и просечен број на членови на домаќинствата

22.849

19.676

22.838

3.158

69,63

22,76

3,02

Извор: Државен завод за статистика, попис 2002

Вкупниот број на живеалишта во Општина Карпош изнесува 22.849. Анализата покажува дека во општина Карпош, како и во најголем дел од општините во градот Скопје и регионот, има појава на станбен суфицит кој на ниво на општината изнесува 3.158 станови, додека на ниво на регионот е 25.773 станови. Најголем број на ненаселени станови од регионот, има во општина Карпош (2.017 станови). Просечниот број на членови на домаќинствата во Општината е 3,02 што е помалку од републичкиот просек кој изнесува 3.58. Ова се должи на опаѓањето на стапката на наталитетот и неповолната социо – економска состојба во земјата.

Анализата на опременост на становите со инсталации покажува на квалитетен стандард во однос на опременост на станбениот фонд со основните инсталации (водовод, канализација и електрична енергија). Од вкупниот број на станови за живеење (188.196), 28% се опремени со водовод, канализација, електрична енергија и парно греење, 96% со водовод, канализација и електрична енергија, 99% само со електрична енергија, 88%, со водовод, 7% приклучок на хидрофор, 72% на јавна канализација, 18% со септички јами и 6% слободен истек. Најголема застапеност на комплетно опремени станови со инсталации (водовод, канализација, електрична енергија и парно греење) има во 3 општини од градското подрачје, меѓу кои и Општина Карпош. 3.1.4

Инфраструктура

Патен сообраќај Патната мрежа во Скопскиот регион ја сочинуваат: магистралните, регионалните и локалните патишта. Низ територијата на Скопскиот регион поминуваат 122,67 km магистрални патишта, од кои 71,63 km се во состав на системот на европската патна мрежа. Магистралните и регионалните патишта имаат вкупна должина од 361,46 km од кои 339,74 km се асфалтирани, 5,17 km се со макадамска коловозна конструкција, а останатите 16,55 km се со земјана подлога, или се непробиени патишта. Состојбата со локалните патишта во Скопје е прикажана на следната табела. Табела 18 Должина на локалната патна мрежа во град Скопје

Асфалт и коцка (km)

Макадам (km)

Земјани (km)

Непросечени (km)

Вкупно

309

531

Извор: Државен завод за статистика

Во Општина Карпош, состојбата со улиците е дадена на следната табела Табела 19 Состојба на улиците во Општина Карпош

Состојба на улици

Должина (m)

Површина (m2)

Асфалтирани улици

37.630

190.220

Бекатон коцки Тампонирани улици Земјени улици

/ 1200 600

36.000 4.800 1.800

Според податоците од Генералниот Урбанистички План на град Скопје, вкупната должина на планираната примарна патна мрежа во Скопје изнесува 270 km. Од тоа 37.5% се магистрални патишта и брзи улици, додека 62.5% се собирни улици. Развојот на планираната примарна патна мрежа не го следи трендот на урбаниот и стопанскиот развој на градот, поради што се јавуваат неповолни сообраќајни услови, особено во потесното централно градско подрачје. За Скопскиот регион општиот степен на моторизација изнесува 239,72 возила/1000 жители, односно парцијалниот степен на моторизација е 212,38 возила/1000 жители, односно 4,17 жители на 1 возило.

Должината на сообраќајниците во општините на град Скопје изнесува 919,16 km, од кои на општина Карпош припаѓаат 134,62 km. Општина Карпош со градот и со соседните општини е поврзана преку два булевари (Партизански одреди и Илинденска). Во општината постојат 5 мостови (Обединети нации, Железнички мост, Мостот на бул. 8ми Септември, Мостот на реката Лепенец и мостот на ул. Адолф Циборовски), како и еден надвозник Влајко. Железнички сообраќај Низ Општината Карпош, поминува пругата Скопје - Кичево, додека најблиската железничка станица е во општина Ѓорче Петров. Авио сообраќај Аеродромот „Александар Велики“ е меѓународен аеродром за воздушен сообраќај и се наоѓа на 25 km од Општина Карпош. Во Скопскиот регион спаѓа спортскиот аеродром „Стенковец“, кој е на 9 km од центарот на Скопје. Енергетска и телекомуникациска инфраструктура Енергетската инфраструктура во градот Скопје ја сочинуваат: електричната, топлотната и гасоводната инфраструктура. Градот Скопје се снабдува со електрична енергија од електроенергетскиот систем на Р.Македонија, поврзан преку четири примарни трафостаници, од каде се врши пренос на енергија до корисниците и поврзување со соседните електро системи. Населените места на територијата на град Скопје, посебно Општината Карпош е 100% електрифицирана, но квалитетот и квантитетот на електричната енергија не ги задоволува потребите. Постојат три критични точки (пад на напон): кај индустриската зона Момин Поток, дел од средно Нерези и Бардовци каде се предвидува согласно новите Детални Урбанистички Планови изградба на поголеми инфраструктурни и јавни објекти. Посебен проблем е старата воздушна нисконапонска енергетска мрежа, која EVN согласно новите позитивни прописи со своите годишни инвестициони програми треба да ја направи подземна. Гасоводниот систем се состои од две технолошки целини со различни основни функции, режими на работа и работни притисоци: − магистрален гасовод со разводните гасоводи и − градските гасоводни мрежи. Системот на топлификација ги опфаќа трите топлани (топлана „Исток“, топлана „Запад“ и топлана „Север“) и две котлари (котлара „11 Октомври“ и „Парк“), како и соодветна топлификациона мрежа со вкупната должина од 170 км и повеќе од 2.350 редукциони станици. Топланата „Запад“ се наоѓа на подрачјето на Општина Карпош. Според податоците на Топлификација АД Скопје, со системот се опфатени околу 33% од вкупниот број домаќинства во Скопје (околу 51 илјада домаќинства), со вкупна површина од 2.740.000 m2. Од останатите домаќинства кои не се приклучени на централниот систем, 4% се со сопствена инсталација, додека 63% се без сопствена инсталација. На следната слика е прикажана скица на постојната топлификационата мрежа на Скопје.

Слика 18 Топлификациона мрежа на Топлификација АД Скопје

Сите населени места во градот Скопје се покриени со фиксна телефонска мрежа, како и со сигнал на трите мобилни оператори T-Mobile, ONE и VIP. Во Општина Карпош, во тек е обновата на уличното осветлување кое е предвидено во програмата за енергетска ефикасност. Согласно законската регулатива општината може да користи алатки за унапредување на енергетската ефикасност, некои од нив се изготвување на климатски региони - мапа на Република Македонија ( Табела 20) и обезбедување на податоци врз основа на кои се изготвуваат акциони планови за енергетска ефикасност. Табела 20 Мапирање на климатски региони

Град/регион

Топлински СД

Скопје

2536

Просечна температура во грејна сезона 5,0

Ранг на СД 2500 - 2300

Иако согласно законската регулатива забранета е употреба на радиоактивни громобрани во Општина Карпош има такви кои треба да се евидентираат и на соодветен начин отстранат. 3.1.5

Други елементи на урбаниот развој

Образование Општинската администрација преку низа програмски проекти се грижи за развој и унапредување на образованието и културата. Во Општината предучилишното образование и воспитание се стекнува во 4 општински детски градинки и 2 приватни детски градинки. Општина Карпош ГРАДИНКИ Општински (4) Приватни (2) ЈУОДГ „Мајски Цвет“ „Бисери“ ЈУОДГ „Орце Николов“ ЈУОДГ„Распеана Младост“ ЈУОДГ „Пролет“

„American school“

На територијата на Општина Карпош, се наоѓаат следните основни училишта: Општина Карпош ОСНОВНИ УЧИЛИШТА Општински (10) Приватни (3) ОУ„Христијан Тодоровски Карпош“ „Нова“ ОУ „Вера Циривири Трена“ „American school“ ОУ „Лазо Трповски“ „Јахја Кемал“ ОУ „Петар Поп Арсов“ ОУ „Војдан Чернодрински“ ОУ „Владо Тасевски“ ОУ „Братство“ ОУ „Димо Хаџи Димов“ ОУ „Јан Амос Коменски“ ОУ „Аврам Писевски“ Како и училиштата за средно образование : Општина Карпош СРЕДНИ УЧИЛИШТА Средни училишта на Град Скопје (6) Приватни (2) СУГС„Никола Карев“ „Нова“ СУГС„Зеф Љуш Марку“ „American school“ СУГС„Орце Николов“ СУГС „Георги Димитров“ СУГС„Лазар Танев“ СУГС„Здравко Цветковски“

Во Општината Карпош постои и Ученички дом “Здравко Цветковски”, Студентски дом “Гоце Делчев” и Дом за постдипломци.

Студентски дом „Гоце Делчев“

Гимназија „Никола Карев“

На територијата на Општина Карпош функционираат 6 Факултети и еден приватен Универзитет за Туризам и Менаџмент. Општина Карпош ФАКУЛТЕТИ Државни (6) Приватни (2) Педагошки факултет Факултет за туризам

Општина Карпош ФАКУЛТЕТИ Државни (6) Приватни (2) Електро – технички факултет New York College Машински факултет Технолошко – металуршки факултет Факултет за ликовна уметност Факултет за драмски уметности

Слика 19 Универзитет за менаџмент и туризам- Скопје

Здравство На територијата на градот Скопје, здравствената заштита се обезбедува преку широко развиена мрежа на јавни и приватни здравствени установи кои обезбедуваат заштита првенствено на жителите од Скопскиот регион, но исто така и на жители од Републиката и од други држави, особено кога станува збор за болничката дејност и давање здравствени услуги во сегментот на терциерната здравствена заштита. Здравствената заштита на населението во Општина Карпош се обезбедува преку 13 јавни и 132 приватни здравствени установи, од кои поголемите се: Воена болница – која е трансформирана во Градска општа болница именувана „8 Септември“, Поликлиника“Букурешт”, Институт за белодробни заболувања „Козле“, Душевна болница „Бардовци“, кардиохирургија „Филип Втори“ и голем број на приватни специјалистички амбуланти, поликлиниката „Неуромедика“, како и ново отворениот приватен клинички центар „Систина“.

Слика 20 Градска болница „8ми септември“ и Клиничка болница „Систина“

Здравствената установа - геријатриски центар „Мајка Тереза“ од Злокуќани, обезбедува заштита и грижа за стари лица. Во населбата Карпош 2, се наоѓа Заводот за ментално здравје на деца и младинци. 58

Култура Заштитата на културното и историското наследство е важен сегмент во вкупниот развој на Општината Карпош и истата полага многу надежи во економскиот развој на општината преку промовирање на културно - историските знаменитости поврзани со туристичко - рекреативната понуда на општината. На територијата на Општина Карпош има три објекти од културното наследство: • Антички град Скупи • Црква “Св. Пантелејмон” • Хавзи пашини конаци Потребна е нивна ревитализација која би помогнала за нивно перманентно долгорочно наменско користење, како предуслов за нивно зачувување за подолг временски период. Објекти од областа на културата во кои се одржуваат редовни претстави, фолклорни фестивали, концерти, ликовни колонии и манифестации се: Драмски Театар, Кинотека на Република Македонија, Амфитеатар - на Кејот на реката Вардар и Манастирот “Св. Пантелејмон”. Исто така, на подрачјето на општина Карпош, се наоѓа и Природно – научниот музеј – Скопје. Придонес во едукативно-воспитниот, културниот и рекреативниот живот не само на Градот Скопје и општината и пошироко, овозможува Зоолошката градина, која е една од најпосетените институции во Градот и пошироко во Републиката. Спорт и рекреација Во Општината Карпош провејува спортски дух, спортска култура и долгогодишна традиција за спортување. На територијата на Општина Карпош се наоѓаат: 3 Спортски Сали, 1 затворен базен „Младост“, 20 Спортски игралишта и 34 детски игралишта.

Затворен базен „Младост“ Спортска сала „Борис Трајковски“

Во Општината постојат три фудбалски клуба ФК Алумина, ФК Локомотива и ФК Лепенец, а функционираат и клубови за карате и мал фудбал. Децата се организирани во школски лиги во кошарка, фудбал и одбојка. Поделени се во екипи и натпреварите ги одржуваат во училишните спортски сали. Природните услови и богатиот разновиден жив свет во Општината овозможуваат практикување на спортски лов и риболов кои се сметаат за традиционални спортови кои се пренесуваат од колено на колено.

3.1.6

Идентификација на проблеми

• Некомплетирана урбанистичка документација за населените места во Општината; • Скапа, долга и сложена процедура за измена и дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка планска документација; • Недоволни финансиски средства за реализација на главните инфраструктурни приоритетни проекти од област на водоснабдување и одведување на отпадни води, изградба на патишта и спортски објекти; • Неадекватни санитарно - хигиенски услови за живеење во руралните средини; • Недоизградена патна мрежа, водоснабдителна мрежа, мрежа на фекална и атмосферска канализација во руралните средини (посебно евидентирани во секторските делови); • Недоволна вклученост на мерките за заштита на целите и индикаторите за СОЖС за одредени донесени урбанистички планови во понатамошните постапки на проектно ниво (Студија за оцена на влијание на проектот врз животна средина, Елаборат за заштита на животна средина, ИСКЗ еколошка дозвола); • Недоволна екипираност во Општината во поглед на стручни лица за водење на постапката за СОЖС и следење на исполнување на мерките предложени во Извештаите за СОЖС 3.1.7

Препораки за решавање на клучните проблеми

Принципите во планирањето на одржлив урбан развој се базираат на избор и проценка на локацијата на населбите, идентификација на локалните и регионалните карактеристики и заштитата на животната средина при дефинирање на идниот економски развој на Општината. Препораките за решавање на клучните проблеми од областа на урбаниот развој се следните: • Зајакнување на капацитетите на одговорните во Општината за започнување и водење на постапката за Стратешка оценка на влијание врз животната средина при подготовка на урбанистичките планови (посебно со новите законски измени); • Подигнување на јавната свест за вклучување на јавноста и невладиниот сектор при подготовка на урбанистичките планови, посебно при јавниот увид на Извештајот за СОЖС за одреден плански документ и одржувањето на јавната расправа по истиот; • Набавка на опрема и софтверски алатки за водење на процесот на подготовка на урбанистичките планови и водење на процесот на вклучување на јавноста; • Докомплетирање на урбанистичко - планската документација и унапредување на планерските стандарди за сите населени места; • Доследна реализација на решенијата и насоките предложени во урбанистичките планови донесени користејќи го партиципативниот концепт;

• Подготовка на проектни карти за приоритетните инфраструктурни проекти и активно нивно промовирање и барање начини за нивна реализација (контакти со донатори, ИПА (IPA)4 фондови, фондови за регионален развој итн..); • Активно учество на Општина Карпош во подготовка и реализација на проекти на регионално ниво (Скопски плански регион) кои се однесуваат на урбан развој; • Обезбедување на финансиски средства и доизградба на локалните патишта, инфраструктурните мрежи околу руралните населби; • Обезбедување на финансиски средства и изградба на спортски и рекреативни центри и културни објекти; • Подготовка на план и обезбедување на средства за ревитализација на културно - историското наследство и негова промоција како важно обележје на регионот; • Обезбедување на финансиски средства за подобрување на услугите од областа на јавната чистота, паркови, пазари и паркинзи.

Instrument for Pre-accession Assistance-Instrument за претпристапна помош на ЕУ

3.2 Воздух Управувањето со квалитетот на воздухот преку контрола на емисиите претставува суштинска алатка во унапредувањето на квалитетот на животната средина. Главните економски сектори и човечки активности кои предизвикуваат загадување на воздухот во однос на изворот на загадување може да се поделат на: •

Стационарни извори (индустриските капацитети, енергетскиот сектор, јавните згради и комерцијалните објекти, земјоделството и шумарството како и создавањето и одлагањето на отпадот);

•

Мобилни извори (патниот транспорт и другите мобилни извори и погонски машини);

•

Фугитивни (дифузиони емисии од испарувања, истекувања и сл.)

Загадувањето на воздухот доаѓа како резултат на емисии на загадувачки материи од стационарните и мобилни извори преку одвивање на хемиско технолошките процеси, био - хемиските процеси и процесите на согорување на горивата. Дистрибуција на загадувачките материи во околината и појава на зголемување на нивната концентрација со тек на време во воздухот и влијанието на квалитетот на воздухот врз живиот свет се исто така важни чинители во одредувањето на состојбата на квалитетот на воздухот во Општината. При анализа на состојбата на квалитетот на воздухот во Општина Карпош земени се во предвид расположливите податоци за потрошувачката на енергија во индустријата, домаќинствата, јавните и комерцијални објекти, состојбата со сообраќајот, податоците од националната мрежа за следење на квалитетот на воздухот, влијанието врз човековото здравје и мерките што се превземаат за намалување на загадувањата. За жал, немаме конкретни податоци за секој од стопанските, комерцијалните и земјоделските капацитети во однос на тип и потрошувачка на енергија за да може попрецизно да ги пресметаме емисиите во воздухот. 3.2.1

Состојба на емисиите на загадувачки супстанции

Слика 21 Статистичка планска поделба на Македонија која е користена и при изработка на Катастарот

Во согласност со статистичката планска поделба на општините на 8 статистички територијални единици, Општина Карпош припаѓа на Скопскиот плански регион. Во Скопскиот плански регион припаѓаат и општините во Градот Скопје: Аеродром, Кисела Вода, Бутел, Гази Баба, Ѓорче Петров, Чаир, Центар, Сарај и Шуто Оризари, како и општините Зелениково, Арачиново, Илинден, Петровец, Сопиште, Студеничани и Чучер Сандево. При подготовка на Катастарот на загадувачи и загадувачки супстанции, за сите региони направени се пресметки на емисија на загадувачки супстанции од стационарни извори, од домашни ложишта на огревно дрво и од фугитивните емисии од испарувања на нафтени деривати од бензинските станици. Тоа се следните загадувачки супстанции релевантни за емисиите од сите извори на аерозагадување : SO2, CO, NOx, PM 10 и VOCs. Податоците за емисии од стационарни извори во Скопскиот регион во кој спаѓа и Општина Карпош се дадени во Табела 21. Табела 21 Емисија на загадувачки супстанции од стационарни извори и домашни ложишта на огревно дрво во Скопскиот регион

Емисија на загадувачки супстанции од стационарни извори Деловни субјекти (276) Домашни ложишта на огревно дрво

Загадувачка супстанција (т/год) SO2 6.441 8.593

CO 1.134 27.597

РМ10 524 797

NOx 3.262 281

Катастарот на загадувачи го дава пресекот на извори на загадување по извори и по загадувачки супстанци. Прегледот на емисии на загадувачки супстанции за град Скопје е прикажан во Табела 22. Табела 22 Преглед на емисија на загадувачки супстанции во периодот 2005 – 2008 година (во тони)

Загадувачка супстанца SO2

Година Енергетика Индустрија Транспорт Останато

Вкупно

2005

3.345

3.879

469

1.646

9.339

2006

3.089

3.487

462

1.271

8.309

2007

2.043

4.895

520

1.082

8.540

2008

1.553

4.157

558

861

7.129

Загадувачка супстанца NOx

PM10

Вкупно

Година Енергетика Индустрија Транспорт Останато

Вкупно

2005

785

974

2.945

2.374

7.078

2006

736

1.325

2.994

2.322

7.377

2007

635

1.380

3.486

2.181

7.682

2008

612

1.186

3.845

1.949

7.592

2005

570

8.265

16.650

15.310

40.795

2006

525

6.952

16.007

16.753

40.237

2007

426

9.177

17.835

14.420

41.858

2008

441

8.170

18.807

16.933

44.351

2005

342

3.065

725

4.132

2006

318

2.323

759

3.400

2007

206

3.537

677

4.420

2008

159

3.061

698

3.918

2005

5.042

16.183

20.064

20.055

61.344

2006

4.668

14.087

19.463

21.105

59.323

2007

3.310

18.989

21.841

18.360

62.500

2008

2.765

16.574

23.210

20.441

62.990

Извор:Државен завод за статистика (ЛЕАП за Град Скопје, 2011)

Од вредностите прикажани во Табела 22 може да се констатира дека дека во вкупната емисија на аерозагадувачки супстанции, доминантно место завзема емисијата на CO, која се движи од 66.5% во 2005 до 70.4% во 2008 година. Ова е резултат на емисијата во сообраќајот, пред се, поради примената на бензинот во патниот сообраќај, но и на перманентното зголемување на бројот на патнички автомобили. Потоа следува емисијата на NOx, која во целиот разгледуван период се движи од 11.5 до 12.5%. Основна причина за ова повторно е сообраќајот, поточно примената на дизел горивото во патничкиот, автобускиот и товарниот сообраќај, но не треба да се занемари и примената на ТНГ и бензинот во патничките возила. Емисијата на SO2 во целиот анализиран период бележи опаѓање, и тоа од 15.2% во 2005 година до 11.3% во 2008 година. Причината за ова е постојаното зголемување на користењето на природниот гас во енергетскиот сектор, индустријата и останатите потрошувачи. Емисијата на PM10 е променлива во зависност од примената на цврстите горива во индустријата, поточно од индустријата за производство, дистрибуција и нанесување на алсфалт, односно битумен (асфалтирање), како и на цементната индустрија поради декарбонизација на цементот. Просечното учество на PM10 во целиот разгледуван период се движи од 6 до 7%. На Графикот е прикажана вкупната емисија на загадувачки супстанции во воздухот, по сектори за разгледуваниот период 2005 – 2008 година.

SO2 NOx CO PM10 64,000 63,000 62,000 61,000 SO2 NOx CO PM10

60,000 59,000 58,000 57,000 2005

2006

2007

2008

График 1 Вкупна емисија на загадувачки супстанции во воздухот за период од 4 години

Многу е важно следењето на емисиите од стационарни и мобилни извори како и фугитивните емисии во секој статистички регион бидејќи и квалитетот на воздухот како резултат на емисиите на загадувачки материи исто така се мери во секој регион поединечно преку поставените мониторинг станици. Во периодот 2008-2009 Министерството за животна средина и просторно планирање изготви Катастар на загадувачи на воздухот и податоците за вкупни годишни емисии на загадувачки материи во Општина Карпош се дадени во Табела 23. Табела 23 Преглед на емисија на загадувачки супстанции во периодот 2008 – 2009 година (во тони) за Општина Карпош

Општина Карпош

Проток (Nm3/god)

SO2

CO2 t/god

NOx

485.977.250

1.430,36

9,15

95.413,90

277,82

12,38

Емисиите на сулфурен двооксид кои се создаваат во Општина Карпош преставуваат 1/5 од вкупните создадени емисии на сулфурен двооксид на ниво на Град Скопје што се должи на постоење на инсталација за производство на топлинска енергија (АД Топлификација - Скопје). Квалитетот на воздухот во Општина Карпош не може да се разгледува без да се земе во предвид аерозагадувањето на градот Скопје, неповолните метеоролошки појави во Скопската котлина: температурни инверзии (особено во зимски услови), слаба циркулација на воздухот и зголемен број на денови со магла во годината. 3.2.2

Емисија од стационарни извори

Сите деловни субјекти се обврзани со закон да вршат следење на емисиите кои ги испуштаат во воздухот, водата и почвата и извештаите од мониторингот треба да го доставуваат до Министерството за животна средина и просторно планирање каде се врши обработка на податоците и се планираат мерки за подобрувања на квалитетот на воздухот во регионот. Во Општина Карпош има индустриски, производствени и енергетски инсталации, како што се АД „Топлификација“ за производство на топлинска

енергија, една од инсталациите за која во минатиот период од страна на граѓаните имаше најмногу поплаки; АДГ АБ – Скопје за производство на бетон, агрегат и припрема на бетонско железо; Изолација Асфалтна база – градежништво, ДРОГА – производство на храна и пијалоци, фабрика Карпош, печатниците Графички центар Скопје, МПМ и Европа 92, Реплек АД Скопје, што значи општината има значителен удел во горенаведените вкупни годишни емисии за целиот Скопски регион.

Печатница „Графички центар“

Друштво за производство на бетон Бетоњерка

Непостоењето на дистрибутивен модел како се шират емисиите на загадувачките супстанции од оџаците на овие инсталации на територијата на Општината како и недоволната екипираност и обученост на локалните стручни служби да ги следат и анализираат добиените податоци се најголемите предизвици со кои треба да се соочи Општината во следниот период. Со новите законски измени во делот на издавање на мислење и согласност за одобрување на изградба на помали инсталации или деловни субјекти на ниво на Општината, локалната стручна служба ќе се соочи со водење на постапката за подготовка на Еколошки елаборати кои фирмите ќе треба да ги подготват пред да започнат со изградба на фабриката и за водење на постапката за издавање на ИСКЗ дозволи од Б тип. Познавањето на изворите на аерозагадувањето, дистрибутивните модели, влијанието на секоја загадувачка супстанција врз квалитетот на воздухот во Општината ќе бидат главните теми за обука и зајакнување на општинските капацитети. Дел од горе наведените инсталации имаат направено модернизација на своите капацитети (поставување на филтри, замена на бренери) и се во преговори со одделението за ИСКЗ дозволи во Министерството за животна средина и просторно планирање, за подготовка на нацрт дозвола за усогласување со оперативен план (Топлификација, АДГ АБ – Скопје, Фабрика Карпош) и истите се очекува да бидат подготвени во текот на оваа година. Во ИСКЗ дозволата ќе бидат ограничени емисиите на загадувачки супстанции во воздухот и другите медиуми. Табела 24 Капацитети на погонските објекти во АД Топлификација – Запад кои се во активна состојба за производство на топлина

Тип на котел Единечен капацитет во MW Година на производство

VSKM 20/1

АД Топлификација - Запад VSKM VSKM VSKM 20/2 50/3 50/4

23.260

58,150

1979

1988

BKG 100/1a

BKG 80/2

BKG 80/3

58,150

8.150

5.965

1988

1977

1968

1977

Од вкупно пресметаните емисии од загадувачки супстанции од домашните ложишта на огревно дрво во цела Македонија, во Скопскиот регион се емитираат вкупно околу една четвртина од вкупните емисии од овој тип што се должи на најголемиот број на жители во регионот и користењето на цврсти и течни горива за домаќинствата. Во моментот не располагаме со вкупниот број на жители во 66

Општината Карпош кои го користат овој вид на горива, но експертско мислење е дека Општината не отстапува од просекот во било која Скопска општина спрема бројот на жители и потрошувачка на гориво. Учество во вкупната емисија на загадувачки материи во воздухот, секако имаат и шесте бензинските станици на подрачјето на општината од кои се очекуваат емисии на лесно испарливи соединенија. Новите бензински станици, во прилог на намалување на емисијата на лесно испарливи соединенија имаат пиштоли за полнење на бензин со повторно враќање на испарливите соединенија во резервоарот.

Слика 22 Дел од бензинските пумпи во општина Карпош

3.2.3

Емисија од мобилни извори

При согорување на моторните горива во патниот сообраќај, возниот парк на индустриската, градежната и земјоделската механизација се ослободуваат емисии на СО2, СО, NОx, SО2, суспендирани честички - прашина, полициклични ароматични јаглеводороди, олово, стакленички гасови, диоксини, оксигенати и други лесно испарливи органски соединенија. Исто така важен податок и индикатор за емисиите од мобилни извори е разгранетата патна мрежа во Општината, категоријата на патиштата, оддалеченоста на Општината до автопат или меѓународен пат и фреквенција на возилата на тие патишта. Нивото на емисијата на овие супстанции зависи од видот на користените горива и нивниот квалитет, времето на работа на возилата, нивната старосна структура и квалитетот на техничкото одржување. Освен тоа, врз емисијата и концентрацијата на загадувачки материи во амбиентниот воздух од мобилните извори во општината влијание имаат и возилата од соседните општини, како и возилата кои престојуваат и транзитираат низ територијата на општината и климатските карактеристики на Скопската котлина. Во Скопје, како и во Општина Карпош јавниот транспорт се извршува со 241 автобус од ЈСП (1/4 поминуваат низ Карпош) и 110 автобуси на приватни превозници. Во 2011 година возниот парк на ЈСП беше дополнет со нови 20 автобуси, од кои 1 двоспратен, кои ќе допринесат во подобрување на јавниот транспорт и намалувањето на емисија на издувни гасови во воздухот. На подрачјето на Град Скопје од вкупно регистрираните воџила, 86 % отпаѓаат на приватните возила, потоа следат мопедите и товарните возила Низ општината, минува кракот на автопатот Е - 65 Скопје – Тетово, преку булеварот Партизански одреди, како и магистралниот пат М3 кон границата со Косово кон граничниот премин Блаце. Поради тоа, тешко е да се процени бројот на возила кои поминуваат низ општината Карпош, од кои голем дел транзитираат кон наведените сообраќајници, а најфреквентни се булеварите Илинденска, Партизански одреди и Октомвриска револуција.

Во прилог на намалување на емисиите во воздухот е реконструкцијата на булеварот Илинденска, во 2010 година, при што се чувствува подобар протек и избегнување на застои во сообраќајот. Расположливите податоци кои се користеа за анализа на емисии од мобилни извори за Општината Карпош и индикаторите кои треба да се следат се дадени во Табела 25. Просечната старост на возилата е 10 години.

Категорија

Мотоцикли

Патнички автомобили

Автобуси

Товарни возила

Специјални возила

Влечни возила

Трактори

Работни возила

Приклучни возила

Вкупно

Табела 25 Регистрирани патни моторни и приклучни возила во Скопје, за 2009 година

Бр.

3.804

121.880

862

5.277

6.382

1.434

271

1.744

141.689

Извор: Државен завод за статистика 2009 година

Бидејќи недостасува податок за потрошувачка на гориво по тип на регистрирани патни моторни возила, индиректен изворен податок ни претставува потрошувачката на деривати (бензин, дизел , течен нафтен гас) за 2008 година, прикажан во Табела 26. Табела 26 Потрошувачка на гориво за приватни и комерцијални возила на подрачјето на Град Скопје

Видови на горива

Потрошувачка (t) Приватни возила

Потрошувачк а (t) Мопеди и моторцикли 266,04

Потрошувачк а (t) Вкупно

37 155,85

Потрошувачк а (t) Теренски возила 695,20

Моторен бензин Дизел ТНГ

38 117,10

17 748,56 775,88

14 448,26 0

0 0

32 196,82 775,88

45 1

Извор: Акциски план за одржлив енергетски развој на Град Скопје 2011 година

Од вредностите во табелата се гледа дека уделот на возилата кои возат на бензин е 54%, на тие кои возат на дизел (евро дизел и био дизел) е 45% и 1% на гас. Многу важен податок е процентниот состав на возилата во Општината кои возат на бензин, дизел и гас. За жал владината одлука за дозвола на увоз на стари моторни возила со Еуро 1 и Еуро 2 стандарди (Еуро 5 и Еуро 6 се сегашни стандарди) го нарушува квалитетот на возила во урбаниот дел на Скопје, а особено во Општина Карпош.Сепак квалитетот на горивата во Македонија е во рамките на европските стандарди и се контролира во акредитирани лаборатории, така да мобилните извори не претставуваат опасност по нарушувањето на квалитетот на воздухот. Како една од мерките за регулација на сообраќајот е овозможување на добра проточност на улиците и т.н. зелен бран на улиците, што ќе биде предуслов за ублажување на штетните влијанија од издувните гасови на моторните возила. 3.2.4

Квалитет на амбиенталниот воздух

Следењето на квалитетот на воздухот како резултат на човековите активности во Република Македонија се врши од страна на неколку институции: ЈЗО Завод за здравствена заштита – Скопје, градските заводи за здравствена заштита во поголемите градови низ Македонија со истите мерења, Управата за хидро 68

метеоролошки работи која врши мерења на јаглерод диоксид и црн чад на неколку локации во Скопје и низ целата земја и Министерството за животна средина и просторно планирање кое управува со автоматската мониторинг мрежа. Пред неколку години е формирана Државна автоматска мониторинг мрежа која се состои од 15 мониторинг станици распределени низ цела Македонија. Мониторинг станиците следат еколошки и метеоролошки параметри: јаглерод моноксид CO (mg/m3), сулфур диоксид СО2 (µg/m3), озон О3(µg/m3), суспендирани честички со големина на честичките од 10 микрони PM10 (µg/m3), брзината и насоката на ветерот, температура, притисок, влажност на воздухот, глобална радијација и др. параметри. Одговорните лица во Македонскиот Информативен Центар за животна средина при Министерството за животна средина и просторно планирање ги следат, собираат и анализираат добиените податоци и информации од мониторинг станиците и подготвуваат извештаи за состојбата со квалитетот на воздухот и емисиите од различни извори. Во Општина Карпош до крајот на 2008 година, се следеше квалитетот на амбиенталниот воздух преку автоматската мониторинг станица, лоцирана во близина на спортската сала Партизан, каде загадувањето е главно од сообраќајот, затоплувањето по домовите и административните установи и од работата на АД Топлификација - Запад. Во моментот, преку твининг проектот на МЖСПП „Зајакнување на капацитетите на централно и локално ниво во управувањето со животната средина во областа на квалитетот на воздухот“, се прават напори за повторно поставување на мониторинг станица за воздух, заради континуиран мониторинг на квалитетот на воздухот во општина Карпош. Како предлог локација која ги задоволува условите за мерење на квалитетот на воздухот, предложена е микролокацијата во Урбана заедница Карпош 4, во дворот на ОУ „Петар Поп Арсов“ (прикажана на сликата подолу).

Слика 23 Мониторинг станица за следење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош

Во Табела 27 се дадени измерените вредности (минималната и максималната измерена во месецот) за сите месеци до декември 2008 год. за сулфур диоксид и јаглерод моноксид со фиксната мониторинг станица што беше поставена во Општина Карпош.

Табела 27 Опсег на минимални и максимални вредности (SO2 и CO) измерени на месечно ниво за 2008 год.

Месец

Јануари Февруари Март Април Мај Јуни Јули Август Септември Октомври Ноември Декември

Загадувачки супстанции SO2 (µm/m 3) CO (mg/m 3 ) Min - max. средно min - max. дневни осум дневни вредности часовни вредности измерени во месецот измерени во месецот 1,4 - 72,3 1,9 – 10,2 3,7 – 72,7 1,0 – 5,0 0,7– 53,9 1,3 – 3,3 1,1 – 27,0 2,1 – 4,1 2,8 – 14,9 3,1 – 7,6 2,5 – 10,1 3,4 – 5,0 1,7 – 8,4 4,1 – 5,1 3,0 – 10,6 1,4 – 5,8 0,9 – 10,7 1,4 – 2,6 3,0 – 21,5 2,4 – 4,7 6,9 – 42,7 0,1 – 5,2 / /

Извор: Фиксна мониторинг станица во Карпош, месечни извештаи за квалитет на воздух, МЖСПП 2008 год.

Најважен податок при анализата на вредностите на загадувачки супстанции во воздухот е всушност сознанието дали постои пречекорување на граничните едночасовни и дваесет и четири часовни вредности за заштита на човековото здравје и колку пати во текот на месецот и годишно овие вредности се надминати. Во однос на максимално дозволените концентрации на загадувачки супстанции, нивоата на CO и NO2 се под дозволените граници, концентрацијата на SO2, е надмината еднаш за едночасовна гранична вредност во текот на 2008 година, додека концентрацијата на суспендирани честички со големина до 10 микрометри, е надмината 145 пати за 24 часовна гранична вредност. Табела 28 Гранични вредности на загадувачки супстанции согласно националното законодавство и СЗО

Гранична вредност

ЅО2 μg/m3

NO2 μg/m3

РМ10 μg/m3

CO mg/m3

470

280

Гранична 24h вредност за заштита на човековото здравје

125

280

Колку пати е надмината 24h гранична вредност за 2008 год.

15 (осумчасовна вредност)

145

500

400

Гранична 1h вредност за заштита на човековото здравје Колку пати е надмината 1h гранична вредност во 2008 година

Праг на алармирање Колку пати е надминат прагот на алармирање во 2008 година

Генерална оценка е дека загадувањето на амбиентниот воздух е со тренд на опаѓање. Освен концентрациите на суспендираните честици (PM10), концентрациите 70

на останатите разгледувани загадувачки супстанци во амбиентниот воздух имаат тренд на опаѓање. Евидентна е потребата од следење на емисиите од различните извори на аерозагадување на целата територија на Општината, соработка со одговорните лица на надлежните институции кои се одговорни да вршат мониторинг на квалитетот на воздухот и да се предлагаат мерки за ублажување на влијанието од аерозагадување. 3.2.5

Енергетска ефикасност

Општина Карпош прва од единиците на локална самоуправа во Република Македонија, во согласност со Законот за енергетика 2007, донесе петгодишна "Програма за енергетска ефикасност 2008 - 2012". Како резултат на тоа Општина Карпош во 2009 година беше прогласена за енергетски најефикасна општина во Република Македонија. Со заштедената енергија претворена во намалена емисија на СО2, Општината дава скромен придонес во зачувување на планетата Земја од глобалната закана на ефектот на стаклена градина со неконтролираната емисија на СО2 во воздухот. Со Програмата Општината предвидува да реализира неколку активности: Замена на уличните светилки со штедливи, Замена на обичните светилки со штедливи во основните училишта на територија на Општина Карпош, Замена на системите за греење со геотермални пумпи во 20 објекти и реконструкција на фасадите во истите, како и Изградба на нова административна зграда за потребите на Општина Карпош енергетски ефикасна (во која ќе бидат вградени геотермални пумпи, фотоволтажни панели).

Слика 24 Дел од проектите за енергетска ефикасност во Општина Карпош

Општина Карпош од март 2011 година е потписник на Конвенцијата на Градоначалници на европски градови и општини /20/20/20, од што произлегоа обврските согласно Програмата за енергетска ефикасност и согласно ЛЕАП како глобална заштита на животната средина со намалување на потрошувачката на енергија и намалување на емисиите на СО2 во воздухот. Согласно Правилникот за енергетска ефикасност на градба, според кој секој нов објект и постоен (јавен / колективен) ќе бидат обврзани за декларирање на годишна потрошувачка на m2 во kWh енергија и да поседува т . н енергетска лична карта, што дополнително ќе допринесе за намалување на енергетските потреби и намалување на СО2. 3.2.6

Идентификација на проблемите

• Недостасуваат сеопфатни податоци - дата база за стопанските капацитети во Општината во поглед на потребата од добивање на Интегрирана дозвола за спречување и контрола од загадувањето (А и Б тип); • Недостаток на база на податоци на стопански објекти кои треба да подготват Елаборати за заштита на животната средина; 71

• Недостаток на податоци за фреквенција на движење на возила низ Општина Карпош и тип на возила со цел да се пресметаат емисиите од мобилни извори; • Нема податоци за фугитивни емисии (на пр. од испарување од бензиските пумпи лоцирани во општината); • Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи во воздух од стопанските објекти во Општина Карпош; • Недостаток на информација за дисперзијата на емисиите на загадувачките материи од испустите на стопанските објекти кон околината; • Непостоење на локална мрежа за следење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош; • Недоволни капацитети во Општината за следење, известување и преземање на мерки за унапредување на животната средина - емисиите во воздухот и квалитетот на воздухот на целото подрачје на Општината; • Недоволна вклученост на одговорни лица од локалната самоуправа во националните проекти поврзани со управување со квалитетот на воздухот; • Непостоење на акциони програми и национален план за намалување на емисиите на загадувачки материи и унапредување на квалитетот на воздухот; • Непостоење на воспоставен систем на информирање на граѓаните за состојбите со животната средина - квалитетот на воздухот во Општина Карпош; • Недостаток на воспоставен систем за проценка на влијанието на атмосферските загадувања врз здравјето на луѓето и следење на трендови на хронични и акутни заболувања од аерозагадувањето. 3.2.7

Препораки за решавање на клучните проблеми

Клучните проблеми поврзани со аерозагадувањето се повеќе од институционална природа со цел да се воспостави систем на следење на емисиите на загадувачки материи од стационарни, мобилни и фугитивни извори, следење на квалитетот на воздухот и одржување на истиот во граници под максимално дозволените преку планирање и преземање на соодветни мерки. Клучните елементи за воспоставување на ваков институционален систем се: • Потреба од специјализирана стручна служба - тим за животна средина во Општината; • Потреба од техничка помош - обуки на вработените во тимот за животна средина; • Креирање на бази со податоци за стационарните извори на загадувачки материи со детални податоци како на пр. тип на индустрија, потрошувачка на енергија, тип на гориво, капацитет на производство, обем на производи итн..; • Креирање на база со податоци за мобилните извори на загадувачки материи со податоци за регистрирани возила, тип на возило, поминати километри пат, старост на возилата, квалитет и тип на гориво кое го користат и др.;

• Воспоставување на систем за следење на емисиите од стационарни и мобилни извори; • Воспоставување на локална мрежа од мерни станици за мерење и следење на загадувањето и доставување на податоците до Министерството за животна средина и просторно планирање; • Координација на активностите со владините институции при дефинирањето на зони и агломерации и подготовката на акциони програми и национален план за унапредување на квалитетот на воздухот; • Воспоставување на форми на комуникација со сите заинтересирани страни (владините институции, консултантските фирми, невладините организации, академските институции и стопанските/индустриските инсталации) за да се биде во тек со новините во системите за управување со квалитетот на воздухот; • Промовирање на концептите за почисто производство, најдобри достапни техники во производниот процес, воведување на системите за управување со животната средина и меѓународните стандарди во производните капацитети; • Воспоставување на процедура и начини на доставување на информации за квалитетот на воздухот до јавноста; • Тесна соработка со здравствените работници и докторите по медицина на трудот околу идентификација на здравствениот ризик од можното аерозагадување. 3.2.8

Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето

Меѓусебната поврзаност на здравјето на луѓето и животната средина со квалитетот на воздухот, водата за пиење, почвата и храната е многу комплексна и тешко може да се идентификува. Потребни се долготрајни следења, испитувања на состојбите, бази на податоци со веќе испитани ризици на одредени загадувачки супстанции врз здравјето на луѓето за да може да се направи корелација меѓу хроничните и акутните болести со нарушување на рамнотежата во животната средина. Според Националниот здравствено - еколошки акционен план од 1999 год. во одредени населби постои регистрирана корелација помеѓу загадувањето на воздухот и здравјето на луѓето како резултат на дваесетгодишни следења на состојбите. Општината Карпош не е евидентирана како една од општините каде има здравствен ризик од загадувањето на воздухот. Генерално, проблемот со загаденоста на воздухот е поакутен во зимскиот период кога концентрациите на црн чад – суспендирани честички и СО2 директно влијаат врз циркулаторниот и респираторен систем на луѓето. Возрасните постари лица и малите деца се поподложни на хронични респираторни здравствени проблеми во високо индустријализираните градови во кои постои и сообраќаен метеж. Здравствените работници во Општината Карпош немаат сознанија за подолготрајни испитувања за влијанието на загадениот воздух врз здравјето на населението, но заклучок на докторите со подолго работно искуство е дека нема регистрирано случаи на заболени како резултат на штетни материи во воздухот.

3.3 Бучава Како резултат на технолошкиот развој бучавата зазема значајно место во низата на негативни последици врз животната средина. Најчест причинител на бучавата се сообраќајните средства, машините во производствените погони и во поново време експанзијата на угостителски објекти во рамки на станбени единици. Законот за заштита од бучава (Сл. Весник на РМ бр. 79/2007, измени 124/2010) ги одредува граничните вредности за различни подрачја, кои се ингеренциите на извршната и локалната власт, како и казнените одредби во случај на пречекорување на максимално дозволените вредности. Подрачјата се дефинирани со степенот на заштита од бучава и од видот на активностите и осетливоста на населението кое престојува во нив и се групирани во IV степени и сите четити подрачја се застапени во Општината (здравствени установи, домување, училишта, индустриски зони, транспортни коридори и сл.). Со новата законска регулатива за бучава воспоставени се нови гранични вредности за основните индикатори за бучавата во животната средина за различните подрачја (дадени во Табела 29). Табела 29 Нивоа на бучава на подрачја одредени според степенот на заштита

Подрачје одредено според степенот на заштита од бучава

Ниво на бучава (dB)

Lд 50 55 60 70

Подрачје од прв степен Подрачје од втор степен Подрачје од трет степен Подрачје од четврти степен Lд - ден (период од 7 до 19 часот) Lв – вечер (период од 19 до 23 часот) Lн – ноќ (период од 23 до 7 часот)

Lв 50 55 60 70

Lн 40 45 55 60

Подрачје од I степен на заштита од бучава, е подрачје наменето за туризам и рекреација, подрачје во близина на здравствени установи за лекување, како и национални паркови или природни резервати. Подрачје од II степен на заштита од бучава, е подрачје наменето за престој, станбен реон, во околина на објекти за воспитна и образовна дејност, објекти за сместување на деца и стари лица и примарна здравствена заштита, игралишта и јавни паркови. Подрачје од III степен на заштита од бучава, е подрачје каде е дозволен зафат во околината, односно трговско – деловно подрачје – станбено подрачје, кое истовремено е наменето за престој, има заштитени простории, занаетчиски и слични дејности на производство (мешано подрачје), подрачје наменето за земјоделска дејност и јавни центри, каде се вршат управни, трговски, услужни или угостителски дејности. Подрачје од IV степен на заштита од бучава, е подрачје каде се дозволени зафати во околината кои може да предизвикаат пречење со бучава, подрачје без станови, наменето за индустриски, занаетчиски или други производни дејности, транспортни дејности, за складирање, сервисни или комунални дејности кои создаваат поголема бучава.

Табела 30 Гранични вредности за ниво на бучава во простории каде престојуваат луѓе

Видови на простории

Ниво на бучава изразено во dB Lд

Lн

Болничка соба, единици за интензивна нега, операциони сали

Простории во станбени објекти, простории за одмор на деца, спални соби во домови за стари лица и пензионери, хотелски соби

Ординации во здравствени установи, сали за конференции, киносали, театарски и концертни сали

Училници, читални, амфитеатри, предавални, простории за научноистражувачка работа

Работни простории во административни згради, канцеларии

Фоаје на театри и кина, фризерски и козметички салони, ресторани, слаткарници

Извор: Сл.весник на РМ 147/08

На државно ниво, надлежни за мерење на нивото на бучава се Министерството за животна средина и просторно планирање и Институтот за јавно здравје со својата мрежа на регионални заводи. Последните мерења кои се на располагање се од 2005 год. и зборуваат дека бучавата во градот Скопје предизвикана од сообраќајот на сите мерни места ги надминува МДК вредностите (Нивото на бучава од 80-92 dB е означено со црвена боја на долунаведената слика). Исто така и во Општина Карпош, особено Бул. Партизански одреди, Бул. Илинденска и ул. Теодосиј Гологанов, покажуваат исти надминати вредности на концентрации поради се поголемиот сообраќај. Во трговските центри кои се во непосредно опкружување на објекти за домување речиси редовно, особено во вечерните часови бучавата ја надминува дозволената концентрација.

3.3.1

Идентификација на проблеми – бучава • Недоволен број на мерни места за следење на бучавата; • Недостаток на континуирани мерења на нивото на бучава во Општина Карпош; • Континуирано зголемување на вредностите на бучавата предизвикана од интензивниот сообраќај; • Нередовно следење од страна на општинските инспектори на бучавата во трговските центри (ресторани, кафулиња)

3.3.2

Препораки за решавање на клучните проблеми

За заштита од бучава, како важен елемент за заштита на животната средина и здравјето на човекот, треба да се превземат превентивни мерки за следење а состојбата и превземање на мерки и тоа: • Воспоставување на план за следење на бучавата од страна на Институтот за јавно здравје - Скопје; • Воспоставување на систем на инспекција на пречекорувањата на нивоата на бучава од страна на угостителските објекти и индустриските капацитети 3.3.3

Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето

Бучавата предизвикува директно нарушување на мирот, здравјето и работоспособноста на граѓаните. Континуирано изложување на зголемена бучава доведува до појава на нервози и немирен сон, зголемување на крвниот притисок, нарушување на центарот за рамнотежа и во екстремни случаи губење на слухот. Не постојат официјални податоци за поврзаноста на појава на различни болести како резултат на изложеност на зголемено ниво на бучава во Општината Карпош.

3.4 ВОДИ И КВАЛИТЕТ НА ВОДИТЕ

Водните ресурси на подрачјето во Скопската котлина, припаѓаат на Вардарскиот слив кој има површина од 22.290 km2, односно реката Вардар чија должина изнесува 301 km, реката Треска 130 km и реката Лепенец со 65 km. Низ подрачјето на Скопје, реката Вардар поминува со една десетина од нејзината вкупна должина.

река Вардар река Серава река Лепенец Табела 31 Основни податоци за р.Вардар Хидролошка станица

Скопје – Железен мост

Мерна единица

Река Вардар Код на станицата

63050

Координати

N 41º 59' 41" / E 21º 26' 50"

Надморска височина

239.55

м.н.в.

Површина на сливот А

4,650.0

Средни врнежи: Po

788

Средно годишен проток Qsr

57.7

m /s

Среден повеќе год. модул на отекување Mo

12.40

l/s/km

Минимален проток (1990) Qsmin

22.7

m3/s

Максимален проток (1963) Qsmax

122.9

m3/s

Волумен Wo

1,820,086,378.0

Модулен коефициент. Cm

10.497

Извор: Студија за управување со отпадни води

Податоците од УХМР за локациите на мерните станици каде се вршат мерења на протоците и нивоата на водата во периодот 1991 -2005 се дадени на Слика 25.

Слика 25 Мерни точки на протокот и на р.Вардар и минимални протоци

На Слика 25 и Слика 26 се дадени вкупните влијанија на протокот на реката Вардар низ Скопје, вклучувајќи ги и реките Серава и Маркова река, заедно со атмосферските води и канализационите испусти на засебни мерни места.

Flow Rate at Vlae (m3/sec)

250 1991 1994 2001 2004

200

1992 1997 2002 2005

1993 2000 2003 Average

150 100 50 0 Jan

Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec

Слика 26 Регистрирани вредности на протокот (мерно место Влае) горен тек

Flow Rate at Skopje (m3/sec)

250 200 150

1991 1994 1997 2000 2003 Average

1992 1995 1998 2001 2004

Jul

Sep

1993 1996 1999 2002 2005

100 50 0 Jan

Feb

Mar

Apr

May

Jun

Aug

Oct

Nov

Dec

Слика 27 Регистрирани вредности на протокот (мерно место Железен Мост)

Податоците за протоците на реката Вардар и нејзините притоки се дадени во Табела 32. Табела 32 Протоци во река Вардар и нејзините притоки

Q max (95-дневен) проток (m3/s)

Река Вардар Влае Скопје 47.4 59.7

Qsr (185- дневен) проток (m /s)

30.0

39.2

5.6

Q min (275- дневен) проток (m /s)

19.6

25.7

2.5

Проток (m3/s) 3

Река Лепенец 10.3

Сушен период (355- дневен) проток (m3/s)

12.1

15.1

0.9

Извор: Студија за управување со отпадни води

3.4.1

Квалитет на површинските и подземни води

Низ територијата на Општина Карпош поминуваат реките Вардар, Серава и Лепенец. Општината лежи и на подземни води на длабочина 4 m, кои служат како алтернативен извор во случај на хаварија на изворот Рашче. Истите, според својот квалитет одговараат на I и II класа. Анализите на физичко – хемиските параметри и присуство на тешки метали за 2009 – 2010, како дел од Програмите за мониторинг на површински и подземни води донесени од Советот на Град Скопје, покажуваат отстапувања од пропишаните стандарди за квалитет. На устието на реката Вардар кај Лепенец, се наоѓаат три бунари со голема издашност кои се користат периодично. Квалитетот на водата во река Вардар го следат неколку институции и тоа: ЈП Водовод и канализација - Скопје, Центар за јавно здравје – ЦЈЗ и Управа за Хидро Метеоролошки Работи – УХМР. Табела 33 Локација и број на собрани примероци за мониторинг на р.Вардар

Институција Водовод ЦЈЗ УХМР

Река Вардар Локација 5

Река Лепенец Локација 1

Период 2003/4 - 2007/10

2003/4 - 2007/10

1 (Таор)

2003/4 - 2007/10

Собрани податоци Вкупен бр. на примероци 36 36

Извор: Студија за управување со отпадни води

Слика 28 Локации за следење на квалитетот на вода р. Вардар и квалитетот на комуналните отпадни води

Податоците од Центарот за Јавно Здравје и ЈП Водовод и канализација, укажуваат дека квалитетот на водата во реките Вардар и Лепенец одговара на класа II. Средните вредности на штетни супстанции во реките Вардар и Лепенец добиени од мерните места се дадени во Табела 34. Табела 34 Средни вредности за штетни и опасни супстанци во р.Вардар и притоките

Река Вардар

Алуминиум Кадмиум μg/l

μg/l

Хром 6+ μg/l

Вкупен хром μg/l

Цијанид

Бакар

μg/l

Влае мост

43.40

0.01

9.17

5.68

1.12

1.43

Лепенец

125.51

0.02

9.34

3.73

2.44

1.89

Феноли

Железо

Олово

Цинк

Влае мост

μg/l 0.000

μg/l 33.10

μg/l 3.71

μg/l 5.86

Азотни нитрати μg/l 1006.7

Азотни нитрити μg/l 26.3

Лепенец

0.680

88.53

4.24

11.45

1375.9

41.9

Река Вардар

Добиените Вредности одговараат на квалитет на вода од класа III - IV, додека вредностите од микробиолошките испитувања одговараат на II и III класа. При анализа на квалитетот на водата во однос на класите на кои припаѓа, може да се заклучи дека кај мерното место Злокуќани 75 % од анализите отпаѓаат на оние кои покажуваат III класа на квалитет на реката Лепенец. Зголемен сапробен индекс има кај сите водотеци во месеците јули, август, октомври и ноември, кој претставува најкритичен период од годината за квалитетот на водите, особено оние кои се на граница од умерено загадени до загадени води. Реката Серава извира од Скопска Црна Гора и поминува низ Радишани, Кучевишка Бара, Бутел 1, Циглана и преку Римскиот аквадукт и Момин Поток се влева во Вардар. Квалитетот на водата во реката Серава има варијабилен карактер преку целата година, поради речиси постојаното присуство на градежен шут, отпад од домаќинства што е особено изразено во летниот период. 3.4.2

Водоснабдување

Во зависност од карактерот на населеното место и неговата местоположба постојат повеќе начини на водоснабдување: градски водоводен систем (урбани средини) и локални водоводи во руралните средини (бунари, каптирани извори, пумпи). Населението на Град Скопје со вода за пиење се снабдува од изворот Рашче (две каптажи со средно годишен капацитет од 4,15 m3/s) и бунарското подрачје Нерези – Лепенец (прикажани во Табела 35 и Табела 36). Табела 35 Извори на вода, каптажи, пумпни станици и бунарски подрачја

Локација

Инсталиран капацитет (m3 / s)

Рашче 1 (Кондово – Рашче 2) Рашче 2 (Кондово – Рашче 1) Ø -600 (Железарски мост) Б.П.Нерези Б.П.Лепенец ВКУПНО

4.00 2.00 1.2 0.76 0.69 8.65

Експлоатиран капацитет (m3 / s) 2.00 – 4.00 1.00 1.2 0.57 0.69 5.46 – 7.46

Извор: ЈП Водовод и канализација

Табела 36 Резервоари за вода од кои се снабдуваат жителите на Општина Карпош

Локација

Капацитет (m 3)

Број на комори

Вкупно капацитет (m 3)

Рашче 2 Водно Жданец Вкупно

2.500 1.250 150 3.900

2 2 2

5.000 2.500 300 7.800

Извор: ЈП Водовод и канализација

Водоводната инфраструктура има капацитет да ја обезбеди неопходната количина на вода по глава на жител. Општината Карпош е целосно покриена со изворска вода од градскиот водовод. Исто така во Општината има и 5 бунари, од кои 2 се во Нерези, 3 кај река Лепенец. Овие бунари во летниот период го снабдуваат градот Скопје со 30 % вода за пиење. Вкупно произведена количина на вода за 2009 година изнесува 94.419.410 m3 за подрачјето на град Скопје. График 2 Производство на вода за период јануари - декември 2009 год

Извор: ЈП Водовод и канализација

Табела 37 Производство на вода во последните пет години од изворот Рашче

Година 2005 2006 2007 2008 2009

Количество (m3) 97.804.551 98.800.832 97.515.677 95.618.935 94.419.410

Извор: ЈП Водовод и канализација

ЈП "Водовод и канализација" е претпријатие кое управува со градската водоводна мрежа, која според материјалот е изградена од: лиено-железни цевки со 67,61 %, салонитни цевки 11,17 %, челични цевки со 4,86 %, пластични цевки со 3,63 % и поцинкувани цевки со 12,73 % од вкупната должина. Поради староста на водоводната мрежа и пред се нејзиниот материјал (азбест) неминовно се наметнува потребата од реконструкција на истата со одредена динамика на годишно ниво. Табела 38 Должина на водоводната мрежа во Општина Карпош по профили Профил ф (mm)

Должина

Профил ф (mm)

Должина

1350

300

3500

28500

350

3800

(m)

100

30500

400

9500

125

4850

500

1400

150

13500

600

1700

200

8500

700

600

250

1700

1400

3000

1600

3800

Вкупно 128350 Извор: ЈП Водовод и канализација

Во рамките на ЈП "Водовод и канализација" функционираат следните работни единици: сектор Водовод – Реон Карпош (пунктови Тафталиџе и Козле) и сектор Канализација – Реон Карпош (3 пункта). Вкупната потрошувачка на вода од градскиот водоснабдителен систем изнесува 87.032.828 m3 или 516 л/ден/жител. Во моментов не се води евиденција на потрошена вода по населени места, карактер на корисници, потрошувачка на вода за индустрија. Проблем се новите градби кои ја зголемуваат потребата и злоупотребите на водата од јавниот водоснабдителен систем. Секако дел од потрошувачката претставуваат и загубите на вода, кои се јавуваат по повеќе основи: диви приклучоци, технички загуби, загуби во системот, сопствена потрошувачка и јавна потрошувачка. Количината на потрошена вода за Општина Карпош по години е дадена во Табела 39. Табела 39 Потрошувачка на вода за пиење во Општина Карпош

Населено место

2008

2009

2010

Општина Карпош

474.258 m 3

468.827 m 3

564.847 m 3

Извор: ЈП Водовод и канализација" – Скопје

3.4.3

Квалитет на водата за пиење и наводнување

Исправноста на водата за пиење од градскиот водовод ја следат ЈЗУ Институт за јавно здравје и Завод за здравствена заштита – Скопје. Континуиран мониторинг и оценка на санитарно - хигиенската состојба на водоснабдувањето на населението, на објектите за водоснабдување и безбедноста на водата за пиење, се врши во согласност со годишна Програма за превентивна здравствена заштита во Република Македонија. Се земаат примероци на вода од различни објекти (бушени бунари, каптиран извор, локален водовод) и се испитуваат во однос на физички, физичко хемиски, хемиски и микробиолошки параметри на квалитетот на водата. Добиените резултати укажуваат дека водата за пиење на подрачјето на град Скопје има здравствена исправност. На 50 мерни места се вршат испитувањата вклучувајќи ги и изворите Рашче 1 и 2, бунарското подрачје на Нерези и Лепенец.

На територијата на Општина Карпош има три мерни места: Козле, бунарското подрачје Нерези и Лепенец. Во Табела 40 е даден приказ на мерните места во Општина Карпош и тип на анализа кој е извршен од страна на ЈЗУ Институт за јавно здравје. Табела 40 Приказ на мерни места на територија на Општина Карпош

МЕРНО МЕСТО 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Водоводна мрежа нас. Козле Водоводна мрежа нас. Козле Бунарско подрачје Нерези Водоводна мрежа нас. Козле Водоводна мрежа нас. Козле Водоводна мрежа нас. Козле Водоводна мрежа нас. Козле Бунарско подрачје Нерези Бунарско подрачје Нерези Бушен бунар Лепенец 3 Водоводна мрежа нас. Козле Водоводна мрежа нас. Козле Водоводна мрежа нас. Козле Водоводна мрежа нас. Козле Бунарско подрачје Нерези Бунарско подрачје Нерези Бунарско подрачје Нерези

ДАТУМ НА ЗЕМАЊЕ 02.09.2008 04.11.2008 07.10.2008 03.02.2009 05.05.2009 05.08.2009 03.11.2009 03.02.2009 05.05.2009 26.10.2009 04.05.2010 06.07.2010 22.07.2010 10.08.2010 12.01.2010 07.04.2010 04.05.2010

ТИП НА АНАЛИЗА 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42 44,45,46 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42 41,42

Извор: ЈЗУ Институт за јавно здравје на РМ *41 – микробиолошка анализа *42 – основна физичко – хемиска анализа *44 – периодична физичко – хемиска анализа *45 – анализа на резидуи на пестициди *46 – радиолошка анализа

Добиените податоци укажуваат дека сите примероци на вода за пиење се исправни, со исклучок на примерокот под реден број 12 кој бил неисправен во однос на содржината на железо во водата за пиење. Важно е да се напомене дека на р. Лепенец кај мерното место Злокуќани, постои скоро перманентно висок степен на загадување и средната вредност на сапробниот индекс на ова место е највисока. Покрај снабдувањето со вода и одржување на водоснабдителниот систем, една од обврските на ЈП "Водовод и канализација" со закон утврдена е и следењето и контрола на квалитетот на водите. За таа цел во рамките на претпријатието, постои Центар за санитарна контрола и надзор, кој своите редовни активности ги извршува во соодветни лаборатории и тоа: хемиска лабораторија – питки води, хемиска лабораторија – отпадни води, микробиолошка лабораторија – питки и отпадни води и санитарно хигиенска контрола преку Службата за санитарна контрола. Во Табела 41, Табела 42 и Табела 43, се дадени резултатите од испитувањата извршени од страна на Центарот за санитарна контрола при ЈП "Водовод и канализација" во однос на Правилникот за безбедност на водата за пиење (Службен Лист бр. 46/08), на реката Вардар кај мостот ОН и примерок од вода од водоснабдителниот систем. Извршените микробиолошки и физичко хемиски анализи даваат резултати кои укажуваат дека земените мостри одговараат на Правилникот за безбедност на водата

за пиење и Уредбата за класификација на водите (Сл. весник бр.18/1999), односно ниедна од добиените вредности не ги надминува максимално дозволените граници. Табела 41 Резултати од испитувања за здравствена исправност на водата за пиење од водоснабдителен систем – мерно место Центар и река Вардар мост (ОН)

Параметри МИКРОБИЛОШКА АНАЛИЗА Најверојатен број колиформни бактерии (бр. бактерии/100 ml) Колиформни бактерии од фекално потекло (бр. бактерии/100 ml) Вкупен број на аеробни мезофилни бактерии (бр. на бактерии/ ml) Стрептококи од фекално потекло (бр. бактерии/100 ml) Вкупен број на аеробни психрофили (бр. на бактерии/ ml) Pseudomonas aeruginosa (бр. бактерии/100 ml)

Површинска вода – река Вардар (мост ОН)

24.000

24.000 6.100 24.000 17.000 24.000

Табела 42 Резултати од физичко хемиска анализа за здравствената исправност на водата за пиење од водоснабдителен систем – мерно место Центар и река Вардар мост (ОН)

ФИЗИЧКО ХЕМИСКА АНАЛИЗА Физички параметри Температура (0C) Миризба Вкус Заматеност (NTU) Физичко - хемиски показатели pH Редокс потенцијал ( mV) Таложени материи за 30 ' (ml/l) Суспендиран материјал ( mg/l) Сув филтриран остаток на 1050С ( mg/l) Сув остаток 105 0 С ( mg/l) Растворен кислород (mg/l) ХПК (перманганат) (mg/l) БПК за 5 дена (mg/l) Заситеност со кислород (%)

Метода

USA EPA –Method ASTM D 1292 – 8 ASTM D 1899 – 0 ASTM D 1293 – 9 ASTM D 1293 – 9

Вода за пиење мерно место Центар

Површинска вода – река Вардар (мост Обединети Нации)

12.200 нема нема 0.1100

4.700

7.3

7.2 286.000 0.100 0 133.000

330.000

133.000 11.900 6.000 2.000 94.000

USA EPA - Method USA EPA - Method ASTM D 888 - 03 MKS EN ISO8467 USA EPA –Method ASTM D 1125 - 95

2.2000

ФИЗИЧКО ХЕМИСКА АНАЛИЗА

Вода за пиење мерно место Центар 528.000

Метода

Електролитска спроводливост ASTM D 1125 - 95 (μs/cm) Вкупна тврдина (0 DH) US EPA – Method

Површинска вода – река Вардар (мост Обединети Нации) 185.000

17.1200

Извор:ЈП Водовод и канализација – Центар за санитарна контрола

Вкупен (mg/l)

азот

Хлориди (mg/l) Сулфати ( mg/l)

Вода за пиење мерно место Центар

Нитрати (mg/l)

Метода

Нитрити (mg/l)

Параметри

Амонијак (mg/l)

ASTM D 512 – 89 ASTM D 1426 - 0 USA EPA – Method USA EPA Method USA EPA Method ASTM D 512 – 89 ASTM 516 - 02 USA EPA Method ASTM D 859 - 00

Површинск а вода – река Вардар (мост ОН)

Хлориди (mg/l)

Вода за пиење мерно место Центар

Параметри

Метода

Табела 43 Резултати од хемиската анализа за здравствената исправност на водата за пиење од водоснабдителен систем – мерно место Центар и река Вардар мост (ОН)

8.000

Калиум (mg/l) Вкупен азот (mg/l) Хром (вкупен) (mg/l) Феноли (mg/l)

ASTM D 4192 - 0 USA EPA Method ASTM D 1687 - 0

0.930

USA EPA Мethod

0.070

Бакар (mg/l)

ASTM D 1688 - 02

8.000

Цинк (mg/l)

0.380

0.070

7.100

5.000

8.260

Резидуален хлор (mg/l) Сулфиди (mg/l) 0 Резидуален хлор – терен (mg/l) Силикати (mg/l) 10.000 Вкупен органски јаглерод (mg/l) Хидро ASTM D 373.960 Вкупен карбонати (mg/l) 1886 - 03 неоргански јаглерод (mg/l) Манган (mg/l) ASTM D 0 Вкупен 858 – 02 јаглерод (mg/l ) Железо (mg/l) ASTM D 0.010 Магнезиум 1068 - 0 (mg/l) Калциум (mg/l) ASTM D 83.050 Натриум 511 - 03 (mg/l) Извор:ЈП Водовод и канализација – Центар за санитарна контрола 8.480

10.000

0 0.040

0 USA EPA Method USA EPA Method

0.300

ASTM D 5904 - 02

1.020

ASTM D 5904 – 02

83.580

ASTM 5904 -02

90.170

ASTM D 511 - 03 ASTM D 4191 - 03

16.800

0.300

6.490

Површинските води кои се користат за наводнување на земјоделските површини (542 ha од кои 486,15 ha за производство) се загадени многу често од индустриските капацитети (пр. со тешки метали), кои на ниво на Општина Карпош се однесуваат на р.Вардар и р.Лепенец. Дополнителни анализи треба да се направат за да се претстави вистинската состојба со материите кои ги загадуваат водите, како 85

и количината со која процентуално учествуваат. Во регионите каде интензивно се употребуваат вештачки ѓубрива и хемикалии за заштита на растенијата се забележува загадување на почвата и на подземните води, но не постои систематски мониторинг и не се вршат анализи. 3.4.4

Фекална и атмосферска канализација третман на отпадни води

Канализационата мрежа во урбаните делови од Град Скопје е со 90% покриеност, а во руралните средини има различна процентуална застапеност бидејќи жителите најчесто користат септички јами или вршат директно испуштање на отпадните води. Вкупната должина на каналската мрежа изнесува 845.613 km на територијата на градот Скопје, а од тоа: фекална каналска мрежа 614.668 km и атмосферска каналска мрежа 230.945 km. Големиот број на испусти на реката Вардар, се резултат на недовршената колекторска мрежа, како и 45 % изграденост на атмосферска мрежа од планираната, што придонесува да се употребува како фекална. Вкупната количина на отпадна вода што се испушта во градскиот фекален канализационен систем изнесува 33.234.043 m3/год. (од домаќинствата – 20.064.396 m3/ год. од стопанските објекти – 13.169.647 m3/год.) или просечно од градскиот фекален канализационен систем во р. Вардар се исфрла 1,06 m3/год. Се проценува дека количеството на отпадна вода од септички јами и директни испусти изнесува 5.034.259 m 3 /год. На ниво на Општина Карпош постои канализациона мрежа за отпадни води со 99 % покриеност (освен во населбите Средно Нерези и Жданец поради малата ширина на улиците) во вкупна должина од околу 99.600m и канализациона мрежа за атмосферски води во вкупна должина од 46.040 m, прикажани во Табела 44 и Табела 45. Табела 44 Должина на фекална канализација по профили

Профил ф (mm) 150 200 250 300 350 400 450

Должина (m) 4.580 30.000 17.000 25.500 1.350 3.600 360

Вкупно 99.600

Профил ф (mm) 500 600 600/1.100 700 800/1.400 900 1.000 1.075

Должина (m) 6.800 1.500 2.210 720 2.280 1.220 2.160 320

Извор: ЈП Водовод и канализација

Табела 45 Должина на атмосферска канализација по профили Профил ф (mm)

Должина (m)

Профил ф (mm)

Должина (m)

250

1.600

900

2.200

300

9.000

1.000

2.300

350

1.000

1.200

800

Профил ф (mm)

Должина (m)

Профил ф (mm)

Должина (m)

400

7.400

1.400

600

450

220

1.700/700

400

500

7.000

1.800/1200

750

600

3.000

1.900/1187

650

700

2.500

2.000

1.200

800

4.800

2.400/1.500

620

Вкупно 46.040 Извор: ЈП Водовод и канализација

На подрачјето на Општина Карпош, се изградени само 45 % од предвидената атмосферска канализација. Целосно покриени со атмосферска канализација се урбаните заедници Карпош III и Карпош IV, додека останатите урбани заедници делумно се покриени, освен урбаните заедници Злокуќани и Бардовци кои воопшто не се покриени со атмосферска канализација ( Табела 46). Табела 46 Покриеност со атмосферска канализација

Ред. бр.

Урбана заедница

Покриеност со атмосферска канализација во %

Карпош 1

Карпош 2

Карпош 3

100

Карпош 4

100

Владо Тасевски

Тафталиџе 1

Тафталиџе 2

Влае 1

Влае 2

Кузман Јосифовски Питу

Пецо Божиновски Кочо

Нерези

Злокуќани

Бардовци

Атмосферските води, преку атмосферската мрежа се испуштаат низ 30 испусти директно во отворените канали Тафталиџе, Серава и во реките Вардар и Лепенец. 87

Отпадните води варираат по својот квалитет во зависност од нивното потекло и зоната која ја опфаќаат, како и поради неоформениот колекторски систем за отпадни води, поради што ги даваат вообичаените состојби за ваков тип примероци. Мерните места за мониторинг на отпадните води се фекалните испусти во реципиентот, реката Вардар. Резултатите покажуваат перманентно присуство на фекални бактерии без разлика на годишното време и мерното место. 3.4.5

Третман на урбани отпадни води

На територијата на Општина Карпош функционираат две пречистителни станици, од кои едната е лоцирана во Горно Нерези, на пат кон црквата Св. Пантелејмон. Истата е од аеробен тип, со капацитет за 1000 жители/150 m 3 на ден комунални отпадни води. Пречистителната станица е конструирана согласно барањата на ЕУ Директивата за урбани отпадни води (ЕУ Директива 91/271/ЕЕЦ) за квалитет на ефлуентот кој се испушта по пречистувањето. За нејзино одржување е надлежна Општината Карпош. Другата се наоѓа на кејот на реката Вардар, во Влае 1 и е во надлежност на Град Скопје, а за нејзино одржување е одговорно ЈП Водовод и канализација. За непреченото функционирање на пречистителните станици важно е редовното одржување и снабдување со резервни делови. 3.4.6

Отпадни води од индустрија

Вкупната количина на отпадни води на територија на град Скопје, од домаќинствата за 2009 година изнесува 36.764.000 m3/год, а од индустријата 9.745.500 m3/год. Количеството и квалитетот на индустриските отпадни води се прилично променливи и зависат од технологиите, технолошкиот процес и од капацитетот на индустријата. Во следната табела е прикажан односот на произведена отпадна вода и потрошувачката на вода по вид на индустрија од неколку индустриски капацитети. Табела 47 Однос на генерирана отпадна вода и потрошувачка на вода %

Вид на индустрија Производство на енергија Производство и преработка на метал

Потрошена вода (m3/год) 665.491

Произведена отпадна вода Однос (%) (m3/год) 100.841 15

11.654.602

5.856.897

395.000

368.000

2.552.601

1.295.777

9.025

34.254

380

Останати активноси за кои треба ИСКЗ (прехранбена, индуустрија за хартија)

1.466.817

1.280.821

Останато (услуги)

1.134.969

1.037.429

17.878.505

9.974.019

Минерална индустрија Хемиска индустрија Управување со отпад

Вкупно Извор: ЈП Водовод и канализација

Деловните субјекти регистрирани на подрачјето на Општината спаѓаат во мали и средни претпријатија (до 200 вработени) и најзначајни од аспект на заземање на земјиште и загадување на животната средина како и користење на енергенси и вода се од преработувачката индустрија, градежништво, рударство и вадење на камен, фармацевтски производи и прехранбени производи - чоколади, леб, печива и сл. Општината Карпош не располага со податоци за отпадна вода генерирана од секојдневните активности на индустриските капацитети, деловните претпријатија (мали и средни). Состојбата во Општината Карпош покажува дека не постојат пречистителни системи во индустриските објекти и отпадната вода непречистена се испушта во реципиентот преку канализациониот систем. Како преодно решение до изградба на пречистителна станица до секој индустриски објект се размислува за воспоставување колекторски систем. Во Општина Карпош делуваат неколку авто - перални кои се големи потрошувачи на вода и сервиси за моторни возила лоцирани по месни заедници и тоа:          

Влае 1 - две авто перални и објект - колектор на ЈП Водовод и Техногас, Влае 2 - две авто - перални, Тафталиџе 1 – три авто - перални, Нерези – две авто - перални, Злокуќани – четири сервиси за моторни возила, база за бетонски производ и сепарација "Илинден", отпад "Каска" - претпријатие за секундарни суровини, Владо Тасевски – четири сервиси за моторни возила, Карпош 2 – една авто - перална, Карпош 3 – две авто - перални, Карпош 4 – три авто - перални, Кузман Јосифовски - Питу – две авто - перални

Авто перална во населба Тафталиџе

Сите горенаведени објекти не користат техничка вода при нивното функционирање, а воедно дополнително генерираат количини на отпадна вода која без претходно да се прочисти се испушта во околината. Во последните 2 години Општина Карпош превзема активности за супституција – замена со техничка вода за наводнување и миење на улици на сегашните системи кои ја користат водата од изворот Рашче. Во формираните еко секции во училиштата се предвидуваат проекти за хортикултурно уредување кои

исто така ќе бидат наводнувани преку бунари за технолошка вода. На територија на Општина Карпош има над 8 бунари за технолошка вода. Во 2010 год. Општина Карпош има одобрено 13 Елаборати за заштита на животната средина (8 на општинско и 5 на градско ниво) и за две фирми Општината има издадено решенија за изработка на Елаборат за заштита на животната средина како законска обврска. Елаборатот за животна средина ги содржи информациите и податоците за сегашната состојба во однос на користење на ресурсите, создавање отпад, типот на загадување и планирани активности (Програма за заштита на животната средина со мониторинг) за негово сведување на минимални граници /или ублажување на негативните влијанија. Претставува механизам со кој Општината може во многу да влијае на состојбата со елементите на животната средина. Друг механизам со кој Општината може да делува врз загадувањето од производните инсталации е ИСКЗ Б дозволата (еколошката дозвола) која ги задава граничните вредности на загадувачки материи во сите медиуми на животната средина како и користењето на енергија, земја и вода. 3.4.7

Идентификација на проблемите – води



Загадување на површинските и подземните води поради недостаток на колекторска мрежа,



Недостаток на сеопфатни податоци за следење на квалитетот на водата на ниво на општината,



Неизграденост на атмосферска канализција,



Недоволна искористеност на бунарите за технолошка вода за полевање на јавните зелени површини, миење на улици и возила, а со тоа зголемување на потрошувачката на вода од изворот Рашче,



Недостаток на податоци за количеството на вода која се користи во производниот процес, нејзина повторна употреба и количество и квалитет на отпадни води за секоја инсталација,



Непостоење на пречистителни станици на инсталациите со производна дејност,



Недостасуваат податоци за потрошувачка на вода за земјоделие и квалитетот на водата која се користи за наводнување,



Отсуство на воспоставен систем на информирање на граѓаните за состојбите со животната средина - квалитетот на водата за пиење, наводнување (поврзаност со институциите – лабораториите кои ги извршуваат тестирањата),



Нема проценка на влијанието на несоодветното водоснабдување или неговото отсуство врз здравјето на луѓето,

3.4.8

Препораки за решавање на клучните проблеми – води

Решенијата на клучните проблеми со водите во Општина Карпош се од институционална и инфраструктурна природа. Институционалната природа на предлозите за решавање на клучните проблеми се состои од воспоставување на систем за следење на количеството и квалитетот на индустриските отпадни води (од сите производствени инсталации), квалитетот на водата за пиење од бунарите и подземните води. Клучните елементи за воспоставување на ваков институционален систем се: 90

•

Формирање на тим за животна средина во Oпштина Карпош;

•

Воспоставување на бази со податоци за потрошувачката на вода за секој деловен субјект посебно со податоци и за квалитетот на отпадните води и постоењето на пред третман на водата;

•

Воспоставување на форми на комуникација со сите заинтересирани страни (владините институции, консултантските фирми, невладините организации, академските институции и стопанските/индустриските инсталации) со цел активно да се учествува во управувањето со водите;

•

Воспоставување на процедура и начини на доставување на информации до јавноста за квалитетот на водите;

•

Тесна соработка со здравствените работници и докторите по медицина на трудот околу идентификација на здравствениот ризик од загадувањето на водите или нивно недоволно третирање.

Неопходно е иницирање и спроведување на комунални инфраструктурни проекти кои се потребни за подобрување на состојбите со водите во Општината. Тие би биле:

3.4.9

•

Подготовка на проектна документација и до изведба на атмосферската канализација;

•

Подготовка на проектна документација за пред - третман и пречистување на индустриските отпадни води од секој стопански објект во Општината (одговорност на секој деловен субјект) и повторна употребна на водата во технолошкиот процес;

•

Вклучување на општинската администрација во проектите кои имаат за цел собирање и пречистување на урбаните отпадни води во Град Скопје (изградба на пречистителна станица);

•

Обезбедување на финансиски средства за редовно одржување на постоечките пречистителни станици, набавка на резервни делови и редовни анализи на пречистената вода.

Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето

Испуштањето на отпадните води без претходен третман претставува ризик за населението, растителниот и животинскиот свет. Според податоците добиени од ЈЗУ Институт за јавно здравје, квалитетот на водата за пиење од водоснабдителниот систем на територија на Општина Карпош, вклучувајќи ги и бунарите во Лепенец и Нерези, укажуваат дека водата е исправна согласно критериумите од Правилникот за безбедност на водата за пиење. Комуналната отпадна вода и индустриската отпадна вода обично содржат органски загадувања, цврсти суспендирани материи, фосфати како и тешки метали кои зависат од природата на индустрискиот објект. На ниво на Општината нема официјални податоци за евиденција на цревни заразни болести, број на боледувања и пораст на различни заболувања предизвикани од загадување на водата.

3.5 ОТПАД Меѓу поважните сегменти за реализирање на концептот на одржлив развој во општина Карпош претставува и управувањето со цврстиот отпад. Презентираните податоци за управување со цврстиот отпад се добиени со одделението за заштита на животната средина во општина Карпош, ЈП "Комунална хигиена", месните заедници во општината, контакти со претставници од стопанскиот сектор, како и посета на терен. 3.5.1

Видови на отпад и практики за управување со отпад

Како една од десетте општини на подрачјето на град Скопје, поголемиот дел од површината на Општина Карпош и припаѓа на урбаните населби, а само 10% на руралните населби. Бидејќи на територијата на Општината активно делуваат стопански објекти од повеќе области и гранки на индустријата, ќе претставува причина за присуство на сите видови отпад: комунален отпад, индустриски опасен и неопасен отпад, инертен отпад, отпад од производи и пакување и посебни видови на отпад. Комунален отпад и други видови неопасен отпад Според податоците добиени од ЈП "Комунална хигиена" на територијата на град Скопје во 2009 година вкупно подигнато количество на комунален отпад изнесува 92.021 t. Проценетиот состав и количества на комунален отпад кој се создава во Скопје е даден во Табела 48. Табела 48 Количество и проценет состав на комунален отпад во град Скопје

Шифра (Листа на отпади) 20 01 /20 02

Вид на отпад

Количество (t/год.) 42.357

Застапеност (%) 26.0

Биоразградлив отпад

20 01 38

Дрво

4.399

2.7

20 01 01

Хартија и картон

19.386

11.9

20 01 39

Пластика

15.639

9.6

20 01 02

Стакло

5.702

3.5

20 01 11

Текстил

4.724

2.9

20 01 40

Метал

4.236

2.6

15 01 05

Композитно пакување

3.584

2.2

Друг отпад

12.218

7.5

326

0.2

20 01

Опасен отпад

20 01/02/03

Фини честички, пепел (< 10 mm)

50.339

30.9

Вкупно комунален отпад

162.910

100

Извор: План за управување со отпад на град Скопје (2008 година)

Претпоставките се дека 60 % од вкупното количество генериран отпад може да се врати во производствените процеси и негово користење како секундарна суровина, а само 40 % не можат да бидат рециклирани.

3.5.2

Постапување со отпадот

Подигањето и транспортирањето на комуналниот отпад на територијата на град Скопје го извршува ЈП "Комунална хигиена". За ефикасно извршување на својата функција, подрачјето на градот е поделено на 55 блока и ЈП "Комунална хигиена" подигањето на отпадот го врши од соодветни садови и тоа: контејнери 1,1 m3 и 5 и 7 m3, како и пластични канти од 120 l кај индивидуалните домаќинства. Од нив отпадот се транспортира со специјални возила и се истовара во подвижни претоварни станици и се носи до депонијата Дрисла. Во Табела 49 се дадени населбите што гравитираат на локациите за мобилни претоварни станици. Табела 49 Населби што гравитираат на локациите за мобилни претоварни станици

Населби од кои се собира отпадот што се претовара во мобилната претоварна станица

Локација на мобилна претоварна станица (Рециклажен двор)

Тафталиџе 1, Тафталиџе 2, Козле, Жданец, Илинденска б.б. Општина Карпош Трнодол, Влае, Центар Извор: оперативна програма за 2011 година на ЈП Комунална хигиена

Вкупно подигнат комунален отпад во 2010 година, на територијата на Општина Карпош од контејнери 1,1 m3 изнесува 12.959 t. Собирањето на отпадот во Општина Карпош по Блокови е даден во Табела 50. Табела 50 Динамика на собирање на отпадот во Општина Карпош по Блокови

Блок

Вид на садови

Дина мика

Блок

Вид на садо ви 120 l

Динам ика

Мал Одмор Вкупно контејнери 1,1 m 3 -158 Карпош Вкупно контејнери 1,1 m 3 - 211 Козле Вкупно контејнери 1,1 m 3 -170 Партизански Одреди Вкупно контејнери 1,1 m 3 -170 Комбиниран Вкупно Индивидуални домаќинства 1,019

1,1 m 3

Козле – Тафталиџе 1 Вкупно индивидуални домаќинства 1,072

1,1 m 3

Козле – Тафталиџе 2 Вкупно индивидуални домаќинства 1,014

120 l

1,1 m 3

Козле – Тафталиџе 3 Вкупно индивидуални домаќинства 1,022

120 l

1,1 m 3

Влае

120 l

Вкупно индивидуални домаќинства 1,327 120 l

Извор: ЈП Комунална хигиена

Напомена: Во табелата се наведени 726 контејнери, остатокот од 20 контејнери се на непристапни места во Општината и се собираат во кипери со динамика – 1 (еден) пат/неделно. Комуналниот отпад од кантите од 120 литри оди на мобилни претоварни станици и на тој начин имајќи предвид дека има 6.613 собирни места, произлегува дека дневно се подигнуваат 21.162 kg комунален отпад. ЈП "Комунална хигиена" не ги опслужува жителите на Горно Нерези со своите услуги, додека во Бардовци врши делумно собирање на комунален отпад од индивидуалните домаќинства. Во Општина Карпош има и трансфер центар за собирање на секундарна суровина и нејзин третман, при што собирањето се врши од 31 собирно место со динамика од 2 пати месечно. На територијата на Општина Карпош се создаваат диви депонии, како и во останатите општини. Тие се резултат на несовесното и неодговорно однесување на луѓето, ниската свест на населението за заштита на животната средина, неопфатеност на приградски населби со системот за собирање на комунален отпад, неефикасно спроведување на законите за изрекување на мандатни казни, како и постоење на неурбанизирани слободни површини. Локации каде најчесто се создаваат диви депонии во Општина Карпош се наведени во Табела 51. Табела 51 Диви депонии во Општина Карпош

Населено место Ѓорче Петров

Ул."Марк Твен"

Момин поток

Ул."Момин поток"

400

Бардовци

Покрај реката Лепенец (левата страна по течението) На левата страна по течението на реката Вардар со намена зеленило – Д2 по ГУП (дел од Злокуќани)

500

Злокуќани

Локација

Должина (m) 800

300

Извор: Општина Карпош

Од страна на ЈП "Комунална хигиена" дивите депонии редовно се чистат, па така во текот на 2010 година расчистени се 879 m3 отпад. За одржување на комуналната хигиена на повисоко ниво Општина Карпош најмува сезонски работници (околу 30) кои работат во зимските месеци на расчистување на снегот, како и во пролетно – летниот период за одржување на хигиената на улиците и јавните зелени површини кои се во надлежност на Општината. Со нивното ефикасно и совесно извршување на работните задачи допринесуваат во се подобриот имиџ и урбаниот изглед на Општината.

Слика 29 Сезонски работници во Општина Карпош

3.5.3

Примарна селекција на отпадна ниво на Општината

Во 2008 година ЈП "Комунална хигиена" започна со селективно собирање на РЕТ амбалажа и хартија, со поставување на вкупно 133 наменски контејнери и првата година беа собрани 16 тони РЕТ амбалажа и 60 тони отпадна хартија. На овој проект е приклучена и Општина Карпош. Покрај овој начин на собирање, функционира и неформален систем на собирање од страна на индивидуалци кои се само организираат и го продаваат отпадот кој може да биде рециклиран. Исто така делумно хартијата се собира и преку системот што го има воспоставено АД "Комуна", преку садови кои ги отстапува на поголемите создавачи на хартија. На подрачјето на Општина Карпош, поставени се контејнери за селекција на отпад од пластика, хартија и лименки на неколку локации, но нема контејнери за другите типови на отпад (батерии, електричен отпад, акумулатори).

Слика 30 Контејнери за селекција на отпад во Општина Карпош

Инертен отпад – градежен шут Податоците за инертен отпад/градежен шут, се мошне ограничени. Се создава при изведување на градежни, преработувачки, занаетчиски работи и други дејности кои создаваат инертен отпад (градежен шут). Овој отпад најчесто нерегуларно се исфрла на одредени депресии на теренот или се остава на локации блиску до местото на генерирање на јавни површини или на места во индивидуална сопственост. Тоа прави грда слика на просторот и директно укажува на ниската свест на населението. 3.5.4

Депонирање на комунален отпад

Количеството на комунален отпад кој се генерира и собира на територијата на град Скопје се депонира на депонијата Дрисла, без соодветен пред - третман. Таа е единствена во РМ која ги исполнува санитарните барања и стандарди и е димензионирана да прими околу 26.000.000 m3 милиони тони цврст отпад , за период од 30 години. Лоцирана е на 14 km југоисточно од Скопје, ја карактеризираат слоеви на водонепропустлива глина што е добра заштита за подземните води. На депонијата се вршат современи постапки за термичко – биолошка обработка на депонираниот отпад и воедно овозможува: потполна санитарно – епидемиолошка сигурност, потребна заштита на земјиштето, воздухот и водите. Во Табела 52 се дадени количините на депонираниот отпад кој кумулативно се одлагал на Дрисла во период 2000 – 2006 година. Табела 52 Годишно и кумулативно депонирање на комунален отпад (2000 – 2006)

Вкупно 2001

Годишно 139.007

Кумулативно 831.112

2002

160.598

991.710

2003

145.306

1.137.016

2004

153.234

1.290.250

2005

158.215

1.448.465

2006

147.438

1.595.903

Вкупно

7.294.456

Извор: Јавно претпријатие Дрисла - Скопје

Слика 31 Депонија Дрисла

Во тек е изградба на депонија за азбест која се планира да биде завршена во јуни 2011 година. Ќе биде дел од депонијата Дрисла и азбестот ќе се одлага во соодветно ископани ровови кои ќе се прекриваат со земјен материјал, при што комплетно ќе се изолира од природните медиуми и нема да претставува опасност по животната средина.

Законска обврска претставува и обезбедување на локација за депонија за електричен отпад, која во иднина Општина Карпош е потребно да ја реализира со цел да обезбеди соодветен третман на овој вид на отпад. Индустриски отпад

3.5.5

Управувањето со опасниот отпад во Република Македонија сеуште не е системски уредено. Најчесто опасниот отпад кој се создава во индустриските капацитети се складира во импровизирани складишта во кругот на инсталацијата, а во отсуство на депонија за опасен отпад привременото складирање значи трајно складирање во несоодветни услови и потенцијална опасност за животната средина и здравјето на луѓето. Во Табела 53 се прикажани резултатите добиени при спроведеното истражување во рамки на изработката на Националниот план за управување со отпад од страна на Дрисла. Табела 53 Проценети видови и количества на опасен отпад на територија на град Скопје

Компанија

Реплек Фарм

Агрокупер

Купрум

Процес

Вид на отпад

Производство на фармацевтски производи

Фармацевтски производи со изминат рок Отпад од пакување со опасни карактеристики Отпад од систем на прочистување на отпаден гас Струготина од преработка на бакар Отпадна работна облека

Метални соли (CuSO4, FeSO4, Mg2SO4) Преработка на бакар и алуминиум

Талог од секундарно топење Струготина од обработка Прашина од отпаден гас

Извор: Национален план за управување со отпад 2005

Вкупни количин и (t/год) 2,0

0,1 0,2

Количин Веројатни а на опасни опасен компоненти во отпад состав на (t/год) отпадот 2,0 Фармацевтски производи 0,1 Фармацевтски производи 0,2 Фармацевтски производи

25,0

Cu оксиди

0,4

0,4 Сулфурна киселина

40,0

40,0 Zn, Al, Cu

5,0

Zn, Al, Cu

1,0

1,0 Оксиди (Zn, Al, Fe, Cu) и флукс

Опасниот отпад не спаѓа во надлежност на општините, но преку механизмот на издавање Б интегрирани дозволи можат да ги обврзат фирмите кои генерираат опасен отпад соодветно да постапуваат со него (примарна селекција, согласно Листата на отпади – Сл. Весник на РМ бр. 100/2005, соодветно пакување, обележување дека станува збор за отпад со опасни карактерстики и соодветно привремено складирање на место со ограничен пристап). Во Македонија во зачеток е воспоставување на систем на дозволи за собирачи и транспортери на опасен отпад. Сепарацијата на определени текови на опасен отпад 97

има тенденција да се раководи според побарувачката на пазарот, односно се врши сепарација на оние видови опасен отпад за коишто постои комерцијален пазар. Во овој домен потребни се дополнителни анализи кои во иднина ќе обезбедат смерници и на централната, но и на локалната власт за постапување со ваков вид на отпад. Количината на собран и транспортиран неопасен отпад од индустриските капацитети за 2010 година од контејнери од 5m3 изнесува 674.550 тони. 3.5.6

Биоразградлив отпад

Информациите за биоразградливиот отпад (комунален отпад, земјоделски отпад, зелени остатоци од парковите и зелените површини и од зелените пазари), отпадната биомаса од шумарството и од дрвната индустрија се мошне ограничени дури и на национално ниво и не постојат посебни системи за третман на ваквите видови отпад. Согласно Стратегијата за управување со отпад, Општината е должна да предвиди 1 до 2 пункта за собирање на овој вид отпад. Општината е спремна биоразградливиот отпад да го превзема од ЈП Комунална хигиена со 2 цели: 1. создавање на хумус и 2. создавање на биогас од кој ќе се добива електрична енергија. 3.5.7

Посебни видови на опасен отпад

Не постојат податоци за посебни видови на опасен отпад на ниво на општина Карпош кои можат да дадат преглед на состојбата со истите. Во продолжение се наведени посебните видови на опасен отпад со општи информации: • Отпадни масла за кои за кои нема систем за организирано собирање. Голем дел од отпадните масла се користи како гориво или се одлага директно во почвата или се испушта во канализационите системи. Во рамките на проект финансиски поддржан од gtz се подготвува база на податоци на национално ниво за евиденција на сервисите за возила и начинот на кој тие постапуваат со отпадните масла и насоки како тоа управување да се подобри. • ПХБ – полихлориранибифенили – не постојат сознанија за ПХБ на ниво на Општината, иако на национално ниво неколку проекти опфатија управување со овој тип на отпад. На национално ниво направена е детална инвентаризација на потенцијални сопственици на опрема што содржи ПХБ и проценети количини на опрема (трансформатори, кондензатори) и буриња кои содржат масло со ПХБ; • Отпад од потрошени батерии и акумулатори најчесто се одлагаат како составни делови на цврстиот отпад, во депониите, без претходно да им бидат отстранети компонентите коишто претставуваат опасен отпад. • Не постојат податоци за постапување со отпад од електрични и електронски апарати. • Искористени возила (отпадните автомобилски школки) не се опфатени со организирано собирање. Вообичаено, нив ги собира неформалниот сектор од диви депонии или од технички несоодветни складишта. Тие се преработуваат за искористување на резервните делови или се третираат како старо железо, коешто се извезува. Исто така, тие може да се продаваат на железарницата во Скопје, којашто има дробилка за дробење на металните остатоци пред 98

нивното мелење. Отпадните гуми, главно се депонираат, а дел од гумите се протектираат и повторно се користат. • Според проценките , во Република Македонија на годишно ниво се создава околу 900 и 1.000 тони опасен медицински отпад, кој претставува околу 15% од вкупниот отпад создаден во здравствените институции. Во депонијата Дрисла постои инсенератор за болнички отпад и се проценува дека таму се спалува околу 35% од вкупното количество опасен болнички отпад. Несепарираниот опасен медицински отпад и останатиот болнички отпад се депонираат на депониите. Финалниот третман на собраниот медицински отпад е инсенерација на депонијата “Дрисла”. Лековите и другите фармацевтски препарати со поминат рок се враќаат на производителите или веледрогериите.

Слика 32 Инсинератор (печка за согорување на медицинскиот отпад) на депонијата Дрисла

Воената Болница, трансформирана во Градска општа болница именувана „8 Септември“, уредно го селектира и складира медицинскиот отпад во посебни за таа намена жолти кеси во контејнери двојно оградени и под клуч, надвор во болничкиот круг во посебни бетонски гаражи со бетонска подлога и има посебни контејнери за комунален отпад кои се исто така оградени и под клуч. Со ЈП "Комунална хигиена", Скопје има потпишано Договор за транспорт на медицинскиот отпад и негово понатамошно третирање во инсинераторот кој се наоѓа на депонијата Дрисла. ЈП „Комунална хигиена“ во текот на неделата три пати го подига медицинскиот отпад, а доколку постои потреба на повик и повеќе пати се реализира истото. Од сервисните услуги се задоволни, а цената е доста висока 56 денари по килограм, но цената ја одредува Советот на Град Скопје. Голем проблем за Градската општа болница е стар заостанат хемиски отпад од третирање во лабораториите и др. Отпад кој е спакуван и складиран во магацин, а се бара негово преземање на соодветно место за таква намена согласно законската регулатива. Кардиохирургија Филип Втори (во рамките на Воена Болница, Скопје) уредно го селектира и складира медицинскиот отпад во посебни за таа намена жолти кеси во контејнери двојно оградени и под клуч, надвор во болничкиот круг во посебни бетонски гаражи со бетонска подлога и има посебни контејнери за комунален отпад кои се исто така оградени и под клуч. Со ЈП "Комунална хигиена", Скопје има потпишано Договор за транспорт на медицинскиот отпад и негово понатамошно третирање во инсинераторот кој се наоѓа во Дрисла. ЈП "Комунална хигиена" во текот на неделата три пати го преземање медицинскиот отпад, а доколку постои потреба и за повеќе пати на повик се реализира истото. Од сервисните услуги се

задоволни, а цената е доста висока 56 денари по килограм, но цената ја одредува Советот на Град Скопје. Клиничка болница „Систина“ во приватна сопственост, уредно согласно Договор со ЈП „Комунална Хигиена“ го селектираат, складираат медицинскиот отпад во посебни контејнери согласно стандардите, а истиот понатаму се транспортира на Дрисла за финален третман. Комуналниот отпад се собира во посебни контејнери. „Систина“ има и видео мониторинг над своите контејнери со медицински отпад. Во медицинските установи на подрачјето на Скопје, персоналот кој е задолжен за управувањето со медицинскиот отпад има поминато специјална обука за оваа намена. Нема податоци за бројот на договори со другите медицински установи (аптеки, стоматолошки ординации и приватни амбуланти) на ниво на Општината и количината на генериран медицински отпад. Во управувањето со наведените видови и текови на отпад се вклучени многу субјекти. Министерството за животна средина и просторно планирање ја има општата регулаторна улога, како и општата одговорност за мониторинг и инспекција. Министерството за транспорт и врски издава градежни дозволи за објектите и го регулира управувањето со градбата. Министерството за здравство и Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство се одговорни за регулирање, мониторинг и инспекција на медицинскиот, односно земјоделскиот и сточарскиот отпад. Општините се одговорни за неопасниот отпад, во доменот на локалните прописи, мониторингот и инспекцијата. Законот за локална самоуправа пренесува голем број оперативни и планерски надлежности на новите единици на локалната самоуправа. Собирачите на отпад, операторите на постројките и индивидуалните посебни создавачи на отпад се должни да вршат самомониторинг и да известуваат. 3.5.8

Идентификација на проблемите



Евидентна е појава на диви депонии, покрај реките Вардар и Лепенец (дел од населбите Бардовци и Злокуќани)



Недостаток на примарна селекција на отпадот на местото на генерирање во индустриските капацитети



Недостаток на примарна селекција на комуналниот отпад во домаќинствата, соодветно собирање на различните фракции на отпад и негова повторна употреба



Несоодветно депонирање на индустрискиот опасен отпад во близина на местата на генерирање (складиран во крајно несоодветни услови, необележан и со пристап на голем број на луѓе)



Недостаток на податоци за количини на сите видови на отпад, особено на посебните видови на отпад



Недостаток на финансиски средства за надградба на инфраструктурата за управување и мониторинг на отпад на локално ниво (опрема за собирање и транспорт на отпад)



Недостаток на приватни оператори во комуналната дејност

100



Недостаток на мониторинг и известување од страна на генераторите на отпад



Не постои известување од страна на генераторите на отпад од пакување за количината која ја создаваат на годишно ниво



Слаби административни капацитети за управување и мониторинг на состојбата со отпадот во општината

3.5.9

Препораки за решавање на клучните проблеми - отпад

Управувањето со отпадот претставува проблем на национално ниво. Клучните проблеми со кои се соочува општината можат да се решат преку координирани акции и мерки со град Скопје, кои треба да бидат усогласени со националните стратешки документи од областа на управувањето со отпадот. Главните препораки во тој правец се: • Назначување на тим составен од вработени во општинската администрација чиј ангажман би бил насочен исклучиво кон заштитата на животната средина • Подготовка на План и Програма за управување со отпадот во Општина Карпош кој треба да бидат во согласност со Планот за управување со отпад на Град Скопје како и со Националната Стратегија за управување со отпад. (Законска обврска е овие документи да се достават до Министерството за животна средина и просторно планирање); • Подготовка на Програма со мерки и активности за реализација на Планот за управување со отпад; • Креирање на база со квантитативни и квалитативни податоци за отпадот кој се создава, примарно селектира, рециклира, транспортира, третира и отстранува на депонијата Дрисла; • Законска обврска претставува и обезбедување на локација за депонија за електричен отпад, која во иднина Општина Карпош е потребно да ја реализира со цел да обезбеди соодветен третман на овој вид на отпад; • Соработка со консултантски фирми, владини институции и академски институции и граѓаните во Општината при подготовка на стратешките плански документи за управување со отпадот; • Воспоставување на постојан мониторинг на управувањето со неопасниот отпад; • Иницирање на проекти со невладиниот сектор за промоција на сепарирањето и компостирањето на биоразградливиот отпад; • Иницирање и спроведување на комунални инфраструктурни проекти неопходни за подобрување на состојбите со управувањето на отпадот; • • •

Набавка на дополнителни транспортни возила, опрема за собирање на отпад; Склучување на договори со правни и физички лица за обавување на дејноста собирање и/или транспортирање на комунален и друг вид неопасен отпад; Континуирана соработка со сите заинтересирани страни на општинско ниво и Град Скопје, со цел да се учествува во сите проекти од областа на управувањето со отпадот

101

3.5.10 Влијание врз животната средина и здравјето на луѓето Несоодветниот начин на управување со отпадот врши директни и индиректни влијанија врз животната средина и здравјето на луѓето. На депонијата Дрисла каде се одлага отпадот од подрачјето на град Скопје, присутна е опасноста од продирање на депонискиот исцедок преку почвата во подземните води. Депонирањето на отпадот на несоодветни локации (диви депонии) претставува голема опасност по природата, почвата и подземните води, како и воздухот заради разложувањето на отпадот и загадувањето на сите медиуми со различни опасни супстанции. Постои огромен ризик по здравјето на луѓето кои собираат пластични шишиња, хартија, старо железо и други материјали за рециклирање од мешан отпад. Пред се тоа е ризик од ширење на заразни болести, како и ризик од контакт со опасни материи. Загадувањето на воздухот е пред се од прашината која се создава при истовар на отпадот и создадениот гас – метан кој воедно е и еден од стакленичките гасови кои предизвикуваат климатски промени. На ниво на Општината нема официјални податоци за евиденција на акутни или хронични болести, заразни болести, број на боледувања и пораст на различни заболувања предизвикани од несоодветното управување со отпадот.

102

3.6 Почва и искористување на земјиште 3.6.1

Квалитет на земјиште и почва

Типот, составот на почвите и нивната застапеност на територијата на Општина Карпош е прикажана на Слика 33.

Слика 33 Карпош почви - тип, состав и нивна застапеност на територија на Општина Карпош

Структурата на почвата, како комплексен медиум има значајна улога во одредувањето на нејзините способности за изведување на нејзините функции. Заштитата на почвите е регулирана со неколку закони вклучително законите кои се однесуваат на заштита на животната средина, природата, водите, заштита на земјоделското земјиште, но посебен закон за почви со јасна дефинираност на институционалните надлежности не постои. Најчести причинители за загрозување на квалитетот на почвата и земјиштето се загадените отпадни води, исталожените честички од загадувачките супстанции од воздухот, ерозијата, нерационалното користење на хемиски средства во земјоделството, сообраќајот, депониите, отстранувањето на отпадот на т.н. диви депонии, викенд населбите, објектите за производство на бетон, печатниците, авто пералните итн.

Урбаниот развој, инфраструктурните проекти и одржливото користење на земјиштето и одржувањето на неговиот квалитет се јавуваат како важен елемент во економскиот развој на Општина Карпош Во Општина Карпош се очекува загадување на почвата од загадувачки материи во воздухот, како и од сите други горенаведени причинители и потребни се испитувања за нивните влијанија врз квалитетот на земјиштето и следење на состојбите со загадување на почвата. Градот Скопје и општините на градот Скопје немаат надлежности во однос на спроведувањето на законската регулатива за заштита на квалитетот на почвите, освен во делот на почитување на законските одредби од Законот за земјоделско земјиште (Сл.весник на РМ бр 135/07) при изработката на планската документација. 3.6.2

Ерозија на земјиштето

Земјиштето на територијата на Oпштина Карпош, како и на целата територија на Република Македонија, во голема мера се деградира со геолошка и антропогена ерозија. Силите на ерозијата се регистрираат преку појава на поројни дождови, затрупување на обработливи површини, сообраќајници, акумулациони системи и др. и вршат испирање на хранливи и други значајни елементи во генезата на почвата. Парк шумата Водно, чиј најголем дел припаѓа во Општина Карпош, покрај бројните еколошки, туристички и рекреативни функции, првенствено е подигната за заштита на земјиштето од ерозија и заштита на градот од поројни надоаѓања и поплави. Една од мерките за заштита од ерозија, е одржливото управување со шумите и урамнотежување на хидролошкиот баланс. 3.6.3

Деградација на земјиштето

Големата експанзија на урбаниот сектор е еден од најзначајните механизми на деградација на земјиштето и загуба на природни живеалишта во градот Скопје и општината, со негова пренамена и запечатување со изградба на станбени објекти, индустриски зони, сообраќајници, трговски центри и сл. Во руралните средини, земјоделската почва се деградира поради неадекватно користење на ѓубрива и средства за заштита на растенијата, како и со наводнување со отпадни води. Во Македонија, нема евиденција за овој вид загадувачи ниту мониторинг на загадувањето на почвата со агрохемиски препарати (нитрати, фосфати, сулфати, пестициди и сл.), вклучувајќи го и земјоделското земјиште во општината. Карактеристично за пестицидите се количините на пестициди кај фамерите и типот на пестицид кој се користи, како и отпадот од пакувањето на пестицидот кој се користи (релевантно за руралните населби Злокуќани и Бардовци). Во тек е регионален проект за инвентаризација на пестициди на национално ниво поддржан од FAO и GEF. Не постојат податоци за ерозија и деградација на земјиштето како резултат на сечење на шумите и непланското ширење на населбите. 3.6.4

Идентификација на проблеми

•

Недостаток на мониторинг програма и мрежа за следење на квалитетот на почвата и земјиштето од аспект на загадувачки материи од сите медиуми и од различни извори (на национално ниво, не само на општинско);

•

Непланска изградба на објекти во дел на населени места; 104

•

Скапа, долга и сложена процедура за измена и дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка документација;

•

Недоизградена патна мрежа, водоснабдителна мрежа, канализациона мрежа во руралните средини;

•

Заземање на неурбанизираните површини со т.н. диви депонии;

•

Недостаток на контрола на нелегалната експлоатација на шумскиот фонд ;

•

Деградација на почвата под влијание на сили на ерозија;

•

Недостаток на примена на добра земјоделска практика вклучувајќи и примена на агро - хемиски мерки;

3.6.5

Препораки за решавање на клучните проблеми

Главните препораки за одржување на добар квалитет на почвата и избегнување на појава на ерозија и деградација на земјиштето се: •

Воспоставување на мониторинг систем за контрола на квалитетот на почвата во поглед на контаминација со штетни материи со следење на европските стандарди;

•

Воспоставување на база на податоци за потрошувачката на агро - хемиски средства;

•

Зајакнување на капацитетите на одговорните во Општината за започнување и водење на постапката за Стратешка оценка на влијание врз животната средина при подготовка на урбанистичките планови;

•

Подигнување на јавната свест за вклучување на јавноста и невладиниот сектор при подготовка на урбанистичките планови;

•

Доследна реализација на решенијата и насоките предложени во урбанистичките планови донесени користејќи го партиципативниот концепт;

•

Обезбедување на финансиски средства и реализација на планираните проекти - доизградба на локалните патишта, фекалната канализација, атмосферската канализација и водоводната мрежа;

•

Зајакнување на систем за контрола на нелегалното сечење на шумите.

•

Расчистување на дивите депонии

И покрај тоа што недостасуваат реални податоци за квалитетот на почвата може да се донесе генерален заклучок дека не се очекува загадување на почвата од штетни материи. Овој заклучок ги зема во предвид степенот на застапеност и тип на индустриски капацитети, примената на агрохемиские средства, сообраќајната мрежа и количината и отстранувањето на отпадот. Нелегалното сечење на шумите претставува клучен проблем бидејќи може да предизвика ерозија на земјиштето и испирање на квалитетните слоеви на обработливата почва. 3.6.6

Влијание врз животната средина и врз здравјето на луѓето

Непланскиот и недоволно контролиран урбан развој во дел од населените места во Општината доведува до трајна деградација на земјиштето и до појава на проблеми 105

околу загадувањето на сите медиуми од животната средина. Дивоградбите и непокриеноста со инфраструктура, предизвикуваат создавање и трајно отстранување на отпадот на диви депонии, неизградената водоводна и канализациона мрежа доведува до загадување на водите и подземните води. Ова од своја страна предизвикува директно влијание врз здравјето на луѓето. Загадувањето на почвата со штетни материи пренесувајќи се преку земјоделските градинарски, житни и овошни култури директно влијае на здравјето на луѓето. Причината е во неразградливоста на хемиските средства што се употребуваат како агро - хемиски заштитни мерки за поголем и "здрав" принос и кумулативниот ефект во човечкото тело.

106

3.7

Природа

Природата и биолошката разновидност го опфаќаат богатството на живиот свет и разновидните модели што истата ги оформува и секогаш биле под можни влијанија на активностите на човекот, особено преку активности на економските сектори. Нивното постоење е резултат на милијарди години еволуција, што самото по себе ја нагласува потребата за нивна континуирана заштита. На територијата на град Скопје се наоѓаат парк - шумата Водно и карактеристичниот пејзаж Матка, како карактеристични и значајни за обезбедување на чист воздух, естетска и спортско – рекреативна улога. Општина Карпош во делот од подножјето на парк - шумата Водно кој територијално и припаѓа, поседува богата флора и фауна, како и во Делот 2 од Градски Парк кој и припаѓа на општина Карпош се евидентирани повеќе видови на зимзелени и листопадни грмушки.

Парк шума Водно

Градски Парк II дел - Скопје

Локални ендемити на територијата на општината не се регистрирани ниту кај животинскиот ниту кај растителниот свет. 3.7.1

Влијание на економските и индустриските сектори врз природата

Економските сектори кои можат негативно да влијание врз природата и биодиверзитетот се: земјоделството и шумарството; лов и риболов; транспортот (фрагментација на живеалиштата); енергетиката ( изградба на хидро-енергетски акумулации и производството на енергијата); индустријата и рударството (т.н. „жешки точки”, напуштени рудници и нивни депонии); туризмот (викенд населби со слаба комунална инфраструктура); градежништвото (диви градби) и др. Негативното влијание може да биде директно и индиректно. Од директните најзначајните негативни ефекти за стабилноста на екосистемите и деградацијата на биодиверзитетот вклучуваат губење, модификација и фрагментација на живеалиштата и прекумерното искористување на биолошките ресурси (лов, риболов, тргување со лековити и ароматични растенија, полжави, желки, печурки, и др.). Негативното влијание на економските сектори во Општина Карпош врз природата и биодиверзитетот е незначително, земајќи го во предвид и обемот на активности на самите сектори. Меѓутоа интензивната урбанизација доведува до намалување на зелните површини, што како последица предизвикува нарушување на климатските карактеристики и исчезнување на загрозените видови.

Во општината Карпош има активности во индустрискиот сектор, но нивното влијание врз природата и биодиверзитетот е во рамките на законски дозволените граници. Единствена опасност во оваа насока е непланско проширување на индустриски активности. Општината Карпош не располага со податоци за рударскиот сектор бидејќи истиот не е развиен на ова подрачје. 3.7.2

Влијание на земјоделието врз природата

Во Општина Карпош според податоците од Пописот во земјоделството, земјоделските површини кои се користат за производство се простираат на 486 ha, а најзастапени се житарките и овошјето. Во земјоделството како една од мерките е и употребата на ѓубривото во различни концентрации, за што во Општина Карпош не постојат евидентирани податоци. Неконтролираната примена на ѓубрива може да има негативен ефект особено кога се надминува оптимално потребната потрошувачка на азотните ѓубрива, при што настанува нарушување на режимот на нитрати и нитрити во почвата. Слична е состојбата и со прекумерната употреба на фосфатните ѓубрива на земјоделски површини, на кои не се врши хемиска анализа на почвата. При тоа, фосфорот со иригациона и поројна ерозија се пренесува со водата од земјоделските површини, во реките и во водните акумулации, каде се ствараат услови за еуротрификација на водата, интензивен развој на алги и дефицит на кислород, што негативно делува на зоопланктонот и рибите и се нарушува природната рамнотежа. 3.7.3

Влијание на шумарството врз природата

Карактеристично за Скопскиот регион е малото учество на шумските култури и вештачки подигнати шуми во вкупниот шумски фонд. Во последните години се забележува појава на бесправна сеча, како и шумски пожари кои предизвикуваат несогледливи и непроценливи штети, како и негативни влијанија кои произлегуваат како последица. Површината која се наоѓа под шуми во Општина Карпош изнесува 235,12 ha. Според Законот за заштита на природните реткости ("Сл.весник на СРМ" бр.41/73) подрачјето на парк – шумата Водно како предел со специфични карактеристики е прогласено за заштитено подрачје. Најголемиот дел од парк – шумата Водно припаѓа на општина Карпош и е под надлежност на град Скопје, а субјект кој стопанисува е ЈП "Паркови и зеленило". Парк – шумата Водно има богата флора од 1010 видови, од кои 868 се автохтони, а 142 се интродуктирани. Хабитатниот тип на костеновите шуми на Водно е претставен со заедницата Castanetum sativae macedonicum. Во дабовите и костеновите шуми се регистрирани околу 100 видови габи, од кои поголемиот број се претставници од типот Basidiomycota. Една од позначајните карактеристики што ја издвојува оваа костенова шума од останатите во Македонија е присуството на зелениката (Buxus sempervirens) во потстојниот кат. Најзастапени се заедниците на благун и бел габер (Querco - Carpinetum orientalis), зелениката (Buxus sempervirens), заедницата Querco - Carpinetum betuli, водениот габер (Carpinus betulus) и др. На повисоките предели на планината Водно, заштитени се стотина видови на дрвја, костен, даб, јасен. Од копнените безрбетници најзастапени се пеперутките 108

(Lepidoptera), исто карактеристика е и присуството на македонска гуштерица (Lacerta erchardii), поскокот (Vipera ammodytes) и медитеранската желка (Testudo graeca). Од птиците претставници се: голема чучулига (Melanocorupha calandra), розев сколовранец (Pastor rosaeus), мала дропља (Otis tetrax) и чурулин (Burhnus oedicnemus). Додека цицачите се претставени со следните видови: шарен твор (Vormela peregusna), азиска волухарица (Microtus quentheri), жолтогрлен шумски глушец (Apodemis flavicolis), јазовец (Meles meles), куна белка (Martes foina), дива мачка (Felis silvestris), волкот (Canis lupus), лисицата (Canis vulpes), дива свиња (Sus scropha), див зајак (Lapus capensis). Заради побрз и поефикасен пристап до планината Водно во тек е изградба на жичарница Скопје – Водно која ќе го поврзува централното подрачје на градот Скопје, Средно Водно и Милениумскиот Крст на врвот на планината Водно. Согласно законската регулатива за Проектот изградба на жичарница беше изработена и Студија за оценка на влијание на проектот врз животната средина. Патот во должина од 5300 m кој низ Парк – шумата Водно ги поврзува Средно Нерези и Горно Нерези со проектот за негово проширување од 6 m и изградба на паркинг – простори и видиковци треба да се осветли со автономни поларни светилки кои ќе ги постави Општината. Уште повеќе ако се знае дека Горно Нерези со изградбата на Етносело, новата станица на жичарницата и постоечките манастирски и туристички знаменитости, драстично ќе се зголеми фреквенцијата натуристи и излетници во овој дел од Водно. Во границите на општината, припаѓа и вонградското зеленило „Зајчев Рид“ со површина од 5 ha, која е вештачки пошумена површина, како заштита од ерозивни процеси во градот. Делот 2 од Градски Парк, со површина од 290.385 m2 припаѓа на Општина Карпош. Евидентирани се 1.286 зимзелени дрвја, 4.971 листопадни дрвја, 6.288 листопадни грмушки и 2.958 зимзелени грмушки. Реонот на градскиот парк се карактеризира со посебно ретки и квалитетни насади, од кои посебно се издвојуваат гинко билоба (Ginkgo biloba) и џиновска секвоја (Sequoiadendron giganteum). 3.7.4

Идентификација на проблемите

 Недостаток на податоци за бројноста на животинскиот и растителниот свет  Зафаќање на зелените површини со диви депонии;  Несоодветно користење на земјиштето и неконтролирана урбанизација (непочитување на режимот на заштита на заштитеното подрачје парк – шумата Водно);  Се очекуваат градежни активности поврзани со новоизградената жичарница Скопје-Водно и за истите мора да се спроведе постака за оценка на влијание на проектните активности врз животната средина;  Ниско ниво на свест кај јавноста и институциите за заштита Водно и Градскиот Парк;  Неповолна социо - економска состојба што го зголемува притисокот врз биодиверзитетот и природните ресурси

109

3.7.5

Препораки за решавање на клучните проблеми - природа

Препораките за заштитата на природата и природните реткости се однесуваат главно на воведување на мерки на зачувување, ревитализација и промовирање на природните карактеристики на подрачјето. Таквите мерки треба да опфаќаат: • Воспоставување на база на податоци за состојбата со природата и биодиверзитетот на подрачјето на Општина Карпош ; • Соработка со научните институции и експертите од оваа област околу подготовката на база на податоци, индикатори и следење на состојбите со растителниот и животинскиот свет; • Воспоставување на систем на одржливо користење на шумскиот фонд; • Спроведување на технички интервенции за заштита од ерозивни процеси; • Зголемување на соработката со град Скопје во делот на парк – шумата Водно како заштитено подрачје и заедничко учество во реализација на проекти кои се одвиваат на подрачјето на Општина Карпош; • Инкорпорирање на заштитата на природата и природните реткости при планирање на идниот развој на општината; • Назначување на одговорни лица од општинската администрација кои ќе ги следат проектите кои се одвиваат на национално ниво од областа на заштита на природата и биодиверзитетот како и природните реткости; • Промоција на природните реткости на територијата на општината и реализирање на активности за јакнење на јавната свест за прашања поврзани со заштита на природата.

110

4 УПРАВУВАЊЕ СО ЖИВОТНАТА СРЕДИНА Управувањето со животна средина опфаќа поставување на законската рамка во облик на примарна и секундарна регулатива, следење на емисиите на загадувачки материи во сите медиуми, идентификација на изворите на загадување, квалитетот на животната средина преку квалитетот на водатата, воздухот и почвата, следење на меѓусебната поврзаност на здравјето на луѓето и живиот свет и животната средина и поставување на различни механизми за контрола и инспекција на загадувањето. Современиот приод при креирањето и спроведувањето на политиката за заштита на животната средина и планирањето на одржливиот развој не е можен без квалитетни, исцрпни и ажурни информации за изворите на загадувањето, за состојбата во животната средина и просторот, за техничко – технолошките решенија кои се на располагање и за економско – финансиските односи во фазите на инвестирање и реализирање на производство. Република Македонија како земја кандидат за членство во Европска Унија го започна процесот на апроксимација на законската регулатива од областа на животната средина со ЕУ законодавство преку транспонирање на ЕУ Директивите во сите сектори на животната средина (вода, воздух, отпад, бучава, ГМО, хоризонтално законодавство, индустриска контрола од загадувањето, природа, хемикалии). За таа цел, Република Македонија има потпишано голем број на меѓународни конвенции, протоколи и билатерални договори на глобално ниво. Започнат е процесот на апроксимација на ЕУ законодавството од областа на животната средина преку транспонирање на ЕУ Директивите Овој процес е заокружен во периодот 2004-2008 во поглед на донесените закони (Закон за животна средина, Закон за квалитет на амбиентален воздух, Закон за отпад, Закон за води, Закон за заштита на природата, Закон за бучава и Закон за ГМО, Закон за хемикалии со нивните измени и дополнувања во овој период), додека процесот на усогласување на техничките барања дадени во анексите на ЕУ Директивите во форма на подзаконски акти е во напредна фаза а во некои сектори е и скоро завршен (Оценка на влијание врз животната средина, Стратешка оценка на влијание врз животната средина, Интегрирано спречување и контрола на загадувањето, Квалитет на воздух). Но, исто така дел од секторите не е усогласен целосно со техничките стандарди на ЕУ Директивите (на пр. емисиите и граничните вредности на загадувачи во отпадните води, емисии во воздух од стационарни извори, хемикалии и др.) Се очекува заокружување на овој процес во периодот 20102012 год. Важна улога во заштитата на животната средина и поставување на целите за заштита и спроведување на мерките за реализација на целите за заштита има и локалната администрација преку законските одредби и следните цели се фокусирани токму на локалната власт:  Воспоставување на процедура и начини на доставување на информации до јавноста за управувањето со животната средина и можности за учество на јавноста во донесување на одлуки (посебно постапките на издавање на ИСКЗ дозволи, Оценка на влијание на проектот врз животната средина и Елаборатите за заштита на животната средина за следните проекти);

 Зајакнување на капацитетите на локалната самоуправа во однос на методите и техниките на планирање, управување и спроведување на законската регулатива во сите елементи на животната средина (одговорните за планирање, спроведување и инспекција на спроведувањето на управувањето со животната средина) и  Воспоставување на бази на податоци за состојбата во секој елемент на DPSIR (движечка сила – притисок - состојба на животната средина – влијание - одговор) рамката на управување со животната средина на локално и регионално ниво. Сите овие надлежности локалната самоуправа со децентрализацијата може самостојно да ги реализира, активно да ги следи состојбите во животната средина и да превзема заеднички активности во соработка со останатите Општини во Град Скопје и ефикасно да дејствуваат со цел подобрување на квалитетот на животната средина. Во иднина Општина Карпош покрај на кадровската екипираност, за поуспешно управување со животната средина, потребно е особено внимание да посвети на:  Обезбедување на максимална соработка меѓу Одделенијата во Општинската администрација кои работат на урбанистичко планирање, комунални дејности, економски развој на Општината и одговорните за животната средина;  Спроведување на обуки на постоечките и нововработените лица кои работат во областа на животната средина;  Континуирана соработка со Министерството за животна средина и просторно планирање и другите владини институции во реализација на проекти и подготовка на стратешки документи;  Постојана соработка со консултантски фирми кои работат во оваа област со цел да се зајакнат сопствените капацитети при реализација на предложените мерки и акции;  Обезбедување на финансиски средства за реализација на инфраструктурните проекти;  Здружување на финансиски средства и кадровски потенцијал со другите општини при формирање на заеднички јавни служби  Градење на деловни врски и доверба со приватниот сектор преку воспоставување на јавно – приватно партнерство;  Промовирање на принципите на почисто производство и превенција и контрола од загадувањето Секако неминовна е редовната комуникација и меѓусебна соработка со жителите на Општина Карпош во извршувањето на тековните активности на надлежните лица во општинската администрација. Еден од начините е воспоставување на директна телефонска линија за јавување на проблеми, состојби кои се јавуваат како резултат на нарушувањето на медиумите на животната средина. Општина Карпош во рамките на својот финансиски и кадровски потенцијал, а во соработка со Министерството за животна средина и просторно планирање и

112

останатите Општини во Град Скопје, ќе вложи напори да го одржи и поправи нивото на квалитетот на животната средина. Проблемите со животната средина се повеќеслојни, со големо влијание врз атмосферата и биосферата и нераскинливо поврзани со економските и социјалните состојби во Општината и поширокиот регион. Секако треба да се нагласи дека ланецот на еколошките зависности секогаш започнува од нерационалното користење на природните ресурси, па преку деградација на медиумите на животната средина, завршува со недостиг на квалитетна храна и вода за пиење и нарушување на општиот здравствен и економско социјален статус на населението. Општината Карпош има воведено стандард за управување со квалитет ISO 9001:2008 и во рамките на воспоставениот систем има дефинирано Политика за квалитет чии стратегиски цели се: обезбедување на квалитетна услуга за граѓанинот, ефикасно и професионално работење и пружање на услуги кои мора да бидат ефикасни и економски оправдани и најважната цел - “граѓанинот секогаш да биде задоволен”. Со мототo “За Карпош кој го сакам” во Политиката за квалитет највисокото раководтсво се заложува за континуирана обука на вработените, активно учество на сите вработени во системот за квалитет и постојана анализа на испорачаните услуги и постојано подобрување. Притоа секогаш раководејќи се спрема начелата на Етичкиот кодекс на локалните функционери кој го има воспоставено ЗЕЛС, а Општина Карпош секојдневно го практикува.

Слика 34 Систем за менаџирање со квалитет и Етички кодекс за локални функционери

4.1 Институционална рамка Советот на Општина Карпош е претставнички орган на граѓаните кој што одлучува врз основа на утврдени надлежности согласно Закон. Советот на Општина Карпош го сочинуваат 23 члена избрани на општи, непосредни, слободни и демократски избори.Членовите на Советот се избираат со мандат од 4 години, ги претставуваат граѓаните и во Советот одлучуваат по сопствени убедувања. Основен акт на Општината е Статутот на Општина Карпош донесен од страна на Советот на Општината. Со Статутот се утврдени надлежностите на Советот и работните тела на Општината, од кои неколку се надлежни за прашањата од заштитата на животната средина. Во функција на Советот е формираната Комисија за заштита на животната

113

средина и природа, чии членови беа застапени во ЛУК и дадоа несебичен придонес во текот на процесот на изработување на ЛЕАП.

4.2 Национално и општинско законодавство Заштитата на животната средина е дефинирана во Уставот на Република Македонија и претставува основа за целата законска регулатива од оваа област. Бидејќи животната средина е интерсекторска, треба да се спомнат и важните сектори кои со свои законски решенија директно и индиректно влијааат на квалитетот на медиумите на животната средина. Тука се пред се енергијата (енергетската ефикасност, искористувањето на обновливите извори на енергија), транспортот, земјоделието, индустријата и мали и средни претпријатија. Националните и регионални стратегии, политики и законски решенија се од особено значење и мора редовно да се следат и да се учествува во нивно подготвување. Основната рамка за управувањето со животната средина ја даваат Законот за животна средина, Законот за управување со отпадот, Законот за природа, Законот за квалитет на амбиенталниот воздух, Законот за бучава и Законот за води и многу подзаконски акти во облик на Одлуки, Правилници и Уредби од сите области. Општина Карпош активно учествува во подготовката на законските и подзаконските решенија од областа на животната средина, енергетската ефикасност и обновливите извори на енергија и секојдневно ги практикува. Информациите од областа на животната средина се транспарентни, постои нивна размена и активно учество на јавноста во донесување на одлуки за животната средина (Позитивен пример е постапката за Стратегиска Оцена на животната средина при донесување на урбанистички планови и процесот на подготовка на овој документ - ЛЕАП). Листата на закони и подзаконски акти релевантни за спроведување на предложените мерки во ЛЕАП како и ЕУ Директивите се дадени во Поглавје 8.

4.3

Организациона поставеност во Општина Карпош

Во Општина Карпош делот на животната средина го покрива Секторот за заштита на животна средина и природа и е составено од две Одделенија: Одделение за заштита на животната средина и природата и Одделение за енергетска ефикасност (прикажано во Табела 54). Ваквиот пристап каде што енергетската ефикасност се во ист сектор со животната средина е единствен во Република Македонија, додека во светски рамки претставува тренд. Поврзаноста на овие две области е токму во заштеда на ресурси и нивно ефикасно користење, што би го подобрил и унапредил квалитетот на животната средина. За на крај да обезбеди одржлив развој и просперитет во перспектива на Општина Карпош. Од другите Сектори во локалната администрација директна поврзаност со животната средина имаат: 1. Сектор за локален економски развој – кој изработува програми и мерки за подршка на малите и средни претпријатија и претприемништвото и остварува соработка со невладиниот сектор; 2. Сектор за урбанизам – врши урбанистичко планирање на просторот, го уредува градењето на објекти и врши следење на состојбите и предлагање на мерки и активности за подобрување на истите; 3. Сектор инспекторат – обезбедува инспекциски надзор над работите од подрачјата кои се поврзани со функционирањето на Општината; 114

Сектор за уредување на градежно земјиште и комунални работи – уредува градежно земјиште, врши реконструкција, изградба и одржување на локални патишта, улици, го регулира користењето на јавните површини.

Табела 54 Организациона поставеност во Општина Карпош

4.4 Невладини организации (НВО)

На територија на Општина Карпош се регистрирани 22 невладини организации кои како основа на своето ангажирање ги имаат прашањата за развој на цивилното општество, од кои 4 се за заштита на животната средина. Соработката со локалната самоуправа е одлична и потребно е унапредување на истата преку иницијативи и заеднички проекти. Невладиниот сектор може многу да придонесе кон остварување на активностите поврзани со заштитата на животната средина. Правилната поставеност на ваквите невладини организации е начин на кој граѓаните можат да учествуваат во управувањето со животната средина, што е од огромно значење. Тоа ќе доведе до подигнување на јавната свест и одговорноста кај самите граѓани од Општината. Најплодна соработка од областа на заштитата на животната средина, Општина Карпош остварува со НВО Сончогледи, од многубројните активности е и проектот "Заедно да ја сочуваме природата" во периодот 20.10 – 20 .03. 2011 година. Активностите кои го следеа проектот беа следни: подигнување на јавната свест кај граѓаните за непроценливото значење за зачувување на здрава животна средина, 115

приближување до европските стандарди до остварување на истите, одржување на еко акции, едукација преку креативни работилници во градинки и основни училишта, медиумска кампања и сл.

Слика 35 Креативна работилница како дел од проектот"Заедно да ја сочуваме природата"

Пример за определбата на локалната власт, активно да соработуваат со овие невладини организации е и усвојувањето на овој ЛЕАП, во чија изработка, активно учествуваа и некои НВО.

116

5 УЧЕСТВО НА ЈАВНОСТА Учеството на јавноста при подготовка на стратешкиот плански документ од областа на животната средина за Општина Карпош е од витално значење и беше применето како алатка на партиципативната демократија во целиот процес на подготовка на документот. На самиот старт при идентификацијата на состојбите со животната средина во Општината, беше многу важно покрај официјалните мерења на квалитетот на медиумите во Општината, веќе постоечките студии и анализи и стручните размислувања и консултации со релевантните лица од Општината, да се слушне јавноста со своето мислење и доживување на животната средина во која засегнатата јавност живее и заеднички гради одржлива иднина. За таа цел стручниот консултантски тим подготви Анкетен Лист бр.1 – Анкетен Лист за состојбите со животната средина (даден во Прилог 1) и анкетата беше спроведена во периодот од 26.11.2010 до 06.12.2010 По извршената идентификација на состојбата со квалитетот на сите медиуми во Општината, како и состојбата со управувањето со отпад, земјиште, биодиверзитет и шуми и беа дефинирани клучните проблеми и дадени препораките за решавање на истите, потребно беше повторно учество на јавноста (Членовите на Локалниот Управен Комитет) да извршат приоретизација меѓу клучните проблеми.

5.1 Анкета на еколошките состојби во Општината Во периодот од 26.11.2010 до 06.12.2010, беше спроведена анкетата за идентификација на еколошките состојби во Општината преку дистрибуција на Анкетниот Лист бр.1 – Анкетен Лист за состојбите со животната средина (даден во Прилог 1) на репрезентативен број на испитаници – жители во урбаниот и руралниот дел на Општината. Анкетниот Лист содржи вкупно 10 затворени (се одговара со заокружување на бројот пред понудените одговори) и отворени (дадена е можност на испитаниците да го дадат без предложени одговори) прашања поврзани со следните прашања: Степен на загаденост на Општината; Најзагадени медиуми или состојби; Најалармантен проблем кој најмногу им пречи на жителите; Лоцирање на причините за загадувањето на животната средина; Влијание на загадувањето на животната средина врз здравјето и начинот на живеење на населението; - Најзначајни еколошки вредности на Општината; - Досегашното и идно учество на јавноста при донесување на одлуки од областа на животната средина во Општината;

Користејќи го софтверот The Suvery System пресметано беше дека за бројот на жители на Општината (жители) репрезентативниот број на испитаници и анкетни листови кои треба да се дистрибуираат треба да изнесува 407. Дадени беа насоки за вклученост на население од урбана и рурална средина, испитаници од двата пола, со различна старосна и образовна структура за да се добие разноликост во одговорите. Од дистрибуираните 450 анкетни листови собрани и обработени беа 407 анкетни листови и во следната табела е дадена анализа на профилот на испитаниците.

Табела 55 Испитување на јавното мислење на граѓаните на Општина Карпош за проблемите со животната средина Основни податоци за анкетираните АНКЕТЕН ЛИСТ Испитување на јавното мислење на граѓаните на општина Карпош за проблемите со животната средина

репрезентат ивен примерок 407 анкетирани

Број на Полова анкетирани структура (%)

Вкупно

Средина Статус на анкетираните урбана рурална вработен невработен пензионер студент

ученик

Старосна структура на анкетираните Структура според образование 15-18 год. 19-25 год. 26-40 год. 41-65 год. над 65 год. основно средно вишо високо непознато

машки 192 (47%) 379

199

112

157

182

126

93%

50%

16%

20%

11%

27%

39%

15%

10%

45%

14%

31%

женски 215 (53%) 407 (100%)

Анализа врз основа на вкупните добиени податоци и информации за анкетираните чекори: 1. поделени се 450 (+10) анкетни листови подеднакво во сите урбани заедници ( 12 урбани единици и 2 рурални единици),и во 2 основни училишта 2. вратени се 430 пополнети анкетни листови 3. анализата се изврши на 407 анкетни листови

Од испитаниците 47% се од машки пол и 53% од женски пол. Според степенот на образование, најголем дел од испитаниците 45% се со средно образование, 10% со основно, а 31% со вишо и високо образование. Најголемиот дел од испитаниците, 39% се на возраст помеѓу 41 - 65 години. Од вкупниот број на испитаници, 50% се вработени, 16% се невработени, а 20% од испитаниците се ученици и студенти. Според постојано место на живеење 93% од испитаниците живеат во урбаниот дел од општина Карпош, а останатите 7% живеат во руралните населени места.

118

5.1.1

Резултати од анализата на одговорите добиени по одделни прашања од Анкетниот Лист 1

Одговорите на прашањето „Што најмногу Ви пречи на еколошки план во Вашата населба?” се дадени во График 3. Според дадените одговори, на 23% од анкетираните најмногу им пречи големата нечистотија, а на 19% од анкетираните им пречи неуредено соседство. На 15% од испитаниците им пречи миризбата во воздухот.

Големата нечистотија (отпад)

Близината на индустриски (сервисен) објект

15%

23%

10%

Неуредено соседство

Практика на користење на пестициди и вештачки ѓубриња за земјоделските култури Миризбата на загадениот воздух

9% 15%

19%

Чудниот вкус на водата за пиење Ништо, во населбата пријатно се чувствувам Друго

График 3 Најалармантен проблем кој најмногу им пречи на жителите на Општина Карпош Дополнителни одговори во однос на кои се проблеми им пречат на жителите на Општината кои истите ги допишаа покрај горенаведените, се повторно поврзани уредувањето на просторот за живеење, управувањето со отпадот и инфраструктурни проблеми.

Дополнителни одговори од анкетираните на Прашањето бр. 1 Стари болни дрвја, изгазена трева, ископани улици, неуредени дрвореди Лавеж и болно завивање на кучиња - скитници по уличките и влезовите на објектите Неуредно однесување на сопствениците на домашни миленичиња (мачиња и кучиња) Нецивилизирани граѓани - работниците чистат а тие загадуваат Соседите фрлаат отпадоци Слабо осветлување Комунална хигиена не го собира редовно отпадот Брзо возење и бучава

119

Недоволен број на корпи за отпадоци Малку паркинзи Преселба на Чергари (ова е за Злокуќани) Расфрлена пластика и хартија Нема атмосферска канализација (ова за Злокуќани) Вода по улиците после дожд Многу вирови после дожд Домашните миленичиња вршат нужда на места каде играат дечињата Нечистотија околу контејнери (особено за викендите) и палењето во контејнерите Топлификација На локацијата наспроти ИМЕС се чувствува мирис на запалена пластика Сушење алишта вон тераса Чистење на каналите Неурбани и нечисти улици Растителен отпад Фрлање шут околу контејнери и по тротоари Трафостаницата (за Нерези) и дислокација на далновод Нема доволно контејнери за пластика и хартија Администрацијата не работи Со доградби и новоградби се затвара просторот Зеленилото се намалува за сметка на паркинзи Нема определено место за собирање смет во Бардовци Фрлање ѓубре во Лепенец и палење на отпадот (ова за Бардовци) Проблемот со фекална (и со каналот) Козле 8

Прашањето бр. 2 бара од испитаниците да го рангираат степенот на загаденост во општината. Добиените одговори се презентирани на График 4 и укажуваат дека 40% од анкетираните сметаат дека нивната општина е незначително загадена, а 36% дека Општината е средно загадена, што укажува на висока свест кај населението за потребата од здрава животна средина.

График 4 Рангирање на Општината според степенот на загаденост на животната средина

120

Одговорите на прашањето бр. 3 „Кои медиуми се најзагадени во општината?” укажуваат дека 34% од анкетираните, воздухот го сметаат како најзагаден медиум, а најмал број анкетирани, односно 11% од испитаниците сметаат дека водата за пиење е најзагадена и ова е реален податок имајки во предвид дека најголем дел од испитаниците живеат во урбаниот дел каде водоснабдувањето е соодветно решено. Добиените резултати се прикажани на График 5.

График 5 Најзагадени медиуми во Општина Карпош

На прашањето бр. 4: „Што друго по Ваше мислење придонесува кон оценката за степенот на загаденост на животната средина во Вашата општина?”, 32% од анкетираните го оценуваат несоодветното управување - справување со отпадот како причинител за повисок степен на загаденост, а 28% од анкетираните сметаат дека непланското градење и користењето на земјиштето придонесуваат за повисок степен на загаденост. Резултатите се прикажани на График 6.

График 6 Останати чинители кои допринесуваат кон степенот на загаденост во Општината

121

Анкетираните дадоа дополнителни одговори на ова прашање фокусирајќи се на неколку конкретни проблеми кои придонесуваат кон оценката за степенот на загаденост на животната средина. Дополнителни одговори од анкетираните на Прашањето бр. 4 Негрижа за зелени површини (испустени и полни со отпад) Комунална хигиена нередовно и неправилно го собира сметот Водата за пиење неконтролирано се користи за полевање и миење возила Неисправни улични чешмички и фонтанички Несоодветно чување на стоката, изметот и сл. Отпад во реката Вардар Паркирање по паркови и/или на сите страни Нема тротоари Нема патеки за велосипеди Факторот човек (прашање: Како да се вразуми?) Бучава од кучиња - миленичиња кои се чуваат во становите Не се чисти атмосферската канализациона мрежа Расфрлани стари партали, јоргани, ќебиња, каучи и др. околу контејнерите Несоодветно планирање- големи згради, а тесни улички

Одговорите на прашањето бр. 5: „Каде ги гледате причините за загадувањето?” укажуваат дека анкетираните гледаат повеќе причини за загадување на животната средина. На График 7, како најчести причини се издвојуваат нискиот степен на еколошка свест кај граѓаните (22%) и неприменување на законската регулатива (11%).

122

Низок степен на еколошка свест кај граѓаните Несоодветна и некомплетна законска регулатива Неприменување на законската регулатива

2% 8%

10%

22%

8% 10% 6% 7%

11%

Недостаток на персонал (инспектори и стручни лица) за спроведување на законскатта регулатива на општинско ниво Недостаток на финансиски средства од страна на загадувачите за спречување и контрола на загадувањето Несоодветно урбанистичко планирање Недоволно ангажирање на комуналното претпријатие Недостаток на персонал и технички средства во комуналното претпријатие (канти, корпи, контејнери) Недостаток на санитарна депонија за управување со отпадот Лоша економска состојба

Друго

График 7 Кои причини допринесуваат за загадувањето во Општината

За прашањето во однос на причините за загадување во Општината анкетираните наведоа и дополнителни одговори, пред се за недоволниот број на вработени во секторот за хигиена, недостаток на финансиски средства, селективност во примена на законите и отсуство на инспектори на терен. Дополнителни одговори од анкетираните на Прашањето бр. 5 Лошо организирано селектирање, складирање и фрлање на отпадот Нема собирање на стар намештај, врати и шут Нема мотивација Редовно да се обновуваат местата за играње на дечињата Недоволно вработени во секторот хигиена Да се забрани шетање на неврзани миленичиња по парковите

123

Да има повеќе зеленило Непринципиелна, селективна и одмазничка примена на законите Да се вложат повеќе средства (финансии) Стари машини на комуналец, се шири смрдеа од возилата Инспекторите да ги посетуваат дивите депонии Комунална хигиена да вложува во возила и персонал Институциите што ги донеле законите не се однесуваат соодветно во однос на спроведувањето Нестручно работење - поголема количина од ѓубрето паѓа по улиците

Прашани „На што најмногу влијаат проблемите со животната средина”, 31% од анкетираните сметаат дека проблемите со животната средина најмногу влијаат врз нивното здравје и врз здравјето на нивните семејства, 21% мислат дека загадувањето на животната средина има најголемо влијание врз здравјето на идните генерации, потоа следат 18% мислат дека најголемо е влијанието врз економскиот развој на општината, а само 13% од анкетираните го идентификуваат негативното влијание врз растителниот и животинскиот свет (График 8).

Моето здравје и здравјето на моето семејство (степенувано со 5) Здравјето на идните генерации (степенувано со 4) Растителниот и животинскиот свет (степенувано со 3) Природните убавини и реткости (степенувано со 2) Економскиот развој на општината (степенувано со 1)

18%

31%

13%

17%

21%

График 8 На што најмногу влијаат проблемите со животната средина

Прашањето бр. 7 се однесува на најзначајни вредности од областа на животната средина за општината. Добиените одговори се презентирани на График 9 и 124

укажуваат дека 34% од анкетираните сметаат дека примарно, а воедно и најзначајно е здравјето на луѓето како вредност релевантна за општината. Здравјето на луѓето

Заштитата на природата и природните реткости

11%

34%

12% 13% 3%

19%

Санирање на нарушената еколошка рамнотежа Позабавено искористување на природните богатства Производство на природна храна со географско потекло Развој на индустрија со чисти технологии Заштитата од бучава

График 9 Најзначајни еколошки вредности на Општината

Прашањето бр. 8 се однесува на учеството на јавноста во донесување на одлуки од областа на животната средина. Добиените одговори се презентирани на График 10 и укажуваат дека 59% од анкетираните сметаат дека јавноста има незначително или пасивно учество во донесување на одлуки од областа на заштита на животната средина.

График 10 Учество на јавноста во донесувањето на одлуки од областа на животната средина

125

Прашани за нивното досегашно искуство во донесувањето на одлуки од областа на животната средина (Прашање бр. 9), 64% од анкетираните не учествувале во донесување на одлуки од областа на животната средина, 18% учествувале во јавни расправи и трибини, а само 4% активно учествувале во донесувањето на одлуките преку членување во невладини организации. (График 11).

График 11 Начини на кои јавноста земала учество во донесувањето на одлуки од областа на животната средина

На прашањето "Со која активност во заштитата на животната средина" , граѓаните се изјасниле дека со 42% би учествувале во еколошки акции, за изработка на еколошки проекти би се ангажирале 23%, а само 4% би пишувале текстови за дневни информативни гласила. (График 12).

График 12 Активности со кои јавноста би се ангажирала во заштитата на животната средина во Општината

126

Анкетираните граѓани доставија и дополнителни одговори од спектарот на активности како: садење повеќе дрвја и цвеќиња, чистење на реката Вардар и пред се волонтерската работа како додатен ангажман во заштитата на животната средина во Општината. Дополнителни одговори од анкетираните на Прашањето бр. 10 Културни и спортски игри Проекти за заштита на кровови на згради Чистење на реката Вардар Бунт Воспитување на деца од предшколска и школска возраст за екологијата Повеќе дрвја и цвеќиња Планирање и економска анализа на еколошки проекти Станарите да чистат пред зграда, организирано и задолжително Доброволна работа да е задолжителна за секој граѓанин

127

6 ЛИСТА НА ПРИОРИТЕТИ ЗА ЖИВОТНА СРЕДИНА По извршената идентификација на состојбата со квалитетот на сите медиуми на животната средина во Општина Карпош и дефинирање на клучните проблеми потребно беше учество на јавноста (членовите на Локалниот Комитет, Раководители на Сектори и Претседатели на месни заедници) за да се изврши приоритизација на дефинираните проблеми. За таа цел беше подготвен Анкетниот Лист бр. 2 – Приоретизација на клучните проблеми со животната средина во Општина Карпош се групирани во седум тематски области. Локалниот Комитет изврши рангирање на проблемите кои се идентификувани во првата фаза на подготовката на ЛЕАП документот во однос на седум критериуми за приоретизација: 1. Потенцијален ризик врз човековото здравје; 2. Влијание врз социо – економската моќ на населението; 3. Интензитет на проблемот; 4. Распространетост на проблемот; 5. Идентификација на проблемот како приоритет; 6. Влијание на проблемот врз одржлив развој на општината; 7. Временски период на решавање на проблемот. Оценувањето беше извршено со оценки од 1 до 5, и тоа: • Со оцена 5 беа оценувани проблемите со највисок интензитет; • Со оцена 3 беа оценувани проблемите од среден ризик и/или приоритет и • Со оцена 1 за проблеми со слаб интензитет и истите не се приоритетни за решавање. Спрема горенаведените оценки, за секој клучен проблем посебно се утврдени приоритетите и истите се прикажани во. Во Табела 56Табела 56 се прикажани резултатите од извршената приоретизација на клучните проблеми кои ја извршија 23 лица (членовите на Локалниот Комитет, Раководители на Сектори и Претседатели на месни заедници), како релевантни претставници запознаени со состојбите во Општина Карпош и за најприоритетните 25 клучни проблеми од вкупно 56 се подготви Акционен План кој е прикажан во Поглавје 7. Табела 56 Резултати од извршената приоретизација на проблеми

При ори тет 1.

2. 3.

ПРОБЛЕМ Недостаток на воспоставен систем за проценка на влијанието на атмосферските загадувања врз здравјето на луѓето и следење на трендови на хронични и акутни заболувања од аерозагадувањето Недостаток на мониторинг и известување од страна на генераторите на отпад Недостаток на мониторинг програма и мрежа за следење на

Вкупен Област број на бодови 512

Воздух

502

Отпад

500

Почва

128

При ори тет

4. 5.

6. 7. 8.

9. 10. 11.

12.

13. 14.

15. 16. 17. 18. 19. 20.

21. 22.

ПРОБЛЕМ квалитетот на почвата и земјиштето од аспект на загадувачки материи од сите медиуми и од различни извори (на национално ниво, не само на општинско) Недостаток на примарна селекција на отпадот на местото на генерирање во индустриските капацитети Недостаток на примарна селекција на комуналниот отпад во домаќинствата, соодветно собирање на различните фракции на отпад и негова повторна употреба Евидентна е појава на диви депонии, покрај реките Вардар и Лепенец (дел од населбите Бардовци и Злокуќани) Не постои известување од страна на генераторите на отпад од пакување за количината која ја создаваат на годишно ниво Несоодветно депонирање на индустрискиот опасен отпад во близина на местата на генерирање (складиран во крајно несоодветни услови, необележан и со пристап на голем број на луѓе) Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи во воздух од стопанските објекти во Општина Карпош Загадување на површинските и подземните води поради недостаток на колекторска мрежа Несоодветно користење на земјиштето и неконтролирана урбанизација (непочитување на режимот на зажтита на заштитеното подрачје Парк – шума Водно) Непостоење на акциони програми и национален план за намалување на емисиите на загадувачки материи и унапредување на квалитетот на воздухот Непланска изградба на објекти во дел на населени места Скапа, долга и сложена процедура за измена и дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка документација Недостаток на податоци за количини на сите видови на отпад, особено на посебните видови на отпад Недоизградена патна мрежа, водоснабдителна мрежа, канализациона мрежа во руралните средини Нема податоци за фугитивни емисии (на пр. за испарување од бензиските пумпи лоцирани во Општината) Непостоење на локална мрежа за следење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош Недостаток на континуирани мерења на нивото на бучава во Општина Карпош Недостаток на податоци за фреквенција на движење на возила низ Општина Карпош и тип на возила со цел да се пресметаат емисиите од мобилни извори Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи од испустите на стопанските објекти во Општината Недоволни финансиски средства за реализација на главните инфраструктурни приоритетни проекти од областа на водоснабдување и одведување на отпадни води, изградба на патишта и спортски објекти

Вкупен Област број на бодови

492

Отпад

482

Отпад

479

Отпад

472

Отпад

471

Отпад

471

Воздух

466

Вода

465

Природа

459

Воздух

459 459

Почва Почва

458

Отпад

456

Почва

455

Воздух

454

Воздух

453

Бучава

453

Воздух

453

Воздух

452

Урбан развој

129

При ори тет 23.

24. 25.

ПРОБЛЕМ Недостаток на финансиски средства за надградба на инфраструктурата за управување и мониторинг на отпад на локално ниво (опрема за собирање и транспорт на отпад) Заземање на неурбанизираните површини со т.н. диви депонии Недостаток на примена на добра земјоделска практика вклучувајќи и примена на агрохемиски мерки

Вкупен Област број на бодови 451

Отпад

448

Почва

446

Почва

130

7 ПЛАН ЗА СПРОВЕДУВАЊЕ НА ЛЕАП ЗА ОПШТИНА КАРПОШ И ПЛАН ЗА НАБЉУДУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ НА СПРОВЕДУВАЊЕТО НА АКЦИОНИОТ ПЛАН

Изготвувањето на Планот за спроведување на ЛЕАП за Општина Карпош е извршено со помош на идентификување на најприоритетните проблеми во општината, направени врз основа на расположливите податоци и информации, како и спроведените анкети (Анкетен Лист бр.1 и Анкетен Лист бр.2) со цел дефинирање на клучните проблеми во сите седум тематски области: урбан развој, отпад, воздух, вода, природа, почва и земјиште, бучава. Акциониот План се фокусира на дефинирање на: 1. Најприоритетните клучни проблеми во одредена тематска област; 2. Дефинирање на мерките предложени за решавање на клучните проблеми; 3. Идентификација на акциите кои треба да се превземат за спроведување на предложените мерки; 4. Одговорната институција / Сектор во Општината одговорни за спроведување на акциите; 5. Временски период за спроведување на акциите; 6. Предвиден буџет за финансирање на спроведувањето на акциите; 7. Идентификација на можни извори за финансирање на спроведувањето на акциите. Предложените акции и мерки во Акциониот план да бидат ефикасно и навремено спроведени, треба да се врши набљудување и оценување (мониторинг евалуација) на процесот на нивно имплементирање односно степен на постигнати резултати. За да се остварат целите, Општината согласно Законот за животна средина (Сл. весник на РМ бр. 53/2005, 81/2005, 24/2007, 159/2008 и 83/09, измени 124/10, 51/11) Член 60 (5) потребно е да формира тело раководено од Градоначалникот за спроведување и набљудување. Основна задача на формираното тело ќе биде да го следи реализирањето на локалниот акционен план за животна средина и ќе предлага промени и за нив ќе го известува Министерството за животна средина и просторно планирање. Потребно ќе биде изготвување на Извештај за степенот на имплементација на мерките и акциите и истиот треба да биде достапен за сите заинтересирани страни, особено за пошироката јавност. Целокупниот процес на набљудување на имплементацијата на документот подразбира: обезбедување, собирање и доставување на релевантни податоци; управување со податоците и известување; оценување на напредокот по пат на следење на показателите на усех – индикаторите и фреквенцијата на мерења, изготвување и доставување на извештаи до надлежни институции (МЖСПП) и др. Во склоп на Акциониот План за спроведување на ЛЕАП – от, подготвен е и План за набљудување и оценување кој е дефиниран за секој најприоритетен проблем по тематски области. Тој ги содржи: 1. 2. 3. 4.

Очекуваните резултати; Показатели на успех; Фреквенција на следење; Одговорно лице за набљудување и оценување на успешноста на реализацијата на мерките и акциите во ЛЕАП за Општина Карпош.

131

ВОЗДУХ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (1):Недостаток на воспоставен систем за проценка на влијанието на атмосферските загадувања врз здравјето на луѓето и следење на трендови на хронични и акутни заболувања од аерозагадувањето ЦЕЛ: Воспоставување на систем за проценка на влијанијата на атмосферските загадувања врз здравјето на луѓето од емисијата со загадувачки супстанции од стационарни мобилни извори на загадување Мерки

Акции

Воспоставување на систем за проценка на влијанието на атмосферските загадувања врз здравјето на луѓето и следење на трендови на хронични и акутни заболувања од аерозагадувањето

Иницирање на Проект за следење на здравствениот ефект на аерозагадувањето врз човековото здравје во подолг временски период (најмалку 5 години) Соработка со Градскиот Завод за здравствена заштита и Републичкиот Завод за здравствена заштита во поглед на следење на здравствениот ризик од аерозагадувањето Воспоставување на инфо центар и web страна на известување на граѓаните за квалитетот на воздухот на различни места во Општината

Очекувани резултати

Одговорна институција

Време за реализација 2011 - 2015

Предвиден буџет (денари) 250.000,00

Можни извори на финанансирање Буџет на РМ Општина Карпош

МЖСПП/Општ ина Карпош

Показатели на успех Следење на тренд на Воспоставен систем за проценка на хронични и акутни здравствениот ризик од заболувања од аерозагадувањето врз човековото аерозагадувањето и водење здравје на званична евиденција

Фреквенција на следење Два пати во годината

Одговорни за следење и оценување Здравствен Дом / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

132

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (2):Недостаток на мониторинг и известување од страна на генераторите на отпад ЦЕЛ: Намалување на количините на генериран отпад Мерки

Акции

Целосна Контрола на имплементација на постојните инсталации ИСКЗ системот за спроведување на мерките предвидени во еколошките дозволи Доставување на податоци за генериран отпад кон Општина Карпош Креирање на база на податоци за генериран отпад/количини/тип и начин на управување со отпадот од инсталациите Соработка со Град Скопје за бројот на издадени еколошки дозволи

Одговорна институција Секоја инсталација е одговорна за спроведување на Оперативниот План

Време за реализација 2011 - 2013

Општина Карпош / Град Скопје за инспекциска служба и преговори при издавање на еколошката дозвола

Очекувани резултати Показатели на успех Зголемен инспекциски Евидентирање на надзор количините на генериран отпад

Предвиден буџет (денари) Секоја инсталација го дефинира потребниот буџет

За инспекција/мерења: 200.000,00

Можни извори на финанансирање

Општински Буџет

За креирање на база за следење на генерираниот отпад: 300.000,00

Фреквенција на следење Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / Надлежен инспектор

133

ПОЧВА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (3):Недостаток на мониторинг програма и мрежа за следење на квалитет на почвата и земјиштето од аспект на загадувачки материи од сите медиуми и од различни извори (на национално ниво, не само на општинско) ЦЕЛ: Воспоставување на систем за мониторинг на квалитет на почва и земјиште Мерки

Акции

Реализација на мониторинг и контрола на квалитетот на почвата согласно европските стандарди

Изготвување на План за мониторинг и контрола на квалитетот на почвата, Имплементација на Планот, Изработка на мапа со видови и квалитет на почви (профил на почва и контаминација на почвата со тешки метали и други штетни материи), Набавка на опрема и кадар за следење на квалитетот на земјиштето, Едукација на земјоделците за потребата од следење на квалитетот на почвата која се користи за земјоделско производство

Очекувани резултати Опремување на Општината со соодветна опрема за навремено откривање на загаденоста на почвата

Одговорна институција Општина Карпош (со консултантска помош) / Земјоделски Факултет / Земјоделски Институт / НВОи

Показатели на успех Континуирано следење на квалитетот на почвите во Општина Карпош

Време за реализација 2011 - 2014

Фреквенција на следење Два пати годишно

Предвиден буџет (денари) 680.000,00

Можни извори на финанансирање Општински буџет / Буџет на РМ / Странски донации

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината

134

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (4): Недостаток на примарна селекција на отпадот на местото на генерирање во индустриските капацитети ЦЕЛ: Воспоставување на систем за селекција во рамките на индустриските капацитети Мерки

Третман и индустриски ИСКЗ дозволи

Акции

складирање на Учество на општинска администрација при отпад согласно издавање на ИСКЗ дозволи Спроведување на оперативни планови Инспекциски надзор / Правилно депонирање на индустриски отпад Очекувани резултати

Показатели на успех

Воспоставен систем на Соодветна локација во селекција рамките на инсталацијата за одлагање на индустрискиот отпад

Одговорна институција

Време за реализација

Инсталации

2011 - 2014

Предвиден буџет (денари) 618.000,00

Можни извори на финанансирање Инсталации

Општина Карпош

Фреквенција на следење Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведување на ЛЕАП

135

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (5): Недостаток на примарна селекција на комуналниот отпад во домаќинствата, соодветно собирање на различните фракции на отпад и негова повторна употреба ЦЕЛ: Воспоставување на систем за сепарирање, реупотреба и рециклирање Мерки Дефинирање на количините на рециклабилни материи и нивни преработувачи на општинско ниво Соработка со Град Скопје и другите општини во градот за воспоставување на заеднички систем за сепарирање на комунален отпад

Акции

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финансирање

- Изработка на листа на преработувачи на рециклабилни материи на општинско ниво, -Проценка на генерирани рециклабилни материи и тренд на генерирање и реупотреба на поединечни типови

Општина Карпош (со консултантска помош)

2011 - 2013

185.000,00

Општински буџет

-Иницирање на заедничка платформа за сепарирање на комуналниот отпад со сите општини во Скопје -Соработка со ЈКП Комунална хигиена за сепарирање на комунален отпад

Општина Карпош со општините во Град Скопје, НВОи

2011 - 2014

390.000,00

Општински буџет

2011 - 2013

618.000,00

Општински буџет Средства од донации

2011 - 2013

618.000,00

Средства од донации

Реализација на јавна кампања за потребата од рециклирање

-Подготвување на работен план за подигање на јавната свест за потребата од рециклирање -Изработка на брошура за рециклабилните материи и нивната вредност како секундарни суровини

Промовирање на пилот проект за сепарирање, рециклирање и

-Избор на рециклабилна материја за која постојат изводливи технички решенија за сепарирано собирање и третман, -Дефинирање на проектна задача,

Општина Карпош во соработка со Град Скопје (консултантска помош и НВОи) Општина Карпош и општини од Скопскиот

136

Одговорна институција

Мерки

Акции

реупотреба на одреден тип на рециклабилен материјал

-Реализација на проектот (во соработка со преработувачите на рециклабилни материи и/или крајните корисници)

Време за реализација

регион, НВО и

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Тренд на намалување на комуналниот отпад

Количина на селектиран отпад / број на фракции

Еднаш месечно

Покренување на заеднички проекти за поттикнување на сепарирањето на отпад

Број на проекти / Процент на реализација

Два пати годишно

Подигнување на јавната свест кај граѓаните на Општина Карпош

Број на опфатено население и дефинирани целни групи / Број на примероци на дистрибуиран печатен материјал

Еднаш месечно додека трае кампањата

Промовиран и применет одржлив начин на управување со отпадот од страна на населението

Број на вклучени домаќинства во пилот проектите/ Број на активни вклучени НВО во пилот проектите/ Позитивни резултати во поглед на намалување на отпадот кој се носи на депонија по завршување на пилот проектите.

Еднаш месечно додека трае пилот проектот

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финансирање

Одговорни за следење и оценување Раководител на одделение за животна средина / ЈП Комунална хигиена Претставник од Општина Карпош / Претставници од општините во Град Скопје Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на одделение за животна средина / Претставник од НВО Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на одделение за животна средина / Претставник од НВО

137

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (6):Евидентна е појава на диви депонии, покрај реките Вардар и Лепенец (дел од населбите Бардовци и Злокуќани) ЦЕЛ: Затворени диви депонии, извршена ремедијација на просторот на дивите депонии Мерки Изработка на план за затворање на диви депонии

Затворање на дивите депонии и ремедијација на локациите

Акции Анализа на теренот Проценка на ризикот Проценка на финансиски средства потребни за затворање Рангирање на диви депонии по приоритет Изработка на техничка документација за затворање на дивите депонии и ревитализација на локациите Реализација на работите согласно техничката документација

Изработка на план за редовен и повремен мониторинг Обезбедување на технички Воспоставување средства (опрема и возило) за на мониторинг мониторинг и инспекција Редовна инспекција – овластен инспектор

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финансирање

Општина Карпош (со консултантска помош)

2011 - 2012

390.000,00

Општина Карпош

2011 - 2013

618.000,00

Општина Карпош

2011 - 2013

390.000,00

Општина Карпош

Општина Карпош Компанија ангажирана за реализација

Општина Карпош

138

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Изработен план за затварање на диви депонии

Усвоен План од Советот на Општина Карпош

Два пати годишно

Извршена ремедијација на теренот и затварање на дивите депонии

Воспоставен План за мониторинг и инспекција

Број на затворени диви депонии / Обезбедени финансиски средства за ремедијација / Број на направени ремедијации Број на извршени инспекциски увиди / Обезбедени технички средства за работа на инспекторите

Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на одделение за животна средина Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на одделение за животна средина / Комунален инспектор Комунален инспектор / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

139

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (7): Не постои известување од страна на генераторите на отпад од пакување за количината која ја создаваат на годишно ниво ЦЕЛ: Воспоставување на Законски механизам со кој генераторите ќе бидат обврзани да известуваат за количините на отпад од пакување кој го создаваат на годишно ниво Мерки

Акции

Операторите на постројките имаат законска обврска да известуваат за количините на создаден отпад од пакување

Потпишување на договор со компании лиценцирани за собирање отпад од пакување, Водење евиденција за количините на отпад од пакување

Доследно спроведување на законските одредби

Зголемен инспекциски надзор

Очекувани резултати Редовно известување од страна на операторите за количините на отпад од пакување Зајакната контрола

Одговорна институција

Време за реализација

Оператор

2011 - 2012

Оператор

Државен инспекторат

2011 - 2012

Буџет на РМ

Показатели на успех Месечни извештаи до надлежни институции

Број на спроведени контроли и мерки

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Фреквенција на следење

Одговорни за следење и оценување

Еднаш месечно

Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / МЖСПП

Еднаш месечно

Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / МЖСПП

140

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (8): Несоодветно депонирање на индустрискиот опасен отпад во близина на местата на генерирање (складиран во крајно несоодветни услови, необележан и со пристап на голем број на луѓе) ЦЕЛ:Сепарирање на комунален од индустриски отпад Предвиден Можни извори Време за буџет на реализација (денари) финанансирање

Мерки

Акции

Одговорна институција

Изработка на програма за сепарирање на комуналниот од индустрискиот отпад

Детална проценка на количини на отпад по генератор во општината Проценка на потребни технички средства за собирање на индустрискиот отпад (во соработка со Град Скопје и МЖСПП) Здружување на поединечните генератори на отпад на регионално ниво за справување со проблемот со опасен отпад

Стопански субјекти Општина 2011 - 2013 Карпош (консултантска помош)

Подготвување на работен план за едукација /подигање на јавната свест за различни целни групи Реализација на различни кампањи според работниот план

Општина Карпош (со консултантска помош)

Зголемување на јавната свест за опасноста од мешањето на индустрискиот со комуналниот отпад

Очекувани резултати

Показатели на успех

Подготвена програма за сепарирање на комуналниот од индустрискиот отпад

Усвоена Програма од страна на Советот на Општината / Број на направени анализи на отпадот / Успешно класифицирање на сите

2011 - 2012

Фреквенција на следење Еднаш месечно

618.000,00

Општински буџет Средства од донации

618.000,00

Општински буџет Средства од донации

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на одделение за животна средина

141

типови на отпад во Општината / Број на собрани податоци за време на подготовка на документот Подигната свеста за комунална хигиена кај граѓаните

Број на граѓани опфатени со кампања /

Еднаш месечно

Општинска инспекција

ВОЗДУХ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (9):Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи во воздух од стопанските објекти во Општина Карпош ЦЕЛ:Воспоставување на база на податоци за емисии од стационарни извори Мерки

Креаирање на база на податоци за стопанските капацитети на ниво на Општината и емисиите кои се јавуваат од овие стационарни извори на загадувачки материи во воздухот

Воспоставување на

Акции Подготовка на Катастар и Карта на загадувачи на воздухот во Општината Изработка на инвентар на загадувачки супстанции во воздухот од сообрајќајот (мобилни извори)

Одговорна институција

Обука на кадар во Општината за

Предвиден буџет (денари)

2011 - 2012

2.160.000,00

Општина Карпош

Општина

Можни извори на финанансирање

Буџет на РМ / Општина Карпош

МЖСПП/Опш тина Карпош

Примена на Законската одредба "загадувачот плаќа" Соработка со одговорните во Град Скопје за издавање на ИСКЗ дозволи од Б тип при издавање на дозволи за инсталации кои се наоѓаат на ниво на Општината.

Време за реализација

Општина Карпош/Меѓународни институции

Општина Карпош/Меѓународни институции 2011 - 2012

3.090.000,00

Општина Карпош

142

Мерки

Акции

систем за евидентирање, следење на емисии во воздухот од стационарни извори

следење на емисии од стационарни и мобилни извори, параметри за квалитет на воздух, дистрибуција на аерозагадувањето и кумулативниот ефект, како и за можни мерки за намалување и ограничување на емисиите на загадувачки супстанции во воздхот.

Воспоставување на локална мрежа од мерни станици за мерење на квалитетот на воздухот и доставување на податоците до јавноста и Министерството за животна средина и просторно планирање;

Континуирана инвентаризација на податоци за емисија на загадувачки материи во воздухот

Одговорна институција Карпош

Време за реализација

Општина Карпош / Град 2011 - 2014 Скопје

Предвиден буџет (денари)

6.180.000,00

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош/Меѓународни институции

143

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Изготвен Катастар и карта на загадувачи на воздухот (стопански капацитети) на ниво на Општина

Евидентирани 90 % од сите потенцијални стационарни загадувачи

Два пати годишно

Подготвен инвентар на загадувачки супстанции во воздухот од стационарни извори

Перманетно мерење на емисиите во воздухот и евидентирање на измерените вредности

Еднаш месечно

Воспоставена локална мрежа од мерни станици

Постојано следење на емисиите преку поставената мерна станица на ниво на Општината

Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината

144

ВОДА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (10): Загадување на површинските и подземните води поради недостаток на колекторска мрежа ЦЕЛ: Унапредување на состојбата со изградба на колекторски систем Мерки

Акции

Реконструкција и доизградба на колекторски систем и систем за одведување на атмосферски води

Подготовка на техничка документација, Подготовка на План за реализација на фекална канализација, Доизградба на канализационен систем

Одговорна институција Општина Карпош, ЈП Водовод и канализација, Подизведувачи ангажирани од страна на општината

Подготовка на План за следење на квалитетот на пречистена вода

Општина Карпош / ЈП Водовод и канализација

Континуирано следење на квалитетот на вода која се испушта од пречистителна станица

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

2011 - 2014

3.090.000,00

Буџет на РМ, меѓународни финансиски институции / Општински буџет

2011 - 2014

1.854.000,00

Општински буџет

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Изграден колекторски систем и систем за одведување на атмосферски води Програма за следење на квалитетот на вода која се испушта од пречистителната станица

Пуштање во функција на колекторскиот систем

Утврдена со надзорот на градење

Усвоена Програма од Советот на општината

Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Техничка комисија ЈЗУ Институт за јавно здравје / ЈП Водовод и канализација

145

ПРИРОДА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (11): Несоодветно користење на земјиштето и неконтролирана урбанизација (непочитување на режимот на заштита на заштитеното подрачје Парк - шумата Водно) ЦЕЛ: Зајакнување на инспекцискиот надзор и доследно спроведување на законската регулатива Мерки

Комплетирање на целокупната урбанистичката документација на цела територија на Општината

Легализирање на неплански изградени објекти кои би се вклопиле во урбанистичките планови. Доследно

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош

2011 - 2012

3.090.000,00

Општински буџет

Општина Карпош

2011 - 2014

6.180.000,00

Буџет на РМ / Општински буџет

Воспоставување/зајакнување Општина Карпош

2011 - 2014

618.000,00

Општински буџет

Акции Донесување на урбанистички планови за сите населени места; Иницирање на обуки за зајакнување на капацитетите на одговорните во Општината за започнување и водење на постапката за Стратешка оценка на влијание врз животната средина при подготовка на урбанистичките планови; Иницирање на проекти за подигнување на јавната свест за вклучување на јавноста и невладиниот сектор при подготовка на урбанистичките планови Евидентирање на неплански изградени објекти во Општината

146

Мерки

Акции

спроведување на активностите за спречување на непланската градба

на инспекциско одделение на ниво на Општината

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Воспоставување на редовна контрола и спроведување на мерки за правилно имплементирање на плановите

Очекувани резултати Управување со градежното земјиште на ниво на Општината согласно планска документација Зајакнати капацитети на локалната самоуправа /Одделението за урбанизам и заштита на животната средина и Одделението за инспекциски надзор

Воведен партиципативен процес при изработка на урбанистичките планови

Зајакната контрола на бесправното градење и намалување на бројот на илегални објекти

Показатели на успех Број на усвоени Детални Урбанистички Планови за населени места во Општината од страна на Советот на Општината Број на одржани обуки за вработени во соодветните одделенија/ Посетеност на обуките/актуелноста на темите на обуките/ Формирано Партиципативно тело составено од сите заинтересирани страни за учество во подготовката на стратешкото планирање на развојот на Општината /Број на коментари и забелешки на јавноста при процесот на донесување на плановите Број на спроведени контроли

Фреквенција на следење

Одговорни за следење и оценување

Два пати годишно

Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината

Два пати годишно

Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината

Спрема годишна Програма на инспекторатот

Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината

147

ВОЗДУХ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (12): Непостоење на акциони програми и национален план за намалување на емисиите на загадувачки материи и унапредување на квалитетот на воздухот ЦЕЛ: Намалување на емисии на загадувачки материи и унапредување на квалитетот на воздухот Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Мерки

Акции

Одговорна Време за институција реализација

Изготвување на акциони програми за намалување на емисиите на загадувачки материи

Анализа на состојбите Класификација на изворите на загадувачки емисии во воздухот Проценка на потребни технички и финансиски средства за спроведување на акционите програми

Општина Карпош

2011 - 2013

250.000,00

Општински Буџет

Формирање на работни тела од општинската администрација кои ќе ги спроведуваат активностите

Општина Карпош / МЖСПП

2011 - 2014

62.000,00

Општински Буџет / Буџет на РМ

Општина Карпош

2011 - 2014

62.000,00

Општина Карпош

Координација на активностите со владините институции при дефинирањето на зони и агломерации и подготовката на акциони програми и национален план за унапредување на квалитетот на воздухот Воспоставување на форми на комуникација со сите заинтересирани страни (владините институции, консултантските фирми, невладините организации, академските институции и

Покренување на иницијатива Подготовка на План и Програма за работа

148

Мерки

Акции

Одговорна Време за институција реализација

стопанските/индустриските инсталации) за да се биде во тек со новините во системите за управување со квалитетот на воздухот Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Изготвени акциони програми

Усвоена Акционата програма од Советот на Општината

Два пати годишно

Континуирана соработка и превземање на заеднички активности со соодветните владини институции

Тренд на намалување на емисиите на загадувачки материи

Воспоставена комуникација со сите заинтересирани страни

Следење во чекор на сите новини во системите за управување со квалитетот на воздухот

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Одговорни за следење и оценување Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

Два пати годишно

Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

Еднаш годишно

Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

149

ПОЧВА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (13): Непланска изградба на објекти во дел на населени места ЦЕЛ:Стопирање на непланската градба Мерки

Акции

Изработка на планска документација (ДУП, УП за села, УП надвор од населено место) на цела територија на општината.

Утврдување на приоритетни ДУПови и УП-ови, нивно вградување во програмите за уредување на градежно земјиште и просторно планирање. Донесување на плановите Воспоставување на редовна контрола и спроведување на мерки за правилно имплементирање на плановите

Покренување на иницијативи до Град Скопје за учество во донесувањето измената и дополнувањето на ГУП во однос на намената и употребата на локалитетите

Евидентирање на постојната состојба во општината Снимање на состојбата и изработка на Елаборат Ревизија на ГУП

Одговорна Време за институција реализација Општина Карпош во соработка со стручна институција 2011 - 2013

Општина Карпош во соработка со Град Скопје

2011 - 2012

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

6.180.000,00

Општински буџет

62.000,00

Општински буџет

МЖСПП

150

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Донесени ДУП - ови

Отсуство на непланска градба

Еднаш месечно

Воспоставена соработка со Град Скопје

Добивање на квалитетен документ (ГУП) во кој ќе бидат инкорпорирани реалните потреби на жителите на Општина Карпош

Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Тело одговорно за следење и спроведување на ЛЕАП / Раководител на сектор за урбанизам Тело одговорно за следење и спроведување на ЛЕАП / Определено лице од Град Скопје

ПОЧВА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (14):Скапа, долга и сложена процедура за измена и дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка документација ЦЕЛ: Скратување на постапката за измена и дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка документација Мерки

Акции

Зајакнување на капацитетите на одговорните во Општината за започнување и водење на

Организирање на едукативни работилници Организирање на јавни трибини за урбанистичкото

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош

2011 - 2012

618.000,00

Општински Буџет

151

Мерки

Акции

постапката за Стратешка оценка на влијание врз животната средина при подготовка на урбанистичките планови Подигнување на јавната свест за вклучување на јавноста и невладиниот сектор при подготовка на урбанистичките планови

планирање

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош

2011 - 2012

310.000,00

Општински Буџет

Промоција на НВО – секторот за животна средина

Организирање на кампањи, Промовирање на едукативен и пропаганден материјал

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Зголемен број на вработени во секторот урбанизам

Подобрување на состојбите во Општината во областа на урбанизмот

Два пати годишно

Информирање на јавноста преку локалното гласило, медиуми за сите активности на Општината од областа на урбанистичкото планирање

Задоволни граѓани од поедноставена и ефикасна услуга на општинската администрација

Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за урбанизам во Општината Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за урбанизам во Општината

152

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (15): Недостаток на податоци за количини на сите видови на отпад, особено на посебните видови на отпад ЦЕЛ: Воспоставување на мониторинг на отпадот на ниво на општината Мерки

Акции Назначување на одговорни лица во општината (зголемување на бројот на вработени)

Зајакнување на капацитетот на општината за мониторинг на отпад

Подготовка и имплементација на годишен преглед за состојбата со отпад во општината

Реализирање на редовни тренинзи на вработените во општината и одговорните во компаниите кои треба да испраќаат извештаи, согласно Законот за управување со отпад

Одговорна институција

Предвиден Можни извори Време за буџет на реализација (денари) финанансирање

Општина Карпош (со 2011 - 2012 консултантска помош)

618.000,00

Општински буџет / Средства од донации

Општина Карпош (со 2011 - 2012 консултантска помош)

310.000,00

Општински буџет

Обезбедување на технички средства за реализација на мониторингот (возило, можност за компјутерска обработка и следење) Имплементација на планот за редовен и повремен мониторинг Анализа на слабостите на планот и потешкотиите во негова реализација Подобрување на Планот за редовен и повремен мониторинг (зголемување на активностите кои се опфатени со мониторинг)

153

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Ефикасна и обучена администрација во областа на животната средина

Број на посетени обуки / Број на издадени извештаи

Два пати годишно

Изготвен годишен преглед на состојбите со отпад во општината

Успешно класифицирање на сите типови на отпад во Општината / Број на собрани податоци за време на подготовка на документот

Еднаш месечно

Одговорни за следење и оценување Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

154

ПОЧВА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (16): Недоизградена патна мрежа, водоснабдителна мрежа, канализациона мрежа во руралните средини Цел:Подобрување на состојбата со патната и комунална инфраструкрура во руралните средини Мерки

Реконсрукција или доизградба на патна мрежа

Подготовка на проектна документација и изведба на водоводна мрежа

Реконструкција и

Акции Изготвување на техничка документација за изградба на патна инфраструктура (основен и идеен проект) и уредно водење на постапките за оценка на влијание на проектот врз животната средина, изработка на елаборати Изработка на техничка документација Реконструкција или доградба на водоснабдителен систем Испитување на санитарна исправност на водата за пиење Подготовка или

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош / Градежна компанија / ЈП Улици и патишта

2011 - 2014

6.180.000,00

Општински буџет / Донатори

Општина Карпош / ЈП Водовод и канализација

2011 - 2014

6.180.000,00

Општински буџет / Донатори

Општина Карпош / ЈП

2011 - 2014

6.180.000,00

Општински буџет /

155

Мерки

Акции

доизградба на канализациона мрежа и систем за одведување на атмосферска вода

ревизија на изработена техничка документација Подготовка на План за реализација на сите инфраструктурни проекти околу фекалната канализација Доизградба на канализационен систем

Одговорна институција Водовод и канализација

Време за реализација

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Изработена техничка документација

Усвоена Техничка документација од Советот на Општината

Следење низ сите фази на изработка на техничката документација

Обезбедена финансиска конструкција за изградба на водоводна и канализациона мрежа

Изградена инфраструктурна мрежа

Еднаш на три месеци

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање Донатори

156

ВОЗДУХ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (17): Нема податоци за фугитивни емисии (на пр. од испарување од бензиски станици лоцирани во Општината) Цел: Изработка на Список на бензиски станици кои делуваат во Општина Карпош Мерки

Акции

Правење на попис на бензиски станици на ниво на Општина Карпош

Изготвување на листа на бензиски станици кои оперираат на територија на Општина Карпош

Набавка на софтвер (VOC) моделирање на емисии за пресметка на фугитивни емисии

Капацитет на бензиски резервоар, пумпни места, пиштоли за Земање на податоци полнење на бензин и од бензиските годишна пумпи потрошувачка на различни типови на деривати

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош

2011 - 2012

62.000,00

Општински буџет

Општина Карпош

Општински буџет

Општина Карпош

Општински буџет

157

Очекувани резултати

Показатели на успех

Изготвен попис на бензиски станици

Базата на постоечки бензиски пумпи е воспоставена со сите потребни информации во поглед на животната средина

Набавен софтвер за дисперзија на фугитивните емисии од испарување на лесно испарливите супстанции (VOC) Редовно доставување на податоци од бензиските пумпи

Софтверот е набавен и пуштен во употреба Шестмесечни Извештаи со сите релевантни податоци врз база на кои ќе4 се пресметаат VOC

Фреквенција на следење

Одговорни за следење и оценување

Еднаш годишно

Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

Еднаш месечно

Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

Два пати годишно

Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

158

ВОЗДУХ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (18): Непостоење на локална мрежа за следење на квалитетот на воздухот во Карпош Цел: Воведување на мониторинг систем за следење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош Мерки Воспоставување на локална мрежа од мерни станици за следење на загадувањето на воздухот во населбите и индустрискиот дел Контрола на постојните инсталации

Акции

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Поставување на монитори за следење на квалитетот на воздухот на 3 мерни места во Општината

Општина Карпош

2011 - 2013

3.090.000,00

Општински буџет/МЖСПП

Степен на реализација на мерките предвидени во еколошките дозволи

Општина Карпош/ Град Скопје

2011 - 2014

38.190,00

Општински буџет/Град Скопје

Очекувани резултати

Показатели на успех

Поставена локална мрежа од мерни станици

Континуирано мерење на емисиите во воздухот и евидентирање на измерените вредности

Зајакнат инспекциски надзор

Број на спроведени контроли

Фреквенција на следење

Одговорни за следење и оценување

Еднаш месечно

Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

Еднаш месечно

Раководител на сектор за животна средина / Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП

159

БУЧАВА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (19): Недостаток на континуирани мерења на нивото на бучава во Општина Карпош Цел: Обезбедување на перманентно следење на нивото на бучава во Општина Карпош Мерки Набавка на апарат за мерење на ниво на бучава од страна на Општина Карпош Склучување на Договор на Општина Карпош со овластена фирма за мерење на нивото на бучава

Акции

Одговорна институција

Обука на кадар од општинската администрација за ракување со букомерот Општина Карпош и лице задолжено за извршување на мерењата Распишување на тендер за јавна набавка Општина Карпош за мерење на бучава и анализа на податоците

Очекувани резултати

Показатели на успех

Набавен апарат за мерење на ниво на бучава од страна на Општина Карпош Склучен Договор на Општина Карпош со овластена фирма за мерење на нивото на бучава

Успешно извршена обука за ракување со букомерот Број на извршени мерења

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

2012

18.540,00

Општински буџет

2011 - 2012

Фреквенција на следење Еднаш месечно Еднаш месечно

Општински буџет

160

ВОЗДУХ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (20): Недостаток на податоци за фреквенција на движење на возила низ Општина Карпош и тип на возила со цел да се пресметаат емисиите од мобилни извори ЦЕЛ: Пресметување на емисии од мобилни извори Мерки

Акции

Креирање на база со податоци за мобилните извори на загадувачки материи со податоци за регистрирани возила, тип на возило, поминати километри пат, старост на возилата, квалитет и тип на гориво кое го користат

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Изработка на инвентар на загадувачки супстанции во воздухот од сообраќајот

Осигурителни компании / Државен завод за статистика

2011 - 2013

3.090.000,00

Општински буџет

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Изработен е инвентар на загадувачки супстанции во воздухот од сообраќајот

Пресметани емисии од мобилни извори

Еднаш годишно

161

ВОЗДУХ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (21): Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи во воздух од испустите на стопанските објекти во Општина Карпош ЦЕЛ: Воспоставување на база на податоци за емисии од стационарни извори Мерки

Креаирање на база на податоци за стопанските капацитети на ниво на Општината, регистрираните возила и фреквенција на движење на истите на подрачјето на Општината и емисиите кои се јавуваат од овие стационарни и мобилни извори на загадувачки материи во воздухот

Воспоставување на систем

Акции Подготовка на Катастар и Карта на загадувачи на воздухот во Општината Изработка на инвентар на загадувачки супстанции во воздухот од сообрајќајот (мобилни извори) Примена на Законската одредба "загадувачот плаќа" Соработка со одговорните во Град Скопје за издавање на ИСКЗ дозволи од Б тип при издавање на дозволи за инсталации кои се наоѓаат на ниво на Општината. Обука на кадар во

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Буџет на РМ, Општина Карпош

МЖСПП/Општина Карпош

2011 - 2013

3.090.000,00

Општина Карпош

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош/Меѓународни институции

Општина Карпош/Меѓународни институции 2011 - 2013

3.090.000,00

Општина Карпош

162

Мерки

Акции

за евидентирање, следење на емисии во воздухот од стационарни и мобилни извори

Општината за следење на емисии од стационарни и мобилни извори, параметри за квалитет на воздух, дистрибуција на аерозагадувањето и кумулативниот ефект, како и за можни мерки за намалување и ограничување на емисиите на загадувачки супстанции во воздхот

Континуирана инвентаризација на податоци за емисија на загадувачки материи во воздухот

Одговорна институција

Општина Карпош / Град Скопје

Време за реализација

2011 - 2013

Предвиден буџет (денари)

3.090.000,00

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош/Меѓународни институции

163

Очекувани резултати

Показатели на успех

Изработена база на податоци за стопанските капацитети на ниво на Општината, регистрирани возила

Пресметани емисии од стационарни и мобилни извори

Фреквенција на следење

Одговорни за следење и оценување

Два пати годишно

Воспоставен систем за следење и евидентирање на емисии од стационарни и мобилни извори

Ефикасна администрација која е обучена за следење на емисиите на загадувачки материи во воздухот

Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / Раководител на сектор за уредување на градежно земјиште и комунални работи

Еднаш месечно

Поставени мерни станици за мерење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош

Перманентно мерење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош

Еднаш месечно

164

УРБАН РАЗВОЈ НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (22): Недоволни финансиски средства за реализација на главни инфраструктурни проекти ЦЕЛ: Обезбедување на финансиски средства за реализација на главни инфраструктурни проекти Одговорна институција

Мерки

Акции

Воспоставување на тесна соработка со релевантни институции за финансирање на главни инфраструктурни проекти

Министерство за транспорт и врски, МЖСПП, МЛС, SEP и меѓународни донатори

Општина Карпош

Иницирање на Проект за зајакнување на капацитетот на општинската администрација (пишување и пополнување на апликации)

Општина Карпош

Формирање на меѓусекторска група за иницирање на барање на средства за проекти

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

2011 - 2012

618.000,00

Буџет на РМ/ Меѓународни донации

2011 - 2012

618.000,00

ИПА/WB/JIBC

Време за реализација

165

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Остварена соработка со релевантни институции

Добиени финансиски средства за инфраструктурни проекти

Два пати годишно

Реализирање на редовни тренинзи на вработените во општината

Зајакнат капацитет на Општината

Два пати годишно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / Раководител на сектор за уредување на градежно земјиште и комунални работи Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / Раководител на сектор за уредување на градежно земјиште и комунални работи

ОТПАД НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (23): Недостаток на финансиски средства за надградба на инфраструктурата за управување и мониторинг на отпад на локално ниво (опрема за собирање и транспорт на отпад) ЦЕЛ: Унапредување на системот за управување со отпад Мерки

Акции

Иницирање на проекти со невладиниот сектор за привлекување на финансиски

Изработка на проекти и аплицирање до меѓународни фондови, со чија помош би се добиле финансиски

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош

2011 - 2013

1.236.000,00

Општина Карпош / Меѓународни институции

166

Мерки

Акции

средства Подготовка на План и Програма за управување со отпадот во Општина Карпош кој треба да бидат во согласност со Планот за управување со отпад на Град Скопје како и со Националната Стратегија за управување со отпад

средства

Подготовка на Програма со мерки и активности за реализација на Планот за управување со отпад

Проценка на количини на комунален отпад по населби, Анализа на состав на отпад, Проценка на потребни технички средства за собирање на отпад во Општината

Назначување на одговорни лица во Општината за изготвување на Програмата, Реализирање на редовни обуки на вработените во Општината,

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Општина Карпош

2011 - 2013

1.236.000,00

Општина Карпош

2011 - 2013

1.236.000,00

Општина Карпош

167

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Привлечени финансиски средства

Унапреден системот за управување со отпад

Еднаш годишно

Изготвен План и Програма за управување со отпадот во Општина Карпош

Усвоен План од Советот на Општината

Еднаш годишно

Изготвена е Програмата со мерки и активности за реализација на Планот за управување со отпад

Усвоена Програма од Советот на Општината

Еднаш годишно

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / НВОи Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината

168

ПОЧВА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (24: Заземање на неурбанизирани површини со диви депонии ЦЕЛ: Расчистување на дивите депонии и обезбедување на локација за депонија за инертен отпад Мерки

Акции

Иницирање на проекти за подигање на јавната свест на граѓаните

Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Реализација на јавна кампања

Општина Карпош

2011 - 2013

309.000,00

Општина Карпош / Меѓународни институции

Општина Карпош / ЈП Комунална хигиена

2011 - 2012

309.000,00

Општина Карпош

2011 - 2013

61.800,00

Општина Карпош

2011 - 2012

1.236.000,00

Општина Карпош

Подготовка на План за затварање на дивите депонии и нивна ревитализација Тесна соработка со месни заедници

Зајакнување на инспекцискиот надзор

Обезбедување на локација за изградба на депонија за инертен отпад и информирање на граѓаните за постоење на истата Одржување на состаноци со претставници од месни заедници на месечно ниво Зголемување на бројот на вработени во Секторот Инспекторат во Општина Карпош за ефикасно справување со проблемите кои се во општинска надлежност

Општина Карпош

169

Очекувани резултати

Показатели на успех

Подготвување на Работен план за подигање на јавната свест

Намалување на бројот на локации каде се врши несоодветно одлагање на отпад

Изготвен План за затварање на дивите депонии и нивна ревитализација Воспоставена континуирана комуникација со претставници од месни заедници Обезбедување на редовен инспекциски надзор

Фреквенција на следење Еднаш месечно

Избрана локација на депонија за инертен отпад

Еднаш месечно

Број на одржани средби со претставници од месни заедници

Еднаш месечно

Број на извршени инспекциски контроли

Еднаш месечно

170

ПОЧВА НАЈПРИОРИТЕТЕН КЛУЧЕН ПРОБЛЕМ (25):Недостаток на примена на добра земјоделска практика вклучувајќи и примена на агрохемиски мерки ЦЕЛ: Заштита на квалитетот на обработливо земјиште и промоција на производство на органска храна Одговорна институција

Време за реализација

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

2011 - 2013

185.500,00

Општински буџет / Буџет на РМ

Мерки

Акции

Евиденција за примена на агротехнички мерки во земјоделието (минерални ѓубрива, пестициди) и воспоставување на база на податоци

Поставување на одговорно лице во Општината за следење на проблематиката Општина Карпош / од земјоделството и Научни институции координирање со / МЗШВ ресорните Министерства, Соработка со научни институции

Производство на здравствено безбедна храна како можност за сопствен бизнис

Општина Карпош / Научни институции / НВОи

2011 - 2013

Општина Карпош / Научни институции

2011 - 2013

Промовирање на добра земјоделска практика

Спроведување на анкета меѓу земјоделските производители за количините на употребени агрохемикалии, Изработка на програма за едукација на земјоделските здруженија, Изработка на пристапна брошура за апликација на агрохемикалиите Изработка на Студија за промовирање на можности за органско производство на ниво на Општината, Едукација и организирање

Буџет на РМ / Општински буџет / Странски донации

618.000,00

Донации / МЗШВ / МЖСПП

171

Мерки

Акции на заинтересираните земјоделски производители за органско производство

Одговорна институција

Време за реализација

Очекувани резултати

Показатели на успех

Фреквенција на следење

Ажурирање на Катастар на земјоделски и фармерски активности

Евидентирани 90 % од земјоделците во Општина Карпош

Еднаш годишно

Економско стимулативни мерки за земјоделците

Зголемен бројот на производители

Еднаш годишно

Организирање на саеми, базари и манифестации каде ќе се презентира органската храна

Зголемување на бројот на производители

Еднаш годишно

Предвиден буџет (денари)

Можни извори на финанансирање

Одговорни за следење и оценување Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / Раководител на сектор за развој на Општината Тело за следење на спроведувањето на ЛЕАП / Раководител на сектор за животна средина во Општината / Раководител на сектор за развој на Општината

172

8 РЕЛЕВАНТНА ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА 1. Закон за животната средина (Сл. весник на РМ бр. 53/2005, 81/2005, 24/2007, 159/2008 и 83/09, измени 124/10, 51/11) 2. Закон за локална самоуправа (Сл. весник на РМ бр. 05/2002, 07/04, 07/05) 3. Закон за територијална организација на локалната самоуправа во Р. Македонија (Сл. Весник на РМ бр.55/2004) 4. Закон за слободен пристап до информации од јавен карактер (Сл. весник на РМ бр. 13/2006) 5. Закон за просторно и урбанистичко планирање (Сл. Весник на РМ 51/05, измени 137/07 и 24/08 - пречистен текст, 91/09, измени 124/10, 53/11) 6. Закон за градежно земјиште (Сл. Весник на РМ 53/01, 82/08) 7. Детални урбанистички планови и планска документација за населени места во Општина Карпош 8. Закон за квалитет на амбиентниот воздух (Сл.Весник на РМ бр. 67/2004, 92/07, 47/11) 9. Правилник за критериумите, методите и постапките за оценување на квалитетот на амбиентниот воздух (Сл.Весник на РМ бр.82/2006) 10. Уредба за гранични вредности за нивоа и видови на загадувачки супстанции во амбиентниот воздух и прагови на алармирање, рокови за постигнување на граничните вредности, маргини на толеранција за гранична вреност, целни вредности и долгорочни цели (Сл.Весник на РМ бр.50/2005) 11. Правилник за максимално дозволените концентрации на штетни материи кои се испуштаат во воздухот (Сл.Весник на РМ бр.3/90) 12. Закон за води (Сл. Весник на РМ бр. 87/08 и 06/09, измени 51/11 ) 13. Закон за здравствена заштита (Сл. весник на РМ бр. 25 од 2000 г.) 14. Правилник за начинот на определување и одржување на заштитни зони околу изворите на вода за пиење 15. Правилник за квалитетот и здравствената исправност на водата за пиење 16. Уредба за класификација на водите (Сл.весник на РМ бр.18/99) каде се врши класификација на површинските води (водотеци, езера и акумулации) 17. Уредба за категоризација на водотеците и езерата, акумулациите и подземните води (Сл.весник на РМ бр.18/99, 71/99) 18. Правилник за начинот на земање мостри и методи на лабораториска анализа на водата за пиење 19. Закон за управување со отпад (Сл.Весник РМ 68/04, измени 71/04, 107/07, 102/08, 134/08, 124/10 и 51/11) 20. Листа на отпади (Сл.Весник на РМ бр.100/05) 21. Закон за комунални дејности (Сл.Весник 45/97, 13/99) 22. Правилник за формата и содржината на дневникот за евиденција за постапување со отпад, формата и содржината на формуларите за идентификација и транспорт на отпадот и формата и содржината на обрасците за годишни извештаи за постапување со отпад (Сл.Весник на РМ 7/06) 23. Правилник за програмата и начинот на полагање на стручен испит за управител со отпад, образец на уверение како и висина и начин на плаќање на надоместокот за полагање на стручен испиот за управител со отпад (Сл.весник на РМ 105/05) 24. Листа на видови на отпад (Сл.весник на РМ 100/05) 173

25. Правилник за начинот на функционирање на интегрираната мрежа за отстранување на отпадот (Сл.весник на РМ 7/06) 26. Правилник за формата и содржината на барањето, формата и содржината на дозволата за собирање и за транспортирање на комунален и други видови на неопасен отпад, како и минималните технички услови за вршење на дејноста собирање и транспортирање на комунален и други видови на неопсаен отпад (Сл.весник на РМ 8/06) 27. Правилник 259/93 за увоз и извоз на отпад, како и амандманите од Правилникот 120/97 28. Освен Законот за искористување на земјоделско земјиште (Сл. Весник на Р.Македонија 25/98, 18/99 и 2/2004 год.) во Р.Македонија нема Правилници што ја регулираат и санкционираат проблематиката со загадување и контаминација на почвите и за таа цел главно се применуваат препораките од земји членки на Европската Унија. 29. Закон за заштита од бучава во животната средина (Сл. Весник на РМ 79/2007, измени 124/10, 47/11) 30. Одлука за утврдување во кои случаи и под кои услови се смета дека е нарушен мирот на граѓаните од штетна бучава (Сл. Весник на РМ 64/93) 31. Наредба за задолжително атестирање (хомолагација) на моторните возила со најмалку четири тркала во поглед на бучавата (Сл.весник на РМ бр.16/97) 32. Закон за заштита на културното наследство (Сл.весник на РМ 20/04, измени 115/07) 33. Законот за заштита на природата (Сл. Весник бр. 64/04, 14/06, 84/07, измени 47/11)

174

8 ЛИСТА НА РЕЛЕВАНТНИ ЕУ ДИРЕКТИВИ СЕКТОР

Директиви на ЕУ опфатени во Национална стратегија за апроксимација во животната средина (2008) Релевантни се и нивните измени и дополнувања Рамковна директива за отпад (2006/12/EC) Директива за опасен отпад 91/689/EEC, дополнета со 94/31/EC Директива за депонии (99/31/EC) дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003 Директива за пакување и отпад од пакување (94/62/EC), дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003, Директивата 2004/12/EC и Директивата 2005/20/EC

Управување со отпад

Директива за согорување на отпад (2000/76/EC) Директива на Советот за батерии и акумулатори што содржат одредени опасни супстанции (2006/66/EC) Директива за отпадна електрична и електронска опрема (2002/96/EC) дополнета со Директивата 2003/108/EC Директива за обележување на батерии (93/86/EC) Директива за отпадни масла (75/439/EEC) дополнета со Директивите 87/101/EEC, 91/692/EEC и Директивата 2000/76/EC Директива за PCB/PCT (96/59/EC) Директива за дотраени возила (2000/53/EC) дополнета со Одлуките 12.2002/525/EC, 2005/63/EC, 2005/437/EC и 2005/438/EC Директива за рестрикција на опасни супстанции (2002/95/EC) дополнета со Одлуката 2005/618/EC, 2005/717/EC, 2005/747/EC и 2006/310/EC Регулатива за пренос на отпад (EEC) 259/93 дополнета со Одлуките 94/721/EC, 96/660/EC, 98/368/EC и 99/816/EC, и Регулативите (EC) 2408/98, (EC) 120/97 и (EC) 2557/2001 Директива за управување со отпадот од индустрија за екстракција на минерални суровини (2006/21/EC) Рамковна директива за квалитет на амбиентен воздух (96/62/EC), дополнета со Регулативата (EC)1882/2003

Квалитет на воздух

Директива за национални плафони на емисии (2001/81/EC) Директива (1999/30/EC) за гранични вредности на сулфур диоксид, азот диоксид и азотни оксиди, суспендирани честички и олово во амбиентниот воздух, дополнета со Одлуката 2001/744/EC Директива за бензен и јаглерод моноксид (2000/69/EC) Директива за озон во амбиентниот воздух 2002/3/EC Директива 2004/107/EC за арсен, кадмиум, јагленоводороди во амбиентниот воздух

жива,

никел

полициклични

Директива за тргување со емисии на стакленички гасови (2003/87/EC) дополнета со Директивата 2004/101/EC и Регулативата на Комисијата бр. 2216/2004 Директива 1999/32/EC за намалувањето на содржината на сулфурот во одредени течни горива, дополнета со Регулативата (EC)1882/2003 и Директивата 2005/33/EC Директива за информирање на корисници (1999/94/EC) дополнета со Директивата 2003/73/EC Директива за квалитет на бензин и дизел горива (98/70/EC) дополнета со Директивите

175

СЕКТОР

Директиви на ЕУ опфатени во Национална стратегија за апроксимација во животната средина (2008) Релевантни се и нивните измени и дополнувања 2000/71/EC, 2003/17/EC и Регулативата (EC) 1882/2003 Рамковна директива за вода (2000/60 /EC) дополнета со Одлуката 2455/2001/EC Директива за урбани отпадни води (91/271/EEC) дополнета со Директивата 98/15/EC и Регулативата (EC) 1882/2003 Директива за нитрати (91/676/EEC) дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003 Директива за вода за пиење (98/83/EC) дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003 Директива за површинска вода за апстракција (75/440/EEC) дополнета со Директивите 79/869/EEC и 91/692/EEC (ќе биде отповикана со Рамковната директива за води (2000/60/EC) од 22.12.2007)

Квалитет на вода

Директива за вода за капење (2006/7/EC) Директива за испуштање на опасни супстанции во водите (76/464/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC и 2000/60/EC (ќе биде отповикана со Рамковната директива за води (2000/60/EC) од 22.12.2013, освен Чл. 6, кој беше отповикан на 22.12.2000) Директива за милта од канализацијата (86/278/EEC) Директива за мерење на квалитетот на водата за пиење (79/869/EEC) дополнета со Директивите 81/855/EEC, 91/692/EEC, и Регулативата (EC) 807/2003 (ќе биде отповикана со Рамковната директива за води (2000/60/EC) од 22.12.2007) Директива за подземни води (80/68/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC Директива за испуштања на жива од хлороалкалните индустрии (82/176/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC Директива за испуштања на кадмиум (83/513/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC Директива за други испуштања на жива (84/15/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC Директива за испуштања на HCH (84/491/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC Директива за опасни супстанции од Листа еден (86/280/EEC) дополнета со Директивите 88/347/EEC, 90/415/EEC и 91/692/EEC Директива за вода за риби (78/659/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC и Регулативата (EC) 807/2003

Хемикалии

Директива за вода за черупкари (79/923/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC Директива на Советот (67/548/EEC) за апроксимација на законите, регулативите и административните одредби во врска со класификацијата, пакувањето и означувањето на опасни супстанции дополнета со директивите 69/81/EEC, 70/189/EEC, 71/144/EEC, 73/146/EEC, 75/409/EEC, 76/907/EEC, 79/370/EEC, 79/831/EEC, 80/1189/EEC, 81/957/EEC, 82/232/EEC, 83/467/EEC, 84/449/EEC, 86/431/EEC, 87/432/EEC, 88/302/EEC, 88/490/EEC, 90/517/EEC, 91/325/EEC, 91/326/EEC, 91/410/EEC, 91/632/EEC, 92/32/EC, 92/37/EC, 93/21/EC, 93/72/EC, 93/101/EC, 93/105/EC, 94/69/EC, 96/54/EC, 96/56/EC, 97/69/EC, 98/73/EC, 98/98/EC, 99/33/EC, 2000/32/EC, 2000/33/EC, 2001/59/EC и 2004/73/EC, и Регулативата (EC) 807/2003 REACH Политика и директиви на ЕУ Регулатива за супстанции кои го осиромашуваат озонскиот слој ((EC) 2037/2000) дополнета со Регулативите (EC) 2038/2000, 2039/2000, 1804/2003 и 2077/2004, и одлуките 2003/160/EC и 2004/232/EC

176

СЕКТОР

Директиви на ЕУ опфатени во Национална стратегија за апроксимација во животната средина (2008) Релевантни се и нивните измени и дополнувања Директива за експерименти врз животни (86/609/EEC) дополнета со Директивата 2003/65/EC Директива за азбест (87/217/EEC) дополнета со Директивата 91/692/EEC и Регулативата (EC) 807/2003 Директива за биоциди (98/8/EC) дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003 Регулатива за оценка на ризикот (EC 793/93) дополнета со Регулативата (EC 1882/2003) Регулатива за увоз и извоз на опасни хемикалии (EC 304/2003) дополнета со Регулативите (EC) 1213/2003 и 775/2004;

ГМО

Директива за класификација, пакување и обележување на опасни препарати (1999/45/EC) Директива 2001/18/EC за намерно ослободување на генетски модифицирани организми во животната средина, дополнета со регулативите 1829/2003, 1830/2003 и одлуките 2002/623/EC и 2002/811/EC Директива на Советот (90/219/EEC) за контролирана употреба на генетски модифицирани микроорганизми, дополнета со Директивите 94/51/EC и 98/81/EC, Регулативата (EC) 1882/2003 и одлуките 2001/204/EC и 2005/174/EC

Хоризонтално законодавство

Директива за оценка на влијанието врз животната средина (85/337/EEC) дополнета со директивите 97/11/EC и 2003/35/EC Директива за стратешка оценка на животна средина (2001/42/EC) Директива за пристап до информации за животната средина (2003/4/EC) Директива за учество на јавноста во однос на изготвување одредени планови и програми и дополнување на Директивата за учество на јавноста и пристап до правда (2003/35/C) Директива за одговорност за животната средина во поглед на спречување и ремедијација на штета во животната средина (2004/35/EC) Директива за интегрирано спречување и контрола на загадувањето (96/61/EC) дополнета со Директивата 2003/35/EC и Директивата 2003/87/EC и Регулативата (EC) 1882/2003 Индустриско загадување

Директива за големи постројки за согорување 2001/80/EC Директива СЕВЕСО II - за контрола на хаварии со опасни супстанции (96/82/EC) дополнета со Директивата 2003/105/EC и Регулативата (EC) 1882/2003 Директива за испарливи органски соединенија од растворувачи (1999/13/EC), дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003 и Директивата 2004/42/EC Директива на Советот 94/63/EC за контрола на емисии на испарливи органски соединенија (ВОК) што се резултат на чување бензин и негова дистрибуција од терминали до бензински пумпи дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003 Одлука 2000/479/EC за имплементација на Европски регистар на емисии на загадувачи (EPER) / Регулатива (EC) 166/2006 за имплементација на Европски регистар на ослободувања и трансфер на загадувачки супстанции Регулатива за еко - обележување 1980/2000 Регулатива за шема за управување и ревизија на животната средина (EMAS) 761/2001/EC

177

СЕКТОР

Директиви на ЕУ опфатени во Национална стратегија за апроксимација во животната средина (2008) Релевантни се и нивните измени и дополнувања

Природа и шуми

Директива за зачувување на природните живеалишта и дивата фауна и флора (92/43/EEC), дополнета со Директивите 97/62/EC и 97/266/EC Директива за диви птици (79/409/EEC), дополнета со Директивите 81/854/EEC, 85/411/EEC, 91/244/EC, 94/24/EC и 97/49/EC, и Регулативата (EC) 807/2003 Регулатива за загрозени видови ((EC) 338/97) дополнета со Регулативите (EC) 938/97, 2307/97, 2214/98, 1476/99, 2724/2000, 1579/2001, 2476/2001, 1497/2003, 1882/2003, 834/2004, 252/2005 и 1332/2005 Директива за зоолошки градини (1999/22/EC) Регулатива за стапици за лов (EEC) 3254/91 Регулатива за мониторинг на шуми (EC) 2152/2003 Бучава

Директива за оценка и управување со бучавата во животна средина (2002/49/EC) Директива за бучава од моторни возила (92/97/EEC), дополнета со Директивата 92/97/EC Директива за бучава од опрема што се користи на отворено (2000/14/EC)

178

АНКЕТЕН ЛИСТ БР. 1

ANKETEN LIST za ispituvawe na javnoto mislewe na gra|anite za problemite so `ivotnata sredina pri podgotovkata na LEAP za Op{tina Карпош

Osnovni podatoci za anketiraniot

Pol:

Ma{ki

Status:

Vraboten

Naselba (mesna zaednica): Vozrasna grupa: Obrazovanie:

15 - 18 Osnovno

@enski Nevraboten

Penzioner

19 - 25 Sredno

26 - 40 Vi{o

Student

U~enik

41- 65 Visoko

Nad 65 Nepoznato

Anketni pra{awa

1. [to

najmnogu vi pre~i na ekolo{ki plan vo Va{ata 1. naselba? 2.

Golemata ne~istotija (otpad) Blizinata na industriski (servisen) objekt 3. Neuredeno sosedstvo 4. Praktikata na koristewe na pesticidi i ve{ta~ki |ubriva za zemjodelskite kulturi 5. Mirizbata vo zagadeniot vozduh 6. ^udniot vkus na vodata za piewe 7. Ni{to, vo naselbata prijatno se ~ustvuvam Drugo, {to?

8. _______________________ 9. _____________________________

(Zaokru`i go redniot broj na tri najva`ni odgovori )

2. Spored stepenot na zagadenosta

na `ivotnata sredina, op{tinata 1. Nezagadena 2. Nezna~itelno zagadena e: 3. Sredno zagadena 4. Visoko zagadena

3. Po Va{e mislewe koi mediumi se 1. najzagadeni vo op{tinata? 2. 3. 4.

(Zaokru`i go redniot broj) Vozduhot Vodata za piewe Vodata vo rekite/ezerata Po~vata (preku navodnuvawe i frlawe na otpad) (Zaokru`i gi soodvetnite redni broevi)

4. [to drugo po Va{e mislewe

pridonesuva kon ocenkata za 1. Naru{uvawe na biodiverzitetot (uni{tuvawe na stepenot na zagadenost na `iviot i rastitelniot svet `ivotnata sredina vo Va{ata 2. Bu~avata op{tina? 3. Neplanskoto gradewe i koristewe na zamji{teto

179

4. Nesoodvetno upravuvawe-spravuvawe so sozdadeniot otpad

(Zaokru`i gi soodvetnite redni broevi) Drugo, {to? __________________________________________________ ___________________________________________________

5. Kade gi gledate pri~inite za zagaduvaweto ?

( )Nizok stepen na ekolo{ka svest kaj gra|anite

( ) Nesoodvetna regulativa

nekompletna

zakonska

( )Neprimenuvawe na zakonskata regulativa

( ) Nedostatok na personal (inspektori i stru~ni lica) za sproveduvawe na zakonskata regulativa na op{tinsko nivo

( ) Nedostatok na finansiski sredstva od strana na zagaduva~ite za spre~uvawe i kontrola na zagaduvaweto

( ) Nesoodvetno urbanisti~ko planirawe

( )Nedovolno anga`irawe na komunalnoto pretprijatie

( )Nedostatok na personal i tehni~ki sredstva vo komunalnoto pretprijatie (kanti, korpi, kontejneri)

( ) Nedostatok na sanitarna upravuvawe so otpadot

deponija

10. ( )Lo{a ekonomska sostojba (Identifikuvajte 5 najva`ni pri~ini i zaokru`ete gi) Drugo, {to? ______________________________________________________ _____________________________________________________

Ekolo{kite problemi vo op{tinata imaat najgolemo 1. vlijanie vrz: 2.

3. 4. 5.

( )Moeto zdravje i zdravjeto na moeto semejstvo ( )Zdravjeto na idnite generacii ( )Rastitelniot i `ivotinskiot svet ( )Prirodnite ubavini i retkosti ( ) Ekonomskiot razvoj na op{tinata

180

(Stepenuvaj gi zna~ajnosta.

broevi

spored

Pomalku zna~ajnoto so 1, pove}e zna~ajnoto so 2.. ..najzna~ajnoto so 5)

7. Najzna~ajni ekolo{ki vrednosti za op{tinata se:

1. 2. 3. 4.

( )Zdravjeto na lu|eto ( )Za{titata na prirodata i prirodnite retkosti ( )Sanirawe na naru{enata ekolo{ka ramnote`a ( )Pozabaveno iskoristuvawe na prirodnite bogatstva 5. ( )Proizvodstvo na prirodna hrana so geografsko poteklo 6. ( )Razvoj na industrija so ~isti tehnologii 7. ( ) Za{titata od bu~ava (Identifikuvajte 3 najva`ni ekolo{ki vrednosti i zaokru`ete gi)

8. U~estvoto

na javnosta vo donesuvawe na odluki od 1. Nezna~itelno/Pasivno oblasta na ìvotnata vsredina 2. Dovolno/Aktivno vo op{tinata e: (Zaokruì go redniot broj) 9. Va{eto u~estvo vo donesuvaweto na odluki od oblasta na 1. ( ) Ne sum u~estvuval ìvotnata sredina vo op{tinata 2. ( ) Javni raspravi, tribini pri donesuvawe na va`ni dokumenti za op{tinata bilo preku: 3. ( ) Sostanoci so administracijata na op{tinata 4. ( ) Organizirano preku ~lenuvawe vo NVO 11. So koja angaìrale ìvotnata op{tinata?

aktivnost bi vo za{titata sredina

(Zaokru`i gi soodvetnite odgovori) se 1. Vo izrabotka na odredeni ekolo{ki proekti na 2. U~estvo vo ekolo{kite akcii vo 3. U~estvo vo javni tribini, razgovori i emisii na radio i televizija 4. Pi{uvawe tekstovi za dnevni informativni glasila 5. Vo izrabotka na propaganden materijal (posteri, bro{uri, letoci (Zaokru`i gi soodvetnite odgovori)

181

10 АНКЕТЕН ЛИСТ БР.2 Ве молиме да учествувате во приоретизацијата на клучните проблеми со животната средина во Општина Карпош со цел да се добие Листа на приоритетни проблеми во однос на животната средина во Општината како најургентни за решавање во поглед на неколку критериуми за приоретизација. Клучните проблеми идентификувани во првата фаза на подготовката на ЛЕАП документот се групирани во 7 тематски области и потребно е да се рангираат во однос на седум критериуми за приоретизација во поглед на интензитетот и распространетоста на проблемот кој се рангира, неговото влијание врз човековото здравје и социо-економската моќ на населението на Општината, влијанието на проблемот врз одржливиот развој на Општината, ургентноста на решавање на проблемот во следниот временски период и дали проблемот е веќе идентификуван како приоритетен во некој стратешки документ. За секој клучен проблем поставете си ги следните прашања кои всушност претставуваат и критериуми по кои треба да се изврши приоретизацијата и изберете го соодветниот број кој по ваше мислење го дефинира проблемот во однос на критериумот. Проблемот со најголем број на бодови ќе претставува проблем со најголем приоритет за решавање. Прашањата кои треба да си ги поставите за секој клучен проблем од сите пет тематски области се следните: 1.Дали проблемот претставува голем, среден или мал потенцијален ризик врз човековото здравје? 2. Какво е влијанието на проблемот врз социо-економската моќ на населението (дали решавањето на тој проблем ќе отвори нови работни места, ќе намали трошоци за здравствено осигурување, ќе намали трошоци на живеење, ќе обезбеди дополнителен приход на населението и др.)? 3. Колкав е интензитетот на проблемот по Ваше мислење? 4. Дали проблемот се јавува и има влијание само во локални граници во Општината, во градот, регионот или неговото јавување има влијание на национално ниво? 5. Дали веќе проблемот го имате идентификувано како приоритетен во некој стратешки документ или одлука на општинско ниво, го имате предложено како проблем на национално ниво и истиот е внесен во национален стратешки документ (Програма на Владата за приоритетни проекти, Програма за регионален развој, Национален Еколошки Акционен План, Локален Економски Развој и др.? 6. Генерално, колкаво е по Ваше мислење влијанието на проблемот врз одржливиот развој на Општината? 182

7. Во колку би имале финансиски сретства за реализиција на препораките за решавање на сите клучни проекти, во кој временски период би го решиле овој клучен проблем? Проблемите со најмногу бодови (првите 10/15/20) се најприоритетните за решавање во Општина Карпош и препораките за нивно решавање дадени во ЛЕАП документот ќе имаат приоритет при реализација во Акциониот План. Критериуми за приоретизација на проблемите Потенцијал ен ризик врз човековото здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

Влијание на проблемот врз социоеконом. моќ на населениет о

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Интензит ет на проблемо т

5-голем интензит ет 3-среден интензит ет 1-мал интензит ет

Распространетост на проблемот

Идентифика ција на проблемот како приоритет

Влијаниет о на проблемот врз одржливио т развој на општината

Временск и период на решавање на проблемот

5национално ниво 3регионално ниво 1-локално ниво

5-во национален документ 3-во локален документ/ одлука 1-се уште не е идентификув ан како приоритет

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Недостаток на податоци за распределба на класа на намена на 1 ниво на Општина Карпош Некомплетирана урбанистичка документација за населените места во Општината 2 Некомплетирана урбанистичка документација за населените места во Општината 3 Скапа, долга и сложена процедура за измена и дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка планска

183

Вкупно бодови

УРБАН РАЗВОЈ Клучни проблеми

Критериуми за приоретизација на проблемите Потенцијал ен ризик врз човековото здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

документација

Влијание на проблемот врз социоеконом. моќ на населениет о

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Интензит ет на проблемо т

5-голем интензит ет 3-среден интензит ет 1-мал интензит ет

Распространетост на проблемот

Идентифика ција на проблемот како приоритет

Влијаниет о на проблемот врз одржливио т развој на општината

Временск и период на решавање на проблемот

5национално ниво 3регионално ниво 1-локално ниво

5-во национален документ 3-во локален документ/ одлука 1-се уште не е идентификув ан како приоритет

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Недоволни финансиски средства за реализација на главните 4 инфраструктурни приоритетни проекти од областa на водоснабдување и одведување на отпадни води, изградба на патишта и спортски објекти 5 Неадекватни санитарно - хигиенски услови за живеење во руралните средини Недоизградена патна мрежа, водоснабдителна мрежа, мрежа на 6 фекална и атмосферска канализација во руралните средини (посебно евидентирани во секторските делови) Недоволна вклученост на мерките за заштита на целите и 7 индикаторите за СОЖС за одредени донесени урбанистички планови во понатамошните постапки на проектно ниво (Студија

184

Вкупно бодови

УРБАН РАЗВОЈ Клучни проблеми

Критериуми за приоретизација на проблемите Критериуми за приоретизација на проблемите Потенцијал ен ризик врз човековото здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

за оцена на влијание на проектот врз животна средина, Елаборат за заштита на животна средина, ИСКЗ еколошка дозвола)

Влијание на проблемот врз социоеконом. моќ на населениет о

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Интензит ет на проблемо т

5-голем интензит ет 3-среден интензит ет 1-мал интензит ет

Распространетост на проблемот

Идентифика ција на проблемот како приоритет

Влијаниет о на проблемот врз одржливио т развој на општината

Временск и период на решавање на проблемот

5национално ниво 3регионално ниво 1-локално ниво

5-во национален документ 3-во локален документ/ одлука 1-се уште не е идентификув ан како приоритет

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Недоволна екипираност во Општината во поглед на стручни 8 лица за водење на постапката за СОЖС и следење на исполнување на мерките предложени во Извештаите за СОЖС

185

Вкупно бодови

УРБАН РАЗВОЈ Клучни проблеми

ВОЗДУХ Клучни проблеми

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

Недостасуваат сеопфатни податоци - дата база за стопанските капацитети во Општината во поглед на потребата од добивање на Интегрирана дозвола за спречување и контрола од загадувањето (А и Б)

Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи од испустите на стопанските објекти во Општината

Недостаток на податоци за фреквенција на движење на возила низ Општина Карпош и тип на возила со цел да се пресметаат емисиите од мобилни извори

Нема податоци за фугитивни емисии (на пр. од испарување од бензиските пумпи лоцирани во општината)

5 6

Влијание на проблемот врз социоекономскат а моќ на населениет о 5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Интенз итет на пробле мот

Распростра -нетост на проблемот

Идентификација на проблемот како приоритет

5голем интенз итет 3среден интенз итет 1-мал интенз итет

5национално ниво 3регионално ниво 1-локално ниво

5-во национален документ 3-во локален документ/ одлука 1-се уште не е идентификуван како приоритет

Влијанието на проблемот врз одржливио т развој на општината 5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Временс ки период на решавањ е на проблем от 5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Недостаток на следење на емисиите на загадувачки материи во воздух од стопанските објекти во Општина Карпош Недостаток на информација за дисперзијата на емисиите на загадувачките материи од испустите на стопанските објекти кон околината

186

Вкупно бодови

Потенцијале н ризик врз човековото здравје

Непостоење на локална мрежа за следење на квалитетот на воздухот во Општина Карпош

Недоволни капацитети во Општината за следење, известување и преземање на мерки за намалување на емисиите во воздухот и подобрување на квалитетот на воздухот

Недоволна вклученост на одговорни лица од локалната самоуправа во националните проекти поврзани со управување со квалитетот на воздухот

Непостоење на акциони програми и национален план за намалување на емисиите на загадувачки материи и унапредување на квалитетот на воздухот

Непостоење на воспоставен систем на информирање на граѓаните за состојбите со животната средина - квалитетот на воздухот во Општина Карпош

Недостаток на воспоставен систем за проценка на влијанието на атмосферските загадувања врз здравјето на луѓето и следење на трендови на хронични и акутни заболувања од аерозагадувањето

187

Критериуми за приоретизација на проблемите Потенцијален ризик врз човековото здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

1 2 3 4

5 6

Загадување на површинските и подземните води поради недостаток на колекторска мрежа Недостаток на сеопфатни податоци за квалитетот на водата на ниво на општината Неизграденост на атмосферска канализација

следење

Влијание на проблем от врз социоекономс ката моќ на населени ето 5– големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Интензите т на проблемот

Распростр анетост на проблемот

Идентификац ија на проблемот како приоритет

5-голем интензитет 3-среден интензитет 1-мал интензитет

5национал но ниво 3регионалн о ниво 1-локално ниво

5-во национален документ 3-во локален документ/ одлука 1-се уште не е идентификува н како приоритет

Влијанието на проблемот врз одржливиот развој на општината

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Временски период на решавање на проблемот

5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

на

Недостаток на податоци за количеството на вода која се користи во производниот процес, нејзина повторна употреба и количество и квалитет на отпадни води за секоја инсталација Непостоење на пречистителни станици на инсталациите со производна дејност Недостасуваат податоци за потрошувачка на вода за земјоделие и квалитетот на водата која се користи за

188

Вкупно бодови

ВОДА Клучни проблеми

наводнување

ВОДА Клучни проблеми

Нема проценка на влијанието на несоодветното водоснабдување или неговото отсуство врз здравјето на луѓето

Критериуми за приоретизација на проблемите

189

Критериуми за приоретизација на проблемите Потенција лен ризик врз човековот о здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

1 2 3

5 6

Евидентна е појава на диви депонии, покрај реките Вардар и Лепенец (дел од населбите Бардовци и Злокуќани) Недостаток на примарна селекција на отпадот на местото на гебнерирање во индустриските капацитети Недостаток на примарна селекција на комуналниот отпад во домаќинствата, соодветно собирање на различните фракции на отпад и негова повторна употреба Несоодветно депонирање на индустрискиот опасен отпад во близина на местата на генерирање (складиран во крајно несоодветни услови, необележан и со пристап на голем број на луѓе)

Влијание на проблемот врз социоекономскат а моќ на населението

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Интензите т на проблемот

Распростр а-нетост на проблемот

Идентифика ција на проблемот како приоритет

5-голем интензите т 3-среден интензите т 1-мал интензите т

5-национално ниво 3-регионално ниво 1-локално ниво

5-во национален документ 3-во локален документ/ одлука 1-се уште не е идентификуван како приоритет

Влијаниет о на проблемот врз одржливи от развој на општинат а 5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Временск и период на решавање на проблемот

5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Недостаток на податоци за количини на сите видови на отпад, особено на посебните видови на отпад Недостаток на финансиски средства за надградба на инфраструктурата за управување и мониторинг на отпад на

190

Вкупно бодови

ОТПАД Клучни проблеми

локално ниво (опрема за собирање и транспорт на отпад) 7 8 9 10

Недостаток на приватни оператори во комуналната дејност Недостаток на мониторинг и известување од страна на генераторите на отпад Не постои известување од страна на генераторите на отпад од пакување за количината која ја создаваат на годишно ниво Слаби административни капацитети за управување и мониторинг на состојбата со отпадот во општината

191

Критериуми за приоретизација на проблемите Потенциј ален ризик врз човеково то здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

Интенз Распростр итет на анетост на проблем проблемот от

5-голем интензи тет 3среден интензи тет 1-мал интензи тет

5националн о ниво 3регионалн о ниво 1-локално ниво

Идентифика ција на проблемот како приоритет

Влијание то на проблемо т врз одржливи от развој на општинат а 5-во 5–големо национален влијание документ 3–средно 3-во локален влијание документ/ 1–мало одлука влијание 1-се уште не е идентифику ван како приоритет

Временск и период на решавање на проблемо т 5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Недостаток на мониторинг програма и мрежа за следење 1 на квалитетот на почвата и земјиштето од аспект на загадувачки материи од сите медиуми и од различни извори (на национално ниво, не само на општинско) 2 Непланска изградба на објекти во дел на населени места Скапа, долга и сложена процедура за измена и 3 дополнување на веќе постоечките урбанистички планови и урбанистичка документација 4 Недоизградена патна мрежа, водоснабдителна мрежа, канализациона мрежа во руралните средини

192

Вкупно бодови

ПОЧВА И ИСКОРИСТУВАЊЕ НА ЗЕМЈИШТЕ Клучни проблеми

ПОЧВА И ИСКОРИСТУВАЊЕ НА ЗЕМЈИШТЕ Клучни проблеми 5

Критериуми за приоретизација на проблемите

Заземање на неурбанизираните површини со т.н. диви депонии

6 Недостаток на контрола на нелегалната експлоатација на шумскиот фонд 7 Деградација на почвата под влијание на сили на ерозија Недостаток на примена на добра земјоделска практика 8 вклучувајќи и примена на агрохемиски мерки

193

Критериуми за приоретизација на проблемите Потенциј ален ризик врз човеково то здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

Недоволен број на мерни места за следење на бучавата

Интенз Распростра Идентифика итет нетост на ција на на проблемот проблемот пробле како мот приоритет

5голем интенз итет 3среден интенз итет 1-мал интенз итет

5националн о ниво 3регионалн о ниво 1-локално ниво

Временск и период на решавање на проблемо т 5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Недостаток на континуирани мерења на нивото на бучава во Општина Карпош Континуирано зголемување на вредностите на бучавата 3 предизвикана од интензивниот сообраќај 2

4 Нередовно следење од страна на општинските инспектори на бучавата во трговските центри (ресторани, кафулиња)

194

Вкупно бодови

БУЧАВА Клучни проблеми

Критериуми за приоретизација на проблемите Потенцијал ен ризик врз човековото здравје

5–голем ризик 3–среден ризик 1–мал ризик

Недостаток на податоци за бројноста на животинскиот и растителниот свет 2 Зафаќање на зелените површини со диви депонии Несоодветно користење на земјиштето и неконтролирана 3 урбанизација (непочитување на режимот на заштита на заштитеното подрачје парк – шумата Водно)

Влијание на проблемот врз социоекономск ата моќ на населението 5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

Интенз Распростр итет на анетост на проблем проблемот от

5-голем интензи тет 3среден интензи тет 1-мал интензи тет

5националн о ниво 3регионалн о ниво 1-локално ниво

Идентифик ација на проблемот како приоритет

Влијаниет о на проблемот врз одржливио т развој на општината

Временск и период на решавање на проблемот

5-во национален документ 3-во локален документ/ одлука 1-се уште не е идентифик уван како приоритет

5–големо влијание 3–средно влијание 1–мало влијание

5-до 2012 3-до 2014 1-до 2016

Се очекуваат градежни активности поврзани со 4 новоизградената жичарница Скопје-Водно и за истите мора да се спроведе постака за оценка на влијание на

195

Вкупно бодови

ПРИРОДА Клучни проблеми

проектните активности врз животната средина Ниско ниво на свест кај јавноста и институциите за 5 заштита на Водно и Градскиот Парк 6 Неповолна социо - економска состојба што го зголемува притисокот врз биодиверзитетот и природните ресурси

196

11 КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА И ПОДАТОЦИ 1. Методологија за изработка на локален акционен план за животна средина, Министерството за животна средина и просторно планирање, СИДА, REC Макединија, 2007 год., 2. Одлука за формирање на Локален Управен Комитет за изработка на ЛЕАП за Општина Карпош, Општина Карпош,2010 год. 3. Втор Национален еколошки акционен план (НЕАП II), COWI Консултантска куќа, Министерството за животна средина и просторно планирање, 2006 год.; 4. Стратегија за управување со отпад, Министерството за животна средина и просторно планирање, 2008 год. 5. План за управување со отпад на град Скопје, Скопје, 2008 година 6. Студија за управување со отпадни води 7. Стратегија за биолошка разновидност и акционен план за Република Македонија, Министерството за животна средина и просторно планирање, 2004 год.; 8. Просторен план на Република Македонија, Јавно претпријатие за изработка на просторни и урбани планови, Влада на Република Македонија, 2004 год.; 9. Нацрт просторен план на скопски регион 2005 – 2020, Министерството за животна средина и просторно планирање, 2010 10. Извештаи од Проектот CARDS 2004 год. “Зајакнување на управувањето со животната средина во Македонија”, Министерството за животна средина и просторно планирање, 2006 год.; 11. База на податоци за општините, Министерство за локална самоуправа 12. Анализи на вода за пиење, ЈЗУ Институт за јавно здравје на РМ, 2008/2009/2010 год.,; 13. Извештај од испитување на вода за пиење, ЈП Водовод и канализација – Центар за санитарна контрола Скопје, 2011 14. Извештај од испитување на вода во р.Вардар (мерно место мост на Обединети нации), ЈП Водовод и канализација Скопје, 2011 15. Годишен извештај од ЈП Дрисла, 2009 16. Оперативна програма на ЈП Комунална хигиена, 2011 17. Годишни извештаи за квалитет на воздух, 2008, Министерство за животна средина и просторно планирање 18. Kлимата во Македонија, Ангел Лазаревски, Култура 1993год. 19. Локален акционен план за животна средина за Град Скопје, ЛЕАП 2, Град Скопје, 2011 20. web страна на Општина Карпош(www.karpos.gov.mk) 21. Програма за енергетска ефикасност 2008 – 2012, Општина Карпош 22. Проекти од Програмата за енергетска ефикасност 2011 – 2012, Општина Карпош 23. Извештаи од Државен Завод за статистика

24. Акциски план за одржлив енергетски развој на Град Скопје, Скопје 2011 197