4
3 ќыркїйек, сенбі, 2011 жыл №100 (14737) www.saryarka-samaly.kz
ЌОЄАМ Ґмірі - ґнеге
ÀÄÀËÄÛKÒÀÍ ÀÉÍÛÌÀFÀÍ... Идият Јбдіхалыќов - 60 жаста
Ј
ркімніѕ ґмір жолы јртїрлі болуы – таєдырдыѕ жазуы. Десек те, адамныѕ ґз жеке басыныѕ талабына, білім, зейініне, адами ќадір-ќасиетіне де байланысты екені белгілі. «Алланыѕ саєан берген несібесін кјдеге дўрыс жаратып пайдалана білу - ґз ісіѕ» - деп жазылєан ќасиетті Ќўран Кјрімде. Осы бір ќастерлі ќаєиданы ґміріне арќау етіп, тура жолдан таймай келе жатќан жандардыѕ бірі – Павлодар облыстыќ радиосыныѕ директоры Идият Бекболатўлы Јбдіхалыќов. Бїгінде асќаралы алпыс жастыѕ биігіне шыєып отырєан оныѕ ґмірі мен еѕбек жолыныѕ тїрлі деѕгейдегі басшылыќ ќызметтерде ґткендігі адалдыќтан айнымаєандыєыныѕ дјлелі болса керек. 1973 жылы Семейдегі мал шаруашылыєы институтын жетістікпен тјмамдап, комсомол жолдамасымен ќазіргі Аќтоєай ауданы Ќараоба (Спартак) кеѕшарыныѕ бір бґлімшесіне зоотехник болудан еѕбек жолын бастайды. Жас маманныѕ біліктілігі мен еѕбекке деген ерекше белсенділігі бірден кґзге тїседі. Бґлімшеде небары екі-аќ жыл адал ќызмет атќарып, ел аузына ілінген Идият Бекболатўлы Павлодар облыстыќ комсомол комитетініѕ бґлім меѕгерушісі ќызметіне шаќырылады. Осыдан кейін-аќ оныѕ айшыќты жылдарыныѕ сара жолдары сайрай тїседі. Май аудандыќ комсомол комитетініѕ бірінші хатшысы, Ќазан кеѕшарыныѕ партия комитетініѕ жјне Май аудандыќ партия комитетініѕ хатшысы, осыдан ґрлеп бірінші хатшы жјне аудандыќ кеѕес тґраєасы, облыстыќ халыќ депутаттары кеѕесініѕ іс басќарушысы, облыстыќ кґші-ќон басќармасыныѕ бастыєы, облыстыќ Ќазаќстан халќы Ассамблеясы тґраєасыныѕ орынбасары, ал 2011 жылдан бері Павлодар облыстыќ радиосы МКК-єа басшылыќ етуде. Їш мјрте облыстыќ кеѕестіѕ депутаты болып мемлекеттік ќызметтегі 36 жылын ґсіп-ґрлеумен, ќазаќша айтќанда «сырмаќ шетінен тїспей» келе жатќандыєы осы бір ќарапайым да кішіпейіл пенденіѕ адалдыќтан айнымаєандыєыныѕ айќын кујсі
деуге болатындай. Ол ќандай ќызмет атќарса да, јуелі баппен, жекелеген адамдармен тіл табысып, олармен ќоян-ќолтыќ араласып, аќыл ќоса жўмыс істеуді ґзіне басты ўстаным етеді. Сырты сырбаз, жїрегі жўмсаќ, ќашан кґрсеѕ жїзінен мейірім шуаєы тґгіліп тўратын аќ жарќын абзал азамат басќарєан ортасыныѕ бјрінде ќадірлі болды. «Ґзім Аќтоєайдыѕ тумасы болсам да, еѕбек жолымныѕ он алты жылы ґткен Май ауданындаєы кездерім меніѕ ґмірімніѕ еѕ бір елеулі белестері болды. Халќымен етене араласып, кґрмегенді кґрдім, білмегенді білдім, ґмірлік тјжірибе жинадым, жаѕа достар таптым, халќы ќадірледі, ќолдады, маєан рухани байлыќ, білім берді деп ойлаймын. Сол жылдары аудандыќ партия комитетініѕ бірінші хатшылары болєан Уаќап Бекўлы Сыздыќов, Мўрат Рамазанўлы Таниев, Ќазан, Спартак кеѕшарларыныѕ директорлары Зекеш Ќажыкенов, Салахиден Білјлов ќатарлы кґптеген асыл аєалардыѕ алдынан ґтіп, тјлімін кґрдім, ќолдау-ќамќорлыќтарына бґленіп, ойєа алєан ісім ілгері басып жїрді», деп аєынан жарылып еске алады ол. Идият Бекболатўлыныѕ облыстыќ кґші-ќон басќармасыныѕ бастыєы болєан ширек жылдар ел Тјуелсіздігініѕ арќасында алыс, жаќын шетелдерден атамекенге аєылєан ўлы кґштіѕ еѕ бір ќарќын алєан кезеѕдері еді. Осы жылдары Ќытай, Моѕєолия, Ресей, Ґзбекстан секілді елдерден 20 мыѕєа жуыќ оралман аєайындар облысымыздыѕ аумаєына келіп ќоныстаныпты. Тіпті, жыл сайынєы ќандастарды ќабылдау жоспары асыра орындалып тўрды. Ќазір айта салуєа жеѕіл болєанымен, осыншама адамдарды жайлы ќоныстарєа дўрыс орналастыру, баспанамен, жўмыспен, басќадай јлеуметтік жаєдайлармен ќамтамасыз ету, ел азаматтыєын алуына, балалар оќытуына жан-жаќты ќолдау кґрсету таєы да басќа алуан тїрлі мјселелердіѕ бјрі ќат-ќабат ќиыншылыќтарды жеѕе отырып, шешімін тауып жатты. Оралмандар алєаш келіп тїсе ќалєан сјтте ќайда барып, ќайда тїнейміз деп ќысылмау їшін ќала орталыєынан арнайы єимарат сатып алып, оны ќонаќїй жјне кеѕсе етіп жараќтап пайдаланєаны кґптіѕ кґѕілінен шыќќан еді. Бўл бастама їкіметтен де ќолдау тауып, ќажетті ќаржы мјселесініѕ жедел
шешілуіне Идият Бекболатўлы атсалысты. Жаѕа ел, жер, жаѕа ортаєа алєаш келген ќандастарымыз їшін материалдыќ кґмекпен ќоса, ќолдау да ауадай ќажет екенін жаќсы білетін. Бір де бір адамды ренжітпей, ќабаєына кірбіѕ тїсірмеуге тырысты. Аудан, ауылдарєа жїріп, оралмандардыѕ тўрмыс-тіршілігімен танысып, пікір-талаптарына сай ќажетті шараларды ќолданумен болды. Кґші-ќон басќармасында бас маман болып істеген Мўхит Жаќсылыќўлы бір сґзінде былай деп еске алады: «Бірде оралмандардыѕ жаєдайымен танысу їшін Майќайыѕ кентіне барып жиналыс ґткіздік. Біреу ананы, біреу мынаны айтып болмай, жиналыс тым ўзаќќа созылып жалыќтырып жіберген соѕ мен: «Жарайды, бјрі де тїсінікті, енді тоќтатайыќ» деп едім, Идият Бекболатўлы жўлып алєандай: «Асыќпа, айтсын, тыѕдайыќ» - деп, жымия ќарап, жалыќпай, таєы да бір саєаттай отырып алды», – дейді. Идияттыѕ осынау аќжарќын кґѕілін, ўлтжандылыєын, адал ќызметін тїсінген оралман аєайындар да оны јрдайым ќўрмет тўтып жїретіні кґпке мјлім. Облыстыќ кґші-ќон басќармасы ќўрылєан кїннен бастап, осы ўйымда жиырма жылєа жуыќ басќарма бастыєыныѕ орынбасары болып тўраќты ќызмет атќарєан Еркін Жўматўлы Алкеев Идияттыѕ ісі мен ой-санасы біріккен сенімді серіктерініѕ бірі болды. Бїгінде оларды танитын азаматтар: «Ґзіміздіѕ Идекеѕ, ґзіміздіѕ Ерекеѕ» деп атап, жандарына жаќын санайтыны осынау абзал азаматтардыѕ адамгершілік ќасиеттерініѕ айќын дјлелі болса керек. дият Бекболатўлы ќай ќызметке барса да, сол саланыѕ ішкі ќыр-сырына тереѕ їѕіліп, зерттеп-зерделеп барып, жаѕа бір бетбўрыспен кірісетін ысылєан ќызметкер. Облыстыќ Ќазаќстан халќы Ассамблеясы тґраєасыныѕ орынбасары болып ќызмет атќарєан жылдары осы бір ўйымныѕ еліміздегі ўлттар татулыєын, береке-бірлігін ныєайтуда салиќалы саясат жїргізіп отырєанына кґзініѕ жеткендігін жјне ґзініѕ де саясат сахнасындаєы кґзќарасы мен білімініѕ жаѕа белге кґтерілгенін жасырмайды. Осынау беделді саяси жўмысќа барєаннан кейін облыс орталыєындаєы «Достыќ» їйініѕ ашылу салтанатына Елбасы Н.Ј.Назарбаевтыѕ ґзі келіп ќатысќан кезін
И
ґмірімніѕ еѕ бір ўмытылмас сјттері болды деп ерекше тебіреніспен еске алады. «Нўрсўлтан Јбішўлы маєан айналасы мен іші-сырты айнадай жарќыраєан, тґрт ќабатты єимараттыѕ кілтін ўсынып тўрып: «Јй, бауырым, осындаєы јртїрлі ўлт ґкілдерініѕ береке-бірлігін саќтау сен екеуіміздіѕ мойнымызда єой, осыны ўмытпа тегінде,» деп кїле ќарап тўрып айтќаны јлі кїнге ќўлаєымда сол ќалпы сайрап тўрєандай» дейді. Президенттіѕ ґзіне «Достыќ» їйініѕ кілтін тапсырып, ќолын ќысып тўрєан сјттегі тїсірілген суретті їлкейтіп, ќазіргі ќызметтік кеѕсесініѕ ќаќ тґріне ќастерлеп іліп ќойєанын да кґрдік. Идият Бекболатўлы облыстыќ радионыѕ басшылыєына келгеніне кґп бола ќоймаса да, ішіне дендеп кіріп, алдаєы маќсатмежелерін айќындап їлгергені де кґрініп тўр. Тјулігіне берілетін 13 саєаттыќ радиобаєдарламалардыѕ мемлекеттік тілдегі 65 пайыздыќ їлес салмаєын одан да арттыру, аќпараттардыѕ жеделдігін, шынайылыєын, ґміршеѕдігін жаќсарту, ўлттыќ тјлім-тјрбиеге баєытталєан жаѕа таќырыптар ауќымын кеѕейту ќатарлы маќсаттардыѕ алда тўрєанын тілге тиек етті. «Бўл ўжымдаєы маман кадрлардыѕ дені білімді, білікті, ґз ісіне жауапты, кґздеген маќсатќа жетуге болатын жастар екен», - дейді ол. тыз алты жыл бойы тїрлі деѕгейдегі мемлекеттік ќызметтерді адалдыќпен атќарып келе жатќан Идият Бекболатўлы ґмірде абыройлы отаєасы бола білген жан. Ќосылєан ґмірлік серігі, дјрігер Нўржиян Бјтірќызы екеуі їш бала сїйіп, тјрбиелеп ґсірген їлгілі ата-ана. Оныѕ жан тазалыєы, ісіне деген ќалтќысыз жауапкершілігі, ўќыптылыєы таєы да басќа кґптеген жеке басыныѕ ќасиеттері јуелі ґз отбасына їлгі-ґнеге болєаны кґрініп тўр. Зайыбы Нўржиян - жоєары сыныпты терапевт, денсаулыќ саќтау саласыныѕ їздігі, облыстыќ психдиспансерде білікті дјрігер. Їлкені Гїлмира єылыми жўмыспен айналысса, ўлы Данияр кеден басќармасында бас маман, кенжесі Роза «Ќазаќтелеком» АЌ-да бас маман ќызметінде табысты еѕбек етуде. Адам ретінде јрдайым ґмірлік ўстанымым - адалдыќ, сабырлылыќ, кешірімділік деген ќаєиданы ўстайтын, имандылыќќа бет бўрып, ораза тўтып, жўма намаздан ќалмайтын, жўмыстан тыс уаќытында кітап оќуєа ќўмар жјне достарымен бірге жаяу серуендеп, сыр-сўхбат ќўратын ол - «Достыќ» орденініѕ, Ќазаќ КСР жоєарєы кеѕесініѕ «Ќўрмет грамотасыныѕ», їш мјрте мерекелік медальдардыѕ иегері. Бўл кїнде елге танымал болєан Идият Бекболатўлы Јбдіхалыќовтыѕ шынайы бет-бейнесі осындай. Біз осы бір ардаќты азаматты 60 жылдыќ мерейтойымен ќўттыќтай отырып, ол їшін асар асулар јлі алда демекпіз.
О
Аќын АЛАЌАНЎЛЫ, Ќазаќстан жазушылар Одаєыныѕ мїшесі.
Ќазаќстанныѕ монополияєа ќарсы органдарына - 20 жыл
Т
јуелсіздіктіѕ 20 жылындаєы Ќазаќстан мемлекеті экономика ґркендеуініѕ нјтижесін баєалай отырып, біртіндеп жјне кезеѕ-кезеѕмен орныќты јлеуметтік-экономикалыќ дамудыѕ ќазаќстандыќ моделін ќалыптастыруєа кґшкенін атап ґту ќажет. Республика экономикасы аќша мен тауар ќарым-ќатынасы ќўрылымыныѕ бўзылуына, бјсекелестік ќабілеттіѕ тґмен деѕгейіне байланысты тереѕ даєдарыс кезінде реформалана бастады. Нарыќтыќ экономикаєа кґшу ґмір кейпініѕ, ойлаудыѕ тїпкілікті ґзгеруінен болды. Нарыќтыќ ґзгерістердіѕ бастапќы кезеѕінде мемлекет ќызметі экономиканы либерализациялауєа жјне нарыќтыќ ќатынастыѕ заѕнамалыќ базасын ќўруєа баєытталды. Ґнімдер мен ќызметтердіѕ кґптеген тїрлері бойынша баєаларды мемлекеттік реттеуді жою, жоспарлау жјне бґлу сынды ќызметтерде мемлекеттік органдарды ќысќарту, шаруашылыќ субъектілердіѕ істеріне мемлекеттік араласуєа шек ќою шеѕберінде шўєыл тїрде шешімдер ќабылданып жатты.
БЈСЕКЕЛЕСТІКТІЅ ДАМУЫНА ДАЅЄЫЛ ЖОЛ 1991 жылєы 14 шілдеде «Бјсекелестікті дамыту жјне монополиялыќ ќызметті шектеу туралы» Ќазаќ КСР-і Заѕы ќабылданады. Осы Заѕєа сјйкес тауар нарыєы мен бјсекелестікті дамыту жґніндегі бірыѕєай мемлекеттік саясат жїргізу, теріс пиєылды бјсекелестікті тыю жјне басќа мемлекеттік органдарды їйлестіру маќсатында 1991 жылєы 31 тамызда жаѕа экономикалыќ ќўрылымдарды ќолдау жјне монополиялыќ ќызметтерді шектеу жґнінде мемлекеттік комитет (Монополияєа ќарсы комитет) ќўрылды. Тарихы осы сјттен басталатын Ќазаќстанныѕ монополияєа ќарсы органдары кейін јрќилы ґзгерістерге ўшырады реформалардыѕ дамуы, мемлекеттік баєдарламалардыѕ ќабылдануы сынды оќиєалар бўл органдардыѕ функцияларын аныќтап жјне кеѕейтуді талап етті. Экономикадаєы нарыќтыќ ќатынастыѕ, атап айтќанда, тўрєын їй-коммуналдыќ саладаєы реформалардыѕ дамуына
ќарай, табиєи монополия аясы жеке топќа бґлініп шыєады. Табиєи монополия дегеніміз - бјсекелестікке орын жоќ, немесе ол тиімсіз болып саналатын ќызметтер нарыєыныѕ жай-кїйі. Монополистер ґздерініѕ нарыќтаєы жаєдайларына байланысты абсалютті нарыќтыќ кїшке ие жјне тўтынушыларєа ґз шарттарын ќоя алады. Ќызмет ўсынушылар мен тўтынушылар арасында мїдделік теѕгерімді саќтап ќалу маќсатында 1998 жылєы 9 шілдеде Ќазаќстан Республикасыныѕ «Табиєи монополиялар туралы» Заѕы ќабылданады. Монополияєа ќарсы комитет Ќазаќстан Республикасы Табиєи монополияларды реттеу жјне бјсекелестікті ќорєау жґніндегі агенттігіне айналды. Осы Заѕда монополистердіѕ ќызметтерініѕ айќындыєы, тарифтерді белгілеу негіздігі, олардыѕ ќызметтерін реттейтін бірќатар ќатаѕ шектеулер ќарастырылєан. Мысалы, олар
жїзеге асыратын сатып алу тендерлік негізде жїргізілуі керек, тарифтерді ќараєан кезде тјуелсіз сарапшыларды ќатыстыру, жария тыѕдаулар ґткізу ќарастырылєан. Жылына бір рет табиєи монополия субъектілері тўтынушылар алдында есеп беруге міндетті. Реттеліп кґрсетілетін ќызметтерге арналєан шарттар Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі бекіткен Їлгі шарттарєа сјйкес болуы керек. Экономиканыѕ тиімділігіне, бјсекелестік ортаныѕ дамуына їлкен мјн бере отырып, «Мемлекеттік басќару жїйесін одан јрі жетілдіру жґніндегі шаралар туралы» Президенттіѕ 2004 жылєы 29 ќыркїйектегі №1449 Жарлыєымен бјсекелестікті дамыту жјне монополияны шектеу жґніндегі функциялар жеке бґлініп, жаѕа ЌР Индустрия жјне сауда министрлігініѕ Бјсекелестікті дамыту жґніндегі комитеті ќўрылды. Кейін ол еліміздіѕ бјсекелестікті ќорєау жґніндегі агенттігі
(Монополияєа ќарсы Агенттік) болып ќайта ќўрылды. Ќазіргі кезде Ќазаќстан Республикасы Табиєи монополияларды реттеу агенттігі (ТМРА) салааралыќ реттегіш ќызметін атќара отырып, табиєи монополиялар аясындаєы ќарымќатынастарды, теміржол кґлігі, электр жјне жылу энергетикасы, мўнай жјне газ тасымалдау, азаматтыќ авиация, порт ќызметтері саласындаєы тауар нарыєында їстем жаєдайєа ие нарыќ субъектілерініѕ ќызметтер баєаларын реттейді, сондай-аќ ќызметтердіѕ жеке бір тїрлерін лицензиялауды жїзеге асырады. Ќазаќстан Республикасы Тјуелсіздігініѕ 20 жылы ішінде Монополияєа ќарсы органдар нарыќ реформаларыныѕ дамуына їлкен їлес ќосты, монополиялыќ ќўрылымдардыѕ теріс јрекеттерініѕ алдын алып, бјсекелестіктіѕ дамуына јсерін тигізді. Таразыланып отырєан баєа саясатыныѕ арќасында ќызмет ўсынушылар мен тўтынушылардыѕ мїдделік теѕгерімдері саќталуда жјне ќоєамды јлеуметтік тўраќтылыќпен ќамтамасыз ете отырып, коммуналдыќ салада едјуір реформалар ґткізілді. Ќ.ТҐЛЕНДИНОВ, ТМРА Павлодар облысы бойынша департаментініѕ директоры.