6-E-169_Δειγμα_Η Έρευνα στην Εκπαιδευση-2η έκδ

ΜΕΡΟΣ 2

Τα Στάδια στη Διαδικασία της Έρευνας

Τ

ώρα που έχετε το γενικό οδικό χάρτη για το ταξίδι σας, θα το ξεκινήσουμε και θα περάσουμε μέσα από κάθε στάδιο. Δεν περνούν όλοι οι ερευνητές μέσα από το κάθε στάδιο με τη σειρά που παρουσιάζεται εδώ, όμως πολλοί το κάνουν. Προχωρώντας στο ερευνητικό μονοπάτι, βήμα-βήμα, θα προάγετε την ικανότητά σας να διαβάζετε, να αξιολογείτε και να διεξάγετε έρευνα χρησιμοποιώντας τόσο την ποσοτική όσο και την ποιοτική μέθοδο. Τα κεφάλαια του Μέρους II είναι τα εξής: • Κεφάλαιο 2 Αναγνώριση ενός Ερευνητικού Προβλήματος • Κεφάλαιο 3 Ανασκόπηση της Βιβλιογραφίας • Κεφάλαιο 4 Προσδιορισμός Σκοπού και Ερευνητικών Ερωτημάτων ή Υποθέσεων • Κεφάλαιο 5 Συγκέντρωση Ποσοτικών Δεδομένων • Κεφάλαιο 6 Ανάλυση και Ερμηνεία Ποσοτικών Δεδομένων • Κεφάλαιο 7 Συγκέντρωση Ποιοτικών Δεδομένων • Κεφάλαιο 8 Ανάλυση και Ερμηνεία Ποιοτικών Δεδομένων • Κεφάλαιο 9 Αναφορά και Αξιολόγηση Έρευνας

59

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

2 Αναγνώριση ενός Ερευνητικού Προβλήματος

Ο

ι ερευνητές ξεκινούν μια μελέτη αναγνωρίζοντας το ερευνητικό πρόβλημα, με το οποίο πρέπει να ασχοληθούν. Γράφουν γι’ αυτό το "πρόβλημα" στα πρώτα μέρη της μελέτης τους και, στην ουσία, σας δίνουν ως αναγνώστη τη λογική στην οποία βασίζεται η σημασία της μελέτης και το γιατί πρέπει να τη διαβάσετε. Στο παρόν κεφάλαιο, θα μάθετε για τον προσδιορισμό ενός ερευνητικού προβλήματος και για την τοποθέτησή του στο μέρος που αποτελεί την εισαγωγή μιας μελέτης, το μέρος της "δήλωσης του προβλήματος". Στο τέλος του παρόντος κεφαλαίου, θα πρέπει να μπορείτε: • Να ορίζετε ένα ερευνητικό πρόβλημα και να εξηγείτε τη σημασία του για μελέτη.

• Να κάνετε τη διάκριση ανάμεσα στο ερευνητικό πρόβλημα και στα άλλα μέρη της ερευνητικής διαδικασίας.

• Να προσδιορίζετε κριτήρια για να αποφασίσετε αν μπορείτε ή αν θα πρέπει να διερευνήσετε ένα πρόβλημα.

• Να περιγράφετε σε τι διαφέρουν τα ποσοτικά και τα ποιοτικά ερευνητικά προβλήματα μεταξύ τους.

• Να μάθετε να γράφετε τα πέντε στοιχεία που αποτελούν το μέρος της "δήλωσης του προβλήματος".

• Να προσδιορίζετε στρατηγικές που είναι χρήσιμες για τη συγγραφή του μέρους της "δήλωσης του προβλήματος".

Η Μαρία ξεκινά την ερευνητική εργασία που απαιτείται για το πτυχίο της. Από πού ξεκινά; Ξεκινά θέτοντας αρκετά ερωτήματα και καταγράφοντας σύντομες απαντήσεις σ’ αυτά.

• "Ποια είναι η συγκεκριμένη διαμάχη ή το ζήτημα που πρέπει να προσεγγίσω;" Η κλιμακούμενη βία στα σχολεία.

• "Γιατί είναι σημαντικό το πρόβλημα;" Τα σχολεία πρέπει να μειώσουν τη βία· οι μαθητές θα μαθαίνουν καλύτερα, αν η βία αποτελεί μικρότερο μέρος της ζωής τους, κ.ο.κ.

• "Πώς θα αυξήσει η μελέτη μου τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις γι’ αυτό το πρόβλημα;" Στην πραγματικότητα δεν έχουμε πολλούς τρόπους για την αντιμετώπιση της κλιμακούμενης βίας στο σχολείο.

• "Ποιος θα ωφεληθεί από όσα μαθαίνω γι’ αυτό το πρόβλημα;" Τα σχολεία, και όποιοι ενδιαφέρονται να μάθουν πώς μπορούν να αντιδράσουν τα σχολεία στην κλιμακούμενη βία (ενδιαφερόμενοι για τη βιβλιογραφία, διευθυντές, διδάσκοντες, κ.ο.κ.). Για έναν αρχάριο ερευνητή, η δυσκολία δεν είναι να δίνει απαντήσεις στα ερωτήματα, αλλά να καταλήγει στα ερωτήματα που θα θέσει στον εαυτό του. Για να κάνετε κάτι τέτοιο, θα πρέπει να μάθετε πώς να γράφετε την εισαγωγή ή το μέρος της "δήλωσης του προβλήματος" για μια ερευνητική μελέτη.

60

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Αναγνώριση ενός Ερευνητικού Προβλήματος

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ; Ένα από τα δυσκολότερα σημεία για τη διεξαγωγή έρευνας είναι ο σαφής προσδιορισμός του "προβλήματος" που οδηγεί στην ανάγκη για τη μελέτη σας. Τα άτομα δεν φαίνεται να δίνουν πολλή προσοχή, στο γιατί διεξάγουν τις μελέτες τους. Τα ερευνητικά προβλήματα (research problems) είναι τα εκπαιδευτικά ζητήματα, οι διαμάχες ή οι προβληματισμοί που καθοδηγούν την ανάγκη για διεξαγωγή μιας μελέτης. Κατάλληλα ερευνητικά προβλήματα μπορούν να βρεθούν στα εκπαιδευτικά μας πλαίσια, όπως: 1. Οι διακοπές που προκαλούνται μέσα στην τάξη από μαθητές που αντιμετωπίζουν προβλήματα.

2. Η αύξηση της βίας στις πανεπιστημιουπόλεις των κολεγίων.

3. Η έλλειψη συμμετοχής των γονέων στα σχολεία για μαθητές με δύσκολες συμπεριφορές. Τα προβλήματα αυτά απασχολούν το προσωπικό των σχολείων, τις τάξεις, τα πλαίσια εκπαιδευτικής πρακτικής, τους χώρους εφαρμογής πολιτικής, και τις πανεπιστημιουπόλεις των κολεγίων. Όταν οι συγγραφείς γράφουν για το ερευνητικό πρόβλημα, το δηλώνουν με μια ή περισσότερες προτάσεις μέσα σε μια ερευνητική αναφορά. Για να εντοπίσετε το ερευνητικό πρόβλημα σε μια μελέτη, αναρωτηθείτε: • Ποιο είναι το ζήτημα, το πρόβλημα ή η διαμάχη που ήθελε να προσεγγίσει ο ερευνητής; • "Ποια διαμάχη οδηγεί στην ανάγκη γι’ αυτή τη μελέτη; • "Ποιο είναι το ζήτημα που προσεγγίζεται "πίσω" από αυτή τη μελέτη; • Υπάρχει κάποια πρόταση όπως "το πρόβλημα με το οποίο ασχολούμαστε σ’ αυτή τη μελέτη, είναι..."; Μπορείτε να βρείτε "προβλήματα" στην εισαγωγή μιας μελέτης. Περιλαμβάνονται σε ένα μέρος που ονομάζεται "δήλωση του προβλήματος". Μπορείτε να εντοπίσετε αυτό το μέρος στις αρχικές, εισαγωγικές παραγράφους μιας ερευνητικής αναφοράς. Μελετάμε ερευνητικά προβλήματα έτσι ώστε να μπορούμε να βοηθήσουμε τους διαμορφωτές πολιτικής όταν λαμβάνουν αποφάσεις, να βοηθήσουμε τους διδάσκοντες και τους σχολικούς αξιωματούχους να λύσουν πρακτικά προβλήματα και να εξασφαλίσουμε στους ερευνητές μια βαθύτερη κατανόηση των εκπαιδευτικών ζητημάτων. Από ερευνητική άποψη, ο προσδιορισμός ενός ερευνητικού προβλήματος στη μελέτη σας είναι σημαντικός, επειδή θέτει το πλαίσιο ολόκληρης της μελέτης. Αν δεν γνωρίζουν το ερευνητικό πρόβλημα, οι αναγνώστες δεν γνωρίζουν γιατί είναι σημαντική η μελέτη και γιατί πρέπει να τη διαβάσουν. Ποια είναι μερικά εκπαιδευτικά ζητήματα που θα μπορούσατε να ερευνήσετε; Καταγράψτε τα ζητήματα αυτά. Παρόλο που γνωρίζετε πολλά εκπαιδευτικά προβλήματα, είναι δύσκολο να τα καταγράψετε σε μια ερευνητική αναφορά. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε έλλειψη κατανόησης του τρόπου καταγραφής τους ή του τρόπου προσδιορισμού τους για τη μελέτη σας.

ΣΕ ΤΙ ΔΙΑΦΕΡΕΙ ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΠΟ ΑΛΛΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ; Για να κατανοήσετε καλύτερα τα ερευνητικά προβλήματα, θα μπορούσατε να τα διακρίνετε από τα άλλα μέρη της ερευνητικής διαδικασίας. Το ερευνητικό πρόβλημα είναι κάτι ξεχωριστό από το θέμα της μελέτης (με το οποίο θα ασχοληθούμε παρακάτω στο παρόν κεφάλαιο), από το σκοπό ή την πρόθεση της μελέτης (που θα εξετάσουμε στο κεφάλαιο σχετικά με τις δηλώσεις του σκοπού), και από τα συγκεκριμένα ερευνητικά ερωτήματα (που επίσης εξετάζονται στο κεφάλαιο σχετικά με τις δηλώσεις του σκοπού). Το ερευνητικό πρόβλημα πρέπει

61

62

ΜΕΡΟΣ 2 Τα Στάδια στη Διαδικασία της Έρευνας

να στέκεται μόνο του και να αναγνωρίζεται ως ένα ξεχωριστό στάδιο, επειδή αντιπροσωπεύει το πρόβλημα με το οποίο ασχολείται η μελέτη. Στους σύντομους ορισμούς που ακολουθούν, εξετάστε τις διαφορές ανάμεσα σ’ αυτά τα μέρη της έρευνας: • Ένα ερευνητικό θέμα είναι το ευρύτερο θεματικό περιεχόμενο με το οποίο ασχολείται η μελέτη. Η Μαρία, για παράδειγμα, προσπαθεί να μελετήσει την οπλοκατοχή από τους μαθητές στα σχολεία.

• Ένα ερευνητικό πρόβλημα είναι ένα γενικό εκπαιδευτικό ζήτημα, ένας προβληματισμός ή μια διαμάχη που προσεγγίζεται από μια έρευνα που περιορίζει την εστίαση του θέματος. Το πρόβλημα με το οποίο ασχολείται η Μαρία είναι η κλιμακούμενη βία στα σχολεία που οφείλεται, εν μέρει, στο ότι οι μαθητές κατέχουν όπλα.

• Ο σκοπός είναι η κύρια πρόθεση ή το αντικείμενο της μελέτης, η οποία χρησιμοποιείται για την προσέγγιση του προβλήματος. Η Μαρία μπορεί να δηλώνει το σκοπό της μελέτης της ως εξής: "Ο σκοπός της μελέτης μου είναι ο προσδιορισμός των παραγόντων που επηρεάζουν το βαθμό στον οποίο οι μαθητές οπλοφορούν στα λύκεια".

• Τα ερευνητικά ερωτήματα περιορίζουν το σκοπό σε συγκεκριμένες ερωτήσεις, στις οποίες ο ερευνητής θα ήθελε να απαντήσει, ή τις οποίες θα ήθελε να προσεγγίσει στη μελέτη. Η Μαρία θα μπορούσε να ρωτήσει, "οι συνομήλικοι επηρεάζουν ο ένας τον άλλο στην οπλοφορία;" Βλέποντας τις διαφορές αυτές, μπορείτε να παρατηρήσετε ότι αφορούν στο πέρασμα από το γενικό (θέμα) στο περιορισμένο (συγκεκριμένα ερευνητικά ερωτήματα). Για να το εξηγήσουμε αυτό, ας δούμε ένα παράδειγμα, όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 2.1. Σ’ αυτό το παράδειγμα, ένας ερευνητής ξεκινά με κάποιο γενικό θέμα, τη μάθηση εξ αποστάσεως. Έπειτα προσπαθεί να μάθει για ένα πρόβλημα που σχετίζεται με αυτό το θέμα: την έλλειψη φοιτητών που είναι εγγεγραμμένοι σε μαθήματα εκπαίδευσης εξ αποστάσεως. Για να μελετήσει το πρόβλημα αυτό, ο εκπαιδευτικός στη συνέχεια αναδιατυπώνει το πρόβλημα σε μια δήλωση πρόθεσης (δήλωση του σκοπού): να μελετήσει το γιατί οι φοιτητές δεν παρακολουθούν μαθήματα εξ αποστάσεως σε κάποιο κολέγιο της κοινότητας. Η εξέταση αυτής της δήλωσης απαιτεί από τον ερευνητή μας να περιορίσει την πρόθεση του σε συγκεκριμένα ερωτήματα, ένα από τα οποία είναι, "η χρήση της τεχνολογίας των Ιστότοπων στη σχολική τάξη αποτρέπει τους φοιτητές από την εγγραφή σε μαθήματα εκπαίδευσης εξ αποστάσεως;". Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τον περιορισμό ενός γενικού θέματος σε συγκεκριμένα ερωτήματα. Στη διαδικασία αυτή, το "ερευνητικό πρόβλημα" γίνεται ένα ξεχωριστό στάδιο, το οποίο πρέπει να προσδιοριστεί προκειμένου να βοηθήσει τους αναγνώστες να δουν καθαρά το ζήτημα.

ΣΧΗΜΑ 2.1 Διάκριση Ανάμεσα στο Θέμα, το Ερευνητικό Πρόβλημα, το Σκοπό και τα Ερευνητικά Ερωτήματα Γενικό Θέµα

Μάθηση εξ αποστάσεως

Ερευνητικό πρόβληµα

Έλλειψη φοιτητών στα µαθήµατα εκπαίδευσης εξ αποστάσεως

∆ήλωση σκοπού

Να µελετηθεί το γιατί οι φοιτητές δεν παρακολουθούν µαθήµατα εκπαίδευσης εξ αποστάσεως σε κάποιο κολέγιο της κοινότητας

Ερευνητικά ερωτήµατα

Η χρήση της τεχνολογίας των Ιστότοπων στη σχολική τάξη αποτρέπει τους φοιτητές από την εγγραφή σε µαθήµατα εκπαίδευσης εξ αποστάσεως;

Συγκεκριµένο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

7 Συγκέντρωση Ποιοτικών Δεδομένων

Η

συγκέντρωση ποιοτικών δεδομένων είναι κάτι περισσότερο από μια απλή απόφαση σχετικά με το αν θα παρατηρήσετε ανθρώπους ή αν θα πάρετε συνεντεύξεις από αυτούς. Η διαδικασία της συγκέντρωσης ποιοτικών δεδομένων αποτελείται από πέντε στάδια. Πρέπει να προσδιορίσετε ποιοι θα είναι οι συμμετέχοντες και ποιες οι τοποθεσίες, να εξασφαλίσετε πρόσβαση, να καθορίσετε τα είδη των δεδομένων που θα συγκεντρώσετε, να συντάξετε έντυπα συγκέντρωσης δεδομένων, και να εφαρμόσετε τη διαδικασία με βάση τις αρχές της ηθικής. Στο τέλος του παρόντος κεφαλαίου, θα πρέπει να μπορείτε: • Να προσδιορίζετε τα πέντε στάδια της διαδικασίας συγκέντρωσης ποιοτικών δεδομένων.

• Να προσδιορίζετε διαφορετικές προσεγγίσεις δειγματοληψίας αναφορικά με την επιλογή συμμετεχόντων και τόπων.

• Να περιγράφετε τα είδη των αδειών που απαιτούνται για την εξασφάλιση πρόσβασης σε συμμετέχοντες και τοποθεσίες.

• Να αναγνωρίζετε τα διάφορα είδη ποιοτικών δεδομένων που μπορείτε να συγκεντρώσετε.

• Να προσδιορίζετε τις διαδικασίες για την καταγραφή ποιοτικών δεδομένων.

• Να αναγνωρίζετε τα διαχειριστικά και τα ηθικά ζητήματα που περιλαμβάνονται στη συγκέντρωση ποιοτικών δεδομένων.

Η Μαρία αισθάνεται άνετα όταν μιλάει με μαθητές και καθηγητές στο λύκειό της. Δεν την πειράζει να τους θέτει ανοιχτά ερευνητικά ερωτήματα όπως, "ποιες είναι οι εμπειρίες σας (μαθητής και καθηγητής) με τους μαθητές που οπλοφορούν στο σχολείο μας;". Γνωρίζει επίσης τις δυσκολίες που υπάρχουν στο να διασφαλιστούν οι απόψεις τους. Πρέπει να ακούει χωρίς να παρεμβάλλει τις δικές τις γνώμες, και πρέπει να κρατάει σημειώσεις ή να μαγνητοφωνεί αυτά που έχουν να πουν οι άνθρωποι. Η φάση αυτή απαιτεί χρόνο, όμως στη Μαρία αρέσει να μιλάει με ανθρώπους και να ακούει τις ιδέες τους. Η Μαρία είναι εκ φύσεως μια ποιοτική ερευνήτρια.

204

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Συγκέντρωση Ποιοτικών Δεδομένων

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΣΤΑΔΙΑ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ; Υπάρχουν πέντε αλληλοσυνδεόμενα στάδια στη διαδικασία συγκέντρωσης ποιοτικών δεδομένων. Τα στάδια αυτά δεν θα πρέπει να θεωρούνται ως γραμμικές προσεγγίσεις, αλλά συχνά το ένα στάδιο στη διαδικασία όντως ακολουθεί κάποιο άλλο. Τα πέντε στάδια περιλαμβάνουν, πρώτον, τον εντοπισμό των συμμετεχόντων και των τοποθεσιών προς μελέτη και την εφαρμογή μιας στρατηγικής δειγματοληψίας που θα σας βοηθήσει με τον καλύτερο τρόπο να κατανοήσετε το κεντρικό σας φαινόμενο και το ερευνητικό ερώτημα που θέτετε. Δεύτερον, η επόμενη φάση αφορά στην απόκτηση πρόσβασης σε αυτά τα άτομα και σε αυτές τις τοποθεσίες εξασφαλίζοντας άδειες. Τρίτον, μόλις αποκτηθούν οι άδειες, πρέπει να εξετάσετε ποια είδη πληροφοριών θα απαντήσουν καλύτερα στα ερευνητικά σας ερωτήματα. Τέταρτον, ταυτόχρονα, πρέπει να σχεδιάσετε πρωτόκολλα ή εργαλεία για τη συγκέντρωση και την καταγραφή των πληροφοριών. Τέλος, στο πέμπτο στάδιο, πρέπει να πραγματοποιήσετε τη συγκέντρωση των δεδομένων δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στα πιθανά ηθικά ζητήματα που ίσως προκύψουν. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε σε αυτό το σημείο μερικές βασικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στη συγκέντρωση ποσοτικών και τη συγκέντρωση ποιοτικών δεδομένων. Με βάση τα γενικά χαρακτηριστικά της ποιοτικής έρευνας, η συγκέντρωση ποιοτικών δεδομένων περιλαμβάνει τη συλλογή τους με τη χρήση εντύπων στα οποία διατυπώνονται γενικές, αναδυόμενες ερωτήσεις, οι οποίες επιτρέπουν στο συμμετέχοντα να δώσει τις δικές του απαντήσεις. Επίσης συλλέγονται λεκτικά δεδομένα (κείμενο) ή οπτικά δεδομένα (εικόνες), ενώ μπορεί να γίνει και συγκέντρωση πληροφοριών από ένα μικρό αριθμό ατόμων ή τοποθεσιών. Πιο συγκεκριμένα, θα λέγαμε τα εξής: • Στην ποσοτική έρευνα προσδιορίζουμε με συστηματικό τρόπο τους συμμετέχοντες και το χώρο διεξαγωγής μέσω τυχαίας δειγματοληψίας, ενώ στην ποιοτική έρευνα προσδιορίζουμε τους συμμετέχοντες και το χώρο με κριτήριο τον τόπο και τους ανθρώπους που μπορούν να μας βοηθήσουν καλύτερα να κατανοήσουμε το κεντρικό μας φαινόμενο.

• Τόσο στην ποσοτική όσο και στην ποιοτική έρευνα, χρειαζόμαστε άδειες για να ξεκινήσουμε τη μελέτη μας, όμως στην ποιοτική απαιτείται περισσότερη πρόσβαση στην τοποθεσία επειδή συνήθως πηγαίνουμε σε αυτή και παίρνουμε συνεντεύξεις από ανθρώπους ή τους παρατηρούμε. Η διαδικασία αυτή απαιτεί ένα υψηλότερο επίπεδο παραμονής στο χώρο από ό,τι η ποσοτική ερευνητική διαδικασία.

• Και στις δύο προσεγγίσεις, συγκεντρώνουμε επίσης δεδομένα όπως συνεντεύξεις, παρατηρήσεις και έγγραφα. Στην ποιοτική έρευνα, η προσέγγισή μας βασίζεται σε γενικές συνεντεύξεις ή παρατηρήσεις έτσι ώστε να μην περιορίζουμε τις απόψεις των συμμετεχόντων. Δεν θα χρησιμοποιήσουμε το εργαλείο κάποιου άλλου, όπως στην ποσοτική έρευνα, ούτε θα συγκεντρώσουμε κλειστές πληροφορίες. Αντίθετα θα συγκεντρώσουμε, δεδομένα, με μερικές ανοιχτές ερωτήσεις.

• Και στις δύο προσεγγίσεις πρέπει να καταγράψουμε τις πληροφορίες που δίνονται από τους συμμετέχοντες. Αντί να χρησιμοποιούμε προσχεδιασμένα εργαλεία από κάποιον άλλο ή εργαλεία που σχεδιάζουμε εμείς, στην ποιοτική έρευνα καταγράφουμε τις πληροφορίες σε πρωτόκολλα σχεδιασμένα από μας, τα οποία μας βοηθούν να οργανώνουμε τις πληροφορίες που δίνονται από τους συμμετέχοντες σε κάθε ερώτημα.

• Τέλος, θα εφαρμόσουμε τις διαδικασίες συγκέντρωσης ποιοτικών δεδομένων δείχνοντας ευαισθησία απέναντι στις δυσκολίες και τα ηθικά ζητήματα που τίθενται κατά τη συγκέντρωση πληροφοριών πρόσωπο με πρόσωπο, στα σπίτια ή στους χώρους εργασίας των ανθρώπων. Η μελέτη των ανθρώπων στο δικό τους περιβάλλον δημιουργεί δυσκολίες στον ποιοτικό ερευνητή, οι οποίες μπορεί να μην υπάρχουν στην ποσοτική έρευνα, όταν οι ερευνητές στέλνουν μέσω ταχυδρομείου ερωτηματολόγια που συμπληρώνονται ανώνυμα ή όταν φέρνουν τα άτομα στο πειραματικό εργαστήριο για πείραμα.

205

206

ΜΕΡΟΣ 2 Τα Στάδια στη Διαδικασία της Έρευνας

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΣΙΩΝ; Στην ποιοτική έρευνα, η πρόθεση δεν είναι η γενίκευση των αποτελεσμάτων σε έναν πληθυσμό, αλλά το πως θα εξελιχθεί η διερεύνηση ενός κεντρικού φαινομένου σε βάθος. Επομένως, ο ποιοτικός ερευνητής, για να κατανοήσει καλύτερα το φαινόμενο αυτό, επιλέγει σκόπιμα ή με πρόθεση άτομα και τοποθεσίες. Αυτή η διάκριση ανάμεσα σε ποσοτική "τυχαία δειγματοληψία" και ποιοτική "σκόπιμη δειγματοληψία" παρουσιάζεται στο Σχήμα 7.1. Στην ποσοτική έρευνα, εστιάζουμε στην τυχαία δειγματοληψία, στην επιλογή αντιπροσωπευτικών ατόμων και έπειτα στη γενίκευση από τα άτομα αυτά σε κάποιον πληθυσμό. Συχνά η διαδικασία αυτή έχει ως αποτέλεσμα τον έλεγχο "θεωριών" που ερμηνεύουν το φαινόμενο στον πληθυσμό. Ωστόσο, στην ποιοτική έρευνα, επιλέγετε άτομα ή τοποθεσίες που μπορούν να σας βοηθήσουν καλύτερα να καταλά-βετε το κεντρικό φαινόμενο. Η παρουσίαση αυτή αναδύεται μέσα από μια λεπτομερή κατανόηση του ατόμου ή της τοποθεσίας. Μπορεί να οδηγήσει σε πληροφορίες που επιτρέπουν στα άτομα να "μάθουν" για το φαινόμενο ή να δώσει φωνή σε άτομα τα οποία διαφορετικά ίσως να μην ακούγονταν.

Σκόπιμη Δειγματοληψία Ο όρος που χρησιμοποιείται για την ποιοτική δειγματοληψία είναι η σκόπιμη δειγματοληψία. Στη σκόπιμη δειγματοληψία (purposeful sampling), οι ερευνητές επιλέγουν εκ προθέσεως ά-τομα και τοποθεσίες για να μάθουν ή να κατανοήσουν το κεντρικό φαινόμενο. Το κριτήριο που χρησιμοποιείται για την επιλογή συμμετεχόντων και τοποθεσιών είναι το αν εξασφαλίζουν "πλούτο πληροφοριών" (Patton, 1990, σελ. 169). Σε οποιαδήποτε δεδομένη ποιοτική μελέτη, μπορεί να αποφασίσετε να μελετήσετε έναν χώρο (π.χ., την πανεπιστημιούπολη ενός κολεγίου), αρκετούς χώρους (τρεις μικρές πανεπιστημιουπόλεις θεωρητικών επιστημών), άτομα ή ομάδες (πρωτοετείς φοιτητές) ή κάποιο συνδυασμό (δύο πανεπιστήμια θεωρητικής κατεύθυνσης και αρκετούς πρωτοετείς φοιτητές στις πανεπιστημιουπόλεις αυτές). Επομένως η σκόπιμη δειγμα-τοληψία εφαρμόζεται και σε άτομα και σε τοποθεσίες. Αν διεξάγετε τη δική σας μελέτη και χρησιμοποιείτε σκόπιμη δειγματοληψία, πρέπει να προσδιορίσετε τη στρατηγική της δειγματοληψίας σας και να είστε ικανοί να υπερασπιστείτε τη χρήση της. Η βιβλιογραφία περιγράφει αρκετές στρατηγικές ποιοτικής δειγματοληψίας (βλ., π.χ., Miles & Huberman, 1994· Patton, 1990). Όπως φαίνεται στο Σχήμα 7.2, έχετε τη δυνατότητα να επιλέξετε μία από αρκετές στρατηγικές που οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν συχνά. Οι στρατηγικές αυτές διαφοροποιούνται με βάση το αν χρησιμοποιούνται πριν από την έναρξη της συγκέντρωσης πληροφοριών ή μετά από αυτή (μια προσέγγιση που είναι συνεπής με έναν αναδυόμενο σχεδιασμό). Επιπλέον, κάθε μία έχει διαφορετική πρόθεση, ανάλογα με το ερευνητικό πρόβλημα και τα ερωτήματα που θα θέλατε να απαντηθούν από τη μελέτη. Όλες οι στρατηγικές εφαρμόζονται για την πραγματοποίηση της δειγματοληψίας μία μόνο φορά ή πολλές φορές κατά τη διάρκεια μιας μελέτης. Μπορείτε να τις χρησιμοποιήσετε για να πάρετε δείγμα από άτομα, από ομάδες ή από ολόκληρους οργανισμούς και τοποθε-

ΣΧΗΜΑ 7.1 Διαφορά Ανάμεσα στην Τυχαία και τη Σκόπιμη Δειγματοληψία Τυχαία "Ποσοτική" ∆ειγµατοληψία Επιλογή αντιπροσωπευτικών ατόµων Για τη γενίκευση από το δείγµα στον πληθυσµό Να διατυπωθούν "ισχυρισµοί' για τον πληθυσµό Για να ελεγχθούν "θεωρίες" που εξηγούν τον πληθυσµό

Σκόπιµη "Ποιοτική" ∆ειγµατοληψία Επιλογή ατόµων ή χώρων που µπορούν καλύτερα να µας βοηθήσουν να κατανοήσουµε το φαινόµενο

Για την ανάπτυξη µιας λεπτοµερούς κατανόησης Που µπορεί να εξασφαλίσει "χρήσιµες" πληροφορίες Που µπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να "µάθουν" για το φαινόµενο Που µπορεί να δώσει φωνή σε άτοµα "αναγκασµένα" να σιωπούν

207

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Συγκέντρωση Ποιοτικών Δεδομένων

ΣΧΗΜΑ 7.2 Είδη Σκόπιμης Δειγματοληψίας Πότε Πραγµατοποιείται n ∆ειγµατοληψία;

Πριν από τη Συλλογή των ∆εδοµένων;

Μετά την Έναρξη της Συλλογής των ∆εδοµένων; Ποια είναι η πρόθεση;

Ποια είναι η πρόθεση;

Η ανάπτυξη πολλών προοπτικών ∆ειγµατοληψία Μέγιστης ∆ιακύµανσης

Για να περιγραφούν ιδιαίτερα προβληµατικές ή διαφωτιστικές περιπτώσεις ∆ειγµατοληψία Ακραίων Περιπτώσεων

Για να περιγραφεί τι είναι “χαρακτηριστικό” σε εκείνους που δεν γνωρίζουν την περίπτωση Τυπική ∆ειγµατοληψία

Η περιγραφή µιας περίπτωσης που αποτελεί ένα "δραµατικό" παράδειγµα της κατάστασης Λήψη κρίσιµου ∆είγµατος

Αξιοποίηση της όποιας περίπτωσης ξεδιπλώνεται

∆ιερεύνηση περιπτώσεων που επιβεβαιώνουν ή διαψεύδουν

Καιροσκοπική δειγµατοληψία

∆ειγµατοληψία Επιβεβαίωσης/ ∆ιάψευσης

Για να περιγραφεί κάποια υποοµάδα σε βάθος

Για να εντοπιστούν άνθρωποι ή χώροι για µελέτη ∆ειγµατοληψία Χιονοστιβάδα

Οµοιογενής δειγµατοληψία

Για να διατυπωθεί µια Θεωρία ή για να διερευνηθεί κάποια Έννοια ∆ειγµατοληψία Θεωρίας ή Έννοιας

σίες. Σε μερικές μελέτες, ίσως είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσετε αρκετές διαφορετικές στρατηγικές δειγματοληψίας (π.χ., να επιλέξετε δασκάλους σε κάποιο σχολείο και να επιλέξετε διαφορετικά σχολεία για να περιληφθούν στο δείγμα).

Δειγματοληψία Μέγιστης Διακύμανσης Ένα χαρακτηριστικό της ποιοτικής έρευνας είναι η παρουσίαση των πολλαπλών όψεων των ατόμων, ώστε να αντιπροσωπεύεται καλύτερα η πολυπλοκότητα του κόσμου μας. Έτσι, μια στρατηγική δειγματοληψίας είναι η ενσωμάτωση αυτής της πολυπλοκότητας στην έρευνα όταν κάνουμε δειγματοληψία από άτομα ή τοποθεσίες. Η δειγματοληψία μέγιστης διακύμανσης (maximal variation sampling) είναι μια στρατηγική σκόπιμης δειγματοληψίας με την οποία ο ερευνητής παίρνει δείγματα περιπτώσεων ή ατόμων που διαφέρουν σε κάποιο χαρακτηριστικό ή γνώρισμα (π.χ., διαφορετικές ηλικιακές ομάδες). Η διαδικασία αυτή απαιτεί να προσδιορίσετε το χαρακτηριστικό και έπειτα να βρείτε χώρους ή άτομα που παρουσιάζουν διαφορετικές εκφάνσεις αυτού του χαρακτηριστικού. Για παράδειγμα, ένας ερευνητής μπορεί πρώτα να προσδιορίσει το χαρακτηριστικό της φυλετικής σύνθεσης των λυκείων και έπειτα να κάνει σκόπιμη δειγματοληψία σε τρία λύκεια που διαφέρουν ως προς αυτό το χαρακτηριστικό, όπως σε ένα λύκειο κυρίως ισπανόφωνων, σε ένα λύκειο όπου επικρατούν οι λευκοί, και σε ένα με φυλετική ποικιλία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Συγκέντρωση Ποιοτικών Δεδομένων

ΣΧΗΜΑ 7.3 Μια Επιτομή των Προσεγγίσεων Συγκέντρωσης Δεδομένων στην Ποιοτική Έρευνα Παρατηρήσεις Συγκεντρώνετε σημειώσεις πεδίου μέσα από: Πραγματοποίηση παρατήρησης ως συμμετέχων Πραγματοποίηση παρατήρησης ως παρατηρητής Αφιέρωση περισσότερου χρόνου στη συμμετοχή παρά στην παρατήρηση Αφιέρωση περισσότερου χρόνου στην παρατήρηση παρά στη συμμετοχή Παρατήρηση πρώτα από "έξω", μετά συμμετέχοντας στο πλαίσιο και παρατηρώντας από "μέσα"

Συνεντεύξεις και Ερωτηματολόγια Διεξάγετε μη δομημένη, ανοιχτή συνέντευξη και κρατάτε σημειώσεις από αυτή. Διεξάγετε μη δομημένη, ανοιχτή συνέντευξη, ηχογραφείτε τη συνέντευξη και τη μεταγράφετε. Διεξάγετε μη ημιδομημένη συνέντευξη, ηχογραφείτε τη συνέντευξη και τη μεταγράφετε. Διεξάγετε εστιασμένες ομαδικές συνεντεύξεις, ηχογραφείτε τις συνεντεύξεις και τις μεταγράφετε. Συγκεντρώνετε ανοιχτές απαντήσεις με μια συνέντευξη ή ένα ερωτηματολόγιο σε ηλεκτρονική μορφή. Συγκεντρώνετε ανοιχτές απαντήσεις στα ερωτήματα ενός ερωτηματολογίου. Έγγραφα Κρατάτε ημερολόγιο κατά τη διάρκεια της ερευνητικής μελέτης. Ζητάτε από κάποιον συμμετέχοντα να κρατάει ημερολόγιο κατά την ερευνητική μελέτη. Συγκεντρώνετε προσωπικές επιστολές από τους συμμετέχοντες. Αναλύετε δημόσια έγγραφα (π.χ., επίσημα υπομνήματα, πρακτικά συναντήσεων, υλικό αρχείων). Αναλύετε σχολικά έγγραφα (π.χ., αναφορές παρακολούθησης, ποσοστά παραμονής στο σχολείο, ποσοστά εγκατάλειψης σπουδών ή πειθαρχικές παραπομπές). Εξετάζετε αυτοβιογραφίες ή βιογραφίες. Συγκεντρώνετε ή σχεδιάζετε χάρτες και πίνακες θέσεων. Εξετάζετε δείγματα εργασίας ή λιγότερο επίσημα παραδείγματα από τις εργασίες των μαθητών. Συγκεντρώνετε ηλεκτρονική αλληλογραφία ή άλλα ηλεκτρονικά δεδομένα. Οπτικοακουστικό υλικό Εξετάζετε ενδείξεις από σωματικά ίχνη (π.χ., πατημασιές στο χιόνι). Βιντεοσκοπείτε μια κοινωνική περίσταση για ένα άτομο ή για μια ομάδα. Εξετάζετε φωτογραφίες ή βιντεοκασέτες. Συγκεντρώνετε ήχους (π.χ., μουσικούς ήχους, το γέλιο ενός παιδιού ή το κορνάρισμα αυτοκινήτων). Εξετάζετε προσωπικά υπάρχοντα ή τελετουργικά αντικείμενα. Ζητάτε από τους συμμετέχοντες να βγάλουν φωτογραφίες ή να τραβήξουν βίντεο. Πηγές: Creswell (2013) και Mills (2011).

Παρατηρήσεις Όταν οι εκπαιδευτικοί σκέφτονται την ποιοτική έρευνα, συχνά έχουν στο μυαλό τους τη διαδικασία της συγκέντρωσης δεδομένων παρατήρησης μέσα σε ένα συγκεκριμένο σχολικό πλαίσιο. Αναμφισβήτητα, οι παρατηρήσεις αντιπροσωπεύουν μια συχνά χρησιμοποιούμενη μορφή συγκέντρωσης δεδομένων, με τον ερευνητή να είναι ικανός να υιοθετεί διαφορετικούς ρόλους στην πορεία (Spradley, 1980).

213

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Συγκέντρωση Ποιοτικών Δεδομένων

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΡΕΥΝΩΝ • Όταν αξιολογείτε μια διαδικασία συγκέντρωσης ποιοτικών δεδομένων, αναζητήστε σχόλια από το συγγραφέα σχετικά με την επιλογή συμμετεχόντων, την εξασφάλιση αδειών, την επιλογή ειδών δεδομένων και την ανάπτυξη πρωτοκόλλων καταγραφής.

• Εξετάστε τους λόγους που οι ερευνητές επιλέγουν τους συμμετέχοντες για μια μελέτη. Πρέπει να αναφέρουν λεπτομερώς τους λόγους για τους οποίους επέλεξαν τους συμμετέχοντες.

• Αναζητήστε τη συγκέντρωση μεγάλης έκτασης δεδομένων σε μια ποιοτική μελέτη. Οι ποιοτικοί ερευνητές συνηθίζουν να συγκεντρώνουν διαφορετικές μορφές δεδομένων σε μία μελέτη.

• Αναζητήστε μια συστηματική διαδικασία για την καταγραφή ποιοτικών δεδομένων. Οι ερευνητές πρέπει να μιλούν για τη χρήση πρωτοκόλλων εκ μέρους τους, όπως πρωτόκολλα συνέντευξης και παρατήρησης. Η παροχή ενός δείγματος πρωτοκόλλου ως παράρτημα σε μια μελέτη βοηθά στην κατανόηση των ερωτήσεων που τέθηκαν.

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Ελέγξτε τις γνώσεις σας πάνω στο περιεχόμενο του παρόντος κεφαλαίου απαντώντας στις παρακάτω ερωτήσεις για τη συγκέντρωση ποιοτικών δεδομένων, εστιάζοντας στη μελέτη της εμπιστοσύνης των μητέρων στους σχολικούς διευθυντές. Στο ηλεκτρονικό κείμενο της Pearson, κάντε κλικ εδώ για να απαντήσετε στις ερωτήσεις και για να δεχτείτε άμεση ανατροφοδότηση.

1. Δείτε τις στρατηγικές σκόπιμης δειγματοληψίας στο Σχήμα 7.2. Αν επρόκειτο να περιγράψετε τη διαδικασία της δειγματοληψίας χιονοστιβάδας στην περιπτωσιολογική μελέτη της εμπιστοσύνης των μητέρων στους σχολικούς διευθυντές, ποια στάδια πιστεύετε ότι ακολούθησαν οι ερευνητές για να ενθαρρύνουν τις μητέρες να συμμετάσχουν; 2. Στην περιπτωσιολογική μελέτη της εμπιστοσύνης των μητέρων στους σχολικούς διευθυντές, οι συγγραφείς μίλησαν για το πώς ανέπτυξαν μια προσωπική σύνδεση με τις μητέρες προκειμένου να τις στρατολογήσουν για τη μελέτη. Διαβάζοντας ολόκληρη τη μελέτη, ποια πρόσθετα ηθικά ζητήματα θεωρείτε ότι θα μπορούσαν να έχουν αναφέρει οι ερευνητές στο άρθρο τους; 3. Βλέποντας ξανά την περιπτωσιολογική μελέτη της εμπιστοσύνης των μητέρων στους σχολικούς διευθυντές, μαθαίνουμε ότι οι συγγραφείς πραγματοποίησαν ατομικές συνεντεύξεις με τις μητέρες. Ποιο θα μπορούσε να είναι το πλεονέκτημα της χρήσης αυτής της μορφής συγκέντρωσης δεδομένων αντί για τη χρήση παρατηρήσεων στη συγκέντρωση των ποιοτικών δεδομένων τους; Υπάρχουν άλλες μορφές δεδομένων που θα μπορούσαν να έχουν συγκεντρώσει για να αποκτήσουν μια εικόνα της εμπιστοσύνης των μητέρων;

ΔΙΕΞΑΓΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΕΡΕΥΝΑ Σχεδιάστε μια διαδικασία συγκέντρωσης ποιοτικών δεδομένων για την έρευνά σας στο χώρο της εκπαίδευσης. Προσδιορίστε τους ανθρώπους και τους τόπους έρευνας που θα μελετήσετε και το είδος της σκόπιμης δειγματοληψίας που θα χρησιμοποιήσετε. Έπειτα, παραθέστε τα στάδια που θα ακολουθούσατε για να εξασφαλίσετε τις άδειες εισόδου και μελέτης των ανθρώπων και του χώρου. Προσδιορίστε τα είδη των ποιοτικών δεδομένων που θα συγκεντρώσετε και τα έντυπα για την καταγραφή των πληροφοριών. Τέλος, παραθέστε τα ζητήματα πεδίου και τα ηθικά ζητήματα που πρέπει να λάβετε υπόψη πριν πραγματοποιήσετε τη συγκέντρωση των δεδομένων σας.

235