6-Ε-020 Εισαγωγη Στην Ιστορικη Σημαντικη της Αρχιτεκτονικης Πραξης - ΚΕΦΑΛΑΙΟ

2 £∂øƒ∏™∏ µ∞™π∫ø¡ π™∆√ƒπ∫ø¡ ∂¡√∆∏∆ø¡ 133

Λ· Citrohan ÙÔ˘ Le Corbusier.97 ¶·ÚfiÙÈ Ù· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο ÎÈÓ‹Ì·Ù· ÙˆÓ «ÚˆÙÔfiÚˆÓ», Û·ÊÒ˜ ÂËÚ¤·Û·Ó ÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘ «Î·ıËÌÂÚÈÓ‹˜» ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜, ·Û¯¤Ùˆ˜ ·Ó ·˘Ùfi ÚÔ‹Ïı ·fi Ì›· Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ηٷÓfiËÛË ÙˆÓ ÛÙfi¯ˆÓ ÙÔ˘˜ ‹ fi¯È, ‹Ù·Ó Û·Ê‹˜ Ë ‰È¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÒÓ «ÎÈÓËÌ¿ÙˆÓ» ‹ ÙˆÓ «ÌÂÁ¿ÏˆÓ» ·Ú¯ÈÙÂÎÙfiÓˆÓ Ì ٷ Ú·ÁÌ·ÙÈο ÔÚ¿Ì·Ù· ÙÔ˘ «ÎÔÈÓÔ‡» ÙÔ˘˜. ∞˘Ù‹ Ë ‰È¿ÛÙ·ÛË Â›Ó·È ·ÎfiÌË ÈÔ ¤ÓÙÔÓË ÛÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ fiÏÂˆÓ ·fi ·˘Ù‹ ÙˆÓ Â·Ú¯È·ÎÒÓ fiÏÂˆÓ ‹ Ù˘ ˘·›ıÚÔ˘, Ô˘ ¤ÌÂÈÓ·Ó Û οÔÈÔ ‚·ıÌfi ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ «ÂÈۋ̈ӻ ÂÍÂϛ͈Ó. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙÔ ·fi ۯ‰fiÓ fiÏÔ˘˜ ·Ô‰ÂÎÙfi ·fiÊıÂÁÌ·, ˆ˜ Ë ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ fiψÓ.

2.15 ∏ ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÛÙÔ ¶ÚÒÙÔ ◊ÌÈÛ˘ ÙÔ˘ 20Ô˘ ∞ÈÒÓ· ∏ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ∞' ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ¶fiÏÂÌÔ ŒÓ· ·fi Ù· ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘ ÌÈÛÔ‡ ÙÔ˘ ÂÈÎÔÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ·, Â›Ó·È fiÙÈ ÔÈ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜, ÌÂÙ¿ ÙËÓ (·fi ÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜) ‰È¿ÁÓˆÛË Ù˘ ·‰˘Ó·Ì›·˜ ÙÔ˘˜ Ó· Â›Ó·È «ÌÔÓÙ¤ÚÓÔÈ», Í·Ó·Ì‹Î·Ó ÛÙÔ ·È¯Ó›‰È. ™˘ÌÌ¿¯ËÛ·Ó Ì¿ÏÈÛÙ· Î·È Ì ÙȘ ˘fiÏÔÈ˜ ÌÔÚʤ˜ «Ù¤¯Ó˘», ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ Ó¤ˆÓ ÔÚ·Ì¿ÙˆÓ. ªÈÏ¿Ì ‚‚·›ˆ˜ ¿ÓÙ· ÁÈ· ÙËÓ «Â›ÛËÌË» ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Î·È Ù¤¯ÓË, ‰ËÏ. ·˘Ù¤˜ ÙˆÓ «ÚˆÙÔfiÚˆÓ» Î·È ÙˆÓ ÁÓˆÛÙÒÓ ˆ˜ «ÎÈÓËÌ¿ÙˆÓ» ÔÌ¿‰ˆÓ ‹ Û¯ÔÏÒÓ. µÂ‚·›ˆ˜, ÙËÚÔ˘Ì¤ÓˆÓ ÙˆÓ È‰È·ÈÙÂÚÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘˜ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÙÔ˘ fiÙÈ Ë ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ‰ÂÛ̇ÂÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·’ ÙȘ ˘fiÏÔÈ˜ Ù¤¯Ó˜, Ô˘ ÙÔ˘˜ ·Ú¤¯ÂÙ·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÂÏ¢ıÂÚ›· – ·ÏÏ¿ Î·È ·ÓÔ¯‹ – ÛÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË. ™ÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË, Â›Ó·È ÙÔ Î›ÓËÌ· Ù˘ Art Nouveau Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚË ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ÚfiÙ·ÛË. ∆Ô Î›ÓËÌ· Ù˘ Art Nouveau, Û‹Ì·Ó ÙËÓ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ÙˆÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙfiÓˆÓ ·fi ÙËÓ ¿Ó¢ ÓÔ‹Ì·ÙÔ˜ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÌÔÚÊÔÏÔÁ›·, ·ÏÏ¿ fi¯È ÌfiÓÔ: ¤ıÂÛÂ Î·È ÔÚÈṲ̂ӷ η›ÚÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù·, ¿Óˆ ÛÙ· ÔÔ›· ı· ‰Ô˘Ï¤„Ô˘Ó ÔÈ ÂfiÌÂÓ˜ ÁÂÓȤ˜. ¶ÚÒÙ· ·’ fiÏ·, Â›Ó·È ÂÌÊ·Ó‹˜ Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Ó¤ˆÓ ÂÎÊÚ·ÛÙÈÎÒÓ ÌÔÚÊÒÓ, ÂÎÊÚ·ÛÙÈÎÒÓ ÁÈ· ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¿ÓıÚˆÔ – ηı’ fiÛÔÓ Ë ÈÛÙÔÚÈ΋ ÌÔÚÊÔÏÔÁ›· ‰ÂÓ ÙÔ˘ ¤ÏÂÁ ϤÔÓ Ù›ÔÙ·. ∞˘Ù‹ ¿ÏψÛÙÂ Ë ı¤ÛË, fiÙÈ ‰ËÏ. Ô Î‡ÚÈÔ˜ ÛÎÔfi˜ Ù˘ ∆¤¯Ó˘ Â›Ó·È Ë «¤ÎÊÚ·ÛË», ·Ó·Ï‡ıËÎÂ Î·È ˘ÔÛÙËÚ›¯ÙËÎÂ Î·È ·fi ÙÔ˘˜ ·ÈÛıËÙÈÎÔ‡˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ – ÙËÓ ÔÌÔÚÊÈ¿ Ï.¯., Ô ∫ÚfiÙÛ ÙËÓ ıˆÚ› ˆ˜ «ÂÙ˘¯Ë̤ÓË ¤ÎÊÚ·ÛË». ∆ËÓ «¤ÎÊÚ·ÛË» Ù˘ Art Nouveau, Ú¤ÂÈ Ó· ÙËÓ Û˘Ó‰¤ÛÔ˘Ì Ì ÙËÓ ˘·ÚÍȷ΋ ·ÁˆÓ›· Î·È ·Ó·˙‹ÙËÛË Ô˘ ‰È·Î·Ù›¯Â ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ÙfiÙ ÁÂÓÈ¿. ∞ÎfiÌ·, Ô Bergson, Ô˘ ıˆÚԇ̠ˆ˜ ›¯Â ÙËÓ Î‡ÚÈ· Â›‰Ú·ÛË Û ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜, 97 ∞˘Ùfi ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ¤¯ÂÈ ÂÈϤÔÓ ÛËÌ·Û›·, ÁÈ·Ù›, Ì·˙› Ì ÙȘ ‰È·ÈÛÙÒÛÂȘ ·fi ÙËÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÒÚ· ·‰È·¯ÒÚÈÛÙË ÈÛÙÔÚÈ΋ ÔÚ›· ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Î·È ∞ÓıÚˆfiÙËÙ·˜, ›Ûˆ˜ Ô‰ËÁËıԇ̠ÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ Ë ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ı· Ú¤ÂÈ Ó· Â·Ó¤ÏıÂÈ ÛÙÔ˘˜ ·Ú¯·ÈfiÙ·ÙÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ Ù˘, Â·Ó·‰È·Ù˘ÒÓÔÓÙ¿˜ ÙÔ˘˜ ̤۷ ÛÙ· Ï·›ÛÈ· ÌÈ·˜ οı ÊÔÚ¿ Ó¤·˜ Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ™Î¤„˘ Î·È ÛÙÔÓ ·Ú¯·ÈfiÙ·ÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘ Ô˘ ¤¯ÂÈ Ó· οÓÂÈ Ì ÙËÓ Û˘ÓÔÏÈ΋ ·ÓıÚÒÈÓË ·ÚÔ˘Û›·, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ·ÙÔÌÈ΋ Î·È Û˘ÏÏÔÁÈ΋ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ÛÙÔÓ ÃÒÚÔ Î·È ÛÙÔÓ ÃÚfiÓÔ.

134 ∂π™∞°ø°∏

™∆∏¡ π ™∆√ƒπ∫∏

™∏ª∞¡∆π∫∏

∆∏™

∞ƒÃπ∆∂∫∆√¡π∫∏™ ¶ƒ∞•∏™

(Í·Ó·)·Ô‰›‰ÂÈ ÛÙËÓ ∆¤¯ÓË ÁÓˆÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ, ÌÈÏ¿ ÁÈ· ÙËÓ ‰ÈÂÈÛ‰˘ÙÈ΋ ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ÁÓÒÛË Ô˘ ı· Ì·˜ ʤÚÂÈ ·ÓÙÈ̤وÔ˘˜ Ì ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ·˘Ùfi ‰Â Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È Ì¤Ûˆ ÙÔ˘ «·Úfi‚ÏÂÙÔ˘ Î·È ·Î·ıfiÚÈÛÙÔ˘ Ù˘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ÛÙÈÁÌ‹˜», Ô˘ οÓÂÈ ÙȘ „˘¯¤˜ Ó· «¿ÏÏÔÓÙ·È Û ٤ÏÂÈÔ Û˘ÓÙÔÓÈÛÌfi Ì ÙË º‡ÛË» Î·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ¤ÚÁ· Ù¤¯Ó˘ ÁÈ· Ó· Ì·˜ ·ÔηχÙÔ˘Ó ÙËÓ º‡ÛË. ∏ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Bergson «L’evolution creatrice», ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒ˜ ˆ˜ ‰ÈÂÚÁ·Û›· ÌÂÙ·‚ÔÏ‹˜, ‰ÈÂÚÁ·Û›· Ô˘ Ô Bergson ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ «‰È¿ÚÎÂÈ·» (duree) Î·È «˙ˆÙÈ΋ ÔÚÌ‹» (elan vital). ∏ ·ÓıÚÒÈÓË ‰È¿ÓÔÈ·, ηٿ ÙÔÓ Bergson, ·Ó·Ù‡¯ıËΠÛÙËÓ ÔÚ›· Ù˘ ÂͤÏÈ͢ ˆ˜ fiÚÁ·ÓÔ ÂÈ‚›ˆÛ˘ Î·È ‰È·ÌfiÚʈÛ ÙË ÁÏÒÛÛ· Î·È Ù· ۇ̂ÔÏ· ÁÈ· Ó· ¯ÂÈÚ·ÁˆÁ‹ÛÂÈ ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∞Ó·fiÊ¢ÎÙ·, ηٷϋÁÂÈ Ó· ÛΤÙÂÙ·È Ì ÁˆÌÂÙÚÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, Ô˘ Â›Ó·È Î·Ù¿ÏÏËÏÔÈ Ó· Û˘ÏÏ¿‚Ô˘Ó ÙËÓ ·ÒÙ·ÙË ‰ÈÂÚÁ·Û›· Ù˘ ˙ˆ‹˜ ‚‚·ÈÒÓÂÈ ¿ÓÙ· Ô Bergson. ŒÙÛÈ ÚÔ·ÙÔ˘Ó Ù· ‚·ÛÈο Î·È ¿Ï˘Ù· ÌÂÙ·Ê˘ÛÈο ·ÈÓ›ÁÌ·Ù· ÁÈ· ÙËÓ ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ· Î·È ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹, ÁÈ· ÙÔ ¤Ó· Î·È Ù· ÔÏÏ¿. ∞ÏÏ¿ Ë ∂ÔÙ›· – Ô˘ ÔÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ «¤ÓÛÙÈÎÙÔ Ô˘ ¤ÁÈÓ ·ÓȉÈÔÙÂϤ˜, ·˘ÙÔÛ˘Ó›‰ËÙÔ, ÈηÓfi Ó· ÛÙÔ¯¿˙ÂÙ·È ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓfi Ù˘ Î·È Ó· ÙÔ ‰È¢ڇÓÂÈ ·ÂÚÈfiÚÈÛÙ·» – ÊÙ¿ÓÂÈ ˆ˜ ÙÔÓ ˘Ú‹Ó· Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È Ì·˜ ‰›ÓÂÈ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ‰Ô‡Ì ÙËÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ·Ï‹ıÂÈ·. ∞ÎÚÈ‚Ò˜ Ë «·ÈÛıËÙÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ·» ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÁÓÒÛ˘: Ï.¯. Ô Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˘ Ô˘ ¯·Ú¿˙ÂÈ ÌÈ· ηÌ‡ÏË ÁÈ· Ó· ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂÈ ÙÔÓ ÙÂٷ̤ÓÔ ‹ Ú¢ÛÙfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÂÓfi˜ ˙ˆÓÙ·ÓÔ‡ Ï¿ÛÌ·ÙÔ˜, Û˘ÏÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÂÓÔÚ·ÙÈÎÒ˜ ÙËÓ Î›ÓËÛË ˆ˜ ΛÓËÛË, «ÌÂٷʤÚÔÓÙ·˜ ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ ÛÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ¯¿ÚË Û’ ¤Ó· ›‰Ô˜ Û˘Ì¿ıÂÈ·˜ ÁÎÚÂÌ›˙ÔÓÙ·˜, Ì ̛· ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ù˘ ∂ÔÙ›·˜, ÙÔÓ ÊÚ·ÁÌfi Ô˘ ˘„ÒÓÂÈ Ô ¯ÒÚÔ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· Û’ ·˘ÙfiÓ Î·È ÙÔ ÌÔÓÙ¤ÏÔ ÙÔ˘». ŒÙÛÈ ÏÔÈfiÓ, Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ∆¤¯Ó˘ Â›Ó·È Ó· ‚Ú›ÛÎÂÈ ÙÚfiÔ˘˜ ÁÈ· Ó· Ì·˜ ʤÚÓÂÈ ÎÔÓÙ¿ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, fiÔ˘ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÊÙ¿ÛÂÈ Ë ‰È¿ÓÔÈ·, Ì ÙȘ ÏÔÁÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Ù˘ Î·È ÙËÓ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ Ù¿ÛË Ù˘».98 ∞˘ÙÔ› ÔÈ ÛÙfi¯ÔÈ Â›Ó·È Î·Ù·Ê·Ó›˜ ÛÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Ù˘ Art Nouveau (∂ÈÎ.

5) – Gaudi, Horta, Guimard, Makintosh, Van de Delde, Î.¿. – fiÔ˘ Î·È Ë ÚÒÙË ÂΉ‹ÏˆÛË ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛ˘ Ù˘ Ó¢ÙÒÓÂÈ·˜ ¿Ԅ˘ ÂÚ› Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜, ¤Ú·Ó ÙˆÓ ·ÌÊÈÛ‚ËÙ‹ÛÂˆÓ Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ·Ó ÛÈÁ¿-ÛÈÁ¿ Ó· ‰È·Ù˘ÒÓÔ˘Ó ÔÈ Ê˘ÛÈÎÔ›. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Â‰Ò Â›Ó·È Ë ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË Ì¤¯ÚÈ Î·È ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ ÙˆÓ ÓfiÌˆÓ Ù˘ ‚·Ú‡ÙËÙ·˜- .¯. ÂÌÊ·ÓÒ˜ ÛÙÔÓ Gaudi (∂ÈÎ. 1, 2). ∞ÎfiÌ·, ¿Ú¯ÈÛÂ Î·È Ë ÛÙÚÔÊ‹ ÚÔ˜ ÙËÓ «¤ÎÊÚ·ÛË», ¤ÎÊÚ·ÛË ÓÔËÌ¿ÙˆÓ Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ. ∏ ·Ó·˙‹ÙËÛË ¤ÎÊÚ·Û˘ ÓÔ‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· Van de Velde, .¯., Ô˘ ÍÂΛÓËÛ ÙËÓ Î·ÚȤڷ ÙÔ˘ ˆ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜, ¤ÊÙ·Û ̤¯ÚÈ Ù· ÚÔ‡¯· ÙˆÓ ÂÓԛΈÓ. «¶Ú¤ÂÈ Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ·, ÙËÓ ÌÔÚÊ‹, ÙÔÓ ÛÎÔfi fiÏˆÓ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ˘ÏÈÎÔ‡ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, Ì ÙËÓ ›‰È· ·Ï‹ıÂÈ· Ì ÙËÓ ÔÔ›·Ó ÔÈ ŒÏÏËÓ˜, ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÙfiÛ· ¿ÏÏ·, ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ·Ó ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ·, ÙËÓ ÌÔÚÊ‹ Î·È ÙÔÓ ÛÎÔfi Ù˘ ÎÔÏÒÓ·˜. ¢ÂÓ Â›Ó·È Â‡ÎÔÏÔ Ó· ‚Úԇ̠ۋÌÂÚ· ÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ¤ÓÓÔÈ· Î·È ÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ÌÔÚÊ‹ ÁÈ· Ù· ·ÏÔ‡ÛÙÂÚ· Ú¿ÁÌ·Ù·». ∞Ôχو˜ ̤۷ ÛÙËÓ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ù˘ Art Nouveau (·Ó·˙‹ÙËÛË Î·È 98 Monroe C. Beardsley, ÛÙËÓ «πÛÙÔÚ›· ∞ÈÛıËÙÈÎÒÓ £ÂˆÚÈÒÓ», ÂΉfiÛÂȘ ¡ÂʤÏË, ∞ı‹Ó·, 1989.

2 £∂øƒ∏™∏ µ∞™π∫ø¡ π™∆√ƒπ∫ø¡ ∂¡√∆∏∆ø¡ 135 ∂ÈÎfiÓ· 1: A. Gaudi, 1905-10, fi„Ë ÎÙËÚ›Ô˘ ÛÙË µ·ÚÎÂÏÒÓË, Ô‰fi˜ Provenca.

¤ÎÊÚ·ÛË ·Ï‹ıÂÈ·˜), ˘‹ÚÍ ٤ÏÔ˜ Î·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÔÏÏÔ› ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜, ȉȷÈÙ¤Úˆ˜ ÛÙËÓ ∞ÁÁÏ›·, ÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·È ÚÔ˜ ÙËÓ Ï·˚΋ ·Ú¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ÙfiÔ˘. ∂ÚfiÎÂÈÙÔ ÁÈ· ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· ¤ÓÙ·Í˘ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Û ̛· ¿ÏÏÔ˘ ›‰Ô˘˜ ∞Ï‹ıÂÈ· ‹ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ô˘ ¤¯ÂÈ Ó· οÓÂÈ Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ‹ ÙËÓ ÌÓ‹ÌË ‹ ÙÔ Ó‡̷ ÙÔ˘ ∆fiÔ˘. ª’ ·˘Ùfi ‰ËÏ·‰‹ Ô˘ ı· ÔÓÔÌ¿ÛÔ˘Ì ‹ ı· ·Ú·ÏÏËÏ›ÛÔ˘Ì Ì ÙÔ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈÎfi Î·È ÚˆÌ·˚Îfi Genius Loci Î·È Ô˘ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÌÂÙ¿ ÙËÓ Î·Ù¿‰ËÏË ·ÔÙ˘¯›· Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ «‰ÈÂıÓÔ‡˜ ÛÙ˘Ï» Ô˘ Ó· ¤¯ÂÈ ·ÓÙ›ÎÚÈÛÌ· ÛÙÔ Ó‡̷ fiÏˆÓ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, ı· Á›ÓÂÈ Í·Ó·‚ÚÂı› ÛÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÛÙfi¯Ô˘ Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜. ◊‰Ë fï˜ ·fi ÙËÓ ÚÒÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ ÂÈÎÔÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ·, ÙÔ Î›ÓËÌ· Ù˘ Art Nouveau ¿Ú¯ÈÛ ӷ ·ÌÊÈÛ‚ËÙ›ٷÈ. ∏ ·Ó¿ÁÎË ÁÈ· ÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ ∞Ï‹ıÂÈ·˜ ¤·„ ӷ ÈηÓÔÔÈÂ›Ù·È Î·È ¤ÙÛÈ ÁÚ‹ÁÔÚ· Ù· ¤ÚÁ· Ô˘ ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·Ó ÛÙÔ Î›ÓËÌ· ·˘Ùfi ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ˆ˜ ¯ˆÚ›˜ ÓfiËÌ· «‰È·ÎfiÛÌËÛË», Û ÛËÌÂ›Ô ·ÚÂÚÌËÓ›·˜ Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ fiÚÔ˘ ·˘ÙÔ‡. °È·Ù› ‚‚·›ˆ˜ ˆ˜ ÙÚ·ÁÈÎÒ˜ ÂÛÊ·Ï̤Ó˜ Î·È ·ÔÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÎÏ¿‚Ô˘Ì ÛÙ· Ì·ÓÈʤÛÙ·

136 ∂π™∞°ø°∏

™∆∏¡ π ™∆√ƒπ∫∏

™∏ª∞¡∆π∫∏

∆∏™

∞ƒÃπ∆∂∫∆√¡π∫∏™ ¶ƒ∞•∏™

ÙÔ˘ A. Loos Ù· ÂÚ› «‰È·ÎÔÛÌËÙÈ΋˜ ·ÓÔ‡ÎÏ·˜», fiÙÈ «Ë ÂͤÏÈÍË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ÈÛÔ‰˘Ó·Ì› Ì ÙËÓ ·ÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛË ÙÔ˘ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ·fi Ù· ¯Ú‹ÛÈÌ· ·ÓÙÈΛÌÂÓ·».99 ¢È·ÎfiÛÌËÛË fï˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÛËÌ·ÛÈÔ‰fiÙËÛË ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘, Ë ÂÏÏËÓÈ΋ Ì¿ÏÈÛÙ· ÂÙ˘ÌÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ÚÔ‰›‰ÂÈ Î·Ù·Ê·ÓÒ˜ ÙËÓ ÛËÌ·Û›· Ô˘ ›¯Â ·˘Ù‹ Ë Ú·ÎÙÈ΋ Î·È ÙËÓ ÔÔ›· ÛËÌ·Û›· ÂÌ›˜ ÂÈηÏԇ̷ÛÙÂ.100 ∞˘Ù‹ ‰Â Ë ÛËÌ·ÛÈÔ‰fiÙËÛË, ˘ÏÔÔÈ›ÙÔ Î·È Ì¤Ûˆ Û˘Ì‚ÔÏÈÎÒÓ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂˆÓ Î·È ÌÔÚÊÔÔÈ‹ÛˆÓ. ∞Ó ÙÒÚ· ·˘Ù¤˜ ÔÈ ·ÏȤ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È ÌÔÚÊÔÔÈ‹ÛÂȘ ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÔ˘Ó ϤÔÓ Ù›ÔÙ· ÛÙÔ˘˜ ı·٤˜ ÙÔ˘˜, ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ‹Û·Ó «·ÏȤ˜ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈΤ˜ Û·¯Ï·Ì¿Ú˜» (A. Loos). ∞ÏÒ˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ‚Úԇ̠¿ÏÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ Ó· ÂÎÊÚ·ÛÙÔ‡ÌÂ, Ô Sullivan Ì¿ÏÈÛÙ· ›¯Â ‹‰Ë ÌÈÏ‹ÛÂÈ ÁÈ’ ·˘Ùfi. ∂Ó ¿ÛË ÂÚÈÙÒÛÂÈ, Ë Ô˘Û›· Â›Ó·È fiÙÈ ¿ÓÔÈÍÂ Ô ‰ÚfiÌÔ˜ ÙÔ˘ ÏÂÁfiÌÂÓÔ˘ «Ô˘ÚÈÛÌÔ‡», ‰ËÏ. Ë ÛÙÚÔÊ‹ ÚÔ˜ ÌÔÚʤ˜ «Î·ı·Ú¤˜» ‹ ·Ê·ÈÚÂÙÈΤ˜, ÌÔÚʤ˜ Ì ÙȘ Ôԛ˜ ÔÈ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜ - Î·È ÔÈ Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜ - ›ÛÙ„·Ó ˆ˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÂÎÊÚ¿ÛÔ˘Ó ÙËÓ Ó¤· ∞Ï‹ıÂÈ·. ™’ fiÏ· ·˘Ù¿ ‚‚·›ˆ˜ ÚÔËÁ‹ıËÎÂ Ô ™Â˙¿Ó, Ì ÙËÓ ·Ú·Ù‹ÚËÛ‹ ÙÔ˘, Û ̛· ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÙÔ 1904, ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË Ó· ·Ô‰Ôı› Ë º‡ÛË Ì ÙÔÓ Î‡ÏÈÓ‰ÚÔ, ÙËÓ ÛÊ·›Ú· Î·È ÙÔÓ ÎÒÓÔ. ∞ÎÔÏÔ‡ıËÛÂ Ô ∫˘‚ÈÛÌfi˜ Ì ÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ·Ê’ ÂÓfi˜ ÙÔ˘ ÃÚfiÓÔ˘, ÛÙËÓ ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË - ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË Î·È ·fi‰ÔÛË Ù˘ ∞Ï‹ıÂÈ·˜ – ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ӈÓ, ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ Ù˘ ·Ú¯‹˜ Ù˘ ·˘ÙfiÓÔÌ˘ ÁˆÌÂÙÚÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜. ∏ Ô˘ÚÈÛÙÈ΋ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË ÚÈÓ ÙÔÓ ∞' ¶fiÏÂÌÔ, Ô˘ ÂÎÊÚ¿ÛÙËΠηْ ·Ú¯‹Ó ·fi ÙÔÓ Loos, ‰ÂÓ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ›¯Â ·Ó¿ÏÔÁÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜, ›Ûˆ˜ Ó· ‹Ù·Ó ·ÏÒ˜ ˘Ô„È·Ṳ̂ÓË. ∏ ÌfiÓË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ Loos, Â›Ó·È fiÙÈ ·ÏÒ˜ Î·È ÌfiÓÔÓ ¤‰ÂÈÍ ¤Ó·Ó Ó¤Ô ‰ÚfiÌÔ, ·Ó Î·È ·ÚÂÚÌ‹Ó¢Û ÂÈΛӉ˘Ó· Ù· Ú¿ÁÌ·Ù·: «¤Ó· Ôχ ÌÈÎÚfi ̤ÚÔ˜ Ù˘ ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙËÓ ∆¤¯ÓË: Ô Ù¿ÊÔ˜ Î·È ÙÔ ÌÓËÌ›Ô. √Ùȉ‹ÔÙ ¿ÏÏÔ, ÔÙȉ‹ÔÙ Â͢ËÚÂÙ› οÔÈÔÓ ÛÎÔfi, Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÎÏÂÈÛÙ› ·fi ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∆¤¯Ó˘». ∂˘Ù˘¯Ò˜ ·˘Ù‹ Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· ‰ÂÓ Â›¯Â Û˘Ó¤¯ÂÈ·. ™ÙËÓ ·ÓÙ›ÂÚ· fi¯ıË ÙÔ˘ ∞ÙÏ·ÓÙÈÎÔ‡, Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Î·ÏÏ›ÙÂÚ·: ÔÈ ‰È·ÓÔËÙ¤˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜ ™·ÓÙ·ÁÈ¿Ó· Î·È ¡ÙÈÔ‡È ·ÚÓÔ‡ÓÙ·È ÙÔÓ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi ÙÔ˘ «Ú·ÎÙÈÎÔ‡» Î·È ÙÔ˘ «¯Ú‹ÛÈÌÔ˘»·fi ÙȘ «Î·Ï¤˜ Ù¤¯Ó˜» Î·È ·ÓËÛ˘¯Ô‡Ó ÁÈ· ÙÔÓ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi Ù˘ «·ÈÛıËÙÈ΋˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ» ·fi ÙËÓ «Ú·ÎÙÈ΋» ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘˜. ∫·ı‹ÎÔÓ Ì·˜, ϤÂÈ Ô ¡ÙÈÔ‡È, Â›Ó·È Ó· ·ÔηٷÛÙ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ÂÎÏÂÙ˘Ṳ̂Ó˜ Î·È ÂÓÈÛ¯˘Ì¤Ó˜ ÌÔÚʤ˜ ÂÌÂÈÚ›·˜, Ô˘ Â›Ó·È Ù· ¤ÚÁ· Ù¤¯Ó˘, Î·È Ù· ηıËÌÂÚÈÓ¿ Û˘Ì‚¿ÓÙ·, Ú¿ÍÂȘ Î·È ¿ıË. ∏ ‰Â ‚·ÛÈ΋ ηÙËÁÔÚ›· Ù˘ ÂÌÂÈÚ›·˜, Â›Ó·È Ë ·ÏÏËÏÂ›‰Ú·ÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi Î·È ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ, Ë ·ÏÏËÏÂ›‰Ú·ÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ º‡ÛË Î·È ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ. ∏ ∆¤¯ÓË, ¿ÓÙ· ηٿ ÙÔÓ ¡ÙÈÔ‡È, Ì ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ Ù˘ Ó· ÚÔ¿ÁÂÈ ÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜, ·ÎfiÌ· Î·È ¤Ú· ·fi ÙÔ˘˜ ÊÚ·ÁÌÔ‡˜ Ô˘ ‚¿˙Ô˘Ó Ë ÁÏÒÛÛ· Î·È Ë ·›‰Â˘ÛË, Â›Ó·È Ì›· ·fi ÙȘ ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÂÍ·ÓıÚˆÈÛÙÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ, Î·È Â› ϤÔÓ «Ê¤ÚÓÂÈ ÛÙÔ Êˆ˜ Î·È ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ Â›Ì·ÛÙ ¤Ó· 99 µÏ¤ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô Ì·ÓÈʤÛÙÔ ÛÙ· «ª·ÓÈʤÛÙ· Î·È ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ÙÔ˘ 20Ô˘ ·ÈÒÓ·» ÙÔ˘ Conrads Ulrich, ÂΉfiÛÂȘ ∂›ÎÔ˘ÚÔ˜, ∞ı‹Ó·È 1977.

100 µÏ¤ ÛÙËÓ «∂ÈÛ·ÁˆÁ‹».

2 £∂øƒ∏™∏ µ∞™π∫ø¡ π™∆√ƒπ∫ø¡ ∂¡√∆∏∆ø¡ 137

ŸÏÔÓ Î·È ·Ó‹ÎÔ˘Ì Û ̛·Ó ¢ڇÙÂÚË ÔÏfiÙËÙ·, Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù· ¿ÓÙ· Î·È Â›Ó·È ÙÔ ™‡Ì·Ó fiÔ˘ ˙ԇ̻.101 ∂›Ó·È Ê·ÓÂÚfi ˆ˜ Ë ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÛÙËÓ ∞ÌÂÚÈ΋ ı¤ÏËÛ ӷ ÎÈÓËı› ÛÙȘ ›‰È˜ ȉ¤Â˜ Ì ·˘Ù¤˜ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË: Ô Sullivan ıˆÚÔ‡Û ٷ ÎÙ‹ÚÈ¿ ÙÔ˘ ·fiÚÚÔÈ· οÔÈ·˜ ·ÈÒÓÈ·˜ ˙ˆÙÈ΋˜ ÔÚÌ‹˜ Î·È ›ÛÙ¢ ˆ˜ «Ë º‡ÛË ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ∆¤¯ÓË Ì¤Û· ·fi ÙËÓ ‰ÔÌ‹ Î·È ÙËÓ ‰È·ÎfiÛÌËÛË». ∏ Ú‹ÛË ÙÔ˘ «ÓÔÌ›˙ˆ ˆ˜ ı· ‹Ù·Ó ηÏfi ÁÈ· ÙËÓ ·ÈÛıËÙÈ΋ Ì·˜ Ó· ·ÔʇÁÔ˘Ì ÂÓÙÂÏÒ˜ ÁÈ· ¤Ó· ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ÙË ¯Ú‹ÛË ‰È¿ÎÔÛÌÔ˘, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ӷ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÔ˘Ì ÙË ÛΤ„Ë Ì·˜ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÎÙËÚ›ˆÓ ÛˆÛÙ¿ ‰È·ÌÔÚÊˆÌ¤ÓˆÓ Î·È fiÌÔÚÊˆÓ Ì¤Û· ÛÙË Á‡ÌÓÈ· ÙÔ˘˜… ı· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì ÙÔ˘˜ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÌÂÁ¿ÏË ·Í›· ÙˆÓ ·‰È·ÎfiÛÌËÙˆÓ fiÁΈӻ, ÚÔÊ·ÓÒ˜ ·ÊÔÚÔ‡Û ÛÙËÓ ÊÏ˘·Ú›· ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯Â ·ÓÙ›ÎÚÈÛÌ· ÛÙÔ Ó‡̷ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Î·È ·ÛÙfi¯ˆ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËΠ·fi ÙÔÓ Loos. ∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ Ô Sullivan ‰ÂÓ ÛÙfi¯Â˘Â ÛÙËÓ ·fiÚÚÈ„Ë Ù˘ «‰È·ÎfiÛÌËÛ˘», ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ÚfiÙ·ÍË ÂÓfi˜ ¿ÏÏÔ˘ ÏÂÍÈÏÔÁ›Ô˘ ÛËÌ·ÛÈÔ‰fiÙËÛ˘ ÙˆÓ ¯ÒÚˆÓ, ÏÂÍÈÏÔÁ›Ô˘ ·ÓÙÈÏËÙÔ‡ ÁÈ· ÙÔ Ó‡̷ ÙÔ˘ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ̤۷ ÛÙËÓ Û‡Á¯ÚÔÓË ÎÔÈÓˆÓ›·, Ì ¤ÌÊ·ÛË ÛÙËÓ ·Í›· ÙˆÓ Î·ı·ÚÒÓ ÌÔÚÊÒÓ, ¯ÒÚˆÓ Î·È fiÁΈÓ. ∆Ô ÂÚ›ÊËÌÔ ·fiÊıÂÁÌ· Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÛÂ, «Ë ÌÔÚÊ‹ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·», ‚ڋΠÙËÓ Ï‹ÚË ¤ÎÊÚ·Û‹ ÙÔ˘ ÛÙ· ÎԛϷ ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ Á›ÛÔ˘ ÙÔ˘ ÎÙÈÚ›Ô˘ ÙÔ˘ Guaranty fiÔ˘ Ë ‰È·ÎÔÛÌËÙÈ΋ «˙ˆÙÈ΋ ÔÚÌ‹» Ù˘ ÂÈÊ·Ó›·˜ ÙˆÓ ·Ú·ÛÙ¿‰ˆÓ ÛÙÚÔ‚ÈÏ›˙ÂÙ·È Á‡Úˆ ·fi Ù· ΢ÎÏÈο ·Ú¿ı˘Ú· ÙÔ˘ ˘ÂÚÒÔ˘, Ì›· ÌÂÙ·ÊÔÚÈ΋ ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ Ì˯·ÓÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ÎÙËÚ›Ô˘, Ô˘, Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ Sullivan: «ÔÏÔÎÏËÚÒÓÂÙ·È ·ÊÔ‡ οÓÂÈ ÚÒÙ· ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ÙÔ˘ ·Ó‚·›ÓÔÓÙ·˜ Î·È Î·Ù‚·›ÓÔÓÙ·˜». ∏ ÔÚÁ·ÓÈ΋ ·˘Ù‹ ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ηıÈÂÚÒıËΠ۠ԢÛÈ·ÛÙÈÎfiÙÂÚË ÌÔÚÊ‹ Ì ÙËÓ ÛËÌ·Û›· Ô˘ ¤‰ˆÛÂ Ô Sullivan ÛÙÔÓ ÛfiÚÔ Ù˘ Û˘ÎÔÌÔ˘ÚÈ¿˜, ÙÔ «Û¤ÚÌ·», Ô˘ ÂÈÎÔÓ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÚÒÙË ÛÂÏ›‰· Ù˘ ‰È·ÙÚÈ‚‹˜ ÙÔ˘ ¿Óˆ ÛÙÔÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi ‰È¿ÎÔÛÌÔ «A System of Architectural Ornament According with a philosophy of Man’s Powers», Ë ÔÔ›· ‰ËÌÔÛȇÙËΠÙÔ 1924, ¯ÚÔÓÈ¿ ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘ ÙÔ˘. ∫¿Ùˆ ·fi ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÂÈÎfiÓ·, Ô Sullivan ÙÔÔı¤ÙËÛ ̛· ÓÈÙÛÂ˚΋ ÏÂ˙¿ÓÙ·: «∆Ô ™¤ÚÌ· Â›Ó·È Ë ÌÔÓ·‰È΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ë ı¤ÛË Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜. ª¤Û· ÛÙÔÓ ÏÂÙfi Ì˯·ÓÈÛÌfi ÙÔ˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Ë ı¤ÏËÛË ÁÈ· ‰‡Ó·ÌË, ∞˘Ù‹Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙËÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ú¤ÂÈ Ó· ÙËÓ ‰ÈÂÚ¢ӋÛÔ˘ÌÂ Î·È Ó· ÙËÓ ÂÎÊÚ¿ÛÔ˘Ì Ì ÙÚfiÔ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi Û ÌÔÚÊ‹».102 √ Wright ·’ ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· ÚÔÛ·ıÔ‡Û ӷ ˘ÏÔÔÈ‹ÛÂÈ ÙÔ fiÚ·Ì· ÂÓfi˜ «Û˘ÓÔÏÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ ∆¤¯Ó˘» fiˆ˜ ‹ıÂÏ ӷ οÓÂÈ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË Ô Van de Velde – ۯ‰ȿ˙ÔÓÙ·˜ ηٿ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ «ÔÏÈÎÒ˜» Ù· ÎÙ‹ÚÈ¿ ÙÔ˘ – Î·È ·Ó·˙ËÙÔ‡Û ·’ ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹ ÌÔÚʤ˜ Î·È È‰¤Â˜ ÈηӤ˜ Ó· ÙÔÓ ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó ÛÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË ÙÔ˘ ¡¤Ô˘ ∫fiÛÌÔ˘. ∏ Â·Ê‹ ÙÔ˘ Ì ÙËÓ π·ˆÓ›·, Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ Â›Û˘ Ó· ηٷÛÙ› Ô Wright Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒ˜ Ô Úfi‰ÚÔÌÔ˜ Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Ù˘ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜ ÙˆÓ ¯ÒÚˆÓ (∂ÈÎ. 3, 4) – Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙˆÓ ÂÛˆÙÂÚÈÎÒÓ ¯ÒÚˆÓ Î·È Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÂÛˆÙÂÚÈÎÔ‡ Î·È Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡ 101 Monroe C. Beardsley, ÛÙËÓ «πÛÙÔÚ›· ∞ÈÛıËÙÈÎÒÓ £ÂˆÚÈÒÓ», ÂΉfiÛÂȘ ¡ÂʤÏË, ∞ı‹Ó·È 1989.

102 Kenneth Frampton, «ªÔÓÙ¤ÚÓ· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋», ÂΉfiÛÂȘ £Â̤ÏÈÔ 1987.

138 ∂π™∞°ø°∏

™∆∏¡ π ™∆√ƒπ∫∏

™∏ª∞¡∆π∫∏

∆∏™

∞ƒÃπ∆∂∫∆√¡π∫∏™ ¶ƒ∞•∏™ ∂ÈÎfiÓ· 2: Gaudi, ∫Ú‡ÙË ÛÙÔ ¿ÚÎÔ Guell, 1898-1915, ËÁ‹: Tout Gaudi, Escudo de Oro s.a., µ·ÚÎÂÏÒÓË.

¯ÒÚÔ˘. ™ÙËÓ ∂˘ÚÒË, Ë ‰È·Û‡Ó‰ÂÛË ÙÔ˘ ̤۷ Î·È ÙÔ˘ ¤Íˆ Á›ÓÂÙ·È ÎÂÓÙÚÈ΋ Âȉ›ˆÍË Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Î·È ·Ó·˙ËÙÂ›Ù·È Ì ÙËÓ ‰È·Ê¿ÓÂÈ· ÙˆÓ Â͈ÙÂÚÈÎÒÓ ÙÔ›¯ˆÓ, ‰ËÏ. Ì ÙËÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛË ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÂÈÊ·ÓÂÈÒÓ Ù˙·ÌÈÔ‡. ∞˘Ù‹ Ë È‰¤·, ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ‚‚·›ˆ˜ ·fi Ù· ¤ÚÁ· ÙˆÓ Ì˯·ÓÈÎÒÓ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, Û˘ÓÙÂÏ› fï˜ ÛÙËÓ «Î˘‚ÈÛÙÈ΋» ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ Î·È ÛÙËÓ ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ ˆ˜ ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¯ˆÚÔ¯ÚÔÓÈÎÔ‡ Û˘Ó¯ԇ˜. √ ™¤ÂÚÌ·ÚÙ ‹‰Ë ·fi ÙÔ 1893, ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ ÙËÓ È‰¤· ÌÈ·˜ Á˘¿ÏÈÓ˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜, ÙÔ «·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi fiÓÂÈÚÔ ÁÈ· ʈÙÂÈÓ¿, ÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏÈÓ·, ¯ÚˆÌ·ÙÈÛÙ¿, Ù·Ï·ÓÙ¢fiÌÂÓ· Î·È ·ÈˆÚÔ‡ÌÂÓ· ÎÙ›ÛÌ·Ù·, Ô˘ ı· ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ó ÙȘ Û˘Ó‹ıÂȘ ˙ˆ‹˜ Î·È ÛΤ„˘ ÙÔ˘ ·ÏÈÔ‡ Â˘Úˆ·›Ô˘. ∏ Á˘¿ÏÈÓË ·˘Ù‹ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ı¤ÏÂÈ Ó· ·Ê·ÈÚ¤ÛÂÈ ÙËÓ ÎÏÂÈÛÙfiÙËÙ· ·fi ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ̤۷ ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ˙Ô‡ÌÂ, ı¤ÏÂÈ Ó· ·Ê‹ÛÂÈ ÙÔ Êˆ˜ ÙÔ˘ ‹ÏÈÔ˘ ÙÔ˘ ÊÂÁÁ·ÚÈÔ‡ Î·È ÙˆÓ ¿ÛÙÚˆÓ Ó· Ì·›ÓÂÈ ÛÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ Ô˘ ˙Ô‡ÌÂ, fi¯È ÌfiÓÔ ·fi ¤Ó· – ‰‡Ô ·Ú¿ı˘Ú·, ·ÏÏ¿ fiÛÔ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ ·fi ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ Ô˘ Â›Ó·È ·fi Á˘·Ï› – ·fi ¯ÚˆÌ·ÙÈÛÙfi Á˘·Ï›». ∞˘Ùfi ı· ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÛÂÈ Ú·ÁÌ·ÙÈο ÙËÓ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· Ù˘ Á˘ Ì·˜, ‚‚·ÈÒÓÂÈ Ô ™¤ÂÚÌ·ÚÙ, «ı· ÓÔÈÒı·Ì ηχÙÂÚ· ·’ fiÙÈ ÛÙÔ˘˜ ΋Ô˘˜ ÙˆÓ ¯ÈÏ›ˆÓ Î·È ÌÈ·˜ Ó‡ÎÙ·˜,103 ı· ›¯·Ì ÙÔÓ ·Ú¿‰ÂÈÛÔ ÛÙË ÁË Î·È ‰ÂÓ ı· ·Ó·˙ËÙÔ‡Û·Ì ÙÔÓ ·Ú¿‰ÂÈÛÔ ÛÙÔÓ Ô˘Ú·Ófi». ∂ÎıÂÈ¿˙ÂÈ Ô ™¤ÂÚÌ·ÚÙ Î·È ÙȘ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ÛȉËÚÔηٷÛ΢ÒÓ, Ô˘ Ì·˜ ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· ‰›ÓÔ˘Ì ÛÙÔ˘˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ ÙȘ ÌÔÚʤ˜ Ô˘ 103 °È·Ù› Ë ∞Ó·ÙÔÏ‹ ¤¯ÂÈ ÁÈ· Ù· ηϿ ÌÂÈ ÛÙËÓ ¢‡ÛË.

2 £∂øƒ∏™∏ µ∞™π∫ø¡ π™∆√ƒπ∫ø¡ ∂¡√∆∏∆ø¡ 139

∂ÈÎfiÓ· 3: F.L.Wright, ÔÈΛ· Isabel Roberts, ™ÈοÁÔ 1908, ËÁ‹: La signification dans l’ architecture occidentale, Christian Norberg-Schulz, Pierre Mardaga, µÚ˘Í¤ÏϘ 1977.

∂ÈÎfiÓ· 4: F.L.Wright, ÔÈΛ· ηٷÚÚ¿ÎÙË, ¶ÂÓÛ˘Ï‚¿ÓÈ· 1936, ËÁ‹: L’ architecture mondiale, J.J. Norwich, Elsevier Sequoia, ¶·Ú›ÛÈ 1976.

140 ∂π™∞°ø°∏

™∆∏¡ π ™∆√ƒπ∫∏

™∏ª∞¡∆π∫∏

∆∏™

∞ƒÃπ∆∂∫∆√¡π∫∏™ ¶ƒ∞•∏™ ∂ÈÎfiÓ· 5: Victor Horta, √ÈΛ· Tassel ÛÙȘ µÚ˘Í¤ÏϘ, 1892-93, ËÁ‹: L’ architecture du XXeme siecle.

ı¤ÏÔ˘ÌÂ: «ÙÔ Î¿ıÂÙÔ ÙˆÓ ÙÔ›¯ˆÓ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› È· ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·», ˘·ÈÓÈÁÌfi˜ ÁÈ· ÌÈ·Ó ¿ÏÏËÓ Ï·ÛÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ¯ÒÚˆÓ, Ì ¿ÌÂÛË Û˘Ó¤ÂÈ· ÛÙËÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ Û¯¤ÛË Ì¤Û· – ¤Íˆ, ÎÙËÚ›Ô˘ – ÙÔ›Ô˘, οÙÈ Ô˘ ›¯Â ‹‰Ë ÙÂı› ·fi ÙÔÓ Gaudi. ªÂÁ¿ÏË Ù¤ÏÔ˜ ÛËÌ·Û›· ÁÈ· ÙËÓ ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋, ›¯·Ó ÔÈ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ «ºÔ˘ÙÔ˘ÚÈÛÙÒÓ» ·Ú¯ÈÙÂÎÙfiÓˆÓ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÒÓ. √ ºÔ˘ÙÔ˘ÚÈÛÌfi˜ ˘‹ÚÍ ̛· ηı·ÚÒ˜ Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ Ù¤¯ÓË, ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· ‰ËÏ. Ó· ·Ó··Ú·ÛÙ·ıÔ‡Ó Ï·ÛÙÈÎÒ˜ ÓÔËÙÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ: «ŸÏ· Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È, ÙÚ¤¯Ô˘Ó, ·ÏÏ¿˙Ô˘Ó ÁÚ‹ÁÔÚ· Î·È Ô Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˘ ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ÚÔÛ·ı‹ÛÂÈ Ó· ·Ó··Ú·ÛÙ‹ÛÂÈ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ‰˘Ó·ÌÈ΋. √ ¯ÒÚÔ˜ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ·Ú¿ ÌfiÓÔÓ Û·Ó ÌÈ· ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·, ̤۷ ÛÙËÓ ÔÔ›· Ù· ÛÒÌ·Ù· ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È Î·È ·ÏÏËÏԉȷÂÚÓÒÓÙ·È».104 (∂ÈÎ. 6) √ ¡Ù˘Û¿Ó, Û¯ÔÏÈ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ 104 H. Read, «πÛÙÔÚ›· Ù˘ ÌÔÓÙ¤ÚÓ·˜ ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋˜», ÂΉfiÛÂȘ ÀÔ‰ÔÌ‹ 1977.

2 £∂øƒ∏™∏ µ∞™π∫ø¡ π™∆√ƒπ∫ø¡ ∂¡√∆∏∆ø¡ 141

∂ÈÎfiÓ· 6: Sant’ Elia, Û¯¤‰ÈÔ ÁÈ· ÙË Ó¤· fiÏË, ËÁ‹: K. Frampton, ªÔÓÙ¤ÚÓ· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋, £Â̤ÏÈÔ 1987.

›Ó·Î¿ ÙÔ˘ «°˘ÌÓfi Ô˘ ηÙ‚·›ÓÂÈ ÙȘ ÛοϘ», ¤ÁÚ·„Â: «… Â›Ó·È ÌÈ· ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÎÈÓËÙÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, ÌÈ· ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ̤۷ ·fi ÙËÓ ·ÊËÚË̤ÓË ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ΛÓËÛ˘… ŸÙ·Ó ÌÔ˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËΠÙÔ fiÚ·Ì· ÙÔ˘ °˘ÌÓÔ‡, ‹ÍÂÚ· fiÙÈ ı· ¤Û·Á ÌÈ· ÁÈ· ¿ÓÙ· ÙȘ ·Ï˘Û›‰Â˜ Ù˘ ÛÎÏ·‚È¿˜ ÙÔ˘ ¡·ÙÔ˘Ú·ÏÈÛÌÔ‡». ™ÙÔ ª·ÓÈʤÛÙÔ Ù˘ ºÔ˘ÙÔ˘ÚÈÛÙÈ΋˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ - ·ÊÔ‡ ÂÎıÂÈ¿˙ÔÓÙ·È Ë ÙfiÏÌË, Ë ÂÓÂÚÁËÙÈÎfiÙËÙ· Î·È ÙÔ ı¿ÚÚÔ˜, ·Ôχو˜ ̤۷ ÛÙÔÓ ·ÎÙÈ‚ÈÛÌfi Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙË ™Î¤„Ë ÙÔ˘ ÂÈÎÔÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ· – ‰ËÏÒÓÂÙ·È ˆ˜ ¤Ó· ·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi ·˘ÙÔΛÓËÙÔ Â›Ó·È ÔÌÔÚÊfiÙÂÚÔ ÎÈ ·fi ÙË ¡›ÎË Ù˘ ™·ÌÔıÚ¿Î˘, Ô ‰Â Ô‰ËÁfi˜ ÙÔ˘ ıˆÚÂ›Ù·È ˆ˜ ·Ó·fiÛ·ÛÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙˆÓ ÙÚÔ¯ÈÒÓ ÙÔ˘ ™‡Ì·ÓÙÔ˜. ¢È·ÎËÚ‡ÛÛÂÙ·È Ë ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ˘ÂÚÔ¯‹ ÙÔ˘ Ì˯·ÓÔÔÈË̤ÓÔ˘ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜, ÂÈı˘ÌÂ›Ù·È Ë ·ÍÈÔÔ›ËÛË Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Î·È Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, ·Ó·˙ËÙÒÓÙ·˜ «Ó¤Â˜ ÁÚ·Ì̤˜, Ӥ˜ ÌÔÚʤ˜, Ó¤Ô˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ ‡·Ú͢, Ô˘ ı· ÚÔ·„Ô˘Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Î·È ÌfiÓÔÓ ·fi ÙȘ ȉȷ›ÙÂÚ˜ Û˘Óı‹Î˜ ÙÔ˘ ÌÔÓÙ¤ÚÓÔ˘ ÙÚfiÔ˘ ˙ˆ‹˜ Î·È ·fi ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ˆ˜ ·ÈÛıËÙÈ΋˜ ·Í›·˜ ÛÙËÓ Â˘·ÈÛıËÛ›· Ì·˜». √ Elia ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÂÈ ·ÎfiÌ· fiÙÈ «Ì ÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÂÓÓÔԇ̠ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ÂÓ·ÚÌÔÓ›˙Ô˘Ì ÂχıÂÚ· Î·È ÙÔÏÌËÚ¿ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Î·È ¿ÓıÚˆÔ – Ó· οÓÔ˘Ì ‰ËÏ·‰‹ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ·ÎÚÈ‚¤˜ ›‰ˆÏÔ ÙÔ˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘».