Odlewnictwo Współczesne - Polska i Świat

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE – POLSKA I ŚWIAT MODERN FOUNDRY – POLAND AND THE WORLD

3 2008

ISSN 1898-7257

W numerze m.in.: • szybkie prototypowanie Rys historyczny • wybór informacji z czasopism naukowo-technicznych • historyczne odlewy artystyczne w Darłowie

INSTYTUT ODLEWNICTWA

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE – POLSKA I ŚWIAT Kwartalnik naukowo-techniczny Rocznik 2, nr 3/2008

CONTENTS

SPIS TREŚCI

BADANIA I STUDIA

STUDIES AND RESEARCH

T. Wohlers: Szybkie prototypowanie Rys historyczny...............................................3

T. Wohlers: Rapid prototyping – An outline of the history .................................................... 3

NORMALIZACJA W ODLEWNICTWIE

STANDARDIZATION PRACTICE

Informacje o normach ................................. 11 INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNA Wybór informacji z czasopism naukowo-technicznych ...................................................... 12 CERTYFIKACJA Certyfikaty wydane przez BIuro Certyfikacji i Normalizacji w 2008 r. ................................31

IN

THE

FOUNDRY

Information on standards ............................ 11 SCIENTIFIC AND TECHNICAL INFORMATION A choice of information from the scientific and technical journals .........................................12 CERTIFICATION Certificates issued by the Office for Certification and Standardisation in 2008.. ......................31

SZKOLENIA – KONFERENCJE – SEMINARIA – SPOTKANIA

TRAINING – CONFERENCES – SEMINARS – MEETINGS

Z życia Instytutu Odlewnictwa ..................... 36

News from the Foundry Research Institute ....... ..................................................................... 36

Międzynarodowe Targi Innowacje-TechnologieMaszyny 2008 w Poznaniu.......................... 39 Nagrody i wyróżnienia ................................. 40 Z HISTORII ODLEWNICTWA L. Walkiewicz, J. Krokosz: Historyczne odlewy artystyczne w Darłowie (Cz. 1) ................... 41

The International Innovation-Technology-Machines Trade Fair 2008 in Poznan .............. 39 Awards and distinctions ............ ................. 40 FROM THE HISTORY OF FOUNDING L. Walkiewicz, J. Krokosz: Historical decorative castings in Darłowo (Part 1) ........................ 41

Wydawca: INSTYTUT ODLEWNICTWA w Krakowie

REDAKTOR NACZELNY: Andrzej BALIŃSKI ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Jerzy SOBCZAK, Jerzy TYBULCZUK, Joanna MADEJ, Agnieszka FIUTOWSKA, Jacek KROKOSZ KOREKTA WYDAWNICZA: Marta KONIECZNA

RADA PROGRAMOWA: Zbigniew RONDUDA (Przewodniczący), Mariusz HOLTZER (Z-ca Przewodniczącego), Tadeusz BOGACZ, Józef DAŃKO, Zbigniew GÓRNY, Adam TABOR, Andrzej JOPKIEWICZ, Janusz MIKLASZEWSKI, Mariusz URBANOWICZ

ADRES REDAKCJI: „Odlewnictwo Współczesne – Polska i Świat” 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73 tel. (012) 261-83-81, fax 261-83-81 http://www.iod.krakow.pl e-mail: jmadej@iod.krakow.pl

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE Żadna część czasopisma nie może być powielana czy rozpowszechniana bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.

Printed in Poland ISSN 1898-7257

BADANIA I STUDIA

Szybkie Prototypowanie - Rys Historyczny wg: Terry Wohlers, Wohlers Report 2005, Rapid Prototyping, Tooling & Manufacturing State of the Industry Annual Worldwide Progress Report, Wohlers Associates, Inc. streszczenie Przedstawiono rys historyczny szybkiego prototypowania na świecie i wskazano na trendy w gospodarce światowej w tej dziedzinie. Zwrócono uwagę na stosowane materiały w tych technikach oraz w niektórych przypadkach podano ceny urządzeń.

Historia techniki addytywnego wytwarzania - wytwarzanie metodą nakładania kolejnych warstw Technika addytywnego wytwarzania dla projektowania części maszyn i urządzeń pojawiła się w roku 1987 wraz ze stereolitografią (SL) jako efekt prac badawczych prowadzonych przez firmę 3D Systems i stanowi proces, którego istota polega na utwardzaniu laserem cienkich warstw ciekłego polimeru wrażliwego na działanie promieni ultrafioletowych. Proces SLA-1, pierwszy na świecie dostępny na rynku proces addytywny, był prekursorem popularnego swego czasu urządzenia SLA 250 (skrót SLA oznacza Stereo Lithography Apparatus - aparat do stereolitografii). Potem SLA 250 zostało zastąpione przez urządzenie Viper SLA, zaprojektowane również przez 3D Systems.

W roku 1988 3D Systems i Ciba-Geigy podjęły partnerską współpracę nad opracowaniem nowych materiałów i wprowadzeniem na rynek żywic akrylowych pierwszej generacji. W tym samym roku powstały pierwsze urządzenia i materiały typu Somos opracowane przez firmę DuPont. Loctite pod koniec lat 80-tych również rozpoczął swoją działalność w zakresie żywic do stereolitografii, ale zajmował się tym problemem tylko do roku 1993.

Po wprowadzeniu na rynek amerykański stereolitografii przez 3D Systems, japońskie firmy NTT Data CMET i Sony/D-MEC wprowadziły własne komercjalne wersje stereolitografii w roku, odpowiednio, 1988 i 1989. Firma NTT Data CMET (obecnie część Teijin Seiki's CMET Inc.) nazwała swój system Solid Object Ultraviolet Plotter (SOUP), natomiast Sony/D-MEC nadała swojej wersji nazwę Solid Creation System (SCS).

W roku 1988 firma Asahi Denka Kogyo wprowadziła pierwsze żywice epoksydowe do zastosowania na urządzeniach CMET SL. W roku następnym Japan Synthetic Rubber (obecnie ISR Corp.) i DSM Desotech zaczęły produkcję żywic dla urządzeń Sony D-MEC.

W roku 1990 zakłady Electro Optical Systems (EOS) w Niemczech sprzedały swoje pierwsze urządzenie do stereolitografii o nazwie Stereos.

W tym samym roku Quadrax wprowadził urządzenie do strereolitografii Mark 1000, w którym zastosowano żywicę utwardzaną przy pomocy światła widzialnego. W roku następnym Imperial Chemical Industries wprowadziła tę żywicę do zastosowania na urządzeniach Mark 1000.

Jednak ICI zaprzestała sprzedaży tej żywicy już rok później, kiedy Quadrax rozpadł się na skutek konfliktów natury prawnej, w jakie popadł z 3D Systems.

Wprowadzenie systemów innych niż stereolitografia W 1991 opracowano i wprowadzono na rynek trzy technologie wytwarzania addytywnego, a mianowicie Fused Deposition Modeling (FDM) opracowane przez Stratasys, Solid Ground Curing (SGC) opracowane przez Cubital oraz Laminated Object Manufacturing (LOM) opracowane przez Helisys.

FDM stosuje wytłaczanie materiałów termoplastycznych w postaci włókien, z których następnie są formowane wyroby warstwa po warstwie.

Technologia SGC, w której stosowane są również ciekłe polimery utwardzane przy pomocy promieni ultrafioletowych polega na jednorazowym utwardzeniu pełnych warstw, przepuszczając wiązkę promieni ultrafioletowych przez maski nałożone za pomocą elektrostatycznego tonera na płycie szklanej.

W technice LOM materiał w postaci arkuszy jest utwardzany i cięty przy pomocy cyfrowo sterowanego lasera. Firmy Cubital i Helisys nie działają już w tej branży.

Selektywne Spiekanie Laserowe - Selective Laser Sintering (SLS) opracowane przez firmę DTM (obecnie część SD Systems) oraz technika stereolitografii Soliform opracowana przez Teijin Seiki (obecnie część CMET Inc.) zaczęły być dostępne w roku 1992. Stosując ciepło z lasera, 3

BADANIA I STUDIA

w technice SLS stopieniu ulegają materiały w postaci sproszkowanej.

Technologia Soliform została pierwotnie opracowana przez DuPont pod nazwą Somos, a następnie objęta licencją Teijin Seiki na prawo do wyłącznej dystrybucji na terenie Azji Wschodniej.

Również w roku 1992 Allied Signal wprowadziła do stereolitografii żywice poliwinyloeterowe Exactomer.

W 1993 firma Soligen zaproponowała handlową wersję procesu odlewania Direct Shell Production Casting (DSPC). Z kolei firma Denken opracowała technikę stereolitografii w stanie stałym.

Posługując się mechanizmem typu głowicy drukującej, w procesie tym nakładane jest ciekłe spoiwo na sproszkowany materiał ceramiczny i powstają formy warstwowe stosowane w procesie odlewania metodą wytapianych modeli. Massachusetts Institute of Technology (MIT) opracował i opatentował proces, który stosuje Soligen.

Technika stereolitografii zaproponowana przez Denken'a była o tyle interesująca, że był to jeden z pierwszych procesów nadających się do zastosowania na szerszą skalę. Był to proces bardzo tani w porównaniu z innymi procesami stereolitografii dostępnymi na rynku.

W tym samym roku 1993 firmy 3D Systems i Ciba wprowadziły na rynek pierwsze wyroby z żywic epoksydowych. Mniej więcej w tym samym czasie wprowadzono również technikę nakładania kolejnych warstw określaną mianem techniki Quick Cast. Quick Cast to metoda wytwarzania modeli do odlewania precyzyjnego, które są w większości przypadków puste w środku, co pozwala na ich łatwe wypalanie bez ryzyka uszkodzenia powłoki ceramicznej.

Rok 1994 to rok wprowadzenia na rynek wielu nowych odmian addytywnej techniki wytwarzania.

Udostępniono technikę ModelMaker z Solidscape (wtedy jeszcze Sanders Prototype), jak również nowe metody opracowane przez firmy japońskie i europejskie. Technika ModelMaker polega na nakładaniu warstw mieszanek woskowych przy pomocy głowicy drukującej. Jednym z najnowszych osiągnięć techniki japońskiej było małe urządzenie do stereolitografii zaprojektowane przez Meiko, przeznaczone głównie dla zakładów jubilerskich.

W międzyczasie Kira Corp. skomercjalizowała pierwszą japońską technikę nie stereolitograficzną.

Metoda ta znana pod nazwą Solid Center polega na zastosowaniu drukarki laserowej, tonera, plottera rysującego linie w osi x-y oraz noża.

Przy pomocy tych narzędzi, metodą laminowania kartek papieru wytwarzano modele przypominające drewno. Kira określała proces Solid Center mianem

pierwszego trójwymiarowego drukowania na płaskim papierze.

Również w roku 1994 Fockele & Schwarze (F&S) w Niemczech zastosowali urządzenie do stereolitografii, ale tylko w bardzo ograniczonym zakresie. W tym samym roku niemiecka firma EOS wprowadziła na rynek urządzenie o nazwie EOSINT, którego działanie oparte było na zasadzie podobnej do technologii laserowego spiekania materiałów.

W 1995 japońska firma Ushio (obecnie UniRapid Inc.) sprzedała swoje pierwsze urządzenie do stereolitografii o nazwie UniRapid.

Pierwsze próby zastosowania drukarek 3D W 1996 roku firma Stratasys wprowadziła swój własny proces Genisys, proces wytłaczania podobny do FDM, ale bazujący na addytywnym modelu wytwarzania opracowanym przez Watson Research Center wchodzące w skład korporacji IBM. Po ośmiu latach sprzedawania urządzeń i technologii do procesu stereolitografii, w roku 1996 3D Systems sprzedała swoją pierwszą drukarkę 3D (Actua 2100), opartą na technice nakładania kolejnych warstw materiału woskowego przy pomocy głowicy atramentowej.

W tym samym roku Z-Corporation uruchomiła drukarkę Z402 3D do modelowania przestrzennego. Bazując na technologii drukowania głowicą atramentową MIT (3DP), drukarka Z402 wykonuje modele ze sproszkowanych materiałów skrobiowogipsowych i ciekłego spoiwa wodnego. Również w roku 1996 Schroff Development zaczęła sprzedawać własną technikę półautomatycznego laminowania papieru za kwotę poniżej 10 tysięcy dolarów.

Urządzenie Personal Modeler 2100 zaprojektowane i wykonane przez BPM Technology zostało sprzedane dla przemysłu w roku 1996. Proces o nazwie The Ballistic Particle Manufacturing (BPM) umożliwia nakładanie warstw materiałów woskowych przy pomocy drukującej głowicy atramentowej. Firma zaprzestała tej działalności w październiku 1997 roku. Również w roku 1996 Aaroflex wprowadziła na rynek amerykański technikę stereolitografii Somos opracowaną poprzednio przez DuPont. I w tym samym roku Kinergy of Singapore zaczęła sprzedawać swoją metodę laminowania papieru, która działa na zasadzie podobnej do procesu LOM. Firma AeroMet została założona w roku 1997 jako subsydiariusz MTS Systems Corp. Firma ta opracowała proces pod nazwa Laser Additive Manufacturing (LAM), w którym wykorzystuje się laser o wysokiej mocy i sproszkowane stopy tytanu. Działając obecnie jako firma usługowa, Aero4

BADANIA I STUDIA

Met produkuje części dla lotnictwa i kosmonautyki.

W 1997 roku Ciba kupiła od Allied Signal technologię wytwarzania żywic Exactomer.

W roku 1998 Beijing Yinhua Laser Rapid Prototypes Making & Mould Technology Co. Ltd. zaczęła promocję swoich wyrobów. Od roku 1996 Tsinghua University w Pekinie, gdzie prowadzono badania nad technologią stereolitografii oferuje dalsze odmiany procesu zbliżone do FDM i LOM. W tym samym roku Autostrade wprowadziła do zakładów na terenie Japonii technikę stereolitografii E-DARTS; cena wynosiła 25 tysięcy dolarów.

W marcu 1999 roku firma 3D Systems wprowadziła szybszą i tańszą wersję Actua 2100 nazwaną ThermoJet. Miesiąc wcześniej firma ta rozpoczęła również sprzedaż swojego programu o nazwie SLA 7000 za cenę 800 tysięcy dolarów. Był to najdroższy w tym czasie na rynku program dla technologii produkcji addytywnej opartej na tworzywach sztucznych.

W kwietniu 1999 roku Extrude Hone's ProMetal Division zainstalowała w zakładach Motorola swoje pierwsze urządzenie RTS-300 do produkcji elementów metalowych. System ten opiera się na technologii MIT drukowania na drukarce atramentowej.

Z kolei niemiecka firma Fockele & Schwarze wprowadziła swój własny system stosujący proszek stalowy i selektywne nadtapianie powierzchniowe laserem, technologia ta została opracowana wspólnie z Fraunhofer Institute for Laser Technology.

Także w roku 1999, Roders zaczęła sprzedawać swoje urządzenie o nazwie Controlled Metal Buildup (CMB), oparte w znacznej mierze na technologii opracowanej przez Fraunhofer Institute for Production Technology. W tym samym roku DSM kupiła od firmy DuPont system Somos.

W styczniu 2000 roku Helisys podała do publicznej wiadomości, że Toyoda Machine Works w Japonii będzie produkować i sprzedawać na terytorium Japonii systemy LOM. W czerwcu Toyoda pokazała swoje pierwsze urządzenia oparte na technologii LOM na dużej wystawie w Tokio. W tym samym miesiącu Sanders Design International poinformowała o opracowaniu nowego urządzenia o nazwie Rapid ToolMaker (RTM). W styczniu Sanders Design International podała, że sprzedała licencję na technologię RTM niemieckiej firmie Buss Modeling Technology (BMT), która poprzednio nazywała się Buss Mtiller Technology, z zamiarem wytwarzania i sprzedawania wyrobów według tej technologii w Europie.

W tym samym czasie BMT oznajmiła, że zamierza produkować i sprzedawać kolorową drukarkę 3D działającą w oparciu o technologię opracowaną przez Aad van der Geest w Holandii.

Urządzenia nowej generacji Kwiecień 2000 roku był miesiącem pełnym niespodzianek, gdy chodzi o wprowadzenie nowych technologii. Objet Geometries z Izraela przedstawiła Quadra - drukarkę atramentową 3D, która nakłada i utwardza warstwę fotopolimeru dzięki zastosowaniu dysz 1,536 i światła ultrafioletowego. Firma Solidscape wprowadziła PatternMaster, urządzenie przeznaczone do wytwarzania modeli precyzyjnych. Z kolei Precision Optical Manufacturing (POM) opracowała technikę bezpośredniego nakładania metalu (DMD) - laserowy proces nakładania warstw, który pozwala na wytwarzanie i naprawę części przy użyciu proszku metalowego.

POM zaoferowała technologię usługową i zaczęła sprzedaż opracowanego przez siebie systemu na początku roku 2002. Firma Z Corporation wprowadziła własne urządzenie Z402C - pierwszą dostępną na rynku światowym wielokolorową drukarkę 3D. W lipcu 2000 roku, Stratasys wprowadziła urządzenie Prodigy, produkujące części z plastiku ABS według technologii firmy FDM. Natomiast w październiku Sanders Prototype Inc. zmieniła nazwę swojej firmy na Solidscape Inc., głównie, aby uniknąć nieporozumień na rynku i pomyłek z firmą Sanders Design International. W listopadzie 2000, Helisys zakończyła swoją działalność po sprzedaniu na rynkach światowych ponad 375 swoich urządzeń. W tym samym miesiącu założyciel Helisys i wynalazca systemu Laminated Object Manufacturing - Michael Feygin zaanonsował utworzenie Cubic Technologies.

Rys. 1. Gotowy model wykonany w technice LOM

Nowa firma wchłonęła większość aktywów Helisys i obecnie produkuje, sprzedaje i zapewnia serwis dla urządzeń LOM. Także w listopadzie, Teijin Seiki zaanonsowała nabycie NTT Data CMET. W marcu 2001 transakcja została zakończona, a poszerzona firma działająca w obszarze stereolitografii zmieniła swoją nazwę na CMET Inc. 5

BADANIA I STUDIA

W 2001 roku Solidimension w Izraelu wprowadziła po cichu swoje urządzenie warsztatowe i technologię polegającą na wytwarzaniu części z cienkich folii polichlorku winylu. Firma działała dość opieszale, gdy chodzi o sprzedaż urządzeń klientom, nawet do celów próbnych i miała zamiar rozpocząć sprzedaż w roku 2002, ale w końcu nie zrealizowała tego zadania. Ostatecznie w roku 2004 firma sprzedała swoje pierwsze urządzenie do stereolitografii firmom w Japonii za kwotę 25 tysięcy dolarów.

Również w roku 2001, firmy Aaroflex i Cubital bez większego rozgłosu zaprzestały działalności przemysłowej. Cubital z siedzibą w Izraelu był jedną z pierwszych firm, które zaczęły wprowadzać proces addytywnego wytwarzania na skalę przemysłową.

W lutym 2001 roku, 3D Systems nabyła OptoForm, firmę francuską, która opracowała technologię stereolitografii w oparciu o stałe materiały fotoutwardzalne. Technologia OptoForm umożliwia stosowanie materiałów ceramicznych, metali i różnych materiałów kompozytowych w postaci past.

W marcu 2001, Objet Geometries wypuściła na rynek wersję beta swojej drukarki Quadra 3D. W maju 2001 roku, Solidica ujawniła szczegóły techniczne dotyczące wyprodukowanego urządzenia Ultrasonic Consolidation i zaczęła sprzedawać wersję beta swoim klientom pod koniec roku 2001 i na początku roku 2002. Technologia ta łączy w sobie technikę spawania ultradźwiękowego i sterowaną numerycznie obróbkę mechaniczną i służy, do wykonywania elementów z aluminium. We wrześniu 2001, Stratasys zaczęła sprzedawać na skalę przemysłową swoje urządzenie FDM Titan.

Rys. 2. Model z ABS wykonany w technice FDM

Urządzenie może wytwarzać części z poliwęglanów, ABS, polisulfonu fenylowego oraz mieszanki poliwęglanów i ABS. W sierpniu 2001, 3D Systems ostatecznie nabyła DTM. Fuzja wyzwoliła zakrojone na szeroką skalę badania prowadzone przez Antitrust Division

w amerykańskim Departamencie Sprawiedliwości.

We wrześniu 2001 roku, 3D Systems nabyła RPC Ltd., małą firmę produkującą żywice stosowane w technologii stereolitografii z siedzibą w Szwajcarii.

Miało to miejsce zaraz po tym, kiedy Vantico (poprzednio Ciba) zaostrzyła długoterminowe warunki dystrybucji w swoich relacjach ze 3D Systems.

Na wystawie EuroMold 2001, pod koniec listopada, Envisiontec w Niemczech pokazała wyprodukowane przez siebie urządzenie Perfactory.

W technologii tej stosuje się fotopolimer akrylanowy i technikę Digital Light Processing (DLP) do utwardzania całej warstwy jednocześnie. Także na wystawie EuroMold, firma Z Corp. wprowadziła swój model Z810 umożliwiający wykonywanie elementów o wymiarach 500 x 600 x 400 mm (20 x 24 x 16 cali). Drukowanie odbywa się poprzez nakładanie 1.800 strumieni wyrzucanych prze sześć głowic drukujących typu HP. W roku 2001, Generis GmbH w Niemczech skomercjalizowała opracowany przez siebie duży model urządzenia GS 1500. W technice tej stosuje się atramentową głowicę drukującą dla nadtapiania i łączenia razem piasku, w celu wyprodukowania form i rdzeni piaskowych do odlewania metalu. Później tego samego roku oddział Extrude Hone's ProMetal zainstalował w Europie swoje pierwsze urządzenie model RTS-300.

Także na wystawie EuroMold 2001, Objet Geometries wystawiła swój wyrób o nazwie QuadraTempo; była to udoskonalona wersja urządzenia Quadra. EOS zadeklarowała wprowadzenie na rynek nowego produktu DirectSteel 20-V1; był to stalowy proszek składający się z cząsteczek o wielkości 20 mikronów (0,0008 cala). Proszek służy do wykonywania warstwowych wyrobów metalowych, gdzie grubość każdej warstwy wynosi 20 mikronów (0,0008 cala). Mniej więcej w tym samym czasie, firma ta wprowadziła również na rynek EOS1NT 380, urządzenie do laserowego spiekania proszku, którego zastosowanie znacznie przyśpiesza proces.

Z kolei Concept Laser GmbH, oddział firmy Hofmann w Niemczech, wprowadziła w zdumienie wszystkich na wystawie EuroMold 2001, prezentując swoja technologię, która stanowi kombinację spiekania laserowego, trasowania laserowego i laserowej obróbki mechanicznej, połączonych razem w jednym urządzeniu. W urządzeniu zastosowano laser typu YAG i proszek ze stali nierdzewnej do wytwarzania w pełni zagęszczonych elementów. Shanghai Union Technology Co., Ltd. (znana również jako Uniontech) w Szanghaju w Chinach zaczęła sprzedawać w Chinach w roku 2001 swoje urządzenia do stereolitografii.

6

BADANIA I STUDIA

W roku 2001 została założona firma RSP Tooling LLC. Skrót RSP oznacza Rapid Solidification Process - proces natryskiwania stali opracowany w laboratorium Idaho National Engineering and Environmental Laboratory (INEEL). W styczniu 2002, RSP Tooling ogłosiła osiągnięcie porozumienia w sprawie uzyskania wyłącznej licencji na RSP. Budowę urządzenia alfa zakończono w lutym 2002 roku. Partnerem i inwestorem była firma Belcan z siedzibą w Ohio.

Na początku roku 2002, Stratasys wprowadziła swój wyrób o nazwie Dimension sprzedawany po cenie 29.900 dolarów. Urządzenie Dimension, które nakłada warstwy plastiku ABS bazuje na wypuszczonej poprzednio serii Prodigy. W tym samym roku firma Concept Laser GmbH zaczęła sprzedaż własnego urządzenia M3 Linear. Również w roku 2002, Envisiontec GmbH zaczęła sprzedawać urządzenia Perfactory i Bioplotter. Urządzenie Bioplotter służy do wytwarzania konstrukcji siatkowych z różnych materiałów biochemicznych stosowanych w inżynierii żywych tkanek i może przetwarzać żywe komórki.

W 2002 Wuhan Binhu Mechanical & Electrical Co., Ltd. w Chinach zaczęła sprzedawać urządzenia do laminowania, spiekania laserowego, stereolitografii i wyciskania tworzyw sztucznych (urządzenia podobne do systemów FDM). Także w 2002 r., SolidScape wprowadziła na rynek swój wyrób nazwany T66. Była to tańsza wersja produkowanego na indywidualne zamówienia klientów urządzenia opartego na drukarce atramentowej. Phenix Systems of France sprzedała pierwsze urządzenie Phenix 900 w roku 2002. Działanie tego urządzenia opiera się na spiekaniu materiałów stałofazowych do wytwarzania elementów z tworzyw ceramicznych i metalowych.

Po ponad dwóch latach oferowania samych tylko usług, POM zaczęła sprzedawać urządzenie własnej produkcji do bezpośredniego nakładania warstw metalu; miało to miejsce w roku 2002. Urządzenie posługuje się laserem C02 i posiada sterowany komputerowo wysięgnik o 3 osiach ruchu.

Stosowany jest sproszkowany metal, przy pomocy którego dokonuje się napraw oprzyrządowania i który służy do wykonywania części oprzyrządowania. W międzyczasie firma Schroff Development zaprzestała sprzedaży urządzenia do wytwarzania laminatów papierowych.

W lutym 2003 roku, Z Corporation wprowadziła na rynek urządzenie Z-Printer 310 własnej konstrukcji. Urządzenie to, wtedy sprzedawane po cenie 29.900 dolarów, stosuje technologię podobną do innych drukarek 3D opartych na zastosowaniu sproszkowanego metalu, oferowanych przez tę

firmę. Na rynku zastąpiło ono urządzenie model Z400. W tym samym miesiącu EOS poinformowała o sprzedaży na terytorium Ameryki Północnej pierwszych dwóch laserowych urządzeń EOSINT do wytwarzania spieków.

W maju 2003 roku, Sony Precision Technology America zaczęła sprzedawać na rynku amerykańskim urządzenia do stereolitografii Sony. Jako część umowy pomiędzy 3D Systems i Departamentem Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych, Sony zakupiła licencję od 3D Systems na sprzedaż urządzeń do stereolitografii na terytorium Ameryki Północnej. Pełna sprzedaż tych urządzeń rozpoczęła się pod koniec tego samego roku.

W połowie roku 2003 Solidscape wprowadziła swój system T612 służący do wykonywania modeli woskowych do produkcji odlewów precyzyjnych.

Podstawowa technologia jest podobna do systemów stosowanych poprzednio; różnica polega na tym, że pozwala ona na szybsze konstruowanie elementów o większych wymiarach gabarytowych.

Mniej więcej w tym samym czasie Envisiontec zaczęła sprzedawać w USA swoje własne urządzenia.

Pod koniec roku 2003 3D Systems zaczęła sprzedawać w kraju i zagranicą swoją własną drukarkę InVision 3D. Jest to urządzenie podobne do urządzeń Objet, a jego działanie polega na nakładaniu i utwardzaniu strumienia materiałów fotopolimerowych. 3D Systems zaskoczyła wszystkich, podając cenę urządzenia w wysokości 39.900 dolarów. Firma ta wprowadziła wersję urządzenia o wysokiej rozdzielczości InVision HR w kwietniu 2004 za kwotę 59.900 dolarów.

Chubunippon zaczęła sprzedawać swój tani system stereolitografii, Wizaray w roku 2003. Urządzenie służy do wykonywania elementów z materiałów akrylanowych, których gabaryty wewnętrzne odpowiadają wymiarom 100 x 100 x 100 mm (4 x 4 x 4 cale); urządzenie jest sprzedawane za kwotę około 998,000 jenów (ok. 9.590 dolarów).

Na wystawie EuroMold 2003 w grudniu, firma EOS pokazała własne urządzenie EOSINT M 270 do bezpośredniego spiekania laserowego. Urządzenie to jest wyposażone w laser włóknisty zainstalowany w miejsce lasera C02 , który stosowany jest w wersji urządzenia EOSINT M 250 Xtended.

Inna firma niemiecka Trumpf weszła na rynek po zaprezentowaniu na wystawie EuroMold swoich urządzeń TrumaFormLF i TrumaForm DMD 505.

Urządzenie LF stosuje laser o mocy 250 W i włóknisty kabel optyczny do kierowania wiązki światła na warstwę czystego sproszkowanego metalu.

Trumpf był partnerem POM w produkcji urządzenia DMD 505. Model 505 posiada najnowsze rozwią7

BADANIA I STUDIA

zania technologiczne, takie jak możliwość ruchu w pięciu osiach.

Dalszy rozwój technik szybkiego prototypowania Działające już firmy zajmujące się procesem addytywnego wytwarzania wprowadziły w tym czasie wiele nowych urządzeń i materiałów. W równym stopniu producenci i użytkownicy opanowali technikę addytywnego wytwarzania w odniesieniu do szybkiego prototypowania wyrobów. Podobnie firmy zajmujące się wytwarzaniem części metalowych i oprzyrządowania techniką addytywną z powodzeniem kontynuują sprzedaż i udoskonalają opracowane przez siebie systemy. Wzrost sprzedaży drukarek 3D może sugerować podział hurtowego rynku zbytu na wysoko wyspecjalizowane systemy szybkiego prototypowania oraz durkarki 3D do wszystkich pozostałych zastosowań.

W marcu 2004 Stratasys wprowadziła system "Triplets", który składa się z trzech odmian urządzeń FDM Vantage. Cena urządzenia wahała się w granicach od 99.00 dolarów do 195.000 dolarów.

Urządzenie może pracować zarówno na tworzywach ABS, jak i na materiałach poliwęglanowych.

W drugim kwartale roku 2004, Envisiontec wprowadziła na rynek urządzenie Vanquish, które do obróbki fotopolimerów stosuje technologię Digital Light Processing (DLP) i przy jej pomocy utwardza całą warstwę od razu. W przeciwieństwie do systemu Perfactory, opracowanego wcześniej przez tę firmę, Vanquish działa podobnie do tradycyjnych systemów stereolitografii, gdzie wbudowana platforma opada w dół wraz z każdą następną nałożoną warstwą.

W lipcu 2004, ProMetal wprowadziła małe urzadzenie RX-1 przystosowane do pracy z metalami. Maksymalna wielkość elementów wynosi 40 x 60 x 25 mm (1.6 x 2.4 x 1 cale). Urządzenie RX-1 opracowano z myślą o klientach zajmujących się pracami badawczymi i dydaktyką.

Również w lipcu tego roku firma 3D Systems zaprezentowała opracowaną przez siebie żywicę do stereolitografii nanokompozytów o nazwie Bluestone. Tego samego miesiąca firma 3D Systems zaczęła sprzedaż drukarki 3D o wysokiej rozdzielczości InVision HR z przeznaczeniem głównie do produkcji wyrobów jubilerskich. Wprowadzone również w lipcu na rynek urządzenie Sinterstation HiQ dodatkowo zostało wyposażone w nowe systemy kontrolne działające w obiegu zamkniętym oraz w możliwość skanowania, a bezpośrednim celem tych opcji było udoskonalenie procesu szybkiego prototypowania. Technologia ta stanowiła również udoskonaloną wersję systemów Sinterstation 2500plus i Vanguard.

We wrześniu 2004 roku Solidica sprzedała i zainstalowała nową wersję własnego projektu Ultrasonic Consolidation o nazwie Formation. Cena nowego urządzenia wyniosła 399.000 dolarów.

W następnym miesiącu 3D Systems zaoferowała system stereolitografii Viper HA dla przemysłu produkującego aparaty słuchowe. W listopadzie firma Objet zaoferowała serię własnych matowych kolorowych materiałów o nazwie Vero FullCure 800. Ich zaletą były lepsze własności mechaniczne i lepsza wizualizacja obrabianych detali.

W czwartym kwartale 2004 roku szwedzka firma Speed Part zaczęła promocję swojego systemu, przeznaczonego do wielkoseryjnej produkcji. Urządzenie pracuje na podczerwień i specjalne lampy rzucają światło przez maskę, powodując spiekanie sproszkowanego materiału podczas jednej tylko operacji. Dzięki temu proces jest bardzo szybki. Czas jednego cyklu dla każdej warstwy o grubości 0,1 mm (0,004 cala) wynosi mniej niż 10 sekund, niezależnie od wymiarów spiekanego elementu. Pierwsze urządzenie pozwalało na wytwarzanie elementów o wymiarach 200 x 300 x 500 mm (8 x 12 x 20 cali). Pierwszym materiałem stosowanym na skalę produkcyjną był nylon, podobny do nylonu stosowanego do spiekania laserowego.

Prowadzono również badania nad opracowaniem innych materiałów, a jednym z nich był materiał o nazwie Speed Part VT, przeznaczony dla sektora rynku urządzeń do formowania próżniowego.

W czwartym kwartale 2004 roku, Speed Part sprzedała swoje pierwsze urządzenie przemysłowe, przeznaczone do wykonywania narzędzi do formowania próżniowego.

Na wystawie EuroMold 2004 w grudniu, EOS zapowiedziała zakończenie prac nad swoim nowym systemem EOSINT M 270; jest to urządzenie do tworzenia prototypów z metali, pracujące z laserem włóknistym drobnopunktowym. W tym samym czasie również firma ta wprowadziła kolejny model urządzenia EOSINT P 385, przeznaczony do obróbki tworzyw sztucznych, który pozwalał na uzyskanie warstw o grubości mniejszej niż to było możliwe z poprzednim modelem EOSINT P 380.

Concept Laser w Niemczech pokazała na wystawie EuroMold urządzenie do laserowego nakładania warstw Ml Cusing. Urządzenie to może obrabiać wszystkie metale w systemie M3 Linear oprócz erozji laserowej i trasowania laserowego. Również na wystawie EuroMold 2004, kolejna firma (Schio, Włochy) zaprezentowała własne systemy DigitalWax 010 i Digital Wax 020. Oba te systemy stosują laser stałokrystaliczny do utwardzanie fotopolimerów, a ich cena wynosi, odpowiednio, 25.000 € i 35.000 €.

8

BADANIA I STUDIA

Rys. Forma wykonana w technice EOS S

Również w grudniu Solidscape zakończyła prace na urządzeniami T66 Benchtop i T612 Benchtop, które pojawiły się w sprzedaży po cenie, odpowiednio, 40.000 i 50000 dolarów. Nowe systemy nie wymagają stosowania urządzeń klimatyzacyjnych, dzięki czemu są mniejsze i lżejsze niż urządzenia dotąd stosowane.

Menix, Co., Ltd. sprzedała w 2004 roku swoje pierwsze dwa urządzenia VLM300 do nakładania warstw o zmiennej grubości. W urządzeniu tym zainstalowano 4-osiową przecinarkę z gorącym drutem, która służy do cięcia płyt z polistyrenu o dużej gęstości pod kątem zmniejszającym do minimum powstawanie wrębów w kształcie schodków. Cenę urządzenia ustalono na kwotę około 18.000 dolarów.

Z kolei w lutym 2005 roku, Stratasys zacieśniła swoje relacje z firmą Objet, zgadzając się na dystrybucję urządzenia Eden260. Jest to mniejsza i tańsza zarazem (99.000 dolarów) wersja urządzenia Eden. W następnym miesiącu firma Z Corp. wypuściła najnowszą wersję swojej wysokosprawnej kolorowej drukarki 3D o nazwie Spectrum Z510.

Urządzenie to pozwala na wykonywanie elementów o większych grubościach i lepszej jakości niż było to możliwe w przypadku poprzedniego urządzenia Z406, a dodatkowo cena jest też niższa i wynosi 49.900 dolarów.

W marcu 2005 roku Stratasys obniżyła cenę na urządzenie Dimension SST z 34.900 dolarów na 29.900 dolarów. Urządzenie to jest wyposażone w dodatkowy system umożliwiający automatyzację procesu.

DSM Somos opracowała kilka nowych odmian żywic i zaprezentowała je w kwietniu 2005 podczas konferencji użytkowników SLA/SLS, łącznie z materiałami nanokompozytowymi, materiałami o dużym wydłużeniu, materiałami o niskiej twardości, materiałem UL94 V0 opóźniającym powstawanie płomienia oraz materiałami odpornymi na działanie wysokich temperatur.

W kwietniu 2005, 3D Systems zaprezentowała urządzenie Sinterstation Pro - maszynę wyposażoną w dużą ramę i system spiekania laserowego z systemem przecinania elementów oraz transportem i recyklingiem sproszkowanych substancji, stanowiącym w pełni integralną część całości. Urządzenie zaprojektowano w oparciu o technologię HiQ; posiada ono wbudowane łatwe do usunięcia moduły i cyfrowy system skaningowy. Urządzenie InVision LD, wyprodukowane przez izraelską firmę Solidimension i przeprojektowane przez 3D Systems zostało wprowadzone na rynek po cenie 22,900 dolarów. Urządzenie to pozwala na tworzenie warstw z arkuszy PVC drogą selektywnego wiązania.

W ciągu ubiegłych lat powstał cały szereg nowych technologii i firm; również wiele firm zaprzestało swojej działalności i zniknęło z rynku. Firmy, takie jak Light Sculpting (USA), Sparx AB (Szwecja) i Laser 3D (Francja) opracowały i wprowadziły na rynek nowe odmiany technologii addytywnego wytwarzania, jednak wersje te miały niewielkie znaczenie przemysłowe. Obecnie w Stanach Zjednoczonych można nabyć kilka urządzeń wyprodukowanych w Europie i Azji. Wyjątek stanowią urządzenia z firm EOS i Arcam.

Kira Corporation sprzedawała swoje urządzenia do wytwarzania laminatów papierowych w Stanach Zjednoczonych przez krótki okres czasu poczynając od stycznia 2001 roku.

Pierwsze wynalazki Dynamiczny rozwój technik szybkiego prototypowania na przestrzeni ostatnich 21 lat spowodował, że pojawiło się w tym okresie wiele bardzo interesujących rozwiązań technologiczno-konstrukcyjnych, chronionych przez urzędy patentowe. Proces ten trwa nadal, a powstające nowe rozwiązania techniczne w tej dziedzinie zaliczane są do światowych trendów rozwoju techniki.

Przedstawiony i skrócony z racji ograniczeń rys historyczny szybkiego prototypowania na świecie nie wyczerpuje całości zagadnienia.

W celu przeprowadzenia bardziej dogłębnej analizy technologii addytywnego wytwarzania, zaczynając od pierwszych osiągnięć w tej dziedzinie w latach 80-tych i śledząc przebieg wydarzeń aż do wczesnych lat 90-tych chętni mogą uzyskać informacje na stronie internetowej pod adresem: http://wohlersassociates.com/history.pdf Tłumaczenie i opracowanie: Krystyna Kowalska - Bany Jacek Krokosz 9

10

NORMALIZACJA W ODLEWNICTWIE

Informacja o normach Normy opublikowane

Normy wycofane

PN-EN 1982:2008 Miedź i stopy miedzi – Gąski i odlewy; (oryg.)

Data publikacji: 2008-06-25 Zastępuje: PN-EN 1982:2002

PN-EN 1982:2002 Miedź i stopy miedzi – Gąski i odlewy Data wycofania: 2008-06-25 Zastąpiona przez: PN-EN 1982:2008

PN-EN 10084:2008 Stale do nawęglania – Warunki techniczne dostawy; (oryg.)

Data publikacji: 2008-06-06 Zastępuje: PN-EN 10084:2002

PN-EN 10084:2002 Stale do nawęglania – Warunki techniczne dostawy Data wycofania: 2008-06-06 Zastąpiona przez: PN-EN 10084:2008

PN-EN 14610:2008 Spawanie i procesy pokrewne – Definicje procesów spawania/zgrzewania metali Data publikacji: 2008-07-03 Zastępuje: PN-EN 14610:2005

PN-EN 14610:2005 Spawanie i procesy pokrewne – Definicje dotyczące procesów spawania i zgrzewania metali (oryg.)

Data wycofania: 2008-07-03 Zastąpiona przez: PN-EN 14610:2008

PN-EN 14936-1:2008 Miedź i stopy miedzi – Oznaczanie zawartości glinu – Część 1: Metoda miareczkowa Data publikacji: 2008-07-03 Zastępuje: PN-EN 14936-1:2006 PN-EN 14937-1:2008 Miedź i stopy miedzi – Oznaczanie zawartości antymonu – Część 1: Metoda spektrofotometryczna Data publikacji: 2008-07-02 Zastępuje: PN-EN 14937-1:2006 PN-EN ISO 13857:2008 Bezpieczeństwo maszyn – Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych; (oryg.)

Data publikacji: 2008-06-25 Zastępuje: PN-EN 294:1994, PN-EN 811:1999

PN-EN 14936-1:2006 Miedź i stopy miedzi – Oznaczanie zawartości glinu – Część 1: Metoda miareczkowa (oryg.)

Data wycofania: 2008-07-03 Zastąpiona przez: PN-EN 14936-1:2008 PN-EN 14937-1:2006 Miedź i stopy miedzi – Oznaczanie zawartości antymonu – Część 1: Metoda spektrofotometryczna (oryg.)

Data wycofania: 2008-07-02 Zastąpiona przez: PN-EN 14937-1:2008 Przygotowała: Agnieszka Fiutowska

PN-Z-04119-10:2008 Ochrona czystości powietrza – Badania zawartości estrów kwasu octowego – Część 10: Oznaczanie octanu 2-metoksy-1-metyloetylu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej Data publikacji: 2008-07-01 PN-Z-04119-11:2008 Ochrona czystości powietrza – Badania zawartości estrów kwasu octowego – Część 11: Oznaczanie octanu izobutylu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej Data publikacji: 2008-07-01 PN-Z-04131-6:2008 Ochrona czystości powietrza – Badania zawartości izocyjanianów – Część 6: Oznaczanie izocyjanianu 3-izocyjanianometylo-3,5,5trimetylocykloheksylu na stanowiskach pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej Data publikacji: 2008-07-01

11

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

Wybór informacji z czasopism naukowo-technicznych 01. ZAGADNIENIA OGÓLNE – 02. ZASTOSOWANIE KOMPUTERÓW W ODLEWNICTWIE Ammer V.A., Petrov P.B., Shhetinin A.A.: Prognozowanie jakości odlewów w stadium opracowywania technologii odlewniczej.

Litejshhik Rossii 2007, nr 3, s. 14-16.

Przy produkcji odlewów szczelnych – bez por i rzadzizn – metodę prób i błędów przy rozpoczynaniu cyklu produkcyjnego wyparł system automatycznego modelowania procesów odlewniczych zwany CAM. Celem opisanej pracy była komputerowa analiza w początkowym etapie opracowywania technologii odlewania polegająca na wybraniu z kilku najbardziej sprawdzonych wariantów przygotowania odlewu tego wariantu technologii, który najlepiej spełnia kryterium braku jam skurczowych i porowatości w odlewie. Proces komputerowej analizy poszukiwania takiego wariantu przeprowadzono na przykładzie odlewu korpusu łożyska. Odlew składa się z części cylindrycznej zamkniętej z obu stron kołnierzami o różnych średnicach. Porównano dwa warianty oprzyrządowania modelowego.

Ustalono optymalny układ zasilania. /M.Z./ Behr R. i in.: O wirtualnym opracowywaniu produkcji odlewniczej (przykłady z praktyki).

Lit.Proiz. 2007, nr 2, s. 23-26.

Stwierdzono, że w najbliższym czasie wirtualna rzeczywistość nabierać będzie dla odlewnictwa coraz większego znaczenia. Przedstawiono wykres porównawczy jak przy rozruchu produkcji danego odlewu zmniejsza się ilość braków bez stosowania i z zastosowaniem wirtualnych narzędzi projektowania. W dziedzinie odlewania stopów lekkich,

przy stosowaniu know-how z zakresu różnych technik automatycznego projektowania odlewów staje się możliwe osiągnięcie wysokiej jakości produktu już przy pierwszym odlanym prototypie. Poza tym metoda „równoległej inżynierii”, w której wirtualny wyrób i modelowanie cyfrowe właściwości wyrobu rozpatruje się w charakterze funkcji technologii wykonywania wyrobu może dodatkowo przyspieszyć proces opracowania wyrobu. W odróżnieniu od realizacji następujących po sobie poszczególnych etapów procesu, niezależne operacje prowadzone są równocześnie lub nakładają się jedna na drugą.

Metody takie sprawdziły się i są powszechnie stosowane. Przynoszą oszczędności, wzrost jakości oraz wspomniane na wstępie obniżenie ilości braków przy rozpoczynaniu procesu produkcji. W artykule opisano poszczególne etapy i problemy związane z wirtualnym opracowaniem projektu i procesem produkcji odlewu na przykładzie między innymi głowicy cylindra. Przedstawiono opracowywanie objętościowych modeli, prognozowanie końcowej grubości ścianek, kontrolę pierwszego odlewu oraz wirtualne programowanie struktury i własności odlewu. Prace takie prowadzone są w Katedrze Prototypów Uniwersytetu w Magdeburgu. /M.Z./ Leushin I.O.: Przyczynek do problemu metodyki modelowania matematycznego procesu krzepnięcia odlewów i wlewków.

Litejshhik Rossii 2007, nr 1, s. 18-20.

Chociaż dzisiaj programy obejmujące modelowanie matematyczne stosowane są powszechnie do optymalizacji procesów odlewniczych, to jednak zawarte w nich metody obliczeniowe nie są do końca perfekcyjnie opracowane. Powoduje to, że nawet stosowanie najnowocześniejszych technik informacyjnych nie gwarantuje użytkownikom programów dostatecznej wiarygodności i adekwatności wyników modelowania w przypadku rzeczywistych da12

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

nych przemysłowych. Próby adaptowania programu do danego procesu produkcji, w danych warunkach użytkowania, często nie przynoszą zadawalających wyników i wymagają wprowadzania współczynników poprawiających wyniki obliczeń. Wprowadzanie takich programów zwykle nie przynosi od razu oszczędności. Powyższe założenia udokumentowano omawiając jak można podchodzić do matematycznego modelu krystalizacji. Stwierdzono, że należy opierać matematyczne modelowanie krzepnięcia i chłodzenia na odwracalnym równaniu niestacjonarnego przewodnictwa cieplnego, ponieważ zapewnia ono największe prawdopodobieństwo otrzymania wiarygodnych wyników. /M.Z./ Kluska-Nawarecka S. i in.: System informacyjno-diagnostyczny dla potrzeb odlewnictwa realizowany przy użyciu technologii agentowej.

Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 18 (1/2), s. 45-52.

W artykule przedstawiono rolę i zadania komputerowych systemów informacyjnych we współczesnym przemyśle, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki przemysłu odlewniczego.

Na tle ogólnego opisu systemu INFOCAST, naszkicowano zasady organizacji dostępu do informacji i wiedzy w systemach rozproszonych. Przedstawiono elementy rozwiązań opartych na wykorzystaniu technologii agentowych, wraz z przykładem wnioskowania z zakresu diagnostyki wad odlewów.

Pisarek B.: Szacowanie kosztów zapewnienia jakości stopów z wykorzystaniem systemu „ARENA”.

Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 19, s. 267-276.

W pracy przedstawiono wykorzystanie programu ARENA do symulacji procesu produkcyjnego, przykładowo wytapiania i odlewania staliwa monitorowanego autorskim programem komputerowym pod względem zgodności z wymaganiami technologicznymi. Na podstawie danych z symulacji określono wartość odpowiednich składników kosztów jakości i kosztów międzywydziałowych związanych z usuwaniem niezgodności z technologią przygotowanego staliwa.

03. OCHRONA ŚRODOWISKA I BHP – 04. WYTYCZNE PROJEKTOWANIA TECHNOLOGII ODLEWNICZYCH – 05. TECHNOLOGIA ODLEWANIA DO FORM PIASKOWYCH Dobosz S. i in.: Samoutwardzalne masy ze szkłem wodnym i nowym utwardzaczem estrowym.

Inż. Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 576-579.

Masy ze szkłem wodnym, charakteryzują się słabą wybijalnością oraz małą zdolnością do regeneracji mechanicznej. Jednak ich bardzo mała szkodliwość dla środowiska powoduje, że prowadzi się prace nad ograniczeniem tych niekorzystnych cech. W artykule przedstawiono podstawy teoretyczne procesu wiązania mas ze szkłem wodnym oraz badania własne, które doprowadziły do opracowania nowej generacji utwardzacza estrowego, opartego o estry kwasu węglowego, a także dodatku sterującego szybkością utwardzania.

Vidal V.: Symulacja wytwarzania rdzeni: doświadczalne określenie parametrów obliczeń.

Fonderie Fond. d’Aujourd. 2006, nr 255, s. 9-21.

Produkcja rdzeni odlewniczych metodą Cold-Box może być z optymalizowana przez zastosowanie symulacji numerycznej. To uwalnia od metody prób i błędów, na której wciąż bazują technolodzy projektujący rdzenie. Istnieje wiele bardziej lub mniej złożonych modeli opisujących procesy wytwarzania rdzeni. Parametry wymagane dla symulacji są często bardzo liczne i trudne do zrozumienia. Upraszczanie modeli ogranicza tę liczbę do zmiennych, które mogą być określone ilościowo i skraca czas obliczeń. W niniejszym opracowaniu przedstawiono „ważność” wiedzy o parametrach procesu produkcji i określono parametry, które najbardziej wpływają na sukces obliczeń. Wyniki tych badań mogą być zastosowane w przemysłowych 13

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

procesach kształtowania rdzeni. To umożliwia zastosowanie symulacji do zwiększenia niezawodności wytwarzania rdzeni /J.D./ Cupak P., Rusin K.: Doświadczenia z produkcji i stosowania rdzeni ze spoiwem biogenicznym.

Slevarenstvi 2006, Roc. 54, cis. 1, s. 19-21.

W połowie lat 90-tych opracowano nowe spoiwo ekologiczne zwane GMBOND, które rozwiązuje problemy z niedostateczną wybijalnością rdzeni typu Hot- i Cold-Box przy odlewaniu części cienkościennych, np. motoryzacyjnych. Spoiwo to jest mieszaniną rozpuszczalnych w wodzie polimerów i jest utwardzane przez przedmuchiwanie ciepłym powietrzem. Masy ze spoiwem GMBOND specjalnie dobrze nadają się do odlewania stopów lekkich o niższych temperaturach topienia, np. siluminów, ale cienkościenne odlewy z żeliwa też mogą być wykonywane. Rdzenie te są łatwousuwalne, nawet ręcznymi narzędziami. Jakość odlewów jest zadowalająca, a uszkodzenia mechaniczne przy wybijaniu odlewu są rzadkie. /M.Z./ Rusin K. i in.: Procesy utleniania mas bentonitowych.

Liv. Vestn. 2007, Roc. 54, cis. 1, s. 2-18.

Opisano nową technologię, nie stosowaną dotychczas w Czechach, ale którą zaczęto z powodzeniem stosować w odlewniach USA. Nosi ona nazwę „Zaawansowany Proces Utleniania”.

Dlatego Odlewniczy Wydział Uniwersytetu BUT badał wpływ rodnikowych utleniaczy na wilgotne masy formierskie. Proces takiej obróbki oparty jest na utleniającym efekcie reakcji zewnętrznych źródeł energii z wodą i składnikami masy formierskiej.

Składniki organiczne, pochodzące z reakcji pirolitycznych węgla, spoiw żywicznych, nieaktywnego bentonitu i innych substancji, zanieczyszczają masę formierską. Utleniacze (ozon i dwutlenek wodoru) w wodzie wzbudzonej ultradźwiękami, dodane do masy bentonitowej przy jej mieszaniu, reagują i rozkładają te zbędne składniki organiczne. Ten sposób „oczyszczania” cząstek pozwala na lepsze oddziaływanie wzajemne cząstek gliny i piasku, a masa zostaje związana z większą siłą. Wytrzyma-

łość na ściskanie masy wzrasta po tej obróbce o 23%. Wprowadzenie techniki kompleksowego utleniania pozwala na lepszą eliminację szkodliwych substancji spalania w kontakcie z ciekłym metalem, w tym benzenu o 77%, toluenu o 73%, etylobenzenu o 91%, itd. Nowy proces zaliczyć można do grupy procesów technologicznych bezodpadowych, które są priorytetowe w krajach UE. /M.Z./

06. TECHNOLOGIA ODLEWANIA KOKILOWEGO I NISKOCIŚNIENIOWEGO – 07. TECHNOLOGIA ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO Zarubin A.M.: O zabezpieczeniu wytrzymałości i szczelności odlewów przy odlewaniu ciśnieniowym.

Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 30-32.

Przedstawiono przypadki, które pozwoliły w klasyczny sposób podnieść szczelność i wytrzymałość odlewów ciśnieniowych. Prowadzone obliczenia wykazały, że przy określonym kształcie układu wlewowego czas krzepnięcia cienkościennego nadlewu może przybliżać się do czasu krzepnięcia odlewu. Stanowi to jeden z warunków otrzymania odlewu szczelnego i o wysokich własnościach mechanicznych. Podano przykłady rozwiązań takich nadlewów. Istotną rolę w zapewnieniu jakości odlewów ciśnieniowych odgrywają przelewy. W literaturze nie ma jednak danych na ten temat, ustala się więc eksperymentalnie ich ilość, rozłożenie i wymiary. Podano wskazówki jak je projektować, uwzględniając części formy trudne do wypełniania ciekłym metalem. /M.Z./ Pivovarchik A.A., Slepneva L.M., Rozum V.A.: Opracowanie pokryć rozdzielających na osnowie materiałów krzemowo-organicznych dla form prasujących przy odlewaniu ciśnieniowym.

Litejshhik Rossii 2007, nr 1, s. 36-40.

Podstawowym kierunkiem rozwoju odlewnictwa ciśnieniowego jest pełna automatyzacja 14

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

procesu i podwyższenie jakości otrzymywanych odlewów. Scharakteryzowano wymagania, jakie stawiane są smarom dla odlewania ciśnieniowego oraz ich skład. Dawniej były stosowane produkty pochodzące z przeróbki ropy naftowej. Dzisiaj stosowane są oleje na osnowie polimerów krzemowo-organicznych noszących nazwę cieczy polimetylosiloksanowych. Posiadają one odporność na działanie temperatury do 320°C, mają doskonałe zdolności rozdzielające i są doskonale płynne, przez co wytwarzają warstewki nawet w najcieńszych przekrojach form ciśnieniowych. Ciecze te są ekologicznie czyste. Scharakteryzowano także pozostałe składniki wchodzące w skład smarów do form ciśnieniowych. Stosowana jest woda z dodatkami powierzchniowo-aktywnymi. Do sporządzania emulsji stosuje się rozdzielacze anionowe. Stosowane są także środki zwiększające odporność na sedymentację oraz powodujące podwyższenie własności przeciwtarciowych i antykorozyjnych. Omówiono także badania nad wprowadzeniem nowych rodzajów smarów dla odlewów ze stopu AK12, przy temperaturze zalewania 680°C. /M.Z./ Kiełbus A., Cibis R.: Wpływ parametrów odlewania ciśnieniowego na strukturę i właściwości stopu magnezu AM50.

Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 18 (1/2), s. 185-190.

Odlewany ciśnieniowo stop magnezu AM50 jest stosowany na elementy konstrukcyjne w przemyśle samochodowym, elektronice i telekokomunikacji. Do najważniejszych jego zalet zalicza się bardzo dobrą lejność, wysoką wartość stosunku wytrzymałość/masa i bardzo dobrą odporność korozyjną. Stop AM50 zawiera 4,5÷5,3% wag.

Al, 0,28÷0,5% wag. Mn oraz max. 0,2% wag. Zn. W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących oceny wpływu parametrów odlewania ciśnieniowego metodą gorąco-komorową na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne stopu AM50.

Badano wpływ drogi tłoka, prędkości odlewania, ciśnienia doprasowania oraz temperatury formy i ciekłego metalu.

Cibis R., Kiełbus A.: Odlewanie ciśnieniowe stopów magnezu metodą gorącokomorową.

Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 18 (1/2), s. 179-184.

Zmniejszenie zużycia paliwa poprzez zmniejszenie masy samochodów stanowi czynnik rozwoju nowych materiałów lekkich. W artykule zaprezentowano technologię odlewania ciśnieniowego stopów magnezu z zastosowaniem maszyny gorąco-komorowej opracowaną i stosowaną w firmie NTP Sp. z. o.o. z Kędzierzyna-Koźle. Jest to najpopularniejszy proces produkcyjny wytwarzania odlewów ze stopów magnezu. Wykorzystywana do oceny odlewów, przedstawiona w artykule, metodyka badawcza pozwala na dokładną ocenę jakości wytwarzanych elementów. Ciągła analiza (podczas odlewania) otrzymywanych wyników zmniejsza wadliwość i pozwala na prawidłowy dobór oraz późniejszą modyfikację parametrów procesu odlewania.

08. TECHNOLOGIA ODLEWANIA PRECYZYJNEGO. PRASOWANIE W STANIE CIEKŁYM. ODLEWANIE W FORMACH SKORUPOWYCH Liu Q.B., Leu M.C., Richards V.L.: Odporność na kruche pękanie form ceramicznych na odlewy precyzyjne z modeli wykonanych z lodu.

Cast Metals Res. 2007, Vol. 20, nr 1, s. 14-24.

Modele z lodu mogą być wykonywane w trwałych formach ceramicznych. Uwzględniając własności lodu, forma ceramiczna musi być wykonana w temperaturze podzerowej i dlatego wymaga odmiennych metod wykonania niż formy wykonywane w temperaturze pokojowej. Sukces zależy tu w dużej mierze od odporności na kruche pękanie materiału na formy. W artykule przedstawiono wyniki eksperymentów pomiarów odporności na pękanie różnych materiałów ceramicznych (na formy).

Dla zmniejszenia ilości eksperymentów zastosowano metodę Taguchi. Rozważane parametry obejmowały: ilościowy stosunek włókien zawierających topioną krzemionkę i proszek glinowo-krzemowy, objętość spoiwa i objętość katalizatora. Badano mi15

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

krostrukturę i powierzchnię przełomów na wilgotno prętów próbnych aby zrozumieć mechanizm zachodzących zjawisk. Kiedy prowadzono badania na zginanie prętów w czterech punktach z materiałów ceramicznych, niektóre próbki miały nadzwyczajnie niską wytrzymałość. Badania tych próbek o nadzwyczajnie niskiej wytrzymałości pomogły zrozumieć mechanizm powstawania wad w materiałach ceramicznych. W oparciu o analizę wyników eksperymentów zdrowe formy były stosowane do procesu precyzyjnego odlewania z modeli z lodu. Dla zademonstrowania, że można uzyskać odlew metalowy o skomplikowanych kształtach z zastosowaniem modelu z lodu wykonano odlew sworznia M8. Tolerancje wymiarowe odlewu sworznia mieściły się w granicach dopuszczalnych tolerancji. /M.Z./

wypełnieniu jej metalem. Stwierdzono, że nie jest dopuszczalne wytwarzanie ciśnienia mechanicznego w formach niemetalowych. W przypadku gdy forma nie jest metalowa, powstają na powierzchniach odlewów trudne do usuwania przypalenia i obniża się klasa dokładności wymiarowej wykonania odlewu. Ciśnienie mechaniczne w czasie krystalizacji metalu może być wywoływane tylko w formach trwałych. Stosowanie uzupełniających środków termoizolacji stopów w komorze formy nie jest wskazane. Przy stosowaniu jednorazowych form, w tym także ceramicznych z wytapianych modeli wytwarzane ciśnienie nie powinno być wyższe niż 0,4 do 0,6 MPa. /M.Z./

Shuljak V.S., Bychkov B.A.: Opracowanie technologii otrzymywania odlewu "Korpus dla plomb na pieczęcie" (Część 2).

Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 32-34.

Ivan’ko E.K.: Przyczynek do problemu usuwania endogenicznych wtrąceń niemetalicznych przy odlewaniu odśrodkowym.

Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 28-29.

Scharakteryzowano procesy zachodzące na powierzchni odlewu i formy ze zgazowywanych modeli po jej zalaniu metalem. Forma jest kapilarno-porowatym ciałem, w którym pod działaniem gradientu temperatury zachodzą zjawiska termofiltracji. Podano skład gazów wydzielających się przy zalaniu formy staliwem w czasie do 20 minut po zalaniu. Przy zalewaniu plomb na pieczęcie zamieniono staliwo 30L na żeliwo sferoidalne klasy ferrytycznej i ferrytyczno-perlitycznej. Opisano wytop żeliwa sferoidalnego i załączono fotografię odlewu piętrowego zawierającego „drzewko” z plombami.

Opisano strukturę i własności odlewów i stwierdzono, że zamiana materiału odlewów była korzystna. /M.Z./

Proces odlewania odśrodkowego stwarza korzystne warunki do usuwania wtrąceń endogenicznych powstających w wyniku wypływania ciekłego metalu. Należy przy tym pamiętać, aby prędkość obrotów formy była stabilna, bez zwalniania i przyspieszania obrotów. Prędkość taką należy obliczać wychodząc z intensywności odprowadzania ciepła przez formę. Zmiana ilości obrotów powoduje lokalne przyspieszenie wtrąceń, któremu towarzyszy pojawienie się sił inercyjnego oporu. Zgodnie z teorią hydrodynamiczną siły inercyjne można

Karanik Ju.A.: Odlewanie z wyciskaniem z krystalizacją pod ciśnieniem w formach trwałych i jednorazowych.

Lit. Proiz. 2007, nr 3, s. 26-29.

09. INNE TECHNOLOGIE ODLEWANIA

przedstawić jako oddziaływanie dodatkowej masy.

Masa wtrącenia niemetalicznego w warunkach przyspieszenia lub hamowania prędkości obrotowej może wzrosnąć ponad dwukrotnie, co powoduje hamowanie procesu wypływania wtrąceń niemetalicznych. Potwierdzają to praktyczne doświadczenia. Przy gwałtownym hamowaniu nagromadzone wtrącenia niemetaliczne mogą powodować nawet rozwarstwienie metalu. /M.Z./

Omawiano zjawiska towarzyszące procesom termofizycznym przebiegającym w komorze ciśnieniowej wypełnionej piaskiem kwarcowym po 16

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

Semenov P.V.: Pokrycia cieplno-izolacyjne na formy do odśrodkowego odlewania.

Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 26-27.

W procesie odśrodkowego odlewania celem regulowania intensywności procesu odprowadzania ciepła do formy stosuje się zwykle suchy piasek kwarcowy. Dzięki sile odśrodkowej utrzymuje się on zwykle na powierzchni formy wirującej bez spoiwa.

Opisano także inne sposoby izolacji form wirujących. Podano przykłady praktycznych rozwiązań przygotowania termoizolacji powierzchni form wirujących do produkcji tulei cylindrów dla silników Diesla. W przypadku odlewania tulei, w celu uniknięcia rozmycia piasku strumieniem zalewanego metalu zastosowano importowany piasek powlekany żywicą fenolowo-formaldehydową. Piasek ten zastosowano także przy wykonywaniu odlewów staliwnych korpusów dla maźnic stosowanych w pociągach towarowych oraz do odlewania wałów o średnicy do 550 mm i o grubości warstwy roboczej do 110 mm.

Prowadzi się prace nad eliminacją importu piasku powlekanego żywicą. /M.Z./ Mirzojan G.S. i in.: Dwuwarstwowe walce dla przemysłu mielenia mąki i technologia ich wykonania.

Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 25-26.

W przemyśle spożywczym do przemiału ziarna na mąkę stosuje się młyny, w których pracują pary walców obracające się jeden naprzeciw drugiego ze zmiennymi prędkościami. Roboczą część tych walców stanowi warstwa z zabielonego żeliwa stopowego, a środki wykonane są z żeliwa szarego. Powierzchnia robocza walców po obróbce mechanicznej jest „mikrochropowata”. Omówiono wymagania stawiane walcom. Dotychczas odlewane one były w formach stacjonarnych. W zakładach produkcji walców w Kuszwie w okręgu Swierdłowski, opanowano proces odśrodkowego odlewania do produkcji tych walców. Dzięki temu procesowi walce mają stabilne właściwości. Dla uzyskania roboczej warstwy odlewa się żeliwo chromowoniklowe wytapiane w piecu indukcyjnym. /M.Z./

Tinjakov V.G.: Otrzymywanie dwuwarstwowych wałów do walcarek metodą odśrodkowego odlewania.

Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 23-24.

Odlewy bimetaliczne odpowiadają wymaganiom współczesnego przemysłu budowy maszyn, gdzie stale wzrasta poziom roboczych parametrów maszyn i urządzeń oraz moc agregatów. Odlewanie bimetaliczne uzyskuje się przez zalewanie dwóch stopów z czasową przerwą pomiędzy tymi procesami. Zbyt szybkie lub zbyt późne zalewanie drugiej warstwy nie zabezpiecza prawidłowego połączenia obu warstw odlewanych stopów. W artykule opisano badania prowadzone celem ustalenia optymalnego czasu zalewania drugiego stopu przy zastosowaniu jako warstwy roboczej żeliwa stopowego a jako warstwy środkowej żeliwa szarego. Stwierdzono, że w przypadku żeliwa chromowoniklowego następuje poprawne połączenie, jeżeli grubość warstwy roboczej jest mniejsza niż 35 mm, a grubość warstwy izolacyjnej wynosi 4 mm. Jako optymalny czas przerwy w procesie zalewania ustalono 8 minut.

Stwierdzono, że dobre połączenie metali stopów osiąga się, kiedy temperatura pierwszej warstwy stopu jest o 80÷130°C wyższa od temperatury solidusu. /M.Z./ Ljakh A.P., Jurasov V.Z.: Produkcja wysokojakościowych, odlewanych odśrodkowo rur z żaroodpornych materiałów w odlewni NPO „Achtuba”.

Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 21-22.

Odśrodkowo odlewane rury z żaroodpornych materiałów i otrzymywane z nich wyroby są powszechnie stosowane w istotnych dla gospodarki gałęziach przemysłu. Są one bardzo drogie z powodu dużej zawartości niklu, ale mają wysokie właściwości eksploatacyjne. Wymagania stawiane tym rurom to długotrwała wytrzymałość, przy eksploatacji w wysokiej temperaturze (do 1260°C). Rury dla przemysłu naftowego podlegają próbie ciśnienia do 20 MPa. W artykule opisano proces odlewania takich rur w warunkach odlewni zakładu Achtuba koło Wołgogradu. Odlewnia wyposażona jest m.in.

17

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

w amerykańskie piece indukcyjne Inductotherm oraz niemieckie maszyny do odśrodkowego odlewania. Zestawiono parametry typoszeregu odlewanych rur. Doświadczenia zachodnich firm pokazują, że wprowadzenie mikrododatków stopowych powoduje wzrost długowieczności rur o 20-25%, przy zmniejszonej grubości ścianek. Należy pamiętać, że w krajach zachodnich proces produkcji tych rur jest ściśle strzeżoną tajemnicą. Rury produkowane w zakładach Achtuba mają właściwości porównywalne do właściwości rur produkowanych w krajach zachodnich. /M.Z./ Zherebcov S.N., Furman E.L., Gurdin V.I.: Odlewanie elektrożużlowe stopów żaroodpornych do spiekanych form metalowych.

Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 34-35.

Scharakteryzowano prace pewnych elementów przewodów rurociągów naftowych wykonywanych ze stali ognioodpornej H23N18. Elementy te wytrzymują około 200°C, 400 h pracy w temperaturze od 800÷1150°C. Uznano, że lepszym materiałem na te elementy będą stopy niklu Żs6-Y i ŻS6-K. Stopy te mają niskie właściwości odlewnicze, dlatego wybrano dla nich proces odlewania elektrożużlowego. W tym procesie odlewania nie występują zgrupowania wtrąceń niemetalicznych, stopień niejednorodności węglików jest niski, a ich wymiary są małe i są one równomiernie rozłożone. W Zakładach Wyrobów Specjalnych w Omsku opracowano technologię otrzymywania wyrobów ze stopów żaroodpornych poprzez odlewanie elektrożużlowe do form spiekanych z proszków metali.

Opisano proces spiekania tych form. W procesie tym pokrywa się porowatą powierzchnię wnęki formy eutektycznymi stopami zawierającymi bor. Po tym zabiegu gotowa powierzchnia wnęki jest czysta i nie wymaga obróbki mechanicznej. W procesie odlewania należy przetopić pod żużlem odpowiednią ilość metalu i zalewać z żużlem do form. Czas eksploatacji otrzymanych odlewów wzrósł o 440% w stosunku do czasu eksploatacji odlewów staliwnych. /M.Z./

10. TOPIENIE Khusnutdinov G.D., Zelenyj B.G.: Doświadczenia z zakresu obróbki żeliwa trudnotopliwymi związkami magnezu.

Processy lit’ja 2006, nr 2, s. 50-53.

W ośrodku badawczym NAN na Ukrainie prowadzone są prace nad rafinacją żeliwa i otrzymaniem żeliwa sferoidalnego w otwartych kadziach, przy małej ilości efektów gotowania i wyrzucania metalu z kąpieli. Jedną z takich metod jest wprowadzanie magnezu w postaci substancji przekazujących ciepło za pomocą odparowywania. Reakcja sferoidyzacji zachodzi z wyłączeniem bezpośredniego kontaktu magnezu stałego lub ciekłego ze stopem. Można uzyskać taki sam efekt, jeżeli zastosuje się trudnotopliwe związki chemiczne dysocjujące w ciekłym żeliwie z małą prędkością. Mogą to być węgliki i azotki magnezu. Na przykład górna granica istnienia Mg2C3 to temperatura 1200°C. Jednak w pracy nad grafitowymi parownikami nie udało się uzyskać jednoznacznych wyników na temat odporności termicznej karbidu magnezu Mg2C3. Azotek magnezu ulega w pełni dysocjacji w temperaturze 1500°C, powstaje przy tym gazowy azot i magnez.

Przeprowadzono próby sferoidyzacji przy zastosowaniu węglika i azotka magnezu. Ilość magnezu w tych mieszankach wynosiła 25÷40%. Sferoidyzacja, przy pomocy techniki barbotażowej, przebiegała bez piroefektu. /M.Z./ Gurija I.M.: Modyfikowanie nadeutektycznych siluminów ultradyspersyjnymi cząsteczkami azotku tytanu.

Processy lit’ja 2006, nr 2, s. 38-42.

Stopy aluminium o zawartości Si>13% i dużej zawartości pierwiastków stopowych stosuje się w technice dla ich wysokiej odporności na zużycie, niskiej gęstości i niewysokiego współczynnika rozszerzalności liniowej. Stopy te cechują się jednak szeregiem niedogodności. Badano temperaturowokoncentracyjne zależności przenikalności, dyfuzji i rozpuszczalności w ciekłych, podwójnych siluminach wysokokrzemowych. Opracowano sposoby 18

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

przygotowania i wprowadzania ultradyspersyjnych modyfikatorów do stopu na osnowie aluminium.

Badano wpływ modyfikatorów zawierających azot na strukturę i własności mechaniczne siluminów nadeutektycznych. Stwierdzono, że w zakresie temperatury 1023÷1223K podwyższenie zawartości krzemu z 12,5 do 21,3% prowadzi do obniżenia przenikalności azotu do stopu i współczynnika jego dyfuzji, przy czym znaczne jego obniżenie obserwuje się przy zawartości Si powyżej 15%. Na podstawie otrzymanych modeli matematycznych optymalizacji technologii modyfikowania nadeutektycznych siluminów azotkiem tytanu wspólnie z fluorocyrkonianem wapnia, można było w sposób stabilny otrzymywać odlewy z nadeutektycznych siluminów o wytrzymałości do 265 MPa i o twardości do 140 HB. /M.Z./ Skok Ju.Ja. i in.: Wtrącenia niemetaliczne w staliwie modyfikowanym.

Processy lit’ja 2006, nr 2, s. 3-11.

We współczesnej metalurgii stosuje się procesy głębokiej rafinacji i pozapiecowej obróbki, zapewniającej wysoki stopień czystości od domieszek i wtrąceń niemetalicznych. Często czystość stali jest pojęciem dyskusyjnym dlatego, że w znacznym stopniu zależy od rozmiarów i rozłożenia faz niemetalicznych. Odróżnienie wtrąceń niemetalicznych od innych składników strukturalnych następuje nie tylko na podstawie udziału objętościowego, ale i z powodu dużego zróżnicowania wymiarów. Badano wpływ różnorodnych odtleniaczy na aktywność tlenu w stali 20. Badano wpływ metali ziem alkalicznych (wapnia i baru) oraz pierwiastków ziem rzadkich na skład, morfologię i rozłożenie wtrąceń niemetalicznych we wlewkach i w odlewanych w sposób ciągły półwyrobach konstrukcyjnych stali stopowych. Wykazano, że najbardziej efektywne regulowanie wtrąceń niemetalicznych osiągnięto modyfikowaniem stali pierwiastkami ziem rzadkich w połączeniu z wapnem. /M.Z./ Latenko V.P., Shejko A.A., Khokhol’kov V.N.: Charakterystyczne cechy procesu wytapiania żeliwa szarego i żeliwa o wysokiej wytrzyma-

łości „niresist” z wykorzystaniem we wsadzie wiór wysokostopowych.

Processy lit’ja 2006, nr 2, s. 11-14.

W zakładach przeróbki ropy naftowej, chemicznych i innych straty deficytowych metali w postaci wiór pochodzących z procesów obróbki mechanicznej odlewów stanowią dziesiątki ton.

Badano wpływ wiór, wprowadzanych do wsadu, na proces topienia w piecu elektrycznym żeliwa wysokostopowego typu „niresist”, na zawartość gazów i wtrąceń niemetalicznych. Określano poziom strat metalu przy topieniu żeliwa szarego i stopowego typu „niresist” z wiórami z tego żeliwa. Stwierdzono, że zastosowanie wiór nie prowadzi do pogorszenia jakości żeliwa. W przypadku wysokostopowego żeliwa „niresist” wióry zawierają 16%Ni, 7%Cu i 1%Cr. Wióry są brykietowane lub sypkie, ale są wstępnie obrobione w temperaturze do 350÷370°C. Wytopy z zastosowaniem 20 i 48% wiór prowadzono w atmosferze argonu. W czasie prowadzenia wytopu na powierzchni kąpieli pojawia się warstwa trudno rozpuszczalnego proszku, którego osnową jest żelazo γ i α. Jest to związane z obecnością pierwiastków stopowych, które podwyższają aktywność węgla w stopie. /M.Z./ Brhel J. i in.: Ograniczenie zużycia koksu, a także inne korzyści wynikające ze stosowania metody APCOS w palnikach gazowo-tlenowych w odlewniach europejskich.

Fonderie Fond.d’Aujourd. 2006, nr 256, s. 31-37.

Za pomocą metody APCOS możliwe jest wdmuchiwane do żeliwiaka przez dysze powietrzne: tlenu, gazu ziemnego, cząsteczek stałych, pyłów, opiłków metalu. Technologia ta znalazła zastosowanie w różnego typu żeliwiakach. Zaletą tej metody jest podniesie wydajności żeliwiaka i zmniejszenie zużycia koksu. Zaletą jest także możliwość wdmuchiwania dodatków stopowych, co zwiększa elastyczność pracy żeliwiaka. Ze względu na wysoką cenę koksu metoda ta staje się coraz bardziej atrakcyjna. W artykule opisano doświadczenia w zakresie stosowania tej metody oraz wyniki jej stosowania. Metodę APCOS można stosować za19

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

równo w żeliwiaku z zimnym, jak i gorącym dmuchem. /A.W./

11. OCZYSZCZANIE I WYKAŃCZANIE ODLEWÓW Wożnica H. i in.: Mikrostruktura powłok cynkowo-aluminowych na żeliwach.

Inż.Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 554-557.

Żeliwo jest materiałem konstrukcyjnym powszechnie stosowanym w różnych gałęziach przemysłu. Bardzo często odlewy żeliwne są eksploatowane w warunkach oddziaływania agresywnego środowiska korozyjnego. W wielu przypadkach skutecznym i ekonomicznym sposobem ochrony żeliwa jest powłoka cynkowa otrzymana metodą zanurzeniową. Jednak w warunkach oddziaływania środowisk korozyjnych o dużej agresywności, do których możemy zaliczyć atmosferę morską, czas ochronnego działania powłoki cynkowej ulega znacznemu skróceniu. Alternatywą dla powłok cynkowych mogą być powłoki otrzymane w kąpieli cynkowo-aluminiowej z 5% dodatkiem aluminium.

W artykule przedstawiono wyniki badań struktury powłok otrzymanych w kąpieli cynkowo-aluminiowej o składzie eutektycznym na różnych gatunkach żeliwa. Badano budowę powłok Zn-5Al na żeliwie szarym, ciągliwym i sferoidalnym. Określono skład fazowy oraz skład chemiczny poszczególnych składników strukturalnych powłok otrzymanych na tych materiałach.

Granat K., Mirski Z.: Zastosowanie stopów FeCr-Si-C do wytwarzania warstw stopowych na odlewach żeliwnych.

Inż.Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 708-711.

W pracy przedstawiono wyniki badań nad możliwością zastosowania stopów Fe-Cr-Si-C do wytwarzania metodami spawalniczymi warstw stopowych na odlewach żeliwnych. Warstwy wykonano metodą atmosferycznego natryskiwania plazmowego oraz w procesie napawania plazmowego. Wykorzystano sprawdzone we wcześniejszych badaniach stopy odznaczające się dużą odporno-

ścią na zużycie, korozję i utlenianie, które w odlewniczym procesie wytwarzania charakteryzowały się skłonnością do tworzenia siatki mikropęknięć, podwyższoną kruchością i gorszymi właściwościami odlewniczymi. Określono parametry procesu, przeprowadzono badania metalograficzne warstw oraz zmierzono ich twardość. Stwierdzono, że możliwe jest wytwarzanie dobrych jakościowo, prawidłowo połączonych z podłożem, warstw grubości do 600 milimikronów (w procesie natryskiwania plazmowego) oraz grubości do 12 mm (w procesie napawania plazmowego), których twardość jest równa, a nawet do 20% większa niż materiału odlewanego.

Kochmańska A. i in.: Wykorzystanie markerów do oceny powstawanie powłok Al-Si wytwarzanych metodą zawiesinową.

Inż.Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 445-448.

W pracy przedstawiono rezultaty badań nad strukturą powłok aluminowo-krzemowych wytworzonych na powierzchni odlewów ze staliwa żarowytrzymałego. Powłoki te otrzymano zanurzając próbki w mieszaninie zawierającej proszki aluminium i krzemu, oraz topik i lepiszcze, a następnie po wysuszeniu wygrzewano w atmosferze powietrza w temperaturze 800 i 100°C w krótkich czasach. Uzyskane powłoki posiadają zwartą dwustrefową budowę. Przeprowadzone eksperyment markerowy, oraz badania kinetyki wzrostu powłoki.

Rizun A.R., Denisjuk T.D.: Określenie wzajemnego oddziaływania sił wyładowania elektrycznego według schematu „elektroda–odlew” na proces niszczenia form i rdzeni.

Lit.Proiz. 2007, nr 1, s. 30-31.

Przewidywany jest znaczny wzrost produkcji odlewów z zastosowaniem specjalnych technik odlewania, pozwalających na otrzymanie odlewów o wysokiej dokładności i precyzji wykonania. Dzisiaj nie ma procesów technologicznych, pozwalających na oczyszczanie takich odlewów z pozostałości form i rdzeni. Do takich procesów należy wykorzystanie wyładowania elektrycznego. Wymaga to umiejętności dokładnego obliczania reżimów tech20

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

niki wyładowań impulsowych, które zapewniłyby pełne oddzielenie odlewów od form skorupowych nawet z najmniejszych otworów. W celu efektywnego wykorzystania wyładowania elektrycznego w procesie elektrohydraulicznego oczyszczania odlewów należy ustalić ciśnienie w kanale wyładowania i prędkość jego rozprzestrzeniania się. Przedstawiono te zależności wzorami matematycznymi, w tym długość fal niszczących skorupę formy. Wyniki obliczeń zestawiono w tablicy. /M.Z./ Perel’man A.B.: Bębny o działaniu ciągłym dla chłodzenia i oczyszczania odlewów i usuwania zalewek i układów wlewowych.

Litejshhik Rossii 2007, nr 1, s. 30-33.

Scharakteryzowano prace prowadzone w zakresie automatyzacji procesu oczyszczania odlewów prowadzone już od dwudziestu lat w Uralskim Kompleksie Naukowo-Technicznym, który powstał w latach 90-tych ubiegłego wieku w celu operatywnego rozwiązywania problemów rekonstrukcji dla potrzeb przemysłu obronnego. Dzisiaj ośrodek ten stał się centrum przyswajania nowoczesnych technologii, w znacznym stopniu dla przemysłu odlewniczego, w dziedzinie budowy wagonów i technik obronnych. Przedstawiono typoszereg produkowanych bębnów do oczyszczania dużych odlewów kolejowych. Automatyczne linie będące oryginalną konstrukcją ośrodka wyeliminowały konieczność zatrudniania pracowników do ciężkiej pracy fizycznej ładowania odlewów do oczyszczarek. Są to bębny o nazwie BRL-1650M i BRL-2200M o wymiarach gabarytowych w mm odpowiednio: 5300x3500x3000 i 7000x40000x3500. Obok bębnów do wybijania odlewów scharakteryzowano agregaty do ich chłodzenia. Przedstawiono kompleks zawierający bęben ochładzający BO 40-10 i bęben oczyszczający BRL-2200M. Taki zespół bębnów pracuje od 1990 roku w jednej z odlewni staliwa na Uralu. /M.Z./

12. METALOZNAWSTWO I OBRÓBKA CIEPLNA Trepczyńska-Lent M.: Przyczynek do krystalizacji grafitu kulkowego oraz jego wpływu na

kształtowanie właściwości mechanicznych żeliwa sferoidalnego.

Inż.Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 733-736.

W pracy przedstawiono, opracowany na podstawie przeglądu literatury, aktualny stan wiedzy na temat krystalizacji grafitu kulkowego. Opisano próby ujęcia wpływu grafitu – kształtu, wielkości, liczby i rozmieszczenia jego wydzieleń na kształtowanie właściwości mechanicznych żeliwa sferoidalnego.

Kędzierski Z., Opiekun Z.: Wpływ mikrostruktury odlewów ze stopu kobaltu na charakter pękania podczas prób wysokotemperaturowego pełzania.

Inż.Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 724-726.

W artykule przedstawiono wpływ mikrostruktury odlewów z żarowytrzymałego stopu kobaltu, na przebieg ich wysokotemperaturowego pełzania. Analizowano makrostruktury, mikrostruktury oraz przełomy badanych próbek. Próby wysokotemperaturowego pełzania przeprowadzono w temperaturze 975°C przy naprężeniu 100 MPa. Badano próbki w stanie odlanym oraz próbki z uszlachetnioną warstwą wierzchnią. Uszlachetnienie warstwy wierzchniej zrealizowano drogą nadtapiania i szybkiej krystalizacji w argonowej plazmie łuku elektrycznego. W rezultacie nadtapiania powierzchni odlewów ze stopu kobaltu, uzyskano mikrostrukturę złożoną z bardzo drobnych, komórkowo-dendrytycznych ziaren austenitu kobaltowego γ, otoczonych ciągłą siatką podwójnej eutektyki (γ + M23C6). Stwierdzono, że taka mikrostruktura warstwy wierzchniej prowadzi do istotnego wzrostu wytrzymałości na wysokotemperaturowe pełzanie odlewów ze stopu kobaltu.

Guzik E., Dzik S.: Możliwości kształtowania struktury i właściwości wysokojakościowego żeliwa wermikularnego.

Inż.Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 712-715.

W pracy przedstawiono wyniki badań mikrostruktury żeliwa z wydzieleniami grafitu wermikularnego w odlewach walca (pręta) o różnej 21

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

średnicy. Ustalono zależność między liczbą ziaren eutektycznych(grafitu wermikularnego i kulkowego), udziałem ferrytu w strukturze odlewów wałka o średnicy grubościach od 6 do 80 mm. Liczba ziaren eutektycznych zmniejsza się, natomiast udział ferrytu w strukturze zwiększa się w miarę zwiększania średnicy odlewu. Określono liczbę ziaren eutektyki grafitowej w zależności od stopnia przechłodzenia, którą przedstawiono w postaci równania: Nv = 8758(ΔT)2 Wskazano możliwość wytwarzania odlewów głowicy silnika wysokoprężnego z żeliwa wermikularnego.

20%, z poziomu 248 HB do 312 HB. Dalsze wygrzewanie, w czasie 9-ciu godzin, spowodowało już tylko nieznaczny, 5% wzrost twardości badanego stopu. W ciągu pierwszej godziny wyżarzania w temperaturze 700°C twardość stopu nie uległa zasadniczym zmianom. Wyraźny wzrost twardości stopu, do poziomu 330 HB obserwuje się dopiero po pięciu godzinach wygrzewania. Staliwo wygrzewane w niższej temperaturze, charakteryzuje się wyższą (ok. 7%) twardością niż staliwo wygrzewane w temperaturze 800°C, co związane jest z większą dyspersją fazy σ.

Markoli B., Spaic S.: Mikrostruktura stopu ZP 0410 (ZnAl4Cu1) w stanie po odlaniu.

Liv.Vestn. 2006, Letnik 53, st. 1, s. 33-41.

13. ŻELIWO I ODLEWY ŻELIWNE

We wszystkich trzech metodach odlewania

(odlewanie do form piaskowych, odlewanie kokilowe i ciśnieniowe) mikrostruktura w stanie lanym składa się z pierwotnego wieloskładnikowego roztworu bazującego na cynku, podwójnej i potrójnej eutektyce.

Wielkość faz i składników mikrostruktury zmniejsza się ze wzrostem szybkości chłodzenia. Krytyczna temperatura przemian podczas krzepnięcia jest bardzo wrażliwa na przechłodzenie. Mikrostruktura odlewów ciśnieniowych wykazuje z reguły większą skłonność do pojawiania się porowatości gazowej oraz do występowania powłoczki tlenków. /J.D./ Dyja D. i in.: Możliwości zwiększenia odporności na zużycie erozyjne staliwa ferrytyczno-austenitycznego: Część 1 – rozpad eutektoidalny.

Inż.Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 696-699.

W pracy zbadano kinetykę tworzenia się fazy δ w zakresie temperatur 700÷800°C. Rozpad ferrytu zgodnie z reakcją δ → σ + y’ przebiega nierównomiernie w objętości ziaren, a rozpoczyna się w obszarach przygranicznych pierwotnych ziaren krzepnięcia. Faza δ charakteryzuje się dużą dynamiką wydzielania, już po 30 minutach wyżarzania w temperaturze 800°C praktycznie cały ferryt uległ rozpadowi. Potwierdzają to również badania twardości. W ciągu pierwszej godziny wyżarzania w tej temperaturze, twardość staliwa wzrosła o około

Chajkin V.A. i in.: O modyfikowaniu żeliwa na odlewy bloku cylindra.

Lit. Proiz. 2006, nr 6, s. 2-5.

Odlewnia nr 4 zakładów OAO ”Diesel-JaMZ” specjalizuje się w produkcji odlewów bloków cylindra. Żeliwo topi się w procesie dupleks w żeliwiakach 15 t i w piecu łukowym. Jako modyfikator stosuje się stop Fs65Ba4 w ilości 0,3%. Wprowadzenie do wlewu 0,1% modyfikatora w celu eliminowania zabieleń spowodowało pojawienie się nierozpuszczonych kawałków modyfikatora na obrabianych powierzchniach. Efektywnym środkiem zaradczym stał się modyfikator kompleksowy dostarczany w postaci wysokodyspersyjnego proszku. Postać proszku pozwala na precyzyjne ustalenie ilości wprowadzanego modyfikatora. Porównano analizę sitową modyfikatorów kompleksowych KM21 i KMMg19 z analizą sitową modyfikatora Fs65Ba4.

Wprowadzono dwustopniowy proces modyfikacji: 0,15% modyfikatora KM21 (w kadzi 1,5 tony) w czasie spustu do kadzi; 0,05% (od masy odlewu w formie) modyfikatora KMMg19. Modyfikacja w kadzi modyfikatorem KM21, który składa się z cząstek grafitu o małej ilości popiołu i krzemu powoduje powstawanie wielu mikroobjętości z mikrowtrąceniami grafitu, które służą jako centra krystalizacji. W mikroobjętościach wzbogaconych w krzem zarodkują nowe centra krystalizacji grafitu kosztem obniżenia rozpuszczalności krzemu. Istotnym jest nasycenie pierwszych partii metalu, kontaktujących się 22

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

z formą i najbardziej skłonnych do przechłodzenia i zabieleń, drobnymi cząsteczkami węgla i krzemu o dużej dyspersji. Wywołuje to uzupełniający silny efekt modyfikacji w cienkich przekrojach odlewu.

W czasie krystalizacji istnieje wiele stref z chemiczną i fizyczną niejednorodnością, co intensyfikuje proces grafityzacji. Przeprowadzono także badanie zabiegu modyfikacji innych odlewów dla silnika Diesela. Dla oceny wyników zastosowano program komputerowy Statistics & Analisis. Dzięki nowym modyfikatorom uzyskano oszczędności rzędu pół miliona rubli. /M.Z./ Gushhin N.S.: Cechy szczególne podwyższania odporności abrazyjno-korozyjnej żeliwa chromowo-niklowego.

Lit. Proiz. 2006, nr 4, s. 5-8.

W światowej praktyce obserwuje się stosowanie w charakterze materiałów odpornych na zużycie i pracujących w warunkach zużycia hydroabrazyjnego wysokostopowego żeliwa chromowoniklowego. W celu uniknięcia skomplikowanych procesów obróbki cieplnej tego żeliwa dąży się do opracowania optymalnego składu, aby otrzymać żeliwo w stanie po odlaniu. Opisano prowadzone w tym zakresie badania i stan wiedzy o zachowaniu się chromu i wanadu i innych pierwiastków stopowych w tym żeliwie oraz opisano powstające fazy.

Szczególną uwagę zwrócono na zachowanie się wanadu. Na przykład przy poziomie 1,2% wanadu rozpuszczalność chromu w austenicie wynosi 11,8%, a ilość grafitu płatkowego się zmniejsza.

Koncentracja węgla w austenicie obniża się do 0,39% o ile zaczyna się proces tworzenia węglików wanadu, któremu towarzyszy zubożenie austenitu w węgiel i obniżenie udziału austenitu resztkowego w osnowie metalowej do 5%. Wanad w ilości > 0,52% silnie rozdrabnia strukturę osnowy metalowej próbek, a przy zawartości > 2,66% podwyższa ilość i dyspersyjność kompleksowych węglików (Cr,Fe,V)7 C3. Na podstawie wyników badań rozdziału chromu i wanadu w próbkach z żeliwa chromowo-niklowego stwierdzono, że można podwyższyć koncentrację chromu w osnowie metalowej, nie tylko przez podwyższenie zawartości chromu

w żeliwie, ale kosztem wydzielenia części strukturalno-wolnego węgla i dodatkowo poprzez wprowadzenie wanadu do żeliwa. Badania odlewów kół z żeliwa CzKh8N4FSh potwierdziły ich wysoką odporność korozyjno-abrazyjną. /M.Z./ Boldyrev D.A.: Sferoidyzacja wewnątrz formy żeliwa sferoidyzatorem magnezowym z lantanem.

Lit.Proiz. 2006, nr 5, s. 10-12.

W celu sferoidyzacji w formie w OAO AvtoBAZ stosuje się sferoidyzator FSMg7, ale ma to ujemne cechy, m.in. podwyższenie skłonności do powstawania porowatości gazowej i wtrąceń żużla kosztem wysokiej zawartości wapnia. Wprowadzenie pierwiastków ziem rzadkich powoduje neutralizację pierwiastków desferoidyzujących wydzielenia grafitu (Bi, Sn, Sb, Pb), poprzez tworzenie związków międzymetalicznych. W szeregu pierwiastków ziem rzadkich największą aktywność w procesie sferoidyzacji wykazuje lantan i tylko on nie tworzy węglików.

Wprowadzenie do sferoidyzatora lantanu powinno stabilizować przebieg reakcji sferoidyzatora ze stopem i może zmniejszyć skurcz stopu. Wymieniono zalety sferoidyzatora z lantanem: FSMg5,5La. Ma on mniejszą ilość wapnia i magnezu w stosunku do FSMg7. Sferoidyzator ten zastosowano do odlewania klocków kierujących z żeliwa Gh56-40-05 (wg normy FIAT-BAZ 52215). Odlano serię próbną 200 form z 1600 odlewami. Przedstawiono rysunek układu wlewowego z komorami reakcyjnymi oraz wyniki badań mikrostruktury i własności żeliwa.

Przy stosowaniu lantanu ilość sferoidów wzrosła 1,75 razy. /M.Z./ Usmanov R.G. i in.: Badania porównawcze efektywności modyfikatorów grafityzujących zawierających bar.

Lit. Proiz. 2006, nr 4, s. 21-22.

Przedstawiono wyniki badań porównawczych grafityzującego działania zapraw (Fe-Si-Ba) o zawartości baru około 4, 12, 25, i 35% na strukturę i właściwości mechaniczne żeliwa szarego.

W wyniku głębokiego oddziaływania takiej zaprawy 23

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

na proces krystalizacji żeliwa zaobserwowano nie tylko usuwanie zabielenia i eliminację wolnego cementytu, ale także wzrost właściwości wytrzymałościowych żeliwa o około 10÷20%. Jest on wynikiem powstawania drobnej mikrostruktury i większej gęstości metalu w odlewach. Jest to szczególnie widoczne przy porównaniu modyfikującego działania FeSi75. Na przykład dodatek 0,1 %modyfikatora o zawartości 4% Ba obniża dwukrotnie zabielenie klina, co osiągnąć można dopiero przy dodatku 0,3% FeSi. Wzrost koncentracji baru w modyfikatorze zwiększa jego efektywność i przy 25% Ba wystarczy wprowadzić do żeliwa 0,05% zaprawy, żeby w praktyce w pełni usunąć zabielenie. Dalsze podwyższanie zawartości baru w zaprawie jest już niecelowe. /M.Z./

nano wytopów 7 stopów, w których zawartość badanych pierwiastków mieściła się w przedziałach (w % wag.): krzem 3,01 do 4,26, niob 1,47 do 3 oraz tytan 0,37 do 1,42. Zmierzono rozdrobnienie struktury, gęstość, mikrotwardość osnowy oraz ilość wtrąceń niemetalowych. Wyznaczono zależności matematyczne opisujące wpływ składu chemicznego staliwa na wyznaczone parametry. W strukturze stopów identyfikowano następujące fazy: (Nb,Ti)C, M23C6 oraz wysokokrzemową fazę G.

14. STALIWO I ODLEWY STALIWNE

przemysłowej staliw LOH16N5Cu3 i LOH24N5M2Cu3. Podano podstawowe informacje dotyczące technologii wytapiania, odlewania i obróbki cieplnej tych staliw. Omówiono przypadki nie uzyskiwania utwardzenia wydzieleniowego po zabiegu starzenia oraz pękania odlewów. Stwierdzono, że brak utwardzenia w czasie starzenia jest wynikiem stosowania zbyt małych szybkości chłodzenia podczas hartowania i przesycania, co powoduje wydzielenie się istotnych ilości miedzi już na tym etapie obróbki cieplnej. Przyczyną pękania odlewów było z kolei zbyt późne wprowadzenie miedzi o nieznanej jakości. Prowadziło to do wydzielania się Cu na etapie krystalizacji na granicach ziaren i w przestrzeniach międzydendrytycznych. Zjawisku temu towarzyszyła separacja Ag i Pb.

Stradomski Z. i in.: Możliwości zwiększenia odporności na zużycie erozyjne staliwa ferrytyczno-austenitycznego. Część 2 – właściwości użytkowe.

Inż. Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 730-732.

W pracy przedstawiono możliwości sterowania strukturą staliwa typu duplex w aspekcie właściwości eksploatacyjnych odlewów. Przeprowadzono badania mikrostruktury staliwa po różnych zabiegach obróbki cieplnej oraz opisano wpływ tych zabiegów na jego właściwości, zwłaszcza twardość udarność oraz odporność na korozję i zużycie erozyjne. Badania wykazały, że staliwa duplex dają duże możliwości optymalizacji struktury, w zależności od nasilenia destrukcyjnych procesów erozyjnokorozyjnych.

Garbiak M., Piekarski B.: Mikrostruktura wysokokrzemowego staliwa austenitycznego w stanie lanym.

Inż. Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 704-707.

W pracy omówiono makro- i mikrostrukturę w stanie lanym wysokokrzemowego, żarowytrzymałego staliwa typu 0,3%C-30%Ni-18%Cr stabilizowanego dodatkami niobu i tytanu. Doko-

Gajewski M., Kasińska J.: Doświadczenia z przemysłowej produkcji staliw Cr-Ni-Cu utwardzanych wydzieleniowo.

Inż. Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 700-703.

W pracy przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w okresie wdrażania do praktyki

Chojecki A., Telejko I., Tasak E.: Kruche pęknięcia odlewów ze staliwa Hadflielda.

Inż. Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 684-687.

Omówiono przyczyny tworzenia pęknięć eksploatacyjnych odlewów ze staliwa Hadfielda.

Dla wyjaśnienia źródeł zarodków kruchych pęknięć badano właściwości staliwa w zakresie krzepnięcia, stwierdzając, że jest ono szczególnie trudne do zasilania co powoduje powstawanie w węzłach cieplnych mikroporowatości. Odlewy mogą mieć obni24

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

żoną plastyczność także w zakresie poniżej solidus oraz w temperaturze obróbki cieplnej. Stwarza to warunki dla propagacji mikropęknięć podczas pracy odlewów przy wystąpieniu dużych naprężeń dynamicznych. Wyjaśnia to, dlaczego przełomy utworzone podczas eksploatacji mają na znacznych obszarach kruchy charakter. Przeanalizowano także warunki obróbki cieplnej staliwa wysokomanganowego. Ustalono, że rozpuszczanie pierwotnych węglików nawet w bardzo grubych przekrojach przebiega stosunkowo szybko. Przyczyną pęknięć podczas eksploatacji odlewów mogą być zarodki utworzone w czasie krystalizacji oraz wtórne węgliki będące wynikiem zbyt wolnego stygnięcia po wygrzewaniu.

Christodoulou Periklis: Badania porównawcze utleniania staliw narzędziowych typu Fe-CrB-C. Inż. Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 356-359.

Badania porównawcze odporności na utlenianie staliwa Fe-Cr-B-C w temperaturze 900°C na powietrzu wykazały, że stopy te są zdecydowanie bardziej odporne na utlenianie od stali narzędziowej Hl13, która została wybrana jako punkt odniesienia w tych badaniach. Wykazano, że poprzez odpowiedni dobór niskostopowych składników (Ni, Cu, Mn, Si, C i B) odporność tych stopów na utlenianie może być kontrolowana w szerokim zakresie.

Również wykazano, że kombinacja dodatków C i Si w sposób istotny wpływa na odporność na utlenianie.

15. STOPY METALI NIEŻELAZNYCH I ODLEWY Z TYCH STOPÓW Tiryakioglu M., Campbell J.: Wytyczne dla projektowania badania procesu odlewania metali: zastosowanie do odlewow stopów aluminium.

Cast Metals Res. 2007, Vol. 20, nr 1, s. 25-29.

Opracowano wytyczne do projektowania badań odlewniczych stopów aluminium, mające na celu zwiększenie powtarzalności wyników i zwiększenie obiektywizmu w ich interpretacji. Wytyczne, oparte na metodach naukowych i najnowszych osią-

gnięciach badawczych, zostały zaproponowane dla badania odlewów ze stopów aluminium. Można je adaptować z powodzeniem do badań odlewów z innych stopów. Wytyczne podzielono na dwie grupy: 1. Skład chemiczny stopu i obróbka ciekłego metalu; 2. Przygotowanie formy i proces jej zalewania. /M.Z./ Dette M., Kessler A.: Odlewy z metali kolorowych (część 40).

Giesserei 2006, Jg. 93, H. 2, s. 64-66, 68-70, 72-75.

Artykuł o charakterze cyklicznym jest indeksem cytowań bibliograficznych na temat metali kolorowych. Artykuł podzielono na następujące grupy tematyczne: sytuacja ekonomiczna na rynku i prognozy; przegląd norm, prowadzenie badań i prace konstrukcyjne; czysta miedź, stopy miedzi z cyną i cynkiem; stopy miedzi z aluminium; stopy cyny z cynkiem (bez odlewów ciśnieniowych); odlewy ze stopów tytanu; odlewy ze stopów niklu. /A.W./ Stucky M.: Rozdrabnianie ziarna w stopach miedzi – synteza bibliograficzna.

Fonderie Fond. d’Aujourd. 2006, nr 251, s. 45-53.

Przedstawiono syntezę 21 publikacji dotyczących problemu rozdrabniania ziarna w stopach miedzi. Problem ten nie jest tak dobrze znany jak to ma miejsce w przypadku stopów aluminium. Pisano o nim już w latach 50-tych ubiegłego wieku, ale do rozwiązania pozostało jeszcze wiele problemów. Stopień rozdrobnienia ziaren pozostaje funkcją temperatury i turbulencji przy zalewaniu.

W zasadzie temperatura zalewania jest wymuszona stopniem skomplikowania odlewu i jest utrzymywana na tak niskim poziomie, jak na to pozwala warunek otrzymania zdrowego odlewu. Podsumowano problem mechanizmów procesu rozdrabniania ziarna w stopach miedzi, a szczególnie w brązach, poprzez stosowanie dodatku cyrkonu, tytanu, żelaza, boru i innych pierwiastków. Najbardziej efektywny jest cyrkon, ale jego działanie może być osłabione przez siarkę i tlen. Dlatego kąpiel powinna być odtleniona dodatkiem Cu-P i odsiarczona magnezem.

Następnie rozważano problem rozdrobnienia ziar25

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

na w mosiądzach, uwzględniając podobnie jak poprzednio wpływ cyrkonu, żelaza, boru i innych pierwiastków. Analizowano także wpływ parametrów zalewania, długości przetrzymywania metalu przed zalaniem oraz stanu formy. Na końcu omawiano wpływ rozdrobnienia ziarna na własności stopów: makro- i mikrostrukturę, porowatość, właściwości odlewnicze i mechaniczne oraz szczelność odlewów. /M.Z/ Fukalova E.V.: Dobór reżimów wysokotemperaturowej obróbki stopu N-2,5 przy uwzględnieniu kinetyki jego utlenienia.

Lit. Proiz. 2006, nr 4, s. 23-24.

Omówiono szczególny charakter kinetyki procesu utleniania handlowych stopów na bazie cyrkonu w porównaniu do kinetyki utleniania cyrkonu. Stop N-2,5 zawiera 2,5% Nb, reszta to Zr. Przedstawiono eksperymentalne dane na temat zmiany grubości warstwy dwutlenku cyrkonu i jej relacje do grubości warstw stałych roztworów tlenu w osnowie metalicznej utworzonych w różnych wartościach temperatury i przy różnym ciśnieniu cząsteczkowym tlenu podczas utleniania stopu N-2,5 w czasie 30 minut. Przedstawiono także optymalne warunki obróbki wysokotemperaturowej stosowanej w celu wytworzenia grubej ochronnej warstwy odpornej na ciepło i przewodzącej prąd elektryczny. /M.Z./ Schumacher P. : Sterowanie mikrostrukturą poprzez rozdrabnianie ziarna.

Liv. Vestn. 2006, Letnik 53, st. 1, s. 3-17.

Celem wywołania efektu rozdrobnienia ziarna w stopach aluminium wprowadza się zwykle przed zalaniem do ciekłego stopu zaprawę Al-Ti-B. Przy stosowaniu konwencjonalnych technik odlewania trudno jest jednak badać obecność heterogenicznych zarodków krystalizacji, ponieważ wzrost ziaren α-Al zaciemnia miejsca krystalizacji.

Dla śledzenia mechanizmu nukleacji zastosowano technikę otrzymywania szkła metalicznego i elektronowy mikroskop transmisyjny. Technika ta pozwala na zamrażanie krystalizujących faz α-Al w ich wczesnych stadiach w szkle i pozwala na zbadanie

zależności pomiędzy materiałem wytwarzającym zarodek, a zarodkiem krystalizacji jako takim, za pomocą analizy dyfrakcyjnej i chemicznej. Badano także wpływ działania krzemu, który przy wyższych koncentracjach może mieć ujemny wpływ na końcową wielkość ziaren otrzymanych przez dodatek zaprawy rozdrabniającej ziarno. Stwierdzono, że skład chemiczny cząstek rozdrabniających ziarno i stan ich powierzchni mogą odgrywać ważną rolę w mechanizmie procesu zarodkowania. Ma to implikacje w stosowanych powszechnie praktykach odlewania. /M.Z./

16. KOMPOZYTY Finkel’shtejn A.B., Jun I.A., Kazancev I.S.: Obliczanie szczelin skurczowych w odlewach z materiałów kompozytowych.

Lit. Proiz. 2007, nr 2, s. 17-19.

Badano mechanizm powstawania szczelin skurczowych w odlewach z materiałów kompozytowych otrzymywanych metodą impregnacji próżniowej. Szczeliny te powstają pomiędzy cząsteczkami wypełniacza a osnową metalową. Stwierdzono, że szczeliny skurczowe tworzą się po zakończeniu procesu krystalizacji metalu. Opracowano fizyczny model służący do obliczania wymiarów tych szczelin krystalizacyjnych. Porównanie danych obliczanych według tego modelu i wyniki eksperymentalnych pomiarów są zbieżne. Badano także wpływ temperatury zalewania, porowatości i udziału wypełniacza na wielkość szczeliny skurczowej. Przedstawiono także możliwość, wychodząc ze średniej wielkości szczeliny skurczowej, określania temperatury na froncie czoła krystalizacji. /M.Z./ Linxe D., Priot P., Simon F.: Zastosowanie stopów Al-Li i Al-SiC w procesie odlewania precyzyjnego.

Fonderie Fond. d’Aujourd. 2007, nr 261, s. 8-19.

Artykuł jest trzecią częścią z cyklu publikacji z europejskiego projektu CRAFT „IMINCAST” i stanowi obszerny przegląd literatury na temat stopów Al-Li i Al-SiC w aspekcie ich stosowania w odlewnictwie precyzyjnym. Aby sprostać trendowi konstru26

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

owania coraz to lżejszych odlewów uruchomiono w czerwcu 2003 roku projekt CRAFT „IMINCAST”, w którym badano zastosowanie wysokowytrzymałych tworzyw w odlewaniu precyzyjnym. Postawiono sobie dwa cele: sprawdzenie możliwości zastosowania wysokowytrzymałych stopów typu Al-Li i Al-SiC (kompozytów) w procesie odlewania precyzyjnego oraz opracowanie metod obliczeniowych układów zasilających i wlewowych dla tego typu technologii i stopów. Przeprowadzone wspólnie badania INASMET i CTIF-u i sprawdzenie ich efektów w przemyśle pozwoliły na wyciągnięcie następujących wniosków: - zastosowanie kompozytu Al-SiC w odlewnictwie precyzyjnym jest możliwe; - stopy Al-Li są trudne do obróbki ze względu na skłonność do utleniania a w związku z tym właściwości mechaniczne odlewów po obróbce są nienajlepsze; - został opracowany bank danych dla powyższych stopów; - opracowano metodę obliczania wlewów przy zastosowaniu tych stopów w odlewaniu precyzyjnym (formy ceramiczne i formowanie skorupowe); - aby zapewnić pełną niezawodność wymiarowania i obliczeń konieczna jest dogłębna znajomość procesów cieplnych w formie. /M.Z./ Zatulovskij A.S., Zatulovskij S.S.: Osobliwości fizykochemicznego międzyfazowego oddziaływania w heterofazowych stopach metali.

Processy lit’ja 2006, nr 1, s. 40-46.

Analizowano procesy fizykochemiczne międzyfazowego wzajemnego oddziaływania w układzie heterofazowym: ciekły metal – stałe egzogeniczne cząstki przy dwufazowym układzie stopów metali i konsolidacji materiałów kompozytowych z zastosowaniem ciekło-stałego połączenia. Wykazano, że procesy wzajemnego oddziaływania faz przy suspensyjnym i kompozytowym zalewaniu w zależności od składu chemicznego, parametrów temperaturowych i czasowych oraz innych czynników określają jakość gotowych wyrobów. Wyniki przeprowadzonych eksperymentów zastosowano do optymalizacji odlewanych materiałów kompozytowych układu: stop miedzi-granulki stalowe, które znajdują zastosowanie w przemyśle jako materiał przeciwcierny dla wysokoobciążonych węzłów tar-

cia./M.Z./

17. SYSTEMY ZAPEWNIENIA JAKOŚCI, STATYSTYCZNA KONTROLA PROCESU (SPC), CERTYFIKACJA, KONTROLA JAKOŚCI, BADANIA ODBIORCZE Nikitin V.I. i in.: Programowo-aparaturowy kompleks dla oceny klasy porowatości gazowej w gąskach stopów aluminium na bazie analizatora SIAM S700. Metodyka pomiarów.

Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 13-16.

Wychodząc z analizy omówionej w poprzedniej publikacji jako podstawę do automatyzacji procesu wybrano gotową platformę analizatora SIAM S700. Podano najważniejsze wymagania do automatyzacji procesu określenia stopnia porowatości stopów aluminium w gąskach. Przy opracowywaniu technologicznego cyklu pomiarów ustalono pięć podstawowych zadań przygotowujących do wykonania pomiaru cyfrowego. Dla wiarygodnej identyfikacji porów konieczna jest możliwość identyfikacji obiektów o wymiarach około 0,05 mm. Zapewniają to odpowiednio dobrane skanery. Specjalną cechą dla ujawnienia wydzieleń porowatości jest ich jasność na ogólnym tle. Stosuje się metodę progowej segmentacji wydzieleń według stopnia jasności.

Istnieją przy tym specjalne wzorce oświetlenia pola widzenia. Dla oceny porowatości wykreśla się skośną przez pole próbki w obszarze maksymalnego występowania porowatości. Przedstawiono komputerowy zestaw SIAMS POROTEST 1583 oraz przykładową organizację roboczego stanowiska. /M.Z./ Monitoring produkcji odlewów z żeliwa wermikularnego.

Litejshhik Rossii 2007, nr 3, s. 22-23.

Aby sprostać wymogom masowej produkcji żeliwa wermikularnego w zakładach przemysłu motoryzacyjnego powstała konieczność podwyższenia poziomu procesu kontroli jakości produkcji.

W tym celu w zakładach KAMAZ do procesu kontroli jakości włączono monitoring. Monitoring pozwala na rygorystyczną stabilizację procesu pro27

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

dukcji i własności odlewów przy zminimalizawanym zużyciu wermikulatorów i modyfikatorów. Proces monitoringu oparty jest na algorytmie sterowania procesem technologicznym od topienia do zalewania odlewów. W punktach kontrolnych, a specjalnie przy zapełnianiu kadzi metalem, ściąganiu żużla i zalewaniu form wprowadzono system wideoobserwacji, identyfikacji i rejestracji numeru każdej kadzi.

Rejestrowany jest także czas każdej operacji transportu metalu oraz zalewania odlewów. Wprowadzone są także sygnały dźwiękowe, włączające się na 5 minut przed końcem działania efektu modyfikacji.

Po upływie 5 minut kadź jest blokowana. Metal nie zalany jest wylewany. /M.Z./ Voronin Ju.F., Kamaev V.A.: Komputerowe wykłady o podwyższeniu jakości odlewów.

Litejshhik Rossii 2007, nr 3, s. 17-21.

Wieloletnie doświadczenia autorów pokazują, że dzisiaj służby technologiczne odlewni nie posiadają dostatecznych informacji pozwalających na szybką likwidację braków w odlewach lub do opracowania efektywnych technologicznych procesów odlewania w warunkach przemysłowych.

Najczęściej przyczyną tego jest niedostateczne zaopatrzenie w literaturę specjalistyczną dla przemysłu odlewniczego. Wydawana literatura nie zawiera w pełnej mierze takich informacji, które pomogłyby odlewnikowi, w przypadku pojawienia się braków określić szybko ich rodzaj, przyczyny powstawania i ustalić prawidłowe metody pozwalające na efektywną likwidację wad. W oparciu o powyższe założenia przygotowano komputerowe wykłady pt. „Podwyższenie jakości odlewania. Stopy żelaza”.

W tych wykładach przedstawiono dziewięć części, z których każda omawia metody likwidowania jednej wady. W artykule przedstawiono z konieczności skrócony wykład na temat „Utlenione pęcherze gazowe”. /M.Z./ Nikitin V.I. i in.: Analiza możliwości automatyzacji metodyki oceny klasy porowatości gazowejwedług GOST 1583-93.

Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 9-12.

Celem analizy było stworzenie metodolo-

gicznych pomiarowych przesłanek dla automatyzacji istniejącej metodyki współczesnymi środkami, które mogą być dostępne w przemyśle. Przeprowadzona analiza założeń normy GOST 1583-93 wykazała, że istnieje prawdopodobieństwo otrzymania różnych wyników porowatości na jednej i tej samej próbce. Oznacza to, że istnieje szereg nierozwiązanych problemów, które pozostawiają kwestię oceny porowatości producentom i użytkownikom odlewniczych stopów aluminium. W szeregu spornych przypadków niezbędne jest prowadzenie dodatkowych badań. Jednym ze środków zaradczych jest uregulowanie sposobu przygotowania próbek (proces szlifowania) i tablice zależności numeru wzorca od ilości i średnicy porów na 1 cm2 powierzchni szlifu. Punktem wyjścia dla automatyzacji procesu powinna stać się zależność numeru wzorca, ilości i średnicy porów na jednostce powierzchni próbki.

Zalecono wykonywanie mapy rozkładu porowatości w próbce. /M.Z./ Ogorodnikova O.M., Pigina E.V., Martynenko S.V.: Komputerowe modelowanie pęknięć na gorąco w odlewanych detalach.

Lit. Proiz. 2007, nr 2, s. 27-30.

Analizowano problemy powstawania pęknięć na gorąco w dużych staliwnych odlewach dla kolejnictwa, poddawanych wysokim naprężeniom statycznym i dynamicznym. Izotropowy materiał odlewu posiada podwyższoną odporność na zniszczenie przy złożonym stanie naprężeń. Obecność wad w strukturze sprzyja zniszczeniu odlewu zwłaszcza pod działaniem obciążeń cyklicznych i dynamicznych. Szczególnie groźną wadę stanowią w takich warunkach pęknięcia na gorąco odlewów ze staliwa niskostopowego. W artykule opisano stosowane programy komputerowe pozwalające na ujawnienie możliwości powstawania pęknięć na gorąco i korygowanie parametrów technologicznych na etapie projektowania. Zadanie takie można rozwiązać poprzez obliczanie metodą elementów skończonych najpierw pól temperatury, a potem odpowiednich naprężeń przy ochładzaniu w pobliżu temperatury solidusu. Przedstawiono metody stosowane w tym zakresie w zakładach "Alwagonzavod". Stosowane 28

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

są analityczne programy WinCast, pozwalające obliczać na siatce elementów skończonych stan odlewu lub form, ujawniać naprężenia i deformacje powstające w odlewie przy obróbce cieplnej lub przy obciążeniach występujących w czasie eksploatacji.

Omówiono: 1. Istniejące dzisiaj modele fizyczne powstawania pęknięć na gorąco; 2. Kolejne kroki przy rozwiązywaniu zadań w interfejsach pakietu programów WinCast; 3. Wyniki komputerowego modelowania pęknięć na gorąco w odlewach staliwnych. /M.Z./ Hairy P.: Klasyfikacja wad w odlewach ciśnieniowych. Część I: Analiza mikrografii i fraktali (wymiarów cząstkowych) jam skurczowych.

Fonderie Fond. d'Aujourd. 2007, nr 265, s. 12-25.

Analiza obrazów na mikrografiach (pęcherze, jamy skurczowe i fałdy) w odlewach ciśnieniowych ze stopów Al i Zn wykazała dominująca rolę dwóch współczynników kształtu tych wad, tzn. wydłużenia i linii krętych. Są to cechy wyróżniające dla tych wad. Wady o niewielkich rozmiarach są stosunkowo mało wrażliwe na oddziaływanie tych współczynników. Fałdy są trudne do oceny. Wysunięto hipotezę, że jamy skurczowe składają się z licznych oddzielnych elementów geometrycznych (fraktali), co znacznie ułatwia rekonstrukcję ich ukształtowania geometrycznego. /K.B.-K./

18.

MASZYNY I URZĄDZENIA

Bakhmet’ev V.V. i in.: Produkcja bimetalicznych wałów do walcarek w ZAO „Kompleks Mechaniczno-Remontowy;”dla OAO „MMK”.

Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 11-13.

Przedstawiono wymagania stawiane odlewom walców pracujących w walcarkach „Magnitogorskiego Metalurgicznego Kombinatu”. Badania importowanych walców wykazały, że środek walców wykonany jest z żeliwa sferoidalnego. W 2004 roku w ramach modernizacji zakładu powstał nowy wydział remontowo-mechaniczny. W oddziale tym przy współudziale słoweńskiej firmy VAL JI Group zbudowano nową maszynę do odlewania wałów

z pionową osią wirowania. Zaplanowano dla wstępnego walcowania walce z żeliwa chromowego, a końcowy proces walcowania walcami z żeliwa chromowoniklowego. Podano skład chemiczny odlewów walców. Zalety walców odśrodkowo odlewanych ujawniają cię w drugiej połowie czasu ich eksploatacji na stanowiskach gorącego walcowania, ponieważ w miarę zużywania się warstwy roboczej zachowują one swój wyjściowy poziom odporności na zużycie. W procesie odlewania warstwę roboczą zalewa się do ustawionej poziomo maszyny wirującej, a środek i szyjkę odlewa się przy pionowym ustawieniu formy. Czas pomiędzy oboma zabiegami odlewania jest doprowadzony do niezbędnego minimum. Stosuje się topnik o niskiej temperaturze topienia i rafinującym działaniu. Podano parametry temperatury i czasu zalewania. Scharakteryzowano zastosowany proces kontroli produkcji odlewów walców. Wyeliminowano import. /M.Z./ Luzgin V.I. i in.: Piece indukcyjne średniej częstotliwości do przeróbki złomu stopów żelaza i metali nieżelaznych i mini - zakłady na ich podstawie.

Litejshhik Rossii 2007, nr 4, s. 33-35.

Stosowanie pieców średniej częstotliwości jest coraz bardziej rozpowszechnione w produkcji staliwa żaroodpornego i wysokostopowego oraz stopów precyzyjnych, metali kolorowych i drogocennych. Scharakteryzowano piece średniej częstotliwości produkowane w rosyjskim zakładzie elektrotechnicznym „Reltek”. Są to piece tyglowe o pojemnościach od 0,16 do 16 ton. Podano parametry modelowego typoszeregu pieców. Charakteryzują się one zwartością budowy. Pozwala to umieszczać je w istniejących już oddziałach, w tym przy rekonstrukcji zakładów metalurgicznych i budowy maszyn. Piece te umożliwiają utworzenie mini-oddziału do przeróbki złomu stopów żelaza i metali nieżelaznych o małej wydajności pieców.

Piece te są rentowne i spełniają wymogi ochrony środowiska. /M.Z./

29

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA

19. HISTORIA ODLEWNICTWA I ODLEWY ARTYSTYCZNE TAN De-rui: Najnowsze osiągnięcia w dziedzinie wykonywania odlewów artystycznych w Chinach.

China Foundry 2007, Vol. 4, nr 2, s. 99-102.

W ostatnich latach odlewnictwo artystycznych wyrobów, które cieszy się w Chinach tradycją już 5000-letniej historii, w ostatnich dziesięciu latach podległo nowym trendom rozwojowym. Dziesięć lat temu powstał w Chinach Komitet Techniczny ds.

Odlewnictwa Artystycznego przy Chińskim Stowarzyszeniu Odlewników. Do Komitetu tego należy prawie 90 odlewni, nie licząc prawie tysiąca przedsiębiorstw o obcym kapitale, zatrudniających masowo pracowników chińskich. Ocenia się, że skala produkcji odlewów artystycznych spełnia w całości światowe zapotrzebowanie. Artykuł ilustrowano licznymi przykładami odlewów artystycznych. Omówiono następujące problemy: przełom w technice powierzchniowego kolorowania odlewów, postęp w technologii wykonywania odlewów artystycznych w tym zwiększenie możliwości dekoracji powierzchni, pojawienie się bardzo dużych i ciężkich odlewów artystycznych, wzrost ilości odlewów grupowych (wielka ilość postaci), duże powierzchnie reliefów (powierzchni płaskorzeźb) na odlewach, produkcja instrumentów muzycznych w tym perkusyjnych.

Niektóre z odlewni artystycznych są projektowane i budowane, tworząc założenia typu parków kultury. Na przykład San-xin-dui-workshop gdzie można podziwiać i kupować odlewy z brązu, zwłaszcza repliki sławnych dzieł sztuki czy wyrobów kultu religijnego.

Robert-Dehault E.: Dziedzictwo przemysłowe: wielki piec z Dammartin-le-Franc – brakujące ogniwo w historii metalurgii żelaza, promotor artystycznych odlewów żeliwnych i nowoczesnej metalurgii w departamencie Haute-Marne.

Homm.e.Fond. 2006, nr 366, s. 27-29.

krajów jak USA, Anglia, Niemcy czy Belgia. Wpisuje się ono jednak trwale w historię danych terytoriów.

Symbolem doskonałych umiejętności dawnych rzemieślników jest rozwój produkcji surówki w regionie Haute-Marne, która korzeniami sięga czasów prehistorycznych. Jest to tradycja z wiejskiego obszaru, której symbolem jest wielki piec z Dommartin-leFranc. Jest on usytuowany w dolinie Blaise, w której powstała pierwsza kuźnia we Francji w 1157 roku, a która w 1862 stanowiła najbardziej uprzemysłowiony obszar Francji ponieważ pracowało tam 26 wielkich pieców. Opisano historię tytułowego wielkiego pieca, który stanowił wzór dla wielkiego pieca opisanego w Encyklopedii Diderota w 1832 roku.

Zmodernizowano go w 1845 roku. Z inwentaryzacji przeprowadzonej trzy lata później wynika, że był on wyposażony w urządzenie do ogrzewania dmuchu, dmuchawy tłokowe, koło łopatkowe i piec do wtórnego przetapiania Witkinsona. Możliwości produkcji klasyfikowały go w szeregu pieców, które dały przesłanki do powstania wielkich pieców XX wieku.

Przyczynił się on także do zróżnicowania pieców i przekształcenia ich w piece wytwarzające żeliwo z drugiego przetopu i żeliwo na odlewy artystyczne, bardzo modne w XIX wieku w całym cywilizowanym świecie. W 2004 roku powstał we Francji projekt techniczny, kulturalny i turystyczny, polegający na restauracji wnętrza wielkiego pieca Dommartin-leFranc i odbudowania urządzeń, takich jakie spisano w inwentarzu w 1848 roku. W programie jest również odtworzenie technik odlewnictwa artystycznego żeliwa na wzór istniejących do dzisiaj odlewów.

Jako przykład przedstawiono na fotografiach dwie fontanny: na Placu Concorde w Paryżu i „Narodziny Wenus” w Rio de Janeiro. /M.Z./ Przygotowały: Joanna Dziaduś-Rudnicka, Marta Konieczna.

Dziedzictwo przemysłowe nie jest we Francji rozpropagowane, w przeciwieństwie do takich 30

CERTYFIKACJA

Data wydania

Data ważności 1/7/2011 1/7/2011 1/7/2011 1/7/2011

PN-EN 124:2000

1/7/2011

11

PN-EN 124:2000

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/7/2011

3

PN-EN 124:2000

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/7/2011

2

PN-EN 124:2000

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/7/2011

10.

Właz kanałowy z żeliwa sferoidalnego klasa D 400

8

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/7/2011

CW-08/08

9.

Właz kanałowy klasa C 250 z żeliwa sferoidalnego

4

PN-EN 124:2000

Posiadacz certyfikatu

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/7/2011

CW-07/08

8.

Właz kanałowy klasa B 125 z żeliwa sferoidalnego

PN-EN 124:2000

1/8/2008

CW-06/08

7.

Właz kanałowy klasa D 400 z żeliwa szarego i betonu

3

1/8/2008

CW-05/08

6.

Właz kanałowy klasa C250 z żeliwa szarego i betonu

PN-EN 124:2000

1/8/2008

5.

Właz kanałowy klasa B 125 z żeliwa szarego i betonu

4

1/8/2008

CW-04/08

Właz kanałowy klasa D 400 z żeliwa szarego

PN-EN 124:2000

1/8/2008

CW-03/08

4.

2

PN-EN 124:2000

1/8/2008

3.

Wpust ściekowy klasa C 250z żeliwa sferoidalnego

2

1/8/2008

CW-02/08

Wpust ściekowy klasa D400 z żeliwa szarego

PN-EN 124:2000

1/8/2008

CW-01/08

2.

-

Zgodność z

1/8/2008

1.

CW-09/08

Właz kanałowy klasa B 125 z żeliwa szarego, DN 610 mm, bez wentylacji, korpus H 70 mm

Liczba odmian

1/8/2008

Nazwa wyrobu

CW-10/08

Lp.

Nr

Certyfikaty wydane przez Biuro Certyfikacji i Normalizacji w 2008 r.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

Adres Posiadacza

Producent wyrobu

Adres Producenta

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

31

1/7/2011 1/7/2011 1/7/2011 1/8/2011 1/8/2011 1/8/2011

-

PN-EN 124:2000

1/7/2011

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

-

PN-EN 124:2000

1/7/2011

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

2

PN-EN 124:2000

1/7/2011

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

2

PN-EN 124:2000

1/7/2011

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

24

PN-EN 124:2000

1/30/2011

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

23

PN-EN 124:2000

1/30/2011

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

17

PN-EN 124:2000

1/30/2011

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

22

PN-EN 124:2000

1/30/2011

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

18

PN-EN 124:2000

1/30/2011

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

2

PN-EN 124:2000

PN-EN 124:2000

1/8/2008

CW-24/08

25.

Właz kanałowy klasa C 250, z żeliwa szarego

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

2

1/8/2008

CW-23/08

24.

Właz kanałowy klasa B 125, z żeliwa szarego

1/8/2008

CW-22/08

23.

Właz kanałowy klasa A15, z żeliwa szarego

1/9/2008

CW-21/08

22.

Właz kanałowy klasa D400 z żeliwa szarego i betonu

1/9/2008

CW-20/08

21.

Właz kanałowy klasa D400 z żeliwa szarego

8

PN-EN 124:2000

1/9/2008

CW-19/08

20.

Właz kanałowy klasa B 125, z żeliwa szarego

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

1/8/2008

CW-18/08

19.

Właz kanałowy klasa C 250, z żeliwa szarego

6

PN-EN 124:2000

1/8/2008

CW-17/08

18.

Właz kanałowy klasa D 400 z żeliwa szarego, korpus H150

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.,

1/8/2008

17.

Właz kanałowy klasa D 400 z żeliwa szarego, korpus H150, pokrywa wypełniona betonem, z wkładką gumową

16.

6

PN-EN 124:2000

1/8/2008

CW-16/08

Właz kanałowy klasa B125 z żeliwa szarego i betonu

15.

PN-EN 124:2000

1/25/2008

CW-15/08

Właz kanałowy klasa C250 z żeliwa szarego i betonu

14.

7

1/25/2008

CW- 14/08

Właz kanałowy klasa D400 z żeliwa szarego i betonu

13.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/25/2008

CW-13/08

Wpust ściekowy z żeliwa sferoidalnego klasa D 400

12.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/25/2008

CW-12/08

Wpust ściekowy klasa C 250 z żeliwa szarego i betonu

11.

HYDROTEC Technologies Sp z o.o.

1/25/2008

CW-11/08

Wpust ściekowy z żeliwa szarego klasa C 250

CW-25/08

CERTYFIKACJA

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Palacza 13, 60-242 Poznań

HYDROTEC Technologies AG

Düngstuper Straße 46, 27793 Wildeshasen (Niemcy)

ul. Zielona 22, 26-200 Końskie

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

Odlewnia Żeliwa Fansuld

ul. Zielona 22, 26-200 Końskie

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

Odlewnia Żeliwa Fansuld

ul. Zielona 22, 26-200 Końskie

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.,

Odlewnia Żeliwa Fansuld

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

32

1/30/2011 1/30/2011 1/30/2011 1/7/2011

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

BS SYSTEM Sp. z o.o

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

1/7/2011

„BS SYSTEM“ BS Sp. z o.o.

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

BS SYSTEM Sp. z o.o

ul. Usługowa 4, 73-110 Stargard Szczeciński

1/27/2011

1/25/2008 1/25/2008 1/25/2008 1/8/2008 1/8/2008

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik”

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik”

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. Wjazdowa 33, 26-200 Końskie

„METALHANDEL” s.c.

Jacek Galas i Piotr Galas

ul. Wjazdowa 33, 26-200 Końskie

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

GEMARUMECH Sp. z o.o.

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

GEMARUMECH Sp. z o.o.

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

GEMARUMECH Sp. z o.o.

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

GEMARUMECH Sp. z o.o.

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

GEMARUMECH Sp. z o.o.

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

ul. Fabryczna 24, 53-609 Wrocław

„FITTING” Przedsiębiorstwo Inżynierii Sanitarnej Sp. z o.o.

ul. Fabryczna 24, 53-609 Wrocław

3

PN-EN 124:2000

1/27/2011

Sp. z o.o.

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

2

PN-EN 124:2000

2/13/2011

1/29/2008

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

„METALHANDEL” s.c.

Jacek Galas i Piotr Galas

10

PN-EN 124:2000

12/1/2010

39.

Łączniki instalacyjne mosiężne

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

GEMAR-UMECH Sp. z o.o.

3

PN-EN 124:2000

2/20/2011

Właz studzienki teleskopowej klasa D400, z żeliwa szarego

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

GEMAR-UMECH Sp. z o.o.

5

PN-EN 124:2000

2/20/2011

38.

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

GEMAR-UMECH Sp. z o.o.

3

PN-EN 124:2000

2/20/2011

Właz kanałowy klasa B 125, z żeliwa szarego

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

GEMAR-UMECH Sp. z o.o.

7

PN-EN 124:2000

2/20/2011

37.

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

GEMAR-UMECH Sp. z o.o.

98

PN-EN 1254-4: 2004

3/6/2011

Właz kanałowy klasa D 400, z żeliwa szarego

PN-EN 124:2000

„FITTING” Przedsiębiorstwo Inżynierii Sanitarnej Sp. z o.o.

1/29/2008

36

3

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

2/14/2008

Właz kanałowy klasa C250 z żeliwa szarego

4

PN-EN 124:2000

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

2/20/2008

35.

-

PN-EN 124:2000

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

2/20/2008

Wpust ściekowy uliczny BK 67 klasa C250, z żeliwa szarego

PN-EN 124:2000

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

2/20/2008

34.

9

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

2/20/2008

Właz kanałowy klasa D 400 z żeliwa szarego

10

PN-EN 124:2000

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

2/20/2008

33.

12

PN-EN 124:2000

3/7/2008

CW-26/08 CW-27/08 CW-28/08 CW-29/08 CW-32/08

CW-30/08

32.

Właz kanalizacyjny klasa D 400, z żeliwa szarego i betonu

CW -33/08

31.

Właz kanalizacyjny klasa B 125 z żeliwa szarego i betonu

CW-34/08

30.

Wpust ściekowy klasa D 400, z żeliwa szarego

CW-35/08

29.

Właz kanałowy klasa A 15 z żeliwa szarego, korpus H50

CW-36/08

Wpust ściekowy klasa C250, z żeliwa szarego

CW-37/08

28.

CW-38/08

27.

Właz kanałowy klasa C 250, z żeliwa szarego i betonu

CW-39/08

26.

Właz kanałowy klasa B 125, z żeliwa szarego i betonu

CW-31/08

CERTYFIKACJA

33

3/6/2011 3/6/2011 3/21/2011 3/11/2011 3/11/2011 3/11/2011

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

3/11/2011

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

3/21/2011

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

4

PN-EN 124:2000

4/6/2011

3/11/2011

3/7/2008 3/7/2008 4/7/2008 4/7/2008 4/7/2008

„Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

7

PN-EN 124:2000

5/9/2011

52.

Stopnie z żeliwa szarego do studzienek włazowych

Zakład Odlewniczy

Koneckie Zakłady Odlewnicze S.A.

-

PN-EN 124:2000

3/22/2011

51.

Wpust studzienki teleskopowej klasa B125 T30 K z żeliwa szarego

50.

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

GEMAR-UMECH Sp. z o.o.

5/9/2011

CW-50/08

Właz kanałowy DO 600 klasa D400 z żeliwa szarego, pokrywa wypełniona betonem

49.

Odlewnia Żeliwa i Metali Nieżelaznych „SPOMEL” Spółdzielnia Pracy

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

5

10

6

3

3

PN-EN 124:2000

PN-EN 124:2000

PN-EN 124:2000

PN-EN 124:2000

PN-EN 13101:2005

4/7/2008

CW-49/08

Właz kanałowy klasa D400 z pokrywą DN 680

48.

PN-EN 124:2000

4/7/2008

CW-48/08

Właz kanałowy klasa C250 z żeliwa szarego i betonu

47.

3

PN-EN 124:2000

4/7/2008

CW-47/08

Wpust ściekowy uliczny 67BK klasa D400 z żeliwa szarego

46.

3

PN-EN 13101:2005

4/7/2008

CW-46/08

Wpust ściekowy uliczny 67BK klasa C250 z żeliwa szarego

45.

4

Koneckie Zakłady Odlewnicze S.A.

4/7/2008

CW-45/08

Właz kanałowy klasa D400 z żeliwa szarego

CW-51/08

Właz kanałowy klasa C250 z żeliwa szarego

3

PN-EN 124:2000

5/15/2008

Właz kanałowy klasa B125 z żeliwa szarego

PN-EN 10242:1999

„FITTING” Przedsiębiorstwo Inżynierii Sanitarnej Sp. z o.o.

5/15/2008

Stopnie z żeliwa szarego do studznienek włazowych

CW-52/08

44.

CW-43/08

43.

CW-44/08

42.

153

5/21/2008

CW-40/08

41.

Właz kanałowy CO-600 klasa C250, pokyrwa wypełniona betonem

CW-42/08

40.

Gwintowane łączniki rurowe z żeliwa ciągliwego

CW-41/08

CERTYFIKACJA

ul. Fabryczna 24, 53-609 Wrocław

„FITTING” Przedsiębiorstwo Inżynierii Sanitarnej Sp. z o.o.

ul. Fabryczna 24, 53-609 Wrocław

ul. 1 Maja 57, 26-200 Końskie

Koneckie Zakłady Odlewnicze S.A.

ul. 1 Maja 57, 26-200 Końskie

ul. Abrahama 15, 84-300 Lębork

Odlewnia Żeliwa i Metali Nieżelaznych „SPOMEL” Spółdzielnia Pracy

ul. Abrahama 15, 84-300 Lębork

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

ul. 1 Maja 57, 26-200 Końskie

Koneckie Zakłady Odlewnicze S.A.

ul. 1 Maja 57, 26-200 Końskie

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

GEMARUMECH Sp. z o.o.

ul. 14 Lutego 26/30, 64-920 Piła

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

Zakład Odlewniczy „Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.

ul. Zielona 26, 26-200 Końskie

34

1/2/2011 6/15/2011 5/9/2011 5/9/2011 5/9/2011 5/9/2011 7/22/2011 4/3/2011 4/3/2011

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

Właz studzienki teleskopowej DN 315 klasa B125

6/27/2011

Przedsiębiorstwo InżynieryjnoPrzemysłowe „Wodrol” Sp. z o.o.

Właz studzienki teleskopowej DN 315 klasa C250

-

PN-EN 124:2000

6/27/2011

Przedsiębiorstwo InżynieryjnoPrzemysłowe „Wodrol” Sp. z o.o.

Właz kanałowy klasa D400 z żeliwa szarego, pokrywa bez wentylacji, korpus H 140 mm

-

PN-EN 124:2000

8/7/2011

5/28/2008 5/28/2008

Stopnie z żeliwa szarego do studzienek włazowych

F.H. ŻELIWO Beata Kossoń

Wpust ściekowy krawężnikowojezdniowy klasa C250 z żeliwa szarego i betonu

-

PN-EN 124:2000

F.H. ŻELIWO Beata Kossoń

6/3/2008

4

PN-EN 124:2000

6/3/2008

PN-EN 124:2000

6

PN-EN 3101:2005

7/4/2008

4

PN-EN 124:2000

6/3/2008

2

PN-EN 124:2000

6/3/2008

2

PN-EN 124:2000

6

PN-EN 13101:2005

7/4/2008

Właz kanałowy klasa C250 z żeliwa szarego

3

-

PN-EN 124:2000

7/14/2008

CW-56/08

Właz kanałowy klasa B125 z żeliwa szarego

6/3/2008

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

CW-55/08

Stopnie z żeliwa szarego do studzienek włazowych

8/7/2011

65.

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

7/14/2008

64.

Wpust ściekowy uliczny 67BK klasa D400 z żeliwa szarego

8/8/2008

63.

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

8/8/2008

CW-53/08

62.

CW-57/08

61.

CW-58/08

60.

Wpust ściekowy uliczny 67BK klasa C250 z żeliwa szarego

CW-59/08

59.

Właz kanałowy klasa D400 z żeliwa szarego

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

CW-60/08

58.

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

CW-60/08

57.

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

CW-61/08

56.

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

CW-62/08

55.

6

PN-EN 124:2000

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

CW-63/08

54.

Ruszt wlotowy klasa D400 z żeliwa

2

PN-EN 124:2000

CW-64/08

53.

Wpust uliczny boczny klasa C250 z żeliwa szarego i betonu, z zawiasem, do montażu w chodniku

CW-54/08

CERTYFIKACJA

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

HEINRICH MEIER Eisengießerei Gmbh&Co.

Auf der Welle 5-7, 32369 Rahden (Niemcy)

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

Zakład Odlewniczy Teresa Piotrowska Sp.j.

Wilczkowice 31, 26-230 Radoszyce

ul. Zielona 22, 26-200 Końskie

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

Odlewnia Żeliwa Fansuld

ul. Zielona 22, 26-200 Końskie

Odlewnia Żeliwa „FANSULD” Sp. j.

ul. Zielona 22, 26-200 Końskie

ul. Chełmińska 6, 78-600 Wałcz

Przedsiębiorstwo InżynieryjnoPrzemysłowe „Wodrol” Sp. z o.o.

ul.

Chełmińska 6, 78-600 Wałcz

ul. Chełmińska 6, 78-600 Wałcz

Przedsiębiorstwo InżynieryjnoPrzemysłowe „Wodrol” Sp. z o.o.

ul.

Chełmińska 6, 78-600 Wałcz

25-671 Kielce, ul. Przęsłowa 4

F.H. ŻELIWO Beata Kossoń

25-671 Kielce, ul. Przęsłowa 4

25-671 Kielce, ul. Przęsłowa 4

F.H. ŻELIWO Beata Kossoń

25-671 Kielce, ul. Przęsłowa 4

Małgorzata Budziaszek Elżbieta Balcer 35

SZKOLENIA – KONFERENCJE – ­SEMINARIA – SPOTKANIA

Z życia Instytutu Odlewnictwa W dniu 30 maja 2008 r. w siedzibie Instytutu Odlewnictwa odbyło się nadzwyczajne posiedzenie dyrekcji i Rad Naukowych Instytutu Transportu Samochodowego oraz Instytutu Odlewnictwa w celu podpisania umowy partnerskiej o współpracy pomiędzy instytutami. W prezydium spotkania zasiedli prof. Zbigniew Górny, prof. Jerzy Merkisz, dr Andrzej Wojciechowski, prof. Józef Szczepan Suchy oraz prof. Jerzy Józef Sobczak.

Wśród zaproszonych gości obecni byli: były podsekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury – prof. Ryszard Krystek, radca w Ministerstwie

go. Rosnące wymagania konstrukcyjne odlewów, ich wysoka jakość i brak wad odlewniczych także są bodźcem do rozwoju przemysłu odlewniczego.

Dwukrotny doktor honoris causa AGH i Politechniki Poznańskiej zaznaczył konieczność dążenia do zacieśnienia wieloletniej współpracy pomiędzy instytutami w zakresie działalności naukowo-badawczej i podejmowania innowacyjnych działań, jak również w obszarze organizacyjnym.

Gospodarki – p. dyr. Stanisław Soja, członek Rady Nauki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – prof. Wojciech Przetakiewicz oraz z-ca dyrektora Instytutu Metalurgii i Inżynierii Materiałowej im. Aleksandra Krukowskiego PAN w Krakowie – prof. Paweł Zięba.

Uroczyste posiedzenie otworzył prof.

Zbigniew Górny, który powitał przybyłych gości i uczestników spotkania. Prof. Zbigniew Górny podkreślił, że dotychczasowa wieloletnia współpraca naukowo-badawcza i innowacyjna pomiędzy Instytutem Odlewnictwa i Instytutem Transportu Samochodowego, która zaowocowała licznymi nagrodami krajowymi i międzynarodowymi, jest oparta na fakcie, że motoryzacja i jej rozwój znacząco wpływa na rozwój przemysłu odlewnicze-

Następnie zabrał głos przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Odlewnictwa, prof. Józef Szczepan Suchy, który zwrócił uwagę, że wzajemna i efektywna współpraca obu instytutów jest tylko możliwa dzięki łączącym je więzom personalnym opierających się na przyjaźni. Zaś podpisanie umowy partnerskiej umożliwi wykorzystanie znacznego potencjału Instytutu Odlewnictwa i wpłynie na rozwój branży odlewniczej i motoryzacyjnej, które bez pomocy ze strony ośrodków naukowo-badawczych nie są w stanie nadążyć za stawianymi wymaganiami w zakresie konstrukcji i nowoczesnych tworzyw.

Ze strony Instytutu Transportu Samochodowego zebranych powitał przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Transportu Samochodowego, prof.

Jerzy Merkisz, który w swoim krótkim wystąpieniu uwypuklił istniejące związki branży motoryzacyjnej z odlewnictwem na przykładzie produkcji silników 36

SZKOLENIA – KONFERENCJE – S ­ EMINARIA – SPOTKANIA

spalinowych. Prof. J. Merkisz, prezes Polskiego Towarzystwa Naukowego Silników Spalinowych, dokonał wręczenia pamiątkowych medali Towarzystwa prof. Zbigniewowi Górnemu i prof. Jerzemu J. Sobczakowi.

Kolejnym ważnym punktem spotkania była prezentacja Instytutu Transportu Samochodowego, której dokonał jego dyrektor – dr Andrzej Wojciechowski. Podczas prezentowania Instytutu dr A. Wojciechowski zwrócił uwagę na jego strukturę organizacyjną, a także na posiadaną akredytację i certyfikaty. Ważnym punktem działalności Instytutu Transportu Samochodowego są licznie realizowane projekty i granty, w tym uczestnictwo w koordynowanym przez Instytut Odlewnictwa projekcie badawczym zamawianym PBZ-KBN-114/T08/2004 pt.: „Nowoczesne tworzywa i procesy technologiczne w odlewnictwie”. Dyrektor A. Wojciechowski podziękował za dotychczasową współpracę, wymieniając wspólne osiągnięcia obu instytutów w zakresie współpracy naukowo-badawczej, licznych publikacji – w tym monografii ”Atlas of cast metalmatrix composites structures” (2007) – oraz wspólnie zdobytych nagród, m.in. Złoty medal z wyróżnieniem 56 Światowych Targów Wynalazczości, Badań Naukowych Nowych Technik Brussels EUREKA 2007 za „Ultralekkie aluminiowe tarcze hamulcowe ALFA zbrojone popiołami lotnymi o wysokich parametrach użytkowych”.

Jako ostatni wystąpił dyrektor Instytutu Odlewnictwa, prof. Jerzy J. Sobczak, omawiając działalność Instytutu, projekty będące w realizacji, a także zamierzenia stworzenia z Instytutu Odlewnictwa ośrodka badawczego na Europę środkowo-wschodnią. Prof. J. J. Sobczak zwrócił uwagę, że umocnieniu pozycji instytutów powinno służyć stworzenie konsorcjum lub grupy naukowo-badawczej. Instytut Odlewnictwa uczestniczy już w działalności Centrum Polskiego Odlewnictwa, a także współpracuje ze Stowarzyszeniem Technicznym Odlewników Polskich, Akademią Górniczo-Hutniczą, Akademią Sztuk Pięknych, Akademią Medyczną oraz Instytutem Transportu Samochodowego jako godnym reprezentantem przemysłu motoryzacyjnego. Podpisanie bilateralnej umowy pomiędzy

Instytutem Transportu Samochodowego a Instytutem Odlewnictwa wzmocni pozycję obu instytutów i przypieczętuje dotychczasową owocną współpracę. Współpracę, podczas której realizowano projekt celowy na tarcze hamulcowe kompozytowe oraz nowatorskie projekty badawcze z zakresu technologii materiałowej (materiały wysokoporowate i gazary), zawiązano konsorcjum dotyczące wahaczy samochodowych, jak również opublikowano polsko-angielskie monografie i artykuły w czasopismach z Listy Filadelfijskiej, a także zdobyto liczne nagrody i wyróżnienia, m.in. wspomniany już złoty medal Brussels EUREKA 2007, czy Medal Stowarzyszenia Wynalazców i Producentów Francuskich podczas 107 Międzynarodowego Salonu Wynalazczości „CONCOURS – Lepine” 2008. W zakończeniu wyraził w imieniu załogi Instytutu oraz własnym wyrazy uznania i wdzięczności osobiście dyr.

A. Wojciechowskiemu za dotychczas okazywane wsparcie, życzliwość i współpracę.

Kulminacyjnym punktem posiedzenia było podpisanie przez prof. Jerzego J. Sobczaka i dr Andrzeja Wojciechowskiego porozumienia o współpracy pomiędzy Instytutem Odlewnictwa a Instytutem Transportu Samochodowego.

Wspólne posiedzenie zwieńczył toast za pomyślność i dobrą współpracę obu Instytutów, jak również pamiątkowe zdjęcie. Przedstawiciele Instytutu Transportu Samochodowego zwiedzili Instytut Odlewnictwa, w tym Centrum Projektowania i Prototypowania, gdzie zademonstrowano nowo zakupione urządzenia do szybkiego prototypowania.

37

SZKOLENIA – KONFERENCJE – S ­ EMINARIA – SPOTKANIA

Uczestnicy Rady Naukowej wzięli również udział w wycieczce do Kopalni Soli w Wieliczce oraz w obiedzie w stylowej Karczmie "Halit".

Następnie udali się do Niepołomic, gdzie kontynuowano rozmowy o dalszym doskonaleniu innowacyjnych form współpracy.

Anna Samek-Bugno

38

SZKOLENIA – KONFERENCJE – S ­ EMINARIA – SPOTKANIA

Międzynarodowe Targi Innowacje - Technologie - Maszyny 2008 w Poznaniu Tegoroczne jubileuszowe (80 edycja) Międzynarodowe Targi Poznańskie ITM 2008, Innowacje -Technologie - Maszyny zostały uwieńczone sukcesem Instytutu Odlewnictwa w Krakowie.

Targi odbyły się w dniach od 9 do 12 czerwca br. pod honorowym patronatem Wicepremiera i Ministra Gospodarki oraz Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W targach uczestniczyło około 1400 firm z 34 krajów, na powierzchni 30 tys. m2, prezentując swoją ofertę w ramach branżowych parków tematycznych. Uroczystego otwarcia targów dokonał Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Gospodarki p. Waldemar Pawlak.

Instytut Odlewnictwa, w ramach Parku Odlewnictwo i Nauka dla Gospodarki, zaprezentował swoją ofertę m.in. na „Ultralekkie aluminiowe tarcze hamulcowe ALFA zbrojone popiołami lotnymi o wysokich parametrach użytkowych”, za które Instytut Odlewnictwa otrzymał Złoty Medal Targów Poznańskich.

Równocześnie nominowane do nagrody były inne produkty: • odlew ze stopu magnezu AZ91 obudowy wałka rozrządu silnika samochodu wyścigowego Maserati 4 CL, • odlew prototypowy - wirnik pompy hydraulicznej sztucznego serca.

Głównym organizatorem ekspozycji w ramach Parku Tematycznego ODLEWNICTWO było Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich, współpracując w ramach Centrum Polskiego Odlewnictwa z Odlewniczą Izbą Gospodarczą i Instytutem Odlewnictwa.

Instytut Odlewnictwa wraz z Instytutem Transportu Samochodowego w ramach tego parku tematycznego miał swoje indywidualne stoiska.

W ramach parku eksponowane były również materiały promocyjne wielu polskich odlewni oraz wyświetlane były filmy przedstawiające działalność Instytutu Odlewnictwa oraz uczestniczących w ekspozycji odlewni, które budziły duże zainteresowanie zwiedzających ITM, w tym bardzo wielu przedstawicieli polskich i zagranicznych przedsiębiorstw produkujących maszyny i urządzenia wykorzystujące odlewy.

Ponadto podczas Targów odbyło się kilkadziesiąt specjalistycznych konferencji, seminariów i międzynarodowych spotkań organizowanych przez Międzynarodowe Targi Poznańskie we współpracy z partnerami branżowymi, m.in. „VI Forum Inżynierskie pod hasłem: „NOT – promotorem innowacyjnych przedsiębiorców” oraz Odlewnicze Forum Dyskusyjne nt.:„Odlewy w maszynach i urządzeniach przyszłości”.

Podczas Gali Nagród, która odbyła się 10 czerwca br. Dyrektor Instytutu prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak odebrał Złoty Medal MTP. Znamienna również dla Parku Odlewnictwa była wizyta na naszym stoisku Ministra Gospodarki Waldemara Pawlaka, który wyraził aprobatę promocji i rozwoju polskiego odlewnictwa.

Agnieszka Fiutowska

39

SZKOLENIA – KONFERENCJE – S ­ EMINARIA – SPOTKANIA

Nagrody i wyróżnienia Kryształowa Kolba - nagroda dla "Najlepszego Laboranta Roku" wręczona w Juracie podczas XIV Sympozjum Klubu Pollab pt.: "Techniki informatyczne stosowane w laboratoriach" pani Janine Radzikowskiej

Złoty Medal z Wyróżnieniem Stowarzyszenia Polskich Wynalazców i Racjonalizatorów za wynalazek "Ultralekkie aluminiowe tarcze hamulcowe Alfa zbrojone popiołami lotnymi o wysokich parametrach użytkowych" - Jerzy Sobczak, Andrzej Wojciechowski, Robert Purgert, Paweł Darłak, Dariusz Rudnik

Złoty Medal Międzynarodowych Targów Poznańskich za „Aluminiowe tarcze hamulcowe zbrojone popiołem lotnym-ALFA”, Instytut Odlewnictwa - Kraków, Instytut Transportu Samochodowego - Warszawa

Srebrny medal 36 Międzynarodowej Wystawy Wynalazków, Nowej Techniki i Produktów w Genewie za "Uniwersalny zestaw aparaturowy do kompleksowych badań właściwości ciekłych metali i stopów w wysokiej temperaturze” - Natalia Sobczak

40

Z HISTORII ODLEWNICTWA

HISTORYCZNE ODLEWY ARTYSTYCZNE W DARŁOWIE (CZ.I) mgr inż. Leszek Walkiewicz – Rzecznik Burmistrza Miasta Darłowo mgr inż. Jacek Krokosz – st. specjalista badawczo-techniczny w Instytucie Odlewnictwa Przedstawiono informacje dotyczące dwóch wspaniałych przykładów konwisarstwa europejskiego z XVII w. tj. sarkofagów księżnych Elżbiety i Jadwigi, znajdujących się w Kościele Mariackim w Darłowie. Podano kilka informacji z życia księżnych i opisano te wspaniałe przykłady konwisarstwa XVII w. Stwierdzono, że obiekty te świadczą o wysokim poziomie artystycznym i znajomości rzemiosła przez ówczesnych wykonawców.

Darłowo - piękne miasto nad polskim Bałtykiem, którego początki sięgają XIII w. Pierwsze, wiarygodne informacje odnośnie istnienia miasta Darłowa pochodzą z 5 lutego 1271 roku, kiedy to książę Wisław II z Rugii nadał pobliskim cystersom w Bukowie dwie działki w mieście i dwa łany ziemi położone na terenie niwy miejskiej. W 1312 r. bracia Święcowie poszerzyli prawa miejskie Darłowa i przenieśli je na prawo lubeckie. W roku 1352 na swą siedzibę książęcą wybrał Darłowo książę Bogusław V, który wraz ze swą małżonką Elżbietą, córką króla Kazimierza Wielkiego ufundował istniejący do dziś zamek.

W 1361 r. Darłowo przystąpiło do Związku Hanzy* stając się prężnie rozwijającym się ośrodkiem gospodarczym i handlowym.

Mało znanym jest fakt, że właśnie tu w Darłowie znajduje się kilka wspaniałych zabytków konwisarstwa i ludwisarstwa.

Rys. 1. Sarkofagi króla Eryka i księżnych pomorskich Elżbiety i Jadwigi w kaplicy grobowej pod wieżą w Kościele Mariackim w Darłowie

Sarkofag Księżnej Elżbiety, ostatniej Pani na darłowskim zamku znajduje się bliżej ozdobnej kraty, co przedstawia rysunek 2.

Kościół Mariacki W kaplicy grobowej pod wieżą w Kościele Mariackim w Darłowie od 1975 roku znajdują się trzy sarkofagi. W środku, kamienny Eryka I księcia pomorskiego z dynastii Gryfitów oraz króla Danii, Szwecji i Norwegii, a także dwa cynowe sarkofagi, obiekty konwisarstwa XVII wiecznego księżnych pomorskich: Elżbiety i Jadwigi (rys. 1). Wcześniej były umieszczone w krypcie króla Eryka pod prezbiterium. *Hanza, Liga Hanzeatycka, Związek Hanzeatycki - związek nadmorskich miast handlowych Europy Północnej z czasów średniowiecza i początku ery nowożytnej. Miasta należące do związku popierały się na polu ekonomicznym, utrudniając handel kupcom z obcych miast.

Rys. 2. Sarkofag Księżnej Elżbiety, ostatniej Pani na darłowskim zamku

Ze względu na ciekawą i mało znaną historię tego regionu warto podać więcej informacji odnośnie tych wydarzeń.

Księżna Elżbieta urodziła się 24 września 1580 roku w Sønderburgu (miasto na duńskiej wyspie Als) w domu książąt Schleswig-Holstein. Była kolejną córką Jana Młodszego księcia Schleswig-Holstein 41

Z HISTORII ODLEWNICTWA

na Sønderburgu i Elżbiety brunszwickiej córki Ernesta brunszwickiego na Grubenhagen. Jej rodzice pobrali się w 1564 roku.

Przez pewien czas małą Elżbietą opiekowała się macocha Agnieszka Jadwiga, córka Joachima Ernesta księcia Anhalt. Umowę przedślubną podpisano w Sønderburgu 27 października 1614 roku.

W 1615 roku księżna Elżbieta przyjechała do Szczecina a następnie przywiózł ją do Darłowa sam książę Filip II. Tu 19 lutego 1615 roku odbył się ślub z księciem pomorskim Bogusławem XIV i skromne uroczystości weselne. Poza posagiem (12 tysięcy talarów) ojciec wpłacił dodatkowo 11 tysięcy talarów na wydatki weselne.

Bogusław XIV, syn Bogusława XIII i Klary, urodzony w Bardo 31 marca 1580 r. - na skutek układu sukcesyjnego zawartego w 1606 roku, wraz z bratem Jerzym, przejął Okręg Darłowo oraz zamek.

Gdy książę Jerzy, otrzymał domenę bukowską, w 1615 roku Bogusław został samodzielnym władcą okręgu i zamku w Darłowie. Od roku 1625 po śmierci Filipa Juliusza księciem wołogoskim i całego Pomorza został Bogusław XIV. Po ślubie książę Jerzy II przeniósł się z zamku darłowskiego do Bukowa.

Książę Bogusław XIV zmarł w Szczecinie 10 marca 1637 roku jako ostatni męski przedstawiciel dynastii Gryfitów. Zamek i Okręg Darłowo w dożywocie otrzymała księżna Elżbieta. Od tego czasu Elżbieta stała się władczynią zamku darłowskiego, jak się później okazało ostatnią.

Dla Darłowa poniosła wielkie zasługi. Kontynuowała wzmacnianie murów miejskich i przeprowadzała remonty pomieszczeń zamkowych.

Do Darłowa sprowadziła wiele dzieł sztuki. Były to m.in. słynny „Srebrny Ołtarz”, którego wykonanie w 1606 r. zlecił Filip II Janowi Körverowi i następnie Lenckerom, (ołtarz zwano później darłowskim); obrazy Cranacha i Dürera. W 1637 r. na zamówienie księżnej Elżbiety szczeciński stolarz Ezajasz Hepp wykonał obudowę nastawy z hebanu do 27 srebrnych plakiet ołtarza.

Elżbieta ufundowała również do zamkowego kościoła (w 1639 r.) ambonę i chrzcielnicę jak podają kroniki umarła na darłowskim zamku 21 grudnia

1653 roku pomiędzy północą, a siódmą rano. Miała 73 lata.

Początkowo pochowano ją w kaplicy zamkowej.

Dawne kroniki piszą, że sarkofag księżnej Elżbiety wraz ze zwłokami przewieziono z zamku i ustawiono w krypcie króla Eryka kościoła NMP w dniu 21 września 1654 roku [1].

Sarkofag księżnej Jadwigi Drugim sarkofagiem cynowym znajdującym się w kaplicy grobowej pod wieżą jest sarkofag księżnej Jadwigi, żony księcia pomorskiego Ulryka, co przedstawia rysunek 3.

Rys. 3. Sarkofag księżnej Jadwigi w kaplicy grobowej pod wieżą w Kościele Mariackim w Darłowie

Księżna Jadwiga urodziła się 19 lutego 1595 roku w Wolfenbüttel i była córką Elżbiety, księżniczki duńskiej, która w roku 1590 wyszła za mąż za Henryka Juliusza, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel. W wieku 24 lat (7 lutego 1619 r.) poślubiła w swej rodzinnej miejscowości pomorskiego księcia Ulryka. Po ślubie wraz z mężem osiadła w Szczecinku. Książę Ulryk był synem Bogusława XIII i Klary, urodzonym w Bardo 12 sierpnia 1589 roku.

Imię otrzymał po szwagrze ojca, Ulryku III meklemburskim. Od 26 czerwca był biskupem kamieńskim i panem na Szczecinku. W roku 1621 otrzymał od swego brata Bogusława XIV okręg Darłowa i Bukowa.

Od 31 października 1622 roku księżna Jadwiga jest wdową i panią Szczecinka, a od 1646 r. również Suchania. Życie Jadwigi, księżnej pomorskiej z linii 42

Z HISTORII ODLEWNICTWA

bruszwickiej, znane jest tylko pobieżnie. Wiadomo jednak, że w roku 1640 ufundowała w Szczecinku gimnazjum, które było jednym z pierwszych na Pomorzu oraz szpital miejski. Jadwiga opiekowała się również biskupstwem kamieńskim i przyczyniła się do rozkwitu kulturalnego Szczecinka.

W czasie wojny trzydziestoletniej mieszkała w szczecineckim zamku. Tu przeżyła okupację wojsk cesarskich i szwedzkich, które ściągały kontrybucje i grabiły mieszkańców.

Tu przeżyła w 1630 r. zarazę, w której zginęło 500 osób i w 1636 kiedy to umarło 300 mieszkańców.

Wraz z mieszkańcami poznała biedę i głód, i stąd słała petycje do Szczecina o pomoc.

Zmarła bezpotomnie w Szczecinku 26 czerwca 1650 r. i tam została pochowana. Przez ponad trzy lata jej zwłoki leżały w zamku w tzw. czarnej sali.

Następnie przewieziono je do Darłowa w wrześniu 1654 roku i tam pochowano w krypcie króla Eryka w Kościele Mariackim, razem z sarkofagiem księżnej Elżbiety.

Dawny kronikarz zanotował, że cynowy sarkofag księżnej Jadwigi wraz ze zwłokami przewieziono z Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie w dniu 21 września 1654 roku do kościoła NMP [2].

Obydwa sarkofagi to wspaniałe obiekty konwisarstwa europejskiego i warto podać ich charakterystykę.

Cynowy sarkofag księżnej Elżbiety, wsparty jest na ośmiu lwich łapach symetrycznie rozstawionych na rogach i bokach skrzyni. Dolną i górną krawędź skrzyni okalają listwy z ornamentem roślinnym. Ściany dłuższe, na trzy symetryczne pola, dzielą kobiece hermy. Anielskie hermy narożne, wypełniają narożniki wspierając się na lwich łapach. W każdym z sześciu pól dłuższych boków skrzyni znajdują się ozdobne antaby otoczone grawerowanym ornamentem roślinnym. W szerokiej listwie, w górnej i dolnej krawędzi skrzyni umieszczone są dwie, leżące symetrycznie postacie dziecięce, pomiędzy nimi zaś klepsydra i czaszka. Ściany krótsze skrzyni, zamknięte od góry i od dołu pasem ornamentu roślinnego, po bokach zaś anielskimi hermami, obiega pas ornamentu akantowego.

Głównym elementem krótszych boków są otoczone

wieńcami liści laurowych tarcze herbowe.

Rys. 4. Tarcze herbowe zwieńczone hełmami rycerskimi z klejnotami.

Na medalionie „w nogach” znajdują się dwie tarcze zwieńczone hełmami rycerskimi z klejnotami.

Tarcza prawa obejmują stojące po bokach dwie heraldyczne postacie „dzikich mężów” z maczugami.

Układ pól herbu jest typowy dla tarczy herbowej książąt zachodniopomorskich i przedstawia: gryfy I – szczecińskiego, II – pomorskiego, III – kaszubskiego, IV – wendyjskiego, V – lwa rugijskiego, VI - rybogryfa uznamskiego, VII - gryfa bardzkiego, VIII – krzyż i rozety hrabstwa Chockow, IX - gryfa wołogoskiego z szachownicą, X – pole krwawe, umieszczenie, którego w herbie wyróżniało książąt świętego cesarstwa rzymskiego. Herb ten należał do męża Elżbiety, ostatniego księcia Pomorza Zachodniego, Bogusława XIV. Obok umieszczona jest pięciopolowa tarcza herbowa, na którą nałożony jest herb czteropolowy.

Tarcza zwieńczona jest trzema hełmami rycerskimi z klejnotami w koronach książęcych. Herb ten był własnością księżnej Elżbiety duńskiej z linii Holstein–Sondenburg. Na krótszym boku „w głowach” w dwóch medalionach otoczonych wieńcami laurowymi, znajdują się dwie kolejne tarcze herbowe niemal identyczne. Sześciopolowa tarcza prawa jest zapewne herbem jej matki, a lewa jej ojca Jana.

W dekoracji wieka zastosowano podobne podziały pasami ornamentów z główkami aniołów. Każdy bok wydzielonego pola otacza wąski pas ornamentu palmetowego, analogiczny do ornamentu 43

Z HISTORII ODLEWNICTWA

skrzyni. We wszystkich ośmiu polach boków wieka umieszczono cytaty z Pisma Świętego po niemiecku. Na poziomej płycie skrzyni umieszczono: nad krzyżem cytat z Psalmu 12, otoczony w wieńcu z liści palmowych. Pod krzyżem umieszczono potraktowany lapidarnie życiorys Elżbiety. Całe pole wieka otacza ornament palmowy z umieszczonymi w rogach główkami aniołów. Uzupełniającym detalem na szerokiej listwie skrzyni są dwie putty.

Pomiędzy tymi postaciami znajdują dwa symbole klepsydra i czaszka. Pierwszy z nich przypomina o upływie czasu, drugi o ulotności życia.

Sarkofag wykonany jest z blachy cynowej o gładkiej i starannie przygotowanej powierzchni. Detale dekoracyjne wykonane są z elementów cynowych, osobno odlewanych, następnie przylutowanych do podłoża. Każdy detal dekoracji jest czytelny i dokładnie wykonany. Wymiary sarkofagu: długość – 185 cm, szerokość – 67 cm, wysokość – 67 cm.

Cynowy sarkofag księżnej Jadwigi wsparty jest na dziesięciu posążkach lwów, trzymających w pyskach okrągłe uchwyty. Zostały one umieszczone w narożnikach skrzyni i symetrycznie po trzy po obu bokach skrzyni. Ściany boczne, na równe cztery pola, dzielą wypukle pilastry zdobione winnymi gronami i zakończone kobiecymi piersiami. W każdym z ośmiu pól ścian bocznych, w ich dolnej połowie, znajduje się herb otoczony po obu stronach hermami kobiecymi. Nad tarczami herbowymi umieszczone są lwie maski z uchwytami.

Pozostałe przestrzenie wypełnia bogata dekoracja roślinno–owocowa. Tył i front skrzyni ozdobiony jest medalionami z dwoma herbami. Na ścianach bocznych umieszczono 12 tarcz herbowych (jednej z nich brakuje), z czego jeden herb powtarza się trzykrotnie i jeden dwukrotnie. Na ścianie krótszej „w nogach” znajduje się omawiany wcześniej herb książąt pomorskich oraz herb książąt Braunschweig von Lüneburg.

Tarcza ta w identycznym układzie pól powtarza się na ścianie krótszej „w głowach”. Na dłuższym lewym boku umieszczono kolejno herby elektora brandenburskiego i książąt Wirtenberg. Następnego w kolejności książęcego herbu nie znaleziono w literaturze. Tarczę umieszczoną w ozdobnym me-

dalionie „w głowach” tej ściany usunięto zapewne podczas konserwacji.

Sądząc z usytuowania zapewne był to herb matki Jadwigi - Elżbiety duńskiej. Nieopodal znajduje się czteropolowy herb książąt Sachsen von Askania.

Wieko jest skromne. Jako elementami podziału posłużono się kobiecymi hermami w koronach.

Cały sarkofag otacza ażurowa listwa osłaniająca miejsce styku skrzyni i wieka. Umieszczono na niej medaliony z wypisanymi w języku niemieckim fragmentami życiorysu księżnej Jadwigi. Owalne medaliony rozmieszczono wokół sarkofagu. Litery wygrawerowano bezpośrednio na powierzchni medalionów.

Rys. 5. Sarkofag księżnej Jadwigi w kaplicy grobowej pod wieżą w Kościele Mariackim w Darłowie (szczegóły)

Renowacje sarkofagu przeprowadził w 1888 r.

F.O. Kersten z Berlina. Sarkofag księżnej Jadwigi ma wymiary: długość –200 cm, szerokość – 84 cm i wysokość – 84 cm.

Obydwa sarkofagi wykonano z blachy cynowej metodą trybowania (repusowanie) i obydwa mają osobno odlewane elementy dekoracyjne, po czym przylutowane do podłoża.

W porównaniu do sarkofagu księżnej Elżbiety detale dekoracyjne na sarkofagu Jadwigi wykonano niestarannie i niedokładnie je zamocowano. Szczególnie dekoracje skrzyni są toporne. Najprawdopodobniej Kersten podczas renowacji nie zdejmował wzorów w celu wykonania formy z zachowanych elementów, lecz wykonał je zupełnie z nowych modeli.

44

Z HISTORII ODLEWNICTWA

Autor [3] przypuszcza, że sarkofag księżnej Elżbiety został wykonany w Szczecinie, gdyż posiada podobną kompozycję oraz wiele wspólnych elementów jak z innymi sarkofagami szczecińskimi.

W innym warsztacie, ale zapewne także w Szczecinie wykonano sarkofag księżnej Jadwigi, co potwierdza analiza formy, kształtu i dekoracji.

Nie badano składu stopu, ani nie znaleziono sygnatur wykonawcy [4,5].

Sarkofagi księżnych, Elżbiety i Jadwigi, znajdujące się w Kościele Mariackim w Darłowie, należą do wspaniałych dzieł ówczesnego konwisarstwa i są przykładem możliwości ówczesnych rzemieślników.

Literatura 1. Walkiewicz L., Echo Darłowa, nr 10/2002 2. Walkiewicz L., Echo Darłowa, nr 11/2002 3. Szymański T., Sarkofagi ostatnich Gryfitów „Ochrona zabytków” 4. Cynowe sarkofagi z Kościoła NMP w Darłowie, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, nr 1/16, Koszalin 1986, s. 69-91 5. Horoszko D., Opis zabytku z kart, ewidencyjnych zabytków ruchomych przechowywanych w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie

45