#1 2022
ён асацыюецца з родным домам. Над перакуленым будынкам падвешаныя артэфакты, у асноўным — іконы і фатаграфіі. Яны належаць розным этнічным групам, што спазналі прымусовыя высяленні: украінцам і лемкам,
Nagrody i festiwale
4
Czytelnia
8
14
Польскі
джазавы топ 2021
2019 года падводзілі таксама чытачы, дык лепшых за 2020 год вызначалі ўжо джазавыя крытыкі ды журналісты. Трэба думаць, што падсумаванні чытачоў у параўнанні з крытыкамі
аглядальнікаў. Гэты джаз-топ вызначыў і двух безапеляцыйных герояў.
Першы з іх — памерлы летам 2021 года кампазітар, піяніст і саксафаніст Войцех Кароляк (у 2019-м лаўрэатам быў
прызнаны Кшыштаф Камэда, пазалетась — Томаш Станька). Другі — Марцін Васілеўскі, таксама піяніст. Яго трыа выступае без аніякіх змен у складзе цягам ужо многіх гадоў, у які ўжо раз перамагло ў намінацыі «Акустычная група года». «Альбомам года» была прызнана і чарговая плытка калектыву «En Attendant» — ужо сёмы яго альбом, тыражаваны адной з найбольш прэстыжных фірм свету
ЕСМ. А калі дадаць сюды яшчэ чатыры альбомы, запісаныя разам з трубачом Томашам Станькам, дык
Музыкант года
Дамінік Ваня (206), Лешэк Можджэр (180), Марцін Васілеўскі (124), Томаш Хыла (85), Пётр Шміт (63), Адам Балдых (60), Пётр Шольц (43).
У гэтай намінацыі — своеасаблівае змаганне як ужо аўтарытэтных выканаўцаў, так і актыўнай моладзі. Але калі Ваню, Можджэра і, здаецца, Васілеўскага
Электрычная група EABS (235), Laboratorium (180), Błoto (99), Piotr Schmidt Electric Group (95), Walk Away (90), Immortal Onion (76), Joanna Duda Trio (68).
«En Attendant» (ECM, 135),
«da Vinci» (Alpaka Records, 101),
«Saxeful vol.II» (SJ Records, 96),
«Poetry» (ACT, 88),
Holland Baroque «Just Ignore It» (Outside Music, 85), ZK Collaboration «Slow Food» (Polish Jazz Vol.86, Warner Music Polska/Polskie Nagrania, 75).
яны дасяжныя на абшарах Інтэрнэту. Асабліва раю звярнуць увагу на «En Attendant».
Новая надзея — музыканты Марта Вайдзік (138), Якуб Мізерацкі (120), Марцін Патэр (98), Якуб Хайдун (73), Кася Петшка (70), Пётр Шольц (59), Кшыштаф Лянчоўскі (53). А вось гэта своеасаблівая наводка на будучыню. Імёны мне асабіста суцэльна не знаёмыя. Аднак, калі згадаць, наколькі багатая ды шчодрая польская джазавая школа, можна не сумнявацца, што ўсіх гэтых выканаўцаў неабходна запомніць і надалей сачыць за тым, што яны робяць. Тое ж самае, дарэчы, можна сказаць
Марціна
(102), квінтэт O.N.E. (99), Jazz Forum Talents (85), квартэт Марты Вайдзік (64), Пётр Шольц (58), Błoto (51), трыа Касі Петшкі (49).
Кампазітар Лешэк Можджэр (159), Марцін Васілеўскі (132), Кшыштаф Хэрдзін (129), Нікола Каладзейчык (98), Дамінік Ваня (95), Уладзімеж Нагорны (84), Лешэк Кулакоўскі (82).
— ці не яскравы доказ яе таленту?
Вакаліст Войцех Мырчак (242), Януш Шром (235), Куба Бадах (155), Марэк Балата (140), Станіслаў Сойка (134), Ёргас Сколіас (89), Анджэй Данброўскі (75). У параўнанні з недалёкім яшчэ мінулым гэты спіс лепшых істотна змяніўся. З ліку ветэранаў у ім засталіся хіба што Балата, Сойка ды Сколіас. Рэшта — гэта збольшага маладыя выканаўцы, пакуль нам практычна не вядомыя.
Труба
Пётр Дамасевіч (250), Пётр Вайтасік (201), Пётр Шміт (128), Эміл Мішк (99), Ежы Малэк (62), Томаш Данброўскі (51), Роберт Маеўскі (46). З ліку гэтых трубачоў адзначу Роберта Маеўскага. У 2013
годзе беларуская група Apple Tea запісала ў Польшчы чарговы альбом пад назвай «Ten-ten». У трох п’есах з гэтага
музыкаў як «Apple Tea», так і біг-бэнда пад кіраўніцтвам
Аляксандра Ліпніцкага.
Альт-саксафон
Мацей Абара (253), Хенрык Мішкевіч (240), Куба Венцэк (190), Збігнеў Намыслоўскі (177), Мацей Кандзела (99), Марта Вайдзік (83), Давід Глуўчэўскі (52). Альт-саксафон, гэтак жа як і тэнар, у джазе вельмі папулярны і распаўсюджаны інструмент, адна з найбольш моцных пазіцый на польскай джазавай сцэне. Абара, Намыслоўскі — імёны даўно і добра вядомыя, агульна прызнаныя ў свеце аўтарытэты. І тут немагчына не адзначыць з’яўлен-
не ў вядучай сямёрцы жанчыны Марты Вайдзік, што азначае ўзмацненне канкурэнцыі ў гэтай галіне не толькі з пункту ўзроставага, але яшчэ і гендэрнага.
Фартэпіяна
Дамінік Ваня (205), Лешэк Можджэр (167), Марцін Васілеўскі (134), Павел Тамашэўскі (90), Марцін Масецкі (89), Пётр Ажахоўскі «Піянахуліган» (83), Анджэй Ягадзіньскі (79).
Пералік імёнаў збольшага
знакамітай сямёркі.
Бас-гітара Кінга Глык (216), Роберт Кубішын (200), Кшыштаф Шчэраньскі (198), Міхал Бараньскі (115), Міхал Капчук (97), Анджэй Свенс (85), Марцін Паспяшальскі (80).
Кантрабас ды бас-гітара — даволі распаўсюджаная пара інструментаў у арсенале «басістых». Але тут — ледзь не сенсацыя! Першая пазіцыя ў яшчэ маладой Кінгі Глык, якая пакінула за спінай многіх знакамітых бас-гітарыстаў. І яе сапраўды варта паслухаць!
Ударныя Цэзары Конрад (203), Міхал Мішкевіч (198), Давід
(97),
(85), Лукаш Жыта (80), Кшыштаф Градзюк (69). Калі не памыляюся, па меншай меры пяцёх з гэтых музыкаў мы мелі прыемнасць чуць у Мінску. А ўсяго ў гэтай намінацыі чытачы Jazz Forum назвалі імёны ажно 24 музыкантаў!
Лепшыя фестывалі Jazz Jantar (Гданьск, 154), Lotos Jazz Festyval/ Bielska Zadymka Jazzowa (Бельска-Бяла, 150), Jazz nad Odrą (Уроцлаў, 127), Jazz Jamboree (Варшава, 124), Warsaw Summer Jazz Days (102), Jazz Juniors (Кракаў, 98), Summer Jazz Festival Krakow (77).
Заўважу: штогод у краіне адбываецца каля сотні (!) рознага
што
практыкавацца
гэты спіс дазваляе прыкідваць нашым аматарам джазу
Клуб года «Jazzmine» (Варшава, 235), «Harris Piano Jazz» (Кракаў, 120), «Żak» (Гданьск, 112), «Blue Note» (Познань, 95), «Pardon To Tu» (Варшава, 80), «Bombay Music» (Тарнаў, 76), «U Muniaka» (Кракаў, 50).
ці не паўсюль дастаткова нестабільная. Адны з розных
Я пачынаю са сціплай дэманстрацыі, некалькіх прыкладаў, пра што ўвогуле вядзецца гаворка (прадметна і тэматычна). Сённяшні спіс утрымлівае чатыры назвы
толькі вартай увагі, да чаго
б ці паўнавартаснага рэвю (з чым няблага спраўляюцца спецыялізаваныя выданні і
што ў значнай ступені перастае быць надта цікавым, калі робіцца праз тры
ці нежартоўнага паглыблення ў кантэкст іх стварэння і існавання, жанравага параўнання, філасофіі дызайну. Гэта датычыцца буйнамаштабных гульняў, вакол якіх будуюцца прамысловыя галіны, такія гульні, як, напрыклад, «Cyberpunk 2077». Пры ўсёй сваёй зорнасці, гульні гэтага кшталту... у пэўным сэнсе нецікавыя: як і з кіно, велічыня праекта не пакідае месца для эксперыментаў, рашэнні на ўсіх узроўнях павінны быць выпрабаванымі, што азначае
карыстанне вынаходніцтвамі, жыццё з думкамі ўчарашняга дня. Потым, калі трэба размеркаваць увагу паміж фінансавымі рэкардсменамі, «тым, чаму не патрабуецца візітная картка», і паспяховымі знаходкамі самотных гаражных даследчыкаў,
пра
якія не пішуць, — тое, што не прынесла ніякага выніку, загінула на паўдарозе, не працярэбіла свайго шляху
• Metamorphosis.
апошняя тэма інтуітыўна ўспрымаецца як непасільная.
World of Horror
Ролевая гульня пра расследаванне, сутыкненне і
са страшнымі пачварамі, натхнёная творамі Дзюндзі Іта і
Говарда Лаўкрафта.
Аднаго погляду на выпадковы скрыншот дастаткова, каб атрымаць уяўленне, наколькі прадуманы візуальны дызайн гульні, як скрупулёзна Павел Казьміньскі (Paweł Koźmiński aka Panstasz) працаваў, вызначаючы структурныя элементы, адказныя за непаўторнае ўражанне, жах
мангі Дзюндзі Іта (аўтар розных нявінных рэчаў: мангі пра спіралькі «Uzumakiµ», альбо пра рыбак «Gyo»...),
і ўзяць перапынак на пяць хвілін пасля чарговай смерці, не дастаткова, каб кінуць джойсцік і ўсклікнуць: «Пайшлі ўсе к чорту, я гуляю ў жах уяўны, каб адпачыць ад сутнасці жаху рэальнага». У спалучэнні
Metamorphosis
санажу,
адразу атрымлівае гіпотэзу вырашэння. Нават калі гіпотэза выявіцца няслушнай, цьмяная пагроза ўжо канкрэтызаваная ў «квэст» — такім чынам, прычына трывогі знішчаецца ў зародку, у гульнях персанажы рашаюць праблемы абсалютна аналагічна героям, якія змагаюцца з цмокамі. Ясна, што трэба рабіць! Калі ясна — няма чаго трывожыцца.
Werewolf: The Apocalypse — Heart of the Forest (зроблена Different Tales)
Мая Бародзіч, маладая амерыканка польскага паходжання, едзе ў Белавежскую пушчу, дзе сутыкаецца з... Кожны беларус з другога класа ведае, што ў Белавежскай пушчы зубры, злосныя леснікі і ваўкалакі. Гульня мае
ўсе перавагі заганы жанру візуальнай навэлы:
спалучэнні з абавязковым: «Рашэнні, якія прымае гулец, будуць уплываць на развіццё сюжэта». Падзеі адбываюцца ў даўнім і падрабязна распрацаваным сэцінгу World of Darkness, адкуль твор
Timberborn (распрацавана Mechanistry)
рашэння
зрабіць гульню пра баброў, што становяцца спадкаемцамі Зямлі пасля вымірання чалавецтва. Як прыемна
радкоў. Гульня з
нядаўніх, раннім доступам выйшла мінулай восенню. Гэта «драўляны панк»: бабры
будуюць з дрэва і ўладараць над воднаю плынню: грэблі і рэзервуары, насосы і помпы, каналы, акведукі — усё гэта складае інфраструктуру, вакол якой будуецца жытло, вырошчваюцца палі, агароды і лясы, засноўваюцца гразевыя спа і шматлікія іншыя элементы высокай культуры. А яна існуе ва ўмовах нестабільнага клімату, рэгулярных засух. Базавыя задачы, што ставяцца перад гульцом, тыповыя для сімулятараў паселішчаў: патрэбы жыхароў забяспечваюцца наладжваннем рэсурсавай эканомікі, для добрай работы мануфактурныя
Metamorphosis.
Ілюстрацыі
Timberborn.
Ілюстрацыі
Werewolf: The Apocalypse — Heart of the Forest
World of Horror
Выстава
сучаснае
што рэзануе з фемінісцкімі практыкамі, а таксама звязаныя з трансфармацыяй экалагічнага і эканамічнага мыслення. Яна аўтарка эсэ і артыкулаў пра палітыку сучаснага мастацтва, а нядаўна апублікавала кнігу «All Men Become Sisters», выдадзеную ў Sternberg Press, прысвечаную эстэтычным стратэгіям фемінізму з 1970-х у дачыненні да працы, сацыяльнага ўзнаўлення і экалогіі. Выбраныя выставы: For Beyond that Horizon Lies Another Horizon, Edith-Russ-Haus für Medienkunst, Oldenburg, 2017; Exercises in Autonomy: Tamás Kaszás featuring Anikó Loránt (ex-artists’ collective), Muzeum Sztuki in Łódź, 2016; All Men Become Sisters, Muzeum Sztuki, 2015/16; Hüseyin Bahri Alptekin. Facts, Incidents, Accidents, Circumstances, Situations (сакуратарка Магдалена Зюлкоўска, Muzeum Sztuki, 2013) Workers Leaving the Workplace, Muzeum Sztuki, 2011; Another City, Another Life (сакуратар Бэнджамін Коўп), Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Варшава, 2008.
асаблівым пасярэднікам тых грамадска-палітычных перасячэнняў, якія можна знайсці ў сучасным мастацтве. Які быў маштаб публічнасці, скажам так, мастацкага прадукту такога пасярэдніцтва? Ці быў ён шырокі? Як адрэагавала само грамадства на гэтую новую мадэль рэпрэзентацыі мастака і куратара, я маю на ўвазе «крытычнае мастацтва»? — З пункту гледжання сённяшняга дня, з нейкай дыстанцыі часу, ахоп быў вельмі абмежаваны. Гэта было адкінута грамадствам, большасцю грамадства і СМІ. Памятаю, што асвятленне выстаў у «Захэнце» ў той перыяд было вельмі негатыўным, вельмі агрэсіўным і зыходзіла не толькі з правага крыла прэсы, але і ад так званай ліберальнай прэсы, якая таксама нападала на гэтых мастакоў. І я думаю, урэшце, што сучаснае мастацтва
навала ў даволі абмежаваным коле людзей. Куратарскія мадэлі. Практыка
тэорыю Вы працавалі ў найстарэйшым Музеі сучаснага мастацтва ў Лодзі з 2009 па 2021-ы, больш за
непразрыстае прайграванне дамінантных (дзяржаўных/ грамадскіх/інтэлектуальных/рыначных) ідэалогій. Спад-
чына — гэта гісторыя, заснаваная на выбраных прадметах
і дыскурсах, створаных людзьмі, закладзеная ў канкрэт-
ныя інтэлектуальныя, ідэалагічныя перадумовы. У нашай
працы ў музеі мы свядома захоўвалі як спадчыну авангар-
ду і мадэрнісцкага мастацтва, так і сучасную мастацкую
(Atlas of Modernity, 2021).
чаных дзяржавай, грамадствам, інстытуцыйнай інфраструктурай рамках, зыходзячы з перадумоў, якія склаліся ў польскім мастацтве? Як размячаюцца межы жэсту куратара? Ці ёсць яны? У чым заключаюцца? Ці адчулі вы гэтыя межы ў Музеі мастацтва ў Лодзі?
Pangea United.
Ёсць
гарызонтам, як у выпадку бачання крытычнага
Пятра Пятроўскага (Piotr Piotrowski). Мы не разглядалі
нашу місію як рэакцыю на ўсе грамадска-палітычныя гарачыя кропкі. Замест гэтага наша агульная мэта — спрыяць гледачам у развіцці ўласнага мыслення. Наша праграма была запрашэннем думаць разам з мастакамі, праяўляць суперажыванне, уяўленне, цікаўнасць і адкрытасць да іншасці, таму яна больш блізкая да эмансіпацыйнай адукацыі. У Польшчы праграму крытычнай установы паспяхова рэалізавала галерэя «Лабірынт» у Любліне пад кіраўніцтвам Вальдэмара Татарчука, які, на жаль, быў заменены мясцовымі
Яанна Сакалоўска.
Фота
Coolturistes і
Another City, Another Life.
Twożywo. Another City, Another Life.
Eyes Looking for a Head to Inhabity.
Музея
тва ў Лодзі я б назвала паўперыферыйным. І гэта
тыва, з якой развівалася наша калекцыя, палітыка набыцця і выставачная праграма. Я б сказала, што ўсходнееўрапейскія мастакі больш прадстаўленыя ў нашай калекцыі, чым у іншых сусветных музеях. Тым не менш паўперыферыйная перспектыва не абмяжоўваецца
(«Urban Ecologies», Pangea
Excersises in Autonomy...).
Another City, Another
адчувальны інструмент для адлюстравання феномена маргіналізаваных посткамуністычных прастораў. Адбывалася крэатыўная праца
з гэтымі месцамі, якія маглі б быць больш інклюзіўнымі, заснаванымі на салідарнасці. Але мастацкія інтэрвенцыі
не абмяжоўваліся рэпрэзентацыяй, яны таксама ацэньвалі развіццё розных гарадскіх прастораў, якія б грунтаваліся на штодзённых практыках карыстальнікаў, салідарнасці і
агульных дабротах. Вы працавалі са складанымі палітычнымі і сацыяльнымі праблемамі, да іх звярталіся сучасныя мастакі, якія тонка адчувалі працэсы, тое, што адбывалася ў грамадстве, але што яшчэ нельга артыкуляваць, можна толькі адчуць, яно «па-за часам». Але гэта таксама тое, што можа азначыць/сфармуляваць сучаснасць. Не маглі б вы расказаць больш падрабязна пра некаторыя выставы, якія праблематызуюць сучаснасць, час, гісторыю? Напрыклад, «Eyes Looking for a Head to Inhabit» (2011), «Нясвоечасовыя гісторыі» (2012), «Pangea United» (2019) — адзін з вашых апошніх праектаў. — Згаданыя праекты былі звязаны з верай у тое, што мастацкія ўстановы могуць ствараць уласныя гісторыі, даваць сацыяльны дыягназ і вызначаць наратывы пра будучыню. «Eyes Looking for a Head to Inhabit» быў
выстава была прысвечаная сіле ўяўлення ў мастацтве. Мяне цікавілі не ўтапічныя авангардныя праграмы, а мастацкая прадукцыя, якая засяроджваецца на спалучэн
недаацэненай ініцыятывы былі ідэі міжнароднага авангарду, распрацаваныя Уладзіславам
за грамадскае прызнанне новага
мастацтва.
Назва «Eyes Looking for a Head to Inhabit» была метафарай, што адносілася да захопу фізічнай і псіхічнай прасторы авангардам. Адзначаючы васьмідзесяцігоддзе з дня ўрачыстага адкрыцця калекцыі, мы паспрабавалі ўступіць у дыялог з авангарднымі
салідарнасці, супрацоўніцтва
Не маглі б вы абазначыць некаторыя важныя дыскусіі? Як яны маніфестуюцца? Ці з’явіліся новыя формы, пляцоўкі для абмеркавання сучаснага мастацтва? Наколькі шырокая іх публічнасць? — Упэўнена, што ёсць салідарнасць, але ў той сітуацыі, якая склалася ў апошні час, гэта не прынесла імгненнага выніку. Я бачу шмат узаемадзеяння і экалагічнага кансэнсусу. Што я сапраўды падтрымліваю, дык гэта перапляценне фемінізму, экалогіі, сумеснай працы, антыфашысцкіх, антырасісцкіх пазіцый у сучасным мастацтве. Ёсць яшчэ адзін важны актар, які сёння
Не «Ведзьмаром»
адзіным
Здаецца,
«Кароль»
Фільм пастаўлены Янам Паўлам Матушыньскім па матывах
аднайменнага рамана Шчэпана Твардаха. Дзеянне гэтай атмасфернай кнігі і серыяла адбываецца ў Варшаве ў канцы трыццатых гадоў. «Кароль» — займальнае падарожжа па крымінальным і палітычным
«Крук. Начны шэпт»
Міхал Жураўскі іграе галоўную ролю і ў іншым дэтэктыве, які
га ўнука, і інспектару даводзіцца заняцца гэтай справай. У серыяле ёсць усё: мясцовы фальклор, містыка, звязаная з вобразам
але вельмі мала пра сэкс. Таму яна вырашае аб’яднацца са сваёй найлепшай сяброўкай Палінай і каляжанкай
«У густым лесе»
Амерыканскі пісьменнік-дэтэктыўшчык Харлан Коблен
пісаў сваю кнігу «У густым лесе», не падазраючы, што аднойчы яе экранізуюць не дзе-небудзь, а ў Польшчы.
Сапраўды, аднайменны серыял быў выпушчаны ў 2020
годзе рэжысёрамі Лешкам Давідам і Барткам Канопкам. Адаптаваны да польскіх рэалій сюжэт распавядае пра лёс
варшаўскага пракурора Паўла Капіньскага, які, нягледзячы на мінулыя гады, не можа
«Кракаўскія монстры»
«Кракаўскія монстры» — самы новы польскі серыял «Нэтфлікса», які ўбачыў свет у сакавіку 2022 года. Серыял ад Касі Адамік абяцае ператварыць вячэрні вольны час у захапляльную прыгоду, якая перакуліць уяўленне гледачоў аб жанры містычнага трылера. Сюжэт канцэнтруецца на асобе дзяўчыны (Барбара Лібэрэк), што спрабуе пазбавіцца ад зданяў мінулага. Яе жыццё ўжо ніколі не будзе ранейшым:
ЗМЕНАМ
