sztuka
2
sztuka 4 2021
Imie
16
Czytelnia
Krytyka
46
Год 2022:
заступніцы
• Уладзіслаў Барташэўскі: «Варта быць прыстойным!»
Польскі гуманіст, гісторык, пісьменнік, журналіст, палітычны дзеяч. Уладзіслаў Барташэўскі быў вязнем Асвенціма і пасля вайны выступаў за прымірэнне паміж палякамі, немцамі і габрэямі. Служыў амбасадарам Польскай Рэспублікі ў Аўстрыі (1990—1995), двойчы займаў пасаду
міністра замежных спраў (1995 і 2000—2001). Адзін з першых палякаў, якому было прысвоена званне Праведніка народаў свету. У 1995 годзе прэзідэнт Лех Валэнса
яго Ордэнам Белага Арла.
польскай незалежнасці і ўступленне Польшчы
гісторыі культуры і грамадства Сярэднявечча, працаваў у Інстытуце гісторыі
Польскай акадэміі навук у Варшаве, выкладаў у Парыжскім універсітэце і кіраваў тамтэйшым
апазіцыі ў ПНР, адным з дарадцаў прафсаюза
выставы і канцэрты, здымаюцца фільмы. Літаратурную спадчыну Бруна Шульца складаюць два зборы апавяданняў — «Цынамонавыя крамы» і «Санаторый пад клепсідрай», сюды ж варта аднесці цікавую перапіску, апублікаваную пад назвай «Кніга лістоў», а таксама крытычныя эсэ — рэцэнзіі на літаратурныя творы. З мастацкай спадчыны варта згадаць графічную серыю да «Кнігі ідалапаклонства», выкананую ў рэдкай тэхніцы «клішэ-вер»,
педагогікі і адукацыйнай, тэрапеўтычнай і рэабілітацыйнай практыкі.
• Марыя Канапніцка. Маці для сіроткі Марысі 23 траўня будзе адзначацца 180-гадовы юбілей цудоўнай польскай пісьменніцы. Стваральніца вершаў, песень і празаічных твораў на патрыятычную і сацыяльную тэматыку, яна зрабіла сапраўдны прарыў у польскай дзіцячай літаратуры (і беларускім чытачам найперш вядомая
sztuka
Калядныя паштоўкі
сацыяльных і сямейных адносін і папулярнай формай
ўсё здароўя, шчасця і спакою. Будзем спадзявацца, што традыцыя рассылання калядных паштовак не знікне цалкам і праз дзесяцігоддзі наступныя пакаленні вярнуцца да іх.
• Павод ле Gazeta Olsztynska.
Як убраць ялінку
З кнігі «Ёлачныя аздобы» (выдавецтва Bluszcz, Варшава, 1926).
Штогадовы клопат, а таксама вялікая радасць для баць-
коў і дзетак, — гэта думка пра тое, як упрыгожыць ялінку.
Цацкі і аздобы, набытыя ў крамах, рэдка бываюць пры-
гожымі, акрамя таго — каштуюць дорага, ды і не ўсюды
вы можаце іх знайсці. Таму найлепшае рашэнне — падрыхтаваць уласнаруч усё, чым хочаце ўбраць каляднае дрэўца. Гэтая прыемная і няцяжкая праца напоўніць час доўгіх зімовых вечароў і, як вынік, дасць задавальненне мець прыгожа апранутую ялінку па цане некалькіх набытых аздоб. У жаданні
прыклад упрыгожанняў
ў спадзяванні
свой унёсак, каб у польскіх дамах заззяла ялінка, прыхарошаная ўласнаручна, прыгожая і сапраўды хатняя. Матэрыялы, неабходныя для вырабу ўпрыгожанняў, танныя і набываюцца лёгка: гэта каляровая папера, саломка, яечная шкарлупіна і пацеркі. Для лепкі выкарыстоўваюць клейстар з жытняй мукі, які
быць развешаны раўнамерна, а пачынаць прыбіраць елку варта з размяшчэння свечак. Затым прывязваем да галінак падрыхтаваныя ўпрыгожанні, імкнучыся размясціць іх так, каб вырабы аднаго колеру былі побач.
Калі галіны дрэўца вельмі густыя, некаторыя з іх можна нахіліць, павесіўшы на іх штосьці цяжкое, напрыклад яблыкі. Ніткі дробных караляў можна развесіць па ўсёй ялінцы, больш буйныя пацеркі размясціце на ніжніх галінках. Ствол можна ўпрыгожыць белай расцярушанай
sztuka
Смаколікі на Каляды
Капустка,
перанесці нас бліжэй да нашых памерлых, да людзей з
іншасвету — у гэтым быў сэнс, таму мак мусіць быць на стале.
Павінны быць арэхі, бо ў іх схаваная таямніца. А таксама сухафрукты — яблыкі і грушы — мы прыгатуем з іх кампот. Мак набліжае нас да продкаў, і гэтаксама працуюць грыбы: імі таксама можна атруціцца, а ў лесе можна заблукаць.
У многіх дамах карпа ядуць толькі раз на год — напярэдадні Калядаў. Я лічу, што гэта памылка, бо гэта цудоўная рыба — вельмі сакавітая, мяккая, мае фантастычны смак. Але ўсё залежыць ад таго, як яна разводзіцца. І калі гэта
карп з невялікіх сажалак, які павольна гадуецца на ўласным корме, то ён напраўду вельмі смачны. На калядную вячэру мы падаем вельмі шмат рыбных страў, таму што рыба — гэта посная страва, а ў нас посная вячэра. Пастоў у Польшчы было вельмі шмат, таму мы сталі спецыялістамі па рыбных стравах, асабліва па прэснаводнай рыбе. Але адна марская рыба — селядзец — несумненна найважнейшая. Бо селядцы былі даступныя пастаянна.
Салёныя селядцы выдатна захоўваліся, іх можна было
везці ў цэнтр краіны, а яшчэ яны былі даволі танныя. Ну
а атлантычныя селядцы, такія вельмі тлустыя, мясістыя, — цудоўная рыба.
Усе прадукты, з якіх мы гатуем калядную вячэру, былі тут
заўсёды. Нашы продкі таксама выкарыстоўвалі караня-
плоды — моркву, буракі, цыбулю або капусту, якая выдатна захоўваецца. Свежая ці квашаная, яна такая карысная для здароўя.
І вось у нас ёсць прадукты з поля, саду, вады і лесу. Ме-
такім чынам традыцыйна трэба
Але перад падачай селядцоў мы ломім аплатку. І гэта вельмі важна! Нават у дамах, не звязаных з Касцёлам, людзі наўзаем ломяць аплатку, якая сімвалізуе хлеб і мусіць яднаць нас. Мы павінны мірыцца пры ламанні аплаткі —
вельмі шмат, але
лік змяніўся. Раней гэта было 3, ці 5, ці 9 у вельмі заможных дамах — заўсёды няцотная колькасць. Цяпер
мы падаём 12 страў. Магчыма, у памяць аб дванаццаці
апосталах або 12 месяцах у годзе. У любым выпадку ра-
зам з маслам, хлебам, вадой на стале заўсёды выходзіць
больш за 12 страў. Посная капуста гатуецца з квашанай і
салодкай капусты, яна паволі тушыцца са слівамі, грыбамі, чырвоным віном, вялікай колькасцю спецый. Яна
вельмі насычаная.
Смажаны карп! Паніраваны ў яйках і сухарах і смажаны на топленым масле — тады ён мае арэхавы смак. А найсмачней — дадаць крыху хрэну і выціснуць троху лімоннага соку. Магія, якая дазваляе мець поўны кашалёк, — луска карпа. Калі луску з каляднага карпа пакласці ў гаманец, ён заўсёды будзе поўны. На Каляды трэба пакаштаваць кожную страву,
sztuka калядны Special
Кракаўскія шопкі
Традыцыя стварэння батлеек да сёння застаецца ў
Польшчы важнай часткай калядных традыцый. Польскі
адпаведнік беларускага слова «батлейка» — «шопка»
(ад нямецкага schoppen — хлеў).
Аднак менавіта кракаўская батлейка займела сваю
ўнікальную традыцыю і вобразнае ўвасабленне. Гэта
багата ўпрыгожаная, шматузроўневая арнаментаваная
канструкцыя ў форме вежы з лёгкіх, недаўгавечных
матэрыялаў. Важна, што архітэктурна яна спасылаец -
ца на адметнасці Кракава: у яе структуру звычайна
ўпісваюцца мініяцюрныя элементы гістарычнай гарадской забудовы. Стылёвая разнастайнасць кракаўскіх
стала для стваральнікаў батлейкі
вытворчасцю батлеек, а сярод муляраў і будаўнікоў у горадзе пачала фармавацца асобная гільдыя майстроў батлейкі. Існавалі два віды батлейкі: маленькія, без тэатра, прызначаныя для елак, і вялікія, даўжынёй да трох
метраў, прыстасаваныя да ігры пераноснага лялечнага спектакля са спецыяльна напісанымі тэкстамі і музы -
кай.
Традыцыя батлейкі знікла ў гады Першай сусветнай
вайны. Толькі ў 1937-м быў арганізаваны першы кон -
Анда ротэнберг. Навігатарка свабоды
заснавала Egit, адзін
з першых фондаў мастацтва ў Польшчы. У 1991—1992
гадах была дырэктаркай Дэпартамента мастацтва Міністэрства культуры і мастацтва. Кіравала галерэяй
Mazowiecka ў Варшаве (1991—1993) і Цэнтрам сучаснага мастацтва Джорджа Сораса (1992—1993). З 1993 па
была дырэктаркай Нацыянальнай
галерэі Zachęta ў Варшаве. Адзначана шматлікімі ўзнагародамі: Камандорскі крыж ордэна Polonia Restituta (2011),
Афіцэрскі крыж ордэна Polonia Restituta (2001), Прэмія
мастацкай крытыкі Ежы Стаюда, спецыяльная ўзнагаро
да за жыццёвыя дасягненні (2012), Штогадовая прэмія у
галіне выяўленчага мастацтва (2012), Прэмія TVP Kultura
«Гарантыі культуры» (2012), Прэмія Прэзідэнта Горада
Гданьск «Няптуны» (2012), Прэмія імя Прафесара Аляк
сандра Гейштар (2013), Залаты медаль «За заслугі
Gloria Artis» (2014)
На той момант стваралася разгалінаваная сетка: былі
цэнтры ў Піцеры, Маскве, Рызе. Змянілася палітычная сітуацыя ва Усходняй Еўропе. Мы зразумелі, што можам супрацоўнічаць. Гэты перыяд 1992—1993 гадоў — быў
выдатным, таму што мы ўсе адзін аднаго пазнавалі і
знаёміліся з мастацтвам усходняй і цэнтральнай Еўропы. Замест таго, каб ляцець у Бон ці ў Парыж, мы ляцелі ў Будапешт, Рыгу... Нам было цікава тое, што паказвалі нашы сябры. Адначасова паўстала праблема фінансавання, не
было грошай. Тады ж мяне сталі ўгаворваць узначаліць Zachęta. У 1993 годзе я стала дырэктаркай галерэі. Я
калісьці пачынала працаваць у Zachęta, яшчэ на пачатку 1970-х. Прайшло 20 гадоў, я туды вяртаюся — а там
нічога не змянілася. Сяброўкі, крыху пастарэлыя, усе
артыстаў былі і Катажына Казыра, і Яанна Райкоўска, і
Артур жміеўскі, і Павел Альтхамер, такая моладзь... Яны
пачыналі тады сваю кар’еру, і я стала іх паказваць. Тут
пайшлі скандалы. Тады польская царква станавілася ўсё
больш уплывовай. Грамадская думка не была гатова да такога мастацтва. Акрамя таго, заўсёды знаходзіўся нейкі
журналіст, які казаў: «Вось, глядзіце, які скандал! Вось
гэтая выстава — скандал! Другая выстава — скандал! Трэцяя выстава — скандал!» Пачалі прыходзіць людзі, якія
нічога не чакалі ад мастацтва, ніколі не цікавіліся ім, а тут раптам сталі. Прыходзілі, бо шукалі скандалу. Гэта
было 8 год вельмі цяжкай працы. Я думаю, што тады чаканні мастакоў і крытыкаў мастацтва ішлі папярок таго, што хацела грамадства.
ў яго. Кожны міністр хацеў чагосьці іншага,
заўтра? Ці трэба ўчора, але не паспелі? І раптам, калі, як ім здавалася, яны ўсё могуць, а гэтая ўлада зрабіла ўжо шмат крокаў, забраўшы Цэнтр сучаснага мастац-
ў такім пункце, дзе адбываецца барацьба. Вядома, хутчэй за ўсё мы яе прайграем, але будзе зразумела, што культурнае асяроддзе Польшчы
новыя
формы абмеркавання сучаснага мастацтва?
— Я памятаю летась, калі праходзілі дэманстрацыі, Марына Напрушкіна рабіла выставу ў Берліне «Няма часу на мастацтва». Я падумала, што гэта своечасовае выказванне! Бываюць такія моманты, што няма часу на мастацтва. Яно набывае форму маніфестацый. Гэта адбываецца даволі часта ў Польшчы. Вальдэмар Татарчук, напрыклад, рабіў выставу, дзе збіраў лозунгі, якія пісалі людзі. Яны выказвалі тое, што думаюць і да чаго імкнуцца. Гэта была, здаецца, ягоная апошняя выстаўка, але гэта было вельмі важна. Я думаю, польскія мастакі гэта ўсведамляюць. Яны, канешне, хацелі б паказваць свой пратэст у галерэях і музеях. Аказваецца, гэта не заўсёды магчыма, бо большасць галерэй і музеяў належыць дзяржаве. Аднак ёсць такія інстытуцыі, якія вольныя. Напрыклад, у Кракаве вельмі шырокая гарадская
як сродак.
У іх таксама ёсць яшчэ дзве гарадскія галерэі. Там можна ўсё яшчэ дзейнічаць па-за ідэалогіяй, якую навязваюць. Што да Варшавы, то ў нас добрыя тэатры, яны ўсе гарадскія, акрамя Нацыянальнага. Вельмі шмат людзей ходзіць у тэатры, дзе ёсць свабода слова. Але Варшава не мае ніводнай уласнай гарадской галерэі ці музея, не
мае месца, дзе можна паказваць свабоднае мастацтва. У сталіцы ёсць і Цэнтр сучаснага мастацтва, і Zachęta, Нацыянальны музей, адкрылі новы Музей мадэрнісцкага мастацтва, але ўсе яны не гарадскія. Канешне, ніхто не думаў, што так будзе. За апошнія трыццаць гадоў шмат што памянялася. А што такое свабоднае мастацтва? Як сёння можна
Ягода Шэльц: «Манумент» — гэта смерць
ідэнтычнасці
Ягода Шэльц адна з самых цікавых маладых аўтарак у
сучасным польскім кіно. Яна нарадзілася 10 лютага 1984
года. Скончыла факультэт графікі ў Акадэміі прыгожых
мастацтваў ва Уроцлаве і аддзяленне кінаі тэлерэ-
жысуры ў кінашколе ў Лодзі. Перш чым здымаць сваю
дэбютную стужку «Вежа. Ясны дзень» (2017), стварыла дзесяць кароткіх мастацкіх і дакументальных эцюдаў на розныя тэмы, у якіх дасканала выкарыстала розныя стылі. Яе галоўнае дасягненне на сёння фільм «Ману-
мент» (2019): сюррэалістычная гісторыя пра таямнічы гатэль,
Спадарыня Ягода, якімі былі абставіны стварэння
фільма «Манумент»?
— З самага пачатку варта сказаць, што пасля фільма «Вежа. Ясны дзень», які стаў для мяне нечаканым поспехам, шмат хто раіў не спяшацца з наступнай карцінай. Але так атрымалася, усё адбылося вельмі хутка. Я была яшчэ студэнткай кінашколы
усяго дзвюх абмежаванняў. Першае: я павінна была здымаць цэлы акцёрскі курс тэатральнага факультэта нашай школы, якому трэба было атры -
маць досвед працы ў кіно. І другое: бюджэт быў такі
маленькі, што мы яго называлі нанабюджэтам.
Канцэпцыя стужкі нарадзілася
як гэта выглядае ўнутры, альбо не ведае ў цэлым. І ў гэтым сэнсе мы спадзяваліся, што наш
гатэль паступова стане нейкім такім бессэнсоўным
лабірынтам.
У фільме цудоўная аператарская работа.
— Вялікі дзякуй, аператар — мой найлепшы сябар
Пшэмыслаў Брынкевіч. Я вельмі рада, што вы задалі
гэтае пытанне, амаль ніхто не пытаецца пра май -
го аператара. Адна з найважнейшых рэчаў, якія
здарыліся ў маім жыцці, — праца з гэтым чалавекам.
Думаю, быў момант, калі польскае кіно сціснулася ў такі маленькі рэалізм і не выходзіла па-за яго межы. Часам мне задаюць пытанне: «Якая цяпер у польскім кіно новая хваля?» Спадзяюся, яна цяпер зусім іншая. Новая хваля характарызуецца шматгалоссем, нельга вызначыць пэўныя яе параметры, яна натуральная і праз гэта здаровая. Наколькі я разумею, ланцужок працягваецца,
• «Манумент». 2019.
але таксама прываблівае. Мяркую, самае важнае ў
ёй — падтрымка творцаў у іх гучанні.
Таксама важна мець межы: добры настаўнік можа ска -
заць «не», ён можа сказаць «прашу прабачэння», ён
можа адступіць. І можа многа даваць. Напрыклад, ёсць
шмат людзей, якія не хочуць дзяліцца сваімі ведамі, бо гэта выхоўвае канкурэнтаў, і я спадзяюся, гэта не мой
выпадак. Увесь час я правяраю сябе і спадзяюся, што
падсвядома
І мне здаецца, чым больш я аддаю іх, тым больш у
выніку атрымліваю.
Раскажыце пра вашы арыенціры ў мастацтве. — Яны змяняюца, і гэта добра, бо яны не касцянеюць. Быў час Параджанава — я нават была ў ягоным музеі ў Ерэване, купіла кнігу з рознымі яго калажамі, але згубіла яе ў самалёце. Пазней я патэлефанавала ў авіакампанію, можа, кнігу можна знайсці, але не
атрымалася. Зразумела, быў Таркоўскі. Цяпер мяне найбольш зацягвае Карлас
кіно. Вашы першыя дзве стужкі даволі камерныя. Магчыма, можна планаваць ужо нешта больш маштабнае, з вялікім бюджэтам? — Ва ўмовах эканамічнага крызісу гэта вельмі складана. Я сама пазначыла сабе, чым хачу займацца: мяне цікавіць поўнаметражнае кіно, але ж я маю і іншыя інтарэсы. І цяпер акурат працую, бо мой сябар-прадзюсар даў мне кнігу і спытаў, ці не цікавіць мяне міні-серыял. Я сказала, што мяне гэта зусім не цікавіць, але пачала чытаць і так упадабала, што ператэлефанавала і сказала, маўляў, усё ж цікавіць. Напрыканцы 2020 года выйшаў альманах, у якім я прыняла ўдзел, — гэта 5 апавяданняў 5 рэжысёрак, напісаных 5 пісьменніцамі,
Прычым часам пасівелыя
зноў збіраліся разам спецыяльна для таго, каб аднойчы сыграць ва Уроцлаве. Што адметна, дырэктар фэсту Мацек Фрэт мае і іншую іпастась: ён не толькі плённы папулярызатар індустрыяльнай музыкі, але і, бадай, самы шанаваны ў Польшчы яе стваральнік. Праект Job Karma ўсмоктвае слухача ў
Падазраю, аматарам дакладных
сюррэалістычная,
змрочная электронная музыка. Яна вельмі вобразная. Крытыкі не раз пісалі, што мы ствараем «кіно для вушэй».
Мой сольны праект Frett — гэта «алдскульны» індастрыял, які змяшаны з танцавальнымі стылямі iDM і тэхна ды
ўтрымлівае элементы нойзу і эмбіенту. Таксама варта
адзначыць, што гэтая музыка робіцца пераважна з дапа-
могай аналагавых інструментаў.
Яшчэ адзін праект — 7JK, які мы стварылі разам з англійскім скрыпачом і вакалістам Мэтам Хаўдэнам (найперш ён вядомы праз сваё alter ego: sieben) — мае крыху
іншы характар. Гэта апакаліптычны фолк, заснаваны на
механіcтычных бітах, але з упарадкаванай песеннай формай.
Тое, што атрымалася, я б назваў «індастрыялшансон».
імкнуліся праілюстраваць
узаемадзеянням чалавека са светам тэхналогій, «society suicide» утрымлівае візію экалагічнай і гуманітарнай катастрофы ды адлюстроўвае тыя праблемы, з якімі сутыкнуўся (або сутыкнецца ў бліжэйшы час) наш заходні свет —
аднойчы, і
гэты гук будзе ўнікальным — як мазок пэндзля на палат-
не або пробліскі святла, якія пакідаюць адлюстраванне
на тым ці іншым прадмеце. З аднаго боку, гэта пэўная
перашкода: я ведаю, што не змагу вярнуцца да сваіх за-
думаў і гукаў, калі захачу. З другога — музыка, якая ствараецца такім рызыкоўным чынам, куды больш выяўляе характар таго моманту, у якім яна з’явілася. Гэта больш
жывы працэс, які ўключае таксама і чалавечыя памыл-
кі — што часам з’яўляецца дадатковай
за крокам.
Што ж тычыцца польскай эксперыментальнай або індустрыяльнай музычнай сцэны
досыць цяжка.
яна наогул не была сфармаваная ды мела не так і шмат прадстаўнікоў. Прычым гэта былі паасобныя праекты, не задзіночаныя пад сцягам той ці іншай супольнасці. Хоць
пасля падзення жалезнай заслоны тут адбыліся істотныя змены: сталі з’яўляцца гуказапісвальныя кампаніі, якія
прасоўваюць такую музыку, праходзілі канцэрты. Гэтая
музыка нават з’явілася на радыё (я сам меў прыемнасць 6 гадоў прадстаўляць яе ў сваёй праграме «Індустрыяльны Dance Macabre» на «Радыё Уроцлаў»).
Апошні фестываль ва Уроцлаве
што тыповы наведвальнік нашага фестывалю — гэта чалавек ва ўзросце 40+. Што паробіш, фэст старэе разам са сваёй аўдыторыяй! У рэшце рэшт, усё ў нашым свеце
Перадусім назавём Во
льгу Такарчук, Нобелеўскую лаўрэатку ў галіне літаратуры (2018) і адну з найпапулярнейшых і
найбольш чытаных пісьменніц нашага часу, і яе эка-дэтэктыў і містычны трылер пад адной вокладкай «Вядзі свой плуг праз косткі мёртвых» (prowadz swoj plug przez kosci umarlych, 2009). У невялікай вёсцы адбываюцца дзіўныя забойствы мужчын, якіх лучыць любоў да палявання. Доказы ўказваюць на тое, што з людзьмі пачалі зводзіць
рахункі пакрыўджаныя імі жывёлы. Як гэта магчыма?
Галоўная гераіня кнігі Душэйка (гэта прозвішча, сваё
імя — Яніна — кабеце не даспадобы), інжынерка на
пенсіі, а цяпер настаўніца англійскай і аматарка астралогіі, упэўненая, што магчыма, ды яшчэ як, але ёй ніхто
не верыць — ані суседзі, ані паліцыя, ані, тым больш, будучыя ахвяры. У
паводле гэтай кнігі знялі паспяховы серыял, а мы
чакаем беларускага перакладу, абяцанага на канец 2021 года выдавецтвам «Янушкевіч». Пра што кніга? Надпіс на вокладцы папярэджвае: гэта літаратурны накаўт, — і нібы няма падстаў у гэтым сумнявацца. 1937 год, Варшава, у якой жывуць прадстаўнікі шматлікіх нацыяльнасцей, некаторыя з іх вымушаныя выжываць, а паветра іскрыць ад заняпаду існай дзяржавы, ад чалавечай нецярпімасці і перадваеннай напругі. Галоў-
тэтралогіі пра Сашу Залускую, прафайлерку, то-бок спецыялістку па бескантактным выяўленні хлусні ды ацэнцы і прагназаванні дзеянняў чалавека. Экспертка прыязджае ў Гайнаўку, каб упарадкаваць асабістае жыццё, і трапляе ў крымінальна-палітычную інтрыгу, што распачалася ў 1946 годзе крывавым масавым забойствам: атрад Рамуальда «Бурага» Райса, аднаго з «праклятых салдат», зладзіў пагром у беларускай праваслаўнай вёсцы на
Падляшшы, — і цягнецца
дагэтуль, бо такую трагедыю забыць немагчыма, як ні маўчы. Да слова, гэтая завязка — не мастац-
кая выдумка. Працуючы
над раманам у архівах
2021-м стала вядома, што яе перакладуць яшчэ і на
кінамову: правы на экранізацыю атрымаў рэжысёр Міхал Газда. Радэк Рак напісаў альтэрнатыўную гісторыю заходняй Галіцыі ХІХ стагоддзя, а менавіта сялянскага паўстання супраць шляхты, праз жыццярыс Кубы Шэлі. Якуб
Шэля, кіраўнік галіцкага паўстання, які дзесяцігоддзямі наводзіў жах на паноў і ўвайшоў у народныя легенды, — вось галоўны герой гэтага рамана, «спробы стварэння наноў
міфалогіі Галіцыі», калі верыць арыгінальнай вокладцы. Каханне, чарадзейства, містыка, прыватнае і грамадскае.
Спалучэнне казачнага сюжэта з гістарычнымі рэаліямі і
фактамі захапляе, бо хто з нас ніколі не думаў:
кніга з
чатырох выйшла ў 2005-м, сабраўшы і літаратурныя ўзнагароды, і чытацкую
ўвагу разам з чытацкай
жа любоўю. Вука Дракай-
нен, галоўны герой гэтага навуковага фэнтэзі, мусіць знайсці і вярнуць на зямлю навукоўцаў, якія зніклі ў Мідгаардзе — свеце,
поспехам ставіцца ў тэатрах па ўсім свеце — у Вялікабрытаніі (Нацыянальны каралеўскі тэатр у Лондане паказаў прэм’ера ў 2019-м), Канадзе, Іспаніі, Венгрыі, ЗША, Японіі, Чэхіі, Швецыі, Літве, Ізраілі, Італіі et cetera, не гаворачы пра размаітыя польскія падмосткі. Стасункі палякаў і габрэяў — тэма настолькі ж складаная, наколькі й неабходная — для паразумення між людзьмі
sztuka Czytelnia
Тэатр, якому
Падляшская о П ера і філармонія —
е ўраП ейскі цэнтр мастацтва ў Беластоку імя с таніслава
•
•
•
у асяроддзі паркаў. Спецыялісты архітэктуры і горадабудаўніцтва слушна заўважаюць, што «будынак тэатра і навакольная прастора закліканы ўсталяваць сімвалічную
І
дэкаратыўную функцыю. Вялізныя сцэнічныя трумы прадугледжваюць магчымасць трансфармацыі і хуткай змены дэкарацый. Незвычайна выглядаюць агароджы ярусаў, у якіх выкарыстаны матывы нот і нотных лінеек. Сцены ўпрыгожаны рэалістычнымі скульптурамі, якія музіцыруюць або танцуюць.
схілу «ўзгорка» прымыкае адкрыты амфітэатр. Уключэнне апошняга ў
тым, што раней тут знаходзіўся музычны Амфітэатр імя знакамітага беларуска-польскага музыканта Чэслава Немэна, пабудаваны ў 1970-я.
sztuka Czytelnia
Станіслава
Падлеснай.
Калі звяртаеш увагу на назвы пастановак, якімі адкрыўся
новы будынак, заўважаеш суседства больш традыцый-
нага жанру оперы і больш рухомага і сучаснага мюзікла.
А ў дадатак — інтарэс да тэм і герояў менавіта польскай
гісторыі (Януш Корчак) і да класіка музыкі (Станіслаў Ма-
нюшка).
Якім жанрам і назвам аддавала перавагу кіраўніцтва
Оперы і Філармоніі ў наступныя сезоны? Гэта класіч-
ная опера — «Травіята» Вердзі, «Чарадзейная флейта»
Моцарта, «Кармэн» Бізэ, «Багема» Пучыні. Да згаданых
назваў дададзім «Папялушку» жуля Маснэ, якая рэдка
з’яўляецца ў рэпертуары музычных тэатраў, а таксама
«Рыгалета» Вердзі (дарэчы, назва стаіць у афішы напрыканцы студзеня 2022 года, партыю Герцага Мантуанскага будзе спяваць славуты польскі тэнар Пётр Бэчала).
сярод набыткаў і мюзіклаў, напрыклад «Скрыпач на даху» Джэры Бока, «Прывід оперы» Эндру Ллойда Уэбера. Ёсць аперэта — «Помста лятучай мышы» Штрауса. Дастаткова музычных казак, адрасаваных найперш дзіцячай аўдыторыі, — «Пінокіа», «Кот у ботах», «У Адоніса госць». Цікава, што кіраўніцтва тэатра не бярэ музыку
казак, напісаных даўно, няхай і вядомымі кампазітара-
мі ці нават класікамі, а заказвае новыя партытуры на вядомыя сюжэты. Сярод аўтараў пераважаюць польскія
кампазітары.
Цяпер у складзе Падляшскай оперы і філармоніі працуюць оперны і філарманічны аркестр, оперны і філарманічны хор, оперны і філарманічны дзіцячы хор, таксама камерныя ансамблі — Біг-бэнд, Квартэт імя Аляксандра
Тансмана, Ансамбль старадаўняй музыкі cONsORt 415.
На пачатку снежня 2021 года Еўрапейскі цэнтр мастацтва імя Манюшкі запрасіў гледачоў на праект «Мы любім Шапэна» ў выкананні артыстаў
ваўся
фотаздымкі некаторых сцэн. Так, яны перадаюць агульную атмасферу пастаноўкі, і ўсё ж наўрад ці даюць магчымасць ацаніць спектакль цалкам. Таму прывяду меркаванні крытыка Беаты Бачыньскай, якая скончыла факультэт польскай філалогіі па спецыяльнасці «тэатр» у Гданьскім універсітэце: «Ці можна паказаць гэтую эпічную гісторыю так, каб яна не страціла свайго багацця, а, можа, нават набыла новае вымярэнне? Трагічны лёс герояў — прыдатная тэма для мюзікла? На гэты раз
такая, пра якую яна марыла. Рэжысёр Якуб Шыдлоўскі пабудаваў на сцэне Беластока фантастычнае
Эка-прытулкі, разумная мэбля і ўласны калькулятар Со2-адкідаў
конкурс «Dobry Wzór-2021» як узор экалагічнага П адыходу ў
калькулятар со 2-адкідаў
АП
Экалагічная праблематыка паказвае сілу
паўсядзённасці.
скласці садавіну-гародніну ды іншыя прадукты, што прадаюцца на вагу. Усведамленне немінучасці глабальнай экалагічнай катастрофы — апошняе, пра што думае пакупнік, калі абірае зручную ўпакоўку ў краме, таму
лозунг эколагаў «думай глабальна, дзейнічай лакальна» наўрад ці даводзіць сваю эфектыўнасць у практыках
штодзённых пакупак.
Бадай жа ўсе разумеюць, якую шкоду кожны божы
дзень наносіць прыродзе дзейнасць чалавека: тут і
вугляродны след, і неразлагальныя адкіды, і рэсурсы
пітной вады, што няўхільна змяншаюцца. Але (нягле-
Чаму цяжка інтэграваць экалагічныя патэрны ў
паўсядзённыя дзеянні? Мы арыентуемся на візуальна
прыгожыя прыемныя рэчы, а экалагічныя тавары
больш дарагія, нязвычныя па сваіх характарыстыках і
таму могуць саступаць звычным таварам у ацэнцы іх
функцыйнасці, быць менш эстэтычнымі ці відовішчнымі.
Рэдызайн якога-небудзь працэсу менш прыкметны, але істотна памяншае шкоду экалогіі і фармуе экалагічнае
•
•
«Recomat».
«CottonBee».
гэта можна разглядаць як заканамерную тэндэнцыю
нават ва ўмовах умерана-кантынентальнага клімату
Польшчы.
Уяўленні пра тое, як можна азеляняць гарадскую прастору, пашырае «Экапрытулак» / Eko Wiata, які трапіў у фінал конкурсу. Праект распрацавала група дызайнераў пад кіраўніцтвам Кшыштафа Лавіцкага, прадзюсара AMs. Прыпынкі грамадскага транспарту ў Варшаве, Познані, Кракаве і Любліне пакрытыя дыванамі з расходніку — гэта расліна-сукулент, якой дастаткова вільгаці дажджавой вады, у той жа час яна памяншае
паветраны пыл і паглынае вуглякіслы газ. Гэтае рашэнне было запазычана ў прыроды, і ў гарадах дастаткова
горада і падыходы, якія дазваляюць інтэграваць
sztuka Krytyka
ў польскім мастацкім асяроддзі з сярэдзіны 20-х
гадоў XX стагоддзя. Уладзіслаў Стрэміньскі, адзін з
найважнейшых творцаў польскага мастацтва таго часу, натхнёны прыватнымі калекцыямі Шчукіна ў Маскве, прапанаваў стварэнне музея ў рамках дзейнасці авангардных груп «Blok» i «praesens». Але, на жаль, беспаспяхова. Таму ў 1929 годзе ён ініцыяваў стварэнне
sztuka Krytyka
скі часопіс «sztuka Współczesna — l’Art contemporain» (тры нумары, 1929—1930), які выдавалі Бжэнкоўскі і
Хадасевіч-Грабоўская (Надзя Лежэ). У выніку калекцыя складалася з твораў вядучых прадстаўнікоў авангарду свайго часу.
Першая экспазіцыя Калекцыі групы «a.r.» у лодзінскім музеі была адкрыта
прадстаўлены дваццаць адзін прадмет: асобныя карціны Хаакіна Торэса-Гарсіі, Энрыка Прампаліні, Сафі Тэўбер-Арп, Луі Маркусіса, Марыі Ніч-Баровяк, Станіслава Залеўскага, Генрыка Стажэўскага, Караля Хілера, Станіслава Грабоўскага, Сержа Чарчуна і Тытуса Чыжэўскага, калаж Курта Швітэрса і рэльеф Ганса Арпа. Калекцыя
папаўнялася працамі аж да 1939 года. Усяго атрымалася сабраць 113 твораў такіх мастакоў, як Вілі Баўмайстэр, Аляксандр Колдэр, Ванда Хадасевіч-Грабоўска, Леон Хвістэк, Соня Дэлоне-Тэрк, Тэа ван Дусбург, Макс Эрнст, Альберт Глейз, жан Горын, жан Геліён, Агюст Хербін, Вільмас Гушар, Фернан Лежэ, жан Люркат, Марыя НічБаравяк, Амедэ Азенфант, Пабла Пікаса, Ганс Рудольф Шыс, Курт Селігман, Мішэль Сёфор, Мечыслаў Шчука, жорж Валміер, жорж Вантонгерла, Станіслаў Ігнацы Віткевіч, Тэрэса жарновэр, і заснавальнікаў — Катажыны Кобра і Уладзіслава Стрэміньскага.
Пачатак Другой сусветнай вайны рэзка перапыніў раз-
калекцыі. У выніку ваенных дзеянняў яна
на чвэрць: было страчана або знішчана 30 работ. Сярод іх рэльеф Арпа, «мобіль» Колдэра, малюнкі Пікаса і Швітэрса. Многія з гэтых работ былі ўключаны ў створаны немцамі спіс, які змяшчаў больш за 200 аб’ектаў і называўся entartete und Jüdische Kunst [Дэгенератыўнае і яўрэйскае мастацтва].
Першая пасляваенная пастаянная экспазіцыя калекцый Мастацкага музея ў Лодзі была адкрыта толькі ў 1948 годзе. Адметнасцю выставы стаў спецыяльна распрацаваны Уладзіславам Стрэміньскім «Неапластычны пакой», які і сёння функцыянуе. Менавіта там была прадстаўлена большасць твораў Міжнароднай калекцыі сучаснага
мастацтва групы «a.r.» — у асноўным працы мастакоў кола неапластыцызму, груп De stijl і Abstraction-création.
Сёння калекцыя «a.r.» — гэта сведчанне, як пісаў Серж
Фашэро, «матэрыялізацыі ўніверсальнай мастацкай утопіі». Як ён слушна заўважыў, яе трэба разглядаць
• Тытус чыжэўскі. Галава (Кампазіцыя формаў). Алей, кардон. 1920.
• Станіслаў ігнацы віткевіч (віткацы). Галава (партрэт). Пастэль, папера. 1921.
• лявон Хвістэк. Кампазіцыя з лебедзямі. Папера, акварэль. Каля 1925.
• Тытус чыжэўскі. Птушачка (Птушка і дрэва). Алей. 1920.
sztuka Krytyka
• Мечыслаў Шчука. Канструктывісцкі малюнак. Акварэль, папера, туш. 1925.
• Курт Швітэрс. Mz 194. Акварэль, алей, гуаш, калаж, папера. 1921.
• Сафі Тэйбер-Арп. Кампазіцыя. Папера, акварэль. 1931.
• Тэа ван Дусбург. Контр-кампазіцыя XV. Алей. 1925.
• Мечыслаў Шчука. Афармленне плаката. Пяро, туш, папера. 1925
sztuka Krytyka
ХХ + ХХі
галерэя П ольскага
мастацтва
ў н ацыянальным
музеі кракава
У Нацыянальным музеі ў Кракаве адкрылася новая пастаянная галерэя, якая прадстаўляе польскае мастацтва ХХ і ХХІ стагоддзяў праз раскрыццё мастацкіх тэндэнцый, што ўзніклі ў Польшчы за апошнія 120 гадоў. Фактычна гэта панарама значных мастацкіх з’яў: сімвалізму, Маладой Польшчы, фармізму, каларызму і іншых кірункаў з пачатку ХХ стагоддзя, таксама пасляваеннага мастацтва, пераважна з кракаўскага асяроддзя, палітычна і сацыяльна арыентаванага мастацтва 1980-х.
Апошнія трыццаць гадоў будуць прэзентаваць не толькі працы, паказаныя ў мінулыя гады, але і шмат новых, якія прадстаўляюць мастацтва, уцягнутае ў сацыяльныя і феміністычныя праблемы.
Галерэя паказвае творы самых выбітных творцаў, ад Станіслава Выспяньскага, Яцэка Мальчэўскага, Юзэфа Мехофера, Войцеха Вайса да Збігнева Пранашкі, Зоф’і Стрыенскай, Станіслава Ігнацыя Віткевіча, Ежы Навасельскага, Рамана Апалкі, Рышарда Вінярскага, Анджэя Урублеўскага, Войцеха Фангора, Лукаша Каралькевіча, Эвы Курылюк. Скульптуру прадстаўляюць Ксаверы Дунікоўскі, Канстанты Лашчака, Аліна Шапашнікава, Магдалена Абакановіч, Марыя Пініньска-Берэс і іншыя. На выставе таксама прысутнічаюць працы прадстаўнікоў мастацкіх калектываў: «Wprost» (Лешак Сабоцкі, Збылют Гжывач), «ladnie» (Вільгельм Сасналь, Марцін Мацяёўскі) і «Gruppa» (Яраслаў Мадзялеўскі, Уладзімір
Паўляк).
Акрамя жывапісу і скульптуры, прэзентуюцца шкло і
мастацкая кераміка — ад праектаў часоў Другой Польскай рэспублікі да 1960—1970-х. Звярнулі ўвагу і на
графіку Кракаўскай школы 1960—1985 гадоў: Ежы
sztuka Krytyka
дарожкі для
з абмежаванымі магчымасцямі, а таксама месцы камфортнага адпачынку. Выставачная прастора ўключае і навучальныя элементы для дзяцей». Куратары: Анджэй Шчэрскі, Ганна Будзалэк, Магдалена Чубіньска, Аліцыя Кіліяньска, Бажэна Костуч, Уршуля Казакоўска-Заўха, Святаслаў Ленартовіч, Агата Маладобры. Каардынатарка Катажына Столяж.
• «ХХ + ХХі. Галерэя польскага мастацтва». Фота Томаша Маркеўскага.
sztuka Krytyka
« м ова геаметрыі.с таласць мастацтва»
ў галерэі сучаснага мастацтва bWaў катавіцах
Ванда
ініцыяваных у 1983 годзе Бажэнай Кавальскай, спачатку ў Белавежскай пушчы, потым у Акуніцах, Ароньску, а з 2009 года ў
Радзяёвіцах. Іх вынікам стала стварэнне трох калекцый геаметрычнай абстракцыі: у Акруговым музеі ў Хелме, Цэнтры польскай скульптуры ў Ароньску і Мазавецкім Цэнтры сучаснага мастацтва elektrownia (Электрастанцыя) у Радаме.
sztuka Krytyka
• інга Глас. Paarung zweiter pozitiver + negative.
2010.
Польскія музычныя фэсты: час чакання
iM p A ct Festi WA l – гэта мерапрыемства, адрасаванае
ў
Atlas Arenie. Аднак ані
ані сёлета фестываль не адбыўся, хоць ягоныя арганізатары планавалі ўражальны спіс удзельнікаў: Bring Me the horizon, skillet, Of Mice & Men, Royal Republic, the last internationale. І на чале
Korn!
у 2014 годзе сярод удзельнікаў былі Ягор Забелаў і Святлана
Сцэну дзеляць як зоркі сусветнай альтэрнатыўнай музыкі, так і пачаткоўцы з-за ўсходняй мяжы. Агульная
галоўных сцэн, кожная з іх аддадзена пэўнаму стылю
музыкі. Там жа ладзяцца кінапаказы, мастацкія выставы, штогод канцэрты Open’er Festival прыцягваюць больш за 150 000 наведнікаў. Сайт фэсту.
K AZ i M ie RN i K e J s Z y N — фестываль, які адбываецца ў каменяломнях маляўнічага старажытнага горада Казімеж Дольны. Ён таксама з ліку тых нешматлікіх, што сёлета не зведалі пераносу, і даў магчымасць пабачыць выступленні выканаўцаў самага вялікага фармату.
Гэта былі Кася Насоўска, Bass Astral & igo, Наталля Пшыбыш, Łąki Łan, Mrozu, Król, Лешак Можджэр, Kwiat Jabłoni і Бараноўскі. Спіс удзельнікаў наступнага фэсту
пакуль невядомы, аднак яго правядзенне запланаванае на 13-17 ліпеня з коштамі квіткоў ад 130 злотых. Уся інфармацыя на
pO l’AND’R O c K Festi
на сцэну выходзілі Raz Dwa trzy, pidżama porno, Рэната Пшэмык, Кася Кавальская, Dżem, Kroke і шмат іншых прызнаных артыстаў. Ён прайшоў у мястэчку Плоты ў Заходне-Паморскім ваяводстве на тэрыторыі аэрадрома Makowice. pol’and’Rock Festival бярэ свой пачатак у 1995 годзе і па 2017-ы меў назву przystanek Woodstock. Яго арганізатарам
Правесці ў Катавіцах чарговы OFF Festi VA l сёлета таксама не атрымалася.
smashing pumpkins.
Bikini Kill, yves tumor & its Band, the Armed, Mdou Moctar, Эрыкі дэ Казьер, squid, pi’erre Bourne, yard Act, Наталі Бергман. Наогул гэты фэст у пэўным сэнсе «сеткавы», таму што адбываецца
K RAK ó W l i V e Festi
Kazik, Kwiat Jabłoni, Big cyc, Jelonek, Dr Misio, Farben lehre, hańba!, the Analogs, tabu, Zenek Kupatasa, lej Mi pół, Boleo & Follow the Riddim, pull the Wire, Łydka Grubasa i psy Wojny!
Моніка Поляк. Samples. Уласная тэхніка на плітах. 2018.