Otospierająsięliteraturoznawcy,alecóżtamkrytycy każdyuczeńwienapewno:romantyzmpolskimiałTrzech Wieszczów.Idzisiajprzyszłakolejnatrzeciegoznich.Nowy bohatercyklu„Piękni,młodzi,romantyczni” mistrz polskiegodramaturomantycznego Zygmunt Krasiński
Зыгмунт Красіньскі, фотапартрэт аўтарства Караля Бейера, каля 1859 года
Zygmunt Krasiński, fotografia portretowa Karola Beyera sprzed1859roku
царкве Нотр Дам дэ Ларэт, дзіцяці далі імёны Напалеон Станіслаў Адам Фелікс Зыгмунт, а адной з дзвюх яго хросных маці (хросных бацькаўуяго таксама было двое)была Марыя Валеўская мэтрэсаімператараБанапарта.
Маці паэта Марыя Уршуля Красіньска памерла ў 1822 годзе. Найвышэйшым аўтарытэтам для хлопчыка на ўсё жыццё застаўся бацька, які запэўніў сыну фінансава бяспечнуюбудучынюізякімсына,аднак,дзяліўсур’ёзны ідэалагічны канфлікт: генерал Вінцэнт Ян Красіньскі пасля паразы Напалеона перайшоў на службу новым уладам і быў сенатарам, а пазней нават намеснікам Царства Польскага. Будучы прыхільнікам супрацоўніцтва з царом, старэйшы
Potomek magnackiej rodziny Krasińskich urodził się w Paryżu w domu generałanapoleońskiego Wincentego Jana Krasińskiego i księżniczki Marii Radziwiłłówny 19 lutego 1812 roku, czyli tuż przed wyprawą wojska francuskiego na Imperium Rosyjskie. Podczas chrztu, który odbył się w parafialnym kościele Notre Dame de Lorette, dziecku nadano imiona Napoleon Stanisław Adam Feliks Zygmunt, a jedną z dwóch jego matek chrzestnych (ojców chrzestnych również miał dwóch) była Maria Walewska metresacesarzaBonaparte.
Matka poety Maria Urszula Krasińska zmarła w1822 roku. Najwyższym autorytetem dla chłopca na całe życie pozostał ojciec, który zapewnił synowi bezpieczną finansowo przyszłość i z którym dzielił go jednak poważnykonfliktideowy:generałWincentyJanKrasiński poklęsceNapoleonaprzeszedłnasłużbęnowegowładcy i został senatorem, a później nawet namiestnikiem Królestwa Polskiego. Będąc zwolennikiem współpracy z carem, starszy Krasiński nie wziął udziału w powstaniu listopadowym, zabronił tego również synowi, z czym Zygmuntjużnigdyniemógłsiępogodzić.
Beata Czacka,
Muzeum Narodowe w
Zygmunta Krasińskiego jako dziecka,
Зыгмунт Красіньскі выхоўваўся дома ў Варшаве і Апінагуры, урокі яму давалі пісьменнік Юзаф Кажанеўскі і матэматык Пётр Хлябоўскі, пазней вучыўся ў Варшаўскім ліцэі і паступіў на юрыдычны факультэт Варшаўскага ўніверсітэта. Універсітэт ён не скончыў, і прычынай таму сталі акурат бацькавы погляды. У той час ва ўніверсітэце і сярод моладзі наогул панавалі антырасійскія настроі. У сакавіку 1829 года ўвесь юрыдычны факультэт выправіўся на пахаванне сенатара, дзяржаўнага дзеяча Пятра Бяліньскага, цырымонія хутка ператварылася ў патрыятычную маніфестацыю. Зыгмунт Красіньскі быў адзіным студэнтам, які не далучыўся да аднакурснікаў, бо так загадаў яму бацька. На наступны дзень малодшы Красіньскі быў пакараны абструкцыяй за парушэнне сяброўскай салідарнасці. Ва ўніверсітэт ён больш не вярнуўся: бацька адправіў сына вучыцца ў Швейцарыю. Паводле іншай версіі, рашэнне аб ад'ездзе прыняў сам Зыгмунт і з гэтага моманту знаходзіўся пераважна за мяжой, спрабуючы хаця б часткова вызваліцца ад уплыву бацькі і пазбегнуць яго планаў, датычных дыпламатычнай кар’ерысынанаслужбеўцара.
Менавіта пасля ад’езду з Польшчы Зыгмунт Красіньскі атрымаў магчымасць больш цесна пазнаёміцца з літаратурай і думкай еўрапейскага рамантызму. Пісаць ён пачаўяшчэўВаршаве,дэбютаваўшыякаўтар апавяданняў, натхнёных творчасцю Вальтэра Скота і англійскай гатычнай літаратурай. У лісце да бацькі, вядома ж, рашучага прыхільнікакласіцызму,Зыгмунтдзяліўся: “Што тычыцца бурапеннага рамантызму на старонках варшаўскіх газет, я пераканаўся, чытаючы цяпер «Гісторыю літаратуры і англійскую паэзію» Шлегеля, што мы ў Польшчы яшчэ далёкія ад паняцця пра рамантычную паэзію”. У Жэневе ён пазнаёміўся з Адамам Міцкевічам, які аказаў сур'ёзны ўплыў на яго інтэлектуальнае фарміраванне, а праз некалькі гадоў у Рыме пасябраваў з Юльюшам Славацкім
З 1831 года паэта пераследавалі фізічныя пакуты: пагроза сухотаў, ад якіх памерла маці, нервовыя зрывы, узмоцненыя непаразуменнем з бацькам, для якога ён, аднак, заставаўся пакорлівым сынам, і хвароба вачэй. За месяцы лячэння, праведзеныя ў адзіноце ў зацемненым пакоі, былі створаны першыя накіды выбітнага твора Красіньскага “Не-Боскай камедыі”. Твор выйшаў у 1835 годзе ў Парыжы ананімна, першым эпіграфам была цытата з “Гамлета”, другім словы, якія прыпісваюцца цяпер самомуКрасіньскаму:
яны дадалі тое, чаго
Zygmunt Krasiński wychowywał się w domu w Warszawie i Opinogórze, lekcji udzielali mu pisarz Józef Korzeniowski i matematyk Piotr Chlebowski, później uczęszczał do Liceum Warszawskiego i zaczął studiować prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Studiów nie ukończył i przyczyną stały się akurat przekonania ojca. W tym czasie na uniwersytecie i wśród młodzieży ogólnie panowały antyrosyjskie nastroje. W marcu 1829 roku cały wydział prawa udał się na pogrzeb senatora, działacza państwowego Piotra Bielińskiego, ceremonia szybko przekształciła się w manifestację patriotyczną. Zygmunt Krasiński był jedynym studentem, który nie dołączył się do kolegów,ponieważ tak nakazałmuojciec.Następnegodnia młodszy Krasiński został ukarany obstrukcją za wyłamanie się spod solidarności koleżeńskiej. Do uczelni już nie powrócił, bowiem ojciec wysłał syna na studia do Szwajcarii. Zgodnie z inną wersją, decyzję o wyjeździe podjął sam Zygmunt i od tego momentu przebywał przeważnie za granicą, próbując przynajmniej częściowo uwolnić się spod wpływu ojca i uniknąć jego planów, dotyczącychkarierydyplomatycznejsynawsłużbiecara.
Właśniepo opuszczeniuPolski ZygmuntKrasińskiuzyskał możliwość bliższego zapoznania się z literaturą i myślą europejskiego romantyzmu. Pisać zaczął jeszcze w Warszawie, debiutował jako autor opowieści zainspirowanych twórczością Waltera Scotta i angielską literaturą gotycką. W liście do ojca, oczywiście zdecydowanego zwolennika klasycyzmu, Zygmunt dzielił się: „Co do romantyzmu burzącego gazety warszawskie, przekonałem się czytając teraz Szlegla Historiaę literatury i poezje angielskie, żeśmy jeszcze w Polsce dalecy od pojęcia, co to jest poezja romantyczna”. W Genewie poznał Adama Mickiewicza, który miał poważny wpływ na jego kształtowanie intelektualne, a kilka lat później w Rzymiezaprzyjaźniłsięz Juliuszem Słowackim
Po roku 1831 poetę nawiedzały cierpienia fizyczne: zagrożenie gruźlicą, na którą umarła matka, załamanie nerwowe, potęgowane różnicą przekonań z ojcem, wobec którego pozostawał jednak uległym synem, oraz choroba oczu. Podczas miesięcy leczenia, spędzonych samotnie w zacienionym pokoju, powstały pierwsze szkice najwybitniejszego dzieła Krasińskiego „Nie Boskiej komedii”. Utwór ukazał się w 1835 roku w Paryżu anonimowo, jednym mottem do dramatu jest cytat z „Hamleta”, drugim zaś słowa, przypisywane obecnie samemuKrasińskiemu:
Do błędów, nagromadzonych przez przodków, dodali to, czego nie znali ich przodkowie wahanie się i bojaźń; i stało się zatem, że zniknęli z powierzchni ziemi i wielkie milczenie jest po nich.
Jest to romantyczny dramat filozoficzny, akcja którego umieszczona jest w nieokreślonej bliżej przyszłości. Antagonistami są postacie ziemskie, reprezentujące dwie zwalczające się siły zachowawczą i rewolucyjną („walka
(“барацьба двух прынцыпаў: арыстакратыі і дэмакратыі”).
Такім чынам, гэта таксама драма ідэй, якая ставіць пытанні пра сэнс і будучыню гісторыю, і разам з тым пра сутнасць і ролю рамантычнага паэта і паэзіі. Твор напісаны з сапраўдным размахам: “множнасцьпланаў,гістарычныяі сімвалічныя героі, масавыя сцэны, інтэрферэнцыя рэалізму, пафасу і гратэску, а таксама ідэйная шматзначнасць” усё гэта зачароўвала чытачоў і крытыкаў. Адам Міцкевіч у сваім парыжскім “Курсе славянскіх літаратур” аналізаваў твор Красіньскага як “найвышэйшае дасягненне польскага тэатра”. Прэм’ера “Не Боскай камедыі” адбылася ў Кракаве толькі ў 1902 годзе, у тым ліку праз тое, што тэатр ХІХ стагоддзя не мог рэалізаваць наватарскі па форме “твор славянскага ўяўлення”.
Таксама ананімна ў 1836 годзе выйшла яшчэ адна славутаядрама Красіньскага “Ірыдыён”, ідэяякойпаўстала падчас знаходжання паэта з бацькам у Пецярбургу. Дзеянне адбываецца ў часы заняпаду Рымскай імперыі. Старая культура памірае, прыходзяць варвары, з’яўляюцца хрысціяне. Асноўны матыў паўстанне Ірыдыёна, сына грэка Амфілоха, што з’яўляецца празрыстым намёкам на трагедыю лістападаўскага паўстання. Аўтар падкрэслівае супярэчнасць паміж вялікай мэтай (звяржэннем дэспатызму), асноўнай матывацыяй дзеянняў (помста рымлянам) і сродкамі (падступства, бязлітаснасць), якія да гэтаймэтывядуць.
dwóch pryncypiów: arystokracji i demokracji”). Jest to więc także dramat idei, stawiający pytania o sens i przyszłość historii oraz o istotę i rolę romantycznego poety i poezji. Utwór napisany jest z prawdziwym rozmachem: „wielość planów, postaci historyczne i symboliczne, sceny zbiorowe, przenikające się realizm, patos i groteska, a także wieloznaczność ideowa” to wszystko fascynowało czytelników i krytyków. Adam Mickiewicz w swoim paryskim „Kursie literatur słowiańskich” analizował utwór Krasińskiego jako „najwyższeosiągnięcieteatrupolskiego”. Prapremiera „Nie Boskiej komedii” odbyła się w Krakowie dopiero w 1902 r., m.in. dlatego, że dziewiętnastowieczny teatr nie był w stanie zrealizować nowatorskiego w formie „tworusłowiańskiejwyobraźni”.
Również anonimowo w 1836 roku ukazał się inny wybitny dramat Krasińskiego „Irydion”, którego pomysł pojawił się podczas pobytu poety z ojcem w Petersburgu. Akcja dramatu rozgrywa się w czasach schyłku Imperium Rzymskiego. Stara kultura umiera, wchodzą barbarzyńcy, pojawiają się chrześcijanie. Podstawowym motywem jest buntIrydiona,synaGrekaAmfilocha,costanowiprzejrzystą aluzję do tragedii powstania listopadowego. Autor podkreśla sprzeczność między wielkim celem (czyli obaleniem despotyzmu), a nieszlachetną motywacją działań (zemsta Rzymianom) i środkami (podstęp, bezwzględność),któredotegoceluprowadzą.
Плакат зпрэм’еры
Plakat zwystawienia dramatu na otwarcie TeatruPolskiego wWarszawie wroku 1913
У снежні 1838 года ў Неапалі Красіньскі сустрэў каханне свайго жыцця Дэльфіну Патоцкую. Патоцкую называлі музай польскага рамантызму, бо яна аказала велізарны ўплыў на яго вядучых прадстаўнікоў, ёй прысвячалітворы,ёйпісалілісты.Дэльфінабралаўрокіў Фрэдэрыка Шапэна, была знаёмая з Юльюшам Славацкім, Адамам Міцкевічам, Цыпрыянам Камілем Норвідам, а для Красіньскага стала сяброўкай і даверанай асобай. Пачуццё да яе захавалася амаль да канца жыцця паэта, які пад уплывам бацькі ў 1843 годзе ажаніўся з Элізай Браніцкай. Але ён працягваў сустракацца з Патоцкай і пастаянна пісаў ёй. Больш за 600 захаваных лістоў Зыгмунта да Дэльфіны застаюцца ў польскай літаратуры адным з неверагодных сведчанняў няздзейсненага рамантычнага кахання і сяброўства. З ЭлізайБраніцкайупаэтабылочацвёрадзяцей.
СаракавыягадыбылідляЗыгмунтаКрасіньскагачасам месіянскіх разважанняў, пошукаў месца і прызначэння польскага народа ў свеце. Падчас Рымскай рэвалюцыі 1848 года разам з Цыпрыянам Камілем Норвідам абараняўпапуПіяIX.
Зыгмунт Красіньскі памёр ад сухотаў 23 лютага 1859 года ў Парыжы. Ягонае цела было дастаўлена ў Апінагуру,дзецяпермесціцца Музей рамантызму
Як паэт і мысляр Красіньскі адыграў важную ролю ў інтэлектуальным жыцці эпохі, і па гэты дзень захоўвае прыкметнае месца ў нацыянальным культурным кодзе. Актуальнымі застаюцца, перш за ўсё, яго драмы, якія дзякуючы сваёй шматзначнасці даюць тэатральным і кінарэжысёрам мноства інтэрпрэтацыйных магчымасцяў.
W grudniu 1838 roku wNeapolu Krasiński spotkał miłość swojego życia Delfinę Potocką. Potocką nazywano muzą polskiego romantyzmu, ponieważ wywarła ogromny wpływ na jego czołowych przedstawicieli, poświęcano jej dzieła, pisano do niej listy. Delfina była uczennicą Fryderyka Chopina, znała również Juliusza Słowackiego, Adama Mickiewicza, CyprianaKamila Norwida, dla Krasińskiego zaś zostałaprzyjaciółkąipowiernicą.Uczuciedoniejprzetrwało niemal do końca życia poety, który pod wpływem ojca w 1843 roku ożenił się z EliząBranicką. Jednak nadal spotykał się z Potocką i ciągle pisał do niej. Ponad 600 zachowanych listów Zygmunta do Delfiny pozostają w polskiej literaturze jednym z najdoskonalszych świadectw niespełnionej romantycznejmiłościiprzyjaźni.Z EliząBranickąpoetamiał czworodzieci.
Lata czterdzieste były dla Zygmunta Krasińskiego czasem rozważań mesjanistycznych, poszukiwań miejsca i przeznaczenia polskiego narodu w świecie. W czasie rewolucjiw Rzymie w 1848roku wrazzCyprianemKamilem NorwidembroniłzagrożonegopapieżaPiusaIX.
Zygmunt Krasiński zmarł na gruźlicę 23 lutego 1859 roku w Paryżu. Zwłoki zostały przewiezione do Opinogóry, gdzie znajdujesięobecnie Muzeum Romantyzmu
Krasiński jako poeta i myśliciel odegrał ważną rolę w życiu intelektualnym epoki, do dziś zachowuje znaczące miejsce w narodowym kodzie kulturowym. Aktualne pozostają przede wszystkim jego dramaty, które poprzez swoją wieloznaczność dają reżyserom teatralnym i filmowymwielemożliwościinterpretacyjnych.
зачароўвае прыгажосцю рамантычнай стылізацыі “на маленькім экране адбылася канкрэтызацыя таго, што заўсёды заставалася па за межамі магчымасцяў сцэны, пры гэтым у афармленні фону адчуваецца строгасць стылю, увагададэталяў,эстэтычныпарадак.
Прафесар, доктар хаб. Анджэй Фабіяноўскі літаратуразнаўца і крытык, спецыялізуецца
Polecamy zwrócić uwagę na dokonaną przez Zygmunta Hübnera telewizyjną inscenizację „Nie boskiej komedii” Przedstawienie zostało zrealizowane w półfilmowej, półteatralnej konwencji, w naturalnej scenerii starych murówi ruin, w pięknych plenerach, wśród mgieł, dymówi ognia symbolizującego grozę rewolucyjnego piekła. Jak podkreślano w recenzjach popremierowych, widowisko urzeka urodą romantycznej stylizacji „dokonała się na małym ekranie konkretyzacja tego, co zawsze pozostawało poza możliwościami sceny, przy czym w aranżacji tła czuje sięrygorstylu,smakowaniedetali,estetycznyład.
Prof. dr hab. Andrzej Fabianowski jest literaturoznawcą i krytykiem, specjalizuje się w historii idei oraz związkach między literaturą romantyczną a polityką, a w swoim wykładzie na Uniwersytecie Trzeciego Wieku Collegium Civitas ukazuje biografię Zygmunta Krasińskiego na tle
epoki oraz proponuje interpretację jego wybranych utworów.
Poza głównymi dziełami Zygmunt Krasiński pozostawił po sobie bogatą spuściznę epistolograficzną, dzięki temu możemy przybliżyć sobie nie tylko sylwetkę wieszcza, lecz całe życie arystokracji tego okresu: przyjaźnie, miłości, podróże, tęsknoty i radości. Oczywiście, najwięcej zainteresowaniawzbudzają listy do Delfiny Potockiej.
Plakat
WSZYSTKO POWIEM
dramaturg Paweł Demirski,