"In Forex"#27

nalı onla Jur

səh. 11

Kəpənək ovu Azərbaycanda ilk və tək!

ı xilas et! lar

oxu, ağac yn

May ayı üçün proqnozlar Ekspert rəyləri .............................45 Dalğa analizi................................47 Kompleks texanaliz......................52 İşimoku analizi.............................56

Pilot-treyder

Hesabına yağış yağdır

səh. 34

Kütləylə rəqs

“Dibdə balıq tutmağın” 10 qaydası Təəssüf ki, təəssüflənirik

Riskin anatomiyası

səh. 5 səh. 25

səh. 24

səh. 21

“Bazar sanki mənə bir şillə vurdu”

səh. 30

İn Forex 05 (27) / may, 2012

“Həm aviasiyada, həm də forexdə insan göylərdə olur”

2

M Ü N D Ə R İ C AT

30

Oxuyacaqsınız: 5-də............................................... “Bazar sanki mənə bir şillə vurdu” Treyder əhvalatları 7-də............................................... Modellərin 15 sirri 9-da............................................... Tam analiz necə aparılır 11-də............................................. Kəpənək ovu. Qiymət qrafiklərindəki harmonik patternlər və onlardan istifadə qaydaları 15-də............................................. Deytreyder necə olmalıdır?

16-da............................................. Fraktalın zamanı. Fraktal+MA+Vaxt üçlüyü necə qazandıra bilər 18-də............................................. Pilot-treyder. Və onun “İn forex”ə dedikləri 21-də............................................. Təəssüf ki, təəssüflənirik. Treyderi məhv etməyə qadir olan emosiyanı yaxından tanıyın 24-də............................................. Kütləylə rəqs 25-də............................................. “Dibdə balıq tutmağın” 10 qaydası.

Sən necə balıqçısan?

30-da.............................................. Riskin anatomiyası 34-də.............................................. Hesabına yağış yağdır 35-də.............................................. “Vımpel” strategiyası 38-də.............................................. Bazarı proqnozlaşdırmaq mümkündürmü?

45-də.............................................. Temperatur qalxır... May ayı üçün ekspert proqnozları 47-də.............................................. Əsas cütlüklərin dalğa anaizi 52-də.............................................. “İşimoku” əsasında təhlil 56-da.............................................. Kompleks texanaliz 60-da.............................................. Kitab rəfi

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex

05 (27) / may,

2012

Jurnalı forumda müzakirə et

REDAKTORDAN

Oxucuya

Niyə tənlikdən pul çıxmır?

İ

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri

Elm odur ki, dediyini sübut edə bilir, izah edə bilir... İzah edə bilmirsə, əsaslandırıla bilən nəzəriyyələr irəli sürür... Poqnoz verir...

Amma heç bir halda ümid, güman, gözlənti üzərində iş qurmur, fala baxmır, bilmədiyini danışmır.

Bu baxımdan, treyderin təfəkkürü elmi təfəkkür olmalıdır.

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

ş prosesində hiss etdim ki, bu sayımız əvvəlkilərə nisbətən bir azca daha çox... necə deyim... bir azacıq “elmi” alınır. Əlbəttə, sözün ciddi mənasında yox, biz “Science” jurnalı deyilik axı. Sadəcə belə də, yüngülcə...

Amma hər halda, əvvəlcə bu situasiyanı dəyişmək barədə düşünürdüm. Çünki oxucu – təəssüflə qeyd etməliyəm ki, xüsusilə də azərbaycanlı oxucu,elmi mövzulardan bezardır. Sonra fikrimi dəyişdim. Onsuz da jurnalda əvvəllər olan hər şey – strategiyalar, treyder əhvalatları, müsahibə, analitika eyni həcmdə yenə də var. Bütün bunların yanında desert kimi bir-iki elmi mövzu, yəqin ki, ziyan eləməz. Əvəzində indi mən bunu bəhanə edərək, sizinlə elm haqqında danışa bilərəm. Xüsusilə də ona görə ki, mənim zənimcə, treyderin elmi təfəkkürü çox güclü olmalıdır.

Elm nədir? Əlbəttə, çox da dərinə getmək istəmirəm, bu, bizim mövzu deyil, sadəcə, bizim fəaliyyətin prizmasından baxaraq, belə deyərdim: elm odur ki, dediyini sübut edə bilir, izah edə bilir... İzah edə bilmirsə, əsaslandırıla bilən nəzəriyyələr irəli sürür... Poqnoz verir... Amma heç bir halda ümid, güman, gözlənti üzərində iş qurmur, fala baxmır, bilmədiyini danışmır.

Bu baxımdan, treyderin təfəkkürü elmi təfəkkür olmalıdır.

O, dəqiq fərqləndirməyi bacarmalıdır ki, nəyi bilir, nəyi bilmir.

Onun bazardakı vəziyyətlə bağlı əsaslandırıla bilən ehtimalları ol-

malıdır. Ümidlə, gümanla yaşamamalıdır. Treyder tapmaca tapmalı, fala baxmalı deyil. Necə ki, elm belə işlərlə məşğul olmur.

Treyder ehtimallarla işləməlidir.

Bu isə artıq elmdir. İşin maraqlı tərəflərindən biri odur ki, elm bazarı tam izah etməyə qadir deyil, bu barədə ancaq nəzəriyyələr var, bizim yazılardan biri də elə ona həsr olunub. Onda sual çıxır: bir halda ki, elm bazarda nələrin baş verdiyini tam izah edə bilmir, bazarı proqnozlaşdırmağa tam qadir deyil, biz nəyə görə elmi təfəkkürü seçməliyik?

Ona görə ki, bu, yeganə sabit platforma, ayağımızın altındakı yeganə möhkəm torpaqdır. Bu, yeganə mayakdır. Lap ətrafda hər şey qarışsa da, dəlilik fontan vursa da, bütün bunları dəyərləndirmək üçün bizə bir sabit nəzər nöqtəsi lazımdır. O nöqtə elmi təfəkkürdür. Yoxsa nəyin baş verdiyini bilmərik.

O ki qaldı elmin bazarı izah edə bilməməsinə... Məsələn, Riyaziyyat hər şeyi izah edir.

Amma siz tənlik həll etməklə pul qazanan çoxmu adam görmüsünüz? Əgər bazarı proqnozlaşdırmaq tənlik həll etməyə çevrilsəydi, yəqin o da qazanc vermək xüsusiyyətini həmin an itirərdi. Ona görə də, hər şey belə qalsa yaxşıdır.

Zövqlü və faydalı mütaliələr.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

3

4

REKLAM

Ona görə ki, bu cür şərtlər yalnız bizdədir:

C.Cabbarlı, 44, Caspian Plaza www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

BAŞA GƏLƏNLƏR

Treyder əhvalatları

Oxucularımızın böyük marağına səbəb olan “Treyder əhvalatları” silsiləsindən növbəti hadisəni sizə təqdim edirik. Onun müəllifi son iki ayda başına gələn hadisəni danışır. Ənənəmizə sadiq qalaraq, həmin treyderin kimliyini açıqlamırıq.

“Bazar sanki mənə bir şillə vurdu”

H

örmətli “İn Forex”. Mən adətən günlük qrafikdə əməliyyat aparıram. Çünki hər gün qrafikləri təhlil etməyə vaxtım və həvəsim olmur. Martın əvvəllərində avro/dolların aşağıya trendi sürətlənəndə mən satış əməliyyatı açmışdım. Qiymət haradasa 1.3050 ətraflarında idi. Mən fikirləşirdim ki, daha əvvəlki uzunmüddətli eniş trendi bərpa olunub və qiymət aşağıya doğru xeyli hərəkət edəcək. Amma belə olmadı. Qiymət sanki məni gözləyirmiş – satış əməliyyatı açan kimi yuxarıya qalxmağa başladı.

Təxminən 200 punkt qalxandan sonra (bu, mənim üçün 200$ itki demək idi) avro/dollar enməyə başladı. Mən düşündüm ki, vəssalam, artıq eniş trendi yüz faiz bərpa olunub. Və axmaqlıq edib, ikinci satış əməliyyatını açdım. İndi oturub fikirləşəndə bir şey mənə qəribə gəlir. Axı mən dəfələrlə oxumuşdum ki, ziyanlı əməliyyata əlavə eləmək olmaz!

Bunu özümə dəfələrlə demişdim. Əvvəllər bir neçə dəfə belə etmişdim və özümə söz vermişdim ki, bir də heç vaxt olmayacaq…

Amma budur: açdım. Niyə?

Bilmirəm… Yəqin ki, özümə nəzarət etmirdim.

düşünülmüş şəkildə etmirdim. Ağlım özümdə deyildi.

Mən satandan sonra qiymət yenə də qalxmağa başladı. İkinci əməliyyatı açanda özümə söz ver-

Qiymət daha 200 punkt qaxdı. İndi mənim balansımda 600 dollara yaxın ziyan var idi. Fikir-

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

mişdim ki, əgər qiymət onun da əleyhinə getsə, mütləq bağlayacağam… Hətta stop-loss da qoymuşdum. Amma “stop”un yerini dəyişdirdim, sonra da ləğv etdim.

Dəqiq əminəm ki, bu hərəkətləri ağılla,

ləşirdim ki, vəssalam, bir az da artsa, mütləq bağlayacağam…

Amma deyən gərək: bura qədər artmasına niyə imkan vermisən ki?

Gərginlik içində idim.

Həftələrlə davam edən gərginlik məni əldən salmışdı. Qiymət daha qalxmadı və aşağıya enməyə başladı. Həm də sürətlə! 5 gündən sonra ikinci əməliyyatım artıq müsbətdə idi. Birinci əməliyyatımda kiçik ziyan qalırdı. Mən həmin kiçik ziyanla bazardan çıxa bilərdim. Amma çıxmadım.

Düşündüm ki, daha eniş trendi 100 faiz bərpa olunub və qiymət mütləq

lı şdum ki, ziyan u m u x o lə r lə ə Axı mən dəfə z! Bunu özüm a lm o k ə m lə e və lə əməliyyata əla ir neçə dəfə be b r ə ll ə v v Ə . işdim ki, bir də heç dəfələrlə dem im d iş m r e v z sö zümə : açdım. Niyə? etmişdim və ö r u d u b a m m q… A etmirdim. t ə vaxt olmayaca r a z ə n ə m ü əqin ki, öz Bilmirəm… Y aşağıya gedəcək.

Bir həftə sonra ilk açdığım əməliyyat da müsbətə çıxdı. İndi hesabımda iki müsbətdə olan əməliyyat vardı. Bayram edirdim!

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

5

BAŞA G ƏLƏNLƏR 8

6

Amma qiymət təzədə qalxmağa başladı… Mən elə bilirdim ki, bu, kiçik korreksiyadır və tezliklə qurtaracaq. Bu “kiçik korreksiya” az qala 300 punkt qalxdı. Əməliyyatları niyə müsbətdə bağlamadığıma it kimi peşman olmuşdum. Fikirləşdim ki, birdən artım trendi bərpa olunubsa, nə edəcəyəm? Əvvəlki gərginliyə dözəcək canım qalmamışdı. Ona görə də, canımı dişimə tutub, təxminən 400 dollar

Treyder əhvalatları

ətrafında ümumi ziyanla hər iki əməliyyatı bağladım. Özümə təsəlli verirdim ki, bu, düzgün addımdır, mən daha böyük itkilərdən, ay nə bilim, müflisləşməkdən sığortalanmışam.

Amma bazar sanki mənə bir şillə vurdu!.. Mən iki əməliyyatı bağlayan kimi qiymət aşağıya döndü və cəmi 4 günə əvvəlkilərdən də aşağı olan minimulara düşdü. Əməliyyatlarım qalsaydı, indi hər ikisi yaxşı gəlir verəcəkdilər… Yanıb-tökülürdüm.

Mən təzə treyder deyiləm.

Bilirəm ki, bazarın şəxsən mənimlə heç bir qəsdi-qərəzi yoxdur.

Amma niyə belə olur? Bəlkə mən plansız, necə gəldi ticarət aparıram, ona görə?

Dəyərli oxucular! Əgər siz də əhvalatlarınızı digər treyderlərlə bölüşmək istəyirsinizə, onları redaksiyamıza göndərə bilərsiniz: info@inforex.az

Burada hər iki əməliyyat bağlanıb

Burada satış əməliyyatı açılıb Burada ikinci satış əməliyyatı açılıb

Redaksiyadan. Şəkildə göstərilənlər dəqiq olmaya bilər. Çünki onu treyder göndərməyib, biz özümüz məktuba əsaslanaraq, baş verənləri təsvir etməyə çalışmışıq.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

7

Patternologiya

Modellərin 15 sirri Bazarın mexaniki dilini necə daha yaxşı anlaya bilərik?

Q

iymətin qrafik modelləri bazarın danışdığı mexaniki dildir. Onların iş prinsipini öyrənmək üçün zəhmət çəkməyə dəyər, çünki onlar qazanmağa yaxşı imkanlar açırlar. Onlar bizə təkcə bunu demirlər ki, nə zaman ticarət aparmaq lazımdır; həm də bunu deyirlər ki, niyə bazara girmək gərəkdir.

Bu məqalədə qrafik modellərlə necə işləməklə bağlı 15 metod göstərilib.

1. Hər şeydən əvvəl, klassik modelləri yaxşı-yaxşı öyrənin ki, onları istənilən qrafikdə görən kimi tanıyasınız. Bu modellər bütün zaman miqyaslarında eyni tərzdə fəaliyyət göstərən bazar qüvvələrinin işini proqnozlaşdırmağa imkan yaradır. Onları beş barmağınız kimi tanıyandan sonra daha mürəkkəb və orijinal modellərə keçmək olar.

2. Bazarın hazırkı fazasına uyğun gələn modellərlə ticarət

olanda riskləri məhdudlaşdırın.

Məsələn, səviyyələrin keçilməsinə əsaslanan modellər qrafikdə nə qədər xoş görünsələr də, zəif bazarda pis işləyəcəklər.

3. Modellər ona görə qiymətin sonrakı hərəkətini proqnozlaşdırmağa imkan verirlər ki, kütlənin arzusunu əks etdirirlər. Bazar kütləsinin davranışı adətən ümimi cizgilərlə

ı ikinci s a iy s a u it s r a z Heç bir ba acaq. Ona y a m n la r a r k tə i dəfə olduğu kim mümkün ə iş m ə h a iy g iş strate görə də, seçilm almalıdır. ə r ə z ə n ı r a tl n ria gözlənilməz va aparın. Qüvvələr konfliktdə

təkrarlanmaq xüsusiyyətinə malikdir. Kütlə bazarın hansı əhvala kökləndiyini dərk edəndə modellər effektivliklərini itirməyə başlayırlar.

4. Bazarda böyük kütlənin diqqətini cəlb etməyən kiçik, az tanınan modellər daha effektiv və etibarlı olurlar.

5. Müasir bazar mühitində ideal modellər nadir hallarda yaranır.

Real bazarda formalaşan real modelləri öyrənib, tanımağa çalışın.

6. Modellərlə işləmək hamı üçün eyni dərəcədə faydalı olmur.

8 www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ 8

8

Bir sıra insanlar ticarət sistemi quranda, yaxud balansını diqqətlə təhlil edəndə daha yaxşı qazanıralır. Şəxsən sizin üçün nəyin daha yaxşı

Patternologiya model sadəcə, şamların heç nə ifadə etməyən toplusuna çevrilir. Əgər modelin “xarab olması” prosesinin

ldən çıxa e d o m t ə m iy q Əgər modelin in m ə h t x a v z te bilmirsə, gecbaşlayacaq. ə y ə m lə iş ə in əleyh işlədiyini təyin edin.

7. Hətta ən yaxşı model də heç nəyə 100%-lik zəmanət vermir.

Ona görə də, treyder modellərlə iş zamanı riski necə məhdudlaşdıracağını bilməlidir.

8. Heç bir model üçün mütləq ticarət qaydaları yoxdur. Heç bir bazar situasiyası ikinci dəfə olduğu kimi təkrarlanmayacaq.

Ona görə də, seçilmiş strategiya həmişə mümkün gözlənilməz variantları nəzərə almalıdır.

9. Orijinal və klassik modelləri fərqləndirin. Bu, kütlənin həmin modelə cəlb olunma səviyyəsini və modelin dönüş potensialını anlamağa yardım edəcək. Əgər kütlə populyar model üzrə ticarət aparırsa, siz də həmin istiqaməti seçin. Modelin həndəsəsi pozularsa, dönüş variantını nəzərdə saxlayın.

10. Əgər imkan varsa, model inkişafa yeni başlayanda bazara girin. Bu, aşağı risklə böyük hərəkəti tutmağa şans yaradır.

11. Həmişə vaxtı izləyin. Əgər qiymət modeldən çıxa bilmirsə, gec-tez vaxt həmin modelin əleyhinə işləməyə başlayacaq. Texniki indikatorlar dönməyə başlayır və w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

başladığını hiss edirsinizsə, çıxış üçün əlverişli məqam axtarın.

12. Əgər model sizsiz reallaşmağa başlayırsa, hövsələli olun.

Harada bazara girə biləcəyinizi götürqoy edin. Bu zaman modelin mümkün konturlarını təsəvvürünüzə gətirməyə çalışın.

13. Modeli bir neçə zaman miqyasında nəzərdən keçirin və onların arasında ziddiyyətin yoxluğuna əmin olun. Fundamental fonu və

15. Hər model üçün stop-loss və take-profit

miqyasında n a m a z ə ç e n ir Modeli b arasında ın r la n o ə v in ir nəzərdən keç olun. in m ə a n u ğ lu x o ziddiyyətin y

mövsümi amilləri nəzərə almağa çalışın. Kütlənin ajiotaja düşdüyü vaxtlarda ticarət aparmağa çalışmayın.

14. Modellərin aşkar görünən müqavimət və dəstək səviyyələri olmalıdır.

səviyyələrini müəyyənləşdirmək lazımdır. Modelin uğursuz alınacağı təqdirdə bazara təkrar giriş nöqtəsini də əvvəlcədən bilməlisiniz. Bu halda bəzən qiymət gözlənildiyinin əksinə gedəndə daha çox gəlir götürmək mümkün olur.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

PLAN

9

Nə etməli?

Tam analiz necə aparılır?

Qafar İmanverdyev madığı halda, mövcud trend xəttinə paralel • Əvvəlcə trend xəttlərindən nəzəri xətt qeyd edilir. başlamaq lazımdır. Trendlər üç qrupa bölünür - əsas, orta və • Bazarda ticarət qısamüddətli trendlər. Bu tip trend həcmləri analiz edilməxəttləri sadəcə qiymət qrafikinin lidir. maksimum və minimum nöqtələrini birləşdirməklə əldə • 38%, 50%, 62% edilmir, həmçinin daha kiçik dərəcələri üzrə korrekzaman intervalı üzrə qiymət siya səviyyələri qrafiki daxilində müqavimət və hesablanır. dəstək səviyyələrindən keçməklə də trend xətlərini çəkmək • Davamiyyət və ya mümkündür. dönüş fiqurlarını müəyyənləşdirməyə • Çoxlu sayda maksimal və çalışın. Bu tip fiqurlar minimal qiymət dəyişikliyi dəqiq müəyyənsəviyyələrinin, həmçinin, ləşdirildiyi halda hadiqiymətlərin bağlanış sələrin gözlənilən səviyyələrinin müşahidə olunduğu inkişafı izlənilir və vacib qiymət dəyişikliyi hədəflər müəyyənsəviyyələri müəyyənləşdirilir. ləşdirilir.

• Əsas trend xətlərinin müəyyənləşdirilməsindən əlavə, texniki analizin digər metodlarından da isitfadə olunmalıdır.

• Qiymətlərin dəyişmə qrafikini Elliotun dalğa nəzəriyyəsi əsasında analiz etməyə çalışın.

• Hər bir trend xəttinin və ya səviyyəsinin nisbi güc əmsalı müəyyənləşdirilməlidir.

• Qiymət qrafikləri üzrə “Fibonaççi yelpiyi” xəttləri yerləşdirilir.

• Trend xətti üzrə kanalın müəyyənləşdirilməsi mümkün ol-

• Mümkün qiymət dəyişikliyi tsikli müəyyənləşdirilməlidir.

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

• Şamların fiqurları analiz edilir.

• Kompüter analizi zamanı kifayət qədər yüksək səviyyədə mənimsənilmiş indikator qrafikləri analiz edilir. Bu zaman aşağıdakı hallara diqqət yetirilir:

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

PLAN 8

10

 Divergensiya;  Müvafiq indiqatoruların trend xətləri;  Kritik alış və ya satış səviyyələri;  Sıfır səviyyəsinin kəsilməsi.

• Fundamental analizin nəticələrindən istifadə olunaraq ölkənin əsas iqtisadi inkişaf göstəriciləri nəzərə alınmaqla milli valyutanın mövqeyinin möhkəmlənəcəyi və ya zəifləyəcəyinə dair mövcud tendensiya müəyyənləşdirilir. Bu tip analizin məqsədi sadəcə olaraq ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi durumunun analiz edilməsi deyil, həmçinin ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi inkişaf istiqaməti və mövcud inkişaf sürəti arasında fərqin müəyyənləşdirilməsidir. Başqa sözlə, ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi valyutanın müqayisə olunduğu digər ölkənin valyutasına nisbəti göstəricisi olduğundan məhz bu ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsi

Nə etməli? arasındakı fərq müvafiq ölkələrin valyuta məzənnələrinə təsir göstərir.

• Bazarda valyutanın mövqeyinin möhkəmlənməsini və ya zəiflənməsini müəyyənləşdirmək üçün kross-kurslar (EUR/JPY, EUR/CHF, GBP/JPY və s.) analiz edilməlidir.

• Maliyyə və əmtəə bazarlarının vəziyyəti, həmçinin dövlət qiymətli kağızlar bazarı, fond indeksləri, neft və qızıl resurslarının qiyməti təhlil edilməlidir.

• Ölkənin siyasi həyatında baş verən hadisələr, yüksək rütbəli məmurlarının bəyanatları və mövqeləri analiz edilməlidir, kütləvi informasiya vasitələri müntəzəm surətdə izlənməlidir.

Bazarın analizi üzrə yuxarıda sadalanan fəaliyyət növlərinin hər birini qısa müddətdə həyata keçirmək qeyri-mümkündür. Hər bir fəaliyyət sahəsində olduğu kimi,

maliyyə bazarlarında da fəaliyyətin ilkin mərhələsi iştirakçıdan əzmkar zəhmət və bacarıq tələb edir. Digər tərəfdən isə hər dəfə texniki analizin yuxarıda sadalanan bütün elementlərinin istifadəsi zəruri xarakter daşımır. Belə ki, həftəlik qrafikərin analizinin həftə ərzində bir dəfə həyata keçirliməsi kifayətdir, eynilə gündəlik qrafiklər də gün ərzində bir dəfə analiz edilməlidir və s. Bundan əlavə, qiymət qrafiklərində trend xəttlərinin müntəzəm yenilənməsinə ehtiyac yoxdur, çünki qiymət dəyişikliyi üzrə vacib səviyyələrin yaranması və bu səviyyələrin kəsilməsi tez-tez təkrarlanmır. İqtisadi xəbərlər gündəlik dərc edilir. Bir müddət sonra əksər informasiyalar – vacib qiymət səviyyələri, əsas trend xəttləri, kompüter indikatorlarının vəziyyəti və s. barəsində artıq ətraflı təsəvvür yarandığından, yeni məlumatların analiz edilməsi çox qısa müddət tələb edəcək.

Gəlin, birlikdə baxaq w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

M ETO D

Harmonik ticarət

Qiymət qrafiklərindəki harmonik patternlər və onlardan istifadə qaydaları

Q

Ümumi məlumat

iymət qrafikində harmonik patternlər treydinq aləmində çoxdan bəllidir. Onları Harold Qartli (Harold M. Gartley, 1899-1972), Larri Pesavento (Larry Pesavento) və Skott Karni (Scott M. Carney) təsvir ediblər. Amma metodun pioneri Harold Qartlidir. O, hələ 1935-ci ildə dərc olunmuş "Profits In The Stock Market" adlı kitabında harmonik modelləri təsvir edirdi. Pesavento dəqiqliyi artırmaq üçün Fibonaçi nisbətlərini Qartli patternlərinə tətbiq etməyə başlayıb. Karni bu metodları daha da inkişaf etdirib.

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Hazırda harmonik modellərin sırasına bunlar daxildir: • “AB=CD” • “Qartli patterni” • “Kəpənək” • “Yengəc” • “Yarasa” • “Üç addım” • “5-0” 8

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

11

METOD 8

12

Harmonik patternlər bütün qrafiklərdə, bütün bazarlarda işləyirlər. Pattern etalon nisbətlərinə nə qədər yaxındırsa, doğrulmaq ehtimalı da o qədər yüksəkdir. Modellər bütün zaman intervallarında meydana çıxırlar. Əlbəttə, ideal modellərlə ticarət aparmaq daha yaxşıdır, amma etalondan fərqlənən patternlər daha çox və tez-tez formalaşır,

Harmonik ticarət buna görə,

bütün r lə n r e tt a p ik n Harmo işləyirlər. a d r la r a z a b n tü qrafiklərdə, bü rvallarında te in n a m a z n Modellər bütü r. meydana çıxırla

onlarla da işləmək olar və lazımdır. Biz hər bir patterni ayrılıqda nəzərdən keçirməyə çalışacağıq.

Şəkil 2. AB=CD patterni. 78.6% və 127.2%-lik nisbətlərlə

Fibo-nisbətlərdən istifadə harmonik modellərin vacib elementidir. Daha çox 0.382, 0.618, 0.5, 0.786 0.886, 1, 1.27, 1.618, 2, 2.618 nisbətlərindən istifadə olunur. Bunlardan 0.786 və 1.27 xüsusi fibo-nisbətlərdir. Onlar 0.618 və 1.618-in kvadrat kökü hesablanmaqla əldə olunurlar.

0.886 nisbətini D.Keyn daxil edib, bu, 0.786-nın kvadrat köküdür.

Bütün bu yeni nisbətlər harmonik patternlərdə özlərini çox yaxşı göstərirlər. Xüsusilə də “Yarasa” və “Yengəc” modellərində.

Harmonik patternləri həm müstəqil metod kimi, həm də digər ticarət üsullarına əlavə kimi tətbiq etmək olar. Qrafikdə harmonik modellərin axtarışını asanlaşdıran xeyli indikatorlar var. Biz gələn saylarımızda sizi onlarla da tanış edəcəyik.

AB=CD patterni AB=CD patterni qiymətin bərabər ölçülü hərəkətlərindən əmələ gəlir. Bu hərəkətlərin nisbəti Fibonaççi nisbətlərilə də ifadə oluna bilər. Bu, təməl modeldir və bir çox başqa modellərin tərkibinə daxil olur.

Elə ilk baxışdan görmək çətin deyil ki, bu, korreksiya modelidir. Əslində, doğrudan da belədir, dalğa analizini bilənlər onda klassik ziqzaqı görəcəklər.

Şəkil 1. AB=CD patterni. 61.8% və 161.8%-lik nisbətlərlə w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

METOD

Harmonik ticarət

8 Şəkil 1-də AB=CD modeli sxematik olaraq göstərilib. A nöqtəsinə qədər eniş trendinin olduğunu təsəvvürünüzə gətirin. Bundan sonra qiymət B nöqtəsinə qədər qalxır. Ardınca C nöqtəsinə qədər korreksiya edir və D nöqtəsinə yüksəlir. BC parçası AB parçasının 61.8%-nə bərabərdir. CD parçası isə ВС parçasının 161.8%-lik proyeksiyası qədərdir.

Başqa hallarda bu nisbətlər fərqli də ola bilərlər. Məsələn, şəkil 2-də həmin nisbətlər 78.6% və 127.2%-dir.

Şəkil 3

İndi isə real misallara baxaq. Şəkil 3-də 61.8%-lik korreksiya və 161.8%-lik proyeksiya ilə AB=CD modeli göstərilib. Şəkil 4-də isə 78.6%-lik korreksiya və 127.2%-lik proyeksiya ilə AB=CD modelini görürük.

Amma bunların qarışıq olduğu hala da rast gəlinir. Məsələn, şəkil 5-də korreksiyanın 78.6%, proyeksiyanın 161.8% olduğu variantı görürük.

Qartli kəpənəyi “Qartli kəpənəyi” modeli ilk dəfə 1935-ci ildə təsvir olunub. O vaxtlar bu, sırf qrafik model idi, “kəpənəyin” qanadları arasında Fibonaççi nisbətləri sonralar tətbiq olunmağa başlayıb. Bu patternin müxtəlif fibo-nisbətlərə uyğun gələn çeşidli variantları mövcudur. Biz bu və gələn saylarımızda onları nəzərdən keçirməyə çalışacağıq.

Şəkil 4

“Qartli kəpənəyi”nin təməlində AB=CD modeli durur. Şəkil 6-ya baxın.

Bu patterndə AB korreksiyası XA hərəkətinin 61,8%-i qədər getməlidir; sonra BC parçası AB-nin 78,6%-nə qədər getməlidir; ardınca qiymət D nöqtəsinə qalxmalıdır.

8 w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Şəkil 5 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

13

METOD

Harmonik ticarət

Şəkil 6. Qartli kəpənəyi

Şəkil 8. “Buğa” kəpənəyi

Şəkil 7. “Ayı” kəpənəyi

Şəkil 9

8

14

D nöqtəsi XA hərəkətinin 78,6%-lik korreksiya səviyyəsində yerləşir. Nəticədə xarici görünüşünə görə kəpənəyə oxşayan bir fiqur alınır. Əlbəttə, dediyimiz kimi, bu rəqəmlərdə müəyyən variasiyalar ola bilər, bu haqda sonra danışacağıq. Şəkil 7-də real bazarda Qartli kəpənəyinə misal görürsünüz. Bu, klassik ölçülərə uyğun kəpənəkdir.

AB parçası XA-nın 61,8%-i qədər korreksiya edib, D nöqtəsi isə XA-nın 78,6%-lik səviyyəsindədir.

Həmçinin BC parçası AB-nın 78,6%-i qədər enib.

Bu, “ayı” kəpənəyidir, belə ki, qiymətin enişini proqnozlaşdırmağa imkan verir. Şəkil 8-də isə siz qiymətin artımını proqnozlaşdırmağa imkan verən “buğa” kəpənəyini görürsünüz.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Klassik variantdan savayı, kəpənəyin qanadlarının fərqli nisbətdə olduğu modellərə də rast gəlinir.

Məsələn, B nöqtəsi 50%-ə, С isə 61,8%-ə qədər enə bilər. Şəkil 9-da məhz belə “qeyri-standart” kəpənək göstərilib.

Kəpənəkləri avtomatik çəkən indikatorlar (onların haqqında ətraflı söhbətimiz olacaq) bütün bu variasiyaları adətən nəzərə alırlar.

Gələn saylarımızda: - Pesavento kəpənəyi - “Yengəc” - “Yarasa” - “Üç addım” - “5-0” modeli

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

MƏSLƏHƏT

Obraz

Deytreyder necə olmalıdır?

Proqnoz yox, reaksiya verin!

Peşəkar gündaxili treyderlər hesablarındakı vəziyyətin onlara emosional problemlər yaratmasına imkan vermirlər. Bir günün, bir həftənin nəticələri onlar üçün elə də böyük əhəmiyyət daşımır.

Onlar buna öz ticarət karyeraCens Klever larının kiçik bir epizodu kimi yanaşırlar. Hesablarının günlük eşəkarların arasında dalğalanmasını böyük hadisəyə belə bir deyim var: çevirmirlər.

“Uğurlu treyder neytral olmalıdır”. Bu, nə deməkdir?

Emosinal tərəddüdlər yeni Neytral qalmaq o deməkdir ki, başlayan gündaxili treyderlər üçün treyder özünün ticarət qərar- normaldır. Amma heç bir halda larından emosional asılılığa onların sizə ciddi təsir etməsinə düşməməlidir. Gəlirlərə və it- imkan yaratmalı deyilsiniz. kilərə eyni dərəcədə neytral Qiymətin hərəkətinə neytral yanaşmalıdır. Əgər treyder 100$ yanaşın. Yəni onu olduğu kimi itirəndə dünya gözündə qaralır, qəbul edin, özünüzün görmək 1000$ qazananda sevincindən istədiyiniz kimi yox. Bazardan uçursa, ona heç cür “neytral” çıxmaq lazımdırsa – sadəcə, çıxın, demək olmaz. daha emosiyalarınızın sizin yerinizə qərar verməsini gözBu fikirlər xüsusilə gündaxili ləməyin. treydinqə və treyderlərə aiddir. Əgər treyder emosional olaraq Əgər gündaxili treyderinizsə, əziyyət çəkəcək deyə, itkini qəbul sizin bazara giriş və çıxış meetmək istəmirsə, onun karyerası yarlarınız əvvəlcədən tamamilə heç vaxt uğurlu ola bilməz. İtkini aydın olmalıdır. Ticarətin götürməkdən qorxan treyder gedişində, açıq əməliyyat ola-ola qazanmaqdan da qorxacaq və strategiyanı dəyişmək treyderin gəliri gözləmək şansını itirəcək. görə biləcəyi ən pis işlərdən Birdən bazarın əks tərəfə biridir. Niyə? Ona görə ki, siz dönəcəyindən çəkinəcək. Ondan həmişə öz addımlarınızı yaxşı treyder çıxmaz. əsaslandırmaq üçün arqument tapa bilərsiniz. Amma bu, çox pisdir.

P

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Çünki bu, o deməkdir ki, siz reaksiya verməkdən proqnoz verməyə keçmisiniz. Demək, obyektivliyi itirmisiniz. Gündaxili treyder heç bir halda qiymətin hara gedəcəyini proqnozlaşdırmağa çalışmamaldır. O, ancaq qiymətin hərəkətinə reaksiya verməlidir.

“Nə olacaq” yox, “nə baş verir” məniqilə işləmək lazımdır. Proqnoz verməyi investorlara saxlayın.

Buyurun, reaksiya verin!

Bir sıra hallarda gündaxili treyderlər fundamental göstəricilərə əsasən bazara girirlər. Bununla da deytreydinqi investisiya ilə qarışdırırlar. Fundamental xəbərlər qiymətin vəziyyəti və gələcək hərəkəti haqqında təsəvvür formalaşdırır. Amma deytreyderə təsəvvür lazım deyil. Çünki sizin valyuta haqqında təsəvvürləriniz düzgün gündaxili ticarət qərarı verməyinizə ancaq mane olacaq.

Ona görə də, qəti olaraq məsləhət görürəm ki, bunu etməyəsiniz!

Mən demirəm ki, intradey ticarəti zamanı qiymətin hara gedəcəyi haqqında təsəvvürə malik olmaq pisdir. Əksinə, burada pis heç nə yoxdur. Pis olan həmin təsəvvürlərin əsarətinə düşüb, reallığa adekvat reaksiya vermək qabiliyətini itirməkdir.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

15

16

SİSTEM

Strategiya

Fraktalın zamanı Fraktal+MA+vaxt əsasında strategiya

“

Yarılma fraktalı” strategiyası eur/usd valyuta cütlüyündə, H1 zaman miqyasında işlədilmək üçün yaradılıb. Strategiyada iki indikatordan istifadə olunur: Dəyişən Orta Göstərici və Fraktal.

Strategiyanı tətbiq etmək üçün əvvəlcə eur/usd (H1) qrafikinə 135 periodlu, Smoothed, bağlanış qiymətinə (Close) tətbiq olunmuş MA əlavə edirik.

Sonra Bill Vilyamsın fraktallarını da qrafikə artırırıq.

Alış qaydaları: 1) Əgər qiymət Dəyişən Orta Göstəricidən yuxarıdadırsa, ancaq alış əməliyyatları açıla bilər, başqa variantlara baxılmır.

2) MA(135)-dən yuxarıda fraktal yarananda, onun üstündə “buy stop” orderi qoyuruq.

3) “Take-profit” 115 punkt məsafədə yerləşdirilir.

4) “Stop-loss” 65 punkt məsafədə qoyulur.

5) Əgər order işə düşmədən qrafikdə yeni fraktal yaranırsa, onda köhnə orderi ləğv edir və yeni fraktalın üzərində yeni order yerləşdiririk.

6) Gəlir 30 punkta çatanda treylinq-stop tətbiq edirik.

Şəkil 1 altında “sell stop” orderi qoyuruq.

3) “Take-profit” 120 punkt məsafədə qoyulur.

4) “Stop-loss” 35 punkt məsafədə qoyulur.

5) Əgər order işə düşmədən qrafikdə yeni fraktal yaranırsa, onda köhnə orderi ləğv edir və yeni fraktalın altında yeni order yerləşdiririk.

8

Satış qaydaları: 1) Əgər qiymət Dəyişən Orta Göstəricidən aşağıdadırsa, ancaq satış əməliyyatları açıla bilər, başqa variantlara baxılmır.

2) MA(135)-dən aşağıda fraktal yarananda, onun www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 2 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

Strategiya

Şəkil 3

8 6) Gəlir 80 punkta çatanda treylinq-stop tətbiq edirik. Əlavə şərtlər: 1) Ticarət terminalın vaxtı ilə 6.00 ilə 12.00 arasında aparılmalıdır. Qalan vaxtlarda bazara girmirik və əgər order işə düşməyibsə, onu ləğv edirik.

2) Bir istiqamətdə bir neçə fraktal yaranarsa, biz də bir neçə əməliyyat aça bilərik. Amma bu vaxt minimal lotla işləmək məsləhətdir.

Şəkil 4 Əməliyyat açmaq üçün ideal setapı şəkil 4-də görürük. Qiymət MA(135)-dən yuxarıdadır, fraktal terminalın vaxtilə 9:00-da yaranıb. 115 punkt yuxarıda take profit, 65 punkt aşağıda stop-loss yerləşdirilir. Əməliyyat trendin ən qızğın vaxtında açılır və gəlirlə bağlanır. Şəkil 5-də isə qaydalara uyğun olaraq, satış əməliyyatına misal görürük.

Gəlin, praktik misallara baxaq. Şəkil 2-də biz MA(135)-dən yuxarıda formalaşan fraktallar görsək də, onların heç biri deyilən vaxt aralığında yaranmayıblar. Ona görə də, bizim işimizə yaramırlar. Bzim üçün praktik əhəmiyyət kəsb edən ilk fraktal şəkil 3-də gördüyümüzdür. Amma o halda da order terminal vaxtı ilə 12:00-a qədər işə düşmədiyinə görə, ləğv olunur. Yəni biz bazara girə bilmirik.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Şəkil 5

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

17

18

MÜSAHİB Ə

İmdad Əhmədzadə

Pilot-treyder İmdad Əhmədzadə: “Həm aviasiyada, həm də Forexdə insan göylərdə olur”

B

udəfəki müsahibimiz İmdad Əhmədzadə 1991ci ildə Sumqayıt şəhərində anadan olub.

Hazırda Milli Aviasiya Akademiyasının 3-cü kurs tələbəsidir. Forexlə tanışlığı 4 il bundan əvvələ təsadüf edir. “Məni Forexə ən çox cəlb edən reklamlar və qazanmış treyderlərin yazıları olub”,- deyir İmdad.

müqayisə etmək olar?

- Mənə görə bunu heç bir peşəylə müqayisə etmək olmaz.

Anzaq bənzədəsi olsam, mənə görə, daha çox pilotluğa bənzəyir.

Pilotluqda insan real göylərdə olur, Forexdə isə xəyallarda göylərdə olursan. İki peşəni birləşdirən 1 nöqtə var, həmin nöqtə insan xəyalının göylə getməsidir.

- Bazarla nə qədər yaxınsan?

Dostsunuz, yoxsa yoldaş, yoxsa sadəcə, tanış?

- Bazar mənim üçün elə bazardır. Orda həm yoldaş, həm tanış, həm də dostum ola bilər.

- Ticarətində uğurlu və uğursuz dövrlər olurmu?

- Bəli. Hər bir treyder kimi mənim də uğurlu və uğursuz günlərim olur.

- Bazardan çıxardığın ilk qazancını nəyə xərcləmisən?

- Ödənişli kurslara yazılmışam.

- Gələcəkdə Forexlə münasibətlərini necə qurmaq fikrindəsən?

- Demək olar, artıq münasibətləri qurmuşam. Sadəcə, mənim üçün həmin münasibətləri davam etdirmək və möhkəmləndirmək www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

önəmlidir.

- Özlüyündə peşəkar treyderi necə təsəvvür edirsən?

- Mənim üçün peşəkar treyderin istənilən qrafiki anındaca düzgün analiz etmək və proqnoz vermək bacarığı olmalıdır.

- Səncə, Forexdə ticarət aparmağı hansı işlə, peşəylə

- İtkilərinin səbəblərini təhlil edirsənmi? Əsas səbəb nədir?

- Bəli, təhlil edirəm. Əsas səbəb birtərəfli fikirləşməyim və tələsik hesab açmağım olub.

- Bazarda işləmək səni yorurmu?

- İlk dövrlərdə yorurdu, ancaq müəyyən müddətdən sonra, işimi düzgün qurandan sonra daha yormur.

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

MÜSAHİB Ə 8 - Treydinq sənin üçün nədir: iş, əlavə iş, yoxsa maraq?

- Treydinq mənim üçün əlavə gəlir mənbəyi olan işdir.

- Ənənəvi bir sual: Səncə, qazanmaq üçün treyderə nə lazımdır?

- Mənə görə qazanmaq üçün bilikdən əlavə, ən əsası səbr və psixoloji cəhətdən hazırlıq lazımdır.

- Hansı metodlar və ya sistemlərlə işləyirsən?

- Əsasən İchimoku Kinko Hyo sistemilə işləyirəm. Ancaq müəyyən vəziyyətlərdə Fibonaççi və İchimoku Kinko Hyo sintezindən istifadə edirəm.

- Özün xüsusi strategiyanı yaratmağa cəhd etmisənmi?

- Bəli. Hələlik izləmə mövqeyindəyəm. Ancaq hərdən fik-

İmdad Əhmədzadə Əgər istədyim hər hansı bir əşyanı almağa gəlirim çatmırsa, səbrimi basıb, həmin gəliri qazanmağa məcburam.

- Belə vəziyyətlərdə nə edirsən?

- Çalışıram sakit və təmkinlə işimə davam edim.

- Əsəbiləşib

yata y li ə m ə ə t ə b v İlk nö ərəfini t li k is r n u n o vəlcə başlayanda əv adan r a i k is r in m ə əh fikirləşirəm. V ram. lı a ə r ə z ə n i in t iyyə qaldırmaq vəz - Səncə,

treyderə ən çox hansı keyfiyyətlər lazımdır?

- Yuxarda qeyd etdiyim kimi, ən əsas səbr və təmkin olmalıdır.

qrafiki söydüyün olubmu heç?

- Açığı, hələ olmayıb. Ancaq bundan sonra istisna deyil ki, olsun.

- Riskləri idarə edə bilirsənmi, yoxsa onlar səni idarə edir?

- Bəli. Edirəm. İlk növbətə əməliyyata başlayanda əvvəlcə onun riskli tərəfini fikirləşirəm.

Və həmin riski aradan qaldırmaq vəziyyətini nəzərə alıram.

ər hansı h im y d ə t is r ə Əg ırsa, m t a ç im r li ə g ağa bir əşyanı alm mağa n a z a q i r li ə g , həmin səbrimi basıb məcburam.

- Özünü treyder kimi

ilərimə zidd hərəkət edir deyə, risk etmirəm.

- Bazarda səni ən çox özündən çıxaran nə olur?

- Qrafikin ənənəvi qaydalara uyğunsuz hərəkəti. Yəni ehtimal edirsən ki, bu qrafik qalxacaq və yaxud enəcək, ancaq tamam zidd hərəkət edir. w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

necə xarakterizə edərdin?

- İnsanın özü haqda fikir söyləməsi düzgün çıxmır. Ancaq qısaca belə deyə bilərəm ki, səbrli, təmkini və riskləri qabaqcadan nəzərə alan treyderəm.

- Tutaq ki, çox yaxın bir dostuna Forexdə necə qazanmaq haqda məsləhət verməlisən... Nə deyərdin?

- Gərək dostumun da buna marağı olsun. Əgər marağı varsa, ilk növbədə ümumilikdə forexin nə olması haqqında dolğun fikrimi çatdırardım və bazarın işləmə pirinsipini başa salardım. Artıq mənim yaxın dostlarım da Forexlə maraqlanırlar.

- Treyder kimi təkmilləşmək üçün nələr edirsən?

- İnternetdə maraqlı məqalələr axtarıram, treyderlərin fikirlərilə maraqlanıram, forumlarda və sosial şəbəkələrdə aktiv iştirak edirəm.

- Və sonda, treyder həmkarlarına nə demək istərdin?..

- Səbr! Səbr! Yenə də Səbr!.

Ataların bir sözü var: tələsən təndirə düşər.

- Gəlirin artmasını gözləməyə səbrin çatırmı?

- Bu suala belə cavab verərdim: İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

19

20

REKLAM

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

BAZAR HİSSLƏRİ

Emosional savad

Təəssüf ki, təəssüflənirik Təəssüf hissi treyderi və investoru ciddi yanlışlara sürükləyən dağıdıcı emosiyadır “Bir qapı bağlananda digəri açılır; amma biz tez-tez bu bağlı qapıya təəssüf hissi ilə o qədər çox baxırıq ki, bizim üçün açılan digər qapını görmürük”.

Aleksandr Qrem Bell emosiyaları tanımaq 2) Düşünmək və problemi həll etmək üçün emosiyaları lazımi isElliot Brenner, Ph.D. tiqamətdə yönləndirmək 3) Emosiyaların necə kombinasiya olmasını və zaman ğurlu investorlar və treyderlər təəssüf keçdikcə necə dəyişdiyini başa hissini yaxşı tanıyırlar. düşmək.

4) Hədəfə çatmaq üçün Onlar bağlı qapıya heyfsilənərək çox baxıblar. “Kaş ki, filan vaxt emosiyaları idarə etmək. filan şeyi edərdim...” deyə Ağrı hissindən gəlir düşünüblər. Təəssüf o hissdir ki, siz pis qərar verəndə başa İnvestorlar gəlirlərini artırmaq düşürsünüz ki, hər şeyi başqa cür də edə bilərdiniz. Emosional üçün özlərində bu xüsusiyyəti savadlı treyderlər bilirlər ki, inkişaf etdirə və investisiya yatıröyrənmək üçün bağlı əməliyyata maqdan əldə etdikləri həzzi artıra bilərlər. Uğurlu investorların bu 4 çox baxmaq lazım deyil. xüsusiyyətdən necə istifadə etdikAydınlaşdırmaq, başa düşmək lərini başa düşmək üçün Layzın və təəssüf hissini idarə etmək – düşdüyü çətin vəziyyətini gözdən budur emosional savadlı investor keçirək. olmağın əsasları.

U

Emosional savad 4 xüsusiyyətə malikdir: 1) Özündə və digərlərində olan www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Layz 30 000 $ dəyərində aksiya alanda böyük gəlir əldə edəcəyini gözləyirdi. Layz uğur qazanacağına elə inanırdı ki, özünə o dərəcədə güvənirdi ki,

bütün pulunu bu aksiyalara yatırdı. Tezliklə alışdan sonra aksiyalar düşməyə başladılar. Onun pozisiyası indi ilkin qiymətin yarısı qədər uzaqda yerləşir.

Layzın ümidi və optimizmi indi təəssüf və ağrıya çevrilib. Öz təəssüf hissini anlayan Layz artıq emosional savadın 4 xüsusiyyətindən birincisini nümayiş etdirdi: özündə və digərlərində emosiyaları tanıdı. O, həmçinin, emosional savadın üçüncü xüsusiyyətini nümayiş etdirdi emosiyaların zaman keçdikcə necə dəyişdiyini başa düşdü. Layz investisiyalarının dəyərdən düşməsini izləyərkən ümid və optimizmin təəssüf və ağrıya necə döndüyünü bilir.

Emosional savadlı investorlar gələcəkdə qərarlar verərkən, əvvəlki uğurları və səhvləri zamanı keçirdikləri hissləri xatırlayarkən, sevinc və ağrıdan öz xeyirlərinə istifadə edirlər. 8

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

21

BAZAR HİSSLƏRİ 8

22

Layz gələcəkdə qərar verəndə mütləq əvvəlki peşmançılıq hisslərini xatırlayacaq.

Emosional savadlı investorlar bilərəkdən özlərində əvvəlki sevinc və ağrı hisslərini oyadırlar ki, emosiyaları idarə etmə strategiyalarını xatırlasınlar. Layz təəssüf hissini idarə etmək üçün müxtəlif strategiyalardan istifadə edə bilərdi. Bu strategiyalar maliyyə sahəsində aparılan elmi tədqiqatlara əsaslanır. İtkilərinizi azaldın Tədqiqatlar göstərir ki, müəyyən məbləğdə itki zamanı investorların yaşadığı ağrı və təəssüf hissi daha intensiv xarakterə malikdir, nəinki həmin məbləğdə gəlir əldə edərkən yaşanan sevinc hissi. Beləliklə, itkilərdən özünüzü qorumağına dəyər.

Treydinqin əsasını təşkil edən prinsip (“İtkinin tez bir zamanda qarşısını alın və gəlirin artmağına şərait yaradın”) bir çox investisiya və risklərin idarə olunması modellərinin ayrılmaz hissəsidir.

Məsələn, Investors Business Daily-in yaradıcısı Uilyam Oneyl investorlara uğursuz pozisiyaların alış qiymətindən 8-10%-dən çox düşməsi zamanı ləğvini məsləhət görür. Layzın investisiyaları əvvəlki qiymətlə müqayisədə ikiqat artmalıdır ki, hələ itkisiz vəziyyətə çıxa. Gələcəkdə təəssüf hissindən qaçmaq üçün o itkini 10%-də dayandırmaqla 15 000$ın yerinə 3000$ itirə bilər.

Pozisiyanın piramidinqi Maliyyə sahəsinin tədqiqatçıları müəyyən ediblər ki, investorlar w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Emosional savad

hesablarında qiymətin ortaq məxrəcə gətirilməsindən istifadə edərək (müəyyən bir müddətdən sonra həmin məbləğdə yenə alırlar) fond səhmlərini almaqla spontan alışlar edən həmkarlarından daha az təəssüf hissi yaşayırlar.

Eynilə, tədricən pozisiyanın həcmini dəyişmək əvəzinə tez-tez alıb-satan investorlar da özlərini günahlandırır və təəssüf hissi keçirirlər. Peşmançılıq hissini azaltmaq üçün əgər bazar gəlirli istiqamətdə gedirsə, pozisiyanın həcmini artırmağına dəyər. İtkilərin azaldılması kimi pozisiyanın piramidinqi həmçinin risklərin idarə olunmasına

məsinə meyl etmələrinin səbəblərindən biri ondan ibarətdir ki, onlar keçmiş hadisələri olduğundan daha dolğun hesab edirlər. Maliyyə sferasının tədqiqatçıları bu amilə “qabaqdangəlmişliyə meyllik” kimi baxırlar.

Bazarda “köpük”lər yalnız işişdən keçəndən sonra geriyə baxarkən aydın görünür. Məsələn, əgər qabaqdangəlmişlik etsək, asanlıqla görə bilərik ki, 2000-ci ildə internet şirkətlərin aksiyaları həddindən artıq yüksək qiymətləndirilmişdi.

Qabaqdangəlmişliyi və təəssüf hissini idarəetmə va-

vestorlar in lı d a v a s l a n Emosio vinc və ağrı e s i lk ə v v ə ə d rin arə etmə bilərəkdən özlə id ı r la a iy s o m e ırlar ki, hisslərini oyad xatırlasınlar. ı ın r la a iy g te a str sitələrindən biri kimi heç bir investorda sehirli çubuğun olmadığını dərk edərək, özünü bağışlamağı bacarmaqdır. Emosional savadlı investorlar məhdud informasiya ilə səhv olsalar belə, özlərini bağışlayaraq çətin maliyyə qərarları vermək üçün bütün mümkün səylərini əsirgəmirlər.

kömək edir. Əgər Layz pozisiyasını bölüşdürüb 10%-lik “stop-loss” təyin etsəydi, bütün kapitalını itirməmişdən əvvəl “stop-loss”la bazardan çıxmış olardı. Bununla da xeyli pula qənaət etmiş olardı.

Hissə-hissə gəlir götürmək Pozisiyanın həcmini dəyişdirmək – qiymət ilk hədəfə çatan kimi gəlirin bir hissəsini götürmək – təəssüf hissini azaltmağın daha bir yoludur. Gəlirin müəyyən hissəsini götürmək hətta pozisiya əksinə getsə belə, bütöv gəlir götürmək ehtimalını da artırır.

Qabaqdangəlmişlikdən uzaq durun İnsanların təəssüf hissi keçir-

Emosiyalara görə yenidən sığortalanmayın Bəzən investorlar səhv etsələr də, təəssüf hissini yaşamaq qorxusundan qərar verməkdən qaçırlar. Bu, xüsusilə düz addımdır. Hətta əməliyyat hələ də gəlirlidirsə və daha yüksək qiymətə almaq üçün ikinci şans verilirsə belə. Növbəti ssenariyə baxaq:

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

BAZAR HİSSLƏRİ

Emosional savad

8

Ceyms xırda biotexnoloji şirkətin aksiyasını ala bilərdi, amma bunu etmədi. Belə ki, şirkətin yeni dərman preparatına əmin deyildi. Bir il sonra şirkəti tam analiz etdikdən sonra Ceyms dərmanın xeyli ümidverici olduğuna qərar verir, amma həmin vaxt birjada aksiyanın qiyməti artıq ikiqat bahalaşmışdı. Hərçənd, baxmayaraq ki, şirkət indi əvvəlkindən daha çox ümidverici görünürdü, Ceyms özünü bir il əvvəlkindən iki dəfə çox ödəməyə məcbur edə bilmədi.

Təkcə qiymətin bahalaşmasına görə Ceymsin gənc biotexnoloji şirkətin aksiyasını almamaq istəyi bizə onu göstərir ki, bəzi investorlar çox ödəyəcəklərindən təəssüf hissi yaşayacaqlarına görə yaxşı investisiya imkanlarından imtina edirlər. Əslində isə investorlar təəssüf hissi də daxil olmaqla, onları narahat edən emosiyalarla bacarmırlar. Bununla yanaşı, onlar emosiyalara görə gərəksiz olaraq yenidən özlərini siğortalayırlar. Əgər əməliyyat cəlbedici görünürsə, icra edin. Əgər qiymətin sizə lazım olan istiqamətdə getməsə, siz həmişə təəssüf hissini cilovlamaq üçün piramidinq və itkilərin azaldılmasından istifadə edə bilərsiniz.

Məsuliyyəti qəbul edin İnsanların maliyyə vəsaitlərinin idarəçiliyini “ekspertlərə” etibar etmələrinin səbəblərindən biri əgər vəziyyət pisləşsə, günahlandıracaq bir adamın olmasından daha az təəssüf hissi keçirəcəkləridir. Bəzi tədqiqatçılar güman edirlər ki, maliyyə institutlarının pulları özləri idarə etmək əvəzinə idarəçiləri işə götürmələrinin səbəblərindən biri onların əvvəlw ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

cədən özlərini siğortalamalıdır ki, əgər işlər yaxşı getməsə, günahlandıracaq bir adam var.

Nəzərə alsaq ki, kənar idarəçilərin çoxu bazarın müvafiq etalon testlərini belə keçmirlər, belə müəssisələr menecerlərdən istifadə etmək üçün külli miqdarda əmək haqqı verirlər ki, bircə təəssüf hissi yaşamasınlar. Öz pullarını idarə edən ivestorlar vəziyyət pisləşəndə özlərindən başqa heç kimi günahlandıra bilmirlər. Bu, “əməliyyatlar ümumi tendensiyaya qarşı verilirsə, onda investisiyadan yaxşı gəlir əldə olunur” deyə düşünənlər üçün xüsusilə doğrudur. Kütlənin əksinə getmək üçün bütün səhvi və təəssüf hissini qəbul edəcək güclü iradəyə malik olmaq lazımdır.

dricən investisiyalara görə məsuliyyəti öz üzərinə götürmək həmçinin, təəssüf hissinə qalib gəlməyə kömək edə bilər. Əgər yeni başlayanın ilk investisiyaları həcminə görə böyük, icrasına görə pis olubsa, o elə bir güclü təəssüf hissi yaşaya bilər ki, uzun müddətə özünə inamı itirə bilər.

Günahsızlığa can atmayın Az, amma stabil gəlir götürməyi qarşısına məqsəd qoyan investor idealizmə can atan investorla müqayisədə daha az təəssüf hissi keçirmə ehtimalına malikdir. Emosional savadlı investorlar bilirlər ki, hər əməliyyat uğurlu olmayacaq. Bir halda ki, bazarlar təbiətcə səhv etməyə meylli olan insanların kütləvi hərəkətini əks etdirir, demək, bazarların özləri də ideal ola bilməzlər. Bu minvalla mükəmməlliyə yox, ardıcıllığa can atmaqla investor təəssüf hissini azalda və özüdə razılıq hissini artıra bilər.

Uğurun üzünə qapı açın

Özünüz kimi olun Adətən həyata keçirdiyiniz investisiya qərarlarından fərqli qərarlar verəndə və vəziyyət pis alınanda siz təəssüf hissi yaşaya bilərsiniz. Qərar nə qədər qeyristandart olubsa, peşmançılıq hissi də bir o qədər güclü olacaq. Əvvəllər öz portfellərinin idarəsini investisiya konsultantlarına etibar edən yeni investorlar özləri qərar verməyə başlayanda daha çox həssas olurlar. Çünki başqalarının onların pullarını idarə etmələrinə öyrəşiblər. Onlar bəzi uğursuzluqlara hazır olmalı və nə isə planlaşdırılan kimi getməsə, özlərini bağışlamalıdırlar. Tə-

Təəssüfün üzücü emosiya olmasına baxmayaraq, o, hər dəfə investora nə isə öyrənmək şansı verir. Uğurlu investorlar keçmiş təəssüf hissini xatırlamağı və emosiyaların effektiv idarə olunması strategiyalarından istifadə etməyi öyrənirlər. Emosional savadlı investorlar öz təəssüf hisslərinə çox önəm vermirlər. Bunun yerinə onlar bazara uğur əldə etmək üçün yeni imkanlar açılması prizmasından yanaşırlar. Aleksandr Qrem Bell kimi emosional savadlı investorlar etiraf edirlər ki, bir qapı bağlananda digəri açılır.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

23

24

PA R A L E L L Ə R

Psixologiya

Kütləylə rəqs Hansı yaxşıdır: onunla birgə, yoxsa onun əleyhinə addımlamaq?..

B

azarda kütlənin əhvalını nəyə bənzətmək olar? Təsəvvür edin ki, siz lotoreyada udmusunuz. Həmin andakı əhvalınızı “buğa” trendinə bənzətmək olar. Amma elə bu zaman siz maşını parklayarkən başqa maşına vursanız nə olacaq?

Bazar dililə desək, korreksiya. Əhvalınız çətin ki, tamamilə dəyişsin, çünki bayaqkı qələbə əhvalı hələ də davam edəcək. Çünki siz hələ də yaxşı xatırlayırsınız ki, lotoreyada udduğunuzu biləndə necə sevinirdiniz və bu əhvalınız bərpa oluna bilər. Sizin əhvalınızın kökündən dəyişməsi üçün ciddi bir səbəb lazımdır.

Məsələn, lotoreya biletini itirməniz kimi. Bazarda da buna bənzər proseslər baş verir.

Gəlin təsəvvür edək ki, alimlər hər gün mal əti yeməyin sağlamlığa xeyirli olması qənaətinə gəliblər. Bu halda mal əti fyüçersləri bahalaşacaq. Bu artım trendi zamanı biz aradabir bazarda korreksiyalar da görəcəyik – məsələn, yeni təklif haqqında xəbərlər çıxanda. Amma bu “ayı” xəbərləri bazarın ümumi əhvalına ciddi təsir göstərə bilməz. Belə fonda əksər treyderlər “ayı” xəbərlərinin çıxmasına almaq şansı kimi baxırlar.

Eniş zamanı isə əksinə, kiçik artımlara satmaq şansı kimi yanaşılır.

Bu təsvir xeyli dərəcədə sadə görünə bilər, amma inanın ki, həqiqətə maksimum yaxındır. İnsanların çoxu proqnoza yatan olduğu kimi (Onların hərəkətləri mahiyyətlərindən doğur) bazarlar da proqnoza yatımlıdırlar. Bu səbəbdən, bazarı daha yaxından tanıdıqca, müxtəlif stimullara reaksiyalarını daha yaxşı öyrəndikcə, onun hara istiqamətlənəcəyini də daha yaxşı www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

proqnozlaşdırmaq olur.

Məşhur qadın treyder Linda Bredford Raşke Trend ideyalarına başqa cür yanaşır. O, bazarla musiqi arasında paralellər aparır.

Belə ki, bunların hər ikisində patternlər və variasiyalar olur. Musiqi əsəri sakit prelüdiyadan, inkişaf mərhələsindən, və kulminasiyada tədrici kreşendodan ibrətdir. Bazar hərəkəti isə konsolidasiyalardan, trendlərdən, vacib zirvələrə doğru hərəkətlərdən ibarət olur. Musiqi əsərini sona qədər dinləmək üçün sizə səbr lazımdır. Eynilə ticarətdə də lazım olan setapı gözləmək və əməliyyatda axıra qədər qala bilmək üçün səbr tələb olunur.

Bu anologiyanı məntiqi sonluğuna çatdıran Raşke deyir ki, siz nə qədər hazırlaşsanız da, musiqi əsərini ideal şəkildə ifa etmək mümkün deyil. Sadəcə, ümid etmək olar ki, bu dəfə əvvəlkindən daha yaxşı alınacaq. Eləcə də, ideal treyd mümkün deyil. Biz ümid edə bilərik ki, budəfəki

əməliyyatımız əvvəlkindən daha yaxşı olacaq.

Musiqi kimi, bazarda da subyektiv məqamlar David çoxdur. Məsələn, Silverman dəstək/müqavimət səviyyələri. Bu səviyyələri müəyyənləşdirmək üçün müxtəlif treyderlər müxtəlif üsullardan istifadə edirlər. Məsələn, iki cür dəstək/müqavimət xəttləri olur: diaqonal və üfiqi. Diaqonal xəttlər bazar trendini müəyyənləşdirir. Üfiqi xəttlər bazarın vacib səviyyələrini göstərir. Onları necə qurmağın həddindən artıq müxtəlif yolları var.

Niyə treyderlər trendi axtarırlar? Çünki hesab olunur ki, bu, bazarda qazanmağın ən rahat yoludur.

Amma bəzən trendin əleyhinə əməliyyat açmaqla da qazanmaq mümkündür. Kütləyə qoşulub getmək heç də həmişə vacib deyil.

Psixoloq Solomon Eşin apardığı təcrübələr silsiləsi sübut edib ki, insan hətta haqlı olduğunu dəqiq biləndə də, onu asanlıqla tərəddüdə salmaq mümkündür. İnsanın bu xüsusiyyətinin sosial təzahürləri çox müxtəlif formalarda meydana çıxa bilər. Treyderlər də bu eksperimentdən özləri üçün nəticə çıxarmalıdırlar. Əgər siz öz fərqli fikrinizə rəğmən, kütlənin ardınca gedirsinizsə, onda həmin kütlənin aqibətini bölüşürsünüz.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏ C RÜ B Ə

Master-klass

“Dibdə balıq tutmağın” 10 qaydası idi: bəzi ucuz aksiyalar daha da ucuzlaşırdılar.

Tomas Bulovskiy (25 illik təcrübəyə malik treyder bahalaşmağa hazırlaşan ucuz aksiyaları müəyyənləşdirməyin yolların izah edir)

Ö

zəl investisiya ilə məşğul olmağa başlayanda “dibdə balıq tutmaq” mənim çox xoşuma gəlirdi. Bahalaşacağına ümid bəsləyərək aksiyaları ucuz qiymətə almağı peşəkarlar belə adlandırırlar.

Bu taktika işləyirdi. Bazardakı fəaliyyətimin ilk 5 ili ərzində potensial diblərdə əməliyyatlardan yaxşı gəlir götürürdüm. Amma bu strategiyanın bir çatışmayan cəhəti var www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

25 il sonra bir yeni başlayan treyder nöqteyi-nəzərindən bazardakı ticarətimin nəticələrini analiz elədim. Yəni əgər 25 il əvvəl təcrübəli treyder olsaydım, necə ticarət aparardım? Mənim təcrübəm sizin

Şirkət haqqında kim daha çox məlumat bilir? Əlbəttə, insayderlər. İnsayder əməliyyatları ilə bağlı məlumatları İnternetdə tapa bilərsiniz. Aksiyaları alan (təbii, 2-3 dənə yox) minimum 3 personal tapın. Əmin olun ki, onlardan heç biri alınan aksiyaları ay ərzində sat-

eyder tr li ə b ü r c tə l ə Əgər 25 il əvv ? Mənim ım d r a r a p a t ə r tica olsaydım, necə caq bir ta a ç ə iz in y ə m kö təcrübəm sizin ü açdı. n tü s ü in r lə r ir sıra s köməyinizə çatacaq bir sıra sirrlərin üstünü açdı. Onun sayəsində siz gəlir gətirəcək aksiyaları ala bilərsiniz.

Budur həmin sirrlərin ən mühüm onluğu.

10. İnsayder alışları

mayıb. İl ərzində insaydda alınmış aksiyaları saxlamaq, statistikaya görə, yaxşı optimal gəlir verir.

Həmçinin diqqət yetirin ki, şirkət özü aksiyalarını almağı planlaşdırırmı?

9. Aksiyanın ucuz olması

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

25

TƏ C RÜ B Ə 8

26

Ola bilsin ki, sizə bu fənd mənasız görünsün, amma onun öz mahiyyəti var. Əgər uzunmüddətli perspektivdə aksiya 30.00-da ticarət aparırdısa, sonra şirkət gəlir planını yerinə yetirə bilmədiyinə görə 20.00-yə düşdüsə, böyük ehtimalla güman etmək olar ki, aksiya ucuzdur.

Uzunmüddətli investorlar bunu “ortaq məxrəcə gətirmək” adlandırır. Mən bu yanaşmanı Michaels Stores şirkətinin aksiyalarına tətbiq edirdim. Son 17 ildə onları 42 dəfə alıb-satmışam.

Mən bilirdim ki, şirkətin aksiyaları nə vaxt ucuzdur, nə vaxt baha və bunun sayəsində xeyli pul qazandım.

8. Fundamental əlaqə Bir çox brokerlər aksiyalar üzrə analitik tədqiqatları azad şəkildə yayırlar. Bir

Master-klass rübün proqnozuna əsasən gəlirin qazancla əlaqəsi” əməliyyat gəlirindən istifadə olunur. Bu göstərici yenidən qiymətləndirmə/qiymətdən düşməni müəyyənləşdirərkən aksiyanı digəri ilə müqayisə etməkdə effekt verir.

7. Özünüzü itirdiyiniz anlar Şirkətin icraçı direktoru pis işlədiyini görə işdən qovuldu və idarə heyəti onun yerinə yeni topmeneceri işə götürdü. Yeni müdir komandanı dəyişməyə başlayacaq, inandığı insanları işə götürəcək ki, şirkətdəki vəziyyəti yaxşılaşdıra bilsin. Şirkətdəki dəyişikliklər bir il və ya daha çox çəkə bilər, amma bazardakı vəziyyət çox kəskin ola bilər. Hətta şirkət rəhbərliyində dəyişikliklər barədə şayiələr bazarı hərəkətə gətirə bilər.

Bu tak-

dəyməz, a ğ a lm a ı n a iy O dəqiqə aks vvəl eniş ə n a d z a m la ş a b belə ki, dönüş bilər. la o k ti a m a r d son dərəcə

sıra fundamental əmsallara görə: qiymət/gəlir, qiymət/planlaşdırılmış gəlir, qiymət/sifarişlər kitabı, qiymət/satışlar, qiymət/nağd pul axını və s. Aksiyalar barədə verilən xəbərlər xoşuma gəlir. Belə xəbərlərdə müxtəlif şirkətlərin bu və ya digər sahədə göstəriciləri müqayisə olu- nur. Onlar hansı aksiyaların yenidən qiymətləndirildiyini, hansılarının dəyərdən düşdüyünü və s. öyrənməyə kömək edir.

Məsələn, Ford Equity-nin analitik materiallarında “əvvəlki 3 rübün məlumatlarına və cari w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

tikanın variasiyalarından biri şirkətlərin birləşdirilməsində gedən oyun da ola bilər. Əgər daha uğurlu şirkət böhran keçirən digərinə sahib olursa, adətən ona işin effektivliyini yaxşılaşdırmaq naminə vəsait yatırır. Bu, aksiyaların qiymətinin artmasına gətirib çıxardır.

6. İllik minimum ətrafında alış Əgər siz illik minimum ətrafında alıb, illik maksimum ətrafında satmaq bacarığına malik olsaydınız, heç şübhəsiz, çox varlı bir adam olardınız. Amma cari ilin

maksimum və minimumu harada yerləşəcək? Bu suala cavab vermək üçün 1990-cı ildən 2007-ci ilədək dövrü əhatələyən 467 şirkətin aksiyalarının qiymətləri ilə bağlı məlumatlardan istifadə etmişəm. Müəyyən etdim ki, əgər ilin əvvəlinin açılış qiymətindən illik minimuma qədər qiymətin faizlə dəyişikliyini illik bağlanışa tətbiq etsək, onda 47% ehtimalla qiymət cari minimumdan da aşağı düşə bilər. Sadə bir nümunəyə baxaq. Əgər ilin əvvəli aksiya 15.00-dədirsə, sonra illik minimum 12.00-yə düşdüsə və ili 13.00-də başa vurdusa, növbəti il ərzində qiymətin 10.40-a düşmə ehtimalı 47%-dir. Yəni (15-12)/15 və ya bağlanış qiyməti 13-dən 20% aşağı 10.40. Əgər əldə olunan nəticəni yarıya bölsək, metod 67% halda (və ya 3 əməliyyatdan ikisində) işləyəcək. Yuxarıdakı nümunədə 20%-in yerinə 10%-dən istifadə edəcəyik, bu da bizə 11.70 qiymətini verəcək.

Aksiya həmin oriyentir qiymətdən aşağı düşəndə izləyin onu, dönüş əlamətlərini axtarmağa başlayın. O dəqiqə aksiyanı almağa dəyməz, belə ki, dönüş başlamazdan əvvəl eniş son dərəcə dramatik ola bilər.

Siz həmçinin ümumi bazar trendi və ya aksiyanın valotilliyini formulaya çevirməklə daha dəqiq proqnozlar əldə edə bilərsiniz.

5. Reytinqin düşməsi Bu, mənasız görünə bilər, amma qiymət minimumun ətrafında yerləşəndə brokerlər teztez aksiyanın reytinqini aşağı salırlar. Mən broker reytinqlərindəki dəyişiklikləri analiz etmişəm.

8

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏ C RÜ B Ə

Master-klass

8

Bəzi reytinq dəyişikləri vaxtında aparılıb, bəziləri isə yox.

“Buğa” bazarında reytinqlərin təxminən yarısının enməsi (46%) aksiya illik diapazonun aşağı 1/3də olanda baş verir. 25% reytinq dəyişikliyi illik diapazonun yuxarı hissəsinin 1/3-də baş verir – məhz burda reytinqin enməsi satışa siqnal verməklə treyderə xeyir verə bilər.

“Ayı” bazarında vəziyyət daha pisdir. Reytinqin aşağı salınması 62% halda aksiya illik diapazonun aşağı hissəsinin 1/3-də birində baş verir və yalnız 13% halda yuxarı 1/3-də olur. Reytinqin enməsindən 1 və ya iki həftə sonra qiymətin artması baş verir. Əgər broker aksiyanın qiymətini illik minimum ətrafına endiribsə, bazarda nə baş verəcəyini izləyin. Əgər yuxarı qalxsa, ehtimal var ki, artım 2-3 həftə davam edəcək və sonra qiymət yenidən düşməyə başlayacaq. Əgər qiymət düşdüsə, “dib”in formalaşmağını və bir neçə həftədən sonra baş verəcək

Şəkil 1. dirçəlişin başlanmasını gözləyin.

Bu cür halların baş verdiyi həmin sahədə oxşar aksiyalara diqqət yetirin. Oxşarlarını tapsanız, alın.

4. “1-2-3” fiquru.

Trendin dəyişməsinin 1-2-3 fiquru Viktor Sperandeo tərəfindən 1991-ci ildə “Treyderin qələbəsi – Uol Strit şahlarının

Şəkil 2. w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

metodu” adlı kitabda nəzərdən keçirilib. Texnika 3 addımdan ibarətdir: 1) Ən yüksək maksimumdan ən aşağı minimuma elə trend xətti çəkin ki, trend xətti qiymət xəttini bu minimumdan sonra kəssin.

Trend və qiymət xəttlərinin kəsişməsi – enişdən artıma doğru mümkün dəyişikliyə ilk işarədir.

2) Qiymət yenidən minimumu test edir.

3) Qiymət yeni maksimum formalaşdırır (minimum və yenidən test olunmuş minimum arasındakından yuxarı). Şəkil 1-də bu metodikadan istifadəyə nümunə göstərilib. Əgər siz maksimumdan minimuma trend xətti çəksəydiniz, onda o, tez-tez qiymətlə kəsişərdi (yaşıl punktir xətt). Bu yolla xəttin dibini yuxarı çəkməlisiniz ki, qiymətlə trend xəttinin kəsişməsi yalnız ən aşağı minimumun formalaşmasından sonra baş versin.

Metodun ilk addımı qiymət və trend xəttinin kəsişməsidir, kəsişmə 1 nöqtəsində baş verir.

8

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

27

TƏ C RÜ B Ə

Master-klass

8

28

İkinci addım əvvəlki minimumu test etmək cəhdidir. Bu, qiymət yeni minimum formalaşdırmağa çalışanda baş verir, amma uğursuz alınır (2-ci nöqtə).

Nəhayət, qiymət ən aşağı minimum və yenidən test olunmuş minimum (3-cü nöqtə) arasındakı maksimumdan da yüksək yeni maksimum formalaşdırır. Qırmızı xəttin kəsilməsi trendin dəyişməsinə işarə edir. Əgər siz bu metoddan “dibdə balıq tutmaq” üçün istifadə edirsinizsə, onda o, son dərəcə effektiv ola bilər. Amma metodun öz çatışmazlıqları var, yeni minimumla trendin dəyişməsinin təsdiqinə kimi məsafə çox böyük ola bilər.

Şəkil 3. gedirsə və bazar “buğa” xarakterlidirsə, onda əminliklə “eybəcər ikiqat dib”də alın.

3. Eybəcər ikiqat dib 2006-cı ilin avqustunda ilk dəfə mən bu patterni treyder dövriyyəsinə əlavə etdim. O, şəkil 2-də göstərilib. Qiymət yuxarı dönəndə 2-ci nöqtədə qeyd olunmuş daha yüksək dib formalaşdırır. Bu, minimum 1-ci nöqtədəki əvvəlki dibdən 5% yuxarı olmalıdır. Qiymət bu diblər arasındakı maksimumdan yuxarı bağlananda onda alış siqnalı yaranır (3-cü nöqtə). Diqqət yetirin ki, 4-cü nöqtədə əvvəlki dibdən (yaşıl punktir xətt) 5% yuxarıdır. Əgər o, 5%-lik qiymətdən aşağı olsa idi, onda pattern baş tutmazdı. Belə bir dib pozisiyanın bağlanmağına siqnal olardı.

2. Yastı dibin yuxarıya kəsilməsi “Yastı dib” – dibdə balıq tutmaq üçün ən yaxşı patternlərdən biridir. Şəkil 3-də bu patternə nümunə görürsünüz. Aylar boyu qiymət təpələr və diblər formalaşdırmaqla üfüqi hərəkət edib.Yastı dibin maksimumundan yuxarıda bağlanış qiyməti ilə müqavimətin kəsilməsi yuxarıya doğru hərəkətə siqnaldır. Biz nümunəmizdə bunun necə baş verdiyini görürük. Düzdür, qiymət təxminən bir həftə sonra əvvəlki təpəyə qayıtdı. Müqavimət xətti dəstək xəttinə çevrildi və qiymət yenə yuxarıya getdi.

1. Sahəvi dönüşlər

“Eybəcər ikiqat dib”dən trendin dəyişməsini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Siqnalların təsdiqi üçün sektorda vəziyyətlərin analizindən istifadə etmək olar. Əgər sektorun digər aksiyaları yuxarı w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Əgər siz ciddi “balıqçı”sınızsa, onda sadəcə həmin sahədə vəziyyəti analiz etməyiniz lazımdır. Məsələn, şəkil 2-də dibdə “baş və çiyinlər” patternini

görürük. 8 tikinti şirkətinin aksiyasından 5-i eyni vaxtda oxşar pattern formalaşdırıb. Hərçənd, patternlərdən çoxu dəqiq deyildi, amma yenə də onlar həmin sahə üçün potensial dönüşdən xəbər verən qrafiklərdə var idilər. Belə vəziyyətdə bizə lazım olan qrafiklərdə (ikiqat dib və s.) digər dönüş patternlərini tapmaq, sonra əminliklə almaqdır.

Müəyyən sahədə dönüş baş verirsə, bütün aksiyalar dönüş anı baş verənə qədər eyni istiqamətdə yuxarı gedirlər.

Bununla bərabər, siz həmin sahədə aşağı hərəkət edən yeganə aksiyanı almamalısınız. Həmçinin “ölü pişiyin sıçrayışından” qaçın.

Bu pattern 1-2 sessiya ərzində aksiya qiymətinin 15-75% enişi, dirçəlişi və yenidən aşağıya dönüşü ilə müşayiət olunur. Bir “ölü pişik sıçrayışı” digərinin ardınca gələ bilər, xüsusən də əgər eniş rüblük hesabatla bağlıdırsa. İndi dibdə balıq tutmaqla bağlı xeyli məlumat topladıqdan sonra ürəklə balıq tutmağa gedə bilərsiniz.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

SEMİNAR

Şirkət xəbərləri

“Bu, hər treyderin işi deyil”

30

aprel tarixində «İnforex» şirkəti öz treyderləri üçün Elliotun dalğa nəzəriyyəsinin əsas prinsipləri haqqında növbəti pulsuz seminarı keçirib. Seminarın lektoru şirkətimizdə Elliotгт Dalğa Nəzəriyyəsinin, eləcə də digər professional kursların tədrisçisi Məzahim Əlibəyli idi. “...Bu nəzəriyyə çox gözəl nəzəriyyədir. Hətta bir dəqiqəlik zaman intervalında da dalğaları müəyyən edib, qiymətin hərəkətinə proqnoz vermək olur.

Necə ki, seminar zamanı bunu etdik. Bu nəzəriyyəni

gərək tam dərk edəsən, dərinliyinə kimi gedib, onu öyrənmək lazımdır. Mən deyərdim ki, bu nəzəriyyəni anlamaq və tətbiq etmək hər treyderin işi deyil. İstər lap həmin treyderin 1 il və ya 10 il təcrübəsi olsun...”-deyə Məzahim Əlibəyli bildirib.

“İnforex”də peşəkar kurslar “İnforex” Şirkətində real hesabı olan treyderlər üçün ödənişli peşəkar kursların tədrisi başlayıb. Kurslarda 50-yə yaxın treyder iştirak edir. Onlar iki qrupa bölünüblər. Tədris üç həftə davam edəcək.

Kursları Forex sahəsində 10 ilə yaxın təcrübəsi olan peşəkar ekspert-analitik Qafar İmanverdiyev aparır.

Kurslarda treyderlərə birjalarda qazanmağın sirrləri başa salınır, gəlirli sistemlər və strategiyalar öyrədilir.

Növbəti sayımızda bu haqda daha geniş məlumat ala bilərsiniz.

Hazırda “İnforex” şirkətində peşəkar kurslar üçün yay kampaniyası davam edir. Növbəti kursun dinləyicisi olmaq şansınızı qaçırmayın. www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

29

30

R İ S K-M E N E C M E N T

İncəliklər

Riskin anatomiyası Onu necə tanımaq, hesablamaq və idarə etmək olar Amma daha mürəkkəb qaydalar olan yerlərdə məsələn, birja ticarətində,- digər parametrlər də teztez dəyişir. Treyderlər uğur qazanmaq ehtimalını və qazanc nisbətini ölçmək üçün xeyli zəhmət sərf edirlər, amma nahaq yerə. Bu, ölçülə bilməz.

Ticarətdə effektiv dəyişilməsi mümkün olan bircə parametr var, bu da riskdir. Yaxşı risk-menecerlər bunu başa düşürlər.

Ed Seykota

R

isk – itirmək ehtimalıdır. Yəni bizim bir neçə əməliyyatımız var, qiymətin əksimizə getməsi mümkündür, biz təhlükədəyik. Bu halda bizim itirmək ehtimalımız riskdir. Nə qədər ki, biz əməliyyatdayıq, təhlükə qalacaq. Risk olmadan əməliyyat açmaq mümkün deyil. Ona görə də, görə biləcəyimiz ən yaxşı və düzgün iş riskləri idarə etməkdir.

Qayıdaq qəpik atmaq misalına. Hər dəfə nə qədər pul qoymağı necə müəyyən edə bilərik? Variantlardan biri budur ki, gözəyarı. Məsələn, 100$ qoymaqla başlamaq olar. Real həyatda çox vaxt elə belə də olur. Amma vəziyyəti yaxşılığa doğru dəyişmək üçün biz necə pul qoymağın SİSTEMİNİ yarada bilərik. Bunun bir sıra üstünlükləri var.

8 Sabit pul qoyuluşu, 10$

Kapitalın sabit hissəsi, 1%

Start

İdarə edən göstəriş verməli və nəzarət etməlidir.

Riskləri idarə edən də həmçinin mümkün itkilərə nəzarət etməli və onların qarşısını almaq üçün göstəriş verməlidir. Risk-menecerin işi riskləri qiymətləndirmək, sonra isə onu artırıb-azaltmaqdan ibarətdir.

Gerb Bayraq Gerb

Gəlin, qəpik atmaq misalında risklərin idarə edilməsilə tanış olaq. Tutaq ki, bizdəki qəpiyin “gerb” və “bayraq” üzlərinin düşməsi ehtimalı bərabərdir. Oyunun qaydaları belədir: (1) Biz 1000$dan başlayırıq. (2) Həmişə “gerb” üzünün düşəcəyinə pul qoyuruq. (3) İstədiyimiz həcmdə pul qoya bilərik. (4) Əgər “bayraq” düşsə, pulumuzu itiririk.

(5) Əgər “gerb” düşsə, qoyduğumuzdan iki dəfə artıq pul götürürük.

Bayraq

Bu qaydalar daxilində bizim uğur qazanmaq ehtimalımız 50%-dir, qazancımız isə 2:1 nisbətində olacaq. Qoyduğumuz pul – bizim riskimizdir. Bu misalda bizim qazanmaq ehtimalımız və qazanc nisbətimiz sabit qalır, yalnız riskin həcmi dəyişə bilər.

Gerb

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Gerb Bayraq Gerb Bayraq

Bayraq

Cədvəl 1. Sabit pul qoyuluşu və sabit hissə metodlarının modelləşdirilməsi İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

R İ S K-M E N EC M E N T Start

Gerb

Bayraq

Gerb

Bayraq

31

İncəliklər Gerb

Bayraq

Gerb

Bayraq

Gerb

Bayraq

Cədvəl 2. Kapitalın sabit hissəsi sisteminin modelləşdirilməsi

8 Belə ki, birincisi, biz nə edəcəyimizi qabaqcadan bilirik. İkincisi, bu sistemi modelləşdirmək və nə nəticə verəcəyini kompüterdə yoxlamaq, daha sonra OPTİMALLAŞDIRMAQ olar. İntuitiv qərarları isə optimallaşdırmaq mümkünsüzdür. Ona görə də, risk-menecerə ilk növbədə kompüterdə yoxlanıla biləcək qədər dəqiq qaydaları olan sistem lazımdır.

Bizim sistem pul qoyuluşlarının həcmini müəyyən etməlidir. Bu, məsələn, sabit pul qoyuluşu ola bilər: tutaq ki, hər dəfə 100$.

Amma hesabımız artsa, artıq bu həcmdə risk etmək bizim üçün çox kiçik olacaq. Ona görə də, sabit hissə metoduna keçilə bilər: tutaq ki, hər dəfə kapitalın 1% həcmində risk ediləcək. Bu metodla işləyəndə müflisləşmək ehtimalı praktik olaraq sıfıra bərabərdir. Çünki hesab kiçildikcə w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

risklər də kiçilir.

Bu pul qoyuluşları sistemini yoxlamaq üçün biz onun nəticələrini modelləşdirə bilərik.

Tutaq ki, qəpik 10 dəfə atılıb, onların 5-də “gerb”, 5-də “bayraq” düşüb. Nəticələr cədvəl 1-də göstərilib.

Fikir verin ki, hər iki sistem ilk addımda 20$ qazanır; ikinci addımda sabit pul qoyuluşu sistemi 10$, sabit hissə sistemi isə 1020$ın 1 faizini, yəni 10,2$ itirir. Hər iki sistemin işinin ümumi nəticəsi praktik olaraq oxşardır. Amma müəyyən dövrdə sabit qoyuluş sistemi daha çevik, eksponensial sistem üzrə artır. Sabit hissə sistemi isə xətti artım nümayiş etdirir.

Həmçinin ona da diqqət edin ki, nəticələr ancaq “gerb”lərin və “bayraq”ların sayından asılıdır, hansı ardıcıllıqla düşmələrindən yox.

Qəpiyin hansı üzünün düşəcəyi təsadüfi proses sayılır. Amma təsadüfi olmayan proseslərdə (məsələn, bazarlardakı trend kimi) piramidinq və digər metodları də tətbiq etməyin tərəfdarları var. Piramidinq – gəlirli əməliyyatın həcmini hər dəfə böyütmək metodudur. Bunun əksi isə Martinqeyldir. Martinqeyl metodu hər itkidən son pul qoyuluşunu ikiqat artırmağı nəzərdə tutur. Martinqeyl çox təhlükəli yanaşmadır, çünki itkili əməliyyatlar silsiləsi qısa vaxtda hesabın axırına çıxa bilər. Piramidinq isə trendin əvvəlində xeyirli olsa da, trendin sonunda ancaq ziyan gətirir.

Qəpik atan zaman bizim dəyişə biləcəyimiz yeganə parametr kapitalın mərcə qoyulan sabit hissəsidir. Biz modelləşdirmə apararaq, optimal göstəricini seçə bilərik.

Cədvəl 2-yə baxın. Pul qoyuluşu 0% olanda aktiv dəyişmir.

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

R İ S K-M E N EC M E N T

İncəliklər

8

32

5% olanda biz 1000$-ın 5%-ni, yəni 50$ qoyuruq və ilk addımda 100$ götürürk. Balansımız 1,100$ olur. Bu halda bizim ikinci pul qoyuluşumuz 1100$-ın 5%-i olur – yəni 55$. Biz onu itirdiyimiz üçün balansımız 1045$-a düşür.

Bir sıra bu cür testlərdən sonra biz pul qoyuluşunun optimal hissəsini tapırıq: 25% (cədvəldəki qırmızı sətir). Bu parametrlə “gerb”lərin və “bayraq”ların bir dövrəsindən sonra hesabımız ən yüksək göstəricidə olur.

Fikir verin ki, sistemin gözlənilən gəlirliyi də bu zaman 1000$-dan 1800$-a qalxır, bundan sonra sabit hissə artsa belə, gəlirlik azalır. Şəkil 1-də gördüyümüz bu əyri risklərin idarə olunmasının iki fundametal prinsipini əks etdirir: 1) Qorxaq treyderin prinsipi: Əgər siz çox pul qoymursunuzsa, çox pul götürə bilməzsiniz.

2) Cəsur treyderin prinsipi: Əgər siz çox pul qoyursunuzsa, müflisləşməyə doğru gedirsiniz. Çoxlu əməliyyatların olduğu

Şəkil 1 portfeldə biz ümumi riski ümumi temperatur kimi qiymətləndiririk.

Beləliklə, biz artıq bilirik ki, yaxşı sistem “bayraq”ların və “gerb”lərin ilk tsiklindən sonra özünü büruzə verir. Ona görə də, elə birinci “bayraq”-“gerb” cütlüyündən sonra sistemi optimallaşdıra bilərik.

Birinci “bayraq”-“gerb” cütlüyündən sonra pul qoyuluşu:

S = (1 + b*P) * (1 - b) * S0 Burada: S - Birinci “bayraq”-“gerb” cütlüyündən sonra pul qoyuluşunın həcmi b – qoyuluşun hissəsi P – Qələbəyə görəödəniş - 2:1 S0 – İlk gedişlərdən əvvəlki qoyuluşun həcmi (1 + b*P) – qazanclı gedişin effekti (1 - b) – itkili gedişin effekti O halda biri ziyanlı, o biri itkili olan iki gedişin effekti: R = S / S0 R = (1 + bP) * (1 -b) R = 1 - b + bP - b2P R = 1 + b(P-1) - b2P Fikir verin ki, b-nin kiçik qiymətlərində R göstəricisi b(P-1) qədər böyüyür, böyük qiymətlərində isə b2P qədər kiçilir. Bu, cəsur və qorxaq treyderlər qaydasının riyazi formuludur.

Şəkil 2. Pul qoyuluşunun optimal payı uğurla xətti nisbətdə artır w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

R İ S K-M E N EC M E N T

İncəliklər

8

Biz R ilə b-ni qrafikə əlavə edərək, maksimal nöqtəni yoxlaya bilərik. 1965-ci ildə J.L.Kelly-nin "A New Interpretation of Information Rate" adlı araşdırması dərc olunmuşdu. O, məlumatların telefon xəttilə ötürülməsini tədqiq edirdi. Onun işlərinin bir qismini pul qoyuluşlarının həcmini optimallaşdırmaq məqsədilə treydinqə də tətbiq etmək olar.

Kelli formulu: K = W-(1-W)/R K – Əməliyyat üçün nəzərdə tutulan kapitalın həcmi.

W – Gəlir/itki nisbətinin əvvəlki göstəricisi R – Uduşların faizi Bizim qəpik misalımızda Kelli formulu belə hesablanacaq: K = 0.5-(1-0.5)/2 = 0.25 Kelli formulu göstərir ki, bizim qəpik misalımızda optimal pul qoyuluşu kapitalın 25%-i həcmində olacaq.

Fikir verin ki, W və R – uzunmüddətli orta göstəricilərdir. Ona görə də, K-nın heç olmasa bir az dəyişməsi üçün vaxt tələb olunur. Şəkil 2-dəki qrafik uğurun (Y) və qazanc nisbətinin (X) müxtəlif göstəricilərində pul qoyuluşunun optimal səviyyəsini əks etdirir. Qazanc nisbəti artdıqca pul qoyuluşunun optimal həcmi də çoxalır. Ki-

Şəkil 3. Qazanc və uğurun nisbəti artdıqca optimal gözləmə vahidi də artır fayət qədər yüksək qazanc nisbətlərində (məsələn, 5:1, ehtimal 50:50) pul qoyuluşunun optimal həcmi qazancın həcminə bərabər ola bilər. Şəkil 3-dəki qrafik uğur və qazancın müxtəlif dəyərlərində optimal gözləmə vahidinin necə dəyişməsini göstərir. Qazanc və uğur nə qədər yüksəkdirsə, gözləntilər də o qədər yüksək olur.

Növbəti qrafik (şəkil 4) onu göstərir ki, 50% uğur vəd edən oyunda qazanc və pul qoyuluşu fərqli olarsa, gözləntilər necə dəyişir. Gözləntilər hər bir konkret qazanc şansı ilə əlaqəlidir. Əgər şans 1.5:1 nisbətindədirsə, pul qoyuluşunun optimal həcmi 15% olur. 2:1 nisbətində optimal həcm 25%-ə çatır.

5:1 nisbətində 45% olur. İndiyə qədər biz bu ehtimaldan çıxış edirdik ki, kifayət qədər gedişlərdən sonra “bayraq” və “gerb”lərin düşmə nisbəti təxminən 50:50-yə olacaq.

Amma bəzən “uğur zolağı” düşür.

Bəziləri “va-bank” strategiyasına da əl atırlar. Bu, yüz faizli iflas deməkdir. Çünki on gedişdən (əməliyyatdan) sonra sağ qalmaq ehtimalı mində birə bərabərdir.

Şəkil 4. Yüksək qazanc ehtimalı olanda pul qoyuluşunun optimal həcmi artır w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Riski idarə etməyin yollarından biri diversifikasiyadır (şaxələndirmə). Diversifikasiya – investisiyanın müxtəlif aktivlərə görə bölünməsi strategiyasıdır. Məqsəd odur ki, aktivlərdən birindən ziyan gələrsə, qalanları onu kompensasiya etsin.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

33

34

K R İ T E R İ YA

Effektivlik

Hesabına yağış yağdır Effektivliyi dəyərləndirməyin metodlarına ümumi qısa baxış

İ

nvestisiya portfelinin ayrıayrı ünsürləri bir yerdə ümumi gəlirlik mənzərəsini formalaşdırır. Portfel menecerləri işin effektivliyini ölçmək üçün müxtəlif metodlardan istifadə edirlər. Bu sıraya Şarp nisbəti, VaR, Leyk nisbəti və stress testləri daxildir.

Uilyam Şarp (William Sharpe) 1966-cı ildə özünün “GözləntiDəyişkənlik Nisbəti”ni yaradıb (reward-to-variability ratio). Sonradan bu göstərici “Şarp nisbəti” kimi məşhurlaşıb. Şarp nisbəti (S) müxtəlif gəlirliyə və volatilliyə malik aktivləri müqayisə etməyə imkan verir.

S = (d orta)/(d standart kənarlaşma) d = Rf - Rb ... differensial gəlirlik Rf – fondun gəlirliyi Rb – etalon testin gəlirliyi Sonradan Şarp nisbətinin müxtəlif növləri meydana çıxıb. Variantlardan biri etalon testindən www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

imtina edir, yaxud, onu sıfıra bərabər götürür. Digəri isə Şarp nisbətinin kvadratına əsaslanır və standart kənarlaşmanı yox, gəlirlikdəki fərqi ifadə edir.

VaR, yaxud, Riskdəki dəyər (Value-at-Risk) – portfel risklərini dəyərləndirməyin daha bir populyar üsuludur. O, verilmiş müddət ərzində yarana biləcək ən yüksək eniş faizini 95% dəqiqliklə göstərir.

Növbəti metod yüksək volatilliyə malik hesablara baxmağın “Baş Barmaq Qaydası”dır. Başqa sözlərlə müəllifinin adıyla “Leyk (göl) nisbəti” adlanır. Əgər biz “zirvələr” və “dərələr” olan qrafikə baxanda ora yağış yağdığını təsəvvür etsək, “zirvələr”in arasında “göllər”in yarandığını xəyalımızda canlandıra bilərik.

Portfel daim art-

mırsa, biz ən yüksək maksimumda “su bəndi” yaradırıq ki, bütün “su”yu süni gölə toplayaq. Bundan sonra əgər “su”yun tam həcmi ilə onun altındakı “torpağ”ın tam həcmini fərqləndirsək, “Göl nisbəti”ni əldə edəcəyik. Gəlirlik faizini “Göl nisbəti”nə böləndə normal volatilliyin daha bir dəyərləndirilməsi əldə olunur.

“Göl nisbəti” İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TEXNİKA

“Vımpel”

“Vımpel” strategiyası “

Vımpel” – forex bazarında tez-tez rast gəlinən fiqurlardan biridir.

Amma əksər treyderlər onun yaratdığı imkanlardan istifadə etmirlər. Halbuki, bu formasiya yaranarkən düzgün strategiyadan istifadə etmək sizin üçün son dərəcə xeyirli ola bilər.

Bəs bazarda “Vımpel” yaranarkən necə əməliyyat aparmaq lazımdır?

Bu klassik fiqur simmetrik üçbucağa çox bənzəyir. Amma onun yaranması daha az vaxt aparır. Üstəlik, fiqurun maksimum və minimumlarından çəkilərn trend xəttləri üçbucaqla müqayisədə fərqli olurlar. “Vımpel”in xəttləri həmişə sağ tərəfdə, fiqurdan çox da uzaqlaşmadan kəsişməlidirlər.

“Bayraq” ilə “vımpel”in ümumi cəhəti budur ki, hər ikisi davamiyyət strategiyasıdır. Amma “vımpel”in mütləq “qulp”u olur və dediyimiz kimi, fiquru əmələ gətirən trend xəttləri yaxınlıqda kəsişirlər. Məhz bu “qulp”un mövcudluğu “vımpel”i başqa davamiyyət fiqurlarından fərqləndirir.

“Vımpel”lər iki cür olurlar:

8 www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

35

TEXNİKA

“Vımpel”

8

36

Buğa vımpeli – qulpu yuxarıya istiqamətlənib, vımpel onun yuxarısında yerləşir Ayı vımpeli - qulpu aşağıya istiqamətlənib, vımpel hərəkətin aşağısında yerləşir Bəs vımpel zamanı necə ticarət aparmaq lazımdır?

Bunun üçün, hər şeydən əvvəl, qrafikdə aşkar nəzərə çarpan “qulp” və ya impuls olmalıdır.

Daha sonra onun yuxarısında/aşağısında sürətlə formalaşan, simmetrik üçbucağa bənzəyən formasiyanın yaranmasını gözləmək lazımdır. Onun maksimum və minimumlarından trend xəttləri çəkilməlidir.

Nəticədə sanki balaca üçbucaq alınır. Qiymət həmin formasiyanın sərhədindən çıxıb, “qulp”un istiqamətində hərəkətini davam etdirəndə eyni istiqamətdə bazara girmək lazımır. Bunun üçün gözləmə orderləri də qoymaq olar.

Yaxşı olar ki, qiymətin fiqurun trend xəttini yarıb, əks tərəfində bağlanmasını gözləyək.

Vımpelin yarılmış trend xətti təkrar test olunanda bazara girmək üçün daha yaxşı imkan yaranır.

Hərçənd, bu, həmişə baş vermir.

“Stop-loss”u modelin əvvəlki lokal minimumunun/maksimumunun altında/üstündə yerləşdiririk.

“Teyk-profit” modelin hündürlüyü qədər götürülə bilər. Yaxud, qarşıda yerləşən hansısa vacib dəstək/müqavimət səviyyəsində qoyulması mümkündür. İdeal variantda profit “qulp”un hündürlüyünə bərabər olur. w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

REKLAM

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

37

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

38

NƏZƏRİYYƏ

Elm

1 nömrəli suala elmi cavab axtarışı:

Bazarı proqnozlaşdırmaq mümkündürmü?

Nəzəri cəhətdən bəli, amma həmişə yox və hər yerdə yox

F

ond bazarı nəinki iqtisadiyyatda, həmçinin siyasətdə, sosial həyatda da böyük rol oynamağa başlayandan sonra onu yalnız bilavasitə iştirakçılar yox, bazara birbaşa aidiyyatı olmayan insanlar da izləyirlər. Bu bazar böyük bir kütlənin diqqət mərkəzindədir.

Ona görə də, təəccüblü deyil ki, bazarı qabaqcadan proqnozlaşdırmaq məsələsi alimlərin də diqqətini cəlb edir. Onlar ciddi şəkildə geniş müzakirə mövzusuna çevrilən sual qoyurlar: ümumiyyətlə, bazarı qabaqcadan proqnozlaşdırmaq mümkündürmü?

Klassik dövr

Bir halda ki, hissəciklər bir-birindən asılı olmadan hərəkət edirlər, sayları çoxdur və hamısı eynidir, onların toqquşması təsadüfi baş verir. Bu izah konkret hissəciyin hərəkəti barədə dəqiq məlumat əldə etməyə imkan vermir, amma hərəkət trayektoriyasını statistik qiymətləndirməyə şərait yaradır.

Aparılan müzakirələr molekulyar fizika üçün effektiv hesab edildiyindən, elm adamları bu fakta əsaslanaraq, fond bazarının dinamikasına aydınlıq gətirməyə cəhd göstərdilər. Boya hissəciyini burda konkret aktiv və ya bazar indeksi əvəz edir. Hərəkəti - onun qiyməti, mayenin hissəciklərini – bazar iştirakçıları əvəzləyir. Bir qayda olaraq, qiymət “Broun hərəkətı” kimi təsadüfi xarakterə malikdir.

Bu məsələ ilə bağlı ilk müzakirələrə əvvəllər “Broun hərəkəti”ni və ehtimal nəzəriyyəsini öyrənən fiziklər daha güclü təsir göstərirdilər. Bilməyənlər üçün qısaca xatırladaq ki, ingilis fiziki Broun çox maraqlı bir hadisə ilə qarşılaşmışdı: hər hansı bir mayeyə bir damcı boya qatsanız, onun yerində qalmadığını və qarışıq şəkildə hərəkət etdiyini görəcəksiniz. Temperatur artdıqca hərəkətin intensivliyi daha da artır.

Bu, belə izah olunur: maye gözlə görünməyən, daim hərəkətdə olan xırda hissəciklərdən ibarətdir.

Biz həmin hissəciklərin gücünü görə bilmirik, amma onun toqquşma nəticəsində boya hissəciklərini hərəkətə gətirdiyini aydın müşahidə edirik. www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 1-a. Real tarixi sıra

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

NƏZƏRİYYƏ

39

Elm istiqamətə malik bir sıra quruluşların nəzəri bazasına çevrildi. EBN-in yaranmasının ilk illərində çoxlarına elə gəlirdi ki, bazarın proqnozlaşdırılması məsələsi öz həllini tapıb. Yəni bu söhbəti bağlamaq olardı, amma....

Şəkil 1-b. Süni zaman sırası

8

Real tarixi sıra ilə süni zaman sırası arasında xarici oxşarlıq qiymət hərəkətinin tədqiq olunmasında əminlik yaratdı və effektiv bazar fərziyyəsinin meydana gəlməsinə səbəb oldu. Əgər yuxarıda söylənilən elmi fikirləri riyazi dildən sədə delə çevirsək, onda belə alınacaq: - Bazar iştirakçıları bir-birindən asılı olmadan

qimyətlərin Tədqiqatçıları əzəriyyələri n id a ə n ti ə k rə təsadüfi hə yə sürükləyən ə m ir ç e k n ə d z yenidən gö i fiziki anlayışın n e y i ir b n ə rd hadisələ üəyyənm – u ld o i s ə meydana gəlm ləşmiş xaos.

İlk həyəcan təbilini təcrübə keçən treyderlər və maliyyə menecerləri çaldılar. Məlum oldu ki, aktivlərin qiymətində kəskin sıçrayışlar normalda nəzərdə tutulduğundan daha tez-tez baş verir. Belə ki, güclü hərəkətlərdə daha çox da itki olur. Amma EBN çərçivəsində problemin həllini tapmaq mümkün olmadı. Bundan başqa, nəzəriyyədə göstərilən ehtimalların əsaslandırılması ilə bağlı suallar yarandı. Məsələn, mümkün informasiyanın eyniliyi barədə ehtimal. Bu halda bütün bazar iştirakçıları özlərini rasional aparır – məsələn, aksiyaları satırlar. Onda nəzəriyyəyə görə bazarda likvidlik haradan əldə olunur?

Bazar iştirakçılarının bir-birindən asılı olmadan hərəkəti barədə nəzəriyyə də sual doğurur. Treyderlərə gərgin şəkildə müəyyən bazar hərəkətlərini (məsələn, enişi) gözlədikləri vəziyyətlər çox yaxşı tanışdır. Həmin an qiymət hərəkətinin cüzi aşağı düşməsi kifayətdir ki, kütləvi satışlar bazarda geniş vüsət alsın. Bu cür hallarda bazar iştirakçıları hərəkətinə tipik olaraq belə aydınlıq gətirirlər: “Qiymətin düşməyini gözləyirdim, bir də gördüm hamı başladı satmağa. Elə onlara çatmaq üçün qoşuldum...” Treyderlərin reflektiv hərəkətləri göz qabağındadır.

hərəkət etməlidirlər; - Hər aktiv üzrə ticarət iştirakçılarının sayı son dərəcə çox olmalıdır; - Aktiv istənilən sayda azad şəkildə alınıb-satılmalıdır (sonsuz likvidliyə malik olmalıdır); - Bütün iştirakçılar eyni investisiya şəraitinə malik olmalıdırlar; - Onların hamısı aktiv barədə eyni informasiyaya malik olmalıdırlar; - Hamısı bu informasiyaya dərhal reaksiya verməlidir; - Yeni informasiyaya reaksiya rasional olmalıdır (mənfi informasiyada satmaq, müsbət informasiyada almaq lazımdır).

Yuxarıda qeyd olunan ehtimallar Effektiv Bazar Nəzəriyyəsi (EBF) adını aldı. Bu, o zamanlar praktik w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Şəkil 2a. Mərkəzi məntiqi təsvirə nümunə.

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

NƏZƏRİYYƏ 8

40

İştirakçıların ticarət apardıqları zaman intervallarının fərqləndiklərini əsas gətirərək müxtəlif informasiyanın da mühüm əhəmiyyət daşıdığını söyləmək olar.

Elm nəzəriyyəsinin maliyyə sferasına tətbiqi zamanı yaranan ilk problem bundan ibarətdir: niyə xarici görkəmcə xaotik zaman sıraları proqnoza müxtəlif

Yeni fikirlər Tədqiqatçıları qimyətlərin təsadüfi hərəkətinə aid nəzəriyyələri yenidən gözdən keçirməyə sürükləyən hadisələrdən biri yeni fiziki anlayışın meydana gəlməsi oldu – müəyyənləşmiş xaos.

Şəkil 3-a. Məntiqi təsvirin faza qrafiki. cür uyğunlaşırlar? Bu sıraları fərqləndirən hansı xüsusiyyət var? Tezliklə bu suallara da cavab tapıldı.

Şəkil 2b. Real və proqnostik qiymət dəyişiklikləri.

Aydın olur ki, xaotik zaman sıraları tərkibində təsadüfi element olmayan sistem tərəfindən də yaradıla bilər. Şəkil 2a-da determinasiyalaşmış xaosa sadə bir nümunə olaraq mərkəzi logistik təsvir göstərilib. Həmin təsvir

Logistik təsvirin faza şəklinə nəzər salaq (şəkil 3a). Məlum olur ki, zamanda saxlanılmış ardıcıllıq kəmiyyətləri ilə verilmiş faza məkanında bəzi çoxluqlar var ki, “təsadüfi” sıra kəmiyyətləri sərhədlərdən kənara çıxmır. Hazırkı vəziyyətdə bu, parabola əyrisidir. Ardıcıllığın uzunluğunu artırmaqla yalnız bu əyriliyin dərəcəsi artır. Vəziyyəti və forması dəyişmir.

Faza trayektoriyalarının cəlb olunduğu faza məkanında dinamik prosesi əks etdirən belə çoxluqlar attraktorlar adlanır.

tənliyi ilə ifadə olunur.

Hər hansı bir aktivin real qrafiki ilə model sıralaması arasında vizual oxşarlıq görünür. Şəkil 2b-də neyron şəbəkə ilə bu ardıcıllığın proqnozunu görmək olar. Proqnoz 1 addım sonra üçün verilir.

Belə 1 addımlı proqnozların ümumi sayı 50-dir.

Görünür, bu cür dəqiqliklə real qiymət artımı proqnozlaşdırılsa idi, gəliri praktik olaraq çıxarmaq çox yaxşı olardı. Amma real qiymət artımlarını proqnozlaşdırmaq üçün bu cür neyroşəbəkənin formal olaraq tətbiq edilməsi nəticəni qənaətbəxş etmir.

Beləliklə, determinasiyalaşmış xaos w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Şəkil 3-b. Real prosesin faza qrafiki.

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

NƏZƏRİYYƏ 8 Bir addım saxlanılmış attraktor koordinatı özündə parabolanı əks etdirdiyindən, əvvəlki kəmiyyətin kvadrat funksiyası kimi gələcək xaotik kəmiyyətini axtarıb tapmaq mümkündür. Kvadrat asılılıq əmsalları daha xırda metodların tarixi reallaşdırılması ilə seçilirlər. Bundan sonra proqnoz vermək olar. Əslində daxili parametrlərin müəyyənləşdirilməsindən asılı olan bir sıra problemlər

qiymət artımı sıralarında attraktorun yoxluğu haqqında qənaətlər bir qədər tələsik idi. Attraktor logistik ardıcıllıq koordinantlarında belə yoxdur.

Amma bu, o demək deyil ki, o, ümumiyyətlə yoxdur! Əvvəla, attraktor həmin koordinantlarda başqa zaman asılılığı ilə mövcud ola bilər. İkincisi, niyə o, logistik bərabərlik kimi birölçülü olmalıdır? Gələcək bir keçmiş kəmiyyətdən yox, bir neçəsindən asılı ola bilər.

qəbul etsək, i n ri ə z ə n iy te nöq A.Puankarenin əlaqədə olan lı ıq ıl rş a q a rl a f faktorl tmək olar. Bu bazarı müxtəli e ir v s tə i im k s se etmək də ə dinamik bir pro id h a ş ü m a tt ə xlarını h ası isə bazar faktorlardan ço iy s k e y ro p n ə n . Onun görü ktorun bir ra tt a mümkün deyil lü ü lç ö x o ç liklə, indeksidir. Belə sl ölçüsünü ə n u n o lə k ə m izlə proyeksiyasını ək olarmı? qiymətləndirm

var. Sıranın sonrakı hərəkət tərzi əvvəlki şərtlərə həssas olduğu kimi, idarəedici parametrlərin kəmiyyətlərinə də həssasdır. Ona görə də istənilən sayda addıma kifayət qədər dəqiq proqnoz vermək mümkün deyil. Xaotik sıralamanı qabaqcadan bildirən addımların sayının qiymətləndirilməsi ayrı tədqiqat mövzusudur. İndi demək olar ki, göstərilən səylərdən sonra bir neçə addım qabağa proqnoz vermək mümkündür.

41

Elm

A.Puankarenin nöqteyi-nəzərini qəbul etsək, bazarı müxtəlif faktorlarla qarşılıqlı əlaqədə olan dinamik bir proses kimi təsvir etmək olar. Bu faktorlardan çoxlarını hətta müşahidə etmək də mümkün deyil. Onun görünən proyeksiyası isə bazar indeksidir.

Beləliklə, çoxölçülü attraktorun bir proyeksiyasını izləməklə onun əsl ölçüsünü qiymətləndirmək olarmı?

Müəyyən bir vaxta qədər bu məsələnin həllinin olmadığı hesab edilirdi. Amma 1981-ci ildə riyaziyyatçı Teykens subüta yetirdi ki, bütöv bir attraktorun bəzi ümumi xüsusiyyətləri proyeksiyada da qalır.

Belə ümumi xüsusiyyət yerləşdirilmiş attraktorun ölçüsü, yaxud, Teykensin dililə desək, həcmin son hədd ölçüsüdür. Müşahidə olunan proyeksiyanın saxlanılmış koordinantını neçə götürmək olar?

Qiymətlərin real artım sırasında attraktor necədir?

Bu suala cavabı şəkil 3-b verir.

Göründüyü kimi, logistik təsvirdə parabolaya bənzər aydın əks olunmuş attraktor yoxdur. Ona görə də həmin sxem üzrə və məntiqi idarə üçün həyata keçirilmiş real qiymət artımının proqnozu gözlənilən nəticəni verməyib.

Beləliklə, attraktorun olub-olmaması sıranın yaxşı və ya pis proqnozlaşdırılmasına aydınlıq gətirir. Determinasiyalaşmış xaosda attraktor var, real qiymətlərdə yoxdur – bu, açıq-aşkar məsələdir. Məntiqə uyğun olaraq sadə bir sual yaranır: Nə edək?

Nə edək?

Hər bir çətin problemin həmişə aydın, anlaşıqlı və səhv həlli var. Bu, bizim vəziyyətə də aiddir. Real w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

Şəkil 4. Vaxt keçdikcə açılış və bağlanış qiymətləri arasında əlaqənin dəyişilməsi.

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

NƏZƏRİYYƏ

Elm

8

42

Ryuelin qeydlərinə görə, bu, yerləşdirilmiş ölçünün ikiqat həcmindən az olmamaq şərtilə götürülməlidir.

Qaldı bir məsələ: saxlanılmış koordinatlarda məkanın formalaşdırılması üçün “düzgün” zamanı seçmək. Teykensin və Manenin nəzəriyyələrinə görə ani hərəkətlər olmadan sonsuz sıralama üçün gecikmə vaxtını demək olar ki, sərbəst seçmək olar.

Amma təcrübədə seçim əhəmiyyətli dərəcədə əldə olunan proyeksiyanın keyfiyyətinə təsir edir və nəticə etibarilə ondan əldə edilə biləcək informasiya sayına da təsir göstərir. Faza portretinin qurulduğu dölçülü məkanı təsvir etmək üçün d-ni müşahidə olunan sıralamanın maksimum sərbəst koordinatlarından götürmək lazımdır. Bu attraktor proyeksiyasını “müşahidə bucağı” altında nəzərdən keçirməyə imkan verir.

Bəs sonra?

Rənglə göstəricilərin qarşılıqlı dinamikasının gücü və istiqaməti göstərilib: tünd-qırmızı rəng sıralamaların korrellyasiyasını, tünd-göy – anti-korrellyasiyasını göstərir. İndi əgər sol yuxarı küncdən sağ aşağı küncə gedən istənilən diaqonalı izləsək, vaxt keçdikcə göstəricilərin qarşılıqlı təsirinin necə dəyişdiyini görmək olar. Bir vaxtlar onlar bir-birinin əksinə hərəkət edirdilər, sonra vaxt gəldi, onlar ümumiyyətlə, bir-birilərinə təsir et-

diyi kimi, r tə s ö g ın ız ım r Tədqiqatla və qarşılıqlı r la a d y a q r a n tasio nunlardan bazarlar üçün s a q i z a iy R . il y rik de əlaqələr xarakte ğunluqları y u a n u n a q r a z a fərqli olaraq, b və vaxt ir d k li a m ə r te k ara qısamüddətli x ir zamana B . ir iş y ə d u ş ın qurulu deyil. li ə q keçdikcə bazar la ə ə il r ə ig təriciləri d bağlı bazar gös

Beləliklə, bazarın proqnozlaşdırılması ilə bağlı suallar tam cavabını tapdımı? Xeyir, tapmadı. Bir sıra cavabsız suallar da qalır. Məsələn, gələcəyin keçmişdən asılılığını hansı funksiyalarda axtarmaq lazım olduğu bilinmir. Birölçülü xaosda biz gördük ki, asılılıq parabola ilə əks olunur. Belə imkanlar attraktorların ölçüsü 3-dən yuxarı qalxanda daha olmayacaq. Daha bir sual. Tədqiqatlarımızın göstərdiyi kimi, bazarlar üçün stasionar qaydalar və qarşılıqlı əlaqələr xarakterik deyil.

Riyazi qanunlardan fərqli olaraq, bazar qanuna uyğunluqları qısamüddətli xarakterə malikdir və vaxt keçdikcə bazarın quruluşu dəyişir. Bir zamana bağlı bazar göstəriciləri digərilə əlaqəli deyil.

Faza portretləri terminilə bu, o deməkdir ki, bütün əldə olunmuş parametrlər (faza məkanının ölçüsü, zaman gecikmələri, tənliyin daxili parametrləri və funksional asılılıq sinfinin özü) vaxt keçdikcə dəyişirlər. Bazarın nəfəsini ətraflı şəkil 4 göstərir. Şəkildə iki qiymət– Open və Close – arasında

www .inf o r e x.az (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

zaman keçdikcə “qarşılıqlı əlaqə” əks olunub. Üfüqi xətt üzrə bir sıranın zaman gecikməsi ikincisinə nəzərən göstərilib. Şaquli xətt üzrə əksinə, ikinci sıranın zaman gecikməsi birincisinə nəzərən əks olunub. Fiziki zaman sol yuxarı küncdən sağ aşağı küncə istiqamətlənib. Bu, diaqonal sıralamaların birbirinə nəzərən sona qədər qarışmasına müvafiqdir və həmin göstəricilərin ani qarşılıqlı əlaqəsini əks etdirir (gecikməsiz və qabaqlamadan).

mədilər, daha sonra əks faza dinamikası dövrü yetişdi... Bazarın təbiəti belədir.

Birdəfəlik qurulu modellə onu təsvir etmək sadəlövhlük olardı. Bu, bazar proqnozu və analizi üçün tətbiq olunan modellər və metodlara adaptivliyi tələb edir. Əfsus ki, başqa həll olunmamış məsələlər də var.

Hələ ki bazarın (xüsusən fond bazarının) proqnozdırılması ilə bağlı ilk addımlar atılıb. Əldə edilən nəticələr heç də bütün aktivlərə eyni dərəcədə yaxşı tətbiq olunmur. Bundan savayı, “proqnozlaşdırma” dövrləri “qeyri-proqnozlaşdırma” dövrləri ilə əvəzlənə bilər.

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

43

“İn “İn Forex”in təhlil və proqnozlar bürosu

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

44

TE XANALİZ

Texniki mənzərə

İndikatorlar əsasında analiz 11 may 2012

11 may 2012

11 may 2012

11 may 2012

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏHLİL

45

Proqnoz

Temperatur qalxır...

May ayı üçün ekspert rəyləri

D

Bir cümlə ilə

eyəsən, mayın gəlişi ilə təkcə havalar isinmir, bazarlarda da temperatur qalxır. Major cütlüklər həm analitiklərin, həm də treyderlərin qarşısında suallar qoyur. Əsas cütlüklər hansı fazadadır? May ayında onlardan nə gözləmək olar? Biz ənənəvi ekspertlərimizə yenə də iki ənənəvi sualla müraciət etmişik.

Qafar İmanverdiyev - Avro/dollar 1.2795 və 1.2621-ə qədər enə bilər Səbinə Məmmədqızı - Funt avroya nisbətən daha möhkəm mövqedədir

1) May ayında eur/usd cütlüyündən nə gözləyirsiniz?

2) Başqa hansı cütlüklərə diqqət yetirməyi məsləhət görürsünüz?

Qafar İmanverdiyev

Mavlet Baqiyev - Qiymətin psixoloji cəhətdən vacib olan 1,3000 səviyyəsinə çatmasını gözləmək lazımdır

fırlanır. Bu xətti aşağıya doğru kəsərsə, ilk hədəfi 1.2795 və 1.2621 olacaq.

2) Yenə qeyd etmək istərdim ki, ən gözəl cütlük “İnforex” şirkətinin təklif etdiyi ən az spredi olan eur/usd-dir. Bu cütlüyə hər zaman diqqət yetirin. Uğurlar.

Səbinə Məmmədqızı

1) H4 zaman intervalında eur/usd bir neçə dəfə uptrend yaratsa da, aşağı enib. Hazırda yenidən aşaği enməkdədir.

Yenidən artmaq ehtimalı var. Yəni cütlük 1.3096-1.3179-1.3284 və 1.3386 nöqtələrini yoxlaya bilər.

Başqa bir tərəfdən yanaşanda, günlük qrafikdə aydın müşahidə edə bilərik ki, eur/usd cütlüyündə Fibonaççi sistemini qursaq, qiymət hazırda 61.8% ətrafında www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Fərid Hüseynov: - Gbp/usd-də müvafiq patternin yaranmasını gözləyib, yaxşı qazanmaq olar. İlqar Vəliyev: - Yəqin ki, istilərin düşməsilə bütün aktiv iştirakçılar yaxın aylarda bazarı tərk edəcəklər. olsa, 1.2780 dəstəyi yoxlanacaq.

1) Fikrimcə, avro/dollar 1.291.2840 dəstəyini qırmağa nail

8 İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏHLİL 8

46

Gündəlik qrafikdə siqnal xətti neytral səviyyəsinə yaxınlaşır və divergensiya yaradıb. Bu divergensiya özünü doğrultsa, fikrimcə, avronun qalxışının elə də uzaqda olmadığını gözləmək olar.

Qalxış üçün qiymət 1.3120 səviyyəsindən yuxarıda möhkəmlənməlidir. Güclü enişə Avropadakı siyasi faktorlar, konkret olaraq Fransadakı prezident, Yunanıstandakı parlament seçkiləri səbəb olub.

2) Funt bu arada avroya nisbətən daha möhkəm mövqedədir və avro/funt cütlüyündə bu, daha aydın görünür. Bu cütlüyə yaxın müddətdə diqqət yetirmək məncə, yerinə düşəcək.

Mavlet Baqiyev

Proqnoz dönüş edərsə, biz kanalın daxilində, haradasa 1,2900-1,2880 bölgəsində yeni minimum görə bilərik.

Ssenarinin sonrakı inkişafı ABnin qarşısında duran məsələləri necə həll etməsindən asılı olacaq.

Enişin növbəti hədəfləri 1,280040 ola bilər. Artım baş versə, qısamüddətli olacaq və

yəqin ki, 1,3130-50 zonasından yuxarıya qalxmayacaq. Amma ən yaxşısı hələ ki bazardan kənarda qalmaqdır. Əvvəlcə situasiyanın aydınlaşmasını gözləmək məsləhətdir.

Fərid Hüseynov

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

2) Gbp/usd 1.6000

kı siyasi a d a p o r v A ə iş Güclü en sadakı n a r F q a r la o t re faktorlar, konk ment la r a p ı k a d n ta anıs prezident, Yun lub. o b ə b ə s i r ə il k seç

2) Alternativə gəlincə, hazırda chf/jpy cütlüyü mənim üçün maraq doğurur. Belə təəssürat var ki, sanki bazar yaponları unudub.

Amma “Yakudza” heç vaxt mürgüləmir...

1) Dördsaatlıq qrafikdə cütlük eniş kanalındadır. Kanalın orta xətti gap ilə açılışdan sonra uğurla yarılıb. Paralel olaraq, saatlıq qrafikdə MACD-ın konvergensiyası da sınıb. Hazırda qiymət kanalın aşağı sərhədində yerləşir. Çıxardığım nəticə budur: qiymətin psixoloji cəhətdən vacib olan 1,3000 səviyyəsinə çatmasını gözləyib, daha sonra özünü necə aparacağını müşahidə etmək lazımdır. Əgər qiymət səviyyədən

dan əlavə, statistikaya görə, investorların çoxu may ayında avronu satırlar. Amma Dollar həqiqətən özünü sığınacaq valyuta kimi göstərə bilirmi? Ona görə də, hər şeyə qiymət özü aydınlıq gətirəcək.

ətrafında iri investorlarda maraq oyada bilər. Ona görə də, müvafiq patternin yaranmasını gözləyib, yaxşı qazanmaq olar. Usd/cad ortamüddətli alışlar üçün çox münasib görünür. 1.0200-ə kimi artım baş verə bilər. Stop-lossu 0.9900 və ondan aşağıda yerləşdirmək olar. İlqar Vəliyev: 1) Avro/dolların günlük qrafikində “üçqat zirvə” fiquru formalaşıb. Fiqurun boyun xətti artıq yarılıb ki, bu da enişin heç olmasa 1,26-ya qədər davam edə biləcəyindən xəbər verir.

Avrodan bundan da artıq nəsə gözləməyin tərəfdarı deyiləm.

Qarşıdan yay gəlir, yəqin ki, istilərin düşməsilə bütün aktiv iştirakçılar yaxın aylarda bazarı tərk edəcəklər.

2 ) Avro/funtu izləməkdə davam edirəm. 0,78-ə çatılmasını gözləyirəm.

1) Bu ay Avronun hərəkəti bir qədər ümumi, şayiələrə müvafiq enişlə müşayiət oluna bilər. Bunİn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi Vüsal Məmmədovun təqdimatında

Elliot Dalğalarının Analizi Şərti işarələr:

cağı gözlənilir

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

>A edir

- «A» dalğası hələ davam

- Müqavimət səviyyəsi yarılsa, qiymət yuxarıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyə keçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

…A

- “A” dalğasının başlaya-

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

Critical - Bu səviyyə keçiləndə ssenari qüvvədən düşəcək

Eur/usd weekly Avro/dollar cütlüyü dalğa analizi nöqteyi-nəzərindən bir qədər mürəkkəb mərhələdədir. Bizim hazırkı ssenariyə görə cütlük (B) İntermediate korreksiyasında hərəkət edir. Korreksiya W-X-Y-Z Minor üçqat ziqzaq strukturuna malikdir. Onun sonuncu Z Minor dalğası yekunlaşandan sonra yuxarıya doğru (C) İntermediate dalğası gözlənilir. Bu vəziyyətdə ssenarinin təsdiqlənməsini gözləmək daha düzgün mövqe olardı.

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

47

48

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Eur/usd daily Hazırda qrafikdə gördüyümüz eniş hərəkəti, bizim varianta görə, [w] minute korreksiya dalğasıdır. O, aşağıya meyilli kanalda hərəkət edir. Tezliklə onun bitməsini və [x] minute dalğasının başlanmasını gözləyirik. Detallar qrafikdə göstərilib.

h4 Bu taymfreymdə klassik ziqzaqın (a-b-c) yarandığını və formalaşıb qurtarmaq üzrə olduğunu müşahidə edirik. İki “beşlik” və onları birləşdirən “üçlük”aydın görünür. Satmaq üçün çox gecdir, almaq üçün fürsət gözləmək olar.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Gbp/usd weekly Artıq neçə aydır ki, qrafikdə A-B-C minor strukturunun yaranmasını müşahidə edirik. Onun sonuncu C minor dalğası inkişaf edir. Güman ki, C minor ending diagonal modeli (yəni “üçlük”lərdən ibarət “beşlik”) yaradır. Bu halda onun yuxarıya doğru daha bir “üçlük” əmələ gətirəcəyini gözləyirik. Hazırda həmin üçlüyün sonuncu dalğasının sonuncu dalğası – [v] of C of (B) inkişaf edir. Detallar qrafikdə göstərilib.

daily Bu zaman miqyasında [v] minute dalğası formalaşmaqdadır. O, deyəsən, impuls şəkli almaq istəyir.

Vəziyyəti daha aydın görə bilmək üçün qrafikə Endryüs Çəngəli əlavə olunub. Hazırda qiymət çəngəlin aşağı xəttindədir ki, bu da güclü dəstək deməkdir. Nə qədər ki, qiymət çəngəldən çıxmayıb, biz uptrend gözləyəcəyik.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

49

50

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Usd/chf weekly Dollar/frank eyni səviyyələrdə “ilişib qalıb”. Əvvəlki ayla müqaysədə praktik olaraq heç nə dəyişməyib.

Yenə də korreksiyanın bitməsini və yuxarıya hərəkətin bərpasını gözləyirik.

daily Bu zaman periodunda eniş gözləntiləri aktualdır. Mənzərə aydındır: Güman ki, 2 or B minor dalğası hələ bitməyib, hazırkı artım korreksiyadır. Daha dəqiq desək, [a]-[b]-[c] minute ziqzaqının [b] dalğasıdır. Onun başa çatmasını və aşağıya doğru [c] minute dalğasını gözləyirik. Enişin impulsiv olacağı istisna deyil.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Usd/jpy weekly Dollar/yena B minor dalğasında hərəkət edir. Dalğa mənzərəsi aydınlaşıb. Bütün detallar qrafikdə aydın görünür.

daily Bu qrafikdə (iv) minuette korreksiyasını müşahidə edirik. Onun başa çatmasından sonra artım trendinin davam edəcəyini gözləyirik.

www .inf o r e x.az (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

51

52

TE XANALİZ

Made in Japan

“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil EURUSD WEEKLY Yaz səhəri Hər adsız təpə üzərində Şəffaf tüstü titrəyir Matsuo Base Bütün xəttlər aşağıya yönəlib. Qiymət yenicə Tenkan və Kijun xəttlərindən aralanıb. Özü də “gap” ilə. Bu da satışa marağın artmasından xəbər verir. Yalnız bu fakt narahatlıq doğurur ki, “gap” hələ bağlanmayıb. Aşağıya hərəkətin hədəfi 1.26++ ola bilər. “Stop”lar 1.31-dən yuxarıda qoyulmalıdır.

DAILY

Ümumi enişin fonunda Tenkan və Kijun xəttlərinin birləşmiş olmaları konsolidasiyaya siqnal kimi qəbul edilə bilər. 1.3050-yə qədər korreksiya mümkündür. “Buğa”lar bu faktı nəzərə almalıdırlar. Korreksiyanı gözləyib, sonra 1.28-ə hədəflənərək satmaq məsləhətdir.

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Made in Japan

GBPUSD WEEKLY

Bütün xəttlər yuxarıya işarə edir. Bir qədər əvvəl yarılmış “bulud”un hələ test olunmadığını nəzərə alsaq, 1.60 səviyyəsinin sınaqdan keçiriləcəyini gözləyə bilərik. Hələ ki, funtu bu qiymətdən aşağıda təsəvvür etmək olmur. Artımın hədəfi 1.65 ola bilər.

DAILY

“Buğa” trendi aşkar müşahidə olunur. Kijun-sen xəttinin test olunması və konsolidasiya gözlənilə bilər.

Xəttin üfiqi vəziyyəti buna işarə edir. Alış əməliyyatları üçün 1.6050 ideal səviyyədir. “Stop”ları bir qədər aşağıda yerləşdirməklə 1.63-ə hədəflənmək olar.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

53

54

TE XANALİZ

Made in Japan

USDCHF WEEKLY

Qeyri-standart vəziyyət müşahidə edirik: Kijun Tenkandan yuxarıdadır (xəttlərin “ayı” düzülüşü), amma eyni zamanda da yuxarıya yönəliblər. Ortada reync mövcuddur. Bazardan kənarda qalırıq.

DAILY

Həftəlik qrafikdən fərqli olaraq, günlük qrafik daha çox proqnozayatımlı görünür. Ümumi istiqamət yuxarıya yönəlib, bağlanmamış “gap” və onun səviyyəsində xəttlərin dolaşmasını görürük. Belə görünür ki, bazar 0.92 zonasında konsolidasiyaya hazırlaşır. İstəyənlər kiçik həcmlə və qısa stopla (0.93) sata bilərlər.

Amma unutmayaq ki, “buğa”lar hər dəqiqə qayıda bilərlər. w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Made in Japan

USDJPY WEEKLY

Bizim gözləntilərimizə baxmayaraq, Yena möhkəmləndi və cütlük 80.00-dan aşağıya düşərək, “bulud”a daxil oldu. Vəziyyətin aydınlaşması üçün əlavə siqnallar gözləyirik.

DAILY

Günlük qrafikdə “ayı”lar ağalıq edirlər. Qiymət bütün xəttlərin altındadır və “bulud”u aşağıya doğru yarıb. 78.50-ni hədəf götürərək satmaq olar. “Stop”ları 80.50 zonasında qoya bilərik.

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

55

56

PROQNOZ

Kompleks baxış Fərid Hüseynov təqdim edir:

Kompleks texanaliz Eur/usd Artıq bir neçə aydır ki, eur/usd 1,3000 ətrafındakı dəstək xəttini qıra bilmirdi. Mayın ilk dekadası, görünür, bu “qanunauyğunluğu” qoruya bilmədi. Amma ayın ilk həftəsinin “gap” ilə açılmağı və “gap”i tam doldurmamağı enişin davam edəcəyinə bir qədər şübhə yaradır. Eniş üçün satış əməliyyatlarını 1.2900 və ondan aşağıda vermək daha yaxşı olar. İlk hədəf bu ilin minimumunun 1.2650 ətrafı ola bilər.

Xülasə:

“Gap”in hələ də dolmaması şübhə yaradır www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

PROQNOZ

Kompleks baxış

Gbp/usd Gbp/usd ortamüddətli artım trendində hərəkətini davam etdirir. 1.6300 ətrafındakı müqavimət səviyyəsi uzunmüddətli artıma doğru ilk maneədir hazırda. Əgər qiymət artımı davam etdirmək istəyirsə, 1.60001.6050 ətrafındakı dəstək səviyyəsindən yuxarıda qalmalıdır.

Xülasə:

Qiymət artımın qarşısını kəsən ilk maneəyə çatıb

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

57

58

PROQNOZ

Kompleks baxış

Usd/chf Usd/chf ilin əvvəlindən 0.8900 və 0.9600 diapazonunda hərəkət edir. Hazırda bu diapazonun yarısı ətrafında yerləşən 0.9250-0.9300 səviyyələrini test edir. Əgər bu müqaviməti qıra bilməsə, cütlük ilk hədəf olaraq illik minimumu test edə bilər.

Xülasə:

İllik minimum test edilə bilər

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

PROQNOZ

Kompleks baxış

Usd/jpy Usd/jpy hazırda çox mühüm bir dəstək səviyyəsindədir: 79.50-80.00. Əgər bu səviyyədən aşağıda möhkəmlənə bilsə, Yena uzunmüddətli enişini davam etdirə və hətta yeni minimumlar təyin edə bilər. Təbii ki, əgər Yaponiya Bankı intervensiyalarla buna mane olmağa çalışmasa.

Yox, əgər möhkəmlənə bilsə, cütlüyün ilk olaraq mart maksimumlarına qalxa biləcəyi proqnozlaşdırılır.

Xülasə:

Yaponiya Bankının nə edəcəyindən çox şey asılıdır

w ww.i nf o r ex. az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et

59

60

K İ TA B R Ə F İ

Nə oxumalı

Aleksandr Devidson

“Bazar adlı qılıncın ağzında gəzənlər”

B

iz bu rubrikamızda həmişə birja işini öyrədən kitablardan söz açmışıq. Amma bu dəfə ənənəni bir qədər dəyişək. “Bazar adlı qılıncın ağzında gəzənlər” romandır; amma bu, təkcə əyləndirən, düşündürən yox, həm də öyrədən romandır.

Kitabda kiçik bir şəhərdə müəllim işləyən Conun həyatından söz açılır. O, öz yaşadığı yeri tərk edərək, iri şəhərlərə köçmək, maliyyə dünyasının cazibəli atmosferinə daxil olmaq arzusundadır. Bu arzular onun sonda “Nyu Market Sekyuritiz” adlı diler firmasında işə düzəlməsilə nəticələnir. Bundan sonra biz də

onun karyerasını addım-addım izləyir, səhvlərindən ibrət götürür, uğurlarından öyrənirik. Onun necə bacarıqlı bir treyderə çevrilməsinin şahidi oluruq.

Conun əhvalatı maliyyə dünyasının sakininə çevrilmək istəyənlərin başına gələnlərin tipik sxemidir.

Kitabda qiymətli kağızlar biznesinin bütün tərəfləri son dərəcə çılpaq, detallarına qədər, olduğu kimi, bütün amansızlığı ilə göstərilir. Bu romanı oxumaq insana bir neçə dərslikdən daha çox şey öyrədə bilər. Kitab Londonun maliyyə mərkəzi olan City-nin bütün sirrlərini açıb-tökür, bəzi mövzuların üzərində olan susmaq

“İn Forex”in qiyməti: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 tabusunu aradan qaldırır. Və oxucuya anladır ki, maliyyə dünyasında necə işləmək lazımdır, necə lazım deyil.

Düzdür, kitabda firma və şəxslərin real adlar çəkilmir, amma bu, heç də oradakı hadisələrin uydurma olması demək deyil.

Hərçənd, kitabın müəllifi və naşiri onun “sənədli” adlandırılması ilə də razı deyillər.

Kitabdan parça Gözlərini yummaq bəs edirdi ki, Con Atkinson özünü zəngin insanların parlaq dünyasında görsün. O, özünü bağbanların qulluq etdiyi gözəl bağın içində yerləşən dəbdəbəli 50 otaqlı villada, xidmətçilərin əhatəsində görürdü.

Görürdü ki, fərdi hovuzunun qırağındakı şezlonqda uzanıb, əynində bikini olan gözəl bir qız isə onu massaj edir. Qapının ağzında şəxsi sürücüsü “Bentli”də onu gözləyir...

Amma 27 yaşlı orta məktəb müəllimi bu arzularını heç kimə açıb deyə bilmirdi.

Real həyatda Con xeyli imkanwww .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

ları əlindən qaçırmışdı. Məsələn, bir dəfə uzun-uzadı fikirləşmişdi ki, Londonda yerləşən və hələ ki o qədər də tanınmayan texnoliji firmanın səhmlərini almaq lazımdır.

Fəqət almamışdı. Bundan az sonra səhmlər kəskin şəkildə qalxmışdılar. Nətcədə Con 10 min dolları 150 minə çevirmək imkanını əldən qaçırmışdı. Halbuki, o vaxt ürəyinin dediyini etsə, indi yeni bir həyata başlaya bilərdi. Əlbəttə, belə imkanlar qarşıda hələ çox olacaqlar, amma Con onlardan faydalana biləcəkmi?

Yoxsa elə bütün ömrü boyu böyük

xəyalpərvər olaraq qalacaq?

Bu sualın cavabı bir bazar gününün axşamı, Con və sevgilisi Salli yatmağa uzanarkən tapıldı.

Həmin axşam yataq otağında çox romantik və şəhvətli bir mühit vardı. Amma Con hiss edirdi ki, Salinin bədənini sığalladıqca, ətrini duyduqca fikri qızın yox, maliyyə dünyasının yanındadır.

Nəhayət Salli dilə gəldi: - Sən indi kimi düşünürsən?

- Heç kimi.

- Axı sənin fikrin haradasa başqa yerdədir...

İn Forex 05 (27) / may, 2012 Jurnalı forumda müzakirə et