"In Forex"#20: Psixopat treyderler

nalı onla Jur

səh. 9

Psixopat treyderlər

ı xilas et! lar

oxu, ağac yn

Oktyabr ayı üçün proqnozlar

Azərbaycanda ilk və tək!

Ekspert rəyləri .............................45 Kompleks texanaliz......................47 İşimoku analizi.............................51 Dalğa analizi................................55

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011

“Yaratdığım sistemlər çox uğurludur”

səh. 23 Bazarda iki qrup var.

Onlardan biri digərini ayıya yedizdirməyə çalışır

Ayı kimi yeyəcək?

Treyder robot səh. 36 olsaydı... səh. 25

Gərgin gecənin səhəri

səh. 18

Bizə nağıl danışanlar

“Trend” səh. 28 adlanan tələ səh. 16

2

M Ü N D Ə R İ C AT

30

Oxuyacaqsınız: 5-də..................................................Yunan epidemiyası. Dünya iqtisadiyyatı yoluxacaqmı?

6-da..................................................Uoll-Strit inqilabı 7-də..................................................Berankedən həyəcan siqnalı 8-də..................................................$2 milyard itirən treyder 9-da..................................................Psixopat treyderlər 10-da................................................Mənim səhvim. Əfsanəvi treyderin etirafı 11-12-də...........................................Sistemlər haqqında 10 sual 13-15-də........................................... “Antiflet” sistemi 16-da................................................ Bizə nağıl danışanlar 18-20-də...........................................“Yaratdığım sistemlərin çoxu uğurludur”. Treyderlə müsahibə 21-22-də........................................... Ağıllı plan. Get smart!

23-24-də........................................... Ayı kimi yeyəcək? Əsas sual, bax, budur!

25-də................................................ Gərgin gecənin səhəri. Treyder başına gələnləri danışır 26-27-də........................................... Strategiya 10 28-də................................................ “Trend” adlanan tələ. Yaxud dostunu göstər, deyim kimsən 29-31-də........................................... Gizli divergensiya. Trenddə daha çox qalmaq üçün yol nişanı 33-də................................................. Risk haqqında 13 qayda 34-35-də........................................... Şamların boyuna bax 36-37-də........................................... Treyder robot olsaydı... Düzdür, pis olmazdı, amma...

38-39-da........................................... Buynuzlar qabağa 40-41-də........................................... Xətti xəttdə çəkərlər 42-43-də........................................... Sıxılma və partlama 45-46-da........................................... Eniş, ya dönüş? Oktyabr ayı üçün ekspert rəyləri 47-50-də........................................... Kompleks texanaliz 51-54-də........................................... Bazarın “İşimoku” sistemi əsasında təhlili 55-59-da........................................... Əsas cütlüklərin dalğa analizi 60-da................................................ Kitab rəfi

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex

10 (20)

oktyabr,

2011

Jurnalı forumda müzakirə et

REDAKTORDAN

Oxucuya

Şah İsmayıldan treydinq dərsi

Y

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

əqin, jurnalımızın bu sayındakı “Psixopat treyderlər” adlı məqaləni oxuyanda sizdə xeyli suallar yaranacaq. Doğrudanmı, bütün treyderlərdə psixopatlıq əlamətləri var? Öz adımdam deyim ki, var.

Və söhbət heç də isveçrəli alimlərin keçirdikləri testlərin nəticələrindən getmir. Mən çox ağıllı, sakit, mədəni insanlar görmüşəm ki, treydinqə gələndə özlərini tipik psixopat kimi aparırlar.

Psixopatlığın əsas əlaməti nədir? Dediyindən heç cür əl çəkməmək. Kiçik şeylərə çox böyük önəm vermək. Məsələn, treyder bir əməliyyat açıb və bazar onun əksinə gedib. Nə olsun ki? Bu, tamamilə normal haldır. Sadəcə, həmin əməliyyatı bağlayıb, başqasını açmaq lazımdır. Amma yooox!..

Bizim treyder nəyin bahasına olursa-olsun, həmin əməliyyatı saxlamağa, ondan ziyansız çıxmağa, “heç olmasa sıfırla bağlamağa” çalışacaq. Niyə?

Nəyinə lazımdır axı? Treydinq bir əməliyyat demək deyil. Bir əməliyyatı ziyanla bağlamaq heç kimin hörmətini azaltmayacaq. Dəxli yoxdur! Bizim treyder həmin o bir əməliyyatdan elə yapışacaq ki, sanki bütün həyatı bundan asılıdır.

Ondan itkisiz çıxmaq üçün yeni-yeni yuvarlaqlaşdırıcı əməliyyatlar açacaq, hamısı da əlavə ziyan gətirəcək. Və... həmin o bir əməliyyat onun hesabının axırına çıxacaq!

Mən həmin adama sual verərdim: Sənə nə lazımdır?

Bir əməliyyatı nəyin bahasına olursa-olsun, qorumaq, yoxsa Forexdə stabil nəticə göstərmək?

Bu yerdə Şah İsmayıl Xətaidən treyderlər üçün dərs ola biləcək bir misal gətirmək istəyirəm.

O, hələ şah olmadığı vaxtlarda Gülüstan qalasını mühasirəyə alanda nə qədər cəhd etsələr də, qala təslim olmur. Xeyli qoşun qırılır, azuqə ehtiyatları azalır, qabaqda isə görüləsi hələ xeyli iş var... Mühasirə bir az da uzansa, hər şey itirilə bilər.

Sərkərdələr isə inadla Gülüstan qalasından əl çəkmək istəmirdilər. Nəhayət, Şah İsmayıl onları bir yerə yığır və mənim nəzərimcə, dahiyanə bir sual verir: - Sizə nə lazımdır: “Gülüstan” qalası, yoxsa bütün Azərbaycanın taxt-tacı?!

Bu işin necə qurtardığını hamımız yaxşı bilirik.

Siz də hansısa əməliyyatın üstündə inad etməyə başlayanda özünüzə bu sualı verin: - Sənə nə lazımdır? Bir əməliyyatdan itkisiz çıxmaq, yoxsa Forexdə daimi qazanc?

Zövqlü və faydalı mütaliələr.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

3

4

REKLAM

Ona görə ki, bu cür şərtlər yalnız bizdədir:

10% Noyabrın 3-nə kimi C.Cabbarlı, 44, Caspian Plaza www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

PROBLEM

Fundamental fon

Avrozona böhranın astanasında

Yunan epidemiyası Bu ölkə tezliklə sağaldılmasa, “xəstəlik” Avropanı, ardınca isə bütün dünyanı bürüyə bilər

Y

unanıstana 8 milyardlıq antiböhran tranşının ayrılması haqqında qərarın təxirə salınması sentyabr ayında Avropada iqtisadi vəziyyətin xeyli gərginləşməsinə səbəb oldu. Krediti Avropa Birliyi, BVF və Avropa Mərkəzi Bankının daxil olduğu “üçlük” ayırmalıydı. Fəqət bunun əvəzində Afinadan sərt islahatlar və büqdcənin kəskin ixtisarı tələb olunurdu. Yunanların isə daha kəmərləri sıxmağa yerləri yoxdur. Ona görə də, “pat “vəziyyəti alındı.

Hazırda Yunanıstanın büdcə kəsiri ÜDM-in 8,5%-nə bərabərdir. Kreditorlar isə onu 7,6%-ə endirməyi tələb edirlər.

Bu, praktik olaraq mümkün deyil.

O sadə səbəbə görə ki, ölkədə tənəzzül gözlənildiyindən daha dərin olub. May ayında hökumət ÜDM-in ilin sonuna qədər 3,8 azalacağını gözləyirdi. Amma il bitməmiş artıq ÜDM 5,5 faiz azalıb. Belə bir vəziyyətdə hələ kəsiri 8,5% səviyyəsində saxlamağın

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

özü Afina üçün nailiyyət sayılmalıdır. Hazırda 2012-ci ilin büdcə kəsiri ÜDM-in 6,8 faizinə bərbər hesablanıb.

Bu şəraitdə əgər Yunanıstan bir ay ərzində 8 milyard avro krediti almazsa, ölkənin defolt olmaq təhlükəsi böyükdür. Çünki Afina öz borc öhdəliklərini yerinə yetirə bilməyəcək. Fəqət “üçlük” belə hesab edir ki, Yunanıstan hələ bir ay da dözə bilər. Onların növbəti iclası oktyabrın 13-nə təyin olunub. Vacib qərarın həmin gün veriləcəyi gözlənilir.

Bu əsnada həm Avro,

Yunanıstanın büdcə kəsirinin artımı

Məşhur ekspert, professor Nuriel Rubini bəyan edib ki, ABŞ-da başlayan tənəzzül və Yunanıstanın

eriləcək v ə d 3 1 ın r b a ty Vacib qərar ok

həm də Avropanın bütün ölkələrinin fond bazarları Yunan probleminə çox ağrılı reaksiya verib. Bütün bankların səhmləri kəskin şəkildə düşüb. Amerikada da Dou-Cons indeksi illik minimumuna çatıb.

Artıq ekspertlər bir ağızdan bəyan edirlər ki, əgər Yunanıstan defolt olarsa, bu, Avropa iqtisadiyyatına son dərəcə mənfi təsir göstərəcək.

Konkret olaraq Avropada bank böhranının başlaması və ardınca bütün dünyaya yayılaraq, böhranın ikinci dalğasına səbəb olacağı istisna deyil.

borc böhranının Avropaya yayılması dünyanı 2008-ci ildə olduğundan daha ağır bir böhranla üzləşdirə bilər.

Digər tanınmış mütəxəssis Cefri Saks da əmindir ki, əgər Avro Yunan böhrannın təsirindən xilas edilməsə, dünya iqtisadiyyatı ciddi problemlərlə üzləşəcək.

Avronun xilası isə, onun fikrincə, Yunanıstana yardım göstərilməsindən keçir. Spekulyant və milyarder Corc Soros da həmçinin bu fikirdədir ki, “Əgər Avropa hökumətləri Yunanıstana yardım etməyi çox uzatsalar, yeni Böyük Depressiya tezliklə qapını kəsəcək”.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

5

6

M A L İ Y Y Ə D Ü N YA S I

Protest

Uoll Strit inqilabı malı olublar. Bu da onların Uoll Striti işğal edək!” mütəşəkkilliyini azaldıb.

Bu, “Amerikanın qəzəb Etirazçılar əsasən işsiz günü” aksiyasını təşkil edənlərin əsas şüarlarından biri insanlardan ibarət olub. idi. Sentyabrın 17-də minə yaxın Onlar “Səhmlərə yox, insan Amerikanın maliyyə sis- demokratiyaya hə”, “Uoll teminə etiraz bidirərək, Uoll- Striti ləğv edin”, “Qoyun, Stritə yürüş ediblər. Onların əsas biz də işləyək” və sair bu iddiası bu idi ki, “Amerikanın kimi şüarlar səsləndiriblər. maliyyə sistemi adi vətəndaşların Bəziləri Uoll Striti rifahını varlıların maraqlarına “Amerikanın Təhqir meydanına çevirməyə” çağırıb. qurban verir”.

Nümayişçilərin fikrincə, Maraqlıdır ki, “qəzəb günü” ak- ölkədə işsizliyin əsas günahkarı iqtisadi və maliyyə siyasını təşkil edənlər də ərəb inelitasıdır (Qeyd edək ki, qilablarında olduğu kimi, sosial hazırda Amerikada işsizşəbəkələrin, o cümlədən, faceliyin səviyyəsi 9%-i booun imkanlarından faydalakeçib). nıblar. İnernetdə “occupy wall street” çağırışı ilə geniş kamAksiyalara bəzi tanınpaniya aparılıb. Aksiyaya bir neçə ay hazırlıq gedib. Əsas məqsəd isə mış adamlar da qoşulublar.

Onlardan ən məşhuru Amerikanın maliyə sisteminin özünün sosialist baxışları “ürəyi” olan Uoll-Striti blokailə tanınan Hollivud akdaya almaq olub. Mitinqçilər trisası Syuzan Sarandon çadırlar qururaq, bir neçə həftə olub. Həmçinin bəzu orada qalmağı planlaşdırmışdılar.

Həmçinin ilk vaxtlar etirazlara 20 tanınmış jurnalistlər Uoll Stritin “işğalçıları”na minə yaxın adamın çıxacağı gözrəğbətlərini bildirib. Bunlənilirmiş. dan başqa, dünyanın digər iri maliyyə mərkəzi olan Amma “qəzəb günü” barədə əvəlcədən məlumatlar yayıldığın- şəhələrindən də etirazçılara dəstək gəlib. dan, polis aksiyanın qarşısını Amma bir neçə gündən almaq üçün əvvəlcədən ciddi sonra polis gözyaşardıcı hazırlıq görə bilib. Uoll Stritin qaz və dəyənəkdən istifadə yerləşdiyi Manhetten rayonunun edərək, aksiyanı dağırdıb. əsas hissələri nəzarətə götürülüb, 80 nəfər həbs olunub. aksiya iştirakçılarna kiçik bir yer saxlanılıb. Nəticədə mitinqə çıxanlar kiçik qruplara parçalan-

“

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

P U L D Ü N YA S I

Xəbər

Bernankedən həyəcan siqnalı

F

ederal Ehtiyatlar Sisteminin sədri Ben Bernanke Amerikanın iqtisadi sağlamlaşma prosesinin pozulmaq təhlükəsi ilə üzləşdiyini bildirib. 2008-ci il böhranından sonra keçən üç il ərzində ilk dəfədir ki, Bernanke bu cür həyəcanlı bəyanat verir.

Konqresin iqtisadiyyat komitəsinin qarşısındakı çıxışında Bernanke ölkə iqtisadiyyatının gözlənildiyindən daha ləng artdığını söyləyib. Əsas problemlərdən biri işsizliyin azalması prosesinin olduqca zəif getməsidir. Bernanke konqresmenləri bunu nəzərə almağa və büdcə xərclərini çox da azaltmamağa çağırıb. “Biz elə etməliyik ki, iqtisadi canlanma artsın. Biz işsizliyin çoxalmasına imkan verməməliyik”,- deyə o bildirib.

Bernankenin narahatçılığına səbəb budur ki, ilin birinci yarısında Amerikada iqtisadi artım təxminən sıfır səviyyəsində olub.

Avqustda yeni iş yerlərinin yaranması da, demək olar ki, sıfır həddindədir. Bernanke Federal Ehtiyatlar sisteminin iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq üçün əlavə tədbirlər görməyə hazır olduğunu bildirib.

Ekspertlərin fikrincə, Bernankenin bu bəyanatları verməkdə məqsədi konqresmenləri prezidentin təqdim etdiyi 450 milyard dollarlıq layihənin qəbuluna sövq etdirməkdir. Layihə iqtisadiyyatın stimullaşdırılmasını, vergilərin ixtisarını nəzərdə tutur. Eyni zamanda Bernanke xəbərdarlıq etmək istəyir ki, büdcə kəsirinin ixtisarı üçün dövlət xərclərini azaltmaq xoşagəlməz nəticələr verə bilər. Belə ki, hazırda respublikaçıların nəzarətində olan Konqresslə demokrat prezidentin arasında ziddiyyət var, Bernanke isə prezidentin xəttini gücləndirməyə çalışır.

Hazırda büdcə kəsiri və dövlət borcunun nəhəng həcmi Konqresi

Ağ Evdən daha çox narahat edir.

Bu problemlər həllini tapmadığına görə sahibkarlar bizneslərini genişləndirməyə və yeni işçilər götürməyə həvəs göstərmirlər. Əgər bu iki problemin həlli üçün prezident və Konqress birgə addımlar atsalar, irəliyə doğru müəyyən tərpəniş yarana bilər.

Məsələn, dövlət borcunun ixtisarı üçün hansısa razılıq əldə olunsa, fond bazarında artım başlayar.

Amma respublikaçıları həm də o qorxudur ki, iqtisadiyyatın monetar stimulyasiyası həyata keçiriləndən sonra infliyasiya prosesləri güclənə bilər. Onlar FES-in iqtisadiyyatı xilas etmək üçün pul ayırmasını hətta “dövlət xəyanəti” də adlandırırlar.

Hakerlər Uoll-Stritə müharibə elan etdi “Anonymous” adlı hakerlər qrupu Uoll-Stritə hücum edəcəyini bildirib. DDoS-hücum oktyabrın 10-u səhər baş tutmalıdır. Hücuma səbəb hakerlərin də Uoll-Striti boykot edənlərə qoşulmalarıdır.

“Biz Nyu-York fond birjasına ictimai müharibə elan edirik. 10 oktyabr tarixi çoxlarının yadında qalacaq”,- deyə onların yaydığı bəyanatda bildirilir.

Hazırda FBI haklerlərin bəyanatını araşdırmaqla məşğuldur. www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

7

8

B A N K A M AT

Qalmaqal

UBS-ə ağır zərbə:

Treyder $2 milyard itirib

İ

sveçrənin nəhəng banklarından biri olan UBS-in treyderi Forex bazarında 2,3 milyard dollar itirib. Bankın London ofisində çalışan 31 yaşlı treyder Kveku Adoboli 2008-ci ildən bu yana xidməti vəziyyətindən şəxsi məqsədlərlə istifadə edərək, rəhbərlikdən gizli əməliyyatlar aparırmış. Hazırda o, həbs olunub və maliyyə fırıldağında itiham edilir.

ilin 3-cü rübünü ziyanla başa vura bilər. Xəbər yayılandan sonra bankın səhmləri sürətlə ucuzlaşıb.

Amma ekspertlərin sözlərinə görə, əsas ziyan çəkən bankın reputasiyasıdır. Belə ki, əgər bir bankın treyderi rəhbərlikdən gizli 2 milyard dolları birjada itirirsə, bu hal iri əmanətçilərin həmin bankdan uzaqlaşdıra bilər. Bəziləri isə bu

Qeyd edək ki, 100 ildən çox tarixi olan UBS AG bankı kapitallaşma səviyyəsinə görə İsveçrədə 1-ci, Avropada 2-ci yerdədir.

Onun dünyanın 50-dən çox ölkəsində 65 min əməkdaşı var.

Təmiz gəliri ötən il 5,5 milyard avro həcmində olub. Amma 2008ci ildə bank böhran səbəbindən $16,8 milyard itirmişdi.II 2009-cu

halın hətta bütövlükdə İsveçrə banklarına olan möhkəm etimadı sarsıdacağını deyirlər.

il də 1,87 milyard avro ziyanla başa çatmışdı. Böhrandan qurtulmaq üçün bank İsveçrə hökumətindən yardım istəmiş, o da UBS-in 4,08 milyard avro məbləğində obliqasiyalarını almışdı.

Amma necə olub ki, 3 il ərzində treyder rəhbərlikdən gizli əməliyyatlar apara bilib? Axı bank müntəzəm olaraq öz əməkdaşlarına nəzarət edir. Bankın rəhbərliyi hələ ki bu suala cavabdan yayınır. Amma keçmiş əməkdaşları mediaya müsahibələrində bildirirlər ki, treyderin rəhbərlikdən gizli bu həcmdə əməliyyatlar aparması praktik olaraq mümkün deyil. Polis isə bankın daxilində araşdırmalara başlayıb.

Hazırda bank bütün reklam kampaniyalarını dayandırıb. “Əgər bir bankda polis araşdırma aparırsa, onun necə etibarlı, düzgün və peşəkar olmasını reklam etmək gülünc görünərdi”,- deyə bankın məsul şəxslərindən biri mətbuata açıqlamasında bildirib.

Xəbər, doğrudan da, dünyanın ən stabil banklarından sayılan UBS-in səhmdarlarında və müştərilərində şok effekti yaradıb.

Bankın məsul şəxslərinin sözlərinə görə, bu itki səbəbindən UBS www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Hadisədən sonra UBS-in icraçı direktoru Osvald Qryübel istefaya gedib. Onu bankın regional şöbə müdirlərindən biri olan Serjio Ermotti əvəzləyib. Keçmiş treyder, 67 yaşlı Osvald Qryübel öz vəzifəsinə 2009-cu ildə təyin olunmuşdu. Buna qədər o, Credit Suisse bankına rənbərlik etmiş və həmin qurumu ayağa qaldıra bilmişdi.

Bu, son illərdə artıq ikinci belə gurultulu hadisədir. Yada salaq ki, 2008-ci ildə Societe General bankının treyderi Jerom Kervyel 5 milyard avro itirmişdi.

Səbinə

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

H Ə YAT T Ə R Z İ

Eksperiment

Psixopat treyderlər N

ecə olur ki, bəzi treyderlər milyardları itirir və vaxtında dayana bilmirlər? İsveçrənin SentQallen universitetinin mütəxəssisləri bu suala cavab axtarıblar.

Onların gəldiyi nəticə əsl sensasiya sayıla bilər: bir çox birja iştirakçılarında ruhi xəstələrə xas olan dağıdıcılıq ehtirasına rast gəlinir.

Araşdırmanı həyata keçirən Paskal Şerrer və Tomas Noll üzə çıxarıblar ki, maliyyəçilər özlərini çox məsuliyyətsiz aparır, heç kimin fikirlərinə əhəmiyyət vermirlər. Bu isə psixopatlara xas əlamətlərdir.

Bu qərara gələnə qədər ekspertlər 27 birja iştirakçısını xüsusi testdən keçiriblər. Testlərdə əsas diqqət buna yönəldilib ki, həmin şəxslər nə dərəcədə yola gedən və

əməkdaşlığa hazırdırlar.

Müxtəlif vəziyyətlərin kompüter simulyasiyası daha sonra 24 ruhi xəstənin və 24 “adi” adamın testinin nəticələri ilə müqayisə olunub.

Psixiatrların gəldiyi nəticələrə görə, birja iştirakçıları özlərini psixopatlar qədər inadlı və aqressiv aparırlar.

Həmişə kimdənsə (özlərinə rəqib hesab etdiklərindən) daha çox qazanmağa və rəqibə ziyan vurmağa çalışırlar.

Onları konkret qazancın özü yox, məhz kimdənsə daha artıq qazanmaq maraqlandırır.

Testə görə, psixopatların qəbul etdiyi 40 qərardan 4,4-ü “dağıdıcı” hesab oluna bilər.

“Adi” adamlar üçün bu göstərici 0,2-yə bərabərdir. Maliyyəçilərin

isə qəbul etdiyi 40 qərardan 12-si “dağıdıcı” kateqoriyasına uyğun gəlib!

Testin nəticələrini şərh edərkən Tomas Noll bunları deyib: “Əlbəttə, maliyyəçiləri psixopatlarla birbaşa müqayisə etmək düzgün deyil. Amma bir çox vəziyyətlərdə birja iştirakçıları özlərini daha eqoistcəsinə və riskli aparırlar.

Adi həyat vəziyyətinə transformasiya etsək, təxminən belə bir səhnə alınar: qonşunun yaxşı maşını varsa, birja iştirakçısı onu aradan götürməyə hazırdır ki, məhəllədə ən yaxşı maşın məhz onunku olsun”.

Amma araşdırmada bir vacib məsələyə cavab verilməyib: Birja və maliyyə sahəsi əvvəlcədən bu cür xasiyyətdə olan insanları özünə cəlb edir, yoxsa insanlar bu işlə məşğul olmağa başlayandan sonra eqoistləşirlər? Araşdırmanın müəllifləri daha çox ikinci varianta meyillidirlər.

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

9

10

BİL ,ETMƏ

Təcrübə

Əfsanəvi treyderin etirafı

Mənim səhvim Yeriməyi öyrənmək üçün yıxılmaqla barışmaq lazımdır Mən belə vəziyyətdə idim: satdığıma möhkəm peşman olmuşdum, amma əməliyyatı bağlamırdım. Gözləyirdim ki, qiymət mən tərəfə qayıdacaq. Əvvəllər həmişə düşünürdüm ki, mənim anam axmaq uşaqlar böyütməyib.

Larri Vilyams Amma konkret bu halda mən bireyirlər ki, etiraf insanı mənalı şəkildə axmaqlıq edirdim: rahatladır. Mən də eti- haqsız olduğum halda özümə raf etmək istəyirəm. sübut etməyə çalışırdım ki, mən Düzdür, mənim üçün ötən il çox haqlıyam! Axmaqla ağıllının yaxşı keçib, bazarda 400000 dol- arasındakı əsas fərq də elə budur. lardan çox qazanmışam. Amma Ağıllı adam səhv edərkən özünə haqlı olduğunu sübut etməyə bu, rahat və geniş yol deyildi. çalışmır.

Noyabrın ortalarında mən “qara Mənim beynimin bir yarısı zolağ”a düşdüm. Hesabım azaldı.

Belə baxanda, bu, bizim biznesdə sadə, kiçik, gəlirli bir sistem hazırlamışdı. Amma ikinci yarısı normal hadisədir. Mən hər dəfə həmin sistemin əksinə gedərək, özümə və özgələrə deyirəm ki, itkilər tamamilə normal prosesdir. reallığı mənə ayrı cür göstərməyə çalışırdı! Sistem yaxşı pul qazanAmma budəfəki normal deyildi. mışdı, “ağıllı” mən isə həmin pulu Çünki günah mənim özümdə idi: mən sistemimin qaydalarına əməl geriyə - bazara qaytarmışdım. Çünki haqlı olduğumu sübut etetməmişdim. məyə çalışırdım!

Siz heç avtomobil qəzasına Məni azdıran amillərdən biri də düşmüsünüzmü? İraq olsun, belə o idi ki, bu baxımdan tək deyilhallarda insanın ağlına gələn ilk dim. Mən bir çox analitiklərin də fikirlər bunlar olur: “Kaş ki, evözüm kimi düşündüyünü, qiymədən 5 dəqiqə gec çıxsaydım”, tin Fibonaççi səviyyələrinə çat“Kaş ki bir azca yavaş getsəydığını görür, Yapon şamlarının dim”, “Kaş ki diqqətli olsayyaratdıqları sxemlərə baxır, dım”... Treydinq zamanı itki ilə üzləşəndə də insan oxşar reaksiya inanırdım ki, indi qiymət dönəcək.

Və nəticədə bütün bunlar məni reverir. Bir yanlış hərəkət, bir azca allıqdan daha çox uzaqlaşdırırdı. özünə nəzarəti itirmək gətirib Halbuki, bu biznesdə “mən belə itkiyə çıxarır və biz “Kaş ki belə fikirləşirəm” anlayışı olmamalıdır. etməsəydim...” deyə heyfsilənSizin fikirləşdiyiniz əksər hallarda məyə başlayırıq.

D

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

həyata keçməyəcək.

Bir dəfə mən 50 uğurlu və 50 uğursuz treyderin arasında sorğu keçirmişdim ki, onların fərqinin nədə olduğunu aydınlaşdırım.

Qəribədir ki, onlarlın ticarətlə bağlı fikirlərinin arasında heç bir fərq yox idi. Hər iki qrup təxminən eyni şeyi fikirləşirdi. Amma nəhayət ki, mən bir ciddi fərqi aşkarlaya bildim. Uğurlu treyderlər şən, hər şeyə yumorla yanaşan, həm qazancı, həm də itkini sakit qəbul edən insanlar idilər. Uğrsuzlar isə etiraf edirdilər ki, itkini qəbul etməyi heç cür bacarmırlar.

Qaliblər zərbədən yayınırlar, məğlublar isə zərbədən yıxılır.

Xüsusilə də əgər əməliyyatın həcmi böyükdürsə, uğursuz treyder heç cür səhv olduğunu etiraf edə və həmin əməliyyatı bağlaya bilmir. Ona görə də, mənim tanıdığım bütün uğurlu treyderlər riskə çox ciddi şəkildə nəzarət edən və “stop-loss”larla işləyən şəxslərdir.

Treyderlərlə kəndirbazların arasında oxşarlıq var. Hər ikisi risklə işlə məşğuldurlar. Amma kəndirbazların arasında belə bir prinsip mövcuddur: “Kəndirə qalxmazdan əvvəl yıxılmağı öyrən”. Mən isə treyderlərə belə deyərdim: ticarətə başlamazdan əvvəl itkiləri qəbul etməyi öyrənin! Əks halda siz bazarda qala bilməyəcəksiniz. Bazarda qalmadan isə qazanmaq mümkün deyil.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Q AY N A R M Ö V Z U

11

Top-10

Sistemlər haqqında 10 sual S

istem – treydinqin əsası dır. Sistemsiz ticarət məhvə məhkumdur. Hər bir uğurlu treyderin yolu məhz sistemi yaratmaqdan və sistemlə işləməkdən başlayır. Ona görə də, sistemlər haqqında treyderin dolğun məlumatı olmalıdır.

Bu sayımızda biz ekspertlərin köməyilə sistemlər haqqında ən çox verilən 10 suala cavab hazırlamışıq. Gələcək saylarımızda isə mövzunu daha da dərinləşdirməyi planlaşdırırıq.

1. Sistem nədir və nə üçün lazımdır?

Ticarət sistemi treyderin bazarda bu və ya digər hərəkətləri etməsi və ya etməməsi üçün qaydalar və şərtlər toplusudur.

Bu qaydalar və şərtlər hər bir kəs üçün fərdi olur və ya olmalıdır. Onları treyder ya sadəcə yaddaşında saxlaya, ya kağıza yaza, konspektləşdirə, yaxud kompüter proqramı (ekspert) şəklinə sala bilər.

Mahiyyətcə bütün birjalar rəqəmlərdən ibarətdir – açılış, bağlanış, həcm, maksimum, miniwww .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

mum... Ticarət sisteminin vəzifəsi xüsusi indikatorların köməyilə bu rəqəmləri təhlil edib, bazarın vəziyyətini müəyyənləşdirməkdir.

Və qoyulmuş şərtlər yerinə yetirsə, sistem treyderə siqnal ver-

dövrlərdə MTS-in fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq və yönləndirmək də olur. Məsələn, ona ancaq alış əməliyyatları açmaq, satış siqnallarını isə qəbul et-

yalnız ə is lə m te is S . dir Bazar – sistem ləyə bilər. başqa sistem iş məmək tapşırığı verə bilərik. məlidir. Həm də təkcə bazara girmək yox, bazardan çıxmaq haqqında da. Əksər treyderlərin sistemləri sadə qaydalardan ibarət olur.

Amma son dərəcə mürəkkəb ticarət sistemləri də var.

3. Sistemin olması vacibdirmi?

2. “Mexaniki Ticarət Sistemi” deyəndə nə başa düşürük?

Bu, birinci sualda haqqında danışdığımız kompüter proqramı, yaxud “ekspert” şəklinə salınmış ticarət qaydalarıdır. Sadəcə, həmin proqramın özü bazarda əməliyyatlar aparır. Əlbəttə ki, treyder onun nə etməsini daim nəzarətdə saxlamalı və vaxtaşırı olaraq kökləməlidir. Bundan başqa, müəyyən

Bəli. Bu, hətta müzakirə olunmur. Sistem olmadan bazara yaxın düşmək olmaz! Bazardakı istənilən təcrübəli treyder mütləq sistemli treyderdir. Bütün hallarda ticarət prosesi hansısa qaydalarla tənzimlənməlidir. Yoxsa o, vurnuxmanı və bazarda çapalamağı xatırladacaq. Yalnız intuisiya ilə ticarət aparmaq olmaz. Çünki bazar – sistemdir. Sistemlə isə yalnız başqa sistem işləyə bilər.

Ona görə də hər bir treyderin yolu öz sistemini yaratmaqdan başlamalıdır.

8

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Q AY N A R M Ö V Z U 8

12

4. Sistem yaratmaq üçün hansısa xüsusi biliklər tələb olunurmu?

Demək olar ki, yox. Texanalizi yaxşı bilmək treyderə bəs etməlidir. Hətta kompüterlər olmayanda belə, treyderlər millimetrli kağızların üzərində qrafikləri çəkir və orada qanunauyğunluqlar axtarırdılar. Sonra həmin qanunauyğunluğu alqoritm şəklində təsvir etmək lazımdır. İstənilən sistemin əsası bundan ibarətdir.

5. Niyə çoxları öz sistemini gizli saxlayır?

Bu suala başqalarının yerinə cavab vermək istəməzdik. Amma inanın, hətta onlar

Top-10

Nəzəri bilik toplayandan sonra indikatorlarla, osillyatorlarla, metodlarla eksperimentlərə başlamaq olar.

Ona görə də, siz işlədiyiniz indikatorları çox yaxşı tanımalı və onların verdiyi informasiyanı interpretasiya ertməyi bacarmalısınız.

Həmçinin bilməlisiniz ki, həmin informasiyalar bir-birini necə tamamlayır. Bu, sistem qurmaq istəyən treyder üçün son dərəcə vacibdir.

xilas edə bilər. Vaxtında bazardan çıxarmaqla. Ona görə də hər bir sistemdə mütləq “stop” əmrindən istifadə olunmalıdır.

9. Mexaniki sistemə real hesabı etibar etmək riskli deyilmi?

7. Ticarət sistemləri bütün bazarlarda

a belə, d n a y a lm o r lə r Hətta kompüte kağızların li tr e m li il m r treyderlə orada ə v ir k ə ç i r lə üzərində qrafik dılar. ır r ta x a r la q lu qanunauyğun işləyirmi? gizli saxlamasalar belə, başqasının sistemi sizin işinizə yaramayacaq. Çünki konkret sistem konkret treyderin xasiyyətini, riskə münasibətini, investisiya imkanlarını, işlədiyi zaman miqyasını və sair bu kimi amiləri nəzərə alaraq hazırlanır. Ona görə də, hər bir treyderin özünə uyğun sistemi olmalıdır.

Əsas şərt budur ki, həmin bazar likvid olmalıdır. Qeyri-likvid, yəni qiymətin az və ləng dəyişdiyi bazarlarda fundamental analiz əsasında qərar qəbul etmək lazım gəlir. Çünki texniki alətlərdən ibarət ticarət sistemləri orada effekt vermirlər.

6. Sistem yaratmaq üçün işə nədən başlamaq lazımdır?

8. Sistemlər bazardakı fors-major hadisələrə reaksiya verə bilirlərmi?

Bunun üçün nəzərdə tutulan xüsusi ədəbiyyatı oxumaqdan.

Xeyr. Belə hallarda sizi ancaq düzgün qoyulmuş “stop-loss”

w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

Yeni yaradılan ticarət sisteminin effektivliyi “backtest” adlanan üsulla yoxlanılır. Yəni sistem tarixi göstəricilərin üzərində sınaqdan keçirilir və köklənir. Bundan sonra virtual hesabda da özünü təsdiqləsə, həmin sistemə real pulları etibar etmək olar. Amma əvvəldə dediyimiz kimi, daim nəzarətdə saxlamaq və kökləmək şərtilə. Xüsusilə də gəlir/itki nisbəti pisləşərsə, sistemi korreksiya etmək lazımdır.

10. Sistem köhnəlib işləməyə bilərmi?

Ola bilər. Bazar daim dəyişən bir mühitdir. Orada qanunauyğunluqlar qalırlar, amma onların parametrləri dəyişir. Ona görə də, “köhnəlmiş” sistemin yenidən effektiv işləməyə başlaması üçün onun parametrlərini bazarın yeni reallıqlarına uyğunlaşdırmaq lazımdır.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

13

Metod

“Antiflet” strategiyası “A

ntiflet” strategiyası 3 indikatorun əsasında qurulub: MA, MACD və ATR (Average True Range). Müəllifinin iddiasına görə, sabit gəlir gətirən bir sistemdir. Strategiya eur/usd cütlüyündə H1 periodunda tətbiq etmək üçün hazırlanıb. Amma sınaqdan keçiriləndən sonra ayrı qrafiklərdə də tətbiq edilə bilər.

3) ATR indikatoru 0,0022 səviyyəsindən yuxarıya qalxıb; 4) Bu şərtlər ödənəndən sonra növbəti şamın açılış qiymətində 2 bərabər həcmli satış əməliyyatı açırıq; 5) Həmişə 100 punktluq sabit stop-lossdan istifadə olunur; 6) Teyk-profitin birincisi 120, ikincisi 250 punkt məsafədə qoyu-

lur; 7) Birinci əməliyyat t/p-ni götürəndən sonra ikincinin “stop”unu itkisiz zonaya çəkirik.

Risklərə daha yaxşı nəzarət etmək üçün yaxşı olar ki, eyni vaxtda bir neçə əməliyyat açılmasın.

8

Sistemi qurmaq üçün əvvəlcə deyilən indikatorları bu parametrlərlə qrafikə əlavə edirik: 1) Bağlanış qiymətləri (close) əsasında qurulan 200 periodlu sadə Dəyişən Orta Göstərici SMA(200) 2) MACD (21, 33, 18) 3) ATR (14), 0,0022 səviyyəsi ilə Əvvəlcə satış əməliyyatının açılma qaydası ilə tanış olaq: 1) Qiymət SMA (200) xəttini yuxarıdan aşağıya doğru yarıb və heç olmasa bir şam onun altında bağlanıb; 2) MACD indikatorunun həm histoqramı, hə də SMA-sı “0” səviyəsindən aşağıya enib; www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 1. İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

Metod

8

14

Şəkil 2.

Heç olmasa “stop-loss” itkisiz zonaya çəkiləndən sonra yeni əməliyyat açmaq haqqında düşünün.

Alış əməliyyatının açılış qaydaları: 1) Qiymət SMA (200) xəttini aşağıdan yuxarıya doğru yarıb və heç olmasa bir şam onun üzərində bağlanıb; 2) MACD indikatorunun həm w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

histoqramı, hə də SMA-sı “0” səviyəsindən yuxarıya qalxıb; 3) ATR indikatoru 0,0022 səviyyəsindən yuxarıya qalxıb; 4) Bu şərtlər ödənəndən sonra növbəti şamın açılış qiymətində 2 bərabər həcmli alış əməliyyatı açırıq; 5) Həmişə 100 punktluq sabit stop-lossdan istifadə olunur; 6) Teyk-profitin (T/P) birincisi 120, ikincisi 250 punkt məsafədə qoyulur; 7) Birinci əməliyyat t/p-ni

götürəndən sonra ikincinin “stop”unu itkisiz zonaya çəkirik.

Qiymət SMA(200)-dən aşağıda/yuxarıda olduqca hər dəfə MACD və ATR siqnal verəndə bazara girmək olar. MACD o zaman siqnal verəcək ki, “0” xəttindən yuxarıda heç olmasa bir neçə bar formalaşdırandan sonra təzədən aşağıya enmiş olsun. Bu halda MACD və ATR siqnal verəndən sonra həmin siqnal 4 şam ərzində qüvvədə qalır. 8

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

Metod

8 Şəkil 3.

İndi isə misallarla tanış olaq. Şəkil 1-də alış əməliyyatına misal göstərilib. “1” şamı SMA(200)-dən yuxarıda bağlananda MACD-ın histoqramı “0” xəttindən yuxarıda olsa da, SMA-sı hələ mənfi zonadadır.

Ona görə də əməliyyat açmırıq.

Qiymət “2” şamını formalaşdıranda isə bütün şərtlər ödənib: MACD-ın həm histoqramı, həm də SMA-sı “0” səviyyəsini keçib, w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

ATR isə 0.0022 zonasından yuxarıdadır. Buna görə də növbəti şam yarananda (1.4188) iki əməliyyat açırıq. Teyk-profitin birini 1.4308, digərini isə 1.4438də yerləşdiririk. Stop-loss açılış qiymətindən 100 punkt aşağıda qoyulmalıdır.

Bu halda hər iki əməliyyat gəlirlə bağlanıb. Şəkil 2-də təkrar siqnalların meydana çıxmasına nümunə göstərilib. Bu misalda MACD və onun SMA-sı mənfi zonada

qaldıqca hər dəfə ATR 0.0022 səviyyəsindən yuxarıya qalxanda satış siqnalı yaranır. Şəkil 3-də isə təkrar siqnalın MACD indikatoru ilə verilməsini görürük. Qiymət SMA(200)-ün aşağısındadır, ATR 0.0022-dən yuxarıya qalxıb, MACD isə “0” səviyyəsindən yuxarıya qalxıb bir neçə bar formalaşdırandan sonra təzədən mənfi zonaya qayıdıb.

Beləliklə, qaydalara uyğun olaraq, təkrar alış siqnalı meydana çıxıb.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

15

16

T O R ATA N L A R

Bazar mifləri

Bizə nağıl danışanlar

Hər gün hesabınızın 10%-nə əməliyyat açsanız və gündə 20 punkt götürsəniz, kapitalınız gündə 2% artacaq. Əgər faiz artımlarıın nə demək olduğu ilə tanışsınızsa, gündə 2%-lik artımın bir ilə hara gətirib çıxaracağı sizə aydın olmalıdır. Bu yerdə sual çıxır: əgər hansısa şəxs və ya fond ötən ilə belə başgicəlləndirici qazanc götürübsə, niyə bu il öz pullarını hesabına qoya bilmir? Əgər bilirsə, niyə qoymur?

Əgər kiminsə doğurdan da “sehirli” strategiyası olsaydı, onda...

Bütün sualların cavabı da elə bu yerdə gizlənib. Əgər kimsə bu cür qazanmağı bacarsaydı, biz onları

Eddie Yakubovich

“

Mən Forexdə qazanmağın sehirli yolunu bilirəm...” Yəqin, buna bənzər iddialarla hamı rastlaşıb.

Hər dəfə kimsə bizə hansısa strategiyanı satmağa çalışanda bu “sehirli” fikirlərdən istifadə edir. Başqalarının hesablarını idarəetməyə götürmək isəyənlər də həmçinin bu yola əl atırlar.

Bəs belə deyənlərə inanmaq olarmı? Gəlin, bir az dərindən fikirləşək.

Bu iddiaya düşənlərin hər biri misal üçün, keçən il əla nəticələr göstərdiyini, yaxşı qazandığını deyir, hətta steytment də göstərir. İnternetdə belə elanların sayıhesabı yoxdur. Elə isə, sual çıxır: görəsən, niyə onlar öz xəzinələrini bizimlə bölüşməyə çalışırlar?

Niyə öz pullarını idarə edib, bizə vəd etdikləri kimi çoxaltmırlar?

Forex bazarında likvidlik praktik olaraq hüdudsuzdur. Əgər kimsə 100% qazanc götürə bilərsə, niyə bizim hesabı idarə edərək, 25% götürmək istəyir? Niyə www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

başını bizim hesabı idarə etmək kimi xırda işlə qatmağa can atır? Özlərinin pulları yoxdur? Elə isə ötən il qazandıqları hara gedib? Əgər sistem doğrudan da işləyirsə, onun pul gətirməsinə heç nə mane olmalı deyil. Davamlı qazanc gətirən strategiyanız olsa və siz əldə etdiyiniz gəliri yenidən hesaba yatırsanız, 1 ilə 5000 $-lıq hesabı 1000000 $-a qaldıra bilərsiniz. Qoyun, izah edim.

hətta heç vaxt tanımazdıq! Hər şey çox sadədir: böyük treyderlər öz hesablarını təkbaşına artırır və bu zaman artıq diqqət cəlb eləmək istəmirlər. Onlar özlərinin ticarət taktikalarından başqa heç nədən istifadə etmirlər. Çünki doğrudan da güclü treyder olmaq üçün siz özünüzə işləməyi öyrənməlisiniz, başqalarına yox. Gələcəyinizi, xüsusilə də maliyyə gələcəyinizi yalnız öz əlinizə alın. Təcrübə, ardınca pul qazanın. Nağıllara isə inanmayın.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

REKLAM

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

17

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

18

MÜSAHİB Ə

Məzahim Məmmədov

“Yaratdığım sistemlər çox uğurludur” Məzahim Məmmədov: “İtkilərdən qorxmuram, çünki bilirəm ki, gəlirim daha çox olacaq” Kino, doğrudan da böyük qüvvədir! Budur: “İn Forex” jurnalının daha bir müsahibi treydinqə olan həvəsinin kinodan gəldiyini deyir.

Tanış olun: Məzahim H. Məmmədov. 1989-cu ildə Bakıda anadan olub. İxtisasca geoloqdur.

Maliyyə sahəsinə marağı və sevgisi var. Öz dediyinə görə, 18 yaşından pul qazanmağa başlayıb.

- Forex-lə tanışlıq necə və nədən başladı?

- Mən Forexlə məktəb illərindən tanışam. Ancaq bir filmi izlədikdən sonra bu işə konkret maraq yarandı. 5 il bundan qabaq gecə saatlarında sevdiyim aktyorlardan biri - Rassel Krounun baş rolda çəkildiyi “Yaxşı il” filminə baxdım. Onun London Fond Birjasında “oyunu”, ofisi, kompüteri, həyat tərzi və s. məni cəlb eləmişdi. Bir neçə gün əvvəl isə “İnforex” şirkətinin reklamını görmüşdüm. Səhər yuxudan duran kimi “İnforex” şirkətində təmənnasız kursa qeydiyyatdan keçdim.

Bununla da hər şey başladı! www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

- Hələ də Forexlə sadəcə tanışsan, yoxsa artıq dost olduğunu demək olar?

- Səncə, bu işdə çoxlarına qazanmağa mane olan nədir?

- Mən özümü həmişə onunla dost hesab eləmişəm. Onunla gərək çox yaxın olasan. Bu yaxınlıq onu hiss eləmək üçün çox vacibdir.

- Ümumiyyətlə, Forexlə dostluğu riskli hesab edirsənmi?

Yəni bu dostdan “xəyanət” görmək nə qədər realdır?

- Bu, sənin dostuna necə yanaşmandan asılıdır. İnamsızlıq olmamalıdır!

- Emosiya, qorxu, hər şeyi mürəkkəbləşdirmək.

- Bəs uğur qazananların sirri nədədir?

- “Uğur” sözünü mən çox sevirəm. Bilirsiniz, bu, çox geniş mövzudur. Uğur qazanmaq üçün ona inanmaq lazımdır. Qorxu, emosiya, inamsızlıq lazım deyil.

Universitetdə mənim sevimli müəllimim Sübhi Bektaşi mənə həmişə deyirdi ki, “İnamsız yaşam olmaz”.

8

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MÜSAHİB Ə 8 İnam çox vacibdir. Bir də ki, həyatda hər şey sadədir. Ola bilər, çətinlik olsun. Ancaq hər şey sadədir və heç nəyi mürəkkəbləşdirmək lazım deyil. Və təbii ki, gördüyün işdən həzz almalısan. Əgər bir işlə məcburi məşğulsansa, o sahədə heç zaman uğur əldə edə bilməzsən. Gördüyün işi sevməlisən və uğura inanmalısan. Əlbəttə ki, hər bir işdə düzgün strategiya lazımdır. Əgər yararsız bir strategiya ilə onun işləmədiyini bilə-bilə, onun üzərində gələcək planlar qurursansa, bu, özünü aldatmaqdır.

- Yəni uğur qazanmaq üçün inam və sadəlik lazımdır?

- Mənim fikrimcə, uğur qazanmaq üçün bunlar lazımdır: Məqsəd, düzgün strategiya, işdən həzz almaq, emosiyalara qapılmamaq, inanmaq və daim uğur haqqında fikirləşmək, uğursuzluq haqqında yox.

- Sən “ideal treyder”i necə təsəvvür edirsən?

- Çox sadə: Bazarı hiss eləməyi bacaran bir şəxs. Hansı ki, istənilən zaman, qiymət qrafiklərinə baxan kimi, onun hara gedəcəyini söyləməyi bacarır.

- O cür “ideal treyder” olmaq üçün, səncə, nə lazımdır?

- Bilik, təcrübə, həvəs.

- İtkiləri qəbul edə bilirsəmi?

- Əvvəllər qəbul edə bilmirdim. İndi isə elə ticarət sistemindən istifadə edirəm ki, orada itkilər də w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

19

Məzahim Məmmədov Məzahimi treyder olmağa həvəsləndirən filmdən kadr

olur. Ancaq gəlirin itkidən çox olduğunu bildiyim üçün rahatam.

Rahatlığımın daha bir səbəbi də, fikrimcə, itirəcəyimi qabaqcadan bilməyimdir. Əgər itki gözlənilmədən çıxırsa, bu, pisdir.

Ancaq bu o demək deyil ki, insan daim itki haqqında fikirləşməlidir! Mənim istifadə elədiyim ticarət sistemlərinin hər biri itki də verə bilir. Bilmirəm, kimsə 100% işlək olan, itkisiz, daim gəlir gətirən sistem kəşf edib, yoxsa yox, amma mən axtarışdayam.

- Hazırda bir neçə şəxsə ticarəti öyrədirəm. Onların içində mənim yaxın dostum Vüqar Mahmudov da var, ancaq onunla müzakirə edirik.

- Səncə, bu işdə ən çətin olan nədir?

- Forexə gəlməmişdən qabaqkı təsəvvürlərinlə indiki fikirlərinin arasında hansı fərqlər var?

- Mənim atam kimi çoxları buna inanmır və ya başa düşmürlər. Çox insan tanımışam ki, bu işə fırıldaq kimi baxıblar, ancaq bu işlə məşğul olandan sonra fikirlərini dəyişiblər. Mən isə məktəb vaxtımdan bunun necə işlədiyini bilirəm.

- Başqa treyderlərlə ünsiyyətin varmı, onlarla Forexdən danışırsanmı?

- Çətinlik bu işə yeni başlayanlarda olur. Hər bir indikatorun gəlirliyini yoxlamağa, lazımsız xəbərləri izləməyə çalışırlar, saatlarla monitorun qabağında gözlərini yorurlar. Ekspert səviyyəsinə yüksələndən sonra isə hər şey çox sadə və asan olur. Mən indi qarşımı ala biləcək çətinlik görmürəm indi. Ancaq bu səviyyəyə yüksələnə kimi çox əziyyət çəkmişəm, hər bir indikatoru, başqalarının strategiyalarını yoxlamışam və öz ticarət sistemlərimi yaratmaq üçün gecə-gündüz qrafikləri izləmişəm. Çox səbrsiz idim və demo hesablarda öyrənmək əvəzinə real hesablar açırdım. Bu isə mənə çoxlu ziyan verib.

8 İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MÜSAHİB Ə 8

20

- Bazarı necə təhlil edirsən?

- Gün ərzində 6 saat yatıram.

Analizə ən çox gecə saat 3-də və səhər saat 9-da vaxt sərf edirəm cəmi 15 dəqiqə. Fundamental analizdən demək olar ki, heç istifadə etmirəm.

- Heç?..

- Çox az – ayda bir dəfə.

- Əməliyyat açmadan qrafikləri sakitcə müşahidə etməyi bacarırsanmı?

- Bəli. Əgər əməliyyat açmaq üçün imkan yoxdursa, o zaman həmin qrafiki izləyirəm, imkan yaranan kimi əməliyyat açıram.

- Tez-tezmi əməliyyat açırsan? Və onları nə qədər müddət ərzində açıq saxlayırsan?

- Gün ərzində 12-24 əməliyyat açıram. Take profit isə əməliyyatlarımı 1-2 saat ərzində bağlayır.

- Treydinqdə özünə bağışlaya bilmədiyin səhvlərin varmı?

- Hərdən elə olur ki, əməliyyat açmadığıma görə peşman oluram.

- Səhvlərini sonradan təhlil edib nəticə çıxarırsanmı?

- Hər zaman! Mən, ümumiyyətlə, istər həyatda, istərsə də birjada səhvinin səbəbini təhlil edib, nəticə çıxarmayan insanları başa düşmürəm. Səhvlərin üzərində öyrənmək insanı çox irəli aparır.

Bir düşünün, əgər insan elədiyi səhvi başa düşübsə, o, gələn dəfə daha ehtiyatlı olacaq. Mən bir palçığa iki dəfə batan şəxsləri demirəm. w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

Məzahim Məmmədov sən bu sistemini neçə nəfərlik kütləyə yaya biləcəksən? Əgər bu bütün dünyaya səs salacaqsa o zaman olar. Bilirsiz, mən, şəxsi ticarət sistemlərimə “kəşf” kimi baxıram, bunlar 5 illik zəhmətin nəticəsidir və təbii ki, onların hamısını açıqlamaq fikrim yoxdur.

Bu, mənim intellektual mülkiyyətimdir.

- Treydinqdən hansı miqdarda qazanc gözləyirsən?

- Müsbət sonsuzluq!

- Səni məyus edən srategiya və ya indikator olubmu?

- Bu işlə yeni məşğul olmağa başlayanda yaratdığım uğursuz strategiyalarım məni məyus edirdi. Indi isə əvvəlki qeyd dəftərimdə həmin yazılarıma baxıb gülürəm. İndikatorlara gəlincə, onların heç birindən istifadə etmirəm.

- Risklərini necə idarə edirsən?

- Stop loss.

- İndi hansı strategiya ilə işləyirsən, əgər sirr deyilsə?

- İndi isə həmin sualı əkinə qoyaq: ümidlərini tam doğruldan indikator və ya sistemə rast gəlmisənmi?

- Bu ilin əvvəlindən şəxsi ticarət sistemlərimi işə salmışam və çox uğurludur.

- Xeyr, sirr deyil. Adlarını deyə bilərəm, istifadə elədiyim ticarət sistemlərimin: SMA Trend Trading-MI 50%-MI Max/Min-MI Max/Min lines-MI Mazahim`s 3 candle Mazahim`s 2 candle

- Səncə, öz sistemini gizlətmək düzgündürmü? Yəni gizlədiləcək qədər qeyri-adi nəsə ola bilərmi bu işdə? Axı son nəticədə hər şey hamının bildiyi amillərdən ibarətdir...

- Məşhur treyderlərin arasında kumirin varmı?

- Düzdür, hər şey hamının bildiyi amillərdən ibarətdir, ancaq

- Treydinqlə bağlı gələcək planların necədir?

- Xeyr.

- Planlarım haqqında heç kim bilmir. Bircə onu deyə bilərəm ki, öz fəlsəfəsi və işləri ilə treyder həyatını adi şəxslərə tam detallarına kimi hiss elətdirə, motivasiya yarada biləcək yeni şirkət üzərində işləyirəm.

- Və sonda, treyder həmkarlarına nə demək istərdin?..

- Stop-out hələ son deyil. İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

BİL , ET

21

“Ev tapşırığı”

Ağıllı plan Fərid Hüseynov

T

reyderə ilk növbədə nə lazımdır? Plan!

Həm də ağıllı plan. Ona görə də, gəlin “Smart Plan” ilə yaxından tanış olaq.

Beləliklə, Bazarda iş gününün uğurlu planlaşdırılmasına bunlar daxildirlər: 1) Bazarın ümumi analizi 2) Bazarın fundamental analizi 3) Bazarın texniki analizi 4) Trendin analizi 5) Risklərin analizi 1. Bazarın ümumi analizi Məqsəd: Günün trend və ya rencli olduğunu müəyyən etmək.

Vasitələr: Sürət Ortamüddətli MA-ların maillik bucaqlarından və aralarındakı məsafədən istifadə etməklə bazarın sürətini ölçürük. Bucaq və məsafə nə qədər böyükdürsə, bazarın sürəti də bir o qədər çoxdur.

Momentum Bu dəfə isə qısamüddətli MA-lardan istifadə edirik. Onların maillik bucaqlarına və aralarındakı məsafəyə diqqət yetiririk. Bucaq və fərq nə qədər böyükdürsə, bazarın sürəti də bir o qədər çoxdur.

Qeyd: Bazar sürətini və momentumunu adətən fundamental dəyişikliklər baş verənə qədər saxlayır.

Şəkil 1. MA-ların arasında bucağın artması qiymətin sürətlənməsindən xəbər verir 2. Bazarın fundamental analizi Məqsəd: Çıxacaq xəbərlərin bazardakı valotilliyə göstərəcəyi təsirdən istifadə etmək.

Vasitə: Bu gün çıxacaq makroiqtisadi xəbərlərin siyahısına və vaxtına diqqət yetirin. Onların bazara mümkün təsirini analiz edin.

Qeyd: Rüblük hesabatlardan yaranan ekstremal valotillik arzuolunmazdır. Valotillik nəzarət oluna biləcək səviyyəyə gələnə qədər ticarət aparmayın.

3. Texniki analiz Məqsəd: Ticarət planınız üçün potensial giriş və çıxış nöqtələrini müəyyən etmək.

8 www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

BİL , ET

“Ev tapşırığı”

8

22

Vasitə: Diapazonun öyrənilməsi. Bunun üçün əvvəlcə dəstək və müqavimət səviyyələrinə diqqət yetirin. Əgər bazarda trend varsa, dəstək/müqavimət səviyyələri kəsiləndə ticarət aparmaq üçün imkan yaranır. Əgər bazarda reyncdirsə, onda səviyyələrdən dönüş zamanı əməliyyat açmaq lazımdır.

Qeyd: Bazarlardakı vəziyyətdən asılı olaraq müxtəlif alətlərdən istifadə edin. Fibonaççi səviyyələri və genişlənmələri trendli bazarlarda daha faydalıdır.

Ossilyatorlar rencli bazarlarda daha məqsədə uyğundur. Yaxşı nəticələr əldə etmək üçün düzgün alətlərdən istifadə edin.

4. Trendin analizi Məqsəd: Hərəkət istiqamətində, yoxsa onun əksinə getmək haqqında qərar çıxarmaq.

Vasitə: Qiymətin tarazlıq nöqtəsi kimi EMA(200)-dən istifadə edin. Çünki EMA(200) qiymətin hərəkəti üçün harmonik balans səviyyəsidir.Qiymət ya EMA(200)-ya doğru, ya da ondan kənara hərəkət edir.

Qeyd: Qiymət 200 EMA-ya çatanda istiqamətin müəyyən olunmasını gözləyin. Buna qədər əməliyyat açmayın.

5. Risklərin analizi Məqsəd: Qorxu və tamahın ticarətə təsirini azaltmaq.

Vasitə: Mütləq orderlərdən istifadə edin. w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

Foreks treyderinin “ağıllı planı”

SMART PLAN: S peed – sürət, ortamüddətli MA. M omentum – momentum, qısamüddətli MA. A nnoucements – makroiqtisadi xəbərlər, bazarda potensial əhval dəyişikliyi.

R ange – diapazon, kəsilmə və ya sıçrayışda oynamaq şansı.

T rends – trend, uzunmüddətli MA. P ivot Points – mühüm nöqtələr, giriş və çıxış nöqtələri.

L imit Orders – gəlir və itki üçün limit orderlər.

A larms - əməliyyat açmaq üçün siqnallar.

N othing – pozisiya aça bilmədinizsə, heç nə eləməmək.

Qeyd: Bir əməliyyatda heç vaxt depozitin 5%-dən çoxu ilə risk etməyin.

Məsələn: 1000 dollarlıq mini hesabda 1 punkt 1 dollar edir. Bu halda 5% qaydasına əməl edəndə Əgər 0,1 lotla ticarət aparırsınızsa, “stop-loss” giriş nöqtəsindən 50 punkt aralıda qoyulmalıdır. 0,2 lotla ticarət aparırsınızsa, “stop”unuz 25 punkt olmalıdır.

P.S. Əgər giriş siqnalı üzrə əməliyyat aça bilmədinizsə, ticarət APARMAYIN! Vəziyyətin yalnız

sizin xeyrinizə olduğu vaxt əməliyyat açmaq lazımdır.

Qiyməti təqib etməyə çalışmayın. Əvvəlki planınız iflasa uğradısa, yeni ticarət planı hazırlayın. Əgər siz Forexdə uzun müddət uğurlu ticarət aparmaq istəyirsinizsə, instinktə və bəxtə ümid bəsləməyinə dəyməz. Valyuta bazarını kazinoya çevirməyin! Siz kazinoda möcüzəli şəkildə böyük məbləğdə pul uda bilərsiniz, amma kazinonun rəhbərliyi bilir ki, əgər sizi stol arxasında bir qədər də saxlaya bilsə, nəinki qazandığınızı, bütün pulunuzu onlara verəcəksiniz.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

T Ə S N İ F AT

23

Bazarın reallığı

Ayı kimi yeyəcək?

Bazarda iki qrup var. Onlardan biri digərini ayıya yedizdirməyə çalışır yerdə kütlə həmişə belə bazara maraq göstərəcək. Bu kütləyə spekulyantlar, yeni başlayan treyderlər, təcrübəli treyderlər, tez varlanmaq istəyənlər, hətta təqaüdçülər və adrenalinsiz yaşaya bilməyən insanlar aiddir.

ayını ötməyi yoxlayır və həmişə uduzurlar. Axı ərz etdim ki, ayıdan qaçmaq mümkün deyil! Amma demək olar ki, hamı bu mərhələni keçir. Bir çoxlarımız məsələn elə mən özüm,- ilk əməliyyatdan uduzmuşuq.

ki turist ayı ilə rastlaşır.

Biri tez ayaqqabıların çıxarıb, ketlərini geyməyə başlayır. O biri dəhşətə gələrək qışqırır: “Dostum, sən neynirsən? Ayaqqabılarını dəyişməklə ayıdan yaxa qurtara bilməyəcəksən axı!”

Cavabında digəri deyir: “Mən ayını ötməyə çalışmıram, səni keçmək kifayətdir”.

Çox güman ki, siz də bu qruplardan birinin təmsilçisisiniz.

Treydinqə başlayan andan sizin məqsədiniz bu adamların pulunu qazanmaqdır. Bunlar ayının şikarı olan həmin turistlərdir. Sizin məqsədiniz ayını (bazarı) ötmək deyil, bu, mümkün də

“Xam”lardan başqa bazarda daha 3 növ iştirakçı var: dilerlər, ixtisaslaşmış treyderlər və aktiv pərakəndə treyderlər.

Dilerlər ən nüfuzlu kateqoriyadır, məhz onlar əməliyyatları təşkil etməklə

Valyuta bazarında ticarəti də ayıdan qaçışa bənzətmək olar.

Digər bazarlarla müqayisədə Forex tez bir zamanda uğur gətirdiyi kimi, qısa müddətdə iflasa da apara bilər. Tamahın, varlanmaq hərisinin coşduğu bir

deyil.

Sizin hədəfiniz bazarın digər iştirakçılarını qabaqlamaqdır.

“formalaşdırır”lar. İxtisaslaşmış treyderlər banklarda, şirkətlərdə və dövlət agentliklərində çalışırlar. Onların sərəncamında külli miqdarda kapital var.

Rob Buker

İ

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

ni “xam”lar ə y r, lə r e d y e tr Yeni başlayan ə uduzurlar. iş m ə h ə v ır ş lı a ayını ötməyə ç bazarı

Bazarda 4 əsas iştirakçı qrupu var. Birincisi yeni başlayan treyderlər, yəni “xam”lardır. Onlar

8 İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

T Ə S N İ F AT 8

24

Əməliyyatlarının həcmi bazarda “səlahiyyət sahibi” olmağa imkan verir. Yəni tam səlahiyyət sahibi olmasalar da, böyük gücə malikdirlər. Bəzi ixtisaslaşmış treyderlər 1

Bazarın reallığı Üçüncü kateqoriya isə təcrübəli pərakəndə ticarətçilərdir. Bu qrupa demək olar ki, bütün dünyanı əhatə edən, investisiya şirkətlərində, ofislərdə və hətta evlərdə çalışan insanlar daxildirlər. Çox

nlar çox a y la ş a b i n e y Bazarda ac ayıya ın r la r a k ə ş e p olduğu üçün i var. d ə iz m a n r ə d ə tq verməyə kifayə

saata bazarda 1 milyard dollar və ya daha çox vəsait yerləşdirirlər.

Bəziləri yüzlərlə milyard dollarlıq əməliyyat açır.

güman ki, siz də bu qrupun üzvü- sünüz və ya olmaq istəyir- siniz. Bu qrupun üzvləri bazarın ən aktiv iştirakçılarıdırlar. Bir halda ki, onların əməliyyatları dilerlər tərəfindən həyata keçirilir, bu

qrupa daxil olanlar marketmeyker deyillər.

Bazarda yeni başlayanlar çox olduğu üçün peşəkarların ac ayıya verməyə kifayət qədər namizədi var. Peşəkar valyuta treyderinin məqsədi aqressiv şəkildə yeni başlayanların “ciblərini eşməkdir”. Onlara ziyan vurduğunuzu və ya vuracağınızı fikirləşməyin.

Pulu alınan insan dərs qazanmış olur. Hamı, o cümlədən də siz uduzmaqla belə bir dərs ala bilərsiniz. Hər dəfə yeni başlayanın pulunu udanda, yadda saxlayın: Siz ona unudulmaz dərs verirsiniz. Havayı dərs olmur.

Köçürmələrənin sirri açıldı

İ

stənilən treyder ticarətə başlamazdan qabaq sırf texniki məsələlərlə maraqlanır: pulları hesaba necə yatırmaq, hesabdan necə çıxarmaq lazımdır və s. Son vaxtlar bu istiqamətdə xeyli inkişafın olduğunu nəzərə alaraq, “İnForex”şirkəti məhz “pul mövzusu”na həsr olunan xüsusi seminar təşkil etmişdi. Çünki bu istiqamətdə danışılası və göstəriləsi çox yeniliklər var.

Seminarda aydın oldu ki, bankla köçürülən vəsait sizin hesaba bir saata çatdığı halda, kart vasitəsilə ediləndə bu iş 30 saniyəyə, praktik olaraq göz önündə yekunlaşır. Üstəlik, hazırda bir çox banklar kartları praktik olaraq pulsuz verirlər.

Pul köçürməyin tez başa gəlməsi vacib amildir. Təkcə görə yox ki, “vaxt-puldur”. Bəzən treyw ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

der elə vəziyyətə düşür ki, hesabda vəsait çatışmır və təcili olaraq pul köçürməyə ehtiyac yaranır. Belə vəziyyətdə hətta dəqiqələr də nəyisə həll edə bilər. Ona görə də, Seminarda toxunulan məsələlər vacib anlarda treyderlərin köməyinə çatacaq.

Daha sonra vəsaitlərin hesabdan necə çıxarılmasına da toxunuldu. Və məlum oldu ki, “İnForex”in işlədiyi brokerlər bu baxımdan hamıdan üstündürlər.

Belə ki, bu şirkətin treyderləri “Kontakt” sisteminin köməyi ilə rekord vaxtda - 4 saata Azərbaycanda yerləşən 22 bankın 100-dən flialında pullarını ala bilərlər.

Həm də təkcə Azərbaycanda yox, dünyanın 100-dən çox ölkəsində.

Seminara gələn treyderlərin

zarafatla dedikləri kimi, “çağırıldığın toya gedənə qədər pulları çıxara bilərsən”. Bundan başqa, gəlirin plastik kartlara köçürülməsi proseduru da xeyli sadələşib. İndi bank rekivizitləri ilə dolu blankları doldurmağa ehtiyac yoxdur. Sadəcə öz “Visa” kartının nömrəsini bilmək və onun sizə məxsusluğunu təsdiqləmək bəs edir.

Bütün bu yeniliklər treyderlərdə xeyli maraq doğurub. Onlar əmin olublar indi “İnForex”in brokerləri ilə işləmək təkcə daha sərfəli yox, həm də daha rahatdır.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

T R E Y D E R Ə H VA L AT L A R I

Başa gələnlər

Jurnalımızın ötən sayında “Treyder əhvalatları” adlı yeni rubrikaya başlamışdıq.

Oxucularımızın arasında marağa səbəb olan rubrikamızı davam etdiririk.

Artıq bildiyiniz kimi, bu rubrikada treyderlər öz başlarına gələn real əhvalatları nəql edirlər.

Gərgin gecənin səhəri “

Mən Forexin nə olduğunu ilk dəfə bir il bundan əvvəl öyrənmişəm. O vaxtdan bəri elə bir günüm olmayıb ki, terminalı açmayım, forex saytlarına baxmayım, bu sahəyə aid nələrsə oxumayım...

Bir sözlə, son ildə düşüncəm belə olub ki, daha həmişəlik maliyyə dünyasına daxil olmuşam.

Forexə oyun kimi yox, ciddi iş kimi yanaşan hər bir treyder yaxşı bilir ki, bunun üçün çoxlu və ciddi şəkildə oxumaq, öyrənmək, çalışmaq lazımdır. Hər bir treyderin gərgin və ağır günləri də olur, emosiyalarla dolu günləri də. Mən də belə günlərimin birinin haqqında danışmaq istəyirəm.

Budur, 00:30. Xəbərlər dərc olunur. Yena Zelandiya dollarına mənfi təsir göstərir. Dərhal 0.5 lotluq əməliyyat açıram. $500-lıq hesab üçün olduqca risklidir.

Qiymətin 100 punktluq teyk-profitə çatacağına heç bir şübhəm yox idi. Qalırdı gözləmək. Gözlərim terminala zillənmişdi.

Görəndə ki, ziyanım daha da artıb, terminalı dərhal bağladım. Çünki bilirdim ki, əks təqdirdə yenə də kompüterdən qopa

Cəmi 3 dəqiqəliyə kompüterdən aralandım və qayıdanda görüm ki, artıq 23 punkt, yaxud -115 dollar ziyandayam. Bununla da narahatlığım lap çoxaldı. Üstəlik, qorxu hissi də yaranmağa başlayırdı.

bilməyəcək və səhərə qədər burada oturacağam. Sabah hər şeyin düzələcəyi ümidilə birtəhər yatmağa çalışdım.

l rminalı dərha te , ıb rt a a d a üterdən iyanım dah yenə də komp ə d Görəndə ki, z ir d q tə s ək i, ğam. nki bilirdim k urada oturaca b ər əd q bağladım. Çü ə ər h ək və sə qopa bilməyəc Bazar ertəsi idi, saatın əqrəbləri 23:30-u göstərirdilər. Mən Yeni Zelandiya ilə bağlı 00:30-da çıxacaq xəbərləri gözləyirdim. Ticarət hesabımda $500 vəsait var idi.

Tələbə üçün babat puldur. Vaxt azaldıqca həyəcanım artırdı. Saat 00:28... ürəyim getdikcə daha teztez döyünür. Gözlərimi saniyələrin necə keçməsindən ayıra bilmirəm.

Gecə saat 3-ə çatdı. Birtəhərlə özümü məcbur etdim ki, kompüteri söndürüb, yatmağa gedim.

Uzanmışdım, amma yata bilmirdim. Fikrim əməliyyatımın yanında idi. 20 dəqiqədən sonra keçirdiyim əsəbiliyin təsirilə durub təzədən kompüteri yandırdım. Terminal açılana qədər ürəyimin necə sıxılmasını hiss edirdim.

Səhər saat 10. Yuxudan duran kimi ilk işim kompüteri açmaq olur. Əlimin necə titrədyini hiss edirəm. Və... offff... hesabımda 1000$ var! Mənim teyk-profitim işə düşüb!!! Hiss etdim ki, əlim daha bərk titrəyidi.

Həmin gün ərzində mən görünməmiş emosiyalar yaşadım.

Stressdən tutmuş, sevincə qədər.

Bu, mənim ən yaddaqalan günüm idi. Amma ondan sonra bir də heç vaxt bu qədər risklə əməliyyat açmadım.

”

Dəyərli oxucu! Əgər sən də öz başına gələn əhvalatları “İn Forex”in oxucuları ilə bölüşmək istəyirsənsə, bizimlə əlaqə saxlaya bilərsən: info@inforex.az www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

25

26

PRİZMA

Ticarət tərzi

Strategiya 10 Rob Buker

T

reyderə gündə 10 punkt kifayət edərmi?

Qısa cavab: “Bəli”. Əgər iri kapitalla ticarət aparırsınızsa. Məsələn, 1 000 000 dollarla ticarət aparanda hər punkt 100 dollara bərabər olacaq. Belə kapitalla 1.1445-də alıb, 1.1545-də satsanız, 100 x 100 dollar və ya 10 000 dollar qazanmış olacaqsınız. Məncə, bir çoxları belə gəlirə qane olardı.

Amma günə 10 000 dollar qazanmaq elə də asan deyil. Əlbəttə, bu, mümkündür, amma onu çətinləşdirən bir çox faktorlar var.

Aşağıdakı suallara cavab verməyə çalışaq: - Nə vaxt əməliyyat açmaq lazımdır?

- “Stop-loss”u harada yerləşdirmək lazımdır?

- İşlər planlaşdırdığınız kimi getməsə, nə etmək lazımdır?

Daha bir vacib sahə emosiyaların idarə olunmasıdır. Bu bacarığı inkişaf etdirmək texniki vərdişləri təkmilləşdirməkdən xeyli çətindir. Emosiyalar bunlardır: Tamah Bir çox treyderlər hər əməliyyatda böyük pullar qazanmaq istəyirlər. Bu, tamahdır. Bu, ona www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

aparır ki, biz gəlirli əməliyyatda mümkün qədər çox qalırıq.

Nəticədə bazar bizim əksimizə hərəkət edir və biz qazandığımızın hamısını itiririk.

Hamımız dəfələrlə bu vəziyyətə düşmüşük.

Tamah - treyder üçün ən böyük təhlükədir.

Revanş istəyi Bir çox treyderlər itirdikdən sonra bazardan qisas almaq istəyirlər.

Ona görə də növbəti gedişdə orderlərinin həcmini artırır və iflasa uğrayırlar. Belə bir siyasət unitaza düşmüş dolların ardınca ora kəllə vurmağa bənzəyir. Bu, pis taktikadır və sizi heç vaxt varlandırmaz. Revanş istəyi insan təbiətinə xas emosiyadır. Biz teztez bu emosiyanın qurbanı oluruq.

Buna barmaq arası baxmaq olmaz. Dincəlin. Əgər ziyandan sonra hətta bütün karyeranızın ən yaxşı qazanmaq imkanı görürsünüzsə belə, əməliyyat açmamışdan əvvəl dərindən nəfəs aldığınıza və rahatlandığınıza əmin olun.

Xilaskar metod Əslində hər şey sadədir. Mən ticarət aparanda hər əməliyyatda külli miqdarda pul qazanmağa

çalışmıram. Mən heç vaxt kimdənsə qisas almağa can atmıram.

Bunun yerinə mənə gəlir vəd edən əməliyyat açır və hədəfi 10 punkt təyin edirəm. Sadəcə 10 punkt. 10 punkt qazananda iş gününün uğurlu olduğu hesab edirəm. Əgər siz günə cəmi 10 punkt qazanırsınızsa, il ərzində depozitinizi 13 dəfə artıra bilərsiniz! Əlbəttə ki, mən sizə bunu edəcəyinizi söz vermirəm. Sadəcə deyirəm ki, bu, mümkündür. Əgər siz yanvarın 1-dən başlayıb, günə 10 punkt qazanmaqla ayda 17 gün işləsəniz, ilin sonuna 2000 punkt qazanmış olacaqsınız. 1 lotluq əməliyyatda bu, 20 min dollar deməkdir. Siz bu strategiya ilə nəinki yeni başlayanların, həmçinin peşəkarların da pulunu qazana bilərsiniz.

8 İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

PRİZMA

Ticarət tərzi haqda bir qədər sonra).

9) Hər gün ticarət aparmağa ehtiyac yoxdur.

10) İtkilərinizi bacardığınız qədər tez azaldın, gəlirinizin isə artmasına imkan verin. “Stop loss” 15 punktdan az olmamalıdır, amma “take profit” limitsizdir.

8 Mən 90% ehtimalla gəlirli əməliyyatlar verən, 10 punkt gəlirə işləyən treyderlər tanıyıram. Onlar xırda əməliyyatlarla böyük pullar qazanırlar.

Aktiv treyderlər çox pul qazanmaq istəyirlər. Onlara illərlə məşq edib günə 100 dollar qazanmaqda maraqlı deyillər. Onlar çox böyük gəlir gözləyirlər. Günə minimum 50 və ya 100 punkt istəyirlər.

Amma yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, treyder 100 və ya daha çox punkt qazanmaq istəyəndə bazarın onun əksinə getmək ehtimalı da yüksək olur.

Bəzi peşəkarlar düşünə bilər ki, bir halda biz cəmi 10 punkt qazanmaq istəyirik, deməli ağılsızıq. Onlar deyəcəklər ki, 10 punkt gəlirlə pozisiyanı bağlamaqla biz daha çox qazanmaq imkanını itiririk. Amma mən heç vaxt heyfsilənmirəm. Siz şükür etməlisiniz ki, bazar sizə hətta cüzi olsa da, gəlir əldə etmək imkanı verdi.

10 punktdan çox...

Tutaq ki, mənim əməliyyatda 10 punktdan çox gəlir götürmək üçün yaxşı şansı var. Mən eur/usd cütlüyündə 1,2900-da alış orderi yerləşdirdim. Bundan sonra stoplossu 1,2880-a təyin etdim (20 punkt) və take-profit qoymadım.

Məzənnə 1,2910-a çatanda mən onu bağlaya bilərəm, belə ki, artıq 10 punkt qazanmışam. Hərçənd, pozisiyanı saxlaya da bilərəm...

Sonra hadisələr belə cərəyan edir: Mən stop-lossu itkisiz vəziyyətə gətirirəm. Əgər mənim ilk stopun 20 punkt təşkil edirdisə, onu 1,2900-a, yəni açılış səviyw ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

yəsinə sürüşdürürəm. Əgər qiymət 1,2920 və ya 1,2930-a çatsa, mən daha çox qazana bilərəm. Bütün hallarda daha heç nə itirmirəm və əməliyyatımı riskdən 100% siğortalayıram. İndi mən heç nədən narahat olmadan gəlirimin artmasına şərait yarada bilərəm.

Beləliklə, siz stopu itkisiz səviyyəyə gətirdikdən sonra 10 punktdan çox qazana bilərsiniz.

10 prinsip 1) Dəstək və müqavimətlərin kəsilməsində alın və ya satın. Ya da müqavimətlə rastlaşanda satın və dəstəkdən qayıdanda alın. Bu, treydinqdə başlıca strategiyadır.

2) Hər əməliyyatda böyük pullar qazanmağa çalışmayın.

3) Həmişə “stop-loss” təyin edin və həmişə “stop-loss”la bazardan çıxın.

4) Hədəf: hər əməliyyata 10 və ya daha çox punkt.

5) 10 punkt gəlir əldə edəndə “stop-loss”unuzu itkisiz səviyyəyə gətirə və gəlir artdıqca sürüşdürə bilərsiniz.

6) Əgər uduzdunuzsa, onda itirdiyiniz qaytarmaq üçün 20 punkt qazanmağa çalışmaq lazım deyil.

7) Ticarət üçün vaxt təyin etmək lazımdır. Məsələn, əgər 5 saata 10 punkt qazana bilmirəmsə, stop və limit orderlərini təyin edib, dincəlməyə gedirəm.

8) Sizə gündəlik ev tapşırığı ilə məşğul olmaq lazım gələcək (bu

Gündəlik ev tapşırığı Mənim karyeramda ən uğurlu aylar ticarət planıma riayət etdiyim dövrlərə təsadüf edir. Plan isə “ev tapşırığı” zamanı tutulur.

“Sistem 10”-a əsasən hazırladığım gündəlik ev tapşırığına bir numünə göstərim.

Saat 3:00 EST (Qrinviç vaxtı ilə -5) ərəfəsində mən qrafikləri yoxlayır və özümə bu sualları verirəm: 1) Dünən 17:00 EST vaxtı ilə USD əsas valyutalara qarşı harada bağlanıb?

2) Bugünki iqtisadi xəbərlər bazara necə təsir göstərə bilər?

3) Hansısa cütlüklərdə maksimum və ya minimumlar təyin olunubmu?

4) Bu gün hansı cütlüyə diqqət yetirməyə dəyər?

5) Dəstək və müqavimət səviyyələri hansıdır?

6) Hansı kəsilmələrdə əməliyyat açmaq olar?

Bu suallara cavab 10 punkt qazanacağınıza zəmanət vermir.

Amma bu, əlbəttə ki, sizə kömək olacaq. Ən əsası, özünüzə bu sualı verin: analiz apardığım cütlükdə əsas trend hansı istiqamətdədir? Əgər siz trend istiqamətində ticarət aparırsınızsa, 10 punktu qazanmaq ehtimalı daha da artacaq.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

27

28

A N L AY I Ş

Baxış bucağı

“Trend” adlanan tələ Kris Teyt

T

reydinqin ən müəmmalı suallarından biri, bəlkə də birincisi budur: trend nədir? Əvvəlcə elə gəlir ki, bu sualın cavabı çox asandır.

Treyder qrafikə baxaraq, qiymətin istiqamətini müəyyən edir və ya artım, ya da eniş trendinin olduğunu deyir.

Amma təcrübə artıqca əvvəlki əminlik azalır. Niyə belədir?

Bunun iki səbəbi var: fəlsəfi və mexaniki. Fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən trendlə bağlı yanlış təsəvvür bundan irəli gəlir ki, bizim qrafikdə gördüyümüz hərəkət keçmişdə olub. Yəni biz qrafikə baxana qədər bazarda artım

tiqamətdə hərəkə- tinə davam edə- cək.

Beləliklə, qeyrimüəyyənlik dənizinə emosinal lövbər salırıq. Treyderi vaxtında əməliyyatı bağlamağa və ya bazara əks istiqamətdə girməyə qoyma- yan da elə məhz bu emosional gərginlik olur. Amma istifadə etdiyiniz anlayışları (semantikanı) dəyişməklə siz bu refleksiv davranışlardan qurtula bilərsiniz. Əgər trenddən danışanda məsələni belə qoysaq ki, “bazar bu ana qədər yuxarıya qalxıb”, onda vəziyyət bir qədər dəyişər.

Trend siz əməliyy-

ərəkət h z ü m ü y ü d r ö g Bizim qrafikdə na qədər a x a b ə ik f a r q . Yəni biz keçmişdə olub əqət bu, o F i. id r a v i d n tre bazarda artım ndi var. e tr m tı r a ə d i ind demək deyil ki, atı

trendi var idi. Fəqət bu, o demək deyil ki, indi də artım trendi var.

Düzdür, trend davam etməyə meyilli olur, amma bu, “edəcək” anlamına gəlmir.

Biz trendin davam edəcəyini tam həqiqət kimi qəbul edəndə yanlış təsəvvürə düşmüş oluruq ki, qiymət indiyə qədər getdiyi iswww .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

açandan 5 dəqiqə sonra dəyişə və ya həftələrlə indiki istiqamətdə gedə bilər. Biz məhz necə olacağını bilmirik, ona görə də hər şeyə hazır olmalıyıq. İkinci səbəb isə mexaniki və ya texniki mahiyyətli olmaqla, trendin necə işlədiyini bilməməkdən qaynaqlanır. Əksər treyderlərin

işlətdiyi alətlər bazarın ümumi tonusunu nəzərə almır, yalnız qiymətin hazırkı hərəkətinə reaksiya verir. Nəticədə ümumi trendin əksinə əməliyyatların açılmasına gəlib çıxırıq. Tutaq ki, H4 miqyasda trend yuxarıyadırsa, m30 miqyasda bizim indikatorlar aşağıya siqnal verə bilərlər. Biz həmin siqnala əsasən əməliyyat açandan sonra qiymətin əksinə dönmək riski böyük olacaq.

Belə vəziyyətlərdə çoxları məsləhət verirlər ki, “əməliyyatı əsas trendin istiqamətində açın”.

Amma “əsas trend”in özü nə deməkdir? Tutaq ki, biz saatlıq qrafikdə işləyirik. Bizim üçün əsas trend hansı miqyasdakı trend olacaq: H4, yoxsa Daily?

Ona görə də, çalışmaq lazımdır ki, heç olmasa 3 zaman miqyasında eyni olan trendi tapıb, onun istiqamətində əməliyyat açaq. Yaxşı olar ki, həftəlik trend əsas oriyentir olsun. Digər zaman miqyaslarında məhz bu istiqamətdə yaranan siqnalları qəbul edək. Bu, riski azaltmağın ən yaxşı yoludur.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

S T R AT E G İ YA

Metod

29

Trenddə daha çox qala bilmək üçün məsləhətçiniz:

Gizli divergensiya D

ivergensiya – texniki analizin əsas metodlarından biridir.

Texniki indikatorların əsas işi qiymətin hərəkətini əks etdirmək və təsdiqləməkdən ibarətdir. Qiymət yuxarıya gedirsə, indikator da yuxarıya, qiymət aşağıya gedirsə, indikator da aşağıya gedir. Amma bəzən qiymətlə indikatorun arasında müəyyən ziddiyYətlər müşahidə olunur. Bu halda indikatorun hərəkəti qiymətin istiqamətini təsdiqləmir. Biz treyderlər həmin hallardan xüsusi siqnallar almaq üçün faydalanırıq. Əksər treyderlər zirvələrin və diblərin yaxınlığında formalaşan klassik divergensiyaları çətinlik çəkmədən müəyyən edə bilirlər.

Amma di-

biz artım hərəkəti zamanı qiymətin daha yuxarı diblərinin indikatorun nisbətən aşağı minimum-

ksəriyyəti ə ın r la a iy s n e Gizli diverg x, davam o y n ə d in y ə c ə trendin dön rirlər. e v r ə b ə x n ə d edəcəyin

Gizli “buğa” divergensiyası:

Bu halda artım trendi zamanı qiymət daha yuxarı minimum formalaşdırarkən indikator daha aşağı minimum yaradır.

Gizli “ayı” divergensiyası: Bu halda eniş trendi zamanı qiymət daha aşağı zirvə yaratdığı halda, indikator daha yuxarı zirvə yaradır.

vergensiyanın bir sıra başqa növləri də var. Söhbət ilk növbədə trendin ortasında formalaşan və “gizli divergensiya” adlandırılan vəziyyətlərdən gedir ki, onları tanımaq bacağırı sizə əlavə gəlir gətirə bilər. Gizli divergensiyaların əksəriyyəti trendin dönəcəyindən yox, davam edəcəyindən xəbər verirlər.

“Gizli divergensiya” klassik divergensiyanın əksidir. Klassik divergensiya odur ki, qiymətin daha yuxarı zirvələri indikatorin nisbətən aşağı maksimumları ilə, qiymətin daha aşağı dibləri isə indikatorun nisbətən yuxarı minimumları ilə müşayiət olunur. Gizli divergensiya əksinədir. Bu halda www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 1. Gizli “buğa” divergensiyası İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

8

30

S T R AT E G İ YA

Metod ları ilə müşayiət olunmasına diqqət yetiririk.

Eniş hərəkəti zamanı isə qiymətin daha aşağı zirvələrinin indikatorun nisbətən yüksək zirvələri ilə üst-üstə düşdüyü zonaları axtarırıq. Konkret misallara nəzər salanda hər şey sizə aydın olacaq.

8

Gizli “buğa” divergensiyası Bu halda artım trendi zamanı qiymət daha yuxarı minimum formalaşdırarkən indikator daha aşağı minimum yaradır (şəkil 1).

Şəkil 2. Gizli “ayı” divergensiyası

Bu tip gizli divergensiya artım trendi zamanı korreksiyanı göstərir və trendin davam edəcəyindən xəbər verir.

Müqavimət səviyyələri test olunanda da oxşar vəziyyət yarana bilər.

Gizli “ayı” divergensiyası Bu halda eniş trendi zamanı qiymət daha aşağı zirvə yaratdığı halda, indikator daha yuxarı zirvə yaradır.

Belə uyğunsuzluqlara adətən eniş trendi zamanı formalaşan artım korreksiyalarında rast gəlirik.

Amma dəstək səviyyələri test olunanda da oxşar vəziyyət yarana bilər.

Şəkil 2. Gizli “ayı” divergensiyası w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

8 İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

S T R AT E G İ YA

Metod

8 “İkiqat” qizli divergensiya Gizli divergensiyanın başqa bir forması isə qiymət ikiqat zirvə və ya dib formalaşdıranda meydana çıxır. İkiqat zirvə formalaşarkən indikator əvvəlki zirvəsinə, ikiqat dib formalaşarkən isə əvvəlki dibinə çata bilmir. Bununla da hərəkətin potensialının tükənməsindən xəbər verir. İndikatorlarla eksperimentlər Bizim bu məqalədə misal gətirdiyimiz bütün hallarda RSI osillyatorundan istifadə olunub.

Amma bu, heç də hökm deyil.

Eyni uğurla CCI, Williams' %R və digər osillyatorlardan da faydalanmaq olar. Siz onlarla eksperimentlər apararaq, öz zaman periodunuza daha uyğun gələnini seçə bilərsiniz.

Şəkil 3. İkiqat zirvə zamanı gizli divergensiya

Nəticə Klassik divergensiya kimi, gizli divergensiyaya ya hər zaman rast gəlmək olmur. Amma bu vəziyyət yaraNanda ona mütləq diqqət yetirmək lazımdır. Çünki gizli divergensiya trenddə daha çox qalmaqda bizə kömək edə bilər. Əsas məsələ bu modeli görə bilmək üçün kifayət qədər məşq etməkdir.

Şəkil 4. İkiqat dib zamanı gizli divergensiya w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

31

32

REKLAM

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

T Ə L İ M AT

Risk-menecment

Risk haqqında 13 qayda

T

reyderlərin əksəriyyəti risk/gəlir nisbətini kənara atıb, bəxtlərinin gətirəcəyinə ümid edərək, əməliyyat açırlar. Onların çoxunun uğursuzluğunun səbəbini də məhz elə burada axtarmaq lazımdır. Əgər dərindən düşünsək, risk/gəlir nisbətini nəzərə alaraq işləmək bazarda qazanmağın ən yaxşı yoludur. Risk/gəlir nisbətinin nəzərə alınması sizin əməliyyatları iflasa uğramaqdan müdafiə edir. O, sizi emosiyalardan uzaqlaşdıraraq, soyuq hesabata yönəldir.

Risk/gəlir nisbəti ilə bağlı bunları bilmək və əməl etmək lazımdır:

3. Korreksiyadan qorxub gəlirli əməliyyatı vaxtından tez bağlamayın.

qədər itirəcəyinizi əvvəlcədən hesablayın. Və özünüzə səmimi deyin: qərarınızı yoxlamaq üçün bu qədər pul ödəməyə hazırsınızmı?

4. Əvvəlcədən hədəf müəyyən edin və qiymət ona çatmamış bazardan çıxmaq istəyəndə özünüzdən soruşun: “Mən bu əməliyyatı niyə bağlamalıyam?”

8. Yaxşı risk/gəlir nisbəti vəd edən cütlükləri axtarmaq lazımdır.

Yorulmadan və bezmədən.

6. Həddindən artıq riskli əməliyyatlardan çəkinin, daha yaxşı imkanları gözləyin. Lazım gəlsə saatlarla, günlərlə gözləməyi bacarın.

7. Səhv edəcəyiniz halda nə

1. Həmişə qiymətin daha yüksək ehtimalla gedə biləcəyi istiqamətdə əməliyyat açın.

2. Hər bir modeldə elə səviyyə var ki, qiymət ora çatanda modelin həndəsəsi pozulur. Elə əməliyatlara girin ki, modelin doğrulmaq ehtimalı yüksək olsun. www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

9. Əgər gecələr rahat yata bilmirsinizsə, demək, həddindən artıq riskə girirsiniz. Riskinizi azaldın.

5. Əvvəlcədən müəyyən edin ki, əməliyyatı nə qədər vaxt ərzində açıq saxlayacaqsınız. Və həmin vaxtı aşmayın.

10. Treydinq “əməliyyat aç və gözlə” demək deyil. Əməliyyatdan nə zaman, harada və necə çıxacağınızı əvvəlcədən dəqiq müəyyən etməlisiniz.

11. Əgər bəxtiniz gətirirsə, başınız gicəllənməsin. Treydinq sərt intizam tələb edir. Nə qədər ki, riskləri ciddi şəkildə idarə etmirsiniz, bazar sizə verdiyini son qəpiyinə qədər geri alacaq.

13. Az risk olanda bazara girin, çox risk olanda bazardan çıxın.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

33

34

T İ C A R Ə T Q AY D A L A R I

Bazar mexanikası

Şamların boyuna bax

T

reyderlər bir prinsipə həmişə əməl etməlidirlər: Ticarət strategiyası nə qədər sadə olsa, o qədər yaxşıdır. Bizi tez-tez mürəkkəb nəzəriyyələr, qəliz metodlar, yeni indikatorlarla cəlb etmək istəyirlər. Çünki bütün bunlar ciddi intellektual iş təəssüratı yaradır. Və biz də özümüzü belə bir yalan fikrə inandırmağa çalışırıq ki, nəzəriyyə nə qədər mürəkkəbdirsə, nəticə vermək ehtimalı da o qədər yüksək olacaq.

Bəli, ticarət xeyli mürəkkəb prosesdir, amma bu, o demək deyil ki, treydinqin əsasında duran ideyalar da son dərəcə mürəkkəb olmalıdırlar. İndi misal olaraq nəzər salacağımız ticarət strategiyası tamamilə sadədir.

Amma buna baxmayaraq, bazarın www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

iş mexanizmini anlamağa imkan yaradır və faydalı ticarət planı qurmağa kömək edir.

dəqiqəlik qrafikdə aud/usd cütlüyündə təkrarlanan patternlər axtaracağıq. Amma əlbəttə ki, bunu istənilən başqa bazarda və taymfreymdə də etmək olar.

İndikatorların çatışmazlıqları Treyderlər adətən qiymətin dönəcəyi və ya korreksiya edəcəyi zonaları müəyyənləşdirmək üçün çoxlu indikatorlardan və ossillyatorlardan istifadə edirlər. Bu yanaşmanın ciddi məhdudiyyətləri və mənfi cəhətləri var. İlk növbədə, indikator nə qədər mürəkkəb olsa belə, qiymətin hərəkətinə həddindən artıq sadə yanaşmadır. İkincisi, osillyatorlar trend olan bazarlarda siqnal verə bilmirlər.

Və yaxud, çoxlu sayda yanlış siqnallar veririlər. Ona görə də, biz ancaq qiymətin özünün hərəkətini izləyəcəyik. Bunun üçün 10

Nümunə Şəkil 1-də aud/usd cütlüyünün 10 dəqiqəlik qrafiki göstərilib.

Mavi nöqtələrə fikir verin. Həmin nöqtə ilə işarələnən şamlarda qiymət əvvəlki şamın minimumundan 100 punkt aşağı enib.

Amma bu məsafə mütləq deyil və yalnız baxdığımız qrafik üçün təcrübi yolla seçilib.

Biz nə görürük? İki, ya üç uzun eniş şamından sonra həmişə artım gəlir.

8

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

T İ C A R Ə T Q AY D A L A R I

Bazar mexanikası

8 Demək, nəticə çıxarmaq olar ki, aud/usd cütlüyündə 10 dəqiqəlik qrafikdə şam əvvəlki şamın minimumundan 100 punkta yaxın aşağıya enərsə, bunun ardınca artım hərəkəti gələcək.

Amma əlbəttə ki, bu vizual müşahidənin əsasında əməliyyat açmaq ağılsızlıq olardı. Əvvəlcə statistik məlumat toplamaq, analiz aparmaq və ticarət sistemi qurmaq lazımdır. Əgər 10 dəqiqəlik şamların təxminən bir aylıq bazasını (haradasa 2900 şam) analiz etsək 32 belə patternin işlədiyi məlum olur. Yəni iki ticarət gününə 3 pattern düşür.

Bu patternin əsasında ticarət sistemi qurmazdan əvvəl nəzərə almaq lazımdır ki, volatillik amili qiymətin hərəkətinə təsir göstərə bilər.

yeni şam əvvəlkinin maksimumundan 100 punkt yuxarıda bağlananda satış siqnalı yaranır.

Bu siqnalın əksi də işləyir. Yəni

Sistemin çatışmazlıqlarından

Şəkil 2.

biri budur ki, o, alış siqnallarını satış siqnallarına nisbətən daha çox generasiya edir. Şəkil 2-də göy nöqtələr alış, qırmızı nöqtə isə satış siqnalını göstərir.

Bu vəziyyəti tarazaşdırmaq üçün sadə bir filtr tətbiq edə bilərik: Alış siqnalı yalnız o zaman qəbul ediləcək ki, qiymət əvvəlki şamın bağlanış səviyyəsindən yuxarıya qalxmış olsun.

Uyğun olaraq, satış siqnalları da o zaman qəbul ediləcək ki, qiymət əvvəlki şamın bağlanış səviyyəsindən aşağıya enmiş olsun.

Nəticədə eniş trendi zamanı bir çox siqallar çıxdaş olunur. Siqnalların haradasa 1/3 hissəsi qalır. Əvəzində qəbul edilən siqnalların effekti daha da artır.

Şəkil 1. w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

35

36

I, ROB OT

Psixologiya

Treyder robot olsaydı…

Və ya androiddən nə öyrənmək olar

S

iz “Ulduz yolu” (Star Trek) filminə baxmısınızmı? Əlbəttə, bu filmin treydinqə heç bir dəxli yoxdur, amma treyderlərin oradakı çox maraqlı bir məqamın üzərində düşünməsinə dəyər.

Filmin 6-cı bölümündən başlayaraq, Deyta (Data) adlı personaj peyda olur. Deyta Sunq androiddir - yəni insan şəkilli robotdur. Serialın mifologiyasına görə, onu doktor Sunq 2330-cu ildə Omikron Teta elmi koloniyasında yaradıb.

Deytanın emosiyalar keçirə bilməsi üçün doktor xüsusi çip də düzəldib, amma onu androidin beyninə taxmağa qərar verə bilmir. Bu, serialda hamı üçün dilemmadır: androidin emosiyalar keçirməsi lazımdırmı? Yoxsa o, ancaq soyuq rəqəmsal məntiqlə hərəkət etəsə, yaxşıdır?

Treyderlər üçün də tanış dilemmadır, deyilmi? Hamı iddia edir ki, emosiyalar – treyderin düşmənidir. Amma emosiyaları tamamilə ləğv etsək, onda necə olar? Bəs hissiyyat? O, doğruwww .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

danmı, qətiyyən lazım deyil?.. Əvvəlcə, görək, Deyta bu dilemmanı necə həll edir.

Əla çözümdür! Əslində treyderlər üçün də ən yaxşı variant bu olardı ki, bəzi hallarda emosiyalarınızı “söndürməyi”, bəzi hallarda isə yenidən qoşmağı bacarasınız. Robotun (ticarətdə isə ekspertin) bizdən üstünlüyü odur ki, emosiyaları yoxdur, bizim

Deyta insanlaşmaq istəyirdi.

Ona görə də emosiya çipini beyninə taxmağa qərar verir. Bundan sonra qorxmaq, sevinmək, üzülmək kimi hisslər keçirməyə başlayır. Hər dəfə keçirdiyi təzə

n ayırmağı ə d z ü m ü z ö ı r Biz emosiyala məliyik ki, il b ə r ö g i d ə h r Aradakı sə bacarmalıyıq. siyalarım. o m e ə is u b , m bu – mənə

hiss ona xeyli maraqlı gəlir. Amma problemlər də yaranmağa başlayır: razılaşın ki, kosmosda hərbi missiyanın ən qızğın vaxtında androidin qorxması, ya da qəfildən dəli kimi gülməyə başlaması heç də yerinə düşmür. Ona görə də, Deytanın emosiya çipini çıxarmaq lazım gəlir. Serial boyunca bir neçə dəfə Deytanın emosiya çipi gah taxılır (onu daha çox “insanlaşdırmaq” lazım gələndə), gah da çıxarılır (onu daha çox “robotlaşdırmaq” lazım gələndə).

ondan üstünlüyümüz isə budur ki, emosiyalarımız var!

Bəli, ziddiyyətli səslənsə də, bu, belədir. Treyder emosiyalarını ləğv etməyə yox, onları nəzarətə almağa çalışmalıdır. Daha doğrusu, emosiyalarını da yox, əllərini!

Axı əməliyyatı açan və ya bağlayan sizin emosiyalarınız deyil, əllərinizidir! İstədiyiniz qədər tamah, qorxu, sevinc hissi keçirin, amma bu hisslərin sizin ticarətinizi korlamasına imkan verməyin.

8

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

I, ROB OT 8 Yəni mən məsələni belə qoyuram: emosiyalarla yox, onların sizin hərəkətlərə təsirilə mübarizə aparın. Deyta da belə edirdi.

Bunu necə etmək olar? Axı biz Deyta deyilik ki, lazım olmayanda sadəcə, emosiya çipini beynimizdən çıxaraq. Ona görə də, bizim vəzifəmiz daha çətin olacaq. Biz emosiyaları özümüzdən ayırmağı bacarmalıyıq. Aradakı sərhədi görə bilməliyik ki, bu – mənəm, bu isə emosiyalarım.

Psixologiya Deytaya yüklənən proqram idi. Əslində, sizin də emosiyalar sadəcə, mental varlığınıza yüklənmiş psixoloji proqramlardırdar.

Onlar müəyyən hallarda sizi qorumaq və inkişaf erdirmək üçün

n kim idi: a ç a tı a y y li ə m ...O gün ə iyalarınız? s o m e a s x o y , siz

Mən öz emosiyalarım deyiləm. Emosiyalarım da mən deyillər. Necə ki, Deyta öz emosiyaları deyildi. Emosiyalar

Bunu dərk etmək müəyyən qədər vaxt apara bilər. Amma dərk edəndən sonra artıq aşkar hiss etməyə başlayacaqsınız ki, məsələn, o gün əməliyyatı açan kim idi: siz, yoxsa emosiyalarınız.

yaranıblar. Məsələn, paxıllıq hissi olmasa, heç kim başqasından üstün olmağa çaılışmaz, beləliklə, inkişaf etməzdi.

Tamah hissi olmasa, heç kim pul

Böhran ekrana çıxır 2008-ci ilin iqtisadi çöküşündən bəhs edən film çəkilib

M

aliyyə sisteminin işindən və o cümlədən də, treyderlərin həyatından bəhs edən yeni bir film ekranlara çıxır. Bu, J.C. Chandor-un çəkdiyi “Margin Call” filmidir. Rusiyada film “Предел риска” adı ilə göstəriləcək. Baş rollarda Kevin Speysi, Ceremi Ayrons, Stenli Tuççi, Pol Bettani, Zahari Kvinto, Demi Mur oynayırlar.

qazanmağa can atmazdı. Bu hisslər psixoliji proqramlardır. Onlar sizin “beyin” adlı kompüterinizin utilitləridirlər, amma heç bir halda siz deyillər.

2008-ci ilin əvvəlində olduğu kimidir: ipoteka böhranı qapını kəsib, işçilərin ixtisarı başlayıb.

Tezliklə bütün bunlar irimiqyaslı beynəlxalq maliyyə çöküşünə gətirib çıxaracaq. Yəni film 2008ci ilin maliyyə böhranının necə başlaması haqqındadır. İxtisara düşən analitik Erik Deyl (Stenli

Tuççi) işdən çıxarkən öz araşdırmasını kiçik həmkarı Piter Sallivana (Zahari Kvinto) ötürür.

Araşdırmada deyilir ki, tezliklə 100 illik tarixi olan bank çökə bilər...

Hollivudda maliyyə sistemindəki maxinasiyalardan, o cümlədən də böhranlardan bəhs edən ciddi filmlər xeyli az çəkilib.

“Uoll Strit”, “İnternəşnl”... vəssalam. “Margin Call” bu siyahını zənginləşdirməyə ən real namizəddir.

İqtisadi triller janrında olan filmdə hadisələr Lehman Brothers-ə eyham olan investisiya şirkətində cərəyan edir. Vəziyyət w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

37

38

TEXNİKA

Pattern

“Buynuz”lar qabağa! zonu təxminən bərabər olmalıdır.

Thomas N. Bulkowski “Buynuz” patterni qiymətin hərəkətinin lap aşağısında (dibində) formalaşan dönüş modelidir. O, aşağıya yönəlmiş iki “tikan” şəkilli şamdan və onların arasında yerləşən, o qədər də aşağı enməyən üçüncü şamdan ibarət olur. Belə ad almasına səbəb onun öküz buynuzlarını xatırlatmasıdır.

Şəkil 1-də həftəlik qrafikdə “buynuz” modeli ilə formalaşan dibə tipik misal göstərilib (HH ilə işarə edilən şamlar). Bu misalda hər iki “tikan” şəkilli şamın minimumu eyni səviyyədə yerləşir.

Qiymət modelin yuxarısında bağlanandan sonra “buynuz” patterni təsdiqlənmiş sayılır. Amma buna qədər qiymət modelin minimumuna çatmamalıdır.

Hesab olunur ki, “tikan”lar nə qədər uzundurlarsa, model də o qədər yaxşı işləyəcək. İdeal halda

buynuzu əmələ gətirən şamlar son bir ilin (söhbət həftəlik qrafikdən gedir) ən uzun şamları olmalıdırlar.

Bu pattern konsolidasiya zamanı yarana bilməz. O, adətən Vşəkilli dibin aşağı nöqtəsi olur. Əgər ortadakı şamın minimumu qıraqdakıların minimumuna yaxın olarsa, bu, o deməkdir ki, yaranan model “buynuz” deyil. Bundan başqa, patternin tərəflərindən biri o birindən çox kiçik olarsa, yenə də o, “buynuz” sayılmır. Amma tərəflərin tamamilə üst-üstə düşmələri də vacib deyil.

8

Prinsipcə bu pattern “ikiqat dib” modelinin modifikasiyasından başqa bir şey deyil. Fərqli cəhəti xeyli tez formalaşmasında və yığcam olmasındadır. Günlük və gündaxili qrafiklərdə də müşahidə edilməsinə baxmayaraq, “buynuz” həftəlik şamlarda daha yaxşı işləyir.

Qrafikdə “buynuz”modelindən əvvəlki şam onun minimumunu keçməməlidir. İki şamın diapawww .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 1. İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TEXNİKA

Pattern (Üçüncü modelin haqqında isə özünüz qərar verin).

8

Patternin necə işləməsi ilə bağlı statistika göstərir ki, “buğa” bazarı zamanı 193 “buynuz”un 131dən sonra qiymət dönüş edib.

“Ayı” bazarı zamanı yaranan 66 modelin 55-i dönüşlə müşayiət olunub. “Buğa” bazarında 35%, “ayı” bazarında isə 42 % hallarda qiymət dönüşdən sonra azı 15% hərəkət edib. Şəkil 2.

Həftəlik qrafikdə pattern formalaşanda siqnalı daha yaxşı

Əgər sağdakı şam daha yüksək həcmlə müşayiət olunarsa, onda model daha effektiv olacaq. Hərçənd, statistika göstərir ki, 61% hallarda soldakı şam daha yüksək həcm göstəricisinə malik olur. Şəkil 3-də təsdiqlənməyən “buynuz” patterninə misallar göstərilib. Orada birinci halda qiymət patternin maksimumunun üzərində bağlanmayıb, ikinci halda isə bunu etməzdən öncə modelin minimumuna qədər enib Şəkil 3.

izləyə bilmək üçün günlük qrafikə keçmək lazımdır. Belə edəndə modelin şərtlərinin nə dərəcədə yerinə yetirilməsi daha yaxşı görünür. Şəkil 4-də buna misal göstərilib. Şəklə baxanda çoxlarının ağlına “ikiqat dib” fiquru gələcək. Amma unutmayaq ki, “ikiqat dib”in miniumlarınının arasında günlük qrafikdə həftələrlə, bəzənsə aylarla məsafə olmalıdır. Halbuki, “buynuz” modelində proseslər daha sürətlə inkişaf edir. Şəkil 4. w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

39

40

Ç A RT İ Z M

Alternativ

Xətti xəttdə çəkərlər Çünki trend xətlləri xətti qrafikdə daha yaxşı nəticə verir

Ə

ksər treyderlər qrafikləri ancaq “yapon şamları” əsasında qurmağı üstün tutur və qiymətin başqa formalarda ifadəsindən istifadə etmirlər. Biz heç də kaqi və renko kimi ekzotik qrafiklərdən danışmaq fikrində deyilik. Adi xətti qrafik yeri gələndə treyder üçün son dərəcə vacib informasiyanı daha dəqiq verə bilir.

Xətti qrafik bir neçə halda treyderə daha aydın və konkret informasiya verir. Həmin hallar bunlardır: * Dəstək/müqavimət və trend xəttlərinin kəsilməsini tez və dəqiq göstərir; * Modelləri və fiqurları daha aydın ifadə edir; * Elliot dalğalarının birinin digərinin ərazisinə girib-girməməsini konkret göstərir; * Qiymətin MA ilə kəsişməsini daha tez göstərir.

Şəkil 1

Biz növbəti saylarımızda bu bəndlərin hər birinə toxunacağıq, bu dəfə isə birinci məsələ - yəni dəstək/müqavimət və trend xəttlərinin kəsilməsinin xətti qrafikdə necə daha aydın görünməsinin üzərində dayanaq. Şəkil 1-dəki vəziyyətə baxın.

Orada qiymət hələ trend xəttindən aralıdadır. Çünki bazardakı küyün təsirilə bir çox şamlar “tikan”lar əmələ gətirir, biz isə trend xəttini həmin saxta ekstremumlardan quwww .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 2 ruruq. Fəqət xətti qrafik şamların göstərilib. Bu iki şəkli müqayisə ekstremal yox, orta qiymətləri edəndə görmək çətin deyil ki, əsasında qurulduğundan, bu çatış- xətti qrafikdə trend xətti daha tez mazlıqdan xalidir. və aydın siqnal verir.

Eyni zonanın xətti qrafikində 8 çəkilən trend xətti şəkil 2-də İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Ç A RT İ Z M

Alternativ

8 Şəkil 3 Bu cür misalların sayını istədiyiniz qədər artırmaq olar. Şəkil 3-də usd/cad cütlüyündə xətti qrafik əsasında çəkilən trend xətti göstərilib. Fikir verin ki, orada hər şey demək olar, ideal vəziyyətdədir: qiymət trend xəttini kəsib, sonra qayıdıb test edib və yenidən artmağa başlayıb. Amma eyni xətt “yapon şamları”

əsasında qurulan qrafikdə çəkilsə, şəkil 4-dəki vəziyyət alınacaqdı.

Sonuncu qrafikdə qiymət trend xəttini gec kəsib, kəsəndən sonra test etmək əvəzinə bir də əks istiqamətdə yarıb və onun altında möhkəmlənib. Əgər real ticarət zamanı bu halla rastlaşsaq, o, bizi möhkəm çaşdıra bilərdi.

Nəticə:

Xətti qrafikdə çəkilən trend xəttləri daha informativ olur, tez və aydın siqnal verirlər.

Şəkil 4 w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

41

42

Ç A RT İ Z M

Fiqurla iş

Sıxılma və partlama Konsolidasiya patternləri yaranarkən bazara girməyin qaydaları

K

onsolidasiya modellərinin əsas xeyri bundadır ki, onlar başa çatandan sonra qiymət sıçrayışlı, impulsiv hərəkət edərək, treyderə yaxşı gəlir götürməyə imkan yaradır. Ona görə də, bu patternlərlə işləməyin incəliklərini bilmək hər bir treyderə vacibdir.

1. “Bayraq”la işləməyin qaydası

Qiymət istər yuxarı, istərsə də aşağı trend xəttinə yaxınlaşanda miqyası böyütmək lazımdır.

Misal üşün, şəkil 2-də qiymətin müqavimət xəttinə necə yaxınlaşması iri miqyasda göstərilib. Elə ki, şam trend xəttinin üstündə bağlandı, həmin şamın maksimumundan 5 punkt yuxarıda alış orderi qoyulmalıdır. Bizim misalda bu, X şamıdır. Əvvəlki şamın al-

tında isə stop-loss yerləşdirilməlidir. Bu cür mövqedə açılan əməliyyat bizə yaxşı risk/gəlir nisbəti vəd edir.

2. Genişlənən formasiya ilə işləməyin qaydası Bizim nəzər salacağımız digər konsolidasiya patterni genişlənən formasiyadır.

8

Konsolidasiya patternlərinin ən geniş yayılanı “bayraq” modelidir.

Bu cür konsolidasiya adətən samballı hərəkətdən sonra meydana gəlir və trendin davam edəcəyinə işarə verir. “Bayraq” modelində konsolidasiya dövrü qısa çəkir.

Gəlin, “bayraq” modelində necə işləməyin incəlikləri ilə bağlı bir misala nəzərə salaq. Əvvəlcə fiqurun sərhədlərini müəyyən etmək üçün trend xəttlərini çəkmək lazımdır. Bu məqsədlə əvvəl minimumları, sonra isə maksimumları düz xəttlə birləşdiririk (şəkil 1). Diqqət yetirin ki, bu xəttlər paralelə yaxın olmalıdırlar. Əks halda mümkündür ki, formalaşan pattern “bayraq” olmaya da bilər. www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 1. İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Ç A RT İ Z M

Fiqurla iş

8

Bu struktur “bayraq”dan fərqli olaraq, trendin davam edəcəyindən yox, dönüşündən xəbər verir. Bu patternin daxilində satıcılarla alıcılar arasında döyüş gedir. Nəticədə dalğalar getdikcə böyüyür. Nəhayət, patternin sərhədlərindən biri keçiləndə “müharibə” bitir və qalib tərəf yürüşə başlayır.

Gəlin, indi də bu formasiya zamanı necə ticarət aparmaq lazım gəldiyinə baxaq. Bunun üçün əvvəlki misalda olduğu kimi, qrafiki daha yaxın miqyasa keçirməliyik. Şəkil 3-də göründüyü kimi, minimumları A, maksimumları isə B xətti ilə birləşdiririk.

“Bayraq” fiqurundan fərqli olaraq, burada xəttlər getdikcə bir-birlərindən aralanırlar. Əks halda biz patterni düzgün seçməmişik. Əməliyyat o zaman açılır ki, aşağı xətt kəsilsin və qiymət onun altında möhkəmlənsin. Şəkil 4-də bu proses iri miqyasda göstərilib. Əvvəlki misalda olduğu kimi, X şamından 5 punkt aşağıda satış orderi yerləşdirmək lazımdır. Stop-loss əmri xəttin kəsildiyi səviyyədən 30 punkt yuxarıda qoyulur.

Bir çox hallarda genişlənən formasiya əks istiqamətdə uzunmüddətli trendlə əvəzlənir. Ona görə də, bu patternlə əməliyyatlar yaxşı gəlir/risk nisbəti verir.

Şəkil 3.

Şəkil 4. Şəkil 2. w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

43

44

“İn “İn Forex”in təhlil və proqnozlar bürosu

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

E K S P E RT R ƏY İ

Təhlil

45

Eniş, ya dönüş?

Oktyabr ayı üçün ekspert proqnozları

S

entyabr ayı treyderlər üçün hər şeydən əvvəl, Avronun reyncdən çıxaraq, kəskin enməsi və İsveçrə Mərkəzi Bankının intervensiyası ilə yadda qaldı.

Bizim ekspertlər ötən sayımızda bununla bağlı dəqiq proqnozlar vermişdilər (“Ayı”ların payız yürüşü”). Bəs onlar oktyabrda nə gözləyirlər? Beləliklə, ənənəvi ekspertlərimiz yenə iki ənənəvi suala cavab verirlər: 1) Oktyabr ayında eur/usd cütlüyündən nə gözləyirsiniz?

Korreksiyaya gəlincə, bunun üçün cütlük əvvəlcə 1,3060-dan yuxarıya qalxmalıdır. Bu halda 1,3500-ə qədər artım gözlənilə bilər.

Cütlüyün 1,3700-dən yuxarıya qalxması isə artıq ortamüddətli “buğa” tendensiyasıın başlaması anlamına gələcək.

2) Başqa hansı cütlüyə diqqət yetirməyi məsləhət görürsünüz?

Mavlet Baqiyev: 1) Bəli, oktyabrın əvvəlində avro/dollar cütlüyündə yeni minimumlar gördük. İndi hər bir treyder üçün əsas sual budur ki, eniş davam edəcək, yoxsa artıq korreksiyanın vaxtıdır? Amma korreksiyanın yaranması üçün əvvəlcə bazar iştirakçılarının fikrində də-

yişiklik baş verməli və üstəlik, Avroya maraq da yaranmalıdır.

Qayıdaq texniki vəziyyətə. Əgər minimum keçilərsə, avro/dollar 1,3060 və 1,2930-40-a qədər enə bilər. Fundamental şərait mənfi olaraq qalarsa, hətta 1,2840-a qədər də eniş mümkündür.

Mavlet Baqiyev: - Korreksiyanın yaranması üçün əvvəlcə bazar iştirakçılarının fikrində dəyişiklik baş verməlidir.

Qafar İmanverdiyev: - Bu ay da “ayı”lar üstün ola bilər.

Səbinə Məmmədqızı: - Enişin hələ davam edəcəyini deməyə əsas var.

Fərid Hüseynov: - Avro/dollar aylıq qrafikdə uzun kölgəli şam kimi bağlana bilər.

Mavlet Baqiyevin şərhinə aid şəkil www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İlqar Vəliyev: - Belə görünür ki, korreksiya yetişib. İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

8

E K S P E RT R ƏY İ

Təhlil tana yeni kömək tranşı ayrılsa belə, Avrozonanı böhranın ikinci dalğasından yaxa qurtara bilməyəcəyini söyləmək olar. Ona görə də, mənim fikrimcə, eur/usdni yaxın gələcəkdə 1,3000 ətraflarında görə bilərik.

8

46

2) Daha konservativ ticarət üçün avro/dollara alternativ kimi nzd/usd-ni görürəm.

Qafar İmanverdiyev:

1) Eur/usd cütlüyünün aylıq qrafikinə nəzər salsaq, aydın görərik ki, cütlük hələ də üçbucaq şəklindədir. Eyni zamanda bu cütlüyin aşağı hissəsində İchimoku buludunun (Up Kumonun) ust A sərhədi durur. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, cütlük oktyabrda da “ayı” tendensiyasına üstünlük verər. Nəticə etibarilə qiymət 1.3725 və 1.3453 hədəflərini çox asanlıqla yoxlaya bilər.

2) Treyderlərə məsləhət görərdim ki, bu ay eur/usd cütlüyü ilə bərabər usd/chf cütlüyünə də nəzər salsınlar. Çünki bu ay həmin cütlüyün qalxması gözlənilir.

AMB-nin də iqtisadi vəziyyətin qeyri-müəyyən olduğu barədə açıqlaması enişin hələ davam edəcəyini deməyə əsas verir. İlkin dəstək 1.3070 səviyyəsindən keçir.Bu dəstəyin qırılacağı halda növbəti hədəf 1.2980 yaxınlığındadır. Qalxış üçün avro/dollar 1.3445 səviyyəsindən yuxarıda möhkəmlənməlidir.

2) Funt/dollar 2010-cu ilin dekabr minimumunu qırıb, 2010cu ilin sentyabr minimumları yaxınlığında ticarət aparır. Əgər 1.5260 səviyyəsini qırarsa 1.5110 dəstəyinə düşmə, əks halda korreksiya gözləmək olar.

Fərid Hüseynov:

İlqar Vəliyev: 1) Keçən aykı gözləntilərimizi doğruldaraq, avro/dollar cənuba doğru getdi və bütün hədəfləri vurub keçdi. Hazırda belə görünür ki, avro uzunmüddətli enişdən sonra korreksiya üçün yetişib.

Artım üçün oriyentir 1,36-1,391,40 səviyyələri ola bilər. Bu səviyyələrə çatılanda eniş gözləmək olar.

Səbinə Məmmədqızı: 1) Avro gündəlik qrafikdə eniş tendensiyasının aşağı sərhədini və 1.34 dəstəyini qırıb.Bir çox mənbələr Yunan probleminin dünya iqtisadi böhranının 2-ci dalğasına keçəcəyini və artıq bunun başlandığını göstərir. Texniki olaraq 1.3400-1.3345 səviyyəsindən aşağıda möhkəmlənmə, həmçinin, w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

2) Usd/jpy artıq 2 aydır ki, reyncdədir. Düşünürəm, hər an güclü sıçrayış baş verə bilər. Xüsusilə də, intervensiya baş versə.

Gbp/usd-yə diqqət yetirmək yaxşı olardı. Çünki builki minimumda güclü dəstəklə qarşılaşıb, əgər bu dəstəyin mühümlüyünü və keçən ilki hərəkətin 50%-dən keçdiyini nəzərə alsaq, bu amilin investorların diqqətindən yan keçəcəyinə inanmıram. Söhbət, məncə, azı 400-500 punktluq hərəkətdən gedir.

Uzunmüddətli perspektivdə funt/dolları da eniş gözləyir. Çünki bəzi iqtisadçıların dediklərinə görə, Avrozonada böhran dərinləşsə, Böyük Britaniya ondan çox ziyan çəkəcək.

1) Bu ay avro monthly qrafikdə bütövlükdə Avrozonadakı qeyrimüəyyən vəziyyətlə bağlı uzun kölgəli bir şam kimi bağlana bilər.

Amma uzunmüddətli perspektivdə bəzi iqtisadi şərhçilərin söylədiklərinə istinad etsək, hətta Yunanıs-

2) Funtun bütün krosslarına diqqət yetirərdim. Funt son vaxtlar zəiflik göstərir. Düşünürəm ki, orada “buğa”larla “ayı”ların arasında gərgin mübarizə gedəcək.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Kompleks baxış Fərid Hüseynov təqdim edir:

Kompleks texanaliz Eur/usd Avronun hazırkı vəziyyətində trendlə ossilyatorlar arasında təzad var. Belə ki, əgər fikir versək, bir çox ossillyatorlar hazırda artımın baş verə biləcəyinə dəlalət edən konvergensiya göstərir, amma trend xəttləri hələ də kəsilmədiyinə görə bunu tam təsdiqləmək bir qədər çətindir. Ona görə də, ehtiyatlı olun.

Mühüm müqavimət səviyyələri 1,3400-1,3450, dəstək səviyyələri 1,3200-1,3150 ətraflarında yerləşir. Şəkildə göstərilən sxemə müvafiq pozisiyalar yerləşdirmək daha məqəsədəuyğun olardı.

Xülasə:

“Ehtiyatlı olun”

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

47

48

TE XANALİZ

Kompleks baxış

Gbp/usd Funt 1,5400-1,5300 aralığında illik minimumun keçdiyi dəstək səviyyəsi ilə qarşılaşıb. Görünür, dəstək səviyyəsi kifayət qədər qüvvətlidir. Belə ki, artıq üçüncü həftədir ki, qiymət həmin ətraflarda “buğa”lara rast gəlir. İstənilən halda mövcud qlobal vəziyyətin getdikcə gərginləşməsi ilə bağlı olaraq, düşünürəm ki, ilin sonuna qədər 1,5000 ətraflarına eniş gözləmək olar. Amma bir amili də unutmayaq ki, bu cür açıq-aşkar informasiyadan spekulyantlar öz mənafeləri naminə istifadə etməklə məzənnəni 1,57-1,58 ətraflarına qədər qaldıra bilərlər. İstənilən halda “stop”lardan istifadə etməyi və lazımi anda çevik tərpənməyi məsləhət görürəm.

Xülasə:

İlin sonuna qədər eniş gözləmək olar.

w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Kompleks baxış

Usd/chf İsveçrə bankının intervensiyası Frankla olan cütlüklərin güclü artımına səbəb oldu. Bununla da “buğa”ların meydana girməsinə imkan yarandı. Məzənnə 0,9200 ətraflarına qədər arta bilib.

0,7000 ətraflarından bəri izlənən bu artım trendinin bucağının itiliyi texniki treyderləri, düşünürəm, bir qədər narahat edir. Belə ki, bu artım impulsu uzunmüddətli enişin tərkibində korreksiya da ola bilər. Yəni böyük bir korreksiyadan sonra uzunmüddətli eniş davam edə bilər. Bu, baş versə, yeni tarixi minimumun şahidi ola bilərik.

Güclü müqavimət 0,9350-0,9400 ətraflarında yerləşir. Çünki bu müqavimət həm keçən ilin minimumu, həm də keçən ilin maksimumundan bu ilin minimumuna kimi fibonaççi səviyyələrini çəksək, görərik ki, 50% də bu səviyyədə yerləşir. Ortamüddətli dəstək 0,8900 zonasında yerləşə bilər.

Xülasə:

Son kəskin artım korreksiya da ola bilər

w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

49

50

TE XANALİZ

Kompleks baxış

Usd/jpy Dollar/yena cütlüyü son iki ayda, düşünürəm ki, çox treyderlərin əsəblərilə oynayıb. Belə ki, cütlük reyncdədir. Reyncin yuxarı sərhədi 77.50-77.75, aşağı sərhədi 76.00-76.25 ətraflarında yerləşir.

Amma uzunmüddətli perspektivdə bu cütlük enişdədir. Şəkildən də göründüyü kimi, aprel ayından olan eniş trendi xətti hələ də kəsilməyib. Əgər məzənnə 78-dən yuxarıda möhkəmlənə bilsə, 79.50 ətraflarına qədər almaq olar, əks halda 75-ə qədər eniş gözləmək daha düzgündür.

Xülasə:

Dollar/yena treyderlərin əsəblərilə oynayır

w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

51

İşimoku

“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil EURUSD WEEKLY “Payız artıq yetişib”,deyə pıçıldadı külək Yastığıma dolan külək Maçuo Base Qiymət “bulud”a daxil olub.

Belə vəziyyətlərdə adətən bazardan kənarda qalmaq tövsiyə olunur. Ən azı, buludun tərəflərindən biri kəsilənə qədər.

DAILY

Qiymət bütün xəttlərin altındadır. Xəttlərin isə hamısı aşağıya yönəlib. Əgər hazırda Tenkan-senin test olunduğunu düşünsək, enişin davamını gözləmək lazımdır. Qara şam yaransa, bu versiyanı təsdiqləyə bilərdi. Bu halda “stop”ları 1,3141-dən yuxarıda qoymaq lazımdır.

Amma hazırda mənə qiymətin Kijun-senə qədər (1,37) qalxması və yalnız bundan sonra enişi davam etdirəcəyi daha inandırıcı gəlir. Bunun üçün günlük şamın 1,3416-dan yuxarıda bağlanması lazımdır. “Stop” 1,3300-da qoyulmalıdır.

8

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

İşimoku

8

52

GBPUSD WEEKLY

Vəziyyət eynilə avro/dollarda olduğu kimidir. Ona görə, tövsiyə də eynidir: Bazardan kənarda qalın.

DAILY

Günlük qrafikdə Tenkan-sen sınaqdan keçirilib və xəttdən dönüş formalaşıb. Bütün xəttlər aşağıya yönəlmiş vəziyyətdə qalarsa, növbəti hədəfimiz 1,50 olacaq. “Stop”ları 1,5515 ərafında qoymaq olar.

8 w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

53

İşimoku

8

USDCHF WEEKLY

İsveçrə Mərkəzi Bankının səyləri qiyməti “bulud”a qədər qaldırdı. 0,93-0,94 ətrafında satış haqqında düşünmək olar. “Stop”ları buludda gizlədə bilərik.

DAILY

Günlük qrafikdə şamların vəziyyəti korreksiyanın yaxınlaşmaqda olduğuna işarə edir. Hədəflər Tenkan və Kijun xəttləri olacaq (0,91 və 0,86). Həmin səviyyələrdən almaq olar.

8 w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

İşimoku

8

54

USDJPY WEEKLY

Neçənci həftədir ki, flet müşahidə edirik. Və hər şey - İşimoku sisteminin bütün siqnalları ona dəlalət edir ki, bu flet enişlə yekunlaşmalıdır. 75,00 səviyyəsini və Yaponiya Bankının reaksiyasını gözləyirik. “Stop”lar 77,50 ətrafında qoyulmalıdır.

DAILY

Buludun altında ölü xaç! Əgər bundan sonra da qiymət aşağıya getməsə, daha bu səhifəni oxumayın! (zarafat) Bazarın reaksiyasını gözləyirik. Stoplar “bulud”un altında - 77,70 səviyyəsində qoyulmalıdır. w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi Vüsal Məmmədovun təqdimatında

Elliot Dalğalarının Analizi Şərti işarələr:

cağı gözlənilir

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

>A edir

- «A» dalğası hələ davam

- Müqavimət səviyyəsi yarılsa, qiymət yuxarıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyə keçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

…A

- “A” dalğasının başlaya-

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

Critical - Bu səviyyə keçiləndə ssenari qüvvədən düşəcək

Eur/usd weekly Avro/dollar cütlüyü irimiqyaslı korreksiya strukturu formalaşdırır. Güman ki, hazırda Primery miqyasda ikiqat ziqzaqın [W]-[X]-[Y] yaranması prosesi gedir. Onun birinci üçlüyü [W] hazırdır, indi ikinci üçlük [X] inkişafdadır.

Bu ikinci üçlük (A)-(B)-(C) İntermediate ziqzaqı şəklindədir. İndi həmin ziqzaqın (B) İntermediate dalğası formalaşmaqdadır. Qiymətin hərəkəti (A) dalğasının 76.4%-lik fibonaççi nisbəti səviyyəsinə çatıb.

Bu zonadan dönüşün yaranmasını və yuxarıya doğru (C) dalğasının başlayacağını gözləmək olar.

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

55

56

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Eur/usd daily B Minor dalğası, güman ki, başa çatmaq üzrədir. O, gözlənildiyinin əksinə, üçqat ziqzaq yox, sağ qanadı uzanmış ikiqat ziqzaq şəklini alır: [w]-[x]-[y]. Amma istisna deyil ki, qiymət irregular flat modeli də əmələ gətirə bilər (3-3-5). Bu halda aşağıya hərəkət hələ bir qədər də davam edəcək.

Detallara H4 qrafikdə nəzər salaq.

h4 Bu taymfreymdə [y] minute dalğasının inkişafının, güman ki, son akkordlarını müşahidə edirik.

Göründüyü kimi, Minuette miqyasında ikiqat ziqzaq yaranır: (w)-(x)-(y). Sonuncu (y) dalğası a-b-c şəklindədir və onun tamamlanması üçün aşağıya doğru daha bir dalğa gözlənilməlidir.

w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Gbp/usd weekly (B) İntermediate korreksiya dalğası inkişafını davam etdirir. Onun sonuncu C minor dalğası formalaşmaqdadır. Güman ki, C minor ending diagonal modeli (yəni “üçlük”lərdən ibarət “beşlik”) yaradır. Bu halda onun yuxarıya doğru hələ daha bir “üçlük” əmələ gətirəcəyini gözləyirik. Amma əgər qiymət şəkildə göstərilən kanalı tərk edərsə, onda ssenari qüvvədən düşəcək.

daily Bu zaman miqyasında [iv] minute dalğasının inkişafını müşahidə edirik. O, (a)-(b)- (c) minuette ziqzaqı şəklindədir. Hazırda Ziqzaqın (5-3-5) ikinci beşliyinin son dalğası inkişaf edir. Detallar qrafikdə göstərilib.

w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

57

58

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Usd/chf weekly Dollar/frankın aşağıya doğru uzunmüddətli yolçuluğu başa çatıbmı? Demək çətindir, çünki hazırda bir neçə dalğa variantı mövcuddur. Bizim seçdiyimiz ssenaridə bu variant istisna olunmur. Ona görə də, yuxarıya doğru yeni hərəkətin başlanmasını gözləyirik. Detallar qrafikdə göstərilib.

daily Bu şəkildə dalğa nişanlanması bilərəkdən bir səviyyə aşağıya salınıb. Göründüyü kimi, qiymət aşkar impuls əmələ gətirib. Dalğa prinsiplərinə uyğun olaraq, korreksiya, ardınca isə yuxarıya hərəkətin davamını gözləyirik.

w ww.i nf o r ex.a z (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Usd/jpy weekly Ssenari əvvəlki kimidir. Dollar/yena irimiqyaslı (5) İntermediate dalğasında hərəkətinə davam edir.

Hazırkı ssenariyə görə, ending diagonal modelinin sonuncu üçlüyünün formalaşması prosesi gedir. Onun da birinci A minor dalğası tam şəkildə yekunlaşıb. Hazırda B minor dalğası inkişaf edir. Bu dalğa güman ki, [a]-[b]-[c] minute şəklində olacaq. Hazırda [c] minute-nin inkişafını gözləyirik.

daily Cütlük praktik olaraq yerindən tərpənməyib. Belə vəziyyətdə dalğalar aldadıcı ola bilər. Biz [b] minuette dalğasının başa çatmasını və [c]-nin inkişafını gözləyirik. Amma qırmızı xəttlə göstərilən kritik səviyyə keçilərsə, ssenari qüvvədən düşəcək.

www. inf o r ex .az (0 12) 43753 23, 436 7 844

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

59

60

K İ TA B R Ə F İ

Nə oxumalı

Vladimir Daraqan

Birjada oyun

S

on vaxtlar müxtəlif ölkələrdə səhm bazarlarının quruluşunu və iş mexanizmlərini izah edən kitabların sayı xeyli artıb. Vladimir Daraqanın kitabı da əsasən Amerikanın səhm bazarına yönəlib. Amerikada səhm bazarı son dərəcə populyardır. Əksər ailələr öz büdcələrinin 30%-ni səhmlərə yatırmağı üstün tuturlar. Niyə?

xüsusilə də Amerika birjalarından məlumatı az olanlar üçün faydalı sayıla bilər.

Kitabın üstün cəhəti bundadır ki, orada terminlərdən az istifadə olunub. İstifadə olunanların isə sadə və anlaşıqlı dillə izahı verilir.

Və birja işindən məlumatı az olanlar da onu tam başa düşə bilərlər.

Amma bu, o demək deyil ki, siz onu roman kimi oxuya bilərsiniz. “İn Forex”in qiyməti: Daraqan həm bu, həm də digər Xeyr. Kitab hər halda, sizdən kom1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 bir sıra suallara cavab verir. Məsə- püterin qarşısında oturmağı və qrafikləri açaraq təhlil aparmağı lən, treydinq investisiya sayıla tsikllər, gəlirli aksiyaların tələb edəcək. bilərmi? Amma onun cavab seçilməsi, birja işinin verdiyi sualların əsası FAQ silpsixlogiyası... Bir sözlə, standart Daraqan əsasən bu mövzuları siləsindəndir və təcrübəli treyderdəst. izah edir: Texniki analiz, inlər üçün çətin ki, böyük maraq doğursun. Amma yeni başlayanlar, vestisiya qoymağın strategiyaları,

Kitabdan parça ...Amerikada belə bir köhnə zarafat var: Birjada qısa müddətə milyonerə çevrilmək mümkündür, amma bir şərtlə ki, buna qədər sizin milyardınız olsun. Bu gün birjalara üz tutan insanların sayı-hesabı yoxdur, hamısı da qısa müddətə milyonçu olmaq arzusundadırlar. Əksəriyyəti buna necə nail olmağın etibarlı reseptini axtarır.

Bəli, birjada qısa müddətə varlanmaq mümkündür. Bu, faktdır. Məsələn, 1996-cı ildə

www .inf o r ex.az ( 012 ) 4375323, 4367844

kim “İntel” şirkətinin səhmlərini almışdısa, 1997-ci ildə öz kapitalını 6 dəfə artırmışdı. Bəzi digər şirkətlərin səhmləri hətta bundan da çox gəlir vermişdilər.

Doğrudan da, birjalarda bir neçə min dolları on minlərə və yüz minlərə çevirən adamlar az deyillər, amma bunu necə etməyin heç bir konkret resepti yoxdur. Əgər sizə kimsə bunu vəd etsə, inanmayın. Çünki demək olar, bütün hallarda onlar yalançı çıxırlar.

Fəqət bununla yanaşı, elə qaydalar da var ki, onlara davamlı əməl etsəniz, ən azından pullarınızı itirməzsiniz.

Müəyyən təcrübə toplayandan sonra isə kapitalınız da artmağa başlayacaq. Amma məhz nə qədər artacağı artıq özünüzdən asılıdır. Fantastik şəkildə bəxtiniz gətirsə, tezliklə varlana bilərsiniz, amma adətən belə olmur. Adətən davamlı ciddi iş görmək lazım gəlir.

İn Forex 10 (20) oktyabr, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et