"In Forex"#15

May ayı üçün proqnozlar

Azərbaycanda ilk və tək!

џ џ џ џ џ

Ekspert rəyləri .............................6 Bankların proqnozu......................8 Dalğa analizi................................12 İşimoku analizi.............................28 Kompleks texanaliz......................39

“Stop-loss qoyduğum yadıma gəlmir”

səh. 33

İn Forex 05 (15) may, 2011

nalı onla Jur

səh. 32

İtkinin psixologiyası

ı xilas et! lar

oxu, ağac yn

Səh.23

Ən uğursuz 10 treyder

Həcm bizi Osillyatorların 3 yalanı aldadır səh. 19

səh. 43

Niyə trendi tuta bilmirik?

Qazandığını qoru

səh. 35

səh. 51

2

M Ü N D Ə R İ C AT

30

Oxuyacaqsınız: 5-də..................................................Trişe qaldırdı, Trişe endirdi. AMB-nin sədri Avronu hərəkət etdirən əsas faktora çevrilib 6-7-də..............................................Avro: trend bitdimi? Və may ayıda ayrı nə baş verə bilər?

8-də..................................................Aparıcı bankların proqozları 9-da..................................................Avroya təsir göstərən bütün amillər 10-da................................................Dolları basdırmağa tələsməyin 11-də.................................................Bernankedən görünməmiş addım 12-16-da...........................................Elliot Dalğalarının analizi 17-18-də...........................................Sistemlər rinqə çıxsa... Kimin qalib gələcəyini bu yazıdan öyrənin 19-21-də...........................................Osillyatorun 3 yalanı. Bu əyri xəttlərin düz deyəcəyinə inanmaq olarmı?

22-də................................................Milyardı necə itirməli. Bunun ən asan yolu ilə tanış olun 23-25-də...........................................Ən uğrsuz 10 treyder. Görün, əsl itki necə olur 26-27-də...........................................2x2. Bu qədər sadə sistem 28-31-də...........................................Əsas cütlüklərin İşimoku sistemi əsasında analizi 32-də................................................İtkinin psixologiyası 33-34-də...........................................“Stop-loss” qoyduğum yadıma gəlmir”. Treyderlər müsahibə 35-də................................................Qazandığını qoru. Çünki əsas məsələ hələ heç də qazanmaq deyil...

36-da ...............................................Nə etməli? Real vəziyyətə aid çalışma 37-38-də...........................................Xaosa qarşı kazino metodu. Kazinonun udmaq üçün etdyini biz necə bazara tətbiq edə bilərik 39-42-də...........................................Kompleks texanaliz 43-45-də...........................................Həcm bizi aldadır. “Yoxladım, işləmir” adlı rubrikamızın ilk “qurbanı” həcm indikatoru oldu 46-da................................................TTT+ROC. 3 ideya bir sistemdə 47-də................................................Göyərçin mövhumatı. Və ya treyder özünü hansı qəfəsə salır 48-49-da...........................................Günə baxan ticarət. Gündaxili ticarətin incəlikləri 50-də................................................İndikatorsuz indikator. Bir valyuta digərinin hərəkətindən necə xəbər verə bilər 51-52-də...........................................Niyə trendi tuta bilmirik?

53-də................................................RSS. Redaksiyamızdan Soruşulan Suallar 54-55-də...........................................Ağlın oyunu 56-57-də...........................................Bayraq+ABS. İki fiqurun birliyindən yaranan sistem 58-də................................................İki xətt arasında. Dəstək/müqavimət xəttləri barədə bilinməsi vacib olanlar 59-da................................................İntellektin bilinməyən tərəfi 60-da................................................Oxu zalı

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex

05 (15)

may,

2011

Jurnalı forumda müzakirə et

REDAKTORDAN

Oxucuya

İ

İtkilər aləminə səyahət

tkini heç kim sevmir.

Fəqət həyatda itkisiz heç nə mümkün deyil. İtirmədən yaşamaq olmaz. Hər saniyə ömrümüzün bir hissəsini itiririk. Bədənimiz gücünü və təravətini itirir. Beynimiz neyronlarını itirir. Müxtəlif şansları İlqar Vəliyev, itiririk. Yaxın adamları itiririk.

Layihənin rəhbəri Daha nələri itiririk… Və bunların hamısını qəbul edirik.

Amma elə ki iş gəlib çatır Forexdə bir neçə dollar itirməyə, o-ho! Aləm qarışır birbirinə. Heç kimi bunu qəbul etmək istəmir.

Nədir, məgər bu, yuxarıda saydığım bütün itkilərdən ağırdır?! Əlbəttə, yox! Heç müqayisə edilə də bilməz!

Elə isə niyə məhz bu itkini heç kim qəbul etmək istəmir?

Olmaya, doğrudan da, dünyada puldan şirin heç nə yoxdur?

Mən belə düşünmürəm.

Yəqin, məsələnin köklərindən biri onda gizlənib ki, biz itkiləri qaçılmaz və qaçıla bilən kateqoriyalarına ayırırıq.

Qaçılmaz itkilərlə asan barışırıq, amma o itkilərdən ki, yayınmağı mümkün hesab edirdik, onları qəbul etmək istəmirik.

Bəs doğrudanmı, Forexdə itkilərdən tam qaçmaq olar?

Açığı, bu, inandırıcı deyil.

Heç bir biznes itkisiz olmur.

Dünyada elə bir iş yoxdur ki, sən heç bir itki verməyəsən, o isə sənə daim gəlir gətirsin. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Bu, təbiətin qanunlarının pozulması olardı.

Təsəvvür edin ki, sizin əlavə bir eviniz var və onu kirayə verirsiniz. Bu ev ancaq gəlirmi gətirəcək? Əlbəttə, yox: onu müntəzəm təmir etdirmək, əl gəzdirmək lazımdır ki, gəlir vermək xassəsini özündə saxlasın.

Bütün başqa obyektlər də (mağaza, restoran, otel…) belə xərc aparır. Bu xərcləri itki saymaq olarmı? Əslində xeyr – çünki bu cür xərclər biznesin davamlığının təmin edilməsi üçün zəruri xərclərdir. Elə isə Forexdə səhv əməliyyatın gətirdiyi ziyanı nəyə görə mütləq “itki” saymalıyıq? Hesab edin ki, o da biznesin davamlığının təmin edilməsi üçün zəruri xərclərdəndir. Bu xərcin adını “itki” qoymaq düz deyil. Ona görə də, gəlin, adı dəyişməkdən başlayaq. Hesab edək ki, bu, sistemin bazarda işləməsi üçün tələb olunan xərclərdir.

Biz bu sayımızda treyderin fəaliyyətində itkinin yerinə müxtəlif aspektlərdən yanaşmağa çalışmışıq. Ümid etmək istəyirəm ki, bu materiallar sizin itkiyə… pardon, xərclərə münasibətnizi dəyişməyə və daha elastik treyder olmanıza yardım göstərəcək.

Zövqlü mütaliələr!

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

3

4

REKLAM

Ona görə ki, bu cür şərtlər yalnız bizdədir:

C.Cabbarlı, 44, Caspian Plaza www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

AV R O

Ayın mövzusu

Trişe qaldırdı, Trişe endirdi M

ayın 5-də Avro kəskin ucuzlaşdı.

Buna səbəb Avropa Mərkəzi Bankının sədri Jan-Klod Trişenin mətbuat konfransında verdiyi açıqlamalar idi. Yada salaq ki, Fevralın sonlarında da məhz Trişenin mətbuat konfransında verdiyi açıqlamadan sonra Avronun ortamüddətli artım trendi başlamışdı. Yəni AMB-nin sədri hazırda Avronu hərəkət etdirən əsas amilə çevrilib.

Trişenin ənənəvi mətbuat konfransına qədər treyderlər və investorlar düşünürdülər ki, iyun ayında AMB faiz dərəcələrini artıracaq. Məhz bu gözləntilər son 2 ayda Avronun davamlı artımını təmin edirdi. Amma Trişenin mətbuat konfransında dedikləri həmin gözləntilərin dəyişməsinə səbəb oldu. O, eyham vurdu ki, faiz dərəcələrinin “yaxın iki ayda” dəyişməsi gözlənilmir.

Ayın ehtimalı: Avropa Mərkəzi Bankı faiz dərəcələrini iyulda qaldıra bilər dərəcələrinin may ayında qaldırılacağını gözləyirlər. Onların fikrincə, bu il ərzində dərəcələr iki dəfə artaraq, hazırkı 1,35%-dən 1,75%-ə çatdırılacaq.

Buna qədər AMB iki ilə yaxın müddət ərzində (2009-cu ilin mayından bu yana) faiz dərəcələrini rekord aşağı həddə 1% səviyyəsində saxlamışdı. Çünki Yunanıstan, Portuqaliya, İrlandiyadakı vəziyyət AMB-nin əlqolunu bağlayırdı. Dərəcələri artırmaqla həmin ölkələrin böhrandan çıxışını əngəlləmək mümkün idi. Yalnız neftin bahalaşması start götürəndən sonra Trişenin idarəsi - Biz infliyasiya riskləri ilə bağlı infliyasiyanı cilovlamaq üçün tədvəziyyəti çox diqqətlə izləməkdə birlər görməyə başladı. Belə ki, davam edəcəyik,- deyə Trişe mət- apreldə Avrozonada istehlakçı buat konfransında bildirib. O, qiymətlərinin artımı 2,8%-ə çatəlavə edib ki, “AMB-nın dərəcələri mışdı. Halbuki, limit 2 faiz olartırmaqla bağlı xüsusi cədvəli malıdır. yoxdur. Və bankın idarəçiləri nə zaman lazım bilsələr, faiz - Biz bütövlükdə Avrozonada dərəcələri də onda qaldırılacaq”. qiymətlərin sabitliyinə görə məHazırda investorlar faiz www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

suliyyət daşıyırıq. Və bu sabitliyi

təmin etmək üçün səylərimizi davam etdirəcəyik,- deyə mətbuat konfransında Trişe bildirib. Bu, o demək idi ki, bank bəzi ölkələrdəki vəziyyəti nəzərə alaraq, əsas missiyasını heç də həmişə arxa plana keçirməyəcək. Yəni infliyasiyanın tempi aşağı düşməsə, AMB faiz dərəcələrini artıracaq. Neftin qiymətlərinin yüksək səviyyədə qalmaqda davam erməsi isə bu ehtimalı daha da gücləndirəcək.

Avropada infliyasiyanın artım tempi: Noyabr – 1,9% Dekabr – 2,2% Yanvar – 2,3% Fevral – 2,4% Mart - 2,7% Aprel – 2,8%

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

5

6

PROQNOZ

Ayın mövzusu

Ekspertlər klubu

Avro: trend bitdimi?

M

ayın ilk günləri vahid valyutanın 3 aylıq trendində qəfil enişlə yadda qaldı. Bəs sonrakı günlərdə nə gözlənilir? Biz ekspertlərə və treyderlərə iki sualla müraciət etmişik:

İki cümlə ilə

baxımdan aktual olmasalar, avro və ya qızıl, neft ön sıraya çıxacaqlar.

Fərid Hüseynov: 1,5000 səviyyəsinin test olunması ehtimalının hələ də qaldığını düşünürəm.

Mavlet Baqiyev, ekspert

1. Sizcə, Avronun artımı bitdimi?

2. May ayı ərzində başqa hansı cütlüklərə diqqət yetirməyi məsləhət bilirsiniz?

Fərid Hüseynov, ekspert:

Nərminə Lazımova: Artım trendinin dəstək xəttinin qırılması artıq avronun enməyə başlamasına siqnal sayıla bilər.

Mavlet Baqiyev: Yeni maksimum 1.5260-1.5310 zonasında yarana bilər 1. Avro/dollar üçün əsas səviyyələr 1.4680-1.4700, 1.44701.4500 , 1.4340-80 aralıqlarıdır.

Yeni maksimumlar isə 1.52601.5310 zonasında yarana bilər.

1. Avro/dollar 1,5000-yə çox yaxındır və həmin səviyyənin test olunması ehtimalının hələ də qaldığını düşünürəm. Avronun orta və ya uzunmüddətli enişi barədə 2. Mən may ayında funt/frank cütlük 1.4150-dən aşağıya enəndən krossunu izləyəcəyəm. sonra danışmaq olar. Artım potensialı hələ də qalmaqdadır.

Qafar İmanverdiyev, ekspert Cütlüyün 1.5000-1.5050 ətrafında range-ə girəcəyini gözləyirəm. Bu səviyyədən 200-300 punkt korreksiya edəcəyi də istisna deyil.

2. May ayında usd/chf, usd/cad, usd/jpy kimi cütlüklərə fikir vermək daha məqsədəuyğun olardı.

Həmçinin may ayı üçün belə bir deyim var ki, “Sat və qaç”. Çünki yay fəslinin yaxınlaşması və istirahətə meyllik investorları pozisiyalarını bağlamağa və təhlükəsiz valyutalara üz tutmağa 1. Avro/dollar hazırda Monthly sövq edir. Əgər dollar və yena bu qrafikdə Elliotun 3-cü dalğasını www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Qafar İmanverdiyev: Cütlük indiki qiymətdən daha 300 punkt aşağıya enə bilər.

Səbinə Məmmədqızı: Fikrimcə, cütlük 1.3895, daha sonra isə 1.3670-ə qədər enəcək. İlqar Vəliyev: Trendin döndüyünü demək üçün hələ kifayət qədər texniki əsas yoxdur. yaradıb və 4-cü dalğa şəklində korreksiya etməlidir. İndidən Avronun artımının bitdiyini demək düz deyil. Onu deyə bilərəm ki, cütlük indiki qiymətdən (1.4535) daha 300-640 punkt aşağıya enə bilər.

Amma eyni zamanda eur/usd cütlüyü 1.5144 və 1.5629 qiymətlərini də yoxlaya bilər.

Weekly qrafikdə Head & Sholders fiqurunun sol tərəfinin artıq yarandığını görürük.

8 İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

PROQNOZ Əgər qiymət 1.4354 və 1.4157 səviyyələrini yoxlayarsa, böyük ehtimalla, Head & Sholders yaradıb, 1.3895-ə istiqamət götürəcək. Ondan sonrakı hədəflər isə Fbionacci və Ichimoku sistemlərinə əsasən, 1.3505 və 1.3126 ola bilər.

Butun oxuculara tövsiyəm budur ki, ticarət apararkən ekspert proqnozlarını nəzərə almağı unutmasınlar.

2. Yeni başlayanlar, əlbəttə, spredi kiçik olan cütlüklərlə işləsələr yaxşıdır. Təcrübəli treyderlərə isə “əsas dördlük”dən əlavə, gbp/jpy, eyni zamanda qızıl və neftə diqqət yetirməyi məsləhət görərdim.

Ayın mövzusu xəttini qırması artıq avronun enməyə başlamasına siqnal sayıla bilər. 1.4400 səviyyəsini bu eniєin hədəfi saymaq olar. Avro yenidən möhkəmlənməyə başlasa, 1.5140 hədəfini vura bilər.

perspektivdə 1.3895, daha sonra isə 1.3670 səviyyələrinə qədər enəcək.

2. May ayında avro/dollar və funt/dolları, həmçinin dollar/frank və dollar/yenanı diqqət mərkəzində saxlamaq lazımdır. Dollar/yena in2. Aud/usd cütlüyü günlük qrafikdə 1305 punktluq up-trendin tervensiyadan öncəki səviyyəyə qayıtmağa artıq bir dəfə cəhd edib dəstək xəttini qırıb. Qarşıda eniş və belə davam edərsə, növbəti intrendi müşahidə edə bilərik. Ona tervensiya gələ bilər. Bu, uyğun görə, aud/usd cütlüyünü də olaraq, dollar/franka da təsir izləməyi məsləhət görürəm. edəcək. Hərçənd, hələ ki, hər iki cütlük 200 günlük MA-dan Səbinə Məmmədqızı, ekspert: aşağıda qalmaqdadır.

Nərminə Lazımova, ekspert:

İlqar Vəliyev, ekspert: 1. Avro/dollar cütlüyündə trendin döndüyünü demək üçün hələ kifayət qədər texniki əsas yoxdur. Bunun üçün qiymətin 1,39-dan aşağıya getməsi lazımdır.

Buna qədər isə hələ müəyyən məsafə var. Ona görə də, cütlüyün 1,41-ə qədər korreksiyasını və daha sonra ən azı 1,50-yə qədər artımını gözləyirəm.

1. Hazırda çoxları avro/dollar cütlüyünün qısamüddətli korreksiyadan sonra artıma davam 2. Avro/funtun və gümüşün edəcəyini gözləyir. Avro/dollar 1.4940 maksimumunu yara bilərsə, qrafiklərində maraqlı vəziyyət var. İzləməyə dəyər.

1.50 və 1.51 səviyyələrinə çatacaq. Amma fikrimcə, cütlük ikinci 1. Avro/dolların daily zaman in- ssenari üzrə, yəni eniş trendinə uyğun hərəkət edəcək və orta tervalında artım trendinin dəstək

Dolları tərpədən ölü “Əl Qaidə” terror qrupunun lideri Üsamə bin Ladenin öldürülməsi haqda xəbər yayılanda dollar və Amerika aksiyaları buna əvvəlcə mülayim artımla reaksiya verdilər.

Ekspertlərin sözlərinə görə, bu hadisə insanlarda ABŞ-ın terror üzərində qələbəsi təəssüratı doğurduğuna görə hələ bir müddət də dollara və ABŞ aksiyalarına müsbət təsir edə bilər.

Amma bir qədər uzaq perspektivdə tam www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

əksini gözləmək mümkündür: əgər “Əl Qaidə” keçmiş liderinin qisasını almaq üçün ABŞ-a hansısa zərbə vurarsa, onda dolların və səhmlərin kəskin zəifləməsi gözlənilə bilər.

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

7

8

8

PERSPEKTİV

Aparıcı bankların əsas cütlüklərlə bağlı proqnozları

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏHLİL

Fundamental faktorlar

Avroya təsir göstərən bütün amillər Əli Abasov

Likvidliyi idarə etmək üçün istifadə olunan əsas alət qısamüddətli Hazırda avro/dollar cütlüyü faiz dərəcələridir. AMB-nin təkrar bütün treyderlərin diqqət maliyyələşmə dərəcələri ilə ABŞmərkəzindədir. Onun hərəkətinin ın fond dərəcələri arasındakı fərq proqnozlaşdırılması müəyyən eur/usd cütlüyünün hərəkətini səbəblərdən çətinlik törədir. Çünki proqnozlaşdırmağa imkan verən cütlüyə müxtəlif istiqamətlərdən yaxşı indikatordur. müxtəlif təsirlər olur.

Belə bir məqamda treyderlərin 3 aylıq Avrodepozitlər Avronun hərkətinə təsir göstərən (Euribor) amilləri mütləq nəzərə almaları lazımdır. Ona görə də, biz həmin Bunlar Avrozonadan kənardakı amillərin demək olar ki, hamısını banklarda yerləşdirilmiş depozitqısaca təsvir edirik. Beləliklə, lərdir. Faiz dərəcələrinin fərqini Avronun kursuna ən çox təsir dəyərləndirmək üçün yaxşı etalon göstərən amillər bunlardır: sayılır. Əgər faiz dərəclərində Euribor-un xeyrinə ciddi fərq olarsa, Avropa Mərkəzi Bankı (AMB) bu, eur/usd cütlüyünün qalxacağına işarə edir.

Bu qurum Avrozonanın valyuta siyasətini formalaşdırır. Əsas 10 illik hökumət öhdəlikləri məqsədi qiymətlərin sabitliyini qo(Bondlar) rumaqdır. “Qiymətlərin sabitliyi” deyəndə Uyğunlaşdırılmış İsƏgər Almaniyanın 10 illik bondtehlakçı Qiymətləri İndeksinin larının faiz dərəcələri Amerikanın (Harmonized Index of Consumer anoloji qiymətli kağızında Prices – HICP) 2%-dən çox artolduğundan aşağıdırsa, bu amil masına imkan verilməməsi nəzərdə eur/usd cütlüyünün xeyrinə işləyir. tutulur.

Bu fərqə “10 illik AmerikanHəmçinin AMB-nin siyasətinə Alman Spredi” deyirlər. Onun əsasən, M3 pul aqreqatının illik trendi eur/usd-nin trendində artımı 4,5%-dən çox olmamalıdır. həmişə əksini tapır.

Bankın Şurası hər ayın ikinci cümə axşamı günü toplaşır ki, faiz İqtisadi makrogöstəricilər dərəcələrini müzakirə etsin. Hər görüşdən sonra mətbuat konfransı Avronun kursuna Almaniyanın keçirilir. Həmin konfransda valiqtisadi göstəriciləri daha çox təsir yuta siyasətinə və ümumilikdə iqti- edir. Çünki o, zonanın ən güclü sadi vəziyyətə aydınlıq gətirilir. ölkəsidir. Əsas faktorlar Ümumi Milli Məhsulun həcmi, infliyasiya AMB-nin təkrar maliyyələşmə (CPI və HICP), sənaye istehsalı və dərəcələri işsizliyin səviyyəsidir. Almaniyanın vacib göstəriciləri IFO icwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

malında əks olunur. IFO-nun özündən də indikator kimi geniş istifadə edilir.

Bundan başqa, ayrı-ayrı ölkələrin büdcə kəsiri də Avronun kursuna ciddi təsir göstərir. Çünki Artım və Sabitlik Anlaşmasına əsasən, Avrozona öləkələrində büdcə kəsiri ÜDM-in 3%-dən yuxarı qalxmamalıdır.

Kross-kurslar Avronun krosslarının hərəkəti eur/usd cütlüyünə təsir göstərirlər.

Xüsusilə də eur/jpy və eur/chf cütlüklərinin təsiri daha çox hiss olunur. Misal üçün, Yaponiyadan gələn güclü mənfi xəbərlər eur/usd cütlüyünün enişinə səbəb ola bilər.

Bu təsir eur/jpy krossunun vasitəsilə yaranır.

3 aylıq Avrofyüçerslər Bu fyüçerslər bazarın 3 aylıq avro/avro (euribor) depozitlərilə bağlı gözləntilərini əks etdirir.

Onun qiyməti ilə 3 aylıq avrodolların proqnozları arasındakı fərq eur/usd cütlüyünə təsir göstərən amillərdən biridir.

Siyasi faktorlar Avro sintetik valyuta olaraq, Almaniya, Fransa və İtaliyadakı siyasi hadisələrə daha həssas reaksiya verir. Rusiyadakı siyasi və ya maliyyə sabitliyinin pozulması da həmçinin Avroya mənfi təsir göstərir. Bunun səbəbi Rusiyada böyük həcmdə Alman investisiyalarının olması ilə bağlıdır.

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

9

10

VA LY U TA

Perspektiv

Dolları basdırmağa tələsməyin!

Nərminə Lazımova

M

əşhur investor Corc Soros son vaxtlar dolların dünyada oynadığı ehtiyat valyuta rolunu itirmək üzrə olduğunu təkrarlamaqdan yorulmur.

Onun fikrincə, ehtiyat valyuta kimi dollara əvəz axtarmağın vaxtıdır. Çünki ABŞ dollarını dünya valyutasına çevirən Bretton-Vud sazişi (1944) artıq köhnəlib və müasir dünyanın reallıqlarına uyğun gəlmir.

Ehtiyat valyuta nədir? Bu, ayrıayrı dövlətlərin öz qızıl-valyuta ehtiyatlarını saxlamaq üçün istifadə etdikləri valyutadır. Ehtiyat valyutadan beynəlxalq hesablaşmalar, investisiya və s. məqsədlərlə də istifadə olunur.

Dünyada ehtiyat valyuta kimi adətən dollar, avro, funt, yena və frankdan istifadə edilir.

Dolları ehtiyat valyuta kimi nüwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

bilər.

Amerika qiymətli kağızlarının ən böyük alıcısı Çindir. Bu ölkə 1,175 trilyon dollar həcmində ABŞ qiymətli kağzlarına malikdir.

Lakin ötən ildən Pekin Amerika dövlət obliqasiyalarını satmağa və əvəzinə qızıl, bir də inkişaf etməkdə olan ölkələrin valyutalarını almağa başlayıb.

Bütün bunlar onu göstərir ki, dollar, doğrudan da, o qədər də etibarlı ehtiyat valyuta deyil.

Amma ona hazırda real alernativ varmı? Praktik olaraq yox. Nuriel Rubini əmindir ki, dolların yerinə əsas namizəd kimi göstərilən valyutaların heç biri - avro, funt, yena və frank yaxın 20 ildə onu əvəz etməyə qadir deyillər. Həmin ölkələrin sadəcə olaraq, bu yükün fuzdan salan əsas amillərdən biri altında davam gətirəcək iqtisadi ABŞ-ın nəhəng xarici borcu və potensialları yoxdur. Çinin valyubüdcə kəsiridir. İqtisadçı alim, tası olan yuanın da bu səviyyəyə Nobel laureatçısı Nuriel Rubini bu yetişməsi üçün 10-15 il lazımdır. iki faktorun təsirilə dolların yaxın Təzədən “qızıl standat”a qayıtmaq illərdə 15-20% zəifləyəcəyini isə mümkünsüzdür, çünki proqnozlaşdırır. dünyanın qızıl ehtiyatları buna yetBundan başqa, çap olunan dolmir. ların kütləsi artsa da, bu kütlə ABŞ iqtisadiyyatının artımı ilə dəstəkTarix göstəir ki, dünyada qlobal lənmir. 2005-ci ildə dünyada valyutalar hər 50-100 ildən bir dövriyyədə 760 milyard dollar var əvəzlənirlər. Dolları özü bu rolda idi. 2008-ci ildə bu həcm 875 milfunt sterlinqi əvəzləmişdi. Amma yarda çatmışdı. Hazırda planetdə onun “hakimiyyətini” davam etdövr edən dolların dəqiq həcmini dirmək üçün hələ vaxtı var. Üstədemək çətindir. Bəzi ekspertlər lik, inkişaf etmiş ölkələrin heç biri onun trilyon yarıma çatdığını iddia dolların “yıxılmasında” maraqlı edirlər. Xarici borcları və büdcə deyillər. Çünki bu, avtomatik kəsirini qarşılamaq üçün FES çap olaraq, onların ehtiyatlarının maşınını daim işlətməyə məcburqiymətdən düşməsi demək olacaq. dur. Bu isə dolları getdikcə daha çox zəiflədir. Bunu nəzərə alaraq, Ona görə də, düşünmək olar ki, Amerikanın aparıcı investorları yaxın 5 ildə dolları heç bir ciddi «Big Gold» iqtisadi bülleteninə sarsıntı gözləmir. Yəni onun göndərdikləri məktubda yazırdılar ehtiyat valyuta rolunu hələ heç nə ki, 2011-2012-ci illərdə ABŞ yeni əlindən ala bilməyəcək. ciddi iqtisadi sarsıntılarla üzləşə İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

HADİSƏ

Oyun qaydaları

Bernankedən görünməmiş addım FES-in sədri qurumun tarixində yeni səhifə açdı

A

prel ayında Federal Ehtiyatlar Sisteminin rəhbəri Ben Bernanke maraqlı bir yenilik etdi: Federal Ehtiyatlar Sisteminin iclasından sonra mətbuat konfransı keçirdi.

Bu, FES-in mövcud olduğu 97 il ərzində ilk belə haldır.

Bernankenin keçirdiyi mətbuat konfransı Federal Ehtiyatlar Sisteminin tarixində yeni bir səhifənin açılması deməkdir. Çünki indiyə qədər bu qurumun iclasından sonra mətbuat konfransıın keçirilməsi ənənəsi olmamışdı. Bəs bunu etməkdə Ben Bernankenin məqsədi nədir?

FES rəhbərinin keçirdiyi ilk iclas sonrası mətbuat konfransı

qalır: Bernankenin bu şəffaflıq siyasəti dolların məzənəsinin tənzimlənməsinə necə təsir göstərəcək?

Axı çoxları bu fikirdədir ki, mərkəzi bankı idarə etmək elm yox, siyasətdir. Burada əsas olan investorların gözləntiləri ilə manipulyasiya FES-in rəhbəri hələ tələbəlik iletməyi bacarmaqdır. Bəs lərindən mərkəzi bankların maksişəffaflıq şəraitində bu, mal açıq siyasət yürütməsinin mümkün olacaqmı? tərəfdarı kimi çıxış edir. Onun fikrincə, mərkəzi bank bazara nə Hazırda dolların məzənqədər çox informasya təqdim nəsinə təsir göstərən vacib edirsə, investorların davranışını faktorlardan biri idarə etməsi də bir o qədər effektiv Bernankenin “kəmiyyət olur. Çünki bu zaman nizamlayıcı zəiflətməsi” proqramının orqan investorların daha çox ikinci raundunun nəticələri etibarını qazanır. Alan Qrinspen və üçüncünün perspekFES-ə rəhbərlik edəndə qurumun tivləri ilə bağlı şərhləridir. fəaliyyətini mümkün qədər qapalı Qeyd edək ki, Q3 prosaxlamağın tərəfdarı idi. Ben qramının müddəti iyunda Bernanke isə əksinə... bitir. Və buna qədər FES-in yeni toplantısı gözlənilmir. İndi bir suala cavab vermək www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Bernankenin ilk mətbuat konfransında dediklərindən: - Bizim yürütdüyümüz monetar siyasət ilə əmtəələrin, xüsusən də neftin qiyməti arasında əlaqə görmürəm. Əksinə, monetar siyasət əmtəə bazarının yaratdığı infliyasiya təzyiqinə reaksiya verməlidir.

- Dolların zəifliyi FES-in yürütdüyü monetar siyasətlə əlaqəli deyil.

Dalğalanmaq bazarların xüsusiyyətidir və indi biz sadəcə olaraq, bu dalğalanmanın fazalarından birini müşahidə edirik.

- Hazırda ABŞ üçün ən yaxşısı sabit infliyasiya səviyyəsi və məşğulluğun mümkün qədər çox təmin edilməsidir.

Bu amillər orta perspektivdə dolların sabitliyini təmin edəcəklər.

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

11

12

TE XANALİZ

Dalğa analizi Vüsal Məmmədovun təqdimatında

Elliot Dalğalarının Analizi Şərti işarələr:

cağı gözlənilir

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

>A edir

- «A» dalğası hələ davam

- Müqavimət səviyyəsi yarılsa, qiymət yuxarıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyə keçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

…A

- “A” dalğasının başlaya-

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

Critical - Bu səviyyə keçiləndə ssenari qüvvədən düşəcək

Eur/usd Weekly Hazırda avro/dolların İntermediate səviyyədəki dalğa mənzərəsini iki variantda təsvir etmək mümkündür.

Birinci halda düşünmək olar ki, (A) İntermediate dalğası başa çatıb və (B) İntermediate inkişaf edir. Bu halda gözlənilən korreksiya nisbətən dərin olacaq. Şəkildən də göründüyü kimi, (A) İntermediate dalğası minor səviyyədə 5 dalğalı Leading Diagonal (Wedge) modeli formalaşdırıb.

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

8

İkinci varianta görə isə, avro/dollar İntermediate səviyədə (A)-(B)-(C) yox, (W)-(X)-(Y) modeli formalaşdırır. Bu halda hazırkı korreksiya intermediate yox, minor səviyyəli B dalğasıdır.

Praktikada bu, o deməkdir ki, korreksiya nisbətən dayaz olacaq.

Daily Daily qrafikdəki dalğa xəritəsi isə bizə deyir ki, böyük ehtimalla, A or 5 Minor dalğası hələ başa çatmayıb! Və koreksiya minute səviyyəsinə aiddir. Bu hal üçün kritik səviyyə şəkildə göstərilib.

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

13

TE XANALİZ 8

14

Dalğa analizi

Gbp/usd

Weekly (B) İntermediate dalğasının inkişafını müşahidə edirik. Onun sonuncu C minor dalğası formalaşmaqdadır.

Güman ki, C minor ending diagonal modeli formalaşdırır. Bu halda onun yuxarıya doğru daha bir üçlük formalaşdıracağı gözlənilə bilər.

Daily [iii] minute dalğası başa çatıb, [iv] minute başlayıb. Onun mümkün hərəkət trayektoriyası şəkildə təsvir olunub.

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

Usd/chf

8

Weekly (5) İntermediate dalğası aşağıya doğru “uzun, incə” yolunu davam etdirir. Və cari dalğa xəritəsinə əsasən, hələ ki aşağıya hərəkətin davam etməsi üçün potensial var. Təfərrüatlar qrafikdə göstərilib.

Daily Dalğa xətritəsinin bu versiyası yuxarıya sıçrayışın korreksiya olduğunu və tezliklə enişin bərpa ediləcəyini nəzərdə tutur. Hərçənd, 3 of 3 dalğası artıq formalaşdığına görə, növbədəki dalğaların çox da böyük olmayacağını və dollar/frankın intensiv dalğalanacağını gözləmək olar.

Təfərrüatlar qrafikdə göstərilib.

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

15

TE XANALİZ 8

16

Dalğa analizi

Usd/jpy

Weekly

Dollar/yena da həmçinin (5) İntermediate dalğasında hərəkət edir. Bu, ending diagonal modelinin sonuncu üçlüyüdür. Onun da birinci A minor dalğası formalaşıb. Qalır B minor ilə vəziyyəti aydınlaşdırıb, C minor dalğasını gözləmək.

Daily

Minor səviyyədə B dalğasının formalaşdığını qəti deməyə hələ ki əsas yoxdur. Çünki A dalğasının ölçüsünün iri olduğunu nəzərə alsaq, B-nin daha mürəkkəb şəkildə formalaşacağını gözləməyə əsas var. Ona görə də, dollar/yena cütlüyündə dalğa mənzərəsi hələ ki qeyri-müəyyəndir. ww w. inf o r ex. az (012 ) 43 75323 , 4 3 678 4 4

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

ARAŞDIRMA

Qazanc yarışı

Sistemlər rinqə çıxsa... ...Kapitalın daha yaxşı idarə olunduğu strategiya qalib gələcək Forex bazarına üz tutan treyderlər az deyil. Fəqət uğursuzluğa düçar olaraq, bu bazarı tərk edənlər də kifayət qədərdir. Niyə Forex bazarında “sağ qalmaq” çoxlarına çətin olur? Niyə onlar pullarını itirirlər? Axı uduzanların çoxunun texniki analizdən kifayət qədər biliyi olur... Amma təəssüf ki, kapiDevid Rodriges talı düzgün idarə etməyəndə heç bir texniki analiz qabiliyyəti treyderin köməyinə çata bilməz. Ən uğurlu treyderlər heç də yaxşı analiz qabiliyyəti olan treyderlər deyillər. Amma təcrübə göstərir ki, uduzan treyderlərin çoxunun parlaq analitik qabiliyyəti olur. Fəqət bazarın analizi ilə real bazarda əməliyyatlar aparmağın arasında yerlə göy qədər fərq var.

“Kapitalı yaxşı idarə etmək” nə deməkdir? Bütün kitablarda treyderə belə bir məsləhət verilir: itkili əməliyyatı tez bağlayın, gəlirli əməliyyatı isə mümkün qədər açıq saxlayın. Yaxşı səslənir. Di gəl ki, treyderlərin çoxu praktikada bunu edə bilmirlər.

Histoqramda biz görürük ki, günlük gəlir/itki nisbətində böyük itkilərin payı daha çoxdur. Yəni treyderlərin böyük itki verdikləri günlərin sayı böyük gəlir götürdükləri günlərin sayından artıqdır. Maksimal günlük gəlir təxminən 130 punkt olduğu halda, maksimal günlük itki 180 punktdan yuxarıdır.

Belə bir vəziyyətdə statistikanın toplandığı 3 il ərzində (2005-2008) hətta əməliyyatların 54 faizi uğurlu olsa da, treyderlər qazana bilməyiblər! Çünki itkili əməliyyatların həcmi daha böyük olub.

Gəlin, iki sadə strategiyadan istifadə etməklə treyderlərin yol verdikləri əsas səhvləri aşkarlamağa çalışaq. Tutaq ki, bizim treyderlərdən biri RSI strategiyası, o biri isə Moving Average strategiyası əsasında işləyir (şəkil 2).

Şəkil 2. İki treyder, iki strategiya

Birinci treyder onunla öyünə bilər ki, əməliyyatlarının təxminən 60%-i uğurludur. Fəqət ticarət stili Biz valyuta treyderlərinin açdıqları əməliyyatların onu ən gözlənilməz anlarda ciddi və qorxulu risklə statistikasına nəzər salmaqla, maraqlı nəticələr çıxara üzləşdirir. Bir əməliyyatdan maksimal gəliri bir bilərik. Şəkil 1-də göstərilən histoqramın təhlili trey- əməliyyatdan olan maksimal itkisindən 4 dəfədən derlərin qazancı və itkisi ilə bağlı bir neçə önəmli çox böyükdür. Bu da onun kapitalı son dərəcə naşı məqamı aşkarlamağa imkan verir. Nəzərə alın ki, bu şəkildə idarə etdiyini göstərir. Nəzərə alsaq ki, hər uğurlu əməliyyat orta hesabla 90 punkt gəlir gətirir, informasiya məxfi olduğundan, biz də anonimliyi onda 18 uğurlu əməliyyatın gətirdiyi gəliri (1620 gözləməliyik. punkt) məhv etmək üçün cəmi 4-5 uğursuz əməliyyat kifayətdir!!!

Bir də fikirləşin: 4 uğursuz əməliyyat 18 uğurlu əməliyyatın gəlirini məhv etmək üçün kifayətdir. Bu halda bazarda uzun müddət qalmaq mümkün deyil.

Baxmayaraq ki, bizim birinci treyderin əməliyyatlarının 60 faizi uğurlu olur! Şəkil 1. Treyderlərin balansının günlük dəyişmə göstəricisi www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

8 İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

17

ARAŞDIRMA 8

18

İkinci treyder isə uğurlu əməliyyatların ardıcıl gəlməsinə elə də maraq göstərmir. Onu hər ayın axırında ümumi itkinin və qazancın nisbəti daha çox maraqlandırır. Əməliyyatlarının çoxu uğursuz olsa da, orta qazancı orta itkisindən böyükdür. Onun ən uğurlu əməliyyatının gəliri ən uğursuz əməliyyatının

Qazanc yarışı itkisindən ən azı iki dəfə çoxdur.

Belə ticarət stili çoxlarına xoş gəlməyə bilər: çünki əvvəlcədən bəllidir ki, ziyanlı əməliyyatların sayı xeyirli əməliyyatlardan çox olacaq. Amma əvəzində onların həcminin nisbəti hesabı sizin xeyrinizə dəyişir.

Bu misallardan və şəkil 3-dən aşkar görünür ki, istənilən strategiyanın gəlirli, ya itkili olması ilk növbədə kapitalın necə idarə olunmasından asılıdır.

RSI-ın köməyilə diapazonda ticarət aparmaq kapitalın daha ciddi idarə olunmasını tələb edir. Əvəzində son nəticədə ümumi hesab bu strategiyanın xeyrinə

Şəkil 4. İstənilən strategiyanın ən güclü və ən zəif yerləri

Şəkil 3. İki treyderin iş metodunun nəticələrinin müayisəsi

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

olub. Halbuki, MA-ların köməyilə trendi izləmək özlüyündə heç də pis strategiya deyil. Amma kapitalın düzgün idarə olunmaması onu bu yarışda (qazanc yarışında!) məğluba çevirib. Əlbəttə ki, kapitalın idarə olunması sistemi düzgün qurulsa, o da qalib gələ bilərdi.

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

KLASSİKA

Oxu zalı

19

Osillyatorun 3 yalanı B

ir çox yeni başlayan treyderlər osillyatorların onları aldatdığından şikayətlənirlər.

Bu, doğrudan da, əksər təcrübəsiz (elə təcrübəli də) treyderlərin düşdüyü quyulardan biridir. Çünki osillyatorların iş prinsipi adətən çox sadə şəkildə izah olunur. Bura əsasən 3 prinsip daxildir: ifrat alış/satış zonaları, kəsişmə və divergensiya. Amma reallıqda sadəcə bu 3 prinsipi bilməklə osillyatorların köməyilə bazarda qazanmaq mümkün deyil. Çünki osillyatorların işinin digər incəlikləri də var. Gəlin, onlardan bəzilərilə tanış olaq.

Göründüyü kimi, osillyatorun hərəkəti heç bir mütənasibliyə tabe deyil. Onun qiymətin hansı hərəkətinə nə qədər dəyişmə ilə reaksiya verəcəyini proqnozlaşdırmaq mümkünsüzdür.

Nəticə: əgər sırf osillyatorun göstəricisi əsasında işləsək, bəzi hallarda onun kiçik hərəkəti bizi böyük ziyana sala, böyük hərəkəti isə kiçik qazanc gətirə

1-ci məqam: qeyri-mütənasiblik İlk növbədə nəzərə almaq lazımdır ki, osillyatorlar qiymətə nisbətdə qeyri-proporsional hərəkət edirlər.

Misal üçün, qiymətin 300 punktluq hərəkətinə osillya tor 70 faizlik, ardınca gələn 60 punktluq hərəkətinə isə 50 faizlik dəyişmə ilə reaksiya verə bilər.

Gəlin, şəkil 1-dəki misala nəzər salaq. Burada qiymət “1” nöqtəsindən “2” nöqtəsinə enərkən 105 punkt hərəkət edib. Bu zaman osillyator 94 səviyyəsindən 38 səviyyəsinə enib, yəni 56 punkt dəyişib. Ardınca qiymət 388 punkt yuxarı qalxıb.

Osillyator isə 42-dən 91-ə qalxıb, yəni 49 punkt artıb.

Demək, nə alınır: 105 punkta qarşı 56 punkt bilər.Şəkil 1. Osillyatorun hərəkətinin qeyri-mütənasibliyi 388 punkta qarşı 49 punkt. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

8

20

KLASSİKA

Oxu zalı RSI osillyatoru ilə qiymət qrafikinin arasında açıq-aşkaq divergensiya var. İndi isə qrafikdəki vəziyyətin necə inkişaf etdiyinə baxın. Bu, şəkil 5-də göstərilib.Göründüyü kimi, əgər biz həmin vəziyyətdə divergensiya siqnalına əsaslanaraq bazara girsək, itki ilə üzləşəcəkdik.

Yeri gəlmişkən, jurnalımızın bu sayının üzərində işləyərkən eur/usd cütlüyündə yaranan vəziyyətdə Stochastics də saxta divergensiya siqnalı verirdi. Şəkil 5-də göründüyü kimi, qrafiklə osillyatorun arasında divergensya olsa da, Avro əvvəlki maksimumunu təzələyib.

Bu qrafikdə həmçinin o da görünür ki, qiymətin dayaz korreksiyasına Stochastics necə dərin hərəkətlə reaksiya verib.

8 Şəkil 2. Osillyatorun trendin “tələ”sinə düşməsi

8

2-ci məqam: trendin “tələsi” Mahiyyətinə görə osillyatorlar üfiqi hərəkət zamanı işləmək üçün nəzərdə tutulublar. Bu, onların adından da görünür (Osillyator – “rəqs edən sistem” deməkdir ).

Trend zamanı osillyator qısa vaxtda ifrat zonalardan birinə çatır və orada “tələyə düşür”. Yəni uzun müddət həmin zonada dalğalanaraq, yanlış siqnallar verir. Şəkil 2-də belə vəziyyətə misal göstərilib. Eur/usd cütlüyündə 3 aydır ki, trend davam etsə də, Stochastics sürətlə ifrat alış zonasına çatıb və orada reyncə girib.

3-cü məqam: saxta divergensiya Şəkil 3-ə baxın. Bu vəziyyətdə divergensiya varmı? Bəli. Orada Şəkil 3. Divergensiya var... www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

KLASSİKA

Oxu zalı Tələyə necə düşməyək?

8 Şəkil 4. Divergensiya “qırılıb”

Bu suala bir çox texniki analitiklər cavab verməyə çalışıbılar.

Stiven Akelis indikatorların fond bazarında tətbiqini araşdıraraq, belə bir məsləhət verir: Əgər ümumilikdə iqtisadi indekslər artırsa, onda indikatorun konkret səhmlə bağlı verdiyi alış siqnalını nəzərə almaq, satış siqnalını isə saymamaq lazımdır. Necə deyərlər, “qabarma zamanı bütün qayıqlar qalxır”.

Bəs Forex bazarında necə? Burada vəziyyət daha mürəkkəbdir. Çünki bir ölkənin iqtisadi vəziyyətini nəzərə almaqla qərar qəbul etmək mümkün deyil: axı hər cütlükdə iki ölkənin valyutası iştirak edir. Ona görə də, çıxış yolu bu ola bilər ki, osillyatorların ancaq əsas trendin istiqamətində verdikləri siqnallar qəbul edilsin.

Azərbaycanda ilk dəfə:

“Forex TV” Vacib xəbərlər nəticəsində bazarın hansı istiqamətdə hərəkət edə biləcəyini öyrənmək üçün Forex TV-ni sizə təqdim edirik.

Video analitikalar xəbərdən 30 dəqiqə - 1 saat əvvəl yayımlanır və mövcud vəziyyətə uyğun qiymət səviyyələri, hərəkət diapazonları, həmçinin qiymətin böyük ehtimalla hansı səmtə yönələcəyi barədə fikirlər səslənir.

Daxil ol və izlə www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

Şəkil 5. Stochastics-də saxta divergensiya İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

21

22

NƏ ETMƏLİ

Paradoks

Milyardı necə itirməli Siz itkini həzm etməsəniz, itki sizi həzm edəcək Fərid Hüseynov Lisonun tarixçəsini göstərmək olar.

Onun itkiləri qəbul etməməkdə əlin, belə bir oyun oy- göstərdiyi inadkarlıq son nəticədə nayaq: ortada müəyyən gətirib “Barings” bankının müflis məbləğin toplandığı olmasına çıxarmışdı. Sonradan oyun “bank”ı var. Əgər siz havaya Lison bu barədə “Mən Barings-i atdığımız qəpiyin hansı üzünün necə iflas etdim” adlı kitab yazıb, düşəcəyini əvvəlcədən deyə bil- həmin kitab əsasında isə “Rogue səniz, bütün “bank” sizə çatır. Yox, Trader” adlanan film çəkilib. düz deyə bilməsəniz, 5 dollar Orada Nik Lison obrazını aktyor ödəyəcəksiniz. İndi isə sual: sizin 5 Evan MakQreqor canlandırıb.

Buna qədər “Barings Bank” Bridollar ödəyib, bu oyuna qoşulmağınız üçün “bank”da ən azı nə taniyanın ən nüfuzlu maliyyə qurumlarından biri idi. Amma qədər pul olmalıdır?

Lisonun ziyanlı ticarət əməliyyatında bir milyard funt sterlinq itirBaşqa sözlə desək, bu sualın məsi bankın axırına çıxıb. Xüsusi mahiyyəti belədir: siz hansı məbləğin uğrunda 5 dollar risk et- qeyd etmək lazımdır ki, itkinin məyə hazırsınız? Keçirilən sorğu- səbəbi itkini qəbul etmək lar göstərir ki, çoxları “bank”ın 10 istəməmək olmuşdu. dollardan yuxarı olacağı təqdirdə Qəribə zidiyyətdir... Axı ilk oyuna qoşulmağa razıdırlar. Biz 5 dollar qazanmağın xətrinə 5 dollar baxışdan itkini qəbul etməmək istəyi tamamilə rasional görünür. itirməyə hazır deyilik. Riski əsaslandırmaq üçün daha böyük uduşa ümid etmək istəyirik. Bu, ona görə belədir ki, insanın eyni məbləğdə pulu itərəndə hiss etdiyi kədər eyni məbləğdə pulu qazananda his etdiyi sevincdən daha güclüdür.

G

Məşhur iqtisadçı-alim, 2002-ci ilin Nobel laureatı, miliyyətcə yəhudi olan professor Deniel Kaneman bu fenomeni izah etmək üçün “İtkilərin qəbul edilməməsi nəzəriyyəsi”ni irəli sürüb. Onun gəldiyi nəticəyə görə, itkinin səbəbi əslində itkini qəbul etməmək istəyidir. Buna ən yaxşı misallardan biri kimi treyder Nik www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Kim pul itirməyi xoşlayır ki?! Heç kim! Amma təsəvvür edin ki, siz yanlış əməliyyatda müəyyən qədər ziyana düşmüsünüz. Həmin ziyanı qəbul etməmək istəyinin doğurduğu inadkarlıq sonda çox ağır nəticələrə gətirib çıxara bilir. Nik Lison milyard funtu birdən-birə itirməmişdi. Əvvəlcə o, ticarət əməliyyatında kiçik bir ziyana düşmüşdü. Bu ziyan qəbul edib əməliyyatdan çıxmaqla nəhəng itkidən yayınmaq olardı. Amma bunu etmək əvəzinə Lison əməliyyatın həcmini xeyli dərəcədə böyüdür. Ziyan artdıqca, yenə böyüdür. Sonra yenə...

Nəticədə itkini qəbul etməmək istəyi onun karyerasını da, işlədiyi bankı da məhv edir. Milyard funt – zarafat deyil. Əlbəttə, onun məqsədi itirmək deyildi, o, sadəcə, əməliyyatdan ziyansız çıxmaq istəyirdi. Fəqət belə yerdə bir atalar sözü yada düşür: “Getmişdi bığ dalınca, saqqalı da qoydu gəldi”.

Amma əlbəttə ki, bu cür itkilərə yol verən təkcə Lison deyil. Ona görə də, biz ən uğursuz treyderlərin top onluğunu hazırlamışıq.

Həmin materialla növbəti

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

A C I -T Ə C RÜ B Ə

23

Hit-parad

Ən uğursuz 10 treyder D

ünyada sensasion uğura imza atan treyderlər az deyil. Amma sensasion uğursuzluğa düçar olanlar da kifayət qədərdir.

Sizcə, hansı daha böyük sensasiyadır: bir nəfərin milyonlar və milyardlar qazanması, yoxsa itirməsi? Əslində ikisi də. Xüsusilə də əgər itirilən özgəsinin pullarıdırsa... Ona görə də, gəlin, bəzi treyderlərin və fond menecerlərinin birjalarda apardıqları 10 ən uğursuz əməliyyatla tanış olaq.

Piter Yanq

10

Piter Yanq “Morgan Grenfell Asset Management”də fond meneceri kimi işə başlamışdı. 1996cı ildə yol verdiyi pozuntulara görə işdən qovulur. Yanq gizli olaraq bir neçə şirkət yaratmışdı ki, aksiyalarla maxinasiya həyata keçirsin. 220 milyon funt ziyan vurduqdan sonra yoxa çıxır. Amma bundan 2 il sonra Londonda qadın libasında ələ keçir. Onu firildaqçı sistem qurmaqda günahkar bilirlər.

Məhkəmə iclasına qadın geyimində gələn Yanq özünə “Elizabet” adı ilə müraciət olunmasını istəyir. Nəticədə məhkəmə onun ağlının başında olmasından şübhələnir. Ekspertiza göstərir ki, Yanq, doğrudan da, ağlını itirib. Bundan sonra işi bağlayırlar.

$400 milyon

38 yaşlı Con Rasnek 7 illik həbs cəzası alandan sonra Baltimor Federal nəhkəməsinin binasından çıxarkən. (2003-cü il) www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Con Rasnek

9

1993-cü ildə Con Rasnek “Allfirst Finansial”da valyuta treyderi vəzifəsinə işə düzəlir. Bu, “Allied İrish Bank”ın Amerikadakı bölməsi idi.

1996-cı ildə o, yapon yenası ilə risqli əməliyyatlar aparmağa başlayır. Düşdüyü itkiləri gizlətmək üçün əvvəlcə Rasnek saxta sənədlər hazırlayırdı ki, yaranan maliyyə çatışmazlıqlarını ört-basdır etsin. 1997-ci ildə Rasnekin ziyanı 29,1 milyona, 2001-ci ildə isə 300 milyona çatmışdı.

O, təkcə ziyanı gizlətmirdi, eyni zamanda, hesabatları elə saxtalaşdırırdı ki, guya bankın gəlirləri artır. Hətta buna görə 433 min dollar mukafat da almışdı.

Sonuncu dəfə opsion əməliyyatında 300 min dollar itirdikdən sonra onun vurduğu zərər 691 milyon dollara çatır.

Nəticədə Rasneki 7,5 illik həbsxana və bankın itirdiyi 691 milyon dolları geri qaytarmaqla cəzalandırırlar.

FBI Rusnakın fəaliyyətini “ABŞ-da son on ilin ən nəhəng bank saxtakarlığı” kimi qeydə almışdı.

$691 milyon

8 İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

24

A C I -T Ə C RÜ B Ə Lyu Çi Bin

Hit-parad

8

Lyu Çi Bin Çinin dövlət ehtiyatları bürosunda metal ticarəti üzrə aparıcı treyder kimi çalışıb.

London metal birjasında misin qiymətlərinin enməsinə böyük məbləğ sərf etməsi ilə məşhurlaşıb. Daha sonra isə 200 min ton mis almaqla əlvan metalların qiymətində bahalaşma yaradıb. Onun yaratdığı qarmaqarışıqlıqda metal fyüçerslərini alanlar böyük gəlir götürüblər. Çin dövləti isə ciddi ziyana düşüb. Bu əməliyyatlardan sonra Lyu qaçıb gizlənib və harada olduğu bu günədək məlum deyil.

1 milyard $

Yasuo Hamanaka

6

Yasuo Hamanaka həm də “cənab mis” və “cənab 5%” adları ilə tanınırdı.

O, Yaponiyanın iri ticarət şirkətlərindən olan, mis ticarətilə tanınan “Sumitomo Corporation”da işə başlamışdı.

Hamanakinin sözlərinə görə, karyerasının müəyyən mərhələsində apardığı əməliyyatın həcmi dünyadakı əlvan metallarla aparılan bütün əməliyyatların 5%-ni təşkil edirdi.

Ekspertlərin rəyinə görə, 1986-1996-cı illərdə onun törətdiyi maliyyə fırıldaqlarının həcmi göstərir ki, Yasuo təkbaşına işləməyib, məzənnələrin səviyyəsinin süni şəkildə dəyişməsi barədə gizli qanunsuz sövdələşmələrdə iştırak edib.

Hamanaki 1996-cı ildə 8 illik həbs olunub.

Araşdırmalar zamanı bəlli olub ki, o, vurduğu ziyanı gizləmək üçün digər treyderlərin imzasını saxtalaşdırıbmış.

2,6 milyard $

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

Nik Lison

7

Nik Lison tarixdəki uğursuz treyderlərin bəlkə də ən məşhurudur. 1992-ci ildə 28 yaşlı Lison treydinqin parlayan ulduzlarından biri sayılırdı. İnanılmaz uğurları bu gəncin “Baring” bankının Sinqapur beynəlxalq valyuta birjasındakı (Singapore International Monetary Exchange) əməliyyat şöbəsinin müdiri olmasına yol açmışdı.

Amma Lisonun oradakı əməliyyatları nəticəsində bank nəhəng ziyana düşür. Buna səbəb treyderin Nikkei fyüçersləri və opsionları ilə apardığı məxfi, qeyri-qanuni əməliyyatlar idi.

Onun ulduzunun sönməsi Nikkei indeksində açdığı qısa əməliyyatla başlayır. İtkili əməliyyatları uzun müddət açıq saxlaması 1995-ci ildə “Barings”in müflisləşməsinə gətirib çıxarır.

Nəticədə 230 illik tarixə malik bank simvolik olaraq 1 funta satılır. Lison isə ömrünün növbəti 4 ilini Sinqapur həbsxanasında keçirməli olur.

1999-cu ildə xəstəliyi ilə əlaqədar olaraq azadlığa buraxılan Lison “The Rogue Trader” adlı kitab yazır. Hazırda Nik Lison “Galvay United” İrland futbol klubunun icraçı direktoru işləyir.

1,3 milyard $

Con Merivezer

5

1994-cü ildə Con Merivezer “LongTerm Capital Management”in əsasını qoyub. O, müştəriləri güclü bazar strategiyasının köməyi ilə özünə cəlb edə bilmişdi. Vəd etmişdi ki, investorların riskini sıfır dərəcəyə endirəcək.

1998-ci ildə fond Rusiya bazarının stabilləşdirilməsinə girişdi. Lakin RF hökuməti öz üərinə götürdüyü maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirməkdən imtina etdi və... şirkət müflis oldu.

5,8 milyard $

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

8

A C I -T Ə C RÜ B Ə Brayan Hanter

4

Kanadalı treyder Brayan Hanter “Amaranth Advisors” da işləyir və təbii qazın qiymətinin qalxmasından qazanc götürməyə çalışırdı. 2005-ci ildə ABŞ-da “Katrına” və “Rita” qasırğalarından sonra “mavı yanacağ”ın qiyməti 3 dəfə artır. Bunun nəticəsində Hanter 2006-cı ildə ən uğurlu treyderlərin siyahısında 29-cu yerə qalxır.

Amma qasırğanın vurduğu ziyan aradan qaldırılandan sonra qazın qiyməti düşür və “Amaranth advisors”un ziyanı 6 milyard dolları aşır. Çünki fyüçers əməliyyatları vaxtında bağlanmamışdı.

6,5 milyard $

Jerom Kervil

33 yaşlı Jerom Kervil Paris məhkəməsinə gətirilərkən

2

Culian Robertson 1980-ci ildə “Tiger Management” hedcfondunda işə başlayıb. 1998-ci ildə Robertson iki şeyə görə tanınırdı: Yapon yenası əleyhinə uğursuz oyunu və ABŞ-da yüksək texnoloji kompaniyaların səhmlərinin birja “köpüyünün” partlaması ilə.

Robertson investor kimi özünə perspektivli görünən aksiyaları almağa böyük məbləğ ayırmışdı. Nəticədə “Tiger Management” itkiyə məruz qaldı, onun aktivləri 6 milyard dollaradək azaldıldı və 2000-ci ildə onun bütün fondlarının bağlanması və investorların kapitalının qaytarılması barədə qərar çıxarıldı.

17 milyard $

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

3

Yanvarın 26-da Parisin maliyyə polisi Avropanın nəhəng banklarından biri olan “Société Générale”nin treyderi Jerom Kervili həbs edir. Buna qədər bankın hesabından artıq 7,1 milyard dollar yoxa çıxmışdı. Özünəqapalı və ünsiyyətcil olmayan əməkdaşın apardığı əməliyyatların həcmi isə 50 milyard avroya çatmışdı. Bu, həm bankın kapitalının, həm də Fransanın büdcə kəsirinin həcmindən çox idi.

Rəqəmlərin həddindən böyük olması ekspertləri belə bir fikrə düşməyə meylləndirdi ki, Kervil əslində bankın rəhbərliyinin razılığına əsasən hərəkət edib.

Paris məhkəməsində bu iş “Əsrin fırıldağı” adlandırılmışdı.

7,1 milyard $

Hant qardaşları

Culian Robertson

25

Hit-parad

1

Reytinqimizin ilk pilləsində birja tarixinin ən böyük uğursuzları dayanır. Nelson Banker Hant (Nelson Bunker Hunt) və Vilyam Herbert Hant (William Herbert Hunt) 1979-1980-ci illərdə 100 milyon unsiyadan artıq gümüş almışdılar. Onlar bir unsiya gümüşə 50 dollar ödəmişdilər. Məqsəd Gümüşün qiymətini süni yolla qaldırmaq və böyük pullar qazanmaq idi.

Amma 1980-ci ilin yanvarından bu qiymətli metalın məzənnəsi düşməyə başlayır, martın 27də isə gümüş bazarı tamamən çökür. Həmin gün tarixdə “gümüşün qara cümə axşamı” kimi qalıb.

Bundan sonra qardaşlar 1,75 milyard dollara aldıqları 59 milyon unsiyanı 1,20 milyarda satır və 550 milyon dollar itirirlər. Bu minvalla onlar 1988-ci ildə tamamilə müflisləşirlər. Üstəlik, Nelson metalların qiymətini inhisarda saxlamaq cəhdinə görə 10 milyon dollar cərimə də olunur.

Dəqiq bilinmir

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

8

26

“2x2” SİSTEM

“2x2” strategiyası ona görə belə adlanır ki, burada bir indikatorun ikisindən və iki fərqli indikatordan istifadə olunur. Bu, 2 EMA, Stochastics və RSI əsasında qurulmuş sadə, amma effektiv ticarət sistemidir. Həmin indikatorların hər biri özlüyündə kifayət qədər məşhurdur və geniş yayılıblar. Amma onların bir yerdə tətbiqi verilən siqnalların dəqiqliyini xeyli artırır.

Sizə təqdim etdiyimiz bu strategiya bütün cütlüklərdə və bütün zaman periodlarında işləyir. Amma onu m30-dan yuxarı miqyaslarda tətbiq etmək məsləhətdir. Əvvəlcə sistemi işçi qrafikin üzərində quraq.

Bunun üçün qrafikə 5 və 10 periodlu iki EMA, (14, 3, 3) periodlu Stochastics və 14 periodlu RSI əlavə edirik. RSI-ın pəncərəsində 30, 50, 70 səviyyələri qeyd olunmalıdır. Stochastics –də isə 20 və 80.

Yəni işçi qrafikimiz şəkil 1-də göstərildiyi kimi olacaq.

Strategiya Alış əməliyyatının qaydası: Əgər EMA 5 (qırmızı) xətti ЕМА 10 (göy) xəttini aşağıdan yuxarıya doğru kəsirsə, alış siqnalı yaranır. Amma bu zaman Stochastics indikatorunun xəttləri yuxarıya doğru yönəlmiş olmalıdır. Stochastics ifrat alış zonasında (yəni 80 səviyyəsindən yuxarıda) olmamalıdır. RSI indikatoru isə 50-dən yuxarıda olmalıdır.

Satış əməliyyatı qaydası: Əgər EMA 5 (qırmızı) xətti ЕМА 10 (göy) xəttini yuxarıdan aşağıya doğru kəsirsə, satış siqnalı yaranır. Amma bu zaman Stochastics indikatorunun xəttləri aşağıya doğru yönəlmiş olmalıdır. Stochastics ifrat satış zonasında (yəni 20 səviyyəsindən aşağıda) olmamalıdır. RSI indikatoru isə 50-dən aşağıda olmalıdır. Əməliyyatın bağlanma qaydası: Əməliyyat iki halda bağlanır: - EMA xəttləri əks istiqamətdə kəsişəndə; - RSİ indikatoru 50 səviyyəsini əks istiqamətdə kəsəndə.

“Stop” orderi: İlkin “stop” əmri ən yaxın minimumundan aşağıda (maksimumdan yuxarıda) qoyulur. Daha sonra qiymət hərəkət etdikcə yavaş-yavaş irəliyə çəkilə bilər. Treylinq-stop hər bir cütlük üçün onun likvidliyi nəzərə alınaraq, individual seçilməlidir.

Strategiyanın üstün cəhəti: Üç indikatorun siqnalları bir-birini filtrasiya edir.

Strategiyanın çatışmayan cəhəti: EMA-ların əks istiqamətdə kəsişməsi əməliyyatın vaxtından əvvəl bağlanmasına səbəb ola bilir.

Şəkil 1.Sistemin işçi qrafiki www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 2-də və 3-də bu strategiya üzrə açılan əməliyyata misallar göstərilib. İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

8

SİSTEM

Strategiya

8 Şəkil 2. Alış əməliyatına misal

Şəkil 3. Satış əməliyatına misal

Azərbaycanda treyderlər üçün yeganə forum

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

27

28

TE XANALİZ

“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil EURUSD WEEKLY

Həftəlik qrafikdə yapon şamları aşkar “ayı udması” fiquru yaradıblar. Ona görə də, bütün xəttlərin yuxarıya yönəlməsinə baxmayaraq, yaxın bir neçə həftədə konsolidasiya gözlənilə bilər.

Hazırda Tenkan-Sen xətti artıq yarılıb. Onun test olunmasını gözləyib, yenidən “qısa” əməliyyat açmaq olar. Hədəf Kijun-Sen xəttidir (1,3900).

DAILY

Eniş o qədər qəfil oldu ki, yalnız Tenkan xətti aşağıya dönməyə macal tapdı. Enişin hədəfi “bulud”un yuxarı sərhədi ola bilər: 1,41-1,42 aralığı. Xətt aşağıdan test olunanda satmaq üçün fürsət axtarmaq olar.

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

29

İşimoku

GBPUSD WEEKLY

Yenə də “ayı udması” fiquru var, fəqət xəttlərin heç biri yarılmayıb. Trendin dönüşü uğrunda əsas döyüşlər növbəti həftələrdə gedəcək. Ona görə də, hələ ki ancaq məsləhət vermək olar: xətt aşağıdan test olunanda satın. Kijun xətti test olunmamışdan (1,6050) almaq təhlükəlidir. Və qısa “stop”ları da unutmayın.

DAILY

Qiymət Kijun-Sen xəttindən sıçramağa uğursuz cəhd edəndən sonra onun üzərində bağlandı. Xətt yarılandan sonra satmaq olar. Hədəf “bulud”un yuxarı sərhədidir: 1,62. “Stop” əmrləri Tenkan xəttinin üzərində qoyulmalıdır (1,6555).

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

İşimoku

8

30

USDCHF WEEKLY

Bütün xəttlər aşağıya yönəlib. Maksimumunda bağlanan “buğa” şamı ən azı Tenkan-Senə qədər (0,8950) konsolidasiyanın mümkünlüyünə işarə edir. Bu xəttə çatmamışdan satmaq məsləhət deyil. Qısa “stop”ları unutmayın.

DAILY

Tenkan xətti artıq yarılıb. Qiymət onu yuxarıdan test edə və Kijun xəttinə doğru (0,8950) yönələ bilər.

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

İşimoku

8

USDJPY WEEKLY

Xəttlər “qucaqlaşıblar”: 80-85,00 diapazonunda reync gözlənilir. Hansısa proqnozlardan və ya əməliyyatlardan çəkinməyi məsləhət görərdik.

DAILY

“Ölü xaç”ın ardınca “bulud” test olunur. Qiymətin “bulud”dan çıxışını və “bulud”un test olunmasını gözləmək daha məsləhətdir. Testdən sonra qərar qəbul etmək olar.

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

31

32

SƏB ƏB -NƏTİCƏ

Psixoanaliz

İtkinin psixologiyası İ

tirməmək üçün nə etmək lazımdır? İlk növbədə itkinin psixologiyasını anlamaq.

Edvin Lefevr çox düzgün yazır ki, “Siz əvvəlcə itirməmək üçün nə etmək lazım olduğunu öyrənməlisiniz. Bundan sonra qazanmaq üçün nə lazım olduğunu başa düşəcəksiniz”. Beləliklə, treyderlər niyə itirirlər? Bunun hansı psixoloji səbəbləri var?

Bazarda birdən-birə böyük 4. Nəsə etmək naminə ticarət qazanca yox, uzun müddət ərzində sabit və ardıcıl qazanca can atmaq Əgər treyder sadəcə bazardan lazımdır. kənarda qala bilmədiyinə görə əməliyyat açırsa, bu, ticarətdən psixoloji asılılıq deməkdir. Və çox pis haldır. Çalışın, bu vərdişinizi tərgidin və yalnız ciddi əsas yarananda əməliyyat açın!

5. Oyun həvəsi

1. Böyük qazanc arzusu

Uğurlu treyderlər yalnız vəziyyət onların xeyrinə olanda Bu, yeni başlayanların ən pis bazara girirlər. Oyunçular isə bəxtə 2. Qisas hissi xüsusiyyətidir. Bazarda uğurun ümid edərək əməliyyat açırlar. yolu sabitlikdən keçir. Birdən-birə Onlar çox vaxt əməliyyatı nəyə böyük risk etməyi heç nə ilə İtirdiyiniz pulu dərhal qaytarəsasən açdıqlarını izah etməkdə əsaslandırmaq olmaz. Sizcə, ağır maq, yəni bazardan qisas almaq çətinlik çəkirlər. Bu treyderlər atlet elə birdən-birə 120 kiloqram- çox pis fikirdir. Bununla treyder bazarda işləmir, oynayırlar. Onəslində öz emosional gərginliyini ların heç bir intizamı və planı yoxlıq ştanqı qaldırıb? Əsla yox. O, azaltmağa çalışır. Amma unuttədricən həmin səviyyə çatıb. dur. Belələri “Anonim oyunçular mayın ki, bazar şəxs deyil. Ondan cəmiyyəti”nin qaydaları ilə tanış qisas almaq və ona nəsə sübut olsalar, yaxşıdır. Onlar başa etmək olmaz. düşməlidirlər ki, niyə treyder olmaq istəyirlər? Qazanmaq, yoxsa 3. Səhvi düzəltmək istəyi bazarda həyəcan yaşamaq üçün?

Bəlkə sadəcə, kəskin hissləri Bu, çox zaman belə baş verir ki, çatışmır? Elə isə, həmin boşluğu treyder birinci səhv əməliyyatdan doldurmağın daha ucuz yollarını sonra bazarın onun tərəfə gələcəyi tapmaq mümkündür. ümidilə eyni istiqamətdə yeni, daha böyük həcmdə əməliyyat açır.

Ticarət prosesi zamanı Səhvini düzəltmək üçün. Belə ki, başqaları ilə məsləhətləşmək, bu halda bazar lazım olan tərəfə səhvlərini müzakirə etmək olar. bir qədər hərəkət etsə, sıfırla hər Şövqlü oyun oynayan şəxs isə bunu iki əməliyatdan çıxmaq mümkün etmir. O, təkdir. Və bu təkliyin gecolsun. Amma səhvi bu yolla tez onu gətirib ruhi böhrana düzəltmək cəhdi çox zaman daha çıxaracağı riski az deyil. Əgər ağır səhvə gətirib çıxarır. kimdəsə oyun asılılığı varsa, ilk növbədə çalışıb, bundan qurtarmalıdır. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MÜSAHİB Ə

Samir Eyvazov

Samir Eyvazov: “...Məndə həmişə “stop-out” olub” “In Forex”in budəfəki müsahibi gənc treyder Samir Eyvazovdur. Samir 1985-ci ilin dekabrında Bakıda anadan olub. Turqut Özal adına Sumqayıt Özəl Turk Litseyini bitirib. Gəncə Dövlət Universitetinin Kimya və Biologiya fakültəsində təhsil alıb.

- Forexlə tanışlığın nə vaxt və necə olub? Bu sahəni niyə seçmisən?

- Əvvələr Forex barədə dostumdan eşitmişdim. Sonra internetdə forex kursu elanını görüb, bu şansı dəyərləndirmək istədim. Çünki bu, 21-ci əsrin biznesidir. Bir sözlə, özum-öz müdirim olmaq istəyirəm.

- Bu günə qədər nələri Forexdə əsas uğurun və uğursuzluğun hesab edirsən?

- Forexdə yeni olduğum üçün uğursuzluqlarımı təcrübəsizliyimlə

Əminəm ki, qazandığım bütün uğurlar və uğursuzluqlar sonda mənim təcrübəmə çevriləcək.

- Öz treyder bacarığını artırmaq üçün nələr edirsən?

- Siyasi və iqtisadi xəbərləri izləyirəm.

Bloomberg

ir ıram. Çünki b z a h a ğ lu z u s r Hər cür uğu n əvəzini u n u b , ə s n ə s ir istəy şeyi öyrənmək ödəməlisən əlaqələndirirəm.

Hər cür uğursuzluğa hazıram. Çünki bir şeyi öyrənmək istəyirsənsə, bunun əvəzini ödəməlisən. Necə deyərlər, qaz gələn yerdən toyuq əsirgənməz. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

kanalına baxıram.

Kitablar və məqalələr oxuyuram.

cəhətdən hazır olmalı, ən əsası, tamahkar olmamaldır.

- Ticarət zamanı hansı emosiyaları keçirdiyinə fikir vermisənmi?

- Təzə başlayanda səbirsiz idim. Bu işdə səbrli olmağı öyrəndim. Tamahkarlıq etdiyim vaxtlar da olurdu, amma bunun əvəzini yaxşı ödədim.

- Səncə, peşəkar treyder hansı xüsusiyyətlərə malik olmalıdır?

- Emosiyalarını idarə edə - Riskləri idarə etməyi bacarbilirsənmi? malıdır. Bazara girərkən psixoloji

8

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

33

34

MÜSAHİB Ə

8

- Hər şey insanın öz əlindədir.

Reallıqla barışmağı bacarıram.

Emosiyaları biznesə qatmaq düzgün deyil. Bacardıqca emosiyaları uzaq tutmaq lazımdır.

Samir Eyvazov - Daim qazandıran strategiyaların olduğuna inanırsanmı?

- Həyatda nəyinsə daimi olduğuna inanmıram. Eləcə də daim qazandıran strategiyaların mövcudlğu ağlıma batmır.

- Riskləri necə nəzarətdə saxlayırsan?

- Bazarın təhlilində hansı - Buna həmişə can atıram. Daha metodlardan istifadə edirsən? çox Martinqeyl sistemilə işləməyə - Fundamental üstünlük verirəm.

- Ən uğurlu əməliyyatım səhər saat 6-da oldu. Uğursuz əməliyyatım isə elə həmin uğurun arxasınca gəldi. Tamahkarlığım üzündən...

- Səncə, Forexdə ən çox buraxılan səhv hansıdır?

- Düşünürəm

izliyimdir. s ə b ü r c tə m ti Zəif cəhə esi israrla və n iz b u b ə is m Güclü cəhəti təyimdir is k ə m n ə r y ö istəklə

- İtkiləri qəbul edə bilirsənmi?

- Əməliyyat açanda “stop-loss” qoyduğum yadma gəlmir. Məndə həmişə “stop out” olub. Qazanc analizi olanda “stop loss”u itkisiz zonaya nəzərdə saxlayaraq, Alliqator inçəkirəm. Ən azı bazardan gəlirlə, dikatorunun və osillyatorların siqya da heç olmasa itkisiz çıxmağı nallarını dəyərləndirirəm. planlaşdırıram.

- Tez-tezmi əməliyyat açırsan?

- Treyder kimi ən zəif və ən - Bəli. Təcrübəmi artırmaq üçün güclü cəhətlərini hansılar hesab çox əməliyyat açıram. Amma edirsən? bəzən istirahət edərək, günlərlə - Zəif cəhətim təcrübəsizliyim- əməliyyat açmıram. Sadəcə, dir. Güclü cəhətim isə bu biznesi bazarın gedişatına baxıram. israrla və istəklə öyrənmək istəyimdir.

- Ən uğurlu və ən uğursuz əməliyyatların yadındadırmı?

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

ki, ən çox buraxılan səhvlər tamahkarlıq və səbirsizlik ola bilər.

- Treydinqlə bağlı gələcək planların necədir?

- Bu sahəni bacardığım qədər ətraflı öyrənmək istəyirəm.

- Və sonda, treyder həmkarlarına nə demək istərdin?.. İtkiləri gözə alıb risk etsinlər, uğur onları təqib etsin.

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏ C RÜ B Ə

“Mənim yolum”

Qazandığını qoru! Əsas məsələ heç də qazanmaq deyil. Əsas məsələ bazardan aldığını geri verməməkdir Rəşad Quliyev

A

dətən Forexdə ticarəti öyrədən mənbələrin hamısı necə qazanmaqdan danışır. Halbuki başqa bir vacib şey də var: qazandığını necə qoruyub saxlamaq. Hətta mən deyərdim ki, ikincisi daha vacibdir.

Buna öz təcrübəmdə də dəfələrlə əmin olmuşam. İlk açdığım hesabda depozitim 300 dollar həcmində idi. Bir neçə ay sonra onu 750 dollara qaldırdım. Müəllimimin məsləhətinə əməl edərək, sabit lotla ticarət aparırdım. Yəni hər dəfə hesab artandan sonra lotu böyütmürdüm.

750 dollara çatanda yenə də müəllimimin məsləhəti ilə 300 dolları hesabdan çıxardım. Amma təəsüf ki, bundan sonra məndə çox ziyanlı bir hiss yarandı. Fikirləşdim ki, onsuz da qoyduğum pulu götürmüşəm, bundan sonra lap itirsəm də, məndən heç nə getməyəcək. Yavaş-yavaş sabit lotlarla işləməyə son qoydum və hər dəfə əməliyyatın həcmini artırmağa başladım. Nəticədə qısa vaxtda hesabım 730 dollara çatdı.

Amma növbəti həftə bircə uğursuz əməliyyatla sıfıra endi… www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Birinci merodla ticarət apararkən mən ciddi gərginlik və stress keçirmirdim. Hər şey planla gedirdi. İtkilər də qorxulu olmurdu. Amma ikinci metoda keçəndən sonra emosiyalar üstün gəlməyə başladı. Stress və gərginlik vəziyyəti aydın qiymətləndirməyə imkan vermirdi.

Bunu indi başa düşürəm. O vaxt isə bunu düşünəcək halda deyildim. Belə vəziyyətdə bilirsinizmi, nə baş verir? Bir-iki səhv insanın bütün tarazlığını pozur və sən 300 dollarlıq depozitlə 3 trilyonluq bazara müharibə elan edirsən! Bir sözlə, treyder çevrilib olur kamikadze.

müəyyən edilməlidir).

2) İki-üç ardıcıl uğurlu və ya uğursuz əməliyyatdan sonra fasilə götürün. Çünki ardıcıl uğurlu əməliyyatlar sizdə eyforiya yaradacaq və siz sağlam məntiqlə hərəkət etməyəcəksiniz. Ardıcıl uğursuz əməliyyatlar isə əvəz çıxmaq istəyini gücləndirəcək ki, nəticədə siz yenə də sağlam məntiqlə hərəkət etməyəcəksiniz.

3) Qazandığınız pulları müntəzəm olaraq hesabdan çıxarın.

Hesab edin ki, bu, sizin bazarda gördüyünüz işə görə zəhməthaqqınızdır. Əgər müntəzəm zəhməthaqqı almasanız, ruhdan Ona görə də, mən tam əminliklə düşəcək və işə başdansovdu deyə bilərəm ki, bazarda əsas yanaşacaqsınız. məsələ qazanmaq yox, qazandığını qoruyub saxlamağı bacarmaqdır.

Treyderin işi texniki cəhətdən Bəs bunu necə etmək olar? Öz çox da çətin deyil. Çətinlik təcrübəmə əsaslanaraq, bir neçə psixoloji cəhətdəndir. Kazinoda yol təklif edə bilərəm. qazanmağın bir şərti var: uddunsa, dərhal pulları götür və get. Qalsan, 1) Açacağınız əməliyyatlar üçün hamısını itirəcəksən. Bazarda da əvvəlcədən sabit həcm müəyyən- buna bənzər prinsip mövcuddur: ləşdirin. Misal üçün, özünüzə şərt qazandınsa, heç olmasa bir hissəsini hesabdan çıxar. Əks qoyun ki, eyni vaxtda açıq olan halda, böyük balans sizi böyük əməliyyatların ümumi həcmi 0,1 lotdan artıq olmayacaq (əlbəttə ki, riskə sövq edəcək. bu həcm sizin balansa uyğun İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

35

36

Y EN İ RU B R İ KA

Real vəziyyət

Nə etməli?

B

u sayımızdan yeni rubrikaya başlayırıq. “Nə etməli” rubrikasında real ticarət zamanı yaranan vəziyyətləri təhlil edəcək və həmin anda treyderin hansı qərarının daha düzgün ola biləcəyini aydınlaşdırmağa çalışacağıq.

Aşağıdakı qrafikə baxın. Treyder qırmızı dairə ilə göstərilən ərazidə satış əməliyyatı açıb. Amma qiymət onun gözlədiyinin əksinə olaraq, reyncdən çıxmayıb. Hazırda treyder ziyandadır, qiymətin isə yuxarıya hərəkəti davam etdirmək riski var.

Sual: Belə vəziyyətdə ən düzgün qərar nə olardı?

Cavab: Qiymət diapazonun yuxarı sərhədinin yaxınlığında olduğu üçün, aşağıya korreksiya etmək ehtimalı var. Stochastichs osillyatoru da ifrat alış zonasındadır. Ona görə də, qiymətin aşağıya korreksiyasını gözləmək olar. Ən azından optimal vəziyyətdə bağlanmaq üçün.

Amma belə şəraitdə qiymət əgər diapazonun yuxarı sərhədini yararsa, onda nəzəri cəhətdən artımını bu diapazonun hündürlüyü qədər davam etdirə bilər. Bu səbəbdən, ən yaxın maksimumun üzərində “stop-loss” yerləşdirmək lazımdır.

Nəticə: Bu vəziyyətin necə inkişaf etdiyini indi hamımız bilirik. Birazdan ən yaxın maksimumun üzərində qoyulan “stop-loss” işə düşəcək və ardınca qiymət sürətlə enməyə başlayacaq. Və treyder həmin səviyyədə “stop” qoyduğuna görə peşman olacaq. Amma nahaq yerə. Bu – düzgün itkidir. Bu – qaydaya uyğun itkidir.

Ona görə də, peşman olmağa dəyməz.

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

E L M İ YA N A Ş M A

Statistik üstünlük

Xaosa qarşı kazino metodu Kazinolara üstünlük qazandıran metod ticarətdə necə tətbiq oluna bilər

Y

eni başlayan treyder ticarəti öyrənəndə gəldiyi ilk nəticə bu olur ki, uğur qazanmaq üçün qiymətin hərəkətini proqnozlaşdırmağı bacarmaq lazımdır.

Bir qədər sonra daha bir qənaət formalaşır: uzunmüddətli ticarət üçün fundamental, qısamüddətli ticarət üçün isə texniki analiz metodları tətbiq edilməlidir.

Texniki analizin incəliklərinə vardıqca bizim yeni treyder görür ki, qiymət qrafiki təkrarlanan modellər üzrə hərəkət edir. Daha sonra o, indikatorların da təkrarlanan modellər formalaşdırdığının şahidi olur. Və belə qərara gəlir ki, həmin modelləri öyrənməklə tezliklə böyük pullar qazanmaq olar.

yaratmır? Yox, əgər yaradırsa, onda niyə treyderlər həmin modellərin köməyilə qazana bilmirlər?

Gəlin, aydınlaşdırmağa çalışaq.

Bazarlar – qeyri-xətti inkişaf edən dinamik sistemlərdir. Bu cür

sistemlərin təhlili ilə Xaos nəzəriyyəsi məşğul olur. Bu nəzəriyyə göstərir ki, bazarda qiymətin hərəkəti trendə tabe olAmma vaxt keçir, yeni treyder maqla yanaşı həm də, yetərincə “köhnəlir”, qazanc isə gəlmək istəmir... Treyder müxtəlif metod- təsadüfidir. Yəni müəyyən nisbətdə lara əl atır, gəlirli sistemlər axtarır, həm determinlik var, həm də xaos.

Xaotik sistemlərdə ticarət sirrlərini öyrənmək üçün qüvvə və pul sərf edir, amma yenə də ortaya nəticə çıxmır. Nəticədə yeni başlayan treyderlərin çoxu – təxminən 80-90 faizi bazardan gedir. “fraktal” anlayışınAmma buna baxmayaraq, dan istifadə olunur. Fraktal – qiymət qrafiklərinin təkrarlanan modellərlə hərəkət etdiyinə demək özünəbənzərlik deməkdir. Söhbət olar, hamı əmindir. Doğrudanmı, hissənin tama bənzərliyindən onlar yanılırlar? Yəni doğrudanmı gedir. Məsələn, ağacın budaqları getdikcə kiçilsə də, həmin kiçik bazarlar təkrarlanan modellər

budaqların quruluşu və forması böyük ağacı xatırladır. Qiymət qrafiklərində də belədir: kiçik miqyaslardakı strukturlar böyük miqyaslardakı ilə eynidirlər.

Təbiətdə olduğu kimi, qiymət qrafiklərində də daha kiçik

miqyaslara yaxınlaşdıqca, daha çox informasiya əldə etmək mümkündür.

Xaotik bazarların başqa özəlliyi ilkin şərtlərdən

şdıra l z o n q ti pro ə m y i q rdir kı ə a b r a n r o ə s b ıfıra asılı s 20 gün ı l a m i t h e olmalarıdır. Məhz bu maq

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

amil onların proqnozlaşdırılmasını çətinləşdirir. Belə vəziyyətdə proses inkişaf etdikcə hər bir səhv sonsuz böyüyə bilər. Nəticədə, 20 gün sonrakı qiyməti proqnozlaşdırmaq ehtimalı sıfıra bərabər olur.

8

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

37

E L M İ YA N A Ş M A 8

38

Statistik üstünlük

qiymətin hərəkəti tamamilə təsadüfi deyil), amma o qədər kiçikdir ki, praktik əhəmiyyət daşımır. O yazır ki, daim kiçik TF-lərdə işləyən treyderin geniş planda qazanmaq şansı demək olar ki, yoxdur.

Treyderlər bazardakı uzunmüdətli tendensiyaları nəzərə almaqla statistik üstünlük qazana bilərlər. Trendi izləyən sistemlərin əsasında

Digər tərəfdən, çoxları belə düşünür ki, qiymətin daha kiçik periodlardakı (məsələn, 5 dəqiqəlik qrafikdə) hərəkəti təsadüfi dalğalanma xarakteri daşıyır və tistik üstünta s i proqnozlaşdırıla bilməz. Uzunim k o in z Əgər siz də ka müddətli hərəkət istiqamətləri izsə, onda in s ir y lə iş la d to isə təsadüfi deyil. Başqa sözlə, təmin edən me ü y nəticədə lü n o s , a s ıl ç a eyni sistemdə aşağı miqyasda t a məliyy lı bir o a təsadüfilik, yuxarı miqyasda nə qədər çox ə m ti h e ı ğ a c la izə o isə determinizm özünü göstərir. bın sizin xeyrin a s e h Bu tip sistemlər təbiətdə də az ədər böyükdür. q deyil. Bundan o nəticə çıxır ki, məhz bu amil aşağı zaman periodlarında təkrarBunda başqa, dayanır. Buna görə trendi izləyən lanan modellər axtarmağa dəyməz.

Piters gündaxili periodlarda tsikl- sistemlər adətən gəlir gətirir, günKiçik TF-lərdə qiyməti proqnozlaşdırmaq “ruletka”da hansı nöm- lərin olmadığını da vurğulayır. Bu daxili periodlarda işləyənələr isə daha çox itirirlər. Qazanan treyder isə çox ciddi məqamdır. rələrin düşəcəyini proqBütün bunlar bir müəllifin sub- olmaq üçün siz özünüzə əvvəlnozlaşdırmaq kimidir. yektiv fikirləri deyil. Bunlar elmi cədən müəyyən üstünlüyü təmin etməlisiniz. Kazinonun şövqlü “Xaos nəzəriyyəsi və bazarlar” faktdır. Amma bu, o deməkdirmi ki, bazar sırf təsadüfi hərəkətlərin oyunlarda etdiyi kimi. Oyunda hər kitabının müəllifi Edqar Pitersin gediş zamanı kazino statistik üstünlüyə malik olur. Ona görə də ilk mərhələdə kazino hətta itirsə belə, geniş perspektivdə qazanacaq. Çünki statistik üstünlük onun tərəfindədir. Oyun nə qədər çox uzansa, kazinonun qazanmaq şansı bir o qədər çoxdur. Əgər siz də statistik üstünlüyü təmin edən metodla işləyirsinizsə (kazino kimi) onda nə qədər çox əməliyyat açılsa, son nəticədə hesabın sizin xeyrinizə olacağı ehtimalı bir o qədər böyükdür.

fikrincə, kiçik zaman periodlarında baş verdiyi məkandır və orada determinizim az da olsa var (yəni qazanmaq mümkün deyil? Xeyr! www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

Ona görə də, deyə bilərik ki, ticarətdə qazanılan uğurun üçdə biri sistemdən, üçdə biri risklərin necə idarə olunmasından, üçdə biri isə treyderin intizamından asılıdır.

Bundan əlavə, trend istiqamətində əməliyyat açmaq treyderə statistik üstünlük yaratdığı üçün, trendlərin daha çox müşahidə olunduğu bazarlarda işləmək məsləhətir. İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

39 Fərid Hüseynov təqdim edir:

Kompleks texanaliz Eur/usd Bazar iştirakçılarının çoxunun 1,5000 qiymət səviyyəsinin test olunacağını gözləməsi, görünür, spekulyantları ayağa qaldırdı və məzənnəni 1.4940 maksimumundan aşağıya doğru apardı.

Hazırda 1.4150-1.4250 aralığında güclü dəstək səviyyəsi var. Əgər məzənnə onu keçə bilməsə, ilk olaraq qiymətin 1.4500 ətraflarına qədər artımını gözləmək olar. 1.4150-dən aşağıda isə məzənnəni 1.3900-a qədər eniş gözlədiyini düşünürəm.

(Bu və digər qrafiklərdə *** və *** periodlu Movinq Average və 21 periodlu RSI indikatorlarından istifadə olunub)

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Kompleks texanaliz

8

40

Gbp/usd Funt da qonşusundan geri qalmayaraq, mövqelərini itirdi. Hazırda funtun qarşısında güclü 1.6350 dəstək səviyyəsi var. Əgər cütlük bu səviyyədən dəstək alıb, yuxarı qalxa bilsə, 1.6500-ə qədər artım istisna deyil. Əgər 1.6350-dən aşağıya doğru yönəlsə, 1.6200-1.6225 aralığına eniş perspektivi aktuallaşacaq.

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Kompleks texanaliz

8

Usd/chf Hazırda qrafiklərdə usd/chf cütlüyünün müəyyən qədər artımını görsək də, düşünürəm ki, eniş üçün münasib məqam gözləmək daha məqsədəuyğundur. Bu baxımdan, usd/chf cütlüyünün 0.8950 ətraflarında güclü müqavimətlə rastlaşacağını düşünürəm. Eniş tendensiyası hələ qüvvədə qalmaqdadır. Dolların uzunmüddətli “dib” formalaşdırdığını düşünməyə elə bir əsas yoxdur. Ona görə də, qiymətin hazırkı artım trendini qıracağı təqdirdə satmağı məsləhət görürəm.

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

41

TE XANALİZ

Kompleks texanaliz

8

42

Usd/jpy Dollar/yena yenidən 80.50 ətrafındakı güclü dəstək səviyyəsindən yuxarıda bağlandı. Əgər həftəlik qrafikə nəzər salsaq, bu qiymətin əhəmiyyətini görə bilərik. Əgər daily qrafikdə şam 80.00-dan aşağıda bağlansa, 78.50 ətraflarına, daha sonra 76.50 ətraflarına qədər eniş gözləmək olar. Yox, əgər 81-dən yuxarıda bağlansa, bu, 80.50 səviyyəsinin bir güclü dəstək kimi özünü 3-cü dəfə təsdiqləməsi anlamına gələcək və məzənnənin orta və ya uzunmüddətli perspektivdə 85.00 ətraflarına qədər artımına səbəb ola bilər.

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Y EN İ RU B R İ KA

Yoxladım, işləmir

Həcm bizi aldadır Tariyel Həsənov

D

əstək/müqavimət xəttlərinin yarılmasının həqiqi, yoxsa saxta olduğunu necə bilmək olar? Adətən Forex dərsliklərində yazılır ki, bunun üçün həcm göstəricisini izləmək lazımır. Belə ki, əgər vacib səviyyə yarılarkən həcm artırsa, demək, yarılma həqiqidr. Yox, əksinə, vacib səviyyə yarılarkən həcm azalırsa, onda yarılma sünidir.

Mən təcrübədə xeyli müddət yoxlayandan sonra deyə bilərəm ki, bu məsləhətdə deyilənlər tamamilə boş şeydir. Fond və ya əmtəə bazarlarında sınaqdan keçirməmişəm, amma valyuta bazarında həcmin artıb-azalması treyderə praktik olaraq heç bir faydalı informasiya vermir. Hətta daha pis: onu çaşdıra bilər.

Gəlin, bir neçə misala baxaq. Şəkil 1-də nə görürük? Qiymət 1.4530 zonasında yerləşən vacib dəstək xəttinə çatıb. Aprelin 20-25-i arasında xətt artıq bir neçə dəfə test olunub, deməli, güclü səviyyədir. Nəzəriyyəyə görə, əgər qiymət onu yararsa, aşağıya doğru sürətli eniş baş verməlidir.

Yaxşı səslənir...

Axırıncı şama diqqət yetirin. Aşkar görünür ki, bu şam dəstək xəttini yarıb və onun aşağısında bağlanıb.

Və onun bu hərəkəti həcmin artması ilə müşahidə olunub. Deməli, satmaq vaxtıdır. Qısa əməliyyat açırıq və... ooops! Hadisələrin əslində necə inkişaf etməsi şəkil 2-də göstərilib.

8

Şəkil 1. Həcmə inansaq, dəstək xəttinin yarılması həqiqidir www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

43

Y EN İ RU B R İ KA

Yoxladım, işləmir

8

44

Göründüyü kimi, həcmin artması bu vəziyyətdə çaşdırıcı siqnal rolunu oynayıb. Həm də iki dəfə: dəstək xətti yarılandan sonra qiymət yuxarıya qalxmağa başlayarkən həcm düşüb! Bütün qaydalara görə, bu, o deməkdir ki, qiymətin yuxarıya hərəkəti korreksiyadır. Çünki həcmlə dəstəklənmir. Və tezliklə aşağıya hərəkət bərpa olunmalıdır. Amma buyurun: qiymət impulsiv şəkildə yuxarıya qalxıb!

Yanlış bələdçi seçməyin axırı başqa cür qurtara bilməzdi.

Şəkil 2. Həcm bizi aldadıb

İndi isə ikinci misala baxaq. Bu, lap “təzə” nümunədir. Yəqin, avro/dolların mayın əvvəllərindəki hərəkəti treyderlərin yaxşı yadında olar. Avro 10 gün ərzində 1.4880 müqavimətini yara bilmirdi. Qiymət səviyyəni 4 dəfə test etsə də, hər dəfə müqavimət daha güclü çıxırdı. Belə bir vəziyyətdə, nəzəriyyəyə görə, müqavimət xətti yarılandan sonra bizi ciddi artım gözləməliydi...

Nəhayət, mayın 4-də bu, baş verir. Müqavimət xətti yarılır. Qiymət səviyyənin üzərində bağlanır. Üstəlik, ikinci ağ şam da tamamilə müqavimət xəttindən yuxarıda formalaşır. Ən əsası, bu proses həcmin də artması ilə müşayiət olunurdu. Demək, almaq lazımdır!..

Amma... Əgər siz həmin vəziyyətdə almışdınızsa, mən sizə həsəd aparmıram. Ümid edirəm ki, yaxın “stop”u unutmamışdınız. Çünki hərəkətin sonrakı inkişafı şəkil 4-də göstərilib.

8 www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Y EN İ RU B R İ KA

Yoxladım, işləmir

8 Avro tezliklə geriyə dönür, yardığı dəstək xəttini əks istiqamətə kəsir, artıq müqavimətə çevrilən xətti test edir və üzüaşağı millənir. Diqqət edin ki, ilk mərhələdə Avronun enişi həcmin azalması ilə müşayiət olunurdu. Yəni həcmə inansaq, bu, o demək idi ki, eniş davamlı olmayacaq.

Fəqət hər şey göz qabağındadır.

Şəkil 3. Həcm göstərir ki, müqavimət xəttinin yarılması həqiqidir

Beləliklə, Forex-də həcm göstəricisinin yanlış siqnal verdiyini təsdiqləyən iki misalla tanış olduq.

Mən qrafiklərdə buna bənzər misalları nə qədər desəniz, tapıb göstərə bilərəm.

Sadəcə, jurnalın həcmi imkan vermir. Ona görə də, mövzunu “İn Forex”in forumunda davam etdirə bilərik. Şəkil 4. Həcm sizi aldadıb

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

45

46

M ETO D

Swing -texnika

TTT+ROC “Teylorun Ticarət Texnikası” (TTT) adlanan metod bazarda kifayət qədər sınanmış üsullardan biri sayılır. Bu yanaşmaya görə, bazar hər 2-3 gündən bir dalğalanmaların yeni maksimum və ya minimumuna çatır. Həmin nöqtələrdə bazara əks təzyiq artır ki, bundan istifadə edərək, qısamüddətli alış və ya satış əməliyyatları açmaq olar. Beləliklə, ümumi trendin istiqamətindən və fundamental vəziyyətdən asılı olmayaraq, bazara hər iki istiqamətdə girmək mümkündür. Yəni TTT xarakterinə görə svinq-ticarət texnikasıdır.

açaraq, “stop”u həmin maksimumun üzərində yerləşdiririk. Gəlirli əməliyyatı növbəti günə keçirmək olar.

Göründüyü kimi, “Teylorun Texnikası” səhər dönüşlərini tutmaq məqsədi daşıyır. Linda Raşke və Larri Konnors məşhur kitablarında bi texnikaya 2 periodlu ROC indikatorunu əlavə etməyi məsləhət görürlər (Biz əvvəlki saylarımızda həmin inAlış üçün imkan o vaxt yaranır günün maksimumu əsas müqadikator barədə danışmışıq). Bu ki, Bazar 1-2 gün ərzində ifrat satış vimət səviyyəsi hesab olunur. halda indikatorun dönüşləri TTT halında olur (Eniş trendi zamanı Əgər bazar həmin səviyyəni sınaqsiqnalları ilə üst-üstə düşən zaman daha bir əlavə gün tələb oluna dan keçirir və yenidən aşağıya bazara girmək lazımdır. bilər). İdeal alış günü öz minimu- dönürsə, bu zaman satış əməliyatı munda açılır və maksimumunda bağlanır Ertəsi gün qiymət bir qədər geriyə korreksiya edəndən sonra, dəstək zonası tapır və artımını davam etdirir. Məhz həmin dəstək nöqtəsi bizə risklərə nəzarət etmək imkanı yaradacaq.

Yəni “stop” əmrimizi onun altında yerləşdirəcəyik. Əməliyyat açandan sonra bazarın öz açılış nöqtəsindən yuxarıda bağlanıb-bağlanmayacağını izləyirik. Əgər bağlanarsa, əməliyyatı növbəti günə keçiririk. Əgər hər şey düzgün gedirsə, biz alış əməliyyatı açandan sonra Bazar minimumunu təzələməməlidir. Əgər bu baş verərsə, “stop” əmri bizi bazardan çıxaracaq.

Satış əməliyyatı açılan gün bazar əvvəlcə səhər-səhər maksimum formalaşdırmalıdır. Əvvəlki www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Ö Z Ü N Ü TA N I

Treyderin psixologiyası

Göyərçin mövhumatı Niyə bir çox treyderlər olmayan yerdə qanunauyğunluq axtarırlar nəticəyə gətirib çıxara biləcək hərəkətləri təkrarlamağa çalışır, həmin nəticəyə kömək etməyəcək hərəkətlərdən isə çəkinirlər. Əlbəttə, onlar bunu şüursuz şəkildə edirdilər. Amma hər halda, onlar bu qarışıq dünyada qanunauyğunluq axtarmağa meyillidirlər!..

həqiqətən də 20 dəfə atılan qəpiyin hansı üzlərinin düşməsi əsasında yazılıb. Başqa sözlə, doğrudan da, təsadüfi ardıcıllıqdır. O biri isə süni yolla quraşdırılıb.

Sizcə, bu ardıcıllıqlardan hansı qəpiyin real olaraq necə düşməsini göstərir? Bunu müəyyənləşdirmək Fərid Hüseynov Əlbəttə, bu eksperimentin üçün sizə iki ipucu verə bilərəm. nəticələrini müxtəlif cür yozmaq Süni, analitik yolla qurulan ardıcılElmdə “göyərçin mövhumatı” olar. Məsələn, iddia etmək olar ki, lıqda iki dəfədən çox “bayraq” və adlı məşhur bir eksperiment var. o, quşlarda mövhumatçılığın olya “gerbin” dalbadal gəlməsinə Eksperimentin mahiyyəti belədir: masını təsdiqləyir. Axı onlar öz imkan verilməyib. Eyni zamanda, Göyərçinləri bərabər zaman hərəkətləri ilə yemlənmələri “bayraq-gerb-bayraq” sıralanması fasiləsi ilə yemləyirlər. Tutaq ki, arasında səbəb-nəticə əlaqəsi ax3 dəfədən çox düzülməyib. hər 4 saatdan bir. Müəyyən müdBunu biləndən sonra cavab dətdən sonra quşlar bunun səbəbini tarırdılar... Halbuki, gerçəkdə belə bir əlaqə yox idi. aydın olur: “gerb”lərin uzun sırası axtarmağa çalışırlar. Əlbəttə, olan “A” ardıcıllığı həqiqətən də şüurlu şəkildə yox (quşların şüuru Bəs biz insanlar bu baxımdan təsadüfidir.

“B” ardıcıllığı isə süni buna imkan vermir), instinktiv göyərçinlərdən çoxmu fərqlənirik? yolla qurulub. Amma təcrübə olaraq. Amma hər halda, onların davranışında dəyişiklik yaranmağa Əslində yox. Çünki insan beyninin göstərir ki, insanların çoxu məhz bəzi hissələri heyvan beyninin “B” ardıcıllığını həqiqi təsadüfi başlayır. Onlara dən verilən anda anoloji hissələrindən o qədər də ardıcıllıq saymağa meyilli olurlar. göyərçinlər hansı hərəkəti fərqlənmir.

Ona görə də bizim də Niyə? Çünki bizim beynimiz edirdilərsə, həmin hərəkəti tez-tez bir çox qərarlar “göyərçin mövhu- həmişə qarışıq proseslərdə qatəkrarlamağa başlayırlar. matı”nı xatırladır. nunauyğunluq axtarmağa çalışır (Dalbadal gələn “P” hərfləri kimi).

Göyərçinə elə gəlir ki, əgər yem Gəlin, belə bir eksperiment Məntiq olmayan yerdə məntiq görverilməzdən əvvəl o, qanadlarını aparaq.

Qəpik ataq və hər dəfə mək istəyir. çırpıbsa, demək, bu hərəkəti ilə qəpiyin “bayraq” üzü düşəndə Bu səbəbdən, biz qrafiklərlə yem verilməsi faktının arasında hansısa əlaqə var. Və yaxud, başqa “O”, “gerb” üzü düşəndə isə “P” işləyərkən çox vaxt hətta qiymətin hərfini yazaq... ən dolaşıq, təsadüfi, proqnozayagöyərçin əgər yem verilməzdən İndi isə aşağıdakı iki ardıcıllığa tımsız hərəkət zonasında belə, qaəvvəl dimdiyini qəfəsə sürtürdüsə, diqqət yetirin. nunauyğunluq axtarmağa çalışırıq. o da belə nəticə çıxarır ki, həmin Bəzən isə onu olmadığı yerlərdə hərəkəti ilə yem verilməsi arasında “А” ardıcıllığı: О-Р-О-Р-О-Р- “tapırıq”. Çox vaxt əslində hansısa əlaqə var. Bir sözlə, hər bir mövcud olmayan prinsiplər uyduР-Р-О-О-Р-Р-Р-Р-Р-Р-О-Р-О-О göyərçin yem verilməsi faktını et“B” ardıcıllığı: Р-О-О-Р-Р-О- ruruq. Əlaqəsiz şeyləri bir-biri ilə diyi hansısa hərəkətlə bağlamağa əlaqələndirməyə çalışırıq. Nəticədə Р-О-О-Р-О-О-Р-О-О-Р-Р-О-Р-Р çalışır. bir çox treyderlərin hərəkəti göyərçinlərin mövhumatından heç Bunlardan yalnız biri “həqiqi” Bu, klassik “stimul-reaksiya” nə ilə fərqlənmir. ardıcıllıqdır.

Yəni yalnız biri modelidir. Göyərçinlər istədikləri www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

47

48

PRAKTİKA

İncəliklər

Günə baxan ticarət Aşağı zaman periodlarında uğurla işləməyin sirrləri

F

orex bazarında kiçik balansla işləyən treyderlər aşağı zaman periodlarında işləməyə məcburdurlar. Bu periodlarda işləməyin isə öz xüsusiyyətləri var. Hər şeydən əvvəl, həmin periodlarda qiymət qrafiklərini necə oxumaq lazımdır? Sual adi görünə bilər, amma əslində hər şey bu qədər sadə deyil.

Adi halda qrafik 300 perioddan ibarətdir. Bu o deməkdir ki, biz saatlıq qrafiklərdə təxminən 12 günün, 15 dəqiqəlik qrafiklərdə 3 günün, 5 dəqiqəlik qrafiklərdə təxminən 1 günün məlumatını görürük.

Saatlıq qrafikdə istiqaməti tutmağa çalışın. Əgər bu, dərhal görünmürsə, onda ticarət diapazonunda olduğumuzu hesab edirik.

Fərz edək ki, trend aşağıyadır.

Bu halda böyük zaman intervalında əks olunan eniş trendinin 15 dəqiqəlik qrafikdə təsdiq olunub-olunmadığını müəyyən edirik. Yəni 15 dəqiqəlik qrafikdə qiymət 60 SMA-dan aşağı olmalıdır və bu SMA-nın özü də aşağıya doğru yönəlməlidir. Əgər bu belədirsə, deməli, hazırkı trend aşağıyadır.

Qrafikdə həmişə iki trend var: üstünlük təşkil edən əsas trend və Qrafiki açanda əvvəlcə bunlara balaca trend. Balaca trend əsas diqqət etmək lazımdır: trendin əksi istiqamətində gedir və qısa zaman ərzində davam edir.

1. Əvvəlcə saatlıq qrafikdə Balaca trendlər 5 dəqiqəlik qrafikbugünki açılışdan 2% yuxarı və lərdə dəqiq müəyyən olunur. aşağı diapazonda yerləşən 5 dəqiqəlik qrafikdə hazırkı əhəmiyyətli müqavimət və dəstək trendi (əsas və ya balaca) səviyyələrinə fikir verin müəyyən edin: 2. Sonra 15 dəqiqəlik qrafikə baxaraq, aşağıdakıları qeyd edin: * Üstünlük təşkil edən trendi - 5 dəqiqəlik qrafikdə hazırkı * 60 SMA-ya nəzərən qiymətin qiymət 60 SMA-dan aşağıdır, vəziyyətini SMA özü də aşağıya doğru baxır * GMT 00:00-dan sonrakı mak- əsas trend. simum və minimumu - 5 dəqiqəlik qrafikdə hazırkı * Son 3 günlük zirvə və dibləri qiymət 60 SMA-dan yuxarıdır, SMA da yuxarıya doğru baxır Əldə etdyimiz informasiyadan balaca trend. necə istifadə etmək lazımdır: Əldə etdiyimiz bu infor- Ümumi mənzərəni müəyyən masiyalar əsasında necə ticarət edirik (günlük ticarət üçün). aparmaq lazımdır? www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Mümkün ticarət ssenariləri: 1) Təsəvvür edək ki, əsas trend enir, biz isə artan balaca trenddəyik. Strategiya o ola bilər ki, hazırkı qiymət 5 dəqiqəlik qrafikdə 60 SMA-dan aşağı düşərsə və

SMA aşağıya doğru yönələrsə, satmaq lazımdır.

2) Deyək ki, əsas trend enir və 5 dəqiqəlik qrafikdə eniş trendi təsdiqlənir. Strategiya ondan ibarətdir ki, qiymətin dönüb balaca trendi yaratmağını gözləmək lazımdır.

Ona görə ki, qiymət artıq impulsu yerinə yerinə yetirib və korreksiya ehtimalı yüksəkdir. İstisna: Əgər bazar bugünkü və ya 3 günün minimumundan aşağı düşürsə (bu səviyyələr 15 dəqiqəlik qrafikdə aydın görünür), eniş hərəkətinin sürətli olma ehtimalı böyükdür və qısa əməliyyat yerinə düşərdi.

8

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

PRAKTİKA

İncəliklər

riskiniz azdır və müəyyən olunub – trendi izləməklə qazanacaqsınız.

Trendə əks ticarət aparanda təpə və son minimumdan aşağıda. ya dib ətrafında alış və ya satışa 3) Əgər əsas trend aşağıdırsa, 5 işarə edəcək siqnal əldə edənə Beləliklə, həmişə iki trendi dəqiqəlik qrafik də aşağıdırsa, nəzərdən keçirmək lazımdır: əsas qədər gözləyin. Bu minimum və ya qiymət isə günlük minimumdan maksimum ətraflarında kapitalın və balaca. Balaca trend - əsas yuxarıdadırsa, daha yaxşı strateaz bir hissəsini risk etməklə yaxın giya günlük minimumdan aşağıda trendə qarşıdır və qısa zaman “stop-loss” yerləşdirməlisiniz. kəsiyində davam edir. Köhnə “stop” yerləşdirməklə almaq ola Günlük qiymət hədəflərinizi “təpə”lərdən yuxarıda alış və bilərdi. Riskiniz aşağıdır və müəyyən edərkən orta günlük diamüəyyən olunub, bazarın vəziyyəti köhnə “dib”lərdən aşağıda satış pazonu, açılışdan maksimuma orta bazara əla giriş səviyyələri ola (həddindən artıq enib) isə sizin qiymət dəyişikliyini və açılışdan xeyrinizədir. Burda məntiq ondan bilər (əgər hərəkət ifrat həcmdə minimuma orta qiymət dəyişikdeyilsə və tezliklə korreksiya ibarətdir ki, alıcılar ucuz almaq liyini nəzər keçirin. Bir faktı yadgözlənilmirsə). Yuxarıya doğru üçün qiymətin bugünki və ya dan çıxarmayın ki, artımdan əvvəl güclü hərəkətdə bazar həm daha dünənki minimumdan aşağı bazara dibdən keçməsi üçün, yüksək “təpə”lər, həm də daha düşməyini gözləmirlər. yüksək “dib”lər yaratmalıdır. Əks enişdən əvvəl isə təpədən keçməsi üçün vaxt lazımdır. Vacib dəstək və ya müqavimət səviyyəsi kəsilirsə, kəskin hərəkət baş verir və bunun ardınca qiymət cəlb bir sıçrayışla kəsilən dəstəkdən yuxarı qalxır (və ya müqavimətdən aşağı düşür).

8

Yuxarıya doğru uzunmüddətli hərəkətdən sonra adətən ticarət diapazonu meydana gəlir və bunun ardınca kəskin eniş baş verir. Bundan sonra əksər hallarda təxminən köhnə maksimumlara qədər yenidən sıçrayış baş verir.

Ticarət diapazonu sərhədlərində təpələrdə almamaq və diblərdə satmamaq üçün ehtiyatlı olun.

4) Ümumi desək, alış üçün ən təhlükəsiz yer –güclü enişdən sonra dəstək səviyyəsinin yanında almaqdır. Amma əvvəlcə əvvəlki minimumdan yuxarıda yeni minimumun yaranmasını gözləmək şərtilə. Yaxşı olardı ki, bu diblər müxtəlif saatlarda formalaşsın. 3cü və 4-cü daha yüksək “dib” açıqaşkar ona işarə edir ki, artım hərəkəti yaxınlaşmaqdadır. Əvvəlki variantdakı kimi, sizin www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

vəziyyət eniş üçün də keçərlidir: daha aşağı diblər və daha aşağı təpələr. Balaca dönüşlər güclü hərəkət zamanı zəif olurlar. Onlar güclənməyə başlayanda hərəkətin impulsu itirməsi haqqında ciddi siqnal alırıq. Axırıncı korreksiya əvvəlkini üstələyəndə ən azı trendin müvəqqəti dəyişdiyini düşünə bilərsiniz.

Planlaşdırılmış gözlənilməz iqtisadi göstəricilərin dərci bütün yaxın dəstək və müqavimət səviyyələrini qırır. Bununla da bizim işimizi mənasızlaşdırır. Çünki malik olduğumuz informasiya aktuallığını itrir. Qiymətin yeni informasiyalar təqdim etməsi üçün vaxt lazımdır. Rəsmi şəxslərin planlaşdırılmamış və ya gözlənilməz bəyanatları da qrafikdəki bütün səviyyələri məhv edə bilər.

Siz gəlirin böyük hissəsini əsas İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

49

50

TE XANALİZ

S

iz heç fikirləşmisinizmi ki, bəzən bir valyuta cütlüyü digəri üçün çox yaxşı indikator ola bilər? Elə isə bundan sonra nəzərdən qaçırmayın ki, digər analitik alətlərlə yanaşı, treyderin xidmətində korrellyasiya kimi önəmli bir metod da var. Ona görə də, hər hansı valyuta cütlüyü ilə ticarət zamanı onun krosslarının hərəkətini də nəzərdən keçirin.

Metod

İndikatorsuz indikator: korrellyasiya

EURGBP və GBPJPY valyuta krossları USDJPY və EURUSD kimi cütlüklərin hərəkətinə münasibətdə aparıcı indikator özəlliyinə malikdirlər. Qısaca desək, EURGBP və GBPCHF valyuta cütlükləri EURUSD və USDCHF üçün qabaqlayıcı indikator rolunu oynayırlar.

EURJPY krossu EURUSD-nin istiqaməti üçün çox vacibdir.

GBPJPY krossu isə GBPUSD üçün həmin rolu oynayır.

EURUSD, EURGBP, EURJPY və GBPCHF müəyyən səviyyədə birbirləri ilə korrelyasiya yaradırlar.

Bu, sadəcə sözügedən valyuta cütlükləri arasında pulların necə hərəkət etdiyini göstərir.

Faktik olaraq, GBPCHF və EURGBP bir çox hallarda EURUSD-dən bir və ya iki şam tez hərəkətə gəlir. GBPCHF və EURGBP qrafiklərini izləməklə siz bir çox hallarda EURUSD-də hərəkət başlamamışdan bazara girməyi öyrənə bilərsiniz. Bu ssenari həmçinin USDJPY-ni qabaqlayan GBPJPY və EURJPY cütlüklərinə də aiddir. Bu cütlüklərin geniş araşdırılması həmçinin bəzi digər məsələlərdən sizi agah edəcək.

AUDJPY dollar, Avro və Funtdan sonra Avstraliya dollarına təsir edən ən vacib cütlüklərdən biridir.

Adətən AUDJPY-nin enməsi www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

- Güclü müsbət korrellyasiya - Orta müsbət korrellyasiya - Əhəmiyyətsiz korrellyasiya - Orta mənfi korrellyasiya - Güclü mənfi korrellyasiya Yapon valyutasının “buğa”ları üçün yaxşı siqnaldır.

USDJPY ilə ticarət zamanı belə bir məqama fikir vermək lazımdır Qızıl hedcləmə məqsədi üçün ki, cütlük nadir hallarda müəyyən Dolların əksidir. Onların korbir istiqamətdə 700-800 punkt, relyasiyası mükəmməldir. Qızılın korreksiyasız 200 punkt gedir və qrafiki – forexdə ticarət zamanı demək olar ki, həmişə 700-800 izləməli olduğunuz əsas qrafikpunktluq hərəkətdən sonra 350 lərdən biridir. Qızıl əksər hallarda punkt geriyə sıçrayır. Bütün bunlar digər Foreks cütlüklərini arxasınca Yena bazarındakı likvidlik probaparır. lemi ilə bağlıdır. İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MƏSLƏHƏT

Əsas msələ

Niyə trendi tuta bilmirik?

Bruce Babcock aparmalısınız. Qiymətlə bağlı informasiyaların riyazi analizi Reality Based göstərir ki, qiymət dəyişikliyində Trading Company təsadüfilik amili çox olsa da, müəyyən trend komponenti də mövcuddur. Bu fakt rasional, elmi tərzdə ticarət aparmaq istəyənlər üçün son dərəcə vacibdir. Bu, o anlama gəlir ki, trendə əsaslanmayan qısamüddətli modellərlə və metodlarla ticarət aparmayanda istənilən cəhd iflasa məhkumdur.

İ

stənilən ticarət strategiyasının özəyini təşkil etməli olan 4 əsas prinsip var. Uğurlu ticarət aparmaq üçün siz əmin olmalısınız ki, bu bəndlərdən hər biri strategiyanıza daxildir. Onları belə sadalaya bilərik: 1) Trend üzrə ticarət aparmaq 2) İtkilərin artmasına imkan verməmək 3) Gəlirin artmasına şərait yaratmaq 4) Riski idarə etmək

Bu dediyimizə ən bariz nümunələrdən

hamısı uğursuz oldu. Heç vaxt görməmişəm ki, kimsə obyektiv qaydalara əsaslanaraq şamların effektivliyini nümayiş etdirsin.

Uğurlu treyderlər onlara statistik üstünlüklər verən metodlardan istifadə edirlər. Bu üstünlük qiymətin trendə meyl göstərməsindən meydana gəlməlidir. Uzunmüddətli perspektivdə yalnız bu cür ticarət aparsanız, pul qazana biləcəksiniz.

Bu münvalla qiymət qalxanda siz ancaq almalısınız. Qiymət aşağı düşəndə

dan bilə a c q a b a q i y ə n Biz heç də ancaq ə r ö g a n O . ik bilmər əliyik m r e v a iy s k a e r gördüyümüzə isə yalnız satmalısınız.

biri yapon şamları modelləridir. Bu nəzəri fikir məndə Bu vacib prinsipin hamıya çox əvvəlki tədqiqatlarımdan foryaxşı məlum olmasına baxmamalaşıb. Bir neçə il əvvəl mən yaraq, təəccüblüdür ki, treyderlər şamların əsasında gəlirli ticarət sis- onu çox tez-tez pozurlar. temi yaratmağa çalışmışdım. O Trend üzrə ticarət o deməkdir ki, vaxt müxtəlif patternlər və bir neçə siz həmişə qiymətin hazırkı tip sistemləri yoxladım, amma 8 hərəkəti istiqamətində ticarət www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

51

MƏSLƏHƏT

Əsas msələ

görə də, bir çox treyderlərdə trendə qarşı işləməklə bağlı psixoloji Onlar gəlir əldə etməyə tələsir və qorxu var. Fəqət onlar bunu başa buna görə də trend formalaşmamış düşmürlər. Buna görə də özlərini “dib”də almağa, zirvədə satmağa trendlə işləməyə kökləyə bilmirlər. çalışırlar. Uğur qazanan treyderlər isə mövcud trendə uyğun Siz “trend” məhfumunu yalnız əməliyyat açmamışdan əvvəl xüsusi zaman intervalına nəzərən trendin formalaşmasını gözləməyi təyin edə bilərsiniz. Misal üçün, öyrəniblər. bu, həftəlik və ya 1 saatlıq trend ola bilər. Beləliklə, ticarət planının Tanınmış bazar eksperti Ceyk vacib hissəsi hansı zaman interBernştayn “4 ən mühüm ticarət valından istifadə olunmasından prinsipi” kitabında belə bir fikir ibarətdir. Hərçənd, psixoloji yazır: “Trend üzrə ticarəti bazarın nöqteyi-nəzərdən aşağı zaman inbütün prinsiplərindən ən vacibi tervallarından istifadə etmək hesab edirəm. Bu, öyrənməli və yaxşıdır, amma böyük nəticələr hər il təkrarlamalı olduğum bir uzunmüddətli ticarətlə əldə olunur. dərs idi. Bütün treyderlərin trendi müəyyən etmək üçün alətləri var.

Ona görə də, trendə qarşı gedəndə, yaxud, zirvəni və ya dibi tutmağa çalışanda çox məyus oluruq”.

Trendə qarşı çıxmaq bütün treyderlərin düşdüyü bir tələdir. Onlar qiymətin hərəkətinə baxır və belə qənaətə gəlirlər ki, uğur əldə etməyin ən yaxşı yolu bazarın gələcəkdə hara gedəcəyini qabaqcadan proqnozlaşdırmağı öyrənməkdir. Hamımız inanmaq istəyirik ki, proqnozumuz düz çıxacaq. Əməliyyatı nə qədər çox Ceyk Bernştayn daha sonra saxlayırsınızsa, gəliriniz bir o yazır: “Gələcək nə qədər romantik qədər çox ola bilər. Riçard Denvə ümidverici görünsə də, proqnoz nisin “Tısbağalar” qrupunun ilk həmişə gəlirin sinonimi olmayaüzvlərindən biri olan və bu metodcaq. Bunu dərk etmək üçün mənə 9 dan istifadə etməklə özünə parlaq ildən çox vaxt lazım oldu. Trendin karyera quran Rassell Sands dönəcəyini proqnozlaşdırmaq çətin “Commodity Traders Consumer və xeyli dərəcədə qeyri-dəqiq işdir. Report”a müsahibəsində deyirdi: Bu, gəlirdən çox itkiyə səbəb “Ən yaxşı yanaşma uzunmüddətli olur”. trendlə işləməkdir. Trendi izləmək Trend üzrə ticarət aparmaq metodunun xeyri statistika ilə təsçətindir. Ona görə ki, bu zaman diqlənib, illərlə yoxlanılıb və bazardan məntiqli çıxış nöqtəsi işləyir. Əsas məsələ trendin harada uzaqda olacaq. Demək, proqnozu- başlayıb, harada qurtaracağını anmuz səhv çıxsa, potensial olaraq lamaqdır. Əgər lazımi anda trendə böyük itkilərə səbəb ola bilər. Ona qoşuluq və lazımi anda bazardan

8

52

www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

çıxırsınızsa, qeyri-trend dövrlərində itirdiklərinizi geri qaytarmaq üçün kifayət qədər pul qazanacaqsınız”.

Məsələnin əsas hissəsi ondan ibarətdir ki, bazarın nə vaxt trendə başlayacağını bilmirik. Faktiki olaraq, biz ümumiyyətlə bilmirik ki, bazar nə etməyə hazırlaşır. Biz heç nəyi qabaqcadan bilə bilmərik.

Ona görə də ancaq gördüyümüzə reaksiya verməliyik.

Trendi izləməyin metodlarından biri bu ola bilər: Əgər bu gün bazar 25 günün bağlanış səviyyəsindən yuxarıda bağlanırsa – al. Yox, əgər

bu gün bazar 25 günün bağlanış səviyyəsindən aşağıda bağlanırsa – sat. Belə uzunmüddətli trend istiqamətində ticarət aparanda siz bazarı proqnozlaşdırmaq əvəzinə, trendlə izləyirsiniz. Ən uğursuz treyderlər bütün ömürlərini bazarı qabaqcadan proqnozlaşdırmaq cəhdlərinə sərf edirlər. Əgər siz uzunmüddətli zaman intervallarından istifadə etməklə həmişə trend istiqamətində ticarət aparmaq üçün özünüzdə nizam-intizam formalaşdıra bilsəniz, gəlirli ticarətə doğru böyük bir addım atmış olacaqsınız.

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

Y EN İ RU B R İ KA

Əks əlaqə

Sual: Bəziləri Forex-i kazinoya bənzədirlər.

Onlar haqlıdırmı?

Redaksiyamızdan Soruşulan Suallar

Sual: Forexdə müstəqil şəkildə ticarət aparan kompüterlər varmı?

Cavab: Bu cür alqoritmlərin ilkin formaları var. Güclü kompüterlərin təhlil aparmaq və proqnoz vermək imkanları insanınkından genişdir. Misal üçün, havanın proqnozlaşdırılmasında onlardan istifadə olunur. Çünki kompüterlər böyük həcmdə informasiyanı sürətlə təhlil etməyi bacarırlar. Elə isə bazarın proqnozlaşdırılmasında niyə istifadə olunmasın?

Səhm birjalarının proqnozlaşdırılmasında VWAP, TWAP kimi alqoritimlərlə işləyən sistemlərdən istifadə olunur. Amma maşını müstəqil düşünməyə öyrətmək çox çətin işdir. Ona görə də belə sistemlər hələ ki “beşikdədirlər”.

Hazırda Blue Brain Project adlı layihə çərçivəsində alimlər sırf insan beyni kimi çalışan kompüter düzəltməyə çalışırlar. O, beyindəki sinaps və aksonların arasındakı əlaqəni tam şəkildə təkrarlamalıdır. Güman olunur ki, o cür kompüterlər birjada da müstəqil işləyə biləcəklər. Fəqət bunlar hələ bir qədər uzaq perspektivə aid məsələlərdir. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Cavab: Xeyr. Çünki kazino oyunlarında növbəti gedişin nə olacağını proqnozlaşdırmağın heç bir üsulu yoxdur. Siz heç bir yolla əvvəlcədən deyə bilməzsiniz ki, “ruletka”da hansı rəqəm düşəcək, “BlackJack”də və ya Pokerdə hansı kart çıxacaq, Craps-da zər hansı tərəfi üzərində dayanacaq… Bunları deməyin heç bir metodu mövcud deyil. Heç bir statitiska sizə kömək edə bilməz. Kazino oyunların da hər şey yalnız təsadüfdən asılıdır. Əks təqdirdə onlar “bəxt oyunları” yox, intellektual oyunlar adlanardılar.

Amma Forexdə belə deyil. Birjada qiymətlər tendensiyaya tabedir. Və həmin tendensiyanı nəzərə almaqla treyder artıq statistik üstünlüyə malik olur. Texniki analizin metodları da treyderə üstünlük yaradır. Kazino oyunlarında isə heç bir analiz mümkün deyil. Oyun avtomatında hansı şəklin düşəcəyini siz necə, hansı yolla proqnozlaşdıra bilərsiniz?

Amma onu da qeyd etməliyik ki, müəyyən oxşarlıqlar da yox deyil. Hər iki sahədə money-management tətbiq edilə bilir. Bəzi kart oyunlarının (xüsusilə də “BlackJack” və Poker) xüsusi strategiyaları olur. Amma bu strategiya oyunçuya kazino və ya digər oyunçular qarşısında üstünlük yaratmır.

Sadəcə, onun risklərini optimallaşdırır.

Birja işindəki strategiyalar isə məhz treyderə üstünlük yaratmağa xudmət edirlər. İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

53

54

MƏSLƏHƏT

Oyun qaydaları

Ağlın oyunu Treyderlərə ağıllı məsləhətlər

T

reydersiniz? Lap əla.

Onda siz ilk növbədə şüurunuzu normal insanın düşüncə tərzindən spekulyantın düşüncə tərzinə dəyişməlisiniz.

Treydinq – beyin oyunudur, müvafiq şüur formasına malik olmadan bu, hələ başlamamışdan uğursuz oyuna çevrilir. Treyder şüurunun hazırlanması istənilən uğurlu treyder üçün ilk addımdır. Amma demək olar ki, bütün yeni treyderlər buna laqeyd yanaşır, ona görə də 95%-dən çoxu uğursuzluğa düçar olur.

Treyderin bazardakı uğurunu nə intellekt, nə də bilik səviyyəsi təmin edir. Treyderin uğur əldə etməsinin səbəbi son dərəcə çətin olan qərarın verilməsi prosesilə bağlıdır. Bəziləri üçün qərar qəbul etmək və ona sadiq qalmaq asan, digərləri üçün çətindir. Bundan başqa, etibarlı bir ticarət sistemi ilə yanaşı, bazar haqqında kifayət qədər biliyə malik olmaq lazımdır.

Bu, treydinqdə uğur qazanmaq üçün tələb olunan vacib elementlərdən ikincisidir. İstənilən sistemin üstünlüyü əldə olunan informasiyanın keyfiyyətindən asılıdır.

Nə qədər treyder açıq əməliyyatı ola-ola rahat nəfəs almağı bacarır?

Hətta gəlir bir neçə yüz dollar qalxıbsa və sistem sizə davam etməyi deyirsə, heç bir zəmanət yoxwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

dur ki, nə isə gözlənilməz bir hadisədən sonra sizin gəliriniz ziyana çevriləcək. Korreksiyanın pullarınızı necə geri aldığını görmək ağrılı səhnədir. Treyderlərin çoxu, hətta təcrübəliləri belə, bu acıya dözə bilmir və bazardan tez

münasib ticarət metodunu, sistemini tapmalıdır. Ona görə də əgər orta müddətli bir treyder öz metodu sayəsində artıq 30 ildir ki qazanırsa, onun sistemi gündəlik ticarət aparanlara uyğun gəlməyə bilər.

çıxır. Amma pul qazanmağın ayrı yolu yoxdur və biz bu acıya dözməliyik. Gələcəkdə nə baş verəcəyini bilməmək və itkilərdən qorxmaq bu işin acılı tərəfidir. Yalnız nizam-intizam treyderə neqativ hallardan qaçmağa kömək olur.

Ona görə də treydinqi “beyin oyunu” adlandırırıq.

Uğurlu treydinq haqlı olanda mümkün qədər çox qazanmaq, yanılanda mümkün qədər az itirməkdir. Bu biznesin mahiyyəti bundan ibarətdir. Ona görə də, bu qaydanı təsdiqləyən istənilən nəzəriyyə və ya sistem yaxşıdır.

Sistem – treyderin ən vacib silahıdır. Siz tez bir zamanda ona sahib olmalısınız. Əks halda sizin ticarət yaxşı silahlanmış orduya qarşı yalın əllə döyüşə bənzəyəcək.

Yaxşı olardı ki, sistemi özünüz yaradasınız.

İstənilən bazar pul vəsaitlərinin kütlədən daha çox uğur əldə edə bilən insanlara verilmə vasitəsidir.

Hər bir treyder yalnız onun özünə

8

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MƏSLƏHƏT

Oyun qaydaları

Çünki siz heç vaxt özünüzü manı” tutmaqdır. başqasının çəkmələrində rahat hiss etməyəcəksiniz. Hərçənd, İlk növbədə hazırkı zaman interbaşqalarından uğurlu ideyaların valında trendi müəyyən etmək və mənimsənilməsi yaxşı işdir! belə bir trend üçün lazımi ticarət strategiyasını seçmək lazımdır.

Trendlə işləyəndə bir şeyi unut- Bəziləri əməliyatlarını bir neçə ay mayın: kütləni izləməyə hansısa açıq saxlayırlar, bəziləri isə bir xüsusi istedad və ya cəsarət lazım saatdan az. Təbii ki, onların trendə deyil, amma dönüş nöqtələrində baxışlarında fərqlər olacaq. lazımi addımlar atmaq üçün nəinki Pozisiyalarını aylarla saxlayan intellekt, həmçinin böyük qətiyyət treyder üçün günlük cüzi qiymət tələb olunur. Uğur cəsurları sevir. hərəkətləri mənasız sayılır, amma gündəlik ticarət aparan treyder Forex bazarı əslində sadə işləyir. üçün həmin günlük hərəkət O, müəyyən bir vaxt ərzində han- dəhşətli sunami ola bilər. Trendi sısa bir ətrafda yığılır və yığılma zaman intervalına müvafiq olaraq

günlük, həftəlik və aylıq qrafiklərdə trendin istiqamətini, dəstək və müqavimət xəttlərini müəyyən etməyə kömək edir. RSI-ın yaradıcısı Uaylder özü deyirdi ki, bu indikatoru qısamüddətli zaman intervallarında tətbiq etmək lazım deyil. İstənilən əməliyyatı açarkən risk portfelinizə uyğun stop-order yerləşdirin. Bu zaman cari zaman intervalında bazarın vəziyyəti, likvidlik və əməliyyatın həcmi nəzərə alınmalıdır. Hər treyder stoplardan özünəməxsus unikal istifadə stilinə malik olmalıdır.

Amma təəssüflər olsun ki, bütün bunlar təhsilə görə bazara pul vermək müqabilində öyrənmək olur.

Siz gəlir hədəfini təyin etmədən “sürüşən stop”dan istifadə etməklə əksər hallarda problemlərin çoxundan yan keçə bilərsiniz.

Xəbərlər və ya fundamental göstəricilər həmişə bazar tərəfindən üstünlük təşkil edən istiqamətdə oxunmalıdır. “Buğa” trendi zamanı qiymət hətta pis göstəriciyə reaksiya vermədən artmağa davam edə bilər. Və əksinə.

“Buğa” trendi zamanı pis xəbərin, başa çatdıqdan sonra müəyyən müəyyən etmək və MƏHZ BU “ayı” trendi zamanı yaxşı xəbərin məsafədə paylaşır, sonra yenə TRENDƏ UYĞUN düzgün strate- yaratdığı korreksiya almaq/satmaq yığılma fazası başlayır və qagiya seçmək çətin treydinq məküçün yaxşı imkan arada bilər. nunauyğunluq təkrarlanır. Gündə- təbində ən vacib dərslərdəndir. lik ticarət ona görə çətindir ki, Tokio, London və Nyu-York burada bir-birlərini neytrallaşdırOrtamüddətli dönüşlər yalnız açılışından 1 saat sonra bazarın mağa çalışan yığılma və paylaşma aylıq, həftəlik və günlük qrafikdaha likvid vaxtlarıdır. Bu vaxt arasında mübarizə gedir. Bazar lərdə təsdiqini tapa bilər. Qrafiki market-meykerlər sessiya vaxtına yığılma zonasından çıxanda oxumaqla hərəkətin təpə və ya dib və ya bütün günə görə trendi təyin gündəlik ticarət gəliri götürmək edirlər. London açılışına xüsusi yaradacağı proqnozlaşdırıla üçün yaxşı vasitədir. Geniş mənada bilməz, amma trendin dəyişəcəyini diqqətlə yanaşın. isə gün ərzində ticarət gəlir əldə güman etmək və bu trendin xaraketmək üçün yaxşı üsul deyil.

Və sonda unutmayın: biz həmişə terinə uyğun strategiya seçmək Qazanmağın daha təhlükəsiz və ticarət aparmağı öyrənirik və hər olar. Axı hər yeni dövr səmərəli yolu “yığılmanı” gözgün bir-birimizdən öyrənirik. əvvəlkindən fərqlənir və bazarın ləmək, sonra isə vəziyyətdən asılı gözəlliyi də bundadır. Bir qayda Ticarətin və ümumiyyətlə, həyatın olaraq 2-10 gün ərzində “paylaşolaraq 20 periodlu SMA 4 saatlıq, gözəlliyi budur. www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

55

8

56

SİSTEM

Strategiya

“Bayraq+ABS” olar - C dalğasının bitdiyini ən azı 2 əlavə siqnal təsdiqləməlidir: məsələn, fibo-səviyyə, divergensiya, MA-ların kəsişməsi və s. kimi - A-C və B nöqtələrindən keçən kanal qururuq.

Qiymətin kanaldan çıxması trendin bərpasına siqnal verəcək “Bayraq+ABS” patterni bazarda tez-tez yaranır.

- “Stop-loss” əmri C nöqtəsindən aşağıda yerOna əsasən güclü hərəkətlərdən sonra rast gəlinir.

Bu, trendin davam etməsindən əvvəlki konsolidasiya ləşdirilməlidir - Bu patterni müxtəlif qrafik alətlərlə inteqrasiya modelidir. etmək olar - Patternə müxtəlif zaman periodlarında rast Strategiya ilə işləməyin qaydaları: gəlinir.

- Güclü hərəkət olan zonanı seçirik Şəkil 1-də yalnız “Bayraq+ABS” patternini - Konsolidasiyanı gözləyirik - İlk korreksiya dalğasından sonra bazara girmək görürsünüz. Şəkil 2-də isə o, digər qrafik alətlərlə inteqrasiya edilib. Göründüyü kimi, C dalğasının bitolmaz! Biz “bayraq” modelinin daxilində 3 dalğanı məsi ən azı 2 əlavə siqnalla təsdiqlənəndə, doğrudan görməliyik: A, B və C - C dalğasının formalaşıb qurtardığına əmin olan- da, bazara etibarlı giriş setapı əldə olunur. dan sonra əsas trendin istiqamətində bazara girmək “Bayraq” patterni demək olar ki, hamıya tanışdır.

Onun yaxşı “işlədiyini” çoxları etiraf edir. Amma bu patternin əsasında qurulan strategiyalara çox az-az rast gəlinmir. Onlardan biri də “Bayraq+ABS” adlı sistemdir.

8 Şəkil 1. “Bayraq+ABS” patterni www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

Strategiya

8 Şəkil 2. “Bayraq+ABS” patterninin digər qrafik alətlərlə inteqrasiyası

Əgər diqqətlə fikir versəniz, bizim misaldakı B dalğasının özü də kiçik “Bayraq+ABS” patternindən ibarətdir. Onu 1 saatlıq qrafikdə daha aydın görmək olar

“Bayraq+ABS” patterni bütün (şəkil 3). zaman peroidlarında özünü doğrulÖz növbəsində, 3-cü şəkildə dur. göstərilən kiçik b dalğası da həmçinin eyni patterndən ibarətdir.

Bu isə təsdiqləyir ki,

Şəkil 3. Patternin daxilində pattern www.inf o r e x.az (01 2) 4 375 323, 436 7 844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

57

58

PRAKTİKA

Təfərrüatlar

İki xətt arasında T

Dəstək və müqavimət xəttləri barədə bilməli olduğumuz 9 məqam

icarətdə ən vacib məsələlərdə biri dəstək və müqavimət səviyyələrini düzgün müəyyənləşdirməkdir. Əksər treyderlər bu işə sırf mexaniki yanaşırlar. Halbuki, dəstək/müqavimət zonaları ilə daha effektiv işləmək üçün onların mahiyyətini də başa düşmək lazımdır.

lərini düşünürlər. Nəticədə qiymət 3. Dəstək səviyyəsi o zaman yaranır ki, investorların əksəriyyəti əvvəlki səviyəyə doğru qayıdır; qiymətin daha aşağı enməyəcəyi 8. Yarılan dəstyək səviyyəsi fikrinə gəlirlər; sonradan müqavimət, müqavimət səviyyəsi isə dəstək xəttinə 4. Müqavimət səviyyəsi o zaman yaranır ki, investorların ək- çevrilir; səriyyəti qiymətin daha yuxarı 9. Dəstək/müqavimət xətti neçə qalxmayacağını düşünürlər; dəfə özünü təsdiqləyibsə, bir o qədər güclü sayılır. Və nə qədər 5. Dəstək/müqavimət Dəstək/müqavimət səviyyəsinin yarılması o deməkdir güclüdürsə, onu yarandan sonra səviyyələrinin necə işləməsini ki, investorların valyutanın gələcək qiymət o qədər intensiv hərəkət aydın təsəvvür etmək üçün bu perspektivi ilə bağlı fikirləri dəyi- edə bilər. məqamları bilmək vacibdir: şib; Misal üçün, 1.3430 səviyyəsinin 1. İstənilən qiymət alıcılarla eur/usd cütlüyünün hərəkətindəki 6. Dəstək/müqavimət (“buğa”lar) satıcıların (“ayı”lar) səviyyəsinin yaxınlığında aparılan yerinə baxaq. Gördüyünüz kimi, arasında əldə olunan razılaşmanın ticarətin həcmi investorların fikir- uzun müddət ərzində bu qiymət (balansın) nəticəsidir; öznü dəstək/müqavimət xətti kimi lərindəki dəyişikliyin nə qədər doğruldub. Niyə? Çünki investorciddi olmasından xəbər verir; 2. Əgər qiymət dəyişirsə, bu, o lar hansısa səbəbdən bu qiymətə deməkdir ki, investorların həmin 7. Dəstək/müqavimət səviyyəsi daha çox önəm verirlər. Belə valyutanın perspektivi ilə bağlı qiymətlər bir neçə olur. Və treyder yarılandan sonra çox vaxt “peşgözləntiləri dəyişir; mütləq onların hamısını tapıb, mançılıq” mərhələsi gəlir: bu zaman investorlar bəlkə tələsdik- qrafikdə qeyd etməlidir.

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

BİLMƏK LAZIMDIR

Oxu zalı

İ n tellektin bilinməyən tər əf lər i

İ

ntellekt nədir? Bu suala birmənalı cavab vermək çətindir. Bəzi fikirlərə görə, insanın beyni sanki fikirlərin qəbul edilməsi və ötürülməsi üçün qurğudur. Yəni insanın beyni radio kimi başqa fikirləri tutmağa və özü də fəzaya fikirlər yaymağa qadirdir.

Söhbət fikirlərin özündən yox, onların tezliyindən (radiodalğa tezliyi kimi) gedir. Bu halda istisna deyil ki, yaradıcı təxəyyül – beynin digər fikirləri “qəbul etməsinin” nəticəsi ola bilər. Daha sonra həmin “tutulan” fikirlər beynin analitik aparatına ötürülür. İntellekt müxtəlif vasitələrlə stimullaşdırılanda kənardan gələn siqnallara qarşı daha həssas olur.

Bu stimullaşma müsbət və ya mənfi emosiyaların vasitəsilə baş verə bilər. Daha yüksək səviyyəyə qalxandan sonra isə insan altşüurun köməyilə özü ətrafa fikir dalğaları göndərə bilər. Yəni şüur radionun siqnalları qəbul edən, altşüur isə ötürən hissəsidir. Sizin radiostansiyanızı işə salan “operator” qismində özünütəlqin çıxış edə bilər. Məhz özünütəlqin vasitəsilə siz “radiostansiyanızı” idarə edə bilərsiniz. İnsan özünün fiziki hisslərindən çox asılıdır. O, öz dünyasını görmək və toxunmaq mümkün olan www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

şeylərin çevrəsilə məhdudlaşdırır.

Fəqət biz indi elə dövrdə yaşayırıq ki, ətraf aləmi daha dərindən dərk edir, onun təkcə maddi dünyadan ibarət olmadığının fərqinə varırıq.

Biz maddi dünyanı idarə edən gerçək qüvvələri anlamağa çalışırıq. Düzdür, hələ ki bu istiqamətdə elə də uzağa getməmişik, amma irəliləyiş, hər halda, var. Həmin qüvvələrdən ən böyüyü isə fikir qüvvəsidir. Biz bütün savadımız, təhsilimiz və mədəniyyətimizə baxmayaraq, bu qüvvə barədə hələ çox az şey bilirik.

Enerjinin elmə məlum olan növlərindən heç biri (onlar elə də çox deyil) fikirlərin məsafəyə ötürülməsi üçün yaramır. Amma fikirlərin məsafəyə ötürülməsi (telepatiya) real olaraq mövcuddur.

Demək, enerjinin hələ bizə məlum olmayan növləri də var. Telepatlar və müxtəlif ekstrasenslər bizdən heç nə ilə fərqlənmirlər. Sadəcə, onlarda həmin naməlum enerji ilə işləmək bacarığı daha çox inkişaf edib. Bu enerji məkan və zaman tanınır, onun üçün maneə, məsafə anlayışı yoxdur. “Ekstrasensor qabiliyyət” kimi qəbul etdiyimiz nə varsa, hamısı onun işinin nəticəBiz beyin barədə, onun fikirləri sidir. Məsələ ondadır ki, bəzi halmaddiləşdirən iş mexanzimləri larda “altıncı hiss” insanda daha barədə çox az məlumata malikik. güclü inkişaf edir və həmin şəraiti Elm hələ indi-indi bu mövzuları hər kəs yarada bilər. Xüsusi öyrənməyə girişir. Amma bəzi metodlarla insan öz şüurunu elə irəliləyişlər var. Məsələn, bilirik ki, stimullaşdıra bilər ki, problemlərin beyində 14 milyarda qədər sinir həlli, mürəkkəb məsələlərin cavabı hüceyrəsi mövcuddur. Və onlar çox tez və rahat tapılar. “Beyin müəyyən qruplar üzrə birləşirlər. mərkəzi”, yaxud “Brainstorming” Alimlər həmin qrupların arasındakı həmin metodlardan biridir. Bu cür elektrik əlaqəsini qeydə almağı işləyərkən müxtəlif beyinlərin isartıq öyrəniblər. Bəs doğrudanmı, tehsal etdiyi fikirlər bir-birini stimbu cür mürəkkəb bir sistem yalnız ullaşdırır. Nəticədə hər bir iştirakçı bədənin fizioloji funksuyalarını öz təcrübəsinin hüdudlarından kəidarə etmək üçündür? Doğrunarda olan biliklərlə təmasa girə danmı, onun başqa funksiyası yox- bilir. Ona görə də, “Brainstormdur? İnandırıcı deyil. Sadəcə, biz ing” metodu müxtəlif suallara cavab vermək üçün ən effektiv hələ beynimizin həmin yollardan biri sayılır. funksiyalarından istifadə etməyi öyrənməmişik. İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

59

60

K İ TA B R Ə F İ

Nə oxumalı

Larri Vilyams

Fyüçers bazarında ticarətin sirrləri İnsayderlərlə birgə addımlayın

K

itabın mahiyyəti onun adında dəqiq əks olunub. Yəni o, məhz fyüçers bazarında ticarətin sirrlərini öyrədir. Bəs Forex bazarında işləyən treyderlər ondan faydalana bilərlərmi? Prinsipcə bəli, amma tam mənada xeyr. Çünki zəmanənin ən güclü treyderlərindən biri olan Larri Vilyams bu kitabda treyderləri texniki analizdən yox, yalnız fyüçers bazarına xas olan fundamental analizdən istifadə etməyə yönəldir.

Misal üçün, kitabda Larri Vilyams izah edir ki, fyüçers bazarında treyderin istifadə etməli olduğu ən yaxşı informasiyalardan biri sövdələşmələrlə bağlı məcburi

Kitabdan parçalar:

hesabatlardır (COT). Qazanmağın əsas sirri isə aldığın informasiyanı necə interpretasiya və tətbiq etməkdən keçir.

Amma əgər siz fyüçerslərlə işləmək fikrinə düşsəniz, onda bəli, bu kitab son dərəcə faydalı ola bilər. Larri Vilyams fyüçers bazarında qazandığı nəhəng təcrübəni oxucu ilə bölüşür, onu bu bazarın iş prinsiplərilə yaxından və ətraflı şəkildə tanış edir. Lazımlı informasiyaları haradan və necə əldə etməklə bağlı dəyərli məsləhətlər verir.

Kitabda həmin bilikləri necə tətbiq etməklə bağlı praktik misallar da az deyil. “İn Forex”in qiyməti: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

görürük ki, qızıl əgər yaxşı artım trendinə hazırlaşırsa, onda bu hərəkətin yayda başlayacağı və Qızıl bazarı mövsümə qışa qədər davam edəcəyi ehtimalı tabedirmi? böyükdür. Yəni payız mövsümi artımla keçir.

Adətən biz hesab edirik ki, Bu, vacib informasiyadır. Prakkənd təsərrüfatı məhsullarının qiymət qrafikləri mövsümi amil- tik olaraq qızılın bütün enişləri ilin əvvəlində baş verir. lərin təsirinə məruz qalır. ...Amma mənim verə biləcəyim Maraqlıdır ki, buna bənzər ən yaxşı məsləhət budur: nə vaxt mövsümilik metal bazarında da infliyasiya güclənirsə, o zaman da müşahidə edilir. Metalların qızılın artımını gözləyin. 1979qiyməti də hər il eyni dövrlərdə 1980-ci illərdə qızılın güclü spesifik artım və eniş sxemlərilə hərəkət edir. Misal üçün, qızıl hər “buğa” bazarı müşahidə olunanda hakimiyyətdə Cimmi Karter idi. ilin iyulunda artıma başlayır və O, son 50 ilin ən pis prezidenti dekabrda maksimuma çatır. sayıla bilər. Onun dövründə inDüzdür, həmişə belə olmasa da, fliyasiya kəskin sıçrayışla artdı. adətən qızıl özünü belə aparır.

Qızıl isə o vaxt bahalaşır ki, pul 1993-cü ildən 2005-ci ilə qədərki qrafiki analiz edəndə biz kütləsi çoxalır, amma pulun www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

alıcılıq qabiliyyəti azalır.

Treyder və trend Treyderlər qəribə tayfadırlar.

Onlar hər şeylə mübahisə etməyi xoşlayırlar. Hətta trendlə də!

Trend öz istiqamətində nə qədər getsə də, onlar əks mövqelərini tərk etmək istəmirlər. Trend aşağıya gedir, biz isə hər dəfə alırıq. Niyə? Yəqin, ona görə ki, lap dibdə almağa çalışırıq.

Görünür, insanın şüuru belə qurulub. Və trenddən faydalana bilmək üçün biz öz təfəkkürümüzü bir qədər dəyişməliyik. Çünki biz baş verəni düşünməyin yerinə, düşündüyümüzün baş verəcəyinə inanmağı üstün tuturuq.

İn Forex 05 (15) may, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et