"InForex"#38: Mutleq qazanacaqsiniz...

INFOREX

“Trading Central”dan analiz s.38 Elliot Dalğaların analizi s.50 Kompleks texanaliz s.48 İşimoku əsasında analiz s.42

04/38/ APREL 2013

“Kipr enişi” hara qədər gedəcək?

8

“Sizcə, indi neyləyim?” - Treyder əhvalatı

11

5x5 strategiyası

16

Emosiyaların idarə olunması sistemi

34

18

MÜTLƏQ QAZANACAQSINIZ! Bu səhvləri etməsəniz,

38-ci Sayı

Oxuyacaqsınız:

APREL 2013

05

İki bankı aldadan treyder

31

Beyin və bazar

06

Deutsche Bank şübhə altında

33

Emosiyaların idarə olunması sistemi

08

“Kipr enişi” hara qədər gedəcək?

36

Sistemin 5 vacib tərəfi

11

“Sizcə, indi neyləyim?”

38

Trading Cenral-dan bazarın təhlili

12

“Dərhal varlanmaq eşqini başınızdan çıxarın”

42

“İşimoku” qrafik analizi

14

İnvestisiya fondları nədir?

48

Kompleks texanaliz

16

5x5 strategiyası

50

Əsas cütlüklərin dalğa analizi

18

Bu səhvləri etməsəniz, mütləq qazanacaqsınız

55

Oxu zalı

22

Siqnal verməyən indikator

24

Bazar qanunlara tabedirmi?

26

“Ayı Brilyantı”

InForex

Azərbaycanda ilk və tək treyderlər üçün online jurnal

WWW.INFOREX.AZ

Redaktorlar Məmmədov Vüsal Məmmədqızı Səbinə İmanverdiyev Qafar Bagiyev Mavlet Hüseynov Fərid

Layihənin rəhbəri Vəliyev İlqar Dizayner Moos Vitaliy

Uğursuzluq adasından uğur adasına “Brilyant əl” filmi kimin yadındadır?.. Bəs orada səslənən məşhur “Uğursuzluq adası” mahnısı necə?.. Bax, bu ay Avropanın uğursuzluq adası Kipr idi.

Hamımız gördük ki, məhz Kiprdə yaşanan iqtisadi problemlər Avronun bir aylıq enişi üçün necə zəmin yaratmışdı. Və prosesləri izləyən fundamental analitiklər Avronu satmaq haqqında çox faydalı qərarlar qəbul edə bilərdilər.

Amma digər tərəfdən, Kipr məsələsi qabarmağa başlayanda artıq texniki siqnallar da vahid valyutanı satmaq haqda fikirləşməyi tövsiyə edirdilər. Bizim ötən sayımızda dərc olunan texniki analizlərdən də bunu görmək mümkündür. Yəni texniki analitiklər də qrafiki izləməklə ayın əvvəlində Avronu satmaq haqqında düzgün və gəlirli qərar qəbul edə bilərdilər.

Fəqət məsələ bununla bitmir. Texniki analitiklər həm də vahid valyutanın enişinin səbəbini bilsələr, fundamental analitiklər isə həm də texniki siqnallarla işləsələr, bazara daha əmin, daha effektiv girə və daha çox gəlir götürə bilərdilər.

Texniki analiz “Nə etməli” sualına aydınlıq gətirir, amma “Niyə belə olur” sualını cavablandırmaq onun imkanları xaricindədir.

Fundamental analiz isə “Nə olmalıdır” və “Niyə belə olur” suallarını əla izah edə bilir, fəqət “Nə etməli” sualı onun üçün deyil.

Təsəvvür edin ki, ev tikirik. Divara mıx vurmaq lazımdır. Texniki analiz bizə dəqiq göstərir ki, mıxı hansı nöqtədə vurmalıyıq. Amma bunun nə üçün lazım olduğunu izah edə bilmir. Fundamental analiz isə əksinə, izah edir ki, evdə nə baş verir, işlər necə gedir, hansı mərhələdəyik, amma mıxı məhz hansı nöqtəyə vurmağı deməkdə çətinlik çəkir.

Buradan nə nəticə çıxır? Əgər siz sadəcə “Nə etməli” sualına cavab istəyirsinizsə, texniki analiz bəs edər. Amma bilmək istəyirsinizsə ki, “Nə olmalıdır”, “Niyə belə olur” və bu vəziyyətdə “Nə etməli”siniz, onda hər iki analiz növünü birləşdirməniz lazımdır.

Bu halda siz həmişə təlütümlü forex okeanının uğur adasında olacaqsınız.

Zövqlü və faydalı mütaliələr!

HADİSƏ

05

İki bankı aldadan treyder Aprelin 3-də Manhettendə Goldman Sachs bankının birja fırıldaqlarında ittiham olnan keçmiş treyderi, 34 yaşlı Metyu Teylorun məhkəməsi başlayıb. Fırıldaqçı treyder günahını boynuna alıb.

O, rəhbərliyin icazəsi olmadan fyüçers bazarında 8,3 milyard dollarlıq əməliyyat açıb. Nəticədə bank 118 milyon dollar ziyana düşüb.

Bloomberg agentliyinin yaydığı informasiyaya görə, keçmiş treyder hakimiyyət orqanları ilə sövdələşmə bağlayıb: günahını etiraf etməyin əvəzində o, 33 aydan 41 ayadək həbs cəzası alacaq və 75 min dollara qədər cərimə ödəyəcək.

Amma hakim Uilyam Pouli prokurorun istədiyi bu cəza müddətinin az olmasından narazıdır. Belə ki, bu cür işlərdə maksimal cəza müddəti 20 ildir.

Hökm iyulun 26-da oxunacaq. Hazırda Teylor 750 min dollarlıq girovun müqabilində azadlığa buraxılıb.

Məhkəmənin araşdırmasına əsasən, ik ildir ki Goldman Sachs-da işləyən və 150.000 dollar maaş alan Teylor açdığı əməliyyatdan 1,6 milyon dollar bonus gözləyirmiş.

Açdığı əməliyyatı gizlətmək üçün o, daha 16 saxta posiziya açıb. Lakin bankın təftiş xidməti görüb ki, o, 10 nəfərlik treyderlər komandasına ayrılan limiti aşıb. Fırıldağın üstü açılanda Teylor işdən qovulub, Goldman Sachs isə 118 milyon dollar ziyana düşüb.

Maraqlıdır ki, qovulandan sonra Metyu Teylor işsiz qalmayıb. O, əvvələr çalışdığı “Morgan Stanley” bankında işə düzəlib. Sadəcə olaraq, “Morgan Stanley”-də onun fırıldaqlarından xəbərsiz olublar.

06 YOXLAMA

Deutsche Bank şübhə altında

YOXLAMA

07

Almaniyanın Bundesbankı 2008-ci ilin maliyyə böhranı zamanı Deutsche Bank-ın milyardlarla avro həcmində itkilərini gizltməsi haqqında araşdırmalara başlayıb.

Almaniyanın Mərkəzi Bankının təmsilçisi bildirib ki, bir qrup ekspert Nyu-Yorka gedərək, Deutsche Bank-ın orada yaşayan keçmiş əməkdaşlarını sorğu-suala şəkəcək. Həmin əməkdaşlar 2008-ci ilin böhranı zamanı iri həcmdə itkiləri gizlətməkdə günahkar bilinirlər. “Biz ittihamların nə dərəcədə əsaslı olduğunu üzə çıxarmaq üçün araşdırma aparırıq”,- deyə Bundesbankın təmsilçiləri bildiriblər.

ABŞ-ın birjalar və qiymətli kağızlar Komissiyası (SEC) isə Deutsche Bank-ın $12 milyard həcmində itkini gizlətməsilə bağlı özünün araşdırmasını aparır. Derivativlərlə aparılan həmin əməliyyatın nominal həcmi $130 milyard olub.

Bu barədə Komissiyaya bankın 3 keçmiş əməkdaşı informasiya verib.

Bu itkiyə baxmayaraq, Deutsche Bank hökumətin yardımına üz tutmadan, böhrandan öz imkanları hesabına çıxa bilib. Bankın o vaxtkı direktoru Yozef Akkerman deyibmiş ki, Deutsche Bank-ın maliyyə yardımı üçün hökumətə müraciət etməsi biabırçılıq olar.

Deutsche Bank özü isə bütün bu ittihamları rədd edərək bildirir ki, söhbət 2011-ci ilin yayında artıq araşdırılmış hadisələrdən gedir. Bununla belə, bank nəzarət orqanları ilə əməkdaşlığa hazır olduğunu bildirib.

********************

Yeni qlobal bank yaradılır Cənub Afrikanın Durban şəhərində Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənub Afrika liderlərinin iştirakı ilə keçirilmiş BRICS-in sammitində dünyanın 5 ən çox inkişaf etmiş ölkələrinin liderləri yeni bank qurmaq barədə razılaşıblar.

BRICS təşkilatının üzvü olan ölkələrin liderləri yeni superbank haqqında heç bir əlaə açıqlama verməyiblər.

Bu bank inkişaf edən bazar iqtisadiyyatı ölkələrinin iqtisadiyyatlarını dəstəkləyəcək.

Qeyd edək ki, BRİCS ölkələri dünyada ümumi daxili məhsul istehsalının 20 faizini formalaşdırırlar.

TREYDERLƏR ÜÇÜN FORUM

08 EKSPERT RƏYİ

"IN FOREX"-IN

TƏHLİL VƏ PROQNOZLAR BÜROSU...

APREL ÜÇÜN EKSPERT PROQNOZLARI

“KIPR ENIŞI” HARA QƏDƏR GEDƏCƏK?

Maliyyə bazarlarında maraqlı vəziyyət bərqərar olub: Müqavimət nöqtəsinə gəlincə, öncə qiymət artıma Kiprdə yaşanan problemlər artıq bir aydır ki, Avronu başlayarsa, 1.2878 - 1.3073 -1.3320 nöqtələrinə tərəf aşağıya “dartır”. Bu enişin sonu harada ola bilər?.. Va- hərəkət edə bilər. hid valyutanın son sıçrayışı nədən xəbər verirdi?

2) Ən əlverişli cütlüklər bu dəfə eur/usd və gbp/usd Bu məsələlərə iki ənənəvi sualı cvablandıran daimi olacaq. ekspertlərimiz aydınlıq gətirirlər: 1) Aprel ayında avro/dollar cütlüyündən nə gözləyirsiniz?

2) Başqa hansı cütlüyə diqqət yetirməyi məsləhət

Qafar İmanverdiyev ekspert

Fərid Hüseynov ekspert

1) Kipr hadisələri Avroya yeni bir zərbə endirdi. AB üzvləri problemin həllini tapacağını vəd etsələr də, investorlar belə düşünmür. Bir sözlə, Avronun artımı üçün güclü fundamental göstəricilərin olmaması səbəbindən, onun bu ay 1.2600-a qədər enişini gözləyirəm.

1) 2013-cü il avro üçün uğursuz başlasa da, ilin 2-ci 2) Gbp/usd və usd/chf cütlükləri diapazonda yarısı bu uğrsuzluğun öhdəsindən gələcək. Bəlli olduğundan, müvafiq səviyyələrin kəsilməsi zamanı məsələdir ki, eur/usd cütlüyü fevral ayından eniş güclü hərəkətlər baş verə bilər. tendensiyasındadır, amma treyderlərin əksəriyyəti bunu qəbul etmirlər. Cütlüyün dəstək xətti 1.2682dən keçir. Bu səviyyədən aşağıda formalaşarsa, qiymət asanlıqla 1.2377 nöqtəsini yoxlayacaq. Digər hədəfləri Fibonaççi sisetmilə izləyin.

EKSPERT RƏYİ

09

BİR CÜMLƏ İLƏ Səbinə Məmmədqızı:

İlqar Vəliyev:

Qafar İmanverdiyev:

Mavlet Bagiyev:

Fərid Hüseynov:

- Böhranın həllinə ümidlər artarsa ,qalxış və pozitiv dinamika barədə danışmaq mümkün olacaq.

- Qızıla diqqət yetirərdim. Ayın hədəfi 1400 ola bilər.

- 2013-cü il avro üçün uğursuz başlasa da, ilin 2-ci yarısı bu uğrsuzluğun öhdəsindən gələcək.

- Alternativ olaraq funt/franka baxmağı tövsiyə edərdim.

- Gbp/usd və usd/chf cütlüklərində güclü hərəkətlər baş verə bilər.

09

10 EKSPERT RƏYİ

Mavlet Bagiyev ekspert

1) 1.2840 səviyyəsindən yuxarıda möhkəmlənmək mümkün olmadığı üçün, avro 1.2780 səviyyəsinə düşüb.

Buranın da qırılması cütlüyün 1.2680 ətrafına enişinə səbəb olacaq. Əsas dəstək 1,2520 qiymətindədir.

Qalxış üçün imkan 1.2840 səviyyəsindən yuxarıda möhkəmlənmə halında yaranacaq, bu halda 1.2920-40 və 1.3050 ətrafına qalxış mümkündür.

2) Alternativ olaraq funt/franka baxmağı tövsiyə edərdim. Aydın məsələdir ki, Kipr problemi hamıya zərər verəcək, amma yəqin ki, Avropa bankları öz maraqlarını qoruyacaqlar.

Səbinə Məmmədqızı ekspert

1) Avro/dollara həm fundamental,həm də texniki faktorlar təzyiq göstərir və cütlük hələ ki, zəifdir.

Texniki tərəfdən baxsaq, görərik ki, əsas diqqət 1.2780-50 dəstəyinə yönəlib və qiymət hazırda bu ətrafda ticarət aparır,100 və 200 günlük MA-lar aşağı istiqamətdə qırılıb, gündəlik qrafiklərdə satış siqnalı formalaşır, bu siqnalın təsdiqlənməsi üçün məzənnənin 1.2730 səviyyəsindən aşağıda möhkəmlənməsi lazımdır. Ossillyatorda gündəlik qrafikdə konvergensiya formalaşır. Bu tip konvergensiyalarda qiymət qalxmazdan əvvəl yeni minimum təyin edir. Əsas dəstəklər 1.2680-55,1.2540 səviyyələrindədir. Qalxış üçün avro/dollar 1.2875 və 1.2938 səviyyələrindən yuxarıda möhkəmlənməlidir.Növbəti müqavimət 1.3030-50 ətrafındadır.

Fundamental tərəfdən cütlüyə baxaq:Kiprdə bank sektorunda yaranan problem hamını narahat edir və ümumilikdə Avropa bank sektoruna inamın zəifləməsinə səbəb ola bilər. Avroqrup sədri Y.Daysellbumun Kiprə yardım şərtlərinin gələcəkdə digər ölkələrdə yarana biləcək oxşar problemlərin həll olunması üçün model kimi tətbiq oluna biləcəyi planı investorlarda narahatlıq yaradır.

AMB-nin gözlənilən faiz dərəcələri və hazırkı vəziyyətlə bağlı açıqlamaları, şərhləri də cütlüyün dinamikasında həlledici rol oynaya biləcək,belə ki,bankın depozitlər üzrə faiz dərəcələrini aşağı salacağı ehtimal olunur, bu barədə konkret rəqəmlər açıqlanandan sonra danışmaq olacaq. Hər bir halda bu barədə məlumatlara ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. AMB-dən pozitiv notlar alınarsa və eyni zamanda dərinləşən böhranın həllinə ümidlər artarsa ,qalxış və pozitiv dinamika barədə danışmaq mümkün olacaq.

İlqar Vəliyev ekspert

1) Avro demək olar ki, bizim aylıq planı yerinə yetirərək, 1,2740-a çatdı. 4 həftədir ki davam edən enişə baxmayaraq, “buğa”ların bazara qayıtması haqqında danışmaq hələ tezdir. 1,26-ə qədər yeni minimumlar gözləyirik. Korreksiyanın maksimumu 1,32 ola bilər.

2) Qızıla diqqət yetirərdim. Ayın hədəfi 1400 ola bilər.

TREYDER ƏHVALATI 11 Jurnalımızın ən çox sevilən rubrikalarından biri olan “Treyder əhvalatları”nı davam etdiririk. Bildiyiniz kimi, bu rubrikada treyderlər öz başlarına gələn real əhvalatları nəql edirlər. Məktubların məzmunu saxlanılsa da, üslubu redaktə olunur. Təbii ki, adların gizli saxlanmasına zəmanət verilir. Budəfəki qonağımız martın son günlərində avro/dollar cütlüyündə açdığı əməliyyatdan danışır.

“Sizcə, indi neyləyim?”

Treyder başına gələnləri danışır

Martın sonlarında avro/dollar cütlüyü uzunmüddətli və davamlı eniş trendində idi. Mən bir neçə dəfə satmışdım və hər birində də qazanc götürmüşdüm. Bütün ekspertlərin fikrincə, cütlüyün enişi davam etməli idi. Çünki bütün fundamental faktorlar avronun əleyhinə idilər. Üstəlik, Kiprdə yaşanan bank böhranı da ondan xəbər verirdi ki, Avro enməkdə davam etməlidir.

Mən də bu cür düşünərək, növbəti korreksiya zamanı satmaq üçün şərait axtarmağa başladım. Nəhayət, qısa korreksiya oldu və cütlük sürətli enişini davam etdirməyə başlayan kimi, mən satdım. Haradasa 30-40 punkt gəlir də gördüm. Amma bundan sonra Avro yuxarıya dönərək, qalxmağa başladı. Mən “stop” qoymamışdım. Çünki əvəllər hər dəfə qiymət mənim “stop”umu götürəndən sonra, təzədən lazım olan tərəfə getmişdi, belə çıxmışdı ki, “stop”um boşuna gedib. Həm də ki, “stop” qoymağa yaxşı bir yer yox idi.

Qiymət bir qədər qalxdı, ziyanda idim. Sonra təzədən endi, əməliyyatım xeyir göstərməyə başladı. Kaş ki onda bağlayardım. Amma oxuduğum məsləhətləri yadıma saldım ki, “gəlirin artmasına imkan verin”. Yaman da artdı!

Qalxış zamanı məndə yəqinlik yarandı ki, vəssalam, daha trend bərpa olub, indi mütləq qiymət aşağıya gedəcək.

Amma qiymət təzədən yuxarı döndü... Sonra yenə də aşağı, sonra yuxarı... Bax, elə buna görə də əməliyyatımı bağlaya bilmirdim. Çünki qiymət gah o yana gedirdi, gah bu yana...

Nəhayət, aşağıya doğru sürətli enişi görəndə xatircəm oldum ki, vəssalam, qiymət istiqamətini seçib. Çünki çox qətiyyətlə və əminliklə hərəkət edirdi. Mən terminalı bağlayıb, ayrı işlərlə məşğul olmağa getdim. Heç “stop” da qoymadım, çünki hadisələr mənə lazım olan kimi inkişaf edirdi. Amma düzünü deyim ki, reync zamanı “stop” qoymaq haqqında düşünmüşdüm... Bir neçə saatdan sonra qayıdıb terminalı açanda gözüm kələmə çıxdı: hər şey kələ-mayallaq dönmüşdü. Qiymət bir anda sürətlə yuxarıya sıçramışdı, balansımda babat ziyan var idi... Hiss elədim ki, bir anda məni tər basdı. Bu, nə iş idi axı?.. Belə də şey olar?

Amma əməliyyatı bağlamadım. Çünki bazarda eniş trendi hələ də qüvvədədir və əksər ekspertlər avronun düşməkdə davam edəcəyini deyirlər.

Hörmətli redaksiya, siz necə fikirləşirsiniz?.. Bu vəziyyətdə əməliyyatı bağlamaq lazımdırmı?.. Yoxsa qiymət hər halda, düşəcək?

Dəyərli oxucu! Əgər sən də treydinqdə başına gələn əhvalatları “İn Forex”in oxucuları ilə bölüşmək istəyirsənsə, bizimlə əlaqə saxlaya bilərsən: info@inforex.az

12 MÜSAHİBƏ

“Dərhal varlanmaq eşqini başınızdan çıxarın” Prays Hedli: “Mən bütün ticarət imkanlarına əvvəlcədən hazır oluram”

Prays Hedli məşhur treyder və analitikdir. “Ticarətdə böyük trendlər” adlı kitabın müəllifidir. Dünyanın məşhur iqtisadi nəşrlərində (“The Wall Street Journal”, “Barron’s”, “Forbes”, “Investor’s Business Daily”, “Bloomberg Personal”) məqalələri dərc olunur. Prays həm də çox gəlirli treyderdir.

Maraqlı olacağını nəzərə alaraq, “müsahibə” rubrikamızda bu dəfə sizi Prays Hedlinin söhbətini dinləməyə dəvət edirik.

- Necə oldu ki, ticarətə maraq göstərdiniz?

- Tələbə ikən universitetin investisiya müsabiqəsində iştirak edirdim. Nəticədə “al və saxla” taktikası ilə 12.000 iştirakçının ilk üç mininin sırasına daxil oldum. Bundan sonra hər gün “The Wall Street Journal” oxumağa başladım ki, səhm bazarında nələrin baş verdiyini daha yaxşı anlayım. Nəticədə, növbəti müsabiqədə ən yaxşı 1% iştirakçının arasında idim. Beləliklə, gördüm ki, mən bu işi bacarıram.

- Treyder işində daha çox xoşunuza gələn nədir?

- Bazarın dediyinə əməl eləmək. Bunun üçün texniki analiz daha yaxşı imkanlar yaradır. Fundamental analitiklərdən fərqli olaraq, texniki analitiklər daha çevik, elastikdirlər, ehkamlaşmış fikirləri yoxdur. Bazarın nəbzini daha yaxşı tuturlar.

- Bazarda pul qazanmağın yolu nədir?

- Yollar çoxdur. Əsas prinsip odur ki, normal plan olmalıdır. Elə bir plan ki, itkiləri kiçik ölçülərlə məhdudlaşdırsın, böyük trendlərdə çox qalmaqla isə gəlirin artmasına imkan yaratsın.

- Siz itkilərə necə yanaşır və riski necə məhdudlaşdırırsınız?

- İtkini məhdudlaşdırmağın yolu çox sadə olmalıdır. Əgər siz itki zamanı emosional gərginlik hiss edirsinizə, demək, əməliyyatınızın həcmi çox böyükdür. Belə olmalı deyil. Mən öz kapitalımın maksimum 2 %-i ilə risk edirəm.

- Uzunmüddətli, yoxsa qısamüddətli strategiyaları üstün tutursunuz?..

- Hazırda qısamüddətli strategiyaları üstün tuturam. Çünki bazarlar sürətlə hərəkət etməyə başlayıblar. Amma dəyişiklik sürəti az olanda uzunmüddətli strategiyalara keçirəm.

- Potensial əməliyyatları dəyərləndirərkən treyderin riayət etməli olduğu əsas qaydalar sizcə, hansılardır?

- Əvvəla, aşağı riskli giriş nöqtəsini müəyyən etmək lazımdır. Bu, dəstək və ya müqavimət səviyyəsi yaxınlığında bazara girməyinizi nəzərdə tutur. İkinci qayda: bütün böyük itkilər əvvəlcə kiçik itkilər kimi yaranırlar, ona görə də, itkinin qarşısını harada almaq barədə limit olmalıdır. Mən treyderlərlə söhbətləşəndə görürəm ki, onların 90%-nin yazılı ticarət planları yoxdur. Halbuki, bu, treyderin gördüyü ilk iş olmalıdır. Bazara giriş və çıxış səviyyələrini dəqiqləşdirən plan əvvəlcədən tutulmalıdır. Üstəlik, siz psixoloji elementi nəzərə almalısınız.

- Hansı bazarlarda ticarət aparmağı xoşlayırsınız?

- Mənim indikatorlarım səhm bazarında daha yaxşı işləyirlər. Ona görə, özüm də həmin bazarlara üstünlük verirəm.

- Ən yaddaqalan əməlliyyatınız hansı olub?

- O qədərdir ki... Ən yaddaqalanları internet bumu zamanı inernet şirkətlərinin səhmlərini almağım idi.

- Yeni başlayan treyder informasiya ilə həddindən artıq yüklənməkdən necə yayına bilər?

- Məncə, bir qrafikdə uzağı 3 indikator olmalıdır. Onların biri ilkin siqnal verməli, ikisi isə həmin siqnalı təsdiqləməlidir.

- Bazara yanaşmanızı necə xarakterizə edərdiniz?

- Mən ancaq təsdiqlənmiş istiqamətin olduğu yerdə ticarət aparıram. Və böyük kredit dəstəyindən qaçmağa çalışıram.

- Sizcə, yeni başlayan treyderlərin bazar haqqındakı əsas yanlış fikri hansıdır?

- Onlar ticarətə “ya hər şey, ya heç nə” prinsipilə yanaşırlar. Yeni başlayanlar əməliyyat açır və kiçik gəliri götürüb, özlərini

MÜSAHİBƏ

13

xoşbəxt hiss edirlər. Hesab edirlər ki, indi daha böyük həcmlə əməliyyat aça bilərlər. Bundan başqa, ən böyük səhvlərdən biri itkili əməliyyatların həcmini artırmalarıdır. Bu, öz eqo-sunu klassik müdafiə formasıdır. Çünki sən ilk əməliyyatda haqsız olduğunu etiraf etmək istəmirsən. Nəticədə kapitlından pis istifadə edir və daha çox itkiyə yol verirsən.

- Yeni başlayanlara hansı məsləhəti verərdiniz?..

- Real ticartə girişməzdən əvvəl yaxşı-yaxşı öyrənin. Əgər bazarın necə işlədiyini və ona qarşı necə plan lazım olduğunu bilmədən bazara girsəniz, əmin olun ki, itki verəcəksiniz.

Real bazara girəndə ilk dövrlərdə ancaq kiçik həcmlərlə ticarət aparın. Dərhal varlanmaq eşqini başınızdan çıxarın.

Emosiyalanızı nəzarətdə saxlamağı öyrənin.

Mütləq öz qaydalarınıza riayət edin. Ancaq bunu öyrənəndən sonra siz qazanmağa başlayacaqsınız. Öz qərarlarınızın qəbulu prosesini sənədləşdirmək üçün ticarət jurnalı tutun və hər şeyi ora yazın.

Sizin üçün işləyən uğurlu modelləri axtarın, tapın, təsbit edin və işlədin.

- Öz əməliyyatınızı təsvir edə bilərsinizmi?

- Əvvəlcə potensial əməliyyat fürsətlərini axtarıram. Şərait yetişəndə mən artıq o əməliyyata tam hazır vəziyyətdə oluram.

Bazar heç vaxt məni qəflətən yaxalamır. Giriş və çıxış səviyyələrini müəyyənləşdirib, orderləri qoyuram.

REKLAM

Spredlər endi!

Martın 26-dan: EURUSD, USDJPY 1 punkt AUDUSD, USDCAD, EURGBP, EURCHF 2 Punkt EURJPY, GBPUSD 3 Punkt XAUUSD 0.5

14 ARAYIŞ

İNVESTİSİYA FONDLARI NƏDİR? Biz maliyyə və fond bazarlarına dair yazıları oxuyanda tez-tez “investisiya fondları” terminilə rastlaşırıq. Bəs investisiya fondu nədir?

Sadə desək, investisiya fondları bir növ “ortaq kisə”dir. Şirkətlərdən və əhalidən pullar həmin “kisə”yə toplanır. Sonra o pullara səhm, istiqraz, qızıl və s. alınaraq, hesablar idarə edilir. Yəni fond bu aktivləri ucuz olanda alır, baha olanda satır, nəticədə də gəlir əldə edir. Kim investisiya fonduna nə qədər pul yatırıbsa, həmin nisbətə uyğun da gəlirdən öz payını alır.

İnvestisiya fondlarının iştirakçısı olmağı səhmdar cəmiyyətlərinin səhmlərini almağa da bənzətmək olar. Lakin arada fərq var. Çünki, hansısa şirkətin səhmdarı olmaq səhmdara səsvermə hüququ verir, o, şirkətin idarə edilməsində iştirak edir. Həmçinin hansısa şirkətin səhmini alanda dərin araşdırma aparmaq, iqtisadi-siyasi proseslər barədə məlumatlı olmaq lazımdır. İnvestisiya şirkətinin payçısı olmaq isə payçıya səsvermə hüququ vermir, həmçinin, investisiya fondundan iştirakçı payı alınan zaman beyin işlətmək tələb olunmur. Hansı qiymətli kağızın alınıb-satılacağı investisiya fondunun işidir, fondun məqsədi payçılarına gəlir gətirməkdir. İnvestisiya fondları topladıqları pullar hesabına aldıqları qiymətli kağızlar ilə öz portfellərini formalaşdırırlar. İnvestisiya fondunun porfelinin artması qazanc, azalması isə ziyan deməkdir. İnvestisiya fondunun portfeli artdıqda həmin fondun təklif etdiyi iştirak payı sənədinin qiyməti artır, portfelin dəyəri azaldıqda isə iştirak payı sənədinin qiyməti düşür. İnvestisiya fondunun portfelinin artması fondun aldığı səhmin, istiqrazın, qızılın və s. qiymətinin artdığı zaman baş verir, onların qiyməti düşdükdə isə portfelin azalması baş verir.

ARAYIŞ

15

Sadə şəkildə izah etsək, əgər hansısa investisiya fondundan iştirak payının qiyməti 1 dollar olan 100 ədəd iştirak payı alsanız, bu zaman investisiya fonduna 100 dollar yatırmış olursunuz. İnvestisiya fondunun portfelinin azalması nəticəsində iştirak payının qiyməti 90 sentə düşərsə, bu zaman sərmayənizin dəyəri 90 dollar olacaq, yəni ziyan edəcəksiniz. Əgər investisiya fondunun portfelinin artması nəticəsində iştirak payının qiyməti 1 dollar 10 sentə qalxarsa, bu zaman sərmayənizin dəyəri 110 dollara yüksələcək. Bu halda iştirak paylarınızı fonda satıb gəlirinizi götürə bilərsiniz. İnvestisiya fondları portfellərini formalaşdıran qiymətli kağızların alınıb-satıldığı birjalarda onların qiymətlərini hər gün nəzərə alaraq portfellərinin dəyərini hesablayırlar və iştirak payı sənədinin qiymətini açıqlayırlar. İştirak payı sənədini investisiya fondunun ofisindən və ya fondun müəyyən etdiyi yerlərdən əldə etmək olur. İştirak payı sənədinin qiyməti isə onun alınınb- satıldığı ünvanlarda hər iş günü elan olunur. Bundan başqa, investisiya fondlarının inkişaf etdiyi ölkələrdə gündəlik qəzetlərdən də iştirak paylarının qiymətlərini öyrənmək olur. Ancaq qəzetlərdə elan edilən qiymətlər əməliyyat günündəki deyil, bir gün əvvəlin qiyməti olur. Həmçinin investisiya bir gün əvvəlin qiyməti olur. Həmçinin investisiya fondlarıyla əlaqə saxlayaraq və internet səhifələrinə daxil olaraq qiymətləri öyrənmək olur. İnvestisiya fondlarının fəaliyyəti qiymətli kağızlar bazarında ən risksiz fəaliyyət növlərindən biridir. 100 dollarımızın olduğunu düşünək.

Tutaq ki, bu pul ilə ancaq bir şirkətin səhmini ala bilərik, bu isə risklidir. Səhmini aldığımız şirkətin maliyyə vəziyyəti pisləşsə, onun səhminin qiyməti düşəcək. İnvestisiya fondları isə minlərlə şəxslərdən topladıqları pullar hesabına çoxlu

sayda şirkətlərin səhmlərini, istiqrazlar və digər qiymətli kağızları alırlar. Xeyli sayda qiymətli kağızın qiymətlərinin düşməsi ehtimalı bir şirkətin səhminin qiymətinin düşməsi ehtimalından azdır. Bu baxımdan, investisiya fondunun iştirak payı sənədini almaq daha az risklidir. İnvestisiya fondları vasitəsilə qiymətli kağızlar bazarının iştirakçısı olmağın üstünlüklərindən biri də sərmayənin peşəkarlar tərəfindən idarə olunmasıdır. Bu işi portfel idarəedilməsi üzrə ixtisaslaşmış şirkətlər həyata keçirir.

Portfel idarəetmə şirkətləri investisiya fondunun vəsaitləri hesabına səhm, istiqraz və başqa qiymətli kağızların alınıb-satılması əməliyyatlarını yerinə yetirir.Portfel idarəetmə şirkətləri iqtisadiyyatda və siyasi sahədə hansı proseslərin getdiyini yaxından izləyirlər. Əməliyyat barədə qərarın verilməsi üçün müxtəlif qiymətləndirmə və ölçmə üsullarından istifadə edilir, iqtisadi analizlər aparılır. Portfel idarəetmə şirkətlərinin əsas məqsədi gəliri ən yüksək, lakin riski ən az olan qiymətli kağızı düzgün vaxtda alıb-satmaqdır. Reallıqda investisiya fondlarının fəaliyyəti mürəkkəb bir prosesdir. Bu fəaliyyət növü dövlət tərəfindən ciddi tənzimlənməli, güclü normativhüquqi aktlarla təmin edilməlidir.

16 SİSTEM

5x5

STRATEGIYASI 5 dəqiqəlik ticarət strategiyası çox qısamüddətli qrafiklərdə (M5) impulsu və ya sıçrayışı tutmaq üçün nəzərdə tutulub. Strategiyada iki indikatordan istifadə edilir.

Bunlardan biri 20 periodlu Eksponensial Orta Dəyişən Göstəricidir (20 EMA). Sadə Orta Dəyişən Göstəricidən fərqli olaraq, Eksponensial Orta Dəyişən Göstəriciyə daha çox üstünlük verilir, çünki o, cəld impuls əməliyyatları üçün hazırkı hərəkətin daha çox hissəsini əks etdirir. Orta Dəyişən Göstəricidən trendi müəyyən etmək üçün istifadə olunur. İkinci indikator MACD histoqramıdır. Onun vasitəsilə biz impulsu ölçəcəyik. MACD histoqramı üçün bu parametrlər götürülür: Birinci EMA-nın periodu 12, ikinci EMA-nın periodu 26, siqnal EMA-nın periodu 9. Hamısı bağlanış qiymətinə (Close) əsasən hesablanıb.

Bu strategiya dönüşlərdə ticarət üçün nəzərdə tutulub, amma yalnız dönüş hərəkəti zamanı yaranan impuls böyük potensiala malik olan zaman mümkündür.

Ticarət pozisiyaları iki ayrı hissə ilə bağlanır – birinci hissə bizə gəliri götürməkdə kömək edir və uğurlu əməliyyatımızın heç vaxt uğursuz olmayacağına zəmanət verir. İkinci hissə isə mühüm bir risk etmədən daha böyük hərəkət tutmağımıza kömək edir. Belə ki, stop-order artıq itkisiz vəziyyətə çəkilib.

Alış əməliyyatı açmağın qaydası: Əvvəlcə 20 periodlu EMA-dan aşağıda ticarət aparan valyuta cütlüyünü tapmaq lazımdır. Bununla yanaşı, MACD indikatoru da mənfi zonada olmalıdır. Qiymətin EMA-nı yuxarıya doğru kəsməsini gözləmək lazımdır. Sonra əmin olmaq gərəkdir ki, MACD ya mənfi zonadan müsbət zonaya keçid mərhələsindədir, ya da “0” səviyyəsini artıq ən azı 5 bar keçib.

20 EMA-dan 10 punkt yuxarıda alış əməliyyatı açmaq lazımdır.

SİSTEM

17

Aqressiv ticarət zamanı stop-order 5 dəqiqəlik qrafikdə yaxınlıqdakı lokal minimumda yerləşdirilir. Digər variantda stop-order 20 EMA-dan 20 punkt aşağıda qoyulur.

Pozisiyanın yarısını ilkin riskə barəbər gəlirlə bağlayırsınız və ikinci yarısına görə stop-orderi itkisiz vəziyyətə gətirirsiniz.

Satış əməliyyatı açmağın qaydası: 20 EMA-dan yuxarıda ticarət aparan valyuta cütlüyünü tapmaq lazımdır. Bununla yanaşı, MACD indikatoru da müsbət zonada olmalıdır. Qiymətin EMA-nı aşağıya doğru kəsməyini gözləmək lazımdır. Sonra əmin olmaq gərəkdir ki, MACD ya müsbət zonadan mənfi zonaya keçid mərhələsindədir, ya da “0” səviyyəsini ən azı 5 bar əvvəl keçib.

20 EMA-dan 10 punkt aşağıda satış əməliyyatı açmaq lazımdır. Aqressiv ticarət zamanı stop-order 5 dəqiqəlik qrafikdə yaxınlıqdakı lokal maksimumda yerləşdirilir. Digər variantda stop-order 20 EMA-dan 20 punkt yuxarıda qoyulur. Pozisiyanın yarısını ilkin riskə barəbar gəlirlə bağlayırsınız. İkinci yarısına görə stop-orderi itkisiz vəziyyətə gətirirsiniz.

*** Bu strategiya ilə ticarət zamanı çox sıx və ya geniş ticarət diapazonları təhlükə törədir. Sakit ticarət saatlarında qiymət sadəcə Orta Dəyişən Göstərici ətrafında hərəkət edəcək. MACD histoqramı isə “0” səviyyəsindən həm yuxarı, həm də aşağı düşə bilər. Bununla da çoxlu yanlış siqnallarla üzləşə bilərsiniz. Əksinə, əgər bu strategiya çox böyük ticarət diapazonuna malik valyuta cütlüyündə tətbiq olunsa, hədəfə çatılmamış stop-order işə düşə bilər.

Nəticə 5 dəqiqəlik “ani impuls” strategiyası treyderlərə bazarın qısamüddətli impulsiv sıçrayışlarında gəlir əldə etmək imkanı yaradır. Bununla yanaşı, gəliri qorumaq üçün konkret çıxış qaydası ilə də təmin edir.

18 MƏSLƏHƏT

Bu səhvləri etməsəniz,

MÜTLƏQ QAZANACAQSINIZ

Steve DeWitt

Foreksdə ticarət aparmaqla böyük pullar qazanmaq olar. Bir şərtlə ki, səhvlərdən də yan keçməyi bacarasan. Bu məqalə sizlərə həmin səvləri təkrarlamamaqda kömək olacaq.

Biz treyderlərin necə eyni səhvlərini etdiyini görürük. Əgər həmin uduzan treyderlər geriyə dönüb niyə səvh etdiklərini görə bilsəydilər, onlara başqa yola keçmək asan olar və yavaş-yavaş qazanmağa başlayardılar.

Treyderlərin əsas səhvləri bunlardır:

1. Ticarət planından istifadə etməmək.

2. Kapitalın idarə olunması strategiyasının yoxluğu 3. Stop-loss orderindən istifadə olunmaması 4. Uğurlu əməliyyatların vaxtından əvvəl bağlanması və uğursuz əməliyyatların işləməsinə yol verilməsi 5. Əməliyatı lazım olduğundan çox saxlamaq 6. Uğursuz əməliyyatların toplanması 7. Uğur zamanı riskin artırılması 8. Hesabı həddindən artıq “yükləmək” 9. Hesabdan gəliri çıxarmamaq 10. Ticarət prosesində əməliyyatın planını dəyişmək 11. Səbrsizlik 12. Nizam-intizamın olmaması

İndi isə gəlin növbə ilə bunların hər birini dərindən araşdıraq.

MƏSLƏHƏT

01

Ticarət planından istifadə etməmək

İstənilən idmanda istənilən məşqçi sizə deyərdi ki, “Sənin oyun planın olmalıdır!” Treydinqdə də eyni məsələdir. Mən daim yüzlərlə treyderlə ünsiyyətdəyəm və bilirəm ki, treyderin tez-tez buraxdığı səhvlərdən biri onun müəyyən ticarət strategiyasının olmamasıdır.

Bazarın qalxacağını düşünən treyder adətən belə deyir: “Düşünürəm ki, eur/usd 1.3000$-a qədər qalxacaq.

Sizcə, mən harada almalıyam?”. Mənim cavabım belə olur: “Əməliyyatda nə qədər risk edirsiniz?” Başqa sözlə, “Əgər düz olmasanız, əməliyatı harada bağlamağı düşünürsünüz?” Və bu sualın cavabı olmur...

Mənim növbəti sualım belədir: “Əgər cütlük həqiqətən artsa, harada və necə bazardan çıxmağı düşünürsünüz?” Tez-tez eyni cavabı alıram. Qarşıma çıxan foreks treyderlərin 90%-dən çoxunun heç bir ticarət planı yoxdur. Bu, o deməkdir ki, onlar düz və ya səhv olsalar, nə edəcəklərini bilmirlər. Harada çıxacaqlarını bilmədikləri üçün aktiv əməliyyatdakı böyük gəlir tez-tez böyük itkiyə çevrilirdi. Treyderin ata biləcəyi ən vacib addım əməliyyat verməmişdən əvvəl ticarət planı hazırlamaqdır. Həmin plan bu amillərdən ibarət olmalıdır: Harada və necə əməliyyat verməyə hazırlaşdığınızı bilməlisiniz.

• Əməliyyatda nə qədər pul risk etməyə hazırlaşdığınızı bilməlisiniz.

• Əgər səhv olsanız, harada və necə çıxmağa hazırlaşdığınızı bilməlisiniz.

• Əgər haqlı olsanız, harada və necə çıxmağa hazırlaşdığınızı bilməlisiniz.

• Əgər haqlı olsanız, nə qədər pul qazanacağınızı bilməlisiniz.

• Bazarın gözlənilməz hərəkətlərinə qarşı qoruyucu stop-lossunuz olmalıdır.

• Bazarın nə vaxt hədəfinizə çatacağına dair təxmini təsəvvürünüz olmalıdır.

• Bazarın nə vaxt hərəkətə başlayacağına dair təxmini təsəvvürünüz olmalıdır. Əgər gözlənildiyi kimi hərəkət etmirsə, çıxmalısınız!

02

“Kapitalın idarə olunması” strategiyasının olmaması

Mən daim kapitalın idarə olunması konsepsiyası olmayan treyderlərin sayına heyrətlənirəm. Hər gün qarşılaşdığım nümunələrdən biri: Treyderlərin çoxu haqlı olduğu halda 1000$ qazanacaqları, səhv olanda 500$ itirə biləcəkləri, gəlir/risk nisbəti 1:2-ə olan əməliyyatı yaxşı hesab edirlər. Bu, adətən “əlverişli” əməliyyatdır. Səhv ondan ibarətdir ki, gəlir/risk nisbətini, düz olanda nə qədər qazancağınızı və səhv olanda nə qədər itərəcəyinizi bilmək elə də vacib deyil. Vacib odur

19

ki, ümumiyyətlə, pul qazanmaq şansı nə qədərdir? Düz olmaq şansı varmı? Səhv olmaq və ya pulları uduzmaq şansınız nə qədərdir? Kapitalın yaxşı idarə olunmasında gəlir hədəfini bilmək, həmçinin qoruyucu “stop”la riskə nəzarət etmək lazımdır. İndi özününüz qərar verin: səhv olsanız 1000$ itirə biləcəyiniz, düz olsanız 500$ qazana biləcəyiniz və 10-undan 8-i uğurlu olan əməliyyatlar yaxşıdır, yoxsa 1000 $ qazanıb, 500$ itirəcəyiniz, amma 3 dəfədən birində düz olacağınız əməliyyatlar. Bu problemi həll etməyin yolu kapitalın idarə olunması konsepsiyasının hazırlanmasıdır.

Kapitalın idarə olunması prinsiplərindən kitab yazmaq olar, amma mövcud gəlir/risk nisbətilə sizin üçün əsas qazanmaq şansını bilməyiniz vacibdir.

03

Stop-loss orderindən istifadə olunmaması

Bu səhv də kifayət qədər yaxşı hazırlanmamış ticarət planı ilə bağlıdır. Əməliyyat verən kimi stop-loss yerləşdirilməlidir – xəyalən yox, ləğv edilməyəcək real “stop”lar. Foreks treyderlər tez-tez xəyali “stop”lardan istifadə edirlər. Çünki keçmişdə müşahidə ediblər ki, real “stop”lar işə düşdükdən sonra bazar onların planlaşdırdıqları istiqamətdə hərəkəti davam etdirib.

Bu, “stop”lardan istifadəyə kölgə salmamalıdır. Əgər “stop” işə düşüb və bazar sonra lazımi istiqamətdə hərəkət edibsə, deməli, stop düzgün yerdə qoyulmayıb.

Yəni ticarət planınız səhv olub. Xəyali “stop”dan istifadə zamanı bazar həmin qiyməti keçdikdən sonra siz rasional düşünə bilmirsiniz. İndi siz, çox güman, qorxu, tamah və ümidə əsaslanaraq, qərarlar verəcəksiniz. Xəyali “stop”dan istifadə edərkən neçə dəfə itkini qəbul edibetməmək barədə qərar vermisiniz? Bir qayda olaraq, siz qərar qəbul edənə qədər bazar bir az da sizin əksinizə getmiş olur. Bundan sonra siz əməliyyatı saxlayırsınız ki, heç olmasa əvvəlki “stop”un yerində bazardan çıxasınız.

Təəssüflər olsun ki, əksər hallarda bazar bir də həmin vəziyyətinə qayıtmır və hər şey böyük itki ilə yekunlaşır.

Ya da əməliyyatı bir gün saxlamaqla vəziyyətdən çıxacağınıza ümid edirsiniz. Amma növbəti gün bazar o qədər çox əksinizə gedir ki, siz artıq pozisiyanı belə tərk edə bilmirsiniz. Nəticədə xırda bir itki böyük itkiyə çevrilir. Qədim bir deyim var: “Birinci itki- ən xırdasıdır”.

Onu qəbul etmək həmin an çətin görünsə belə, asandır.

Bu səhvə yol verməməyin yeganə yolu möhkəm bir qayda qoymaqdır – intizamlı şəkildə hər əməliyyatda stop-lossun olmasına ciddi nəzarət etmək lazımdır.

Mən müəyyənləşdirmişəm ki, ziyanı qəbul etməyin ən asan yolu demək olar ki, elə əməliyyat verilən an stoporder yerləşdirməkdir. Bazarlar zəif hərəkət edəndə “ev tapşırığı”nızı yerinə yetirin. Nə qədər ki sakitçilikdir, orderlərinizi yerləşdirin. Daha bir qayda: heç vaxt stoplossun yerini riskin artırılmasına doğru sürüşdürməyin, onu yerini yalnız gəlir istiqamətində dəyişmək lazımdır.

04

Uğurlu əməliyyatları vaxtından əvvəl bağlayıb, uğursuzları saxlamaq

20 MƏSLƏHƏT Foreks treyderləri arasında tez-tez buraxılan səhvlərdən biri budur: xırda gəliri götürürlər və itkilərin artmağına şərait yaradırlar. Bu, ticarət planının olmamasının adi nəticəsidir. Bir və ya iki uğursuz əməliyyatdan sonra siz çox güman, növbəti əməliyyatda xırda gəlir götürəcəksiniz ki, itkilərinizi bağlayasınız; halbuki, həmin əməliyyat daha çox gəlir gətirə bilərdi. İtkilərin artırılmasına yol vermək yeni başlayan treyderlər arasında tez-tez müşahidə olunur. Peşəkarlar arasında da buna az rast gəlinmir. Əməliyyata girəndən sonra harada çıxacağınızı bilmirsiniz. Hansısa konkret bir əməliyyatda pul itirməyə başlayanda siz itkilərin daha da artmasına yol verirsiniz. Ümid edirsiniz ki, bazar geri dönəcək və əməliyyatı heç olmasa itkisiz bağlayacaqsınız. Bu da çox nadir hallarda baş verir. Bir sözlə, stop-loss yerləşdirməklə itkilərin artmasının və xırda gəlirlə bazarı tərk etməyin qarşısını almış olursunuz.

05

Əməliyatı lazım olduğundan çox saxlamaq

bir stop-orderiniz də olmalıdır.

07

Uğur zamanı riskin artırılması

Foreks treyderlər arasında müşahidə etdiyim səhvlərdən biri də bir neçə uğurlu və ya itkili əməliyyatdan sonra riskin artırılmasıdır. Bir neçə əməliyyat ard-arda uğurlu bağlanandan sonra çoxları pozisiyanın həcmini artırır, ona görə də balansda pul çoxalır. Bir halda ki, uğur əldə edəndə sizin hesabınızda pul çoxalır və özünüzə əminlik artır, çox güman, siz daha böyük risk altına girəcəksiniz.

Təəccüblü deyil ki, bu, treyderlərə ard-arda itkilərdən daha çox zərbə vurur. Gəlirin əsaslandırılmamış şəkildə risk faizilə bir yerdə artmasına yol verməyin. Bunun üçün nizam-intizam və qoruyucu stop-loss lazımdır. “Əsaslandırılmamış artırılma” dedikdə onu nəzərdə tuturam ki, adi bir əməliyyatda sizin əminliyinizdən asılı olaraq, risk həddi 6-16% diapazonunda dəyişməlidir. Ardarda gəlirdən sonra ürəyinizdən riski artırmaq keçəcək.

Amma heç vaxt ümumi balansın 25%-dən çox risk etməyin. Mən həmçinin bir neçə uğursuz əməliyyatdan sonra treyderlərin riski necə artırmasının və uğur qazanandan sonra azaltmasının da şahidi olmuşam.

Onlar düşünürlər ki, bir neçə uğurlu əməliyyatdan sonra istənilən vaxt itki ola bilər, ona görə də riski azaltmaq zamanıdır. Digər tərəfdən də, bir neçə itkidən sonra riski artırırlar ki, uğurlu əməliyyatın olacağı demək olar, qaçılmazdır. Belə “intellektual tələ”yə düşməyin! 6-16% diapazonu və 25% mənim yoxlanılmış, yüksək əminliklə etibar etdiyim ticarət sistemimdən irəli gəlir. Əgər siz treydinqlə pis tanışsınızsa, adi əməliyyat üçün riskiniz 1-5% və ümumi balansın 8% həcmində olmalıdır.

Valyuta bazarlarında yol verilən səhvlərdən biri əməliyyatı lazım olduğundan çox saxlamaqdır. Bu vaxt treyder sadəcə, əvvəldən təyin olunmuş qiymətdə gəliri götürə bilmir. Bu, elə bil, təbiətin qanunudur – bazar pulları sizdən almamışdan əvvəl sizə böyük pullar qazanmağa imkan verir. Bununla yanaşı, bu real gəlir hesabınıza oturduqdan sonra siz əməliyyatdan sonuncu qəpiyinə qədər qazanc əldə etmək istəyirsiniz. Əgər bazar sizin hədəfə çatıbsa və siz hələ də əməliyyatdasınızsa, buna pozisiyanı həddindən artıq çox saxlamaq deyilir.

Vəssalam!Tez-tez bazar sizin “xəyali stopunuzu” keçir və siz gəlirinizin necə havaya sovrulduğunu izləyirsiniz.

Həmin vaxt siz əməliyyatı açıq saxlayırsınız ki, “bəlkə qayıtdı”. Amma kifayət qədər qayıtmır. Gəlir itkisiz səviyyəyə qədər azalır və siz həqiqətən ümid etməyə başlayırsınız. Siz artıq bilirsiniz ki, pozisiyanı lazım Hesabı həddindən olduğundan çox saxlamısınız. Yadda saxlayın ki, böyük artıq “yükləmək” gəlir daha böyük itkiyə çevrilə bilər. Yeganə istisna hal qiymət sizin istiqamətdə çox güclü hərəkət edəndə olur. Belə olan halda siz “stop”u hədəfinizə sürüşdürə İfrat treydinq odur ki, ya hər əməliyyatda böyük risk edir, və ya trailing-stopdan istifadə edə bilərsiniz. ya pozisiyanın həcmini çox götürür, ya çox əməliyyat verir, ya da çox valyuta cütlüyü ilə ticarət aparırsınız. Bu, həmçinin çox sıx konsolidasiya zamanı da baş verə bilir.

Uğursuz əməliyyatların Sanki siz bazarın nə isə eləməyə hazırlaşdığını “bilirsiniz”.

Buna əminsiniz ki, maksimumu 8 risk edirsiniz. Siz artıq toplanması emosiyalarınıza hakim deyilsiniz və hətta bazar sizə qarşı bir-iki addım getsə, artıq depressiyaya düşəcəksiniz. Bu Bu, aksiyalar və fyuçerslər bazarından qalmış bir səhvin qarşısını almaq üçün sizin möhkəm bir qaydanız səhvdir. Foreksdə onun 1:100 kredit çiyinilə itkilərin olmalıdır ki, əməliyyatın nə qədər cəlbedici olmasından ortaq məxrəcə gətirilməsi yumşaq desək, dağıdıcı olar. asılı olmayaraq, istənilən pozisiyada təyin olunandan Tipik yanaşma odur ki, alış verirsiniz və qiymət aşağı çox risk edə bilməzsiniz. Mən öz şəxsi qaydam görə yalnız düşür. Düşünürsünüz ki, indi almaq daha yaxşı olardı və bir əməliyyat açmaqdır. Bu, istənilən ifrat treydinqin yenidən alış verirsiniz. Ümid edirsiniz ki, itkisiz vəziyyətə qarşısını alır. İfrat ticarət – balansınızın tez bir zamanda gəlmək üçün daha az hərəkət lazım olacaq. Amma itirilməsinin ən tez yoludur. əfsus, əgər bazar əksinizə getsə, ikiqat çox itirirsiniz. Bu da demək olar ki, həmişə belə olur. Elə metodlar var ki, müəyyən bir qiymətə alırsınız və qiymət düşdükcə Hesabdan gəliri əlavə olaraq yenə də alırsınız. Şəxsən mən belə ticarət çıxarmamaq aparmıram, amma bəzi menecerlər bu strategiya işləyir.

Sizin həmçinin bütün əməliyyatları bağlayacaq

08

06

09

MƏSLƏHƏT Foreksin nə vaxtsa sizə xeyli pul qazandıracağı qaçılmazdır, daha sonra isə qazandıqlarınızı geri vermək məcburiyyətində qalırsınız. Tanıdığım treyderlərin ancaq təxminən 1%-i pulu vaxtında hesabdan çıxarırlar.

Siz təsəvvür etmirsiniz ki, treyderlər neçə dəfə pulu hesabda saxlayıb, daha “iri əməliyyatlara” giriblər. Məhz elə bu əməliyyatlar da onların bütün gəlirini əllərindən alır. Bu problemin qarşısını almağın yolu əvvəlcədən pulu çıxaracağın balans həddini müəyyənləşdirməkdir.

Foreksdə gəlir əldə edib, hesabdan pulu çıxarıb nə isə başqa bir məqsədlə xərcləyəndə ticarət daha da stabil olur. Siz qazanır və yenə itirirsiniz. Hesabdan pul çıxarmaqla isə siz iri məbləğlər itirməyəcəksiniz.

10

Ticarət prosesində əməliyyatın planını dəyişmək

Ticarət zamanı bazarın sakit vaxtındakı vəziyyətinizlə müqayisədə siz daha çox emosional qorxu və tamahın təsiri altındasınız. Siz qızğın London sessiyasında eləmək istədiyinizi zəif Asiya sessiyasında sakitcə müəyyənləşdirməlisiniz. Amma tezliklə London sessiyası açılandan və ya bazar hərəkətə gələndən sonra siz planlaşdırdığınızın tam əksini edirsiniz. Nadir hallarda ekstremal vəziyyətlər olmayıbsa, ticarət strategiyanızı əsas saatlarda dəyişmək yaxşı olardı. Bu səhvlə mübarizə aparmaq üçün bazarda canlanma başlamazdan əvvəl ticarət planı hazırlayın və ayrıca əməliyyatın nəticəsinə görə dəyişməmək intizamını özünüzdə möhkəmləndirin.

11

Səbrsizlik

.... Ya da gəlir üçün yox, həvəs xətrinə treydinq.

Heç də bütün treyderlər pul qazanmaq istədikləri üçün ticarət aparmır. İnsanların çoxu həvəs və maraq xətrinə ticarət aparır. Bu haqda düşünün: siz həqiqətən hər gün ticarət aparmaq istəyirsiniz, yoxsa lazım gəlsə, 2-3 gün, hətta bir həftə də gözləyib, daha yüksək gəlir ehtimallı əməliyyat vermək? Pul itirməkdənsə, fürsəti gözləmək daha yaxşıdır.

12

Nizam-intizamın olmaması

Digər treyderlərə kömək edəndə və təcrübəmdə görmüşəm ki, itkilərin ən böyük səbəbi nizam-intizamın olmamasıdır. Nizam-intizam ticarət planına riayət etmək, səbrli olmaq, itkiləri qəbul etmək, gəliri götürmək və qəti surətdə kapitalın idarə olunmasına nəzarət etmək üçün lazımdır. Yeni başlayanlar üçün ticarət sistemini öyrəndikdən və hesaba pul yatırdıqdan sonra özlərində intizam yaratmağın ən yaxşı yollarından biri heç bir

21

əməliyyat vermədən bir gün sadəcə bazarı müşahidə etməkdir. Hətta əgər yaxşı imkan yaransa belə, heç nə etməyin. Bu, sizdə səbrli olmaq və ticarət aparmamağı bacarmaq üçün nizam-intizamın olduğunu sübut edəcək.

Bu illər ərzində öyrəndiyim daha bir neçə məsləhət Bir neçə uğurlu əməliyyatdan sonra çox güman, siz böyük məbləğ itərəcəksiniz. Əgər 5000$-lıq hesabla ticarətə başlamısınızsa və əməliyyata 8% risk edirsinizsə, onda siz maksimum 400$ itirə bilərsiniz. Balansınızda gəlir 10000$-a qalxandan sonra siz artıq əməliyyata 800$ itirə bilərsiniz. Pis tərəfi odur ki, bir neçə uğurlu əməliyyatdan sonra öz qaydalarınızı pozmağa daha sakit yanaşırsınız. Amma böyük itkilərin baş verə biləcəyi gün elə də uzaqda deyil. Mən treydinqə yeni başlayanda mənim bir neçə böyük itkim ən xırda pozisiyalarımda oldu. Böyük gəlir əldə etdikdən sonra o qədər özümdən razı idim ki, bu xırda pozisiyalara belə, böyük itkilər verməyimə şərait yaradırdım. Məhz buna görə də son 4 ildə mən yalnız eyni vaxtda 1 əməliyyat açıram. Forekstreydinq psixoloji oyundur. Bu – tarazlıq oyunudur.

Emosional çarəsizliklər disbalans yaradır. Pul ardınca qaçanda siz tamahınız ucbatından səhvlər edirsiniz. İtkiləri qəbul etməmək istəyinizə görə qorxudan səhv edirsiniz. Böyük itkili əməliyyatı bağlayanda, böyük bir emosional auranı hiss edəndə təəccüblənəcəksiniz.

Bazarın sizə qarşı gedəcəyini bilərək onunla mübarizə aparmağa çalışacaqsınız. Amma sizin istiqamətdə getməsini arzulayanda buna ümid edəcəksiniz, hətta yalvaracaqsınız da. İtkini qəbul edəndən bir neçə saat və ya gün sonra elə biləcəksiniz ki, çiyninizdən böyük bir yük götürüldü. Əməliyyatda ciddi səhvə yol verdiyinizə dair ilkin əlamətlər onda üzə çıxır ki, siz öz vərdişlərinizdən kənara çıxırsınız, dostlarınıza və həyat yoldaşınıza bazarın hansı səbəblərdən sizin istiqamətdə getməli olduğuna aydınlıq gətirirsiniz. Ya da internetdə elə bir adam axtarırsınız ki, o da belə bir pozisiya verib.

Yaxud brokerinizdən məsləhət alırsınız (sanki brokerlər gəlirli treydinq barədə həqiqətən hər şeyi bilirlər).

Ya da ümid edirsiniz ki, hökümətin hansısa addımları sizi vəziyyətdən çıxardacaq. Bunlar treydinq deyil, ümiddir. Ümid valyuta bazarlarında emosiyaların ən dağıdıcısıdır, ona görə ki, o, sizi düz olduğunuza arxayın edə bilər. Yadda saxlayın: nə vaxt ki ümid edirsiniz, deməli, səhvsiniz və bazarı tərk etmək zamanıdır.

Amma böyük bir itkini qəbul etmək üçün qeyri-adi bir nizam-intizam sahibi olmaq lazımdır. Valyuta bazarında pul qazanmağın yolunu bilmək istəyənlər üçün deyim ki, əmin olun, bu, mümkündür! Amma hər əməliyyatda gəlir götürəcəyinizi gözləməyin. Əgər siz foreks treyderlərinin bu 12 səhvinin qarşısını almağa diqqətinizi yönəltsəniz, tezliklə siz də böyük ehtimalla pul qazana biləcəksiniz. Əlbəttə sizin uğursuz əməliyyatlarınız da olacaq. Əlbəttə bazarlar elə syurprizlər göstərəcək ki, planlaşdırdığınızdan da çox itirəcəksiniz. Amma əgər siz ciddi şəkildə bu səhvlərə yol verməsəniz, onda siz sadəcə pul qazanmağa “məhkum olacaqsınız”.

22 ALƏT

Siqnal verməyən indikator

Bill Vilyamsa görə, qiymət – bazarda dəyişən sonuncu elementdir. Qiymətin dəyişməsindən öncə bazarın hərəkətverici qüvvəsinin istiqaməti dəyişməlidir. Bu qüvvə azalmalı, sürəti getdikcə düşməlidir. Yalnız ondan sonra qiymət istiqamətini dəyişə bilər.

Təsəvvür edin ki, bir topu üzüyuxarı diyirlədirsiniz. Top əvəlcə sürətlə yuxarıya gedir, sonra bu sürət getdikcə yavaşıyır, nəhayət, bir an yetişir ki top dayanır və əks istiqamətdə - aşağıya diyirlənməyə başlayır. Niyə belə olur? Çünki top öz istiqamətini dəyişməzdən öncə ona hərəkət verən qüvvə azalır və istiqamətini dəyişir.

Bazarın da hərəkətini bununla müqayisə etmək olar. Qiymətin hərəkət istiqamətinin dəyişməsi üçün əvvəlcə onu həmin istiqamətdə aparan qüvvə dəyişməlidir.

Bill Vilyamsın Sürətlənmə/Yavaşıma (Acceleration/Deceleration, Accelerator/Decelerator Oscillator, AC) ossillyatoru bunu göstərməyə xidmət edir. Bu indikator qiymət dəyişməzdən əvvəl onu hərəkət etdirən qüvvənin dəyişməsini göstərir. Yəni qiymətin dəyişəcəyi haqqında qabaqlayıcı informasiya, ilkin siqnal verir. İndikatorun sıfır xətti – iki qüvvənin bir-birini tarazladığı yerdir. Əgər AC ossillyatoru sıfır xəttindən yuxarıdadırsa, qiymətin artımı davam etdirmək şansı və ehtimalı daha böyükdür. Çünki hərəkətverici qüvvə artımın tərəfindədir.

Sıfırdan aşağıda olanda isə əksinə: qiymətin enişi davam etdirməsi daha asandır.

Awesome Oscillatordan fərqli olaraq, AC ondikatorunda histoqramın sıfır xəttini keçməsi siqnal sayılmır. Bu, sadəcə, bazarı daha yaxşı izləmək üçün informasiya verir ki, qiymətin hərəkətverici qüvvəsinin istiqaməti dəyişir.

Yəni bunun ardınca qiymətin özü də istiqamətini dəyişə bilər.

O cümlədən, AC ossillyatorunda yaşıl bar almağa, qırmızı bar isə satmağa siqnal VERMİR. Bunlar ancaq bazarın vəziyyəti haqqında informasiya verirlər.

ALƏT 23 Bu indikator ticarətlə bağlı bəzi tövsiyələr verə bilir. Belə ki, histoqram sıfır xəttindən yuxarıda olanda almaq o zaman məsləhətdir ki, ard-arda iki yaşıl bar yaransın.

Və əksinə: histoqram sıfır xəttindən aşağıda olanda satmaq o zaman məsləhətdir ki, ard-arda iki yaşıl bar yaransın. Əgər hərəkətverici qüvvə açmaq istədiyimiz əməliyyatın əksinədirsə (yəni biz almaq istəyəndə indikator sıfır xəttindən aşağıda, satmaq istəyəndə yuxarıdadır), yaxşı olar ki, bizə lazım olan rəngdə üçüncü barın da yaranmağını gözləyək.

Amma bir daha təkrarlayaq ki, bu, siqnal olmayacaq, informasiya olacaq.

AC ossillyatorunun əsas tətbiqi Xaos nəzəriyyəsinə daxil olan digər indikatorlarla (AO, Alliqator, fraktal) bir yerdədir. Bunu gələn dərsimizdə öyrənəcəyik.

FACEBOOK SƏHİFƏMİZ

24 ELM

Bazar qanunlara tabedirmi?

Təbiət elmlərinin prinsipləri qrafiklərdə özünü necə göstərir…

Bazar – mexaniki sistemdir. Bunu çox eşitmişik. Qiymətin hərəkətinin prinsipləri müasir elmin dünyadakı qanunauyğunluqların öyrənilməsinə tətbiq etdiyi prinsiplərlə üst-üstə düşür. Məsələn, kütlənin emosiyaları ilə riyaziyyat arasında sıx bağlılıq var. Bu bağlılıq qiymətin hərəkətində Fibonaççi nisbətləri şəklində üzə çıxır.

Nəticədə qiymətin ilk baxışdan adi görünən hərəkətində dərin alt qatların olduğu aşkarlanır.

Uğurlu treyderlər bu mexanikanı intuitiv olaraq hiss edirlər. İstisna deyil ki, gələcəkdə texniki analitiklər təbiətin qanunları ilə bazarın hərəkəti arasındakı əlaqələri daha dərindən öyrənərək, qiymətin istiqamətini proqnozlaşdırmağın yeni yollarını tapacaqlar.

Amma “köhnə” elmin bəzi prinsipləri də bazarlarda işləyir. Məsələn, fizikadan bildiyimiz kimi, hərəkətdə olan cisim bu hərəkəti davam etdirməyə meyillidir. Bazarda trendlər də belədir. Yeni trendlər sürət yığarkən onların dayanması çox çətin olur. Çünki trend hər addımda pul və emosiyalar şəklində əlavə enerji cəlb edir. Enerji alan hərəkəti isə dayandırmaq mümkün deyil. Bu amil qiymətə imkan verir ki, kənardakı qüvvələrin qoyduğu sədləri – yəni orderləri vurub dağırtsın.

Amma heç bir trend sonsuz davam edə bilməz. Nəhayət, enerjinin daxil olması zəifləyəndə əks qüvvə vəziyyətə nəzarəti öz əlinə alacaq. Belə bir fikir var ki, artım trendinin davam etməsi üçün daim yeni alıcılar gəlməlidir, eniş isə bazarın öz “ağırlığı” altında da gedə bilər.

Bazarın cazibə (qravitasiya) mərkəzləri də var. Onlar qiyməti özlərinə “cəzb edirlər”. Qiymətin olduğu hazırkı səviyyədən həmin gizli mərkəzə qədərki məsafə hər bir zaman anında bazarın hərəkətini müəyyənləşdirir. Qiymət yeni sədlərə çatanda dəyişkənliyi azalır, həcm aşağı düşür və trendi əks istiqamətə çəkən qüvvələr dövrəyə girir.

Lakin bazar dayanıqlı vəziyyətinə qayıdan kimi təsir-əks təsir tsikli yenidən bərpa olunur və qiymətin dəyişkənliyi artır.

Amma bu zaman ortaya sual çıxır: bir halda ki, trend və əks-trend qüvvələri bərabərdirlər, niyə bazar iki üfiqi səviyyənin arasında dalğalanmır? Məsələ ondadır ki, aktiv bazarlar istiqamətlənmiş qüvvəni bir növ ətrafa “yayır”lar.

Gec-tez hər bir alıcı satmalı, hər bir satıcı isə almalıdır. Bu hal müxtəlif tiskl “təbəqə”lərinin yaranmasına gətirib çıxarır. Nəticədə müəyyən vaxtdan sonra qiymətin hərəkət və əks-hərəkət qüvvələri bərabərləşir. Treyderlər bu dinamik prosesi qrafikin müxtəlif zonalarının fərqli nisbətlər alması şəklində müşahidə edirlər.

ELM 25 Misal üçün, bazar günlük qrafikdə güclü ralli göstərdiyi halda, saatlıq qrafikdə eniş trendi, 5 dəqiqəlikdə isə üfiqi hərəkət ola bilər. Bu tsiklik proses ilk baxışdan xaotik görünə bilər, amma əslində təsir-əks təsir qütbləşməsinin nəticəsidir. Trend diapazonunun bu üçölçülü oxundan əlavə fayda götürmək mümkündür.

Bunun üçün onlar üst-üstə düşərkən bazara girmək lazımdır. Bu zaman kütlə, tutaq ki, alış üçün məqamın yetişdiyini düşünəndə svinq-treyder satış əməliyyatı açır. İrrasional məntiq kimi görünsə də, qazananlar məhz bunun sayəsində qazanırlar.

Biz trendin gücünü və zəifliyini onu hərəkət bucağına əsasən müəyyənləşdirirk. Sağlam məntiq diqtə edir ki, daha iri qiymət barları daha güclü hərəkətdən xəbər verməlidir. Bəs qiymətlərin dəyişmə intensivliyi ilə trendin davamlığı arasında hansı əlaqə var? Əgər bazar “ədalətli” qiymət səviyyəsinə can atırsa, hərəkət mümkün qədər sürətli və dinamik olmalıdır.

Başqa sözlə desək, iri barlar və güclü trend xırda barlar və asta trendə nisbətən daha tez “sönür”.

Amma təəssüf ki, trendin hərəkət bucağı heç də həmişə asan müşahidə olunmur və çox vaxt nisbi xarakter daşıyır. Bu səbəbdən, “ulduz”un nə qədər parlaq yandığını müəyyənləşdirmək üçün əvvəlcə qiymət dəyişikliyinin ümumi sistemini araşdırmalıyıq.

Necə ki, avtomobilin tüstü borusuna taxılan xüsusi cihaz vasitəsilə maşının daxili vəziyyətindən xəbər tutmaq olar. Treyderlər də bazarın vəziyyətini başa düşmək üçün müxtəlif “cihazlar”dan istifadə edirlər.

Amma unutmaq olmaz ki, mühəndislər öz cihazlarından çox dar dairəyə aid informasiya toplamaq üçün faydalanırlar. Eynilə, treyderlər də “cihazlarını” konkret məqsəd üçün tətbiq etməli və bazardakı küyü filtrdən keçirməlidirlər. Məsələn, qrafik modellər elə informasiya verirlər ki, onları qeydə almaq və ölçmək olar.

Müxtəlif informasiyaların bir-birilə uzlaşması bazara girmək üçün əlverişli imkan yaratmağa kömək edir.

Müasir treyderlər bazarın hərəkət istiqamətini müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər. Çünki çox tez-tez vacib qrafik göstəriciləri nəzərə almırlar. Yalnız sadə modellər axtarmaq meyli treyderin bazarın mexanikasının iş prinsipini anlamasına əngəl törədir. Təkcə bir metodla bazarı anlamağa çalışmaq bir notla musiqi ifa etməyə bənzəyir.

Bazarın fiziki qanunlarını öz ticarətinizdə tətbiq etməyə çalışın. Hər bir yeni baxış aspekti Sizin bazarı daha yaxşı anlamağınıza və gəlirinizi artırmağınıza səbəb olacaq. Unutmayın ki, bazarı hərəkətə gətirən qüvvələrin öz mexanikası mövcuddur. Bunu bilmək sizi digər treyderlərdən daha üstün edəcək. Qiymətin hərəkəti ilə kütlənin emosiyaları arasındakı əlaqəni anlamaq xeyli vaxt, bəzən hətta bütöv bir ömür tələb edə bilər. Ruhdan düşməyin: bu mürəkkəb tapmacanın hər bir cavabı Sizin ticarət nailiyyətlərinizin addım-addım yaxşılaşmasına səbəb olacaq.

26 FİQUR

AYI BRİLYANTI

“Vımpel”, “bayraq”, “ikiqat dib” və “ikiqat təpə” kimi formasiyalardan valyuta bazarlarında tez-tez istifadə olunur. Bir o qədər məşhur olmayan, amma kifayət qədər faydalı patternlərdən biri “Ayı brilyantı” təpəsi və ya “Almaz təpəsi”dir. Biz foreks treyderlərə “almaz təpələri”ni necə müəyyənləşdirməyi və bundan yararlanmağı izah edəcəyik.

“Almaz təpəsi” əsasən mühüm artım trendlərinin təpələrində formalaşır. O, qarşıdan gələn satışlar və korreksiyalar barədə kifayət qədər dəqiq siqnal verir. Valyuta bazarının yüksək likvidliyinə görə foreksdə bu formasiyanı müəyyənləşdirmək çox asandır. Bu formasiyanı istənilən zaman intervalında, xüsusən də günlük və saatlıq qrafiklərdə müəyyənləşdirmək olar.

Fiqurun tanınması və onunla ticarət “Almaz təpəsi” formasiyası sonuncu təpə və diblərdən trend xəttləri çəkməklə “Baş və Çiyinlər” patterninin birinci zirvəsində özünü büruzə verir. Formasiya öz adını dördüzlü almazla oxşarlığı hesabına qazanıb. Şəkil 1-də əvvəlcə biz baş və çiyinlər formasiyasını identifikasiya edirik. Sonra sol çiyindən təpəyə qədər müqavimət xətti çəkirik (A xətti), daha sonra təpədən sağ çiyinə xətt çəkirik (B xətti). Bu, patternin təpəsini formalaşdırır; qiymət sağ çiyinin formalaşdırdığı müqavimət xəttindən yuxarı qalxmamalıdır. Aşağı dəstək xəttini çəkmək üçün sadəcə, formasiyanın ən aşağı dibini tapmaq lazımdır. Daha sonra diblə sol çiyini birləşdirən dəstək xətti çəkirik (C xətti), ardınca minimumdan sağ çiyinə başqa bir dəstək xətti çəkirik (D xətti). O da birləşəndə pattern formalaşır.

Diqqət yetirin ki, formasiyanın sağ küncü simmetrik üçbucaq patterninin təpəsini xatırladır və kəsilmə barədə düşünməyə vadar edir.

FİQUR 27

Şəkil 1

Şəkil 2

28 FİQUR Şəkil 2-də gördüyünüz mənzərə Şəkil 1-in böyüdülmüş təsviridir. Biz sessiya şamının aşağıda bağlanmasını və ya dəstək xəttini “kəsdiyini” (D xətti) görürük.

Bu da aşağıya hərəkətə işarə edir. “Almaz təpə” ilə ticarət aparan treyder 0.7504 dəstək xəttindən aşağıda order vermək, həmçinin, həmin dəstəkdən bir qədər yuxarıda “stop”u yerləşdirməklə yaxşı gəlir əldə edə bilərdi.

Standart stop 50 punkt yuxarıda, 0.7554-də yerləşdiriləcək. Bizim nümunədə “stop” işə düşməyib, qiymət aşağıya hərəkətini davam etdirirək, təkcə bir sessiyaya 150 punkt enib.

Nəhayət, gəlir başdan (ən yüksək qiymət) dibə (ən aşağı qiymət) qədər olan formasiyanın hündürlüyü ilə hesablanır. Şəkil 3-dəki nümunədə bunun necə baş verdiyi görünür. Həmin şəkildə formasiyanın təpəsində qiymət 0.8003dür. “Almaz təpəsi”nin dibi 0.7250-dir. Bu, bizə 753 punktluq gəlir hədəfi verir.

Təhlükəsizlik baxımından treyder 2 gəlir hədəfi təyin etməlidir. Birinci hədəf belə təyin olunur: ümumi 753 punkt iki yerə bölünür və hədəfin biri 0.7128-də, ikincisi 0.6751-də təyin olunur.

Şəkil 3

Qiymət ossilyatorundan istifadə Uğurlu ticarətin mühün qaydalarından biri də odur ki, həmişə siqnalın təsdiqini tapmaq lazımdır və bu işdə “Almaz təpəsi” patterni də istisna deyil.

Qrafikə MACD və RSI kimi ossillyatorların əlavə olunması ticarətinizdə dəqiqliyi artıra bilər. Belə ki, bu cür alətlər qiymətin impulsunu ölçə və dəstək/müqavimət səviyyələrinin kəsilməsini təsdiqləyə bilər.

Nümunəmizə Stoxastik ossillyatorunu tətbiq etməklə (şəkil 4) investor ossilyatorun köməyilə dəstək səviyyəsinin aşağıya kəsilməsinin təsdiqini tapır (X nöqtəsi).

FİQUR 29

Şəkil 4

Hamısını bir yerə yığaq “Ayı” almaz təpələri eur/usd, gbp/usd və usd/jpy kimi əsas valyuta cütlüklərində formalaşdığı kimi, eur/jpy və başqa krosslarda da yaranır. Hərçənd, bu formasiya krosslarda gec yaranır, çünki hərəkət uzun çəkir. Gəlin, eur/ jpy-də nümunəyə baxaq.

- “Baş və Çiyinlər” patternini müəyyənləşdirin və “baş”ın bir qədər sağa sürüşdüyünü, minimumun ondan sağda yerləşdiyinə diqqət yetirməklə, formasiyanın təbiətini təsdiqləyin.

- Yuxarı müqavimət xəttlərini çəkin; Başı sağ (A xətti) və sol çiyinlə (B xətti) birləşdirin. Sonra sol çiyni minimumla birləşdirməklə (C xətti) dəstək xətti çəkin və minimumu sağ çiyinlə (D xətti) birləşdirin.

- Formasiyanın hündürlüyünü hesablamaq üçün başın təpə qiymətini 141.59 və minimumu 132.94 götürün. Bu, bizə 865 punktluq ümumi gəlir hədəfi verəcək. Bu rəqəmi iki yerə bölərək, birinci və ikinci gəlir hədəfini təyin edin.

- Giriş nöqtəsini təyin edin. Sağ çiynin təpəsinə baxın şamın dəstəyi kəsərək, ondan aşağıda bağlandığı nöqtəni qeyd edin. Burada sessiya 137.79-da bağlanıb. Giriş orderi 50 punkt aşağıda, 137.29-da yerləşdirilməlidir, stoploss isə 137.79-da təyin olunacaq.

- Giriş nöqtəsindən 432 punkt çıxmaqla ilk hədəf nöqtəsini hesablayın. Nəticədə birinci hədəf 133.45-də təyin olunacaq.

- Nəhayət, əməliyyatı ossilyatorun köməyilə təsdiqləyin. Burada stoxastik ossilyator girişə siqnal verir və əməliyyatı təsdiqləyir, belə ki, ifrat satış səviyyəsi aşağıya doğru kəsilir (X-ə işarə edir).

30 FİQUR

Şəkil 5 Eur/jpy krossunda “almaz təpəsi” formasiyasına daha bir nümunə. Bu qrafikdə bütün trend xəttləri, maksimum və minimum qiymətlər, həmçinin hədəf qiymətləri göstərilib.

Nəticə Baxmayaraq ki, “ayı” almaz təpəsini qeyri-müntəzəmliyinə görə çox treyderlər nəzərə almırlar, o, valyuta bazarında potensial gəlir cəhətdən çox effektivdir. Bazarın böyük likvidliyinə görə qiymətin səlis hərəkəti treyderlərə daha yaxşı imkanlar vəd edir. Əgər bu formasiya ossilyatorla bir sistemdədirsə, əməliyyat daha da gəlirli olur – qiymət ossilyatoru ticarətdəki gəlir ehtimalını artırır.

REKLAM

PSİXOANALİZ 31

Beyin və bazar Bazar sizin güzgüdəki əksinizdir. Siz nə düşünürsünüzsə, bazar da onu əks etdirir.

Enerji həmişə ən az müqavimətlə üzləşdiyi tərəfə yönəlir.

Necə ki, təbiətdə çay həmişə üzüaşağı axır, daşa rast gələndə, onu dolanıb keçir. Bazar da belədir. Təbiətdə olan hər şey belədir. İnsandan başqa.

Biz ona görə itkili əməliyyatı açıq saxlayırıq ki, bu, həmin anda daha az müqavimət tələb edən yoldur. İtkilərin acısı o müqavimətdən daha güclü olanda biz əməliyyatı bağlayırıq.

Hər şey ən az müqavimət olan tərəfə yönəlir. Tutaq ki, siz vanna otağına getmək istəyirsiniz. Bunun üçün qapıdan qapıdan dəhlizə çıxıb, oradan gedəcəksiniz. Niyə divarı yarıb keçmirsiniz? Çünki bu, daha güclü müqavimət tələb edən yoldur. Siz durub qapıdan gedəndə bunun fərqinə olmursunuz. Amma təfəkürünüzdə bu davranışınızı idarə edən baza strukturlar var. Bu strukturlar sizin həm həyatınızı, həm də ticarətinizi müəyyən edir. Sizin həm yaşamınızın, həm də həyatınızın nəticələri onlardan asılıdır və həmişə də asılı olacaq. Əgər həyatınızda və işinizdə nəyisə dəyişmək istəyirsinizsə, əvvəlcə şüurunuzun baza strukturunu dəyişməlisiniz.

Treyder bilməlidir ki, nə zaman müqavimət yoluyla gedir. Əgər ticarət zamanı bədəninizdə və şüurunuzdə gərginlik yaranırsa, demək, siz yanlış yolda, müqavimət yolundasınız, nəyisə düz etmirsiniz. Əvvəlcə bazarın baza strukturunu müəyyən edin və öz baza strukturunuzu ona uyğunlaşdırın. Sizin baza strukturunuz həmişə dəyişdirilə bilər.

Belə bir məşhur ifadə var: “Əgər seks ləzzət vermirsə, demək, nəyisə düz etmirsiniz”. Ticarət də belədir. Əgər ticarət prosesindən ləzzət almırsınızsa, demək, strukturunuzu dəyişdirməlisiniz. İstənilən struktur 4 hissədən ibarətdir: 1) Detallar, 2) Plan, 3) Mənbə, 4) Məqsəd. Bütün strukturlar dəyişməyə meyillidirlər. Struktur davranışı müəyyən edir. Struktur sistemin özünü necə aparmasını həll edir. Strukturu öyrənmək – çox vacib məsələdir!

1-ci növ struktur aksiya-reaksiya tipli davranışa səbəb olur. Buna ən yaxşı misal saat rəqqasıdır. Başqa sözlə, iki nöqtənin (nəticənin) arasında hərəkət etmək. Əksər treyderlər bu tip strukturun əsarətində olurlar. Məsələn, siz əməliyyat açır və yaxın “stop” qoyursunuz. Qiymət hərəkət edir və sizin “stop”u nahaqdan götürür. Siz bunu təhlil edir və qərara gəlirsiniz ki, “stop” çox yaxın imiş və bazara tərpənmək üçün yer saxlamaq lazım idi. Gələn dəfə “stop”u uzaqda qoyursunuz. Bazar bu dəfə də “stop”u götürür və siz daha çox ziyana düşürsünüz. Qərara gəlirsiniz ki, yox, “stop”u elə yaxında qoymaq yaxşı imiş. Sonra eyni səhv bir də təkrarlanır...

Bax, bu, “rəqqas” tipli strukturdur. Hansısa işdə uğur qazana bilmirsinizsə, səbəbini bu tip strukturlarda axtarın. Əgər sizin baza strukturunuz bu tipdədirsə, heç bir qəti qərar sizə kömək etməyəcək. Çünki psixoloji qərarlar burada işə yaramır. Yarasa da, nəticələr müvəqqəti olacaq. Treyder ancaq özünün baza strukturunu dəyişəndən sonra uğur qazana biləcək. Alternativ tipli struktur hadisələrin təbii axarıdır. Birinci tip strukturin mənbəyi beynin sol yarımkürəsində yerləşir, ikinci tip isə sağ yarımkürədə. 1-ci tip struktur problemi həll etməyə, 2-ci tip isə yanından keçərək, yeni istiqamətlərə yönəlməyə çalışır. Ona görə də, birinci tip vurnuxur, ikinci tip irəliləyir. Beynin sol yarımkürəsi özünün yaratdığı problemləri çozməyə çalışır. Sağ yarımkürə isə bizi yeni yollarla irəliyə aparır.

Siz əgər ikinci tip struktura köklənsəniz, problemlər özləri aradan qalxacaqlar. Birinci tip struktur insan məntiqinin yaratdığı obyektlər kimidir – məsələn, yollarda tıxac yaranmasını yada salın. Amma ikinci tip struktur təbiidir – siz heç görmüsünüzmü, çayda tıxac yaransın?.. Beynin sağ yarımkürəsi təbiətin ahənginə, xaosa uyğun işləyir. Bütün yaradıcı insanlarda beynin sağ yarımkürəsi aktiv olur. İnsan özünün yaratdığı sistemlərdə reqlament qoyur. Amma təbiətdə reqlament olmur. Bazar da təbiətin bir parçası kimi aparır özünü. Bazarı mürəkkəb və qəliz sistem kimi görüb, orada məntiqi qaydaları tətbiq etməklə pul qazanmaq mümkün olmayacaq. Bunu zorla ertmək istəyəndə isə böhran yaranır. Böhran – həqiqətlə toqquşma anıdır. Treyder bazarın həqiqətini qəbul etməyəndə böhranla üzləşir.

Siz sadəcə, imkan verin ki, bazar istədiyini eləsin. Onu öz sxemlərinizin, ssenarilərinizin çərçivəzsinə salmağa çalışmayın. Həqiqət bütün hallarda bazardır. Ona görə də, siz ona uyğunlaşmağa çalışın. Baza strukturunuzu bazarın baza strukturuna uyğun kökləyin. Yavaş-yavaş ticarəti beynin sağ yarımkürəsinə keçirin.

32 PSİXOANALİZ Bazar sizin güzgüdəki əksinizdir. Siz nə düşünürsünüzsə, bazar onu əks etdirir. Əgər sizin beyniniz “Qorxuludur”,deyirsə, bazar da deyir: “Qorxuludur!”. Beyniniz “İtirirəm”,- qışqırırsa, bazar da “İtirirəm!”,- cavabını verir. Beyniniz “bazar pisdir” deyirsə, bazar da eyni cavabı qaytarır... Ona görə də, bazarın necə olmasını siz özünüz seçirsiniz.

Hər bir treyder bazarın hansısa gizli bir sirrini öyrənməyə çalışır. Həmin sirr əgər varsaI, elə budur: bazar sizin güzgüdəki əksinizdir. Təfəkkür strukturunuzu dəyişin və ticarətinizin nəticələri dəyişəcək.

İNTİZAM 33

Emosiyaların idarə olunması sistemi “Emosional vəziyyətin idarə olunması son dərəcə vacibdir. Əsl bacarıqlı treyderlər istənilən amilə sinə gələ bilər. İşlər lazımi qaydada gedəndə emosiyaların əsiri olmaq əvəzinə onlar özlərini sakit aparır və planlarına uyğun hərəkət edirlər”. Çarlz Folkner

Emosiyaların idarə olunması sistemi –sizin ticarət qaydalarına nə qədər dəqiq riayət etdiyinizə nəzarət edən şüuraltı bir sistemdir. Nəzarət dağıdıcı emosiyaların zəiflədilməsi vasitəsilə həyata keçirilir. Beləliklə, sizi ticarət sisteminizdən və ya kapitalınızın idarə olunmasından yayındıran emosiyalar zəifləyir, həmin sistemlərə riayəti artıran emosiyalar isə güclənir.

Emosiyalar - ideyaları həyata keçirən mental mexanizmlərdir. Bir halda ki, bu mental qüvvə hədsiz deyil, ondan qənaətlə istifadə olunmalıdır. Bununla da ayrı-ayrılıqda hər hansı bir əməliyyat sizə emosional ağrı yaşatmayacaq. İstənilən bir əməliyyatın nəticəsi həmişə əlahiddə olacaq.

Yaxşı olardı ki, bu enerjidən ticarət sisteminizdə və kapitalın idarə olunmasında istifadə edəsiniz. Aşağıda həm dağıdıcı, həm də gəlirli emosiyalar, onları idarə metodları barədə söhbət açılır.

Dağıdıcı emosiyalar Ən dağıdıcı emosiyalardan biri – pul itirmək qorxusudur. Bu qorxunu yaradan daxili proqramdır – pul məhdud və çox vacib əmtəədir. İnsanların çoxu ömrü boyu pulu müxtəlif maddi (məsələn, mal-mülk, daş-qaş və s.) və qeyri-maddi (məsələn, təhlükəsizlik, prestij və s.) amillərlə bağlamağı öyrənir. Belə bir assosiativ proses vasitəsilə pul çox dərinə hopmuş mövhumları – rifah və azadlıqları simvolizə edir. Bu assosiasiya o dərəcədə güclüdür ki, kapitala istənilən bir “hücum” (məsələn, açıq pozisiyaya qarşı qiymətin kəskin hərəkət və ya ard-arda uğursuz əməliyyatlar) başqa mühüm rifah amillərini qoruyan qorxu formasında bir qoruyucu mexanizmi işə salır. Bu qorxu ticarət sisteminiz çıxış siqnalı verənə qədər pozisiyanı vaxtından əvvəl tərk etməyə sövq edə bilər.

Qorxu həmçinin bir sıra uğursuz əməliyyatlardan sonra yeni siqnalı qəbul etməyəyə və ya daha az həcmdə pozisiya açmağa vadar edə bilər.

Qorxunun əkiz qardaşı – tamahdır. O da pulla bağlı həmin proqramın nəticəsidir. Tamah sizi ticarət sisteminizin yol verdiyindən çox pozisiya açmağa vadar edir. Tamah heç bir giriş siqnalı olmayanda da sizi pozisiya verməyə məcbur edə bilər. O, həmçinin bir sıra uğurlu əməliyyatlardan sonra birdən-birə pozisiyaların həcmini artırmağa sövq edə bilər.

Qürur da tamah kimidir – o da treyderi ticarət sistemindən eyni qaydada kənarlaşmağa məcbur edir.

Qorxu və tamaha qalib gəlmək üçün gərək bütün ticarət siqnallarını tutmağa çalışmayaq. İstənilən gəlir imkanından istifadə etməyə çalışmaq son dərəcə təhlükəlidir, belə ki, heç bir sistem və ya treyder həmişə bütün ticarət imkanlarını tuta bilməz. Siz hədəf olaraq tez bir zamanda gəlir götürməyi yox, sisteminizin daim işlək vəziyyətdə olmasını seçməlisiniz. Bundan əlavə, əmin olmalısınız ki, əgər sistemə ciddi riayət etsəniz, hədəfinizə çatacaqsınız. Nə qədər ki ticarət sisteminizin qaydalarına riayət edirsiniz, gec-tez hədəfinizə çatacaqsınız (bir şərtlə ki, sizin sistem müsbət gözləməyə malik olsun). Əgər siz bir neçə ticarət ssenarisini modelləşdirsəniz, tezliklə müsbət gözləməyə malik sistemin nəticədə gəlirli olduğunu görərsiniz (100 əməliyyatdan sonra). Hətta bir neçə ard-arda uğursuz əməliyyat da ola bilər. Bəzən həddindən artıq ticarətə yol verən treyderlər bilməlidirlər ki, hər ard-arda uduşdan sonra itki gəlir. Ona görə də, pozisiyaların həcmini kapitalın idarə olunması sisteminə müvafiq təyin etmək lazımdır. Ümumilikdə foreksin ticarət trenajorları treyderin özünü psixoloji cəhətdən mexaniki sistemlərlə ticarətə hazırlamağı üçün çox faydalıdır . İnsanın ticarət psixologiyası ticarət planını gücləndirdiyi kimi, dağıda da bilər. Ticarət sisteminin üstünlüklərindən biri insan emosiyalarının kənarlaşdırılmasından ibarətdir. Bütün qərarları kompüter verir, treyderə isə onları icra etmək qalır. Treyder sistemin əməliyyatını inkar edəndə bu üstünlüyünü itirir. 5 ard-arda itkidən sonra neçə treyder sistemi izləməkdə davam edəcək? Ticarət sisteminin

34 İNTİZAM üstünlüyündən yararlanmaq üçün treyderlər altıncı əməliyyatı açmağa sadəcə borcludur. Əgər siz mexaniki ticarət sistemi ilə işləyirsinizsə, onda sadəcə avtomatlaşdırılmış ticart prosesinə keçməklə emosiyaların yaratdığı problemlərdən yaxa qurtara bilərsiniz. Amma əgər siz diskret sistemdən istifadə edirsinizsə, ticarəti çətinləşdirə bilərsiniz, ona görə ki, məhz siz siqnalları verəcəksiniz. Bir halda ki siqnalları sizin məntiqi ağlınızı verəcək, emosiyalarınızı isə emosional ağlınız yaradacaq, bu iki ağıl bir-birini inkar edən hərəkətlərə təkid edəndə konflikt ortaya çıxacaq. Təbii, böyük ehtimal var ki, stressli vəziyyətlərdə sizin emosiyalarınız ticarət siqnallarını inkar edəcək. Bu, xüsusən yeni başlayan treyderlərdə çox müşahidə olunur.

Treyderin karyerasının ilkin mərhələlərində nizam-intizamı öyrənməyinin yeganə yolu peşəkarlıqla yaradılmış ticarət sisteminə riayət etməkdir. Əks halda ticarət sisteminə (yeni başlayan treyderin özünün yaratdığı) əminlikdə şübhələr yaranacaq və sonra dağıdıcı emosiyalarla ticarət aparmaq çətinləşəcək. “Bir çox treyderlər kimi mən də bəzən özümün ən böyük düşməninə çevrilirəm. Bu, yalnız bazardakı hərəkətlərimə aid deyil, həyatda da belədir.

Mən hesab edirəm ki, treyderlərin çoxu da mənim kimi öz-özlərinin düşmənidirlər”,- deyə Ralf Vins “Kapitalın İdarə olunması Riyaziyyatı: Treyderlər üçün Riskin Analizi Metodları” kitabında yazır.

Gəlirli emosiyalar Ticarət sisteminə əminlik uğurlu treydinq üçün lazım olan əsas emosiyadır. Əminlik çox vacibdir, çünki o, sizi sisteminizi izləməyə məcbur edir. Əminlik olan yerdə nəticə də olacaq (əməliyyatın icra olunmasının dəqiqliyi ticarət sisteminə nə qədər əmin olmağınızla düz proporsionaldır).

Real ticarətə başlamazdan əvvəl bu hissi maksimum artırmaq çox vacibdir. Əgər sisteminizə əmin olmasanız, bu, mütləq sizi planınızdan kənarlaşdıracaq. Maddi və mənəvi rifahınıza ciddi ziyan vuracaq. Hər qəbul olunmayan siqnal və ya inkar olunan qayda metodunuzuna olan inamı azaldır. Nə qədər siqnal buraxırsınızsa, bu, bir o qədər sistemə əminliyinizə təsir edəcək və bir o qədər tezliklə nəticələriniz pisləşəcək. Ona görə də, valyutalarla ticarətdə sisteminizin verdiyi hər siqnalı qəbul etməklə uğur qazana bilərsiniz.

Ticarət sisteminizə sadiq qalmaqla siz əslində nizam-intizamınızı gücləndirirsiniz. Bu da öz növbəsində çətin vəziyyətlərdə (ard-arda itkilər zamanı) sizin sisteminizə sadiq qalmağınıza kömək edəcək. Sistemə əminliyinizə dəstək vermək üçün foreksdə real ticarətə başlamazdan əvvəl böyük bir hesabatınız olmalıdır. Nə qədər ki, sistem keçmişdə işlədiyi kimi işləyir (kəskin sapmalar olmadan), siz tamamilə ona əmin ola bilərsiniz. Yadda saxlamaq lazımdır ki, foreksdə 100%-lik sarsılmaz fakt yoxdur və hədəfə çatmağın yeganə yolu sistemin gələcək işi ilə bağlı real gözləməyə malik olmaqdır.

Sistemin belə göstəriciləri (adətən bəktestin köməyilə əldə olunur) - əməliyyatların orta ardıcıllığı, orta gəlir/ itki, maksimum drawdown, ən böyük gəlirli/itkili əməliyyat və digərləri treyderlər və investorlar tərəfindən real ticarətə başlamazdan əvvəl dəqiq öyrənilməlidir. Bu statistik məlumatları bilmək gözlənilən və real ticarət arasındakı əlaqəni yaradır. Müvafiq olaraq da stressi azaldır, qaçılmaz drawdownlar zamanı sistemə əminliyi qoruyub saxlayır. Bəzi müəlliflər qəsdən sistemdən gözləntilərinizi azaltmağı məsləhət görürlər. Bunu yalnız sistemin real bazarda fəaliyyətilə bağlı kifayət qədər informasiyaya malik olmadığınız zaman etmək lazımdır.

Emosional gözləntiləri modelləşdirmək üçün iki qaydadan istifadə etmək olar: 1. Testin nəticələri ilə müqayisədə əməliyyatların yarısının uğurlu olacağını gözləyin.

2. Testin nəticələri ilə müqayisədə ikiqat itkili əməliyyat gözləyin.

3. Gözlənilən gəlirin yarısına hazır olun.

Valyutalarla uğurlu ticarət üçün digər bir vacib tələb seçdiyiniz metoda sadiq qalmağınızdır. Əgər siz vahid bir metodla işləməyəcəksinizsə, onda tezliklə enerji və pullarınızı müxtəlif metodlara sərf etməli olacaqsınız – xırda bir çatışmazlıq görən kimi birini o biri ilə əvəzləyəcəksiniz. Əslində ideal ticarət sistemi sadəcə, mövcud deyil.

Bütün ticarət sistemləri istisnasız öz drawdown və uğursuzluq yolunu keçəcək. Siz bundan qaça bilməyəcəksiniz.

Valyutalarla ticarətə başlamazdan əvvəl yaxşı olardı ki, bu reallıqla barışasınız.

Ticarət metodunuza əminliyi artırmaq üçün ayrı-ayrılıqda hər əməliyyata olan emosional marağınızı azaltmalısınız.

Başqa sözlə desək, siz itkiyə və gəlirə eyni emosional prizmadan yanaşmalısınız. Foreksdə ticarət ehtimal oyunudur. Nə qədər etibarlı metoda bağlısınızsa, zaman keçdikcə bir o qədər əminliklə hədəfə yaxınlaşırsınız.

“Uğursuzluğu yalnız oyundan çıxmış treyderlər yaşıyır” ( Ryan Jones).

Con Persival “Dolların yolu” kitabında deyir: “Əgər siz ciddi şəkildə uğura köklənmisinizsə, vaxt keçdikcə pullarınızı dəfələrlə artırmaqla milyonlar qazana bilərsiniz”.

İNTİZAM 35

Emosiyaları idarə metodları Siz şüurunuzu elə proqramlaşdıra bilərsiniz ki, mental enerjiniz gəlirə istiqamətlənsin. Bu da sizi ticarət metodunuza sadiq qalmağa vadar edəcək. Belə olan halda emosiyalarınızı idarə edə bilərsiniz. Birinci və ən vacib addım – yalnız ticarət metodunuzla bağlı emosiyaları hiss etməyi öyrənməkdir. Bütün emosiyalarınız sistemlə bağlı olmalıdır, qiymətlə yox.

Qiymətin hazırda nə etməyindən asılı olmayaraq (məsələn, yeni maksimum/minimumlara çatır), əgər sizin ticarət sisteminiz susursa, siz də heç bir tədbir görməməlisiniz. Sisteminiz siqnal verən kimi əməliyyat yerləşdirə bilərsiniz. Zehni enerjidən ağılla istifadə etmək çox vacibdir, yegəna həyəcanlandığınız an – sistemin giriş və ya çıxış üçün siqnal verdiyi andır. Bununla yanaşı, buraxılmış siqnallara görə məyusluq sisteminizin tapa bilmədiyi buraxılmış imkanlar görə məyusluqdan daha faydalıdır. Ona görə ki, ayrılıqda əldə olunan heç bir gəlir metodunuzun ardıcıl tətbiqi ilə əldə olunan uzunmüddətli kapital artımı ilə müqayisə oluna bilməz.

Bu metod emosiyalardan əziyyət çəkməyin yerinə, diqqətinizi gəlir əldə etmək məqsədilə treydinqin bir aspektindən digərinə yönəldir. Yuxarıda qeyd olunan dağıdıcı emosiyaların güclü hərəkətverici qüvvələrinin bəzilərindən istifadə etmək olar. Ayrıca bir əməliyyatda itirməkdən qorxmaq əvəzinə, siz özünüzü siqnalı itirmək qorxusuna yönləndirə bilərsiniz və bununla da kapitalın uzunmüddətli artım prosesinə yol açmış olarsınız. Sistemin götürmədiyi təsadüfi bir gəlirin yerinə, uzunmüddətli kapital artımı arzulamaq daha yaxşı olardı.

Siz yuxarıda qeyd olunanları yadınızda saxlamaq üçün yeni fikirlər/mantralar düşünə bilərsiniz. Məsələn, “Mən diqqətini qiymət hərəkətindən ticarət sistemimi necə yaxşılaşdıracağıma yönəldəcəyəm”. Bu prinsipləri necə mənimsəmənizdən asılı olaraq, onlar sizi vayluta ticarətində zərbələrdən qoruyacaq bir “qalxan” rolunu oynacaqlar. Bu fikirləri mütəmadi olaraq təkrarlayın. Beləliklə, hər gün sadəcə “mən ticarət sistemimin qaydalarına uyğun ticarət aparıram” demək gələcəkdə yaxşı nəticələr əldə etməyinizə kömək olacaq. Bundan başqa , özünümüdafiə instinkti çox güclü emosiyadır. Əgər siz məcazi mənada aktivlərinizi həyatınız kimi qəbul edirsinizsə, onda əmin ola bilərsiniz ki, həmin instinkt sizə həddindən artıq risk etməyə imkan verməyəcək (yəni kapitalın idarə sisteminin təyin etdiyi riski aşmayacaqsınız) və sizi yalnız ticarət sisteminizin siqnallarını qəbul etməyə vadar edəcək.

Emosiyaları kənarlaşdırmaqda faydalı ola biləcək daha bir prinsip: Valyuta ticarətində uğursuzluğa ticarət planınızdan kənarlaşdığınız qədər düçar olursunuz. Foreksdə uğurlu ticarət – 100% plana sadiq qalmadır.

Emosiyalara nəzarətin həyata keçirilməsi Emosiyalarınızla bacarmaq üçün yadda saxlamalısınız ki, istənilən ticarət sistemi əsasən digər treyderlərin emosiyalarından gəlir əldə etmək üçün yaradılmış mütəşəkkil metoddur. Ona görə də, əgər siz emosiyalarınızı idarə etməyi öyrənməsiniz, istənilən bir sistemdən gəlir əldə edə bilməyəcəksiniz.

Emosiyalara tam hakim olmağın yolu çox uzundur və özünü dərketmə çox ağır zəhmət tələb edir. Buna görə də, yeni başlayan treyderlərə ticarət sistemlərini avtomatlaşdırmaq lazımdır. Bununla bəzən bir neçə ilə qənaət etmiş oluruq.

Qeyd etmək lazımdır ki, avtomatlaşdırılmış mexaniki sistemin üstünlüyü bir çox hallarda insan təfəkkürünün formalarını müəyyənləşdirmək baxımından analiz edilir. Məhz ona görə ki, insan təfəkkürü vakumda fəaliyyət göstərmir. Onunla birgə digər şüuraltı mental strukturlar fəaliyyət göstərir.

36 DETALLAR

Sistemin 5 vacib tərəfi Bəzi ekspertlərə görə, uğurlu ticarət sisteminin planlaşdırılması üçün treyderə 5 məqamı düzgün idarə etmək lazımdır. Görək, bunlar hansılardır...

1. Mexanika Mexaniki sistemlər nə emosiya, nə də intuisiyaya malikdirlər. Və bu, onların həm üstünlüyü, həm də çatışmazlığıdır. Ola bilsin ki, treyderlərin uğurlu ticarət sistemi tapmaq istəməmələrinin əsas səbəblərindən biri də məhz emosiyalarla yaşamaqdır. Siqnal və qrafik modelləri görəndə bazara girmədiyinizə görə özünüzü neçə dəfə məzəmmət etmisiniz? Siz ticarəti aparmaq üçün kompyuterə “düyməni basmaqda” keçmək istəyirsiz. Emosiya və intuisiya riyazi yolla hesablana bilməz. ağırlaşır və efAmma ticarət sisteminin əsasında məhz riyazi məntiq durmalıdır. fektini itirməyə başlayır.

Mənim fikrimcə, qaydaların sayı 6-dan çox olmamalıdır. İkinci prinsip KİSS – yanaşmadır. (KİSS – yəni “keep it stupid simple”, mənası “Son dərəcə sadə yanaş”). Siz öz sisteminizi rahat başa düşməli və qaydaları yadınızda saxlamağı bacarmalısınız. Əgər Ticarət sistemi kollektiv şəkildə hazırlana bütün qaydaları adınızda saxlaya bilməz. Kollektiv heç vaxt razılaşdırılmış bir fikrə bilmirsinizsə və siqnalın səbəbini gəlmir. Hər qaydanın və ya parametrin yerləşdirilməsi dərhal müəyyən etməyi artıq barədə debatlar uzun müddət davam edəcək və çox güçətindir. Ticarət sistemləri man, əhəmiyyətli bir irəliləyiş də əldə olunmayacaq. Buhər dəfə yeni qaydanun səbəblərindən biri ondan ibarətdir ki, hər insanın nə qədər lar əlavə edildikcə risk qəbul etməsi və ağır vəziyyətə nə qədər dözməyə hazır olması çətinləşir, tamamilə fərdi xüsusiyyətdir. Hər kəsin fərqli maliyyə vəziyyəti, səbri və sağlamlığı var. Bir sıra treyderlər skalpinqə meyllidirlər və tez-tez əməliyyat açırlar. Digərləri uzunmüddətli trendləri gözdən keçirir. Bəziləri əməliyyatı növbəti günə keçirtmək istəmir, bəziləri isə gündaxili ticarətdə narahatlıq hiss edirlər.

Beləliklə, ticarət sistemini sırf özünüzə uyğun planlaşdırın. O, sizin çatışmazlıqlarınızı kompensasiya etməlidir.

2. Sadelik

3. Fərdilik

4. Fərdilik Ticarət sisteminizi test etmək üçün məlumat bazasının olması son dərəcə vacibdir. Planlaşdırma prosesində yeni ideyaların meydana gəlməsi təbiidir və hər ideya yoxlanılmalıdır. Siz yeni ideya və ya qaydanın gəlirli olub-olmaması sualına cavab verməyə çalışırsınız. Nəzərdə tutulan bazar şərtləri üçün hazırlanan və digər vəziyyətlərdə də özünü doğruldacaq ticarət sistemi istəyirsiniz. Əlbəttə ki, tam gəlirli sistem olmur. Uğurlu sistem cuzi itkiləri gəlirlərlə əvəz görə edərək, hesabda yaranan böyük gəlirləri toplayan sistemdir. Əgər siz optimallaşdırılmaq hər dəfə düz və ya hər gün gəlirli olacaq bir sistem axtarırsınızsa, düzgün deyil. Ona görə eləsini heç vaxt tapmayacaqsınız. Əvəzində isə heç də pis olki, bu cür bazar hərəkətləri mayan çoxlu ideyalardan imtina etmiş olacaqsınız. həyatda bir neçə dəfə olur.

Siz məhz nəyi optimallaşdırmağı 5.“Xüsusi vəziyyətlər” və nəticələrin xüsusi vəziyyətlərdən necə asılı olduğunu tam şəkildə başa düşməlisiniz. “Xüsusi vəziyyət”lərə böyük diaƏsas məsləhət: xüsusi vəziyyətlərə pazonlar, məhdud hərəkətlər, bazarın açılışında görə optimallaşdırılma zamanı çox “gap”lər və “tikan”lar daxildir. Ən nəhayət, ticarət sisehtiyatlı olun. Xüsusi vəziyyələr temi hazırlanandan, tarixi məlumatlarda test olunandan məhz ona görə xüsusidirlər ki, sonra virtual hesablarda kifayət qədər sınaqdan keçirin ki, hər dəfə təkrarlanmırlar. effektivliyinə əmin olasınız. Əgər o, sizin gözlədiyiniz nəticələrə Məsələn, sistemi yaxınlaşırsa, real pullarla işləməyə başlaya bilərsiniz. Əgər sisteminiz böhran dövrlərinə gözlədiyiniz kimi işləmirsə, deməli, pulunuzu yox, vaxtınızı itirmisiniz.

38 ANALİZ

Trading Cenral-dan bazarın təhlili EUR/USD ortamüddətli Təzyiq altındadır

Dönüş nöqtəsi: 1.331 Əsas fikir: Qiymət 1.331 səviyyəsindən aşağıda qalarsa hədəflər 1.265 və 1.25 olmaqla SATIŞA üstünlük verilməlidir.

Alternativ variant: 1.331 səviyyəsinin yuxarı qırılması 1.35 və 1.371 yaxınlığına qalxışa səbəb olacaq.

Analiz: RSI “ayı” əhvallıdır. Əsas səviyyələr: 1.3710 *** 1.3500 ** 1.3310 *** 1.2991 1.2650 *** 1.2500 ** 1.2250 ***

ANALİZ 39

GBP/USD ortamüddətli Eniş riskləri var

Dönüş nöqtəsi: 1.54 Əsas fikir: Qiymət 1.54 səviyyəsindən aşağıda qalarsa, hədəflər 1.48 və 1.4435 olmaqla, SATIŞA üstünlük verilməlidir.

Alternativ variant: 1.54 müqaviməti yuxarı qırılarsa 1.57 və 1.5915 yaxınlığına qalxış mümkündür.

Analiz: RSI “buğa” dinamikasını itirir. Əsas səviyyələr: 1.5915*** 1.5700*** 1.5400** 1.5314 1.4800*** 1.4435** 1.4200***

40 ANALİZ

USD/JPY ortamüddətli Trend “buğa” istiqamətlidir

Dönüş nöqtəsi: 90.2 Əsas fikir: Qiymət 90.2 səviyyəsindən yuxarıda qalarsa, hədəflər 96.65 və 99 olmaqla ALIŞA üstünlük verilməlidir Alternativ variant: 90.2 səviyyəsinin aşağıya qırılması 87.5 və 84 ətrafına enişə gətirəcək.

Analiz: RSI müsbət istiqamətlidir. Əsas səviyyələr: 103.80 *** 101.25 *** 99.00 ** 93.33 90.20 ** 87.50 ** 84.00 ***

ANALİZ 41

AUD/USD ortamüddətli

Dönüş nöqtəsi: 1.015 Əsas fikir: Qiymət 1.015 səviyyəsindən yuxarıda qalarsa, hədəflər 1.062 və 1.085 olmaqla ALIŞA üstünlük verilməlidir.

Alternativ variant: 1.54 müqaviməti yuxarı qırılarsa 1.57 və 1.5915 yaxınlığına qalxış mümkündür.

Analiz: RSI “buğa” dinamikasını itirir. Əsas səviyyələr: 1.5915*** 1.5700*** 1.5400** 1.5314 1.4800*** 1.4435** 1.4200***

42 ANALIZ

“İşimoku” Qrafik Sistemin əsasında təhlil Ağaclar kəmər kimi sarılıblar dağın belinə Qılınc asılan kəmər kimi Matsuo Base

EUR/USD Weekly Qiymət hələ də “bulud”dadır. Oradan çıxışı gözləyirik.

ANALIZ

43

EUR/USD Daily Xəttlərin düzümü “ayı” qaydasında olsa da, istiqamət neytraldır. Enişin davam etməsindən qabaq bazarı konsolidasiya gözləyir.

Satış üçün yaxşı olar ki, ya qiymətin Tenkan-Senə yaxınlaşmasını gözləyək (1,2900) ya da 1,2770 dəstəyinin yarılmasını. Hər iki halda “stop” 1,2950-də qoyulacaq

GBP/USD Weekly Bütün xəttlər aşağıya yönəlib. Satırıq. “Stop” Tenkan-Senin arxasında qoyulur - 1,5400. Hədəf - 1,48.

44 ANALIZ

GBP/USD Daily Funtun günlük qrafikində vəziyyət dolaşıqdır. Xəttlərin yerləşməsi “buğa” vəziyyətinə uyğundur. İstiqamətləri isə ziddiyətlidir. Vəziyyətin aydınlaşmasını gözləyirik.

USD/CHF Weekly Qiymət “bulud”un daxilindədir və onun yuxarı sərhədinə sıxılıb. Bu sərhədin üfiqi olmadığını nəzərə alsaq, aydın olar ki, yaxın vaxtlarda məhz bu sərhəd yarılacaq. Amma nə qədər ki, bu, baş verməyib, bazardan kənarda qalırıq.

ANALIZ

45

USD/CHF Daily Almaq üçün yaxşı məqamdır. Stop-loss - 0,94 , hədəf - 0,96.

USD/JPY Weekly Yena yuxarıya “cummaqda” davam edir. Hədəf, güman ki, 98,00 olacaq. “Stop”ları 92,00-ın arxasında “gizlədə” bilərik.

46 ANALIZ

USD/JPY Daily Qiymətin “partlayışı” o qədər qəfil oldu ki, xəttlər vəziyyətlərini dəyişə də bilməyiblər. Konsolidasiyanı gözləyib, aşağıda almaq məsləhətdir.

48 ANALIZ

“Kompleks Texanaliz” Fərid Hüseynov təqdim edir

EUR/USD Eur/usd aprel ayında çox güman, enişi davam etdirəcək. Belə ki, əgər artım trendini bərpa etmək istəyirsə, ilk növbədə 1.2900 müqavimət səviyyəsindən yuxarıda möhkəmlənməlidir. Eniş zamanı ilk hədəf 2012-ci ilin noyabr minimumu ətrafında, 1.2700 olacaq. Əgər bu dəstək də özünü qoruya bilməsə, 1.2400-ə qədər eniş davam edə bilər.

ANALIZ

49

GBP/USD Gbp/usd cütlüyü hazırda 1.5075 və 1.5253 aralığında diapazondadır. 1.5250 ətrafında iki illik minimumun kəsilməyi cütlüyü xeyli zəiflətdi. Hazırda həmin səviyyə qiymətin artımına müqavimət göstərir. Əgər Gbp/usd 1.5250-dən yuxarıda mövqeyini bərpa edə bilsə, artım davam edəcək. Əks təqdirdə eniş 1.4850-yə (mart minimumu), daha sonra uzunmüddətli 1.4400-ə qədər enə bilər.

USD/CHF Usd/chf cütlüyü mart ayı üçün 0.9546-0.9363 diapazonunu yaratmaqla yadda qaldı. Hazırda cütlüyün artımı davam etdirmək üçün çox yaxşı şansı var. Belə demək olarsa, cütlük sanki güclü sıçrayış üçün hazırlaşır. İstənilən halda, o, 0.9550 ətrafındakı müqaviməti qırmalıdır. Bu baş versə, çox güman, yaxın aylarda pariteti görə biləcəyik. Əks təqdirdə 0.9363 dəstək səviyyəsindən aşağıda onu bu ilin minimumu - 0.9050 ətrafları gözləyir.

USD/JPY Usd/jpy cütlüyü 95.00 ətrafında güclü müqavimətə (2010-cu il maksimumu) rast gəlib. Əgər qiymət bu ay 95.00dən yuxarıda möhkəmlənə bilməsə, növbəti aylarda 91.00-ə qədər eniş mümkündür.

50 ANALIZ

“Elliot Dalğaların Analizi” Vüsal Məmmədovun təqdimatında > A - <<A>> dalğası hələ davam edir ....A - “A” dalğasının başlayacağı gözlənilir Müqavimət səviyyəsi yarılsa, qiymət yuxarıya hərəkət ədəcək Dəstək səviyyəsi yarılsa. qiymət aşağiya hərəkət edəcək Conformative - Bu səviyyə keçiləndə ssenari təsdiqlənəcək Critical - Bu səviyyə kəçiləndə ssenari qüvvədən düşəcək

EUR/USD Weekly Avro/dollar cütlüyündə İntermediate dalğa səviyyəsində aşğıya doğru (Y) dalğası inkişaf edir. Trend xəttinin kəsilməsi bu ssenarini təsdiqləyən əlavə siqnal kimi çıxış edir.

ANALIZ

51

EUR/USD Daily Bu səviyyədə aşkar eniş ssenarisi var. Aşağıya doğru 1 minor impulsu formalaşıb qurtarıb, indi 2 korreksiyası hərəkətdədir. Korreksiya bitəndən sonra aşağıya doğru impulsiv hərəkət – 3 Minor dalğasını gözləyəcəyik.

EUR/USD H4

Burada da avro/dollarda olduğu kimi, aşağıya doğru 1 minor impulsu formalaşıb qurtarıb, indi 2 korreksiyası hərəkətdədir. Korreksiya bitəndən sonra aşağıya doğru impulsiv hərəkət – 3 Minor dalğasını gözləyəcəyik.

52 ANALIZ

GBP/USD Weekly İrimiqyaslı üçbucaq yarılandan sonra qiymət klasik sxem üzrə hərəkət edir. 2 Minor dalğası üçbucağın aşağı sərhədini test edəndən sonra enişin davamını – 3 Minor dalğasını gözləyəcəyik.

GBP/USD Daily Burada da avro/dollarda olduğu kimi, aşağıya doğru 1 minor impulsu formalaşıb qurtarıb, indi 2 korreksiyası hərəkətdədir. Korreksiya bitəndən sonra aşağıya doğru impulsiv hərəkət – 3 Minor dalğasını gözləyəcəyik.

ANALIZ

53

USD/CHF Weekly Dollar/frank mürəkkəb formalı korreksiya formalaşdırır: (W)-(X)-(Y). Hazırda əsas ssenariyə görə (X) dalğası başa çatıb. Detalları aşağı zaman periodunda araşdırırıq.

USD/CHF Daily Bu zaman periodunda artımın ilk dalğasının yarandığını, indi isə korreksiyanın – 2 Minor dalğasının getdiyini görürük. Korreksiyadan sonra sonra meydan yenidən “buğa”ların olacaq.

54 ANALIZ

USD/JPY Weekly Qrafikdə 5 dalğalı «wedge» (ilk üçbucaq) modeli yaranıb. Qaydaya gorə, bu, ya ziqzaqın, flat-in, ya da impulsun ilk dalğası olur. Artıq model başa çatmaq üzrədir. “Ayı”lar haradasa yaxında pusquda durublar.

USD/JPY Daily Bu qrafikdə yuxarı perioddakı ssenarinin detallarına baxırıq. Görürük ki, 1 or A Minor dalğası başa çatmaq üzrədir.

O, tam formalaşandan sonra aşağıya doğru 2 Minor korreksiyasının hərəkətini gozləyəcəyik.

ANALIZ 55

Stiven B.Akelis “A-dan Z-ə qədər texniki analiz”

Bu kitabın müəllifi texniki analizin kompüterləşməsi prosesinin beşiyinin başında duran şəxslərdən biridir. 70-ci illərin əvvəllərində o, texniki analiz üçün ilk kompüter proqramlarından birini yaratmışdı. Sonradan həmin proqram – ¬ “Metastock” bütün dünyada məşhurlaşdı və bu gün də geniş şəkildə istifadə olunmaqdadır.

Başa düşmək çətin deyil ki, “Metastock” proqramını yaradan insan texniki analiz vasitələri haqqında çox dərin biliyə malik olmalı idi. Bu, özünü “A-dan Z-ə qədər texniki analiz” kitabında da göstərir. Akelis əksər indikatorların çox dəqiq təsvirini verir. Kitab həm yeni başlayan, həm də təcrübəli investorlar üçün faydalı vəsaitdir. O, müəllifin öz sözlərilə desək, “bu gün alım, yoxsa satım” sualına cavab tapmaq istəyənlər üçün deyil. Bu əsər texniki analizin incəliklərinə vaqif olmaq istəyənlər üçündür. Texniki analiz - qrafiklərin öyrənilməsi elmidir. Bu kitabda həmin elmin bütün tərəfləri öyrədilir: Çarlz Dounun formalaşdırdığı postulatlardan tutmuş, müasir indikatorlara qədər.

Akelisə görə, əgər bütün insanlar ancaq məntiqi və rasional davranmağı bacarsaydılar, fundamental analiz əla “işləyərdi”. Amma belə deyil: insanların məntiqi də, emosiyaları da bir-birindən fərqlənir. Bu da qiymət qrafikindəki dalğalanmanı doğurur. Bu və digər aktivin qiymətindən danışanda iki vacib sualı fərqləndirmək lazımdır. Əsas o deyil ki, “neçəyə olmalıdır”, əsas odur ki, bazarda nə qədər verməyə hazırdırlar, yaxud, hazır olacaqlar. Texniki analiz məhz bu əsas suala cavab vermək üçündür. O, gələcəyi anlamaq məqsədilə keçmişi öyrənmək elmidir.

Kitabdan parça “Ruletka” Mənim müşahidələrimə görə, analitiklərin çox az qismi qiymətləri dəqiq proqnozlaşdıra bilirlər. Amma hətta bunu bacarmadan belə, texniki analizin köməyilə itkiləri azaltmaq və gəliri artırmaq mümkündür.

Texniki analiz uğurlu ticarətə necə zəmin yaradır?

Bunu anlamaq üçün, gəlin, ruletka oyununa nəzər salaq. İnvestorlardan fərqli olaraq, şövqlü oyunların iştirakçıları ancaq emosiyaların təsiri altında olurlar.

Kazino sahibləri öz pullarını heç də ondan qazanmırlar ki, hansı nömrənin düşəcəyini əvvəlcədən bilirlər.

Yox, onlar, sadəcə ruletkaya “0” və “00” rəqəmlərini yazmaqla öz şanslarını azca artırıblar. Birjada da buna oxşar vəziyyət var: investor bu və ya digər aktivi alanda onun qiymətinin qalxıb-qalxmayacağını bilmir.

Sadəcə, əgər əməliyyatı hərəkət istiqamətində açırsa, onda öz şanslarını artırmış olur. Bu da qazanmaq üçün kifayətdir.

Geniş yayılmiş fikrə rəğmən, qazanmaq üçün qiymətin hara gedəcəyini bilmək heç də vacib deyil.

Sizin vəzifəniz öz şanslarınızı artırmaqdır. Hətta əgər sizin analiz ancaq qısa və uzunmüddətli trendləri müəyyənləşdirməklə yekunlaşırsa, bu da qazanmaq üçün tamamilə bəs edir.

Misal üçün şəkildəki qrafikə baxaq.

Bu, “Merck” şirkətinin səhmlərinin qrafikidir. Göründüyü kimi, trend açıq şəkildə aşağıyadır, dönüşə aid heç bir siqnal da yoxdur. “Merck” nə qədər uğurlu və ümidverici şirkət olsa da, bu halda onun səhmlərini almaq qərarı tamamilə əsassız olacaq.