"InForex"#14 by Inforex

Azərbaycanda ilk və tək!

Aprel ayı üçün proqnozlar Ekspert rəyləri .............................9 Dalğa analizi................................13 İşimoku analizi.............................27 Kompleks texanaliz......................49

səh. 34

џ џ џ џ

“Bütün indikatorlar zibil yığınıdır”

“Stop-loss” ovçuları Qızıl bazarının 4 sirri səh. 18

İn Forex 04 (14) aprel, 2011

nalı onla Jur

səh. 45

Treyder üçün psixotexnika

ı xilas et! lar

oxu, ağac yn

Treyder üçün ən ziyanlı fikirlərin hit-listi

səh. 12

Mağaradan Birjaya Özümüz dəyişsək də, beynimiz hələ də ibtidai dövrün proqramı ilə işləyir. Bizi uduzduran da elə odur

səh. 25

səh. 23

Qorxulu onluq

M Ü N D Ə R İ C AT

Oxuyacaqsınız: 5-də....................................................Dərəcələr necə artacaq 6-da....................................................Həm zəlzələ, həm vəlvələ 7-8-də............................................... Elmi tapıntılar. Alimlərin birjalarla bağlı maraqlı kəşfləri 9-11-də..............................................Ekspertlər klubu. Aprel üçün proqnozlar 12-də.................................................Qızıl bazarının 4 sirri 13-17-də............................................Elliot Dalğalarının analizi 18-19-da............................................Stop-loss ovçuları. Onların şikarına çevrilməmək üçün nə lazımdır 20-də.................................................RSI üçün sistem 21-də.................................................Fraktalın atası. Benua Mandelbrot təbiətin yeni ölçüsünü necə kəşf edib 22-də.................................................Sistem sizsiniz. Ya da sistemsizsiniz 23-24-də............................................Qorxulu onluq. Treyder üçün ən ziyanlı fikirlərin hit-listi 25-26-da............................................Mağaradan birjaya. Ticarətdə öz beynimiz bizə necə və niyə mane olur 27-30-da............................................Əsas cütlüklərin “İşimoku” sistemi əsasında təhlili 31-33-də.............................................Kapitalın qanunları. İtirməmək üçün nələrə əməl etmək lazımdır 34-35-də.............................................“Bütün indikatorlar zibil yığınıdır”. Bizim müsahibimiz belə düşünür 36-37-də.............................................Müqəddəs yalançılar. İndikatorlar nə vaxt aldadır və niyə aldadır. Gəlin, aydınlaşdıraq 38-40-da.............................................Hər dövrün öz hökmü var. Bəs bazar hansı dövrlərə tabedir? 41-də..................................................Üçölçülü ticarət 42-44-də.............................................“İkiqat zolaq” sistemi 45-də..................................................Treyder üçün psixotexnika 46-48-də.............................................Fiqurlar nə vaxt “işləyir”. Bazarın verdiyi ipucları 49-52-də.............................................Kompleks texanailz 53-də...................................................Faiz dərəcələri mexanizmi. Axı bu rəqəmlər bazara necə təsir göstərir? 54-də...................................................Bir dəfə düşən “bayraq” 55-57-də..............................................Yelpikdən daha yaxşı. SRL texnikası Fibo-yelpiyə necə qalib gəldi 58-59-da..............................................Altşüurun üstünlüyü 60-da....................................................Kitab rəfi

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex

04 (14)

aprel,

2011

Jurnalı forumda müzakirə et

REDAKTORDAN

Oxucuya

Planetin nəbzindən qazananlar

art çətin ay oldu – Yaponiyada zəlzələ, Liviyada faktik olaraq müharibə... Özü də bunların ikisi də maliyyə bazarına təsir göstərməli olan hadisələr idilər. Göstərdilər də. Yenanın iştirak etdiyi cütlüklər mürəkkəb pilotaj fiqurları cızdı. Neft bazarı çalxalandı. İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri Bunların dolayı təsiri özünü digər bazarlarda da göstərdi. Gəlin, bütün bunların fonunda maliyyə bazarının həyatın digər sahələrilə nə qədər sıx bağlı olduğu haqda bir az dərindən fkirləşək. Tomas Qobbs “Leviafan” adlı nəzəriyyəsində dövləti orqanizmə, onun ayrı-ayrı institutlarını isə orqanlara bənzədirdi. Misal üçün, parlament dövlətin beyni, icra strukturları əli, gizli xidmətlər immun sistemi ilə müqayisə edilir... Başınızı çox ağrıtmadan keçim maliyyə sferasına. Həmin nəzəriyyəyə görə, pul dövlətin qanı, banklar isə ürəyidir. Hər şey məntiqlidir: ürək qanı dövr etdirərək, dövlətin yaşamasına və funksiyalarını yerinə yetirməsinə səbəb olur. Burada cənab Qobbsla vidalaşaq və öz fəlsəfəmizi quraq. Demək, maliyyə dövlət(lər)in qan-damar sistemidir. Onun tam sıradan çıxması dövlətin ölümü demək olar. Ya da iflici – məsələn, defolt kimi. Amma bu, lap ifrat haldır. Axı qan heç də orqanizmdə həmişə normal dövr etmir – təzyiq gah düşür, www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

gah qalxır... Bu, infliyasiya və deflyasiya ilə müqayisə oluna bilər. Başqa sözlə, infliyasiya – dövlətin qan (pul) təzyiqinin qalxmasıdır. Deflyasiya azalması. Nəzərə alın ki, söhbət müəyyən norma daxilində misal üçün, 3-7 faiz artıb-azalmadan gedir. Təzyiq çox dəyişəndə fəsadları da ağır olur. İnsanın həyatında baş verən çox şeylər (əsəb, sevinc, qorxu...) qan təzyiqinin dəyiş- məsinə səbəb ola bilər. Dövlət üçün də belədir. Necə ki, istənilən ölkədə gərginlik artanda bu, dərhal özünü ilk növbədə onun valyutasında göstərəcək. Misalları özünüz də davam etdirə bilərsiniz. İndi isə bu fəlsəfəni bütünlükdə planetə tətbiq etməyə çalışaq. Təsəvür edin ki, treyderlər planetin nəbzini əllərində tutaraq, onun qan təzyiqinin dəyişməsini ölçən və bu işdən pul qazanan insanlardır. Bəlkə də pafoslu alındı, amma doğrudan da, belədir. Ona görə də, treyder planetin nəbzinin necə vurmasına qarşı həmişə çox həssas olmalıdır. Bu işdə biz də bacardığımız yardımı etməyə çalışırıq – ilk növbədə saytımızdakı informasiya-analitik xidmətimiz və jurnalımız ilə. Zövqlü mütaliələr.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

REKLAM

Ona görə ki, bu cür şərtlər yalnız bizdədir:

10% Aprelin 15-nə kimi C.Cabbarlı, 44, Caspian Plaza www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

İQTİSADİ MƏNZƏRƏ

Təhlil, proqnoz

Dərəcələr necə artacaq A

vropa Mərkəzi Bankının ötən ay keçirilən iclasından sonra qurumun sədri Jan-Klod Trişenin verdiyi açıqlamadan belə anlaşılmışdı ki, aprel ayında faiz dərəcələri qaldırıla bilər. Bazar buna dərhal reaksiya verdi və vahid valytanın artım trendi başladı. Ekspertlərin fkrincə, apreldə faiz dərəcələrinin artırılması sadəcə, ilk addım olacaq. Yəni davamı gələcək. Hər şeydən əvvəl, Avropa iqtisadiyyatının hazırkı ümumi vəziyyəti bunu deməyə əsas verir. Xüsusilə də Avrozonada infliyasiyanın səviyyəsini nəzərə alaraq, bu ssenarinin reallaşacağını gözləmək olar. Əgər bu ay Avropa Mərkəzi Bankı faiz dərəclərini qaldırsa, onun səviyyəsi 1,25%-ə bərabər olacaq. Halbuki, iqtisadçılar hazırda Avrozona üçün optimal faiz dərəcələrinin 2,25% ola biləcəyini deyirlər. Əvvələr bu cür disbalans həmişə faiz dərəcələrinin təkrar artırılması ilə nəticələnib.

Bundan başqa, Avropa Mərkəzi Bankının faiz dərəclərini silsilə artırmaq üçün daha bir səbəbi də var. Belə ki, indiyə qədər AMB-ni yumşaq siyasət yürütməyə vadar edən qitədəki borc böhranı idi. Amma indi bu istiqamətdə də gərginlik aradan qalxır. Demək, 2012-ci ilə qədər faiz dərəcələrinin 2,25%-ə qədər artımını gözləmək realdır.

Bir amili də qeyd etmək yerinə düşər. Hazırda Yaxın Şərqdə gərginliyin səngimək bilməməsi neftin qiymətinin yuxarı səviyyədə qalmasına səbəb olur. Bu isə Qərb ölkələrində infliyasiyanı gücləndirir. Demək, faiz dərəcələrinin artması üçün əlavə bir səbəb də yaranır. Amma təkcə Avropada yox. Britaniyada da infliyasiya artıq ciddi səviyyələrə çatır (4,4 %). Yəni adanın maliyyə rəhbərliyi də yavaş-yavaş faiz dərəcələrini artırmaq haqqında fkirləşməyə başlaya bilər. Amma ABŞ-ın Federal Ehtiyat-

Əsas valyuta cütlüklərinin proqnozu

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

lar sistemi faiz dərəclərini artırmaq haqqında düşünmür. Və okeanın o tayında dərəcələr hələ ilin ortalarına kimi hazırkı – yəni sıfıra yaxın səviyyələrdə qalacaq. Demək, eur/usd və gbp/usd cütlüklərində artım trendinin davamı gözlənilər bilər.

Faiz dərəcələrinin proqnozu

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

İQTİSADİ XƏRİTƏ

Ayın hadisəsi

Həm zəlzələ, həm vəlvələ Keçən ay maliyyə bazarlarına ən ciddi təsir göstərən hadisələrindən biri Yaponoyadakı zəlzələ və Fukuşima Atom Elektrik Stansiyasında baş verən qəza oldu. Nəzərə alsaq ki, Yaponiyada maliyyə ili martın 31-də qurtarır, həmin hadisənin ilin sonuna düşməsi rezonansı daha da artırmşdı. Bundan başqa, zəlzələ Yaponiyada bir neçə neft emalı zavodunu dağırtdığından, neftin qiyməti də müəyyən qədər aşağı düşdü. Dünya birjalarıda təşviş başladı. “Nikkei 225” indeksi 11% zəiflədi. Regional indeks olan MSCI Asia Pacific 5,3% faiz düşdü. Bütün Yapon şirkətlərinin səhmləri ucuzlaşdılar. Yena martın 11-13-də əvvəlcə qəfil bahalaşdı. Buna səbəb Asiya sığorta şirkətlərin dəyən ziyanın qarşılığını ödəmək üçün təcili şəkildə iri həcmdə Yena almaları idi. Amma bunun ardınca Yaponiya Mərkəzi Bankı bazarda likvidliyi artırmaq üçün 183 milyard dollarlıq intervensiya etdiyindən, dollar/yena “V” şəkilli dib formalaşdıraraq, əvvəlki itkilərini qaytardı və yeni maksimumlara çatdı. Bu addım yaxın gələcəkdə ölkədə iqtisadi artımın bərpasını təmin etməlidir.

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

zəlzələsindən daha dəhşətli olmayacaq. Amma o zaman elə həmin ilin birinci rübündə Yaponiyanın ÜDM-i artım dinamikası nümayiş etdirmişdi. İkincisi, belə bir effekt məlumdur ki, adətən zəlzələdən sonrakı bərpa işləri ölkədə iqtisadi artıma səbəb olur. Ölkə rəhbərliyi dəyən ziyanı aradan qaldırmaq üçün iri həcmdə kreditlər götürməlidir. Onların həcmi hətta Yaponiya ÜDM-inin 1%-nə çata bilər.

İndi treyderləri maraqlandıran əsas sual bu hadisənin yenanın kursuna necə təsir edəcəyidir. 1995-ci ilin zəlzələsindən sonra Yaponiyada onlarla müxtəlif sə- Nikkei indeksi müvəqqəti də olsa, naye müəssisəsinə ciddi ziyan dəy- 25% zəifləmiş, dollar/yena isə diyi üçün, təbii olaraq istehsalın 100.00-dan 85.00-a qədər enmişdi. aşağı düşəcəyi və iqtisadiyyatın Fəqət 2011-ci ildə maliyyə zəifləyəcəyi barədə fikirlər səsbazarlarına təsir edən əsas amil ilk ləndi. Bütün bunların ağır büdcə növbədə faiz dərəcələrinin qlobal kəsirinə səbəb olacağı haqda güartımı olmalıdır. Ona görə də, manlar irəli sürüldü. Amma bir ekspertlər il ərzində usd/jpy, qədər sonra vəziyyət tədricən ay- eur/jpy, gbp/jpy kimi cütlüklərin dınlaşmağa başladı. Bəlli oldu ki, indiki səviyyələrdən 5-10% bu zəlzələnin vurduğu ziyan 1995- möhkəmlənəcəyini gözləyirlər. ci ilin yanvarında baş vermiş Kobe İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

ELM

Tapıntılar

Treydinq genimizdədir

nsan orqanizmində xüsusi bir gen var ki, onun modifikasiyası riskli vəziyyətlərdə bizim ölçülü-biçili qərarlar qəbul etməyimizə və emosiyaların girovuna çevrilməməyimizə səbəb olur. Başda Keri Fridman olmaqla Kaliforniya Texnoloji İnstitutunda çalışan bir qrup elm adamı həmin genin faliyyətini araşdırıb.

işi pozulanda insan çılğınlığa və stressli anlarda aqressivliyə meyilli olur.

Aydınlaşıb ki, MAOA geninin treydin fəaliyyətinə birbaşa dəxli var. Belə ki, treyderlərin stressli anlarda özlərini necə aparacağı məhz həmin genin əsəb siqnallarını necə idarə edəcəyindən asılıdır. Ekspertimentlər təsdiqləyib ki, genin MAOA-L variMonoaminoksidaza A (MAOA) asiyasının daşıyıcısı olan şəxslər fermentinin variasiyası olan bu gen daha tez-tez riskli qərarlar qəbul edirlər. Bu variasiya “döyüşçü orqanizmdə öz funksiyasını artıq geni” adlanır. Həmin insanların stressli vəziyyətlərdə qəbul etdikləri qərarlar da daha düzgün olur. İlinoys Universitetinin araşdırmaçıları isə aydanlaşdırıblar ki, insanların birja işinə meyli də onların genetik quruluşu ilə müəyyənləşir. Araşdırmanı aparan qrupun rəhbəri Kameliya Kunenin (Camelia Kuhnen) sözlərinə görə, yerinə yetirmiş neyromediatorların birja işinə həvəsi yaradan DRD4 ləğvində iştirak edir. Həmin genin və SLC6A4 genlərinin xüsusi

Avrokrosslarının proqnozu

Missiz immposible Əgər siz treydersinizsə, hərdən metal bazarına da baş çəkməyi unutmayın. Amma onları alıb-satmaq yox, yemək üçün. Xüsusilə də misə diqqət yetirin. Məhz bu elemetlə zəngin qidalar insanın stressə qarşı davamlığını artırır. Bu isə treyder üçün çox önəmlidir. Normal halda insan orqanizminin misə sutkalıq tələbatı 1 mq.-a bərabərdir. Bu normanı qida ilə almağa çalışmaq lazımdır. Ya da vitamin və mineral kompleksləri qəbul etmək olar. Bunun ən yaxşı vaxtı mövsümlərin dəyişdiyi zamandır. modifikasiyalarıdır. Məhz bu genlərin fəallığı insanda treydinqə həvəsi artırır və ya azaldır. Həmin genləri aktiv olan şəxslər birja işinə 30 faiz daha artıq meylli olurlar.

Azərbaycanda ilk dəfə:

“Forex TV” Vacib xəbərlər nəticəsində bazarın hansı istiqamətdə hərəkət edə biləcəyini öyrənmək üçün Forex TV-ni sizə təqdim edirik. Video analitikalar xəbərdən 30 dəqiqə - 1 saat əvvəl yayımlanır və mövcud vəziyyətə uyğun qiymət səviyyələri, hərəkət diapazonları, həmçinin qiymətin böyük ehtimalla hansı səmtə yönələcəyi barədə fikirlər səslənir. Daxil ol və izlə

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

ELM

Tapıntılar

Barmağını göstər, “Kollektiv şüur” deyim necə treydersən tapıldı

irja iştirakçıları- dəyişməsində önəmli rol nın fəaliyyətini oynayır. araşdıran bir Bundan başqa, araşdırqrup alim “kollektiv ma onu da göstərib ki, şüur”un mövcudluğunu həmin əlaqə zamanı isbat edib. Onların araşdır- həmkarlarının fikrilə malarının nəticələri “Pro- razılaşan treyderlər adətən ceedings of the National uğur qazanırlar. Academy of Sciences” (PNAS) jurnalında dərc ol- Bu nəticə bəzi baxımlardan çox maraq doğurur. unub. Ənənəvi olaraq belə hesab olunurdu ki, qazanAraşdırmaçılar 66 treyderin il yarım ərzində maq üçün treyderlərdən necə ticarət aparmalarını kütlə ilə birgə getmək müşahidə ediblər. Onlar yox, qeyri-standart adqeyd edirlər ki, treyder- dımlar atmaq tələb olunur. Amma müşahidələr sübut edib ki, əksər hallarda axının istiqamətində üz- mək daha faydaldır.

reyderin şəhadət ölçüblər. Ümumi statistika və adsız bar- göstərib ki, 2D:4D nisbəti maqlarının nis- kiçik olan treyderlər bəti onun nə qədər uğurlu uzunmüddətli perspekolacağından xəbər verə tivdə daha böyük gəlir bilər. Kembric Universite- götürə bilir. Amma tinin ekspertlərinə görə, mütləq nəzərə almaq adsız barmaq şəhadət bar- lazımdır ki, söhbət ani maqdan nə qədər uzun- qərarların qəbul olunduğu dursa, treyderin də yüksək sürətli treydinqazanmaq şansı bir o qədər qdən gedir. 2D:4D nisbəti kiçik olan treyderlərin yüksəkdir. (eləcə də bütün insanYada salaq ların) bədənindəki horƏslində şəhadət və ki, bir müddət adsız barmaqların hansı monal fon (testosteronun əvvəl digər nisbətdə olmaları (bu nis- çoxluğu) onların daha araşdırmaçı çevik qərarlar verməsinə bət 2D:4D şəklində qrup başqa bir göstərilir) insanın ana bət- yardım edir. Bu insanqanunauyğun- nində ikən kişi cinsi hor- larda reflekslər güclü lərin çoxu daim həmkar- luq aşkarlamışdı. Onlar inkişaf edib. monlarına nə dərəcədə ları ilə əlaqə saxlayır. Bu Twitter mikrobloq xidməruz qalmasından əlaqə əsasən on-line mətində dərc olunan post- asılıdır. Amma ekspert Statistik ölçmələr mesajlaşma vasitəsilə ların emosional rəngi ilə Con Koats (John Coates) göstərib ki, əgər 2D:4D həyata keçirilir. Əlaqənin Dow Jones indeksi nisbəti 0,93-dən deyir ki, bu nisbət treyən sıx olduğu vaxtlar arasında korrellyasiyanın derin karyerası haqqında aşağıdırsa, treyder çox və vacib xəbərlərin çıxolduğunu müəyyən etstabil qazana bilir. Bu nisda nələrsə deyə bilər. masından bir necə dəqiqə mişdilər. bət 0,98 və daha artıq əvvələ və sonraya təsadüf Araşdırmaçılar London olanda isə treyder nisedir. Bu əlaqə qiymətlərin bətən az qazanır. birjalarında çalışan 44 treyderin barmaqlarını www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏHLİL

Əsas məsələ

Ekspertlər klubu

Aprel üçün proqnozlar 1) Aprel ayından nə gözləmək olar? 2) Bu ay hansı valyuta cütlüklərinə diqqət yetirmək məsləhətdir? “İn Forex”in ekspertlər klubunun daimi üzvləri və qonaqları bu suala cavab verirlər. Mavlet Baqiyev:

sığınacaq təsiri bağışlamır. Adanın iqtisadiyyatında müsbət meyillər nəzərə çarpsa da, büdcə kəsiri kifayət qədər ciddi səviyyədədir. Bundan başqa, mayın 6-da ölkədə parlament seçkisi keçiriləcək. Amma nə leyboristlər, nə də mühafizəkarların kifayət qədər səs toplaya biləcəkləri inandırıcı görünür. Bu halda isə büdcə məsələlərinin həlli və kəsirin azaldılması problemli olacaq. 1) Ayın əvvəli Avro üçün yaxşı Üstəlik, S&P reytinq agentliyi də heç nə vəd etmir. Səbəb isə yunan Britaniya üçün mənfi proqnozlarını qüvvədə saxlyır. borclarının sağalmaq bilməyən Belə bir vəziyyətdə ən uyğun yarasıdır. Afinadan gələn son xəbərlərdə deyilir ki, ölkə BVF-nin taktika avro və funtun artımı zamanı onları satmaqdır. Amma bu sərt tələblərinin çərçivəsinə cür şəraitdə stop orderlərinin rolu düşməmək üçün bu qurumun yardımını qəbul etməməyə çalışa- xüsusilə artır. caq. Hazırda Yunanıstan yeni 2) Haqqında danışdığım valyuobliqasiyalar buraxmaq imkanını talardan başqa, hazırda Avstraliya, nəzərdən keçirir. Amma onlara Yeni Zelandiya və Kanada dollartəlabat son dərəcə aşağıdır. ları da diqqəti cəlb edirlər. Bu valBorcların restruktrizasiya yutalar investorların artım məsələsində aydın və real yollar olmadığı üçün, Yunanıstanın xilası ümidlərini doğruldur. qəlizləşir. Əgər vəziyyət pessimist Nərminə Lazımova: ssenari ilə inkişaf edərsə, bu problemlər kəsiri böyük olan digər 1) Ötən ay eur/usd cütlüyü üçün ölkələrə də sirayət edəcək. Bu da avronun zəifləməsi deməkdir. Bəzi daily zaman intervalında fibonaççi analitiklər avro/dolların ay ərzində sistemi əsasında apardığım analizə əsasən 1,4281 hədəfini təyin ethətta 1.2600-a qədər düşə biləmişdim. Demək olar ki, analizim cəyini də deyirlər. Britaniya funtu da Avropa üçün özünü doğrultdu. Aprel ayı üçün www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

həmin qiyməti - 1,4281-i maneə kimi geyd etmək istəyirəm. Həmin maneənin necə keçilməsindən asılı olaraq avronun artması və ya azalması gözlənilə bilər. Hər iki halda gəlir götürə bilərik. 2) Fikrimcə, cütlüklərin seçimi individual bir şeydir. Hər kəs özünə uyğun tərzdə cütlük seçib, onu izləyərək, gəlirini əldə edə bilər. Mənə görə, aprel ayında da ilin digər ayları kimi gbp/usd və eur/usd cütlüklərini izləmək daha məqsədəuyğundur. Qafar İmanverdiyev:

1) Keçən aya verdiyim bütün proqnozlar özünü doğrultdu. Eyni zamanda, məsləhət gördüyüm valyuta cütlükləri də - yəni eur/usd, gbp/usd, həmçinin, neft və qızıl öz “məharətlərini gostərdilər”.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏHLİL 8

Bir şeyi nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki, əksər ekspertlərin proqnozuna görə eur/usd-nin qalxmağı gözlənsə də, cütlük 300 punkt enəndən, yəni böyük bir korreksiyadan sonra qalxdı. Mən verdiyim proqnozda eur/usd-nin 1.4281-ə qədər qalxacağını soyləmişdim. Amma qiymət 1.4248-dən qayıtdı. Təbii ki, bu, yaxşı proqnoz və yaxşı nəticədir: çünki eur/usd 527 punkt qalxandan sonra dediyim hədəfə cəmi 33 punkt qalmış qayıtdı. Aprel ayında eur/usd cütlüyünün artımı davam etdirəcəyinə siqnal var. Qiymətin növbəti hədəfləri 1.4413 və 1.4578 olacaq. 1.4281 və 1.4289 güclü müqavimət səviyyələridir. Yox, əgər qiymət əks istiqamətdə getsə, dəstək səviyyələri 1.4131, 1.4060, 1.4000, 1.3941 və 1.3751 olacaq.

Əsas məsələ müəyyən vəziyyətdə keçə bilər. Belə ki, eur/usd güclü eniş trendinin müqavimət xəttinə çatıb. Düşünürəm ki, 3 aylıq artım bir qədər enişlə əvəz olunmalıdır. Bu baxımdan, apreldə qiymətin enişini gözləyirəm. İlk olaraq 1.4000 və daha sonra 1.3750-yə qədər. Artıma mane olacaq güclü müqavimət kimi 1.4300-ü göstərərdim. Gbp/usd-yə gəlincə isə, zənnimcə, qiymətin artım üçün daha böyük potensialı nəzərə çarpır. Bu artım, çox güman ki, 1.6400-dən sonra daha da güclənəcək. Məzənnə uzunmüddətli perspektivdə 1.6800-ə qədər qalxa bilər. Enişə “start” verməsi üçün funt ilk olaraq 1.5900-dan aşağıda möhkəmlənməlidir.

2) Bu ay diqqət yetiriləsi cütlüklərin sırasında usd/cad-ı qeyd etmək istərdim. Bu cütlüyün güclü enişini proqnozlaşdırıram. Hədəf kimi 0.9300-ü götürmək olar. Usd/chf-i isə artımda satmaq daha 2) İlk növbədə spredin ən kiçik əlverişli olardı. olduğu eur/usd cütlüyünə diqqət Yapon yenasının iştirak etdiyi yetirməyi məsləhət görürəm. cütlüklərin hərəkəti hazırda texniki Amma treyderlərə tövsiyəm budur amillərdən çox, fundamental fakki, 4 əsas valyuta cütlüyünün torlardan asılıdır. Ona görə də, dördünü də izləsinlər. Eyni zaYaponiyadakı xəbərləri izləmək və manda hər gün neftin ve qızılın onların nəticələrinə müvafiq qərarhərəkətini izlməyi də unutmayın. lar vermək daha məqsədəuyğundur. Fərid Hüseynov: Səbinə Məmmədqızı:

1) Aprel ayı bir qədər qeyriwww.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

- Aprel ayı eur/usd üçün vacib ay sayıla bilər. Aylıq qrafikdə cütlük mühüm səviyyədə ticarət aparır: bir tərəfdən o, 1.4268 maksimumu yaxınlığında və eniş trendinin yuxarı sərhədindədir,digər tərəfdən isə 200 günlük MA-dan yuxarıda yerləşir. Onun deyilən maksimumu qırıb-qırmayacağına diqqət yetirmək lazımdır.

Gbp/usd-nin arta biləcəyinə o qədər inamla yanaşılmasa da, aylıq qrafikdə qiymətin 1.5959 səviyyəsindən yuxarıda qalması onun qalxma ehtimalının hələ də güclü olduğunu fikirləşməyə əsas verir.Texniki baxımdan bu qalxmanın davam edəcəyini aylıq qrafikdə 1.6000 müqavimətinin qırılmasından sonra gözləmək olar. Digər tərəfdən, cütlük 200 günlük MA-nın keçdiyi 1.6588 səviyyəsindən aşağıda yerləşib. Bu, yuxarı hərəkətin deyilən səviyyə ilə məhdudlaşacağından və korreksiyanın başlayacağından danışmağa əsas verir. Eniş göstərilən dəstəyin qırılacağı halda reallaşa bilər. Usd/chf cütlüyünün tarixi minimuma çatmasına baxmayaraq, baş verə biləcək hər hansı narahatlıq frankın sığınacaq valyuta kimi əhəmiyyətinin artmasına, cütlüyün yenidən aşağıya doğru hərəkətinin davam etməsinə gətirə bilər. Aylıq qrafikdə usd/chf -in hələ də eniş potensialının qaldığı görünür. Oxşar fikirləri usd/jpy haqqında da deyə bilərik. Ümumiyyətlə, hazırda diqqət AMB və Böyük Britaniya MB-nin faiz dərəcələri və ABŞ FRS-i tərəfindən aparılan QE2 proqramına yönəlib. Bu barədə xəbərlər, şaiyələr və narahatlıqlar əsas cütlüklərdə və krosslarda istiqaməti təyin edəcək.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏHLİL

Əsas məsələ gedir. Uzunmüddətli analizdə ilk hədəf 1.5150-dir. Müqavimət xəttləri 1.4293, 1.4419, 1.4545-dən keçir. Dəstək xəttləri 1.4165, 1.4092, 1.4052-də yerləşir.

8 Lətif Baxışov:

bazarlarda sabitlik yaratmalıdırlar. Avro/dolların 1,49-a qədər artacağı gözlənilə bilər. Neftin (LightSweet) qiyməti, güman ki, 110-113 arasında sabitləşəcək. Trişe gözəl başa düşür ki, neftin bahalaşması Avropada infliyasiyanı gücləndirir, buna görə də faiz dərəcələrini qaldırmağa və Avronun neftlə paralel bahalaşmasını təmin etməyə çalışacaq. Həmçinin ABŞ-dan da müsbət makroiqtisadi xəbərlər gələcək.

2) Düşünürəm ki, aprel ayı ərzində eur/usd cütlüyündə alış əməliyyatları açmaq məsləhətdir. Bazar olsun İlqar Vəliyev: 1) Çoxlarına maraqlı olan eur/usd cütlüyünün aprel ayında 2010-cu ilin noyabr maksimumunu (1.4280) qıracağını gözləyirəm. Ümumiyyətlə, bu cütlük son 2 ilin maksimumunu yaratmağa doğru

2) Avro/dollara, neftə və qızıla 1) Aprel ayında Avropa Mərkəzi diqqət yetirmək məsləhətdir. BunBankının faiz dərəcələrini artıraların hamısında davamlı artım cağı gözlənilir. Həmçinin Liviya gözlənilir. məsələsinin həllini tapacağını düşünürəm. Yaponiyada nüvə həyəcanı azalmalıdır. Bütün bunlar

Siz də proqnozlarınızı oxucularla bölüşmək istəyirsiniz? Elə isə bizimlə əlaqə saxlayın.

Bilik bölüşdükcə çoxalır Disput klub hər kəsə biliyini bölüşərək artırmaq imkanı yaradır Artıq 1 aydır ki, İnforex şirkətinin təşəbbüsü ilə hər cümə günü Disput Klub təşkil olunur. Müzakirələrə qatılan treyderlər burada həm qarşıdakı həftə ilə bağlı öz proqnozlarını bölüşür, həm də həmkarlarının proqnozları ilə tanış olurlar. Müzakirələrə on-line da baxmaq olar. Azərbaycanda belə bir proyektin həyata keçirilməsi ilk dəfədir. Disput Klub ilə bağlı daha əraflı məlumat verməsi üçün layihənin moderatoru Fərid Hüseynova bir neçə sual ünvanladıq. - Bu müzairələrin treyderlərə hansı faydası var? - Klubun treyderlərə olan xeyri barədə müzakirələrdə iştirak edənlər məncə, daha ətraflı danışa bilərlər. Qısaca bunu deyə bilərəm www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

ki, ən azından onlarda qarşıdan gələn həftə ticarətlərini hansı istiqamətdə aparacaqları, uptrend, downtrend, yoxsa range ilə üzləşəcəkləri barədə təsəvvür formalaşır. Bundan əlavə, müzakirə əsnasında onlar həmçinin bu biznes barədə bilmədiklərini öyrənir, səhvlərini düzəldirlər. Ən əsası, öz biliklərini bölüşürlər, fikirlərini söyləməkdən çəkinmirlər. Bilik isə bölüşəndə çoxalır. - Müzakirələr mübahisəyə çevrilmir ki? - Bu klub kimin düz və ya kimin səhv olduğunu aydınlaşdırmaq üçün təşkil olunmayıb. Burada sırf fikir mübadiləsi aparılır və sonda yekun qərar verilir. Mənə elə gəlir, iştirakçılar da təsdiqləyə bilərlər ki, klubun gəldiyi nəticələr son dərəcə effektivdir.

Orada səslənən əksər proqnozlar doğrulurlar. - Ayrı mövzuya toxunulmur? - Hər şey vaxtla bağlıdır. Müzakirələr zamanı ticarət taktikaları, bazardakı spekulyativ hərəkətlər, risklər və digər treyderləri maraqlandıran məsələlər barədə aktiv debatlar gedir. Bir sözlə, hər kəs onu maraqlandıran suala cavab tapa bilir. Belə bir proyekt Azərbaycanda ilk dəfədir keçirilir. Siz də bu unikal şansdan yaarlanmaq fürsətini qaçırmayın. Hər cümə günü 19:00-da gəlin, fikrinizi deyin və həmkarlarınızın fikirlərilə tanış olun. Əgər gələ bilməsəniz, müzakirələri on-line izləməyi unutmayın.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

REAL BAZAR

Təcrübə

Qızıl bazarının 4 sirri

ızılın uğrunda qanlı müharibələr keçmişdə qalıb. Bu gün qızılın uğrunda savaş başqa meydanda gedir: birjada. Və bu savaşa dünyanın ən müxtəlif nöqtələrindən ən fərqli insanlar qatılırlar. Onların hamısının bir məqsədi var: qızıldan öz xeyrini götürmək. Amma necə? Birja ticarətində üç aktiv var ki, onlar bütün başqa aktivlərin trendini müəyyənləşdirirlər. Bunlar qızıl, neft və dollardır. Bu üçlük bütün dünyanın birja meydanlarında virtual klassik üçbucaq əmələ gətirir. Həmişə nəzərə çarpmasa da, onların arasında güclü korrellyasiya var.

Çünki qızılın hərəkəti bizim vərdiş etdiyimiz valyuta cütlüklərinin hərəkətindən bir qədər fərqlənir. Bu zaman dəqiqləşdirici amil kimi opsionlara müraciət etmək məsləhətdir. Opsion səviyyələrini qızılın qrafikinə əlavə edəndə (bunun üçün xüsusi indikatorlar var, amma əllə etmək də mümkündür) yüksək dəqiqlikli dəstək/müqavimət səviyyələri alırıq. Buna misal şəkil 1-də göstərilib. Qızılın put və koll opsionlarının qiymətlərini müxtəlif informasiya saytlarından öyrənmək mümkündür. Bu səviyyələr qrafikin hərəkətinin qarşıdakı hədəflərini müəyyənləşdirmək üçün də işə yarıyır.

Bu aktivlərdən ən “emosional”ı qızıldır. O, hər şeyə daha çevik reaksiya verir. Bunun da sadə səbəbi var: hələ ki bəşəriyyət qeyri-müəyyənlikdən sığortalanmaq üçün daha etibarlı sığınacaq tapa bilməyib. Qızıl bazarında ticarət aparmazdan qabaq onun bəzi xüsusiyyətlətini bilmək faydalı olar: 1. Əgər qızıl bahalaşırsa, artım bütün əsas valyutalara (avro, funt, dollar, frank, yena...) nisbətdə özünü göstərir; 2. Dolların cütlüklərində flet başlayanda, bu, qızıl bazarında təzahür etmir; 3. Dollar digər valyutalara nisbətdə möhkəmlənəndə qızıl dollara nisbətdə ucuzlaşır, digər valyutalara nisbətdə isə üfiqi hərəkətdə olur; 4. Dollar ucuzlaşanda qızıl ona nisbətdə başqa valyutalar qarşısında olduğundan daha sürətlə bahalaşır. Qızılın gündaxili hərəkətini analiz edərkən treyderlər çox teztez yanlışlığa düçar olurlar. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 1. Qızılın 1 saatlıq qrafikində opsion səviyyələri

Şəkil 2. Qızıl opsionlarının cədvəli İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

13 Vüsal Məmmədovun təqdimatında

Elliot Dalğalarının Analizi Şərti işarələr:

cağı gözlənilir

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

>A edir

- «A» dalğası hələ davam

- Müqavimət səviyyəsi yarılsa, qiymət yuxarıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyə keçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

…A

- “A” dalğasının başlaya-

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

Critical - Bu səviyyə keçiləndə ssenari qüvvədən düşəcək

EUR/USD weekly İrimiqyaslı mürəkkəb korreksiyanın formalaşması davam edir. Hazırda inkişaf etməkdə olan Y Minor dalğasının korreksiya kanalının yuxarı sərhədinə qədər çatacağını gözləyirik. Təfərrüatlar şəkildə göstərilib. Uzunmüddətli hədəf: 1.4700.

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

daily Y Minor dalğası inkişaf edir. Hazırda onun tərkib hissəsi olan [c] or [iii] minute dalğası formalaşmaqdadır. Hərçənd, dalğanın inkişaf bucağı və ümumi vəziyyət bizi onu [iii] yox, məhz [c] minute hesab etməyə daha çox meyilləndirir.

H4 Burada lokal dalğa konstruksiyasını ümumi kontekstdən çıxararaq, “separat analiz” etməyə çalışmışıq. Yəni qırmzı şaquli xəttdən sağdakı hissə əlahiddə şəkildə təhlil olunub. Gəlinən nəticə və ortamüddətli proqnoz şəkildə göstərilir.

8 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

GBP/USD

weekly Funt/dollarla bağlı ötəndəfəki proqnozumuz qüvvədə qalır. Cütlük İntermediate miqyasında (B) korreksiya dalğasını formalaşdırmaqdadır. (A) dalğasının 38,2%-lik bərpa zonası güclü müqavimət kimi çıxış edir. Onun üzərində möhkəmlənəndən sonra artım korreksiyası 1.72-7300 aralığına qədər qalxa bilər.

daily Günlük qrafikdə [y] minute dalğasının inkişafını görürük. Onun birinci (a) minuette hissəsi formalaşıb, ikinci (b) minuette dalğası bizim varianta görə, genişlənən üçbucaq əmələ gətirib. Əgər hər şey düzdürsə, hazırda (c) minuette dalğasının inkişafını gözləyirik.

8 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ 8

Dalğa analizi

USD/CHF

weekly Həftəlik miqyasda (5) İntermediate dalğası son akkordlarını vurmaqdadır. Ona görə də cütlük 5-ci dalğalara xas olan ziddiyyətli hərəkət nümayiş etdirir.

daily 5 minor dalğasının yekunlaşmasına az qalır. [iv] minute korreksiyasından (hazırkı son hərəkət) sonra aşağıya doğru [v] minute dalğasını gözləyirik. Ondan sonra yuxarıya uzunmüddətli hərəkət başlaya bilər.

8 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Dalğa analizi

USD/JPY daily Keçən sayımızdakı proqnoz qüvvədə qalır. “c of (c)of[b]” impuls dalğasının “extension” əmələ gətirərək, xeyli uzun alındığını çıxmaqla (buna səbəb Yaponiyadakı faciəvi hadisələr idi), cütlük gözlənilən trayektoriya ilə hərəkət edir. O halda, hazırkı artım hərəkəti oprtamüddətli korreksiya, yəni B Minor dalğasıdır. Detallar qrafikdə göstərilir.

www.inf o r ex .az (01 2) 4 37532 3, 4367 8 44

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

T Ə L İ M AT

Bil et

“Stop-loss” ovçuları Onların şikarına çevrilməmək üçün nə etmək lazımır

reyderlər pullarını iki əsas səbəbdən itirirlər. Birinci səbəb onların trendin əleyhinə əməliyyat açmalarıdır. Biz bu barədə çox danışmışıq, yəqin, gələcəkdə hələ danışacağıq da, amma bu yazıda ona toxunmayacağıq. Bu yazımızın mövzusu ikinci səbəblə - “stop-loss” ovu ilə bağlıdır.

tənzimləyən bir sistem olduğundan, burada hər bir stop-lossun işə düşməsi bir neçə punkt aralıda yerləşən digər stop-lossun da götürülməsinə səbəb olur və beləcə, zəncirvari reaksiya başlayır. Ona görə də, “stop”ların sıx yerləşdyi zonalara çatanda qiymətin hərəkəti sürətlənir. Çünki hər bir işə düşən “stop” əmri ovçulara yeni güc verir.

3 məsləhət

“Stop ovçuları”ndan qorunmağın universal reseptləri mövcud deyil. Amma itkiləri azaltmağın yolları var. 1. Stop-lossları çox yaxında yerləşdirməyin. 35-50 punkt ölçüsündə olan “stop”ların “ovlanması” ehtimalı çox böyükdür. Çalışın, əməliyyatın həcmini azaltmaqla, “stop”un məsafəsini artırın “Ov” patternləri və 100 punktdan az qoymayın. 2. Vacib iqtisadi xəbərlər İki qrafik pattern var ki, adətən ərəfəsində bazara girməyin. İri “stop ovu” ilə assosiasiya olunurstop “ovçuları” bu dövrlərdə ova lar. Bunlar genişlənən üçbucaq və çıxmağı çox xoşlayırlar. ziqzaqdır. 3. Stop əmrlərini güclü dəstək/müqavimət zonalarının altında/üstündə yerləşdirin. Amma onu da deməliyik ki, bəzən iri “stop ovçuları” məhz həmin zonalara hücuma keçirlər. Ona görə də bu metod yalnız 50-60 % hallarda effektiv olur.

Bir sıra hallarda treyderlər hətta trendin istiqamətində işləyəndə belə, bazar geriyə dönüb, onların “stop”larını götürüb, sonra təzədən yoluna davam edir. Nəticədə treyder nəinki təkcə itki verir, həm də daha bazara girmir və trenddən kənarda qalır. Yəni potensial gəlirdən məhrum olur. Üstəlik, bazara və sisteminə inamını itirir. Niyə belə olur? Bunun səbəbi “stop ovçuları”ndadır. Belə ki, marketmeykerlər adətən müəyyən məqamlarda Zəncirvari reaksiya gücləri çatan səviyyədə bazarı süni şəkildə dalğalandırırlar. Və bu dalğalanma adətən yaxında yerAdətən “stop ovu” nəticəsində ləşən “stop” əmrlərinin toplaşdığı yaranan hərəkəti proqnozlaşdırmaq istiqamətdə olur. olmur. Nə harada başlayacağını, nə də hara qədər gedəcəyini bilmək olur. Bazar qeyri-xətti və özünüwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Şəkil 1

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

T Ə L İ M AT

Bil et

8 Gəlin, təsəvvür edək ki, biz səviyyələrin yarılması əsasında işləyən sadə ticarət sistemindən istifadə edirik. Şəkil 1-ə nəzər salın. Burada birinci əməliyyat uğurlu olub. İkinci əməliyyat da uğurlu ola bilərdi, amma… Biz bazara girəndən sonra qiymət aşağıya enib və əvvəlki lokal minimumu təzələyib. Əgər biz öz “stop” əmrimizi orada yerləşdirmişiksə (yəqin ki, çoxları məhz orada yerləşdiriblər), onda bu hərəkət bizi ziyanla bazardan çıxaracaq. Şəkildəki “A-B-C” strukturunun “C” dalğası “stop ovu” dalğasıdır. Və “stop”lar işə düşəndən sonra dönüb və hər şey korlanıb. Marqiymət yuxarıya doğru hərəkətini ketmeykerlər korreksiyanın isdavam etdirib. tiqamətində “stop” ovunu genişləndiriblər, “stop-loss”lar işə düşüb, korreksiya dərinləşib və… sonra yenidən qiymət əsas trendin istiqamətində hərəkətini davam etdirib. Texniki cəhətdən bu, Elliotun Dalğa

nahınız deyil. Artıq dediyimiz kimi, “stop ovu”nu heç kim proqnozlaşdıra bilməz. Ümumiyyətlə, korreksiya dalğasını proqnozlaşdırmaq praktik olaraq, son dərəcə çətin bir işdir. Tutaq ki, siz “üçbucaq” gözləyirdiniz, amma bazar

məsi bir neçə ş ü d ə iş n u s s o ...hər bir stop-l p-lossun da to s r ə ig d n ə ş lə er cirvari n ə z punkt aralıda y , ə c lə e b ə v səbəb olur götürülməsinə yır... reaksiya başla

Şəkil 2

İndi isə təsəvür edək ki, taktikasından ziyan görən treyder onu dəyişmək fikrinə düşüb. Və qərara gəlib ki, qiymət vacib dəstək/müqavimət səviyyələrini yarandan sonra, həmin səviyyənin test olunmasını gözləyib, əsas trendin istiqamətində bazara girsin. Yəni şəkil 2-də göstərildiyi kimi. Bu halda da birinci “uzun” əməliyyat uğurlu alınıb. Amma ikinci əməliyyat bir qədər gəlir gətirəndən sonra qiymət geriyə www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

ziqzaq formalaşdırdı… Bu, sizin günahınız deyil. Buna görə özünüzü ittiham etməyin və psixoloji darğınlığa girməyin. Və heç bir halda növbəti siqnalı qaçırmayın.

Analizində göstərilən A-B-C ziqzaqıdır. Və məhz “C” dalğası bizim “stop”ları “udub”. Psixoloji zərbə Uğursuzluqlar bir-birinin ardınca gələndə treyderin öz sisteminə inamı itir. Nəticədə o, növbəti dəfə çox yaxşı və faydalı bir siqnalı qaçıra bilər. Belə olmaması üçün yadan çıxarmayın ki, “stop ovu” bazarın reallığıdır və bu, sizin səhviniz, yaxud, gü-

“Stop ovu”ndan xeyir götürmək olarmı? Prinsipcə bəli. Misal üçün, siz “ovçu” patterninin tamamilə formalaşmasını gözləyib, sonra əsas trendin istiqamətində bazara girə bilərsiniz.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TİCARƏT

Strategiya

RSI üçün sistem B

u sistemdə əməliyyatlar əsasən gözləmə orderləri (buy stop və sell stop) vasitəsilə açılır. Sistemdə yalnız bir indikatordan – RSI-dan istifadə edilir. Ona görə də, sistem kifayət qədər sadə və yeni başlayanlar üçün anlaşıqlıdır. Sistem əsasən eur/usd cütlüyündə istifadə olunmaq üçün yaradılıb. İşlək taymfreym – H4-dür. 10 tərtibli RSI indikatorunun pəncərəsinə 30, 40, 50, 60, 70 səviyyələri əlavə edilir.

RSI(10) indikatoru 70 səviyyəsini yuxarıdan aşağıya doğru kəsəndə bütün əməliyyatları bağlamaq lazımdır. Əgər RSI(10) indikatoru 50 səviyyəsini aşağıdan yuxarıya doğru kəsirsə, kəsilmənin baş verdiyi şamın bağlanmasını gözləyib, alış orderi yerləşdiririk. Buy stop orderi kəsilmənin baş verdiyi şamın maksimumundan 15 punkt yuxarıda qoyulur.

Bundan başqa, RSI(10) indikatoru özünün trend xəttini kəsəndə də əməliyyatdan çıxmaq tövsiyə olunur. Bəzən bu, erkən və daha faydalı siqnal verir.

Stop-loss orderi ən laxın lokal minimumdan aşağıda yerləşdirilir. Amma bundan əlavə, əgər RSI indikatoru 50 səviyyəsini yuxarıdan aşağıya doğru kəsərsə, əməliyyatdan çıxmaq lazımdır. RSI(10) indikatoru 60 səviyyəsini yuxarıya doğru kəsəndə eyni qaydada – yəni kəsilmənin baş verdiyi şamdan 15 punkt yuxarıda,- ikinci “buy stop” orderini yerləşdiririk. Amma ikinci orderin həcmi birincidən kiçik olmalıdır. Stop-loss əmri bu halda da ən yaxın lokal minimumun altında yerləşdirilir. Ticarət zamanı 100 punktluq treylinq-stop orderi də tövsiyə olunur. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

ELM

Şəxsiyyət

Fraktalın atası

aosu fəth edən insan... Yəqin ki, dövrümüzün dahi alimlərindən biri olan Benua Mandelbrot tarixdə bu adla qalacaq. O, 1924-cü il noyabrın 20-də Varşavada doğulub. Alman işğalı zamanı ailəsilə birlikdə Fransaya köçüb. Məktəbdə onu riyaziyyatdan, dəqiqləşdirsək, həndəsədən başqa heç nə maraqlandırmırdı. Həndəsinin incəliklərinə o dərəcədə bələd idi ki, hətta Sorbonnada ali təhsil alarkən mürəkkəb cəbr məsələlərini də həndəsənin dilinə çevirir və son dərəcə gözəl həllərini tapırdı

istiqamətdə çox da dərinə getMəhz həmin kitabın üzərində mədən, fraktalların birjada necə işləyərkən Benua ilk dəfə “fraktal” özünü göstərməsi ilə tanış olaq. terminindən istifadə edir. Bu termin latın sözü olan fractus-dan Özünəbənzər strukturları götürülüb, mənası sınıq, qırıq öyrənərkən Benua Mandelbrot deməkdir. Amma o zaman hələ təkcə riyazi məsələlərlə kifayətlənMandelbrot fraktalın dəqiq tərifini mirdi. Birja qrafiklərinin dalğalanverməmişdi. masını araşdıranda o, tezliklə burada da fraktalların mövcudNədir fraktal? Əgər riyazi dillə luğunu aşkarladı. Xüsusilə də onun desək, fraktal nə xəttdir, nə də pambıq fyüçersləri qrafikilə bağlı səth. Mandelbrot indi öz adını araşdırması xeyli məşhurlaşmışdı. daşıyan yeni çoxluq tipi yaratYüzillik qrafiki təhlil edərək, mışdı. Bu çoxluğu “Allahın barBenua göstərdi ki, qısa zaman maq izi” adlandırırlar. Çünki qeyri-xətti strukturların davranışını son dərəcə yaxşı izah edə bilir. Bundan başqa, Mandelbrot çoxluğunun görünüşü də gözəl idi. Məhz buna görə də hətta riyaziyyatdan başı çıxmayan insanlar belə, fraktallara maraq göstərirlər.

Mandelbrotun özü 1993-cü ildə «fraktal həndəsisi ilə insanlığın dünyaya baxışını dəyişdiyinə Universiteti bitirəndən sonra görə» fizika sahəsində Volf Benua oyun nəzəriyyəsi, iqtimükafatına layiq görülür. O, Xaosadiyyat, coğrafiya, fizika kimi sun fraktal simasını insanlığa sahələrdə riyaziyyatın tətbiqi ilə göstərdi. Fraktal həndəsəsi bağlı araşdırmalar aparır. 1958-ci ildə IBM şirkətində işə düzəlir və yaranana qədər elm yalnız dəqiq kompüter siqnalları telefon xəttilə sərhədləri olan obyektlərlə işləyə ötürülərkən meydana çıxan səhvlə- bilirdi. Amma bu halda məsələn, ri araşdırmağa başlayır. Bu zaman buludların, budaqları tərpənən ağacların, ləpədöyəndə “nəfəs gənc alim maraqlı bir kəşf edir: alan” dənizin, siqaret tüstüsünün səhvlər xaotik şəkildə yox, və digər belə obyektlərin daim müəyyən klasterlə yaranırlar. Və dəyişən sərhəd xəttləri elmin əhatə hər bir klaster də özünə bənzəyən başqa bir klasterə daxildir. Bu kəşf dairəsindən kənarda qalırdılar. həm İBM şirkətinin xeyli pula qə- Onları nə ikiölçülü, nə də üçölçülü məkanda ölçmək olurdu. Fraktal naət etməsinə səbəb olur, həm də həndəsəsi göstərdi ki, bütün bu cür Mandelbrotun “Təbiətin fraktal obyektlərin ölçüsü 2-dən çox, həndəsəsi” adlı kitab yazmasına amma 3-dən azdır. Amma gəlin, bu təkan verir. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

kəsimlərində qiymətin hərəkəti xaotik görünsə də, böyük dövrlərdə konkret qanunauyğunluqlara tabedir. Amma ən vacibi budur ki, günlük dalğalanmalarla uzunmüddətli dalğalanmalar da forma baxımından bir-birinə bənzəyirlər. Yəni özünəbənzərdirlər. Beləliklə, Mandelbrot iqtisadiyyatda rekursiv (fraktal) modelin əsasını qoymuş oldu. Bu gün bütün dünyada treyderlər qiymətin hərəkətini proqnozlaşdırmaq üçün fraktallardan geniş şəkildə istifadə edirlər. Və çoxları bilmir ki, buna görə ötən ilin oktyabrın 14-də dünyasını dəyişən böyük alim Benua Mandelbrota borcludurlar.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MƏSLƏHƏT

Oyunun qaydaları

Sistem sizsiniz! Treyderin əsas sistemi onun özü olmalıdır etməyi sınayın.

üçün motivlərinizə baxın. Əgər sizin həyatınızda treydinqin tutÖzünə həddindən çox əmin duğu yeri heç nə əvəzləmirsə, onda olmaq ifrat riskin daha bir bu işə davam edin. Balanssəbəbidir. Hər əməliyyatda az və- laşdırılmış həyat tərzi yaşayın. saitlə risk edin. Bu zaman siz sakit Bütün gününüzü ticarət aparmaqla olacaqsınız, deməli, əməliyyatı keçirməyin. İnsanlarla görüşün. lazımi qaydada yerinə yetirə Yeni işlərə maraq göstərin. Ticarəbiləcəksiniz. tinizi emosional xaosdan azad tutun. Gündəlik tutun. Baş verənlər Bizim xoşumuza gəlibbarədə qeydlər aparın. Amma daha gəlməməyindən asılı olmayaraq, da vacibi, öz fikirlərinizi yazın. pul cəmiyyətdə yüksək Əgər siz əməliyyat açmamışdan Nərminə Lazımova qiymətləndirilir. Nəticədə biz ona əvvəl tərəddüd edirdinizsə, onu da hisslərimizlə bağlanırıq. Yüzlərlə yazın. İndi qorxmusunuzsa, bunu qeyd edin. Nəyə görə əməliyyatizin treyder kimi edə dollarlardan ibarət böyük pul biləcəyiniz ən böyük topası görsəniz, özünüzü necə hiss dan çıxdığınıza aydınlıq gətirin. Stopa görə? Gəlir götürdünüz? səhvlərdən biri bir edəcəksiniz? Ticarət zamanı da əməliyyata həddindən çox pul belə olur. Siz hesabınızın vəziyyə- Niyə? Əməliyyatdan çıxmazdan qabaq özünüzü necə hiss edirdiyatırmaq ola bilər. Nə qədər çox tini pul ekvivalenti ilə görəndə niz? Bu faktdan sonra özünüzü puldan istifadə edirsinizsə, emo- aydın başla düşünməkdə çətinlik necə hiss edirsiniz? sional gərginliyinizi bir o qədər çəkirsiniz. artırmaqla oda benzin əlavə etmiş Əgər pullara münasibətinizi Ticarətiniz barədə belə bir olursunuz. Nəticədə çox böyük dəyişə bilmirsinizsə, onda onun şərhləri yazmaq sizin bir neçə ehtimalla yanacaqsınız. Bundan dəqiqənizi alacaq. Amma əldə sonrakı stress uzun müddət sizi haqqında düşünməyin. Bunun əvəzinə fikrinizi rəqəmlərdə cəm- edəcəyiniz informasiya son dərəcə tərk etməyə də bilər. ləşdirin. Hesabatınızı punktlarla qiymətli ola bilər. Buna görə də, gündəlik yazmağa ciddi yanaşın. Yeni başlayan treyderlərin çoxu aparın. Fikrinizi sizə lazım olan rəqəmlərdə cəmləyin, pullar özləri Nəticədə siz öz davranış modelitez bir zamanda böyük pullar nizi görəcəksiniz. Böyük ehtiqazanmaq ümidi ilə bir əməliyyata öz qeydinə qalacaq. malla, siz nəyisə daim təkrarhəddindən artıq çox vəsait Əsas məsələlərdən biri budur ki, layırsınız və bu, mənfi nəticələr qoyurlar. Təcrübəli treyderlər heç gətirir. Problemi müəyyən edəndən vaxt belə etmir. Çünki bu halda bir nə üçün ticarət apardığınızı sonra onun həlli asan olur. Bunu müəyyən edin. Ticarəti şövqlü neçə iri itki ani şəkildə sizi heç nəsiz qoya bilər. Bacarıqlı treyder- oyuna, adrenalin axtarışına çevir- yalnız siz özünüz üçün edə bilərsiniz. Heç kim sizin işlərinizin məyin. Ola bilər, ki, siz treyder lər istənilən əməliyyatda ticarət qayğısına özünüz kimi yaxşı qala statusundan həzz alırsınız. “Salam. kapitallarının çox cüzi bir hissəsilə risk edirlər. Əgər siz məhdud və- – Mən, Əhməd Məmmədov, trey- bilməz. Ona görə də, özünüzə nəzər yetirin. Nəticələr sizi təəcsaitə maliksinizsə, ticarət sistemi- derəm... Tanışlığımıza şadam”. cübləndirəcək. nizdə yaxın stop-losslardan istifadə Yaxşı səslənir. Amma məqsəd bu olmalı deyil. Ona görə də, treydinq

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TOP 10

Nə etməməli

Qorxulu onluq Əgər hesabınızı itirmək istəmirsinizsə, bu yazıdakı 10 fikirdən uzaq olun Niyə bir çox treyderlər bazarda itirirlər? Çünki elə başlanğıcdan treydinq haqqında yanlış fikirlərdə olurlar. Buyurun, həmin fikirlərlə tanış olun və onları özünüzə yaxın buraxmayın. 1-ci yanlış fikir: Forexdə asanlıqla pul qazanmaq mümkündür. Bu, belə deyil. Forex də özünə görə bir işdir və burada məhz İŞLƏMƏK, çalışmaq, tədricən qazanmaq lazımdır. Heç bir ciddi maliyyəçi qısa müddətdə böyük gəlirə ümid etmir. Bir-iki dəfə siz ani olaraq böyük gəlir götürə bilərsiniz. Amma bu, təsadüfi olacaq. Belə şeyin daim təkrarlanması mümkün deyil. 2-ci yanlış fikir: Mən kursa gedib,qısa müddətə treydinqi öyrənəcəyəm

görüşəcəyəm və o, mənə qazanmağı öyrədəcək Birincisi, həmin treyder doğrudanmı bu qədər “güclü”dür? İkincisi, tutaq ki, elədir. Amma onun metodları sizin üçün yararlı olacaqmı? Axı treydinq fərdi biznesdir. Burada başqasını yamsılamaqla qazanmaq olmaz. Siz özünüzün fərdi ticarət üslubunuzu yarat-

zorundayıq: şəxsi təcrübə olmadan heç bir indikatorun sizə köməyi dəyməyəcək! Ən azından, həmin indikatorla aylarla işləmək, onu yaxından tanımaq lazımdır. Bundan sonra onun əsasında öz sisteminizi qurmalısınız. 5-ci yanlış fikir: Ümumiyyətlə, bazarda hər şey təsadüflərə bağlıdır, orada qazanmaq mümkün deyil Əlbəttə ki, əslində belə deyil. Adətən, öz səhvləri üzündən qazana

Burada . ir d s e n iz b i d r ...treydinq fə aq olmaz... m n a z a q la q a sılam başqasını yam

bilməyənlər sonda özlərinə bəraət qazandırmaq malısınız. Və üçün bu fikirdən yapışırlar. mütləq bazarda ŞƏXSİ Çalışırlar, bazarı kazinoya Belə olsaydı, hamı kursa gedib, TƏCRÜBƏniz olmalıdır. Bunsuz heç bir supersistem sizə kömək edə bənzətsinlər. Əgər belə olsaydı, qısa müddətə qazanmağa başlabazarda davamlı və stabil qazanan yardı. Treydinqi öyrənməyin yolu bilməz. insanlar olmazdı. Amma onlar var! təcrübədən keçir. Zəngin Və onların fərqi yalnız bundadır 4-cü yanlış fikir: təcrübədən. Bunu isə ancaq özünüz ki, bazarı daha dərindən Mən əla bir indikator tapmışam, öyrənə bilərsiniz. öyrəniblər. onun köməyilə qazanacağam 3-cü yanlış fikir: Yenə də eyni şeyi təkrarlamaq Mən çox güclü bir treyderlə

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TOP 10

Nə etməməli gəliri əldən buraxaram

6-cı yanlış fikir: Mən əla sistem qurmuşam, indi investor axtarıram

Bu, ikiqat yanlışlıqdır – çünki həm də psixoloji əsası var. Çoxları “gəlirin necə əldən getdiyinə” sakit dayanıb baxa bilmirlər. Nəsə etmək istəyirlər. Amma bu, qətiyyən bazara girmək üçün əsas ola bilməz. Biz yalnız tanış modellər görəndə bazara girməliyik. Qalan hallarda qrafiki sakitcə izləməyi bacarmalısınız.

Bu, çox qorxulu fikirdir. Heç vaxt borc pulla ticarət aparmayın. Sadəcə, aparmayın, vəssəlam. Bu fikir ağlınıza gələn kimi, onu beyninizdən qovun, getsin. 7-cı yanlış fikir: Ekspert yaratsam və ya hazırını əldə etsəm, özü mənim üçün qazanacaq Hər bir ekspert daimi nəzarət və parametrlərin optimallaşdırılmasını tələb edir. Ticarət robotlarını özbaşına qoymaq olmaz. Onlar özləri bazar reallıqlarının dəyişməsinə adekvat reaksiya verməyə qadir deyillər. Bundan əlavə, əvvəlcə özün gəlirlə işləməyi öyrənməlisən ki, sonra bunu proqrama öyrədəsən.

8-ci yanlış fikir: Mənim yaxşı intusiyam var və onun köməyilə qazana bilərəm Bu, yeni başlayanlar üçün təhlükəli meyldir. İntuisiya ancaq təcrübə ilə birləşəndə xeyir verə bilir. Sadəcə “quru” intuisiya ilə qazanmaq mümkün deyil. 9-cu yanlış fikir: Bir halda ki, trend var, demək, tez bazara girməliyəm, yoxsa

10-cu yanlış fikir: Mən demo hesabda etdiyimi realda da təkrarlaya bilərəm Doğrudanmı, sizin demo hesabda 4-6 illik iş təcrübəniz var? Yoxsa sadəcə 1-2 uğurlu əməliyyatdan sonra artıq özünüzü real ticarətə hazır hesab edirsiniz? Əgər ikinci variantdırsa (güman ki, belədir), onda tələsməyin. Əvvəlcə mikro hesaba keçin. Görün, demoda etdiyinizi orada da təkrarlaya bilirsinizmi?

Kurslarda endirimlər Peşəkar Foreks tədrisi üçün İnforex-dan yeni güzəşt kampaniyası! Bu kampaniya müddətində Siz professional analiz metodu olan Elliot Dalğa Nəzəriyyəsini və Bill Vilyamsın nəzəriyyəsini , qrup şəklində, 50% güzəştlə öyrənə biləcəksiniz.

Elliot Dalğa Nəzəriyyəsi

Bill Vilyamsın Nəzəriyyəsi

200 100 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

200 Yalnız Aprelin 30-a kimi yazılanlar üçün.

100

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

A LT Q AT

Özünü tanı

Mağaradan birjaya Özümüz dəyişsək də, beynimiz hələ də ibtidai dövrün proqramı ilə işləyir. Bizi uduzduran da elə odur Tariyel Həsənov Pol Tüdor-Cons II dünyanın ən məşhur treyderlərindən biridir. “Bazarın sehirbazları” adlı məşhur kitabın müəlifi olan bu şəxs treydinqdən yüz milyonlarla dollar pul qazanıb. Görənlərin dediyinə görə, bu böyük treyderin iş stolunun üstündə əl ilə yazılmış iki qeyd varmış. Onların birinin məzmunu belə idi: “Otbiçən maşın başını dik tutan və əyilməyi bacarmayan otları kəsir, əyilməyi bacaranlar isə sağ qalırlar”. Bu, çox müdrik fəlsəfədir. Və onu əxz etmək bir çox hallarda, o cümlədən, treydinqdə insanı xilas edə bilər. Maliyyə işlərində yersiz inadkarlıq həmişə ziyan gətirir. Bunu müxtəlif eksperimentlər də təsdiqləyirlər. Məsələn, “Ultimatum oyunu” adlı maraqlı bir eksperiment var. Bu eksperimentin gedişində iki nəfər öz aralarında pul bölüşdürməlidirlər. Tərəflərdən biri təklif irəli sürür, ikwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

incisi isə ancaq həmin təklifi qəbul və ya rədd edə bilər. Onun özünün təklif irəli sürmək, sövdələşmək ixtiyarı yoxdur. Nobel laureatı, professor Vernon Smit öz tələbələrinə biheviorizm nəzəriyyəsini izah etmək üçün həmişə bu oyunu oynadardı. Qayda belədir: tutaq ki, mənə 100 dollar verilib ki, sizinlə bölüşüm. Əgər bölüşə bilsək, həmin pullar bizə qalacaq; yox, razılığa gələ bilməsək, heç birimizə heç nə çatmayacaq. Mən sizə ancaq 10, 20, 30 – bir sözlə, 10-un misilləri miqdarında pay təklif edə bilərəm.Məqsəd hər birimizin mümkün qədər çox pul götürə bilməsidir. Sizcə, bu oyun necə qurtaracaq?

tistika təsdiqləyir ki, 100 haldan 80də qarşı tərəf təklifi rədd edir! Hətta 20, ya 30 dollar təklif edilsə belə, nəticələr dəyişmir. Qəbul edən tərəf hesab edir ki, təklif edən ədalətsiz davranır və belə təkliflə razılaşarsa, qüruru sınmış olacaq. Ondansa, qoy, heç kimə heç nə qalmasın və “bu xəsis yaramazın da ağlı başına gəlsin”. Bu eksperiment dünyanın ən müxtəlif ölkələrində keçirilib və hər yerdə də eyni nəticə göstərib: insanlar qüruru puldan üstün tuturlar! Hətta ən kasıb, aylıq maaş 10-20 dollar olan ölkələrdə belə, oyunun iştirakçıları özləri 10/20/30 dolları götürərək, 70/80/90 dolların qarşı tərəfə qalması ilə razılaşmayıblar.

Minlərlə eksperiment göstərib ki, Niyə belə olur? Insanda ədalət proseslər həmişə standart sxemlə gedir. Tutaq ki, məz sizə 10 dollar hissi güclü olduğuna görəmi? Xeyr. Çünki rollar dəyişəndə və qəbul təklif edirəm. Bu zaman mənim fikirlərim belə olur: “Bu adam dur- edən tərəf özü təklif edənə duğu yerdə 10 dollar qazanır. Niyə 8 də götürməməlidir ki?” Amma staİn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

A LT Q AT 8

çevriləndə heç də “ədalətli” pay təklif etmir. Ədalət hissi illüziyadır. Bu, obyektiv hiss deyil. Hamı hesab edir ki, ona qarşı ədalətsiz davranıblar, amma özünü həmişə haqlı sayır. Doğrudan da, təklif edən tərəf (yəni bizim oyunda mən) özümü niyə haqlı saymayım ki? Mən düşünürəm: “Heç ağlı olan insan da durduğu yerdə 20 dollardan imtina edər? Götürsün və təşəkkür eləsin!” Mənim nöqteyi-nəzərimdən bu, tamamilə ədalətlidir. Bir də təkrar edirəm, insan axı niyə göydən düşən 20 dolları götürməməlidir? Absurddur. Amma siz tamam ayrı cür düşünürsünüz. Qəribəsi odur ki, ikimiz də haqlıyıq. Fəqət burada haqlı-haqsız məsələsi yoxdur. Xeyirli-ziyanlı söhbəti var. Məsələyə haqlı/haqsız yox, qazanc/itki aspektindən baxın və hər şeyi sizə aydın olacaq. Bütün mənzərə dəyişəcək. Bu baxmdan həmin oyunda optimal yol təklif olunanı götürməkdir. Hətta təklif “haqsız” olsa belə! Maliyyə işlərində bir çox hallarda bizim qarşımızda oxşar dilemma dayanır: ya dərhal kiçik itkini qəbul etmək, ya da inadla öz mövqeyində qalmaq. Burada da həmçinin, məsələyə haqlı/haqsız yox, qazanc/itki prizmasından baxın. Optimal yol kiçik itki ilə razılaşıb, işə davam etməkdir. Bu halda kiçik itki elə qazanc deməkdir. Ən azı ona görə ki, qaldıqca böyük itkiyə çevrilə bilər. Hələ orasını demirik ki, kiçik itki ilə razılaşmaq sizə bazarda qalmaq və gələcəkdə bütün itkilərin əvəzini çıxarmaq imkanı da yaradır.

Özünü tanı bilməyən, qorxaq kişi kimə lazımdır?!) nəslimiz davam etməyəcəkdi. Bizim beynimiz milyon illərlə sürən təkamül prosesi boyunca həmin reallığa uyğun proqramlaşıb. İnsanın Yer üzündə mövcudluq tarixi 2,5 milyon ildən çoxdur, amma bunun cəmisi 3-4 min ilini sivilizasiya şəraitində yaşamışıq. 3-4 min il təkamül üçün son dərəcə qısa müddətdir. Milyon illərlə formalaşan qərarlar qəbul edərkən insanın beynində hansı proseslərin getdiyini beyin belə qısa müddətdə dəyişə öyrənir. Professor Alan Senfi bayaq bilməz. Və nəticədə... Nəticədə biz ibtidai insan təsvir etdiyimiz ultimatum oyunu beynilə müasir maliyyə zamanı insan beynində hansı proseslərin getdiyini araşdırıb. Belə ki, bazarlarına daxil oluruq! Halbuki, oyunun gedişində qərar qəbul edən müasir maliyyə bazarı qətiyyən şəxslərin beyni maqnit-rezonans to- ibtidai insan beyninin yeri deyil!!! moqrafı ilə skan edilib. Bəlli olub Eksperimentlər həm də onu ki, kiçik təklifləri rədd edən şəxslərin beyninin “adacıq” (lobus insu- göstərir ki, qanında testosteron hormonunun miqdarı çox olan şəxslər laris) adlanan hissəsində fəallıq kəskin artır. Və məhz həmin fəallıq “ultimatum oyunu”nda təkllifləri insanın qərar verməsinə (təklifi rədd daha çox və daha aqressiv rədd etməsinə) səbəb olur. Bu araşdırma edirlər. Testosteron hormonunun göstərir ki, insanın beyni çox vaxt səviyyəsi yüksək olan insanlar rasional olmayan qərarlara meyl- adətən hər şeyi kobud güc və konlənir. Niyə? Belə çıxır ki, beynimiz fliktlə həll etməyə çalışırlar. Bu iki amil (testosteron+ibtidai beyin) bir bizim ziyana düşməyimzi istəyir? çox insanları qarşıdurmaya və irraYəni düşmənimiz elə öz beynisional qərarlar qəbul etməyə sövq mizdir? edir. Bzim yaşadığımız sivil dünyada isə bu, birmənalı olaraq Məsələ ondadır ki, son bir neçə itki, itki və itki deməkdir. min il ərzində cəmiyyət sürətlə

inkişaf edib və insanın beyni bu təkamülə uyğunlaşmağa macal tapmayıb. Tutaq ki, biz mağarada yaşayan ibtidai insan olsaydıq və qəbilədaşımız birgə ovladığımız bizonun cəmi 1/10 hissəsini bizə versəydi, bu təklifi rədd edib, onunla dalaşmalı idik. O reallıq üçün bu, ən düzgün qərar olacaqdı. Əks təqdirdə bizim sağ qalmamız mümkün olmazdı. Ya gec-tez acından öləcəkdik, ya da qəbilənin heç bir “Neyroiqtisadiyyat” deyilən yeni qızı bizimlə yaşamaq istəmədiyi bir elm sahəsi var. Bu elm iqtisadi üçün (qida gətirməyən, payını ala www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

Ona görə də, növbəti dəfə qərar qəbul edəndə dayanın və fikirləşin: bu, nə qədər rasionalır? Qüruru unudun – artıq bildiyimiz kimi o, illüziyadır. Düşünün ki, əslində bu qərarı qəbul edən kimdir? Siz, yoxsa ibtidai insan beyni? Onu sizə mane olmağa qoymayın. Bəli, vaxt vardı ki, o, çox xeyirli idi. Bəli, o, bizim əcadlarımıza çox kömək edib. Amma artıq dövr dəyişib. Ona görə də, ibtidai insan beynini “söndürmək” lazımdır.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

“İşimoku” Qraﬁk Sistemi əsasında təhlil EURUSD WEEKLY

Çoxdan gözlənilən “qızıl xaç” yarandı və ilk hədəfimizə də çatıldı. İndi növbəti hədəfi gözləyirik: 1,45. “Stop” əmrlərini 1,38-ə qədər qaldırmaq olar.

DAILY

Bütün xəttlər “buğa” trendinin davam edəcəyindən xəbər verir.

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ 8

İşimoku

GBPUSD

WEEKLY

Funt yerində saymağa davam edərək, 1,63 səviyyəsini yara bilmədi. Bu baş versə, Tenkan-Sen və KijunSen xəttlərinin göstərdiyinə uyğun olaraq, “buğa” mövqeyinə girmək olar. Amma hələ ki, bazardan kənarda qalmaq tövsiyə olunur. Yox, əgər 1,59 səviyyəsi keçilərsə, “buğa” proqnozuna yenidən baxmaq lazım gələcək.

DAILY

“Bulud” test olunur. Təsdiq üçün 1,6168 səviyyəsində Tenkan-Sen və Kijun-Sen xəttlərinin bir-birindən ayrılmasını gözləmək lazım gələcək. Bu halda “stop”ları “bulud”un yuxarı sərhədinin (Senkou Span A) altında, 1.6068 bölgəsində yerləşdirmək olar..

www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

İşimoku

USDJPY

WEEKLY

“Flet”in aşağı səviyyəsinin (81,00) qətiyyətlə yarılmasına baxmayaraq, qiymət yenidən dəhlizə qayıtdı. Böyük qara şamın kölgəsini nəzərə alsaq, gözləntilərin “buğa”ların xeyrinə olduğunu deyə bilərik. 85,00 səviyyəsində “bulud”un test olunmasını gözləyirik.

DAILY

Günlük qrafikdə vəziyyət bir qədər fərqlidir. “Bulud” incilərək, az qala nazik sapı xatırladır. Bu da ilk növbədə, qeyri-müəyyənliyin əlamətidir. Amma bununla yanaşı, qiymət “bulud”un üstündədir, Kijun və Tenkan xəttləri artıma işarə edirlər. 83,00 səviyyəsində bulud test ediləndə almaq olar. Yaxın “stop” və kiçik lotla.

www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ 8

İşimoku

USDCHF

WEEKLY

İstiqamət hələ də aşağıyadr. Üstəlik, Tenkan Xətti test olunur ki, bu da yaxın “stop”la qısa əməliyyatlara girmək üçün fürsət yarada bilər. Enişin hədəfi 0,88 ola bilər (ya da SNB-nin ilk intervensiyasına qədər).

DAILY

Günlük qrafik bizdən satış zamanı ehtiyatlı olmağı tələb edir: həm “qızıl xaç” yaranıb, həm də “bulud” çox uzaqdadır. Ehtiyatlı treyderlərin satmaq üçün “ölü xaç”ı gözləmələri məsləhətdir. İlk hədəf kimi qiymət 0,9000 zonasında əvvəlki minimumu test edə bilər.

www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

RİSKLƏ İŞ

Money-management

Kapitalın qanunları Bazarda qalmaq və qazanmaq istəyirsinizsə, kapitalınızı necə idarə etməyi öyrənin Dave Landry Kapitalın idarə olunması – əməliyyatların risk və potensial gəlir baxımından analizi, itkilərə nəzarət və gəlirləri maksimum artırmaq üçün ticarət əməliyyatlarının idarə olunması prosesidir. Bir çox treyderlər xeyli vaxt və enerji sərf etməklə mükəmməl ticarət sistemi və ya bazara giriş metodu axtarırlar. Halbuki, bunun yerinə kapitalın idarə olunması bacarığını təkmilləşdirmək daha ağıllı iş olardı. Ağılsız adamın əhvalatı Bu yaxınlarda bir treyderlə söhbətimdə mənə dedi ki, 6 ay bundan qabaq səhmlərlə deytreydinq aparmağa başlayıb. Və bu iş o qədər gəlirli olub ki, bütün günü ticarət aparmaq üçün inkişaf etməkdə olan biznesini buraxıb. Belə bir uğura heyran qaldığımdan, ondan soruşdum: “Hər əməliyyatda nə qədər risk edirsiniz?” O, cavab verdi ki, “Mənim stopum yoxdur. İtkiləri sevmirəm”. Başqa bir cənab da belə edirdi. O, ən qaynar aksiyaları almaqla var-dövlət sahibinə çevrilmişdi. O da həmçinin uğurlu biznesindən çıxmağı planlaşdırırdı. Mən ondan risklərə nəzarət strategiyası barədə soruşanda cavab vermişdi ki, “Mən yalnız səhmlərin nə vaxtsa qalxacağını gözləyirəm”. - Bəs düşsələr necə? - Onlar həmişə qayıdırlar! Bəs indi bu “treyderlərin” www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Kapitalı idarə etməyəndə

Kapitalı idarə edəndə

Vasaitlərin haradan gəlib haraya getməsi sizin özünüzü də mat qoyur

Vəsaitlərin haradan gəlib haraya getməsi tamamilə sizin nəzarətinizdə olur

vəziyyəti necədir? Təsəvvür etdiyiniz kimi: hər ikisi maliyyə uçurumunun bir addımlığındadırlar. Riskə əhəmiyyət verməməyin acı reallığı belədir. Belə ağılısız treyderlərin vəziyyətinə düşməmək üçün 3 şeyi bilmək lazımdır: 1) Kapitalın idarə olunması, 2) Kapitalın idarə olunması və 3) Kapitalın idarə olunması. Kapitalın idarə olunmasının vacibliyini balansın mənfiyə doğru getməsi, habelə çökməsi prosesini (drawdown) analiz etməklə göstərmək olar.

ümumi effektivliyi ölçmür, o, yalnız bu effektivliyə nail olmağa çalışarkən itirilmiş pulları ölçür. Hesablanma yalnız uğursuz əməliyyatdan başlayır və balans yeni minimuma düşməyənə qədər davam edir.

Təsəvvür edək ki, siz 10 000$ lıq hesabla ticarətə başlayırsınız və 2000$ uduzursunuz. Sizin drawdown 20% təşkil edərdi. Yerdə qalan 8000$-la 1000$ qazanırsınız, daha sonra 2000$ itirirsiniz. İndi siz 30% drawdown-a maliksiniz (8000$ + 1000$ - 2000$ = 7000$; 10000 $ ilkin kapitaldan 30% itki). Drawdown Amma siz əgər 4000$ ilkin itkidən sonra 2000$ qazandınızsa (balanDrawdown – Ümumi balansdan sınız 12 000$ oldu), daha sonra itirdiyiniz pulların faizlə ifadə 3000 itirdinizsə, sizin drawdown olunmasıdır. Əgər sizin bütün 25% təşkil edəcək (12 000$ əməliyyatlarınız uğurlu olubsa, 3000$ = 9000$, 12000$ yeni maksimumdan 25% eniş). onda heç bir drawdown-a məruz qalmayacaqsınız. Drawdown

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

RİSKLƏ İŞ

Money-management

malısınız ki, itirilən 1000 $-ı qaytarasınız). Maksimum Drawdown – Daha pisi odur Hesabınızın ən böyük çökmə deməkdir. Başqa sözlə desək, itki- ki, drawdown artdıqca lazımi bərpa siz vəziyyətə gələnə qədər nə faizi həndəsi şəkqədər itirə bilərsiniz. Əgər siz 10000$ - la başlamısınızsa və itki- ildə artmağa siz vəziyyətə qayıtmamışdan əvvəl başlayır. Məsələn, 4000$ itirdinizsə, sizin maksimum 50% itkidən sonra əvvəlki vəziyyətə drawdown 40% təşkil edəcək. qayıtmaq üçün Drawdown-ın bərpası (Draw- 100% gəlir tələb oldown recovery) – Drawdown-dan unur (Cədvəl 1-ə bax). sonra balansı bərpa etmək üçün lazım gələn artım faizi. Bu, kapiPeşəkar treydertalın idarə olunmasının vacibliyinə lər və kapital ən yaxşı əyani sübutdur. Bir idarəçiləri yaxşı bilirlər ki, drawçoxları düşünürlər ki, əgər 10% itirirlərsə, itkiləri qarşılamaq üçün down-dan sonra balansı bərpa etmək nə qədər çətindir. Ona görə yeganə lazım olan 10% qazanmaqdır. Təəssüf ki, bu, belə deyil. də, real bazarda təcrübəsi çox olanlar riskə son dərəcə hörmətlə yanaşırlar. Onlar ağılsızcasına böyük risklər et-

edə bilərlər, amma gec-tez bu risklər onları haqlayır və hesablarını məhv edir. Peşəkar treyderlər uzun müddətə əldə etdikləri nailliyyətləri barədə qeydləri ilə bunu

böyük varlə it a s ə v z a ız Şübhəsiz, hamım rədə oxua b r lə r e d y e tr n çevrilə nəzərə i k dövlət sahibinə is r a d r a tl la a v ma bu əh mağı sevirik, am xeyli sayda n la u d u n u ə v n duza almadığı üçün u anışılmır. treyderlərdən d tamamilə dərk edir və məklə yüksəkliklər fəth kapitalın lazımi qaydada idarə olunması hesabına riskə nəzarət etməyə çalışmırlar. Kapitalın lazımi qaydada idarə olunması və edirlər. Kapitalın idarə olunmasına Cədvəl 1. Diqqət yetirin ki, itkilər riskləri nəzarətdə saxlamaqla buna həm hər bir əməliyyatın, həm də (drawdown) böyüdükcə, balansın nail olurlar. Şübhəsiz, hamımız az ümumilikdə portfelin risk/gəlir bərpası üçün lazım gələn artım faizi vəsaitlə böyük var-dövlət sahibinə nisbətinin analizi daxildir. daha sürətlə çoxalır çevrilən treyderlər barədə oxumağı 13 vacib qayda Təsəvvür edək ki, siz 10 000 $- sevirik, amma bu əhvalatlarda riski dan başlayırsınız və 10% itirirsiniz nəzərə almadığı üçün uduzan və Ticarətdə uzunmüddətli uğur (1000$). Qalır 9000$. Əvvəlki unudulan xeyli sayda treyderlərdən qazanmaq üçün bəzi ümumi qayvəziyyətə qayıtmaq üçün balandanışılmır. dalar bunlardır: sınızı 11,11% artırmaq lazımdır, 10% yox (9000$-ın 10% - i 900 $Treyderlər yersiz risk etməklə dır, siz isə 9000$-ı 11.11% artırfenomenal qısamüddətli uğur əldə 8 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

RİSKLƏ İŞ

Money-management risk və s.).

1) Hər əməliyyatda balansınızın az bir hissəsi ilə risk edin. Mən iki treyder tanıyıram ki, 15 ildən çox aktiv şəkildə ticarət aparırlar və bu vaxt ərzində müəyyən var-dövlət sahibi olublar. Hər ikisi ticarətdən əldə etdikləri gəlirlərinə ev alıblar. Onların hər ikisi yaxın “stop”lardan istifadə edir və bir əməliyyatda 1%-dən çox riskə getmirdi. 2) Balansınızın ümumi riskini 20%-ə qədər məhdudlaşdırın. Başqa sözlə desək, əgər istənilən an bütün əməliyyatlarınızı bağlasanız, balansınızda ilkin depozitin 80%-i qalmalıdır.

10) Gəliriniz ilkin riski üstələyən kimi əməliyyatların yarısını bağlayın və yerdə qalanlar üçün “stop”u itkisiz vəziyyətə gətirin. 11) Ticarət apardığınız bazarı başa düşün və hiss edin.

gəlir hər zaman baş vermir.

7) Nə qədər aktiv treydersinizsə, hər əməliyyatda bir o qədər az risk etməlisiniz. Aydındır ki, əgər siz çox əməliyyat açırsınızsa, gün ərzində hər əməliyyata 2% risk edə 3) Risk/Gəlir nisbətini minimum bilmiəzsiniz. Əks halda uğursuz 2:1, daha yaxşısı isə, 3:1 və ya bir gündə bazardan kənarda qala daha yuxarı təyin edin. Yəni əgər bilərsiniz. İlə 3-4 əməliyyat açan siz əməliyyatda 100 punktla risk uzunmüddətli treyderlər daha çox edirsinizsə, orta hesabla 200 punkt risk edə bilərlər. Nə qədər aktiv oləldə etməlisiniz. mağınızdan asılı olmayaraq, ümumi balans riskinizi 20%-lə 4) Dəyişkən bazarlarda böyük məhdudlaşdırın. kredit dəstəyilə işləyərkən ehtiyatlı olun.Əməliyyatınızın həcmini 8) Heç vaxt uğursuz əməliyyata bazarın reallığına uyğunlaşdırın. əlavə etməyin (lotu artırmayın). Daha volatil bazarlarda irihəcmli Əgər səhv etmisinizsə, bunu qəbul əməliyatlar açmayın. Volatilliyin edin və bazardan çıxın. dəyişkən olduğu da unutmayın. 9) Piramida yaratmaq 5) Müsbət korrellyasiyalı istəyirsinizsə, bunu düzgün qaycütlüklərdə əməliyyat açarkən bir dada edin. “Düzgün qayda” nüansı unutmayın. Belə ki, sizin deyəndə gəlirli mövqeyə əlavə etmüsbət korrellyasiyalı üç cütlükdə məklə, gəliri daha da artırmağı 3 alış əməliyyatınız varsa, bu, o nəzərdə tuturuq. Əgər sizin adi deməkdir ki, əslində bir cütlükdə qaydada istifadə etdiyiniz lot 1bir böyük alış əməliyyatınız var. dirsə, onda siz əvvəl 0.6 lot ala bilərsiz, sonra 0.3 lot və daha 6) Gəlirinizin bir hissəsini fiksonra 0.1 lot əlavə edə bilərsiniz. sasiya edin. Əgər siz qısa zamanda Təbii ki, hərəkət sizin xeyrinizə əhəmiyyətli hərəkət tuta olan istiqamətdə gedirsə. Bundan bilmisinsə, heç olmasa başqa, əgər piramida pozisiyalarınızın bir hissəsini yaradırsınızsa, onun ümumi riski bağlayın. Bu, xüsusən qısamüdəvvəl qeyd etdiyimiz fikirlərə müdətli ticarətdə özünü doğruldur. vafiq olmalıdır (yəni hər əməliyBelə ki, bir əməliyyatla böyük yata 2%, ümumi balansdan 20% www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

12) Əgər siz dalbadal itirirsinizsə, ticarəti dayandırıb bazarı və metodunuzu yenidən qiymətləndirməlisiniz. Bazar heç hara qaçmayacaq. Qann bu barədə 50 il bundan əvvəl "How to Make Profits in Commodities" kitabında yazmışdı: “Əgər sizdə ard-arda 3 əməliyyat itki ilə bağlanırsa, demək, sizdə nə isə düz deyil. İtkilərinizin səbəbini araşdırın. Yadda saxlayın ki, siz bazardan kənarda olanda heç vaxt pul itirməyəcəksiniz”. 13) İtkilərin psixoloji təsirini nəzərdən keçirin. Dürüst şəkildə özünüzdən soruşun ki, “Əgər x% itirsəm nə olacaq? Bu, mənim həyat tərzimə təsir edərmi?” Siz bütün əməliyyatlarınızda “stoploss”un işə düşmə ehtimalını qəbul etməlisiniz. Düzdür, bu siyahı heç də müfəssəl deyil, amma sizə problemlərin çoxundan qaçmaqda kömək olacaq. Uğurlu treyder olmaq üçün yalnız ticarət metodunu öyrənmək kifayət deyil. Riskləri idarə etmək də vacibdir. Biz də israrla sizə bunu məsləhət görürük. Bir çox uğurlu treyderlər var ki, karyeralarının əvvəlində xırda hesablar itiriblər. Bu, onların kifayət qədər pulla və səmərəli risklə işləməyə başlamalarına qədər davam edib. Həmin andan sonra onlar treyder kimi püxtələşiblər.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MÜSAHİB Ə

Uğurlu Bəylərov

“Bütün indikatorlar zibil yığınıdır” “Treyderlə söhbət” rubrikamızın budəfəki qonağı Uğurlu Bəylərovdur. 2004-cü ildə BDU-nin hüquq fakültəsini bitirib. Bakıda yaşayır və işləyir. Forekslə tanışlığı 2006-cı ildən başlayıb. - Forekslə necə tanış olmusan və hazırda işlərin nəcə gedir? - Əvvəlcə bütün oxucularımızı salamlayıram. Peşəkar səviyyədə olmasa da, Forexlə bağlı məlumatım çoxdan vardı. Amma treyder kimi təcrübəm 4 ildən artıqdır. Bəlkə də hər hansı bir fəaliyyət, sənət, peşə üçün 4 il uzun müddət hesab edilmir. Lakin təcrübəmə əsaslanaraq deyərdim ki, bu müddət ərzində daim real hesabla bazarda qalmaq asan deyildi. Keşməkeşli iş təcrubəsi qazanmaq və nəticə əldə edə bilmək, dogrudan da, hər insana nəsib olmur.

Digər 20%-30% isə texnika və intuisiyaya əsaslanır. Qeyd etməliyəm ki, intuisiya və fundamental analiz çox muhum və arxalana biləcəyim amildirlər. -Demək, sən də ticarət zamanı intuisiyadan istifadə etməyi düzgün sayanların sırasına daxilsən... - Sırf öz iş prinsiplərimdən cıxış edib deyə bilərəm ki, bəli, intuisiyama güvənmək mənim ücün müsbət nəticələr verir. Amma hər zaman bazarla ayaqlaşmaq lazım və vacibdir. Bazarla prinsip aparmaq heç vaxt yaxsi nəticə verə bilməz. Versə belə, deməli bəxtin gətirib. Novbəti dəfə bu, təkrarlanmaya bilər.

- Yəni sən treydinqi çətin iş hesab edirsən? - Əvvəlki fikrimin davamı olaraq deyərdim ki, məlumatsız insan üçün kənardan sadə görünən - Səncə, niyə bu işdə çoxları bu iş, xeyli mürəkkəb və çətin bir biznes növüdür. Əvəzində, qazanc uğur qazana bilmir? - Bilirsiniz, bu, sadə qanunagətirmək noqteyi-nəzərindən də ön uyğunluqdur. Mən hesab edirəm sıralarda dayanır. ki, bazar özü–özünü tənzimləyir, bir növ “ələk prinsipi” ilə işləyir. - Öz sistemin varmı? Nəyin Çoxları ələnir. Yerdə qalanı isə fərdi bacarıq, iradə və psixoloji əsasında qurmusan? keyfiyyətləri səbəbindən müvəf- Təbii ki, hər bir treyderin fəqiyyət əldə edə bilirlər. Doğruözünəməxsus iş prinsipləri olmalıdır. Mənim sistemim 70-80% dan da, əgər bütün müvəffəqiyyət qazana bilməyən treyderlər səmimi fundamental analizlə bağlıdır. www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

olsalar, bu işdən uzaqlasmağın səbəbi kimi “mən bazarı tutmaği bacarmadım” deyərdilər. - Səhvlərini təhlil edirsənmi? Çıxardığın nəticələr necə olur? - Səhvlərin təhlili belədir ki... Ola bilsin, itkiyə məruz qaldığın hər hansi bir əməliyyatı açarkən səhv etməmisən, amma bazarda baş verən dəyişikliklər - əsasən fundamental dəyişikliklər - səbəbindən əməliyyatın uğurlu olmayıb. Bu zaman ziyanın qarşısını əvvəlcədən nəzərdə tutuldugu kimi almağı bacarırsansa, bu, normal hal kimi qiymətləndirilməli və psixoloji sarsıntıya səbəb olmamalıdır.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

MÜSAHİB Ə

Uğurlu Bəylərov

onu deyim ki, səhv əməliyyatın O ki qaldı özünü peşəkar treyder geri qayıtması bizə maddi itkihesab edən şəxsə, bunu deyim: mizin bərpasına kömək edir, müspeşəkarın səhv etməyə haqqı yox- bətdə olan əməliyyatda hərəkətin dur. geri dönüşü isə bizi artıq qazandığımız gəlirdən məhrum edə - Necə düşünürsən, foreksdə bilir. Həmin vaxt əgər biz əlimizi uğur qazanmağı hamı öyrənə qoynumuza qoyub, əməliyyatımızı bilərmi? Yoxsa bu, hər kəsdə oltaleyin ümidinə buraxsaq, hər şey mayan xüsusi istedaddır? bazarın ixtiyarına vermiş olacağıq. - Suala sualla cavab verməyə O isə hec kimə rəhmi gəlməyən bir calışım: hər kəs uğur qazansa sistemdir. Buna görə də əməliyyatı maliyyə sistemi, valyuta bazarının heç zaman əldən vermək və ruh mövcudluğu mümkün olardımı? düşkünlüyünə qapılmaq olmaz. Əlbəttə, xeyr, bu, utopiya olardı. Çünki bazar sanki məhz belə fürsət Maliyyə sistemi istismar prinsipaxtarır. ləri üzərində qurulub, bu prinsip- Sevimli indikator və osillyalər isə mütləq maddi cəhətdən təbəqələşmə tələb edir. Bu, özünü torun varmı? Varsa, onu sənə maliyyə bazarlarında da göstər“sevdirən” nədir? məyə bilməz. - Heç bir indikatordan nə isti-

düşürsən? - Ticarət zamanı ən vacib amil risk həddidir. Buna daha cox diqqət verilməlidir. Risk həddi həm hesabda olan məbləğdən, həm də əməliyyatın məhz nəyə əsaslanaraq, hansı səbəbdən açılmasından asılıdır. Əməliyyat açarkən çalışıram maksimum az risk həddi təyin edim. - Səncə, Forexdə nələri etmək lazım deyil? - Forexdə edilməsi lazım olmayan hərəkətlər kifayət qədərdir. Onların demək olar ki, əksəriyyəti tamah və psixoloji faktorla bağlıdır. Çalışıb, tamah səbəbindən edilməsi lazım olmayan vəziyyətləri qiymətləndirmək və

zünü ö – ü z ö r a z a b i, ...edirəm k i” ilə ip s in r p k lə ə “ növ tənzimləyir, bir ələnir... ı r la x o Ç . ir y lə iş

- Digər treyderlərlə söhbət zamanı onlar səndən ən çox nə soruşurlar? - Bilirsiniz, nəinki treyderləri, istənilən bir insanı ilk növbədə digərinin işi, sosial vəziyyəti maraqlandırır; ona görə də, ilk növbədə qazanc, gəlirlə bağlı sualfadə lar verilir. edir, nə də inanıram. Onların hamısı mənim üçün boş, ümid- İtkili əməliyyatı vaxtında verici, hansısa xəyalpərəst adambağlaya bilirsənmi? ların uydurduqları zibil yığınıdır. - Təvazökarlıqdan uzaq olsa Kobud olsa da, ən yaxsi halda onbelə, deməliyəm ki, az-cox peşəkar lara belə ad verərdim. Yeganə insferaya çatdıqdan sonra artıq bəli. dikator monitorda gördüyünüz Əvvəllər isə bunu etmək psixoloji qiymət dəyişikliyini əks etdirən noqteyi-nəzərdən çox çətin idi. İtki bazarın özüdür - yəni yaxın vaxt ilə barışa bilmək, xüsusilə vurğula- ərzində yapon şamlarının müəyyən maq lazimdır ki, vaxtında barışa ardıcıllıqla düzülüşü. bilmək çox möhkəm iradə və - Onda ekspertlərdən də istifadə psixoloji keyfiyyətlər tələb edir. etmirsən?.. - Səncə, necə olur ki, itkili - Indikator və ya ekspertlər əməliyyatı bəzən günlərlə, hətta mənim üçün fərqi yoxdur. Yalnız həftələrlə seyr etmək olur, amma özümə güvənirəm. gəlirin artmasını gözləməyə səbrimiz çatmır? - Qrafikin “ətraflı və keyfiyyətli - Bu, geniş mövzudur... Qısaca təhlili” deyəndə nə başa www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

itkiyə getdiyi təqdirdə psixoloji sarsıntıya səbəb ola biləcək əməliyyatları açmamaq lazımdır. - Forexə necə yanaşırsan? Əlavə qazanc yeri, gələcək peşə, hobbi, yoxsa nə? - Bu cür yanaşmaqla heç vaxt nə peşəkar olmaq, nə də azacıq müvəffəqiyyət qazanmaq mümkündür. Əlavə iş, hobbi dedikdə, aydındır ki, bu sahəyə ciddi yanasmır, əyləncə və.s. kimi münasibət gostərirsən. Bazar çox belələrini əliboş yola salıb. - Digər treyderlərə nə məsləhət verərdin? - Birinci qayda: investisiyanı qorumaq və lazımsız risklərə yol vermə. İkinci qayda: birinci qaydanı heç vaxt yaddan çıxarma.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TEXANLİZ

İncəliklər

Müqəddəs yalançılar İndikatorlar bizi nədə və niyə aldadırlar

eni başlayan treyderlərin çoxu indikatorlara böyük önəm verir. Bəzən hətta lazım olduğundan da çox. Nəticədə, bir qayda olaraq məyusluğa düçar olurlar. Faydasız mexaniki sistemlər, itirilmiş depozitlər, boşuna keçmiş vaxt, hədər ümidlər – bunların hamısı indikatorları yanlış qiymətləndirməyin nəticəsidir. Amma xeyli insanın acınacaqlı təcrübəsinə baxmayaraq, çoxları hələ də indikatorlara sehirli alət kimi yanaşmaqda davam edirlər.

ləşdirmək belə, çətinlik törədir. Müxtəlif növ MAlar, stoxastiklər, paraboliklər... – bunların hamısı təhrifedici indikatorlardır. Bəs onların nəyi pisdir? Axı onlar treyderlərin arasında xeyli populyardılar ki, bu da özlüyündə çox şey deyir.

Pis olan budur: indikatorun təhrifləri nəticəsində qrafikin müxtəlif sahələri nizamsız şəkildə bir xəttdə birləşdirilir. Treyder qrafiki təhlil edəndə tarixi göstəricilər üzərində bu, o qədər də nəzərə çarpmır. Amma real vaxt rejimində yeni informasiyalar gəldikcə, indikator bir-birnin ardınca yanlış siqnallar Əlbəttə, indikatorların xeyirli cəhətləri də var. verməyə başlayır. Ona görə də, əgər ticarət sistemi Amma onlardan istifadə edərkən xəyalpərəstlik etmək lazım deyil. Ən əsası, indikatordan bilmədiyi tarixi göstəricilər üzərində qurulubsa, real vaxt rejimində təhrifedici indikatorların göstəriciləri sistemin şeyi soruşmağa çalışmayın. məntiqi ilə düz gəlməyə bilər. Fəqət treyder elə bilir İndikatorları şərti olaraq üç qrupa ayırmaq olar: 1. İnformasiya indikatorları. Onlar treyderə sadəcə ki, hər şey qrafikin tarixi hissələrində gördüyü kimi bazarın vəziyyəti barədə obyektiv, təhrif olunmamış olacaq. Nəticədə sistem itkilər verməyə başlayır. informasiyalar verir. Misal üçün, qiymət dəyişkənPis olan bir də odur ki, ticarət sistemini informaliyinin faizi, şamların hündürlüyü və s. sion və statistik metodların əsasında da qurmaq 2. Statstik indikatorlar. Bunlar statistik hesablamaların nəticəsini vizual şəkildə göstərən indikator- olardı və bu zaman o, daha yaxşı nəticələr göstərəcəkdi. Təhrifsiz metodlar treyderə real vaxt rejimində lardırlar. Bu zaman həmin statistik nəticələr təhrif yeni məlumatlar gələrkən sistemin işinə nəzarət olunmur. 3. Təhrifedici indikatorlar. Bu tip indikatorlar han- etmək imkanı yaradır. Ticarət sisteminin məntiqində səhv olanda isə, yenə də real vaxt rejimində onu sısa riyazi formulun və ya alqoritmin nəticəsini vizuallaşdırırlar. Amma həmin vizual göstərici təhrif aradan qaldırmaq mümkün olur. olunur. Alqoritm nə qədər mürəkkəbdirsə, təhrif də Yeni başlayanlar elə bilirlər ki, indikatorun forbir o qədər çox olur. mulu nə qədər mürəkkəbdirsə, onun işi də bir o qədər keyfiyyətli olacaq. Bəziləri hətta reklam olunan inƏn sadə təhrifedici indikator Dəyişən Orta dikatorlara görə pul da ödəyirlər. Onların fikrincə, Göstəricdir (Moving Average). Onun kifayət qədər böyük periodlarında hətta indikator xəttinin qiymət əgər nəsə bahalıdırsa, deməli, dəyərlidir. qrafikinin hansı sahələrinə aid olduğunu müəyyən8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TEXANLİZ

İncəliklər

8 Eyni şeyi Mexaniki Ticarət Sistemləri haqqında da demək olar. İnsanlar qazanmaq üçün hər şeyə əl atmağa hazırdırlar və kimlərsə həmişə onların bu zəifliyindən pul qazanmağa çalışacaq. Real olaraq işləyən və fayda gətirən informasiya və statistika metodları son dərəcə sadədirlər. Buna görə də çoxları onalara inamsız yanaşır. Çünki elə bilirlər ki, qazanmağın yolu mütləq qəliz və mürəkkəb olmalıdır. Halbuki təcrübəli treyderlər həmişə əksini məsləhət görürlər: “Sistemi mümkün qədər sadə qurun!” Kimə olmasa da, hər halda, onlara inamağa dəyər.

184. Korreksiyaların uzunluğu isə, əksinə, artıb: 148, 181, 213. Bu rəqəmlər trendin dəyişəcəyindən xəbər verir. Yəni qiymət özü də “yorulduğu” haqqında Bu yerdə divergensiya haqqında bir qədər danış- məlumat verə bilər və bunun üçün hansısa əlavə inmağa dəyər. Axı onun necə “işləməsinə” dair yüzlərlə dikatora ehtiyac yoxdur. Divergensiyaya aid daha bir misala baxaq: misallar var. Demək, yalan ola bilməz?!. Gəlin, aydınlaşdıraq. Divergensiyanın əsas mənası budur ki, trendin gücü zəifləyir və treyder onun dönüşünə hazır olmalıdır. Bu siqnalı təhrifedici indikatorlar verirlər. Bütün təhrifedici indikatorlar qiymətdən yaranıb. Qiymət birinci dərəcəlidir, onlar ikinci. Buna görə də, qiymətin çatdığı yeni səviyyələrə indikator çata bilmirsə, demək, qiymət gücünü itirir. Aşağıdakı şəkildə klassik divergensiyaya misal göstərilib. Bu örnəkdə təhrifedici indikator divergensiya ilə yanlış siqnal verir. Və informasiya indikatoru da onun siqnalını təsdiqləmir. Belə misallar istədiyiniz qədərdir.

Şəkildən göründüyü kimi, qiymət yeni zirvələrə çatsa da, indikator bunu edə bilməyib. Nəticədə dönüş siqnalı yaranıb. İndi isə eyni vəziyyətdə informasiya indikatorunun göstərişinə nəzər salaq. Misal üçün, “gp_Mount” indikatoru çox sadə bir informasiya verir: qiymət hərəkətinin punktlarla məsafəsini ölçür. Aşağıdakı şəkildə onun siqnalı göstərilib. Göründüyü kimi, qiymətin yuxarıya hərəkəti hər dəfə azalıb: əvvəlcə 375 punkt, sonra 232, sonra www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

Yeni başlayan treyderlər adətən sistemlərini təhrifedici indikatorların əsasında qururlar. Bunun üçün bir neçə indikator götürülür, elə optimallaşdırılır ki, sistem müəyyən tarixi kəsimdə müsbət nəticələr versin. Ardınca demo hesabda qısa test və irəli... Amma təəssüf ki, tarix heç vaxt olduğu kimi təkrarlanmır. Xüsusilə də bazarda. Ona görə də, təcrübəli treyderlər daha çox informasiya və statistika indikatorlarına üstünlük verirlər. Təhrifedici indikatorların işi bazarın dinamikasından asılıdır. Bazarın dinamikası isə daim dəyişir. Buna görə də həmin indikatorların əsasında qurulan sistemlər son dərəcə qeyri-sabit işləyirlər. İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

BA Z ARIN TƏBİƏTİ

Tsikllər

ö z n h ü ö r km v

Təkcə təbiətdə yox, iqtisadiyyatda və bazarlarda da hər şey dövranlara tabedir

əyatda hər şey tsikllərlə baş verir. Hər şeyin bir dövranı var. Təbiətdəki tsikllər bir çox hadisələri proqnozlaşdırmağa imkan yaradır: canlıların miqrasiyası, qabarma və çəkilmələr, planetlərin hərəkəti... Amma tsikllər maliyyə bazarlarında da özlərini göstərirlər. Demək, burada da onlardan istifadə edərək, prosesləri proqnozlaşdırmaq olar. Düzdür, bu, təbiətdəki dövranlar qədər dəqiq olmur, amma hər halda, kifayət qədər informasiya verə bilir.

ar üv

Hər d

qiymət ifrat alış və satış zonaları arasında dalğalanır. Beləliklə, qiymətin dalğalanması təbii prosesdir ki, öz növbəsində dövri dəyişmələrə tabedir. Qiymətin tsiklik təbiətindən istifadə etmək üçün xeyli indikatorlar və sistemlər yaradılıb. İfrat alış/satış zonaları əsasında dalğalanan osillyatorların hamısı tsikl prinsipinə əsasən işləyirlər (məsələn, Stochastics, RSI). Onların göstərdiyi ifrat zonalar tsiklin ekstremal sərhədləri deməkdir.

İstənilən tsiklin bir necə əsas mərhələsi olur. Onlar Kənd təsərrüfatı məhsullarının fyüçerslərilə ticarət gedən bazarlarda tsikllər mövsümi faktora tabedirlər. şəkil 1-də göstərilib. Bunun mexanizmini başa düşmək elə də çətinlik törətmir. Amma maliyyə bazarlarındakı tsikllərin təbiəti daha mürəkkəbdir. Həmin dövranları izah etmək üçün ekspertlər ən müxtəlif izahatlara əl atırlar: hava şəraitindən tutmuş, Günəşdəki ləkələrə və Ayın fazalarına qədər. Bəziləri isə insan psixologiyasının incəliklərinə üz tuturlar. Sonuncu versiya daha inandırıcı görünür. Bəllidir ki, qiymətin hərəkəti bazar iştirakçılarının psixologiyasını əks etdirir. Onların əhvalı daim dəyişərək, tələb və təklif xəttlərinin müxtəlif isŞəkil 1. Tsiklin mərhələləri və parametrləri tiqamətlərə yön almasına səbəb olurlar. Nəticədə www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

BAZARIN TƏBİƏTİ

Tsikllər

Yanvar effekti – Səhm bazarında belə bir qanunauyğunluq var: Əgər yanvarda aksiyalar bahaTsikllər və onların təhlili mövzusuna qalın bir laşıbsa, il ərzində əsasən artım tendensiyası müşahidə kitab həsr etmək olar. Ona görə də, biz bu yazıda yal- olunacaq. Və əksinə: yanvarda səhmlər ucuzlaşıbnız ən vacib və məşhur tsiklləri təsvir edəcəyik. Bu larsa, il ərzində eniş tendensiyası üstün gələcək. Necə mövzu haqqında daha geniş məlumat almaq istəyən- deyərlər, “İl necə başlayırsa, elə də keçir”. 1950lər C.Merfinin “Fyüçers bazarlarının texniki analizi” 1993-cü illər arasında “yanvar effekti” 44 haldan 38kitabını oxuya bilərlər. də özünü 86% doğruldub. Uğurlu ticarət üçün dövranları müəyyənləşdirmək və digər analitik alətləri tətbiq edərkən onların hansı 4 illik Kitçin dalğası – 1923-cü ildə Cozef Kitçin tsikldə necə işlədiyini nəzərə almaq vacibdir. Amma (Joseph Kitchin) belə bir qanunauyğunluğa diqət yebunun üçün əvvəlcə tsikllərin özlərilə tanış olmaq tirmişdi ki, ABŞ və Britaniyanın maliyyə göstəriciləri lazımdır. 1890 -1922-ci illərdə 40 aylıq tsikl üzrə dəyişiblər. Bazarlarda (və ümumiyyətlə, iqtisadiyyatda) Daha sonra digər mütəxəssislər 1868 -1945-ci illər müşahidə olunan əsas tsikllər şəkil 2-də göstərilib. arasında 4 illik dövranın özünü daha yaxşı göstərdiyini aşkarladılar. Hərçənd, “dördillik” adlansa da, daha dəqiq desək, bu tsikl 40-53 ay arasında dəyişir. Prezident tsikli – Bu tsikl ABŞ-da hər 4 ildən bir baş verən prezident seçkisinin maliyyə və fond bazarlarına təsirilə bağlıdır. Adətən seçkidən sonra yeni prezidentin təzə formalaşan iqtisadi komandasının fəaliyyəti hələ qaranlıq olduğundan, səhmlərin kursunda enişə səbəb olur. Prezidentin səlahiyyət müddətinin ortalarına doğru onun iqtisadi siyasəti aydınlıaşdığı üçün, bazar yenidən artmağa başlayır. Gəlin, bununla bağlı iki misala nəzər salaq. 1945-2008-ci illər arasında seçilən hər bir ABŞ prezidentinin hakimiyyəti dövründə S&P500 inŞəkil 2. İqtisadiyyatda müşahidə olunan əsas tsikllər

İndi isə gəlin, həmin tsikllərlə bir-bir daha yaxından tanış olaq. 28 günlük tsikl – Hələ ötən əsrin 30-cu illərində aparılan təhlillər bazarın 28 günlük tsiklə tabe olduğunu üzə çıxarmışdı. Bəziləri bunu Ayın dövrlərinin insan psixologiyasına təsiri ilə əlaqləndirirlər. Belə olub-olmadığını deyə bilmərik, amma 28 günlük tsiklin mövcudluğu faktdır. Söhbət 28 təqvim günündən (20 ticarət günündən) gedir. 10,5 aylıq tsikl – Bu tsikl fyüçers bazarlarında müşahidə olunur və valyuta bazarında özünü birbaşa yox, dolayı effektlər şəklində büruzə verir. www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

Şəkil 3. S&P500 indeksi bütün prezidentlərə eyni cür “yanaşır” və hamısının dövründə eyni cür dəyişir

deksi eyni patterni təkrarlayıb (şəkil 3). Dou-Cons indeksi də 60 ildir ki, hər bir yeni seçilən prezidentin hakimiyyət illəri ərzində eyni tərzdə hərəkət edir (şəkil 4).

8 İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

BAZARIN TƏBİƏTİ

Tsikllər çox sahələrində, o cümlədən də iqtisadiyyatda göstərir. Müddət çox böyük olduğu üçün səhm bazarında onun təsiri indiyə qədər üç dəfə qeydə alınıb. Tsiklin artım dalğası zamanı iqtisadiyyat inkişaf edir, səhmlər bahalaşır. Eniş dalğası tənəzzül, iqtisadi gerilik və müharibələrlə müşayiət olunur. Bundan başqa, Kondratyev tsikllərində üfiqi zonalar (durğunluq dövrləri də olur). Əlavə edək ki, Kondratyev prinsipindən təkcə iqtisadiyyatda deyil, siyasi proqnostikada da istifadə olunur. Şəkil 5-də Kondratyev Dalğalarının özünü ABŞın S&P500 indeksində, istehlak qiymətlərində, ev təsərrüfatlarının inkişafında, həmçinin bondlarla necə göstərdiyi təsvir olunub.

Şəkil 4. Dou-Cons indeksi bütün prezidentləri eyni tərzdə qarşılayır və yola salır

9,2 illik Caqlar Dalğası – 1860-cı ildə Klement Caqlar (Clemant Juglar) müəyyənləşdirdi ki, iqtisadiyyatın bir çox sahələrində proseslər 9 ilik tsikllə dövr edir. Sonrakı müşahidə və araşdırmalar 18401940-cı illər arasında (yəni tam bir əsr ərzində) bir tsiklin özünü doğrultduğunu təsdiqlədi.

Tsiklləri bilmək hər kəs üçün vacibdir. Çünki necə deyərlər, ancaq o kəs uğur qazana bilir ki, dövranın nəbzini tutsun. Amma treyderlər dövranlara xüsusilə həssas yanaşmalıdırlar. Unutmaq olmaz ki, eyni iqtisadi indikatorlar və faktorlar fərqli tsikllərdə fərqli nəticələr doğururlar. Amma bu, artıq ayrı yazının mövzusudur. V.Məmmədov

18 illik Kuznets Dalğaları – Simon Kuznets tərəfindən kəşf olunan bu dövran 18,3 ildən bir dəyişir. Onu 1934-cü ildən bu yana Dow Jones Industrial Average indeksində aşkar görmək mümkündür. Kuznets tsikli 1930-cu illərin depressiyasını, 1950-ci illərin qiymət artımını, 1987-ci ilin birja çöküşünü proqnozlaşdırmğa imkan vermişdi. 54 illik Kondratyev Dalğası – məşhur rusiyalı alimin şərəfinə adlanan bu uzunmüddətli tsikl özünü cəmiyyətin bir www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

Şəkil 4. 1789-2007-ci illər arasında ABŞ iqtisadiyyatında Kondratyev dalğalarının 4 tsikli müşahidə olunub İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

PLANLI İŞ

Ticarət təfəkkürü

Üçölçülü ticarət Məqsəd, stil və fəallığı bir strategiyada necə birləşdirmək olar istəyirsinizsə, aqressiv taktikalardan biri ilə işləyin. Bu məqsədlə skalpinq də işə yarayır. Treyderin əsas məqsədi pul Yaddan çıxarmayın ki, stilin qazanmaqdır. Bu məqsədə çatseçimi təkcə sizin hədəflərinizdən mağın müxtəlif yolları var. Hər şey məqsədi daha aydın təsəvür et- yox, həm də fəallığınızdan asılı olmalıdır. Gündaxili treyderlər qısa məkdən başlayır. ötürmələrlə oynayan futbolçuları Gəlin, treydinqi futbol koman- xatırladırlar. Onlara daha çox fəaldasının oyunu ilə müqayisə edək. lıq lazımdır. Əgər komandanın məqsədi topa Elə ki, məqsəd aydınlaşdı və daha çox nəzarət etməkdirsə, onda ona uyğun stil seçildi, indi stratemühafizəkar oyun taktikasını giyanı formalaşdırmağın zamanı seçəcək. Əksinə, məqsəd böyük çatır. Bu strategiya sizin istədiyiniz hesabla qalib gəlməkdirsə, onda aqressiv oyun üslubunu seçməlidir. gəlir/risk nisbətinə, ticarət stilinizə və fəallıq səviyyənizə uyğun Komandalar hələ meydana çıxmamışdan öz məqsədlərini bilir və olaraq qurulmalıdır. Misal üçün, belə: ona uyğun da plan tuturlar. Treyderlər də futbol strategiyasının bu elementindən faydala bilərlər. Treyderlər də futbol strategiyasının bəzi Risklə gəlir bir-biri ilə sıx elementlərindən qarşılıqlı əlaqədədirlər. Potensial faydala bilərlər gəlir nə qədər böyükdürsə, potensial risk də o qədər çoxdur. Ona görə də, əvvəlcə bu ikisinin nisbətindən çıxış edərək, hədəfləri müəyyənləşdirmək lazımdır. Bundan sonra isə ikinci mərhələ gəlir: oyun stilini seçmək. Əgər məqsədiniz aşağı gəlir və az riskdirsə, mühafizəkar üslublardan birini seçin. Yox, əgər tez və çox gəlir Artur Hill

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

Məqsəd: İllik 20-30 % gəlir. Bu, böyük gəlirdir, ona görə, böyük də risk tələb edir. Stil: Bu hal üçün gündaxili ticarət o qədər də yaramır. Ortamüddətli əməliyyatlar açmaq daha əlverişlidir. Kapitalın idarə olunması üçün sərt sxemdən istifadə ediləcək. Bu, bizi böyük itkilərdən qorumaq üçün lazımdır. Hər əməliyyata ayrılan vəsait ümumi kapitalın 5%-dən çox olmayacaq. Strategiya: Dəstək səviyyələri yaxınlığında “uzun”, müqavimət səviyylərinin yaxınlığında isə “qısa” əməliyyatlar açılacaq. Əməliyyat mütləq yuxarı zaman periodundakı trendin istiqamətində olmalıdır. Divergensiya təsdiqləyici siqnal sayılacaq. Bazara girmək üçün “Stochastics” indikatorunun göstərişindən istifadə ediləcək. Bu, məqsəd, stil və fəallığı bir arada birləşdirməyə misal kimi göstərilmiş hipotetik strategiyadır. Belə strategiyalardan nə qədər desəniz, yaratmaq mümkündür. Əsas budur ki, o, sizin məqsəd, stil və fəallığınıza uyğun gəlsin.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

Strategiya

İkiqat zolaq

u yazıda tanış olacağınız sistem gündaxili ticarət üçün nəzərə tutulub. Sistem H1 miqyasında koreksiya bitərkən bazara daxil olmağa imkan verir. Bu da bazarda gündaxili dalğalanmaları tutmaq istəyən treyderlər üçün çox əlverişlidir.

Bu sistemdə iki indikatordan istifadə olunur: 1) Daily miqyasda 20 periodlu Sadə Dəyişən Orta Göstərici - SMA (20). 2) H1 miqyasında Bollincer Zolaqları. Daha dəqiqi, “Bollinger Bands” indikatorunun iki dəstindən istifadə edilir: biri 2 SD, o biri isə 3 SD yayınma parametri ilə. İndikatorun yayınma parametrini bu cür dəyişirik:

İki dəst Bollinger Bands indikatorunu əlavə edəndən sonra bizim əsas işçi qrafikimiz olan saatlıq qrafikdə belə bir mənzərə yaranacaq:

Şəkil 2. İşçi qrafikin görünüşü Şəkil 1. Bollincer Zolaqlarının köklənməsi

Bundan sonra əməliyyat açmaq üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır:

ALIŞ ƏMƏLİYYATI: 1. Günlük (Daily) qrafikdə şamın SMA(20) indikatorundan yuxarıda bağlanmasını gözləyirik. 2. SMA(20) indikatorunun kəsilməsi mütləq Daily qrafikdəki trendin istiqamətində olmalıdır. Əks halda nəzərə alınmır. 3. Daha sonra saatlıq qrafikə (H1) qayıdırıq. Qiymətin aşağya enəndən sonra Bollincer zolaqlarının aşağı 3SD-2SD kanalından yuxarıda bağlanmasını gözləyirik. Bundan sonra alış əməliyyatı açılır. 4. Stop-loss dalğalanmanın minimumundan 10 punkt aşağıda yerləşdirilir. 5. Take-profit iki hissəlidir. Əməliyyatın birinci yarısı qiymət yuxarıdakı 3SD-2SD kanalına çatanda bağlanır. İkinci yarısı isə treylinq-stopla izlənir. Buna praktik misal şəkil 3-də göstərilib.

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

Strategiya

8 Şəkil 3. Alış əməliyyatına misal

Göy düzbucaqlı ilə göstərilən ərazi günlük şamın reksiya başlayandan sonra bizim sistem onun bitdiyi SMA (20)-dən yuxarıda bağlandığı zonadır. Bundan anı dəqiq göstərib və bazara girmək üçün siqnal sonra əməliyyat şansı dərhal yaranmayıb. Yalnız kor- verib.

SATIŞ ƏMƏLİYYATI: 1. Günlük (Daily) qrafikdə şamın SMA(20) indikatorundan aşağda bağlanmasını gözləyirik. 2. SMA(20) indikatorunun kəsilməsi mütləq Daily qrafikdəki trendin istiqamətində olmalıdır. Əks halda nəzərə alınmır. 3. Daha sonra saatlıq qrafikə (H1) qayıdırıq. Qiymətin yuxarıya qalxandan sonra Bollincer zolaqlarının yuxarı 3SD-2SD kanalından aşağıda bağlanmasını gözləyirik. Bundan sonra satış əməliyyatı açılır. 4. Stop-loss dalğalanmanın maksimumundan 10 punkt aşağıda yerləşdirilir. 5. Take-profit iki hissəlidir. Əməliyyatın birinci yarısı qiymət aşağıdakı 3SD-2SD kanalına çatanda bağlanır. İkinci yarısı isə treylinq-stopla izlənir. Buna praktik misal şəkil 4-də göstərilib. www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

8 İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

SİSTEM

Strategiya

8 Şəkil 4. Satış əməliyyatına misal

Azərbaycanda treyderlər üçün yeganə forum

www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

İNCƏ MƏSƏLƏ

Öz üzərində iş

Treyder üçün psixotexnika

duzursunuz? Niyə? Ola bilər, əslində siz elə uduzmaq istəyirsiniz. Bəli, tamamilə mümkündür ki, özünüz də fərqində olmadan, gizlində belə bir istəyiniz var. Bu, bir. İkincisi, əgər siz partlamağa hazır qaynar bir qazan kimisinizsə, onda yüz faiz uçuruma doğru gedirsiniz. Emosiyaları treydinqə gətirməyin. Yadda saxlayın ki, hazırkı əməliyyat yalnız uzun bir qatarın bir vaqonudur. Siz bazarda hələ uzun müddət işləyəcəksiniz. Həmişə bunu bilin və heç bir əməliyyata bağlanmayın.

uğurla nəticələnir... Siz hələ də verdiyini düşünün. sakitsiniz. Bütün bunlar işin tərkib hissəsidir. “İtki”. Bu sözlə nə təsəvvür etdiyinizi düşünün. Qaçırılmış Bu, praktika tələb edir. Siz imkan... Korlanmış həyat... Uğurbütün bunları mütəmadi olaraq et- suzluq... Təəccüblü deyil ki, treyməlisiniz ki, maksimal gəlir derlər itkiləri qəbul etməyin nə Siz özünüzü peşəkar treyder götürəsiniz. Yaxşı olar ki, hər qədər çətin olduğunu qeyd ediblər. kimi görməlisiniz. Hər ticarət səhər treydinqlə bağlı narahatlıq Gəlin, itkini bir qədər fərqli adgününün əvvəlində bazara girhiss edəndə və ya diqqətiniz yayınlandıraq: “Xərc”. İndi daha yaxşı məmişdən qabaq özünüzə bir neçə mağa başlayanda təcrübədən səslənir. Daha çox biznesə bənzədəqiqə sərf edin. keçirdin. Bu texnikanın faydası yir. Düzgün istiqamətə keçməyə çox böyükdür! kömək edir. Gözlərinizi bağlayın. Xəyalən bazardakı mənzərəni, ekranınızBelə bir təcrübə keçirməyə Gəlin, “uduş” sözünü də daha dakı qrafiki təsəvvür edin. çalışın: deməyək. Çünki bu zaman Qiymətin necə yuxarı-aşağı Dostunuzdan gözlərini bağlaemosiyalara qapılırıq. Gəlin onu hərəkət etməsinə baxın. Özünüzü mağı və əlini qabağa uzatmağı xa- “Gəlir”ə dəyişək. əməliyyata girirmiş kimi zənn Xərclərə qarşı gəlir – bu, artıq edin. Bu zaman özünüzü rahat hiss hiş edin. İndi isə o, “zəiflik” sözü barədə düşünsün, siz isə onun Biznesdir... Ciddi biznes. edirsiniz. Siz ayıq və sakitsiniz. əlinin üstünə basın. Siz onun əlinin Böyük ehtimalla, siz bunu başa Heç bir emosiyanız yoxdur. necə tezliklə enəcəyini görəcəkdüşəndə çox şey dəyişəcək. Əməliyyat açdıqdan sonra siniz. qiymətin necə hərəkət etdiyini Təcrübəni təkrarlayın, amma bu Treydinqdən necə danışizləyin. Görün, “stop-loss”unuza dəfə dostunuza “güc” sözü barədə mağınıza fikir verin. Özünüz necə yaxınlaşır... Xəyalən çoxlu fikirləşməyi təklif edin. Bu dəfə barədə olduğu kimi, bazar barədə əməliyyat açın. Hamısını axıra siz onun əlini çətin tərpədəcəkdə neytral sözlərdən istifadə edin. qədər izləyin.. Əməliyyatınız itki ilə nəticələnir... Yadda saxlayın, siz siniz. Sakitləşin. Həftədə 40 saat bütün bu mənzərəni görürsünüz. ticarət aparmaq lazım deyil. Yavaşİki sadə söz – iki fərqli nəticə! Siz soyuqqanlısınız... Tamamilə sakitsiniz. Siz başqa bir əməliyyata Əgər sözlər belə gücə malikdirsə, yavaş gəlir yığın. Bununla siz az özünüzü “səfeh” və ya da daha pis işləməklə çox qazanacaqsınız. girirsiniz. Əvvəldə cüzi itki ilə sözlərlə adlandıranda nəyin baş üzləşirsiniz. Növbəti əməliyyat www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Nəzəri

əsas

Fiqurlar nə vaxt “işləyir” iymətin hərəkəti heç də təsadüfi deyil. O, iki əsas faktorun təsirilə formalaşır: informasiya, bir də bazar iştirakçılarının əhvalruhiyyəsi.Texanalizin fiqurlarının yaranması da məhz elə bu səbəbdən mümkün olur.

XIX əsrin sonlarında təxminən eyni vaxtda fond bazarında qiymətin hərəkətinin səbəblərini izah etmək üçün iki bir-birinə zidd konsepsiya meydana çıxdı. 1900cü ildə Lui Başelye Paris Birjasında obliqasiyaların hərəkətini öyrənəndən sonra “Spekulyasiyalar nəzəriyyəsi” adlı dissertasiya yazdı. O, qiymətin hərəkətinin təsadüflərdən asılı olduğu fikrini irəli sürür və qrafikin dalğalanmasını Broun hərəkəti ilə müqayisə edirdi.

Başelye vs Dou: Kim haqlıdır?

Digər tərərfdən, 1890-1902-ci illər arasında “The Wall Street Journal” qəzetinin redaktoru Çarlz Dou qiymətin hərəkətini izah edən silsilə məqalələr yazır. Sonradan bu məqalələr “Dou nəzəriyyəsi” adı altında birləşdirilib. Dou hesab edirdi ki, qiymətin hərəkəti qanunauyğunluqlara və tendenwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

siyalara tabedir. Beləliklə, qiymətin hərəkətinə dair iki konsepsiyanın mübarizəsi başlayır və bugünə qədər də davam etməkdədir.

sında qiymət hərəkətinin tipik modellərinin təsnifatı aparılmışdı. İndi biz onları “fiqurlar”, yaxud “patternlər” adlandırırıq.

Amma bu, mübahisədə son nöqtə sayıla bilməzdi. Çünki Patternlər təsadüflərə qarşı fiqurlar heç də yüz faiz dəqiqliklə işləmirlər. Bəzi hallarda onların Başelyenin irəli sürdüyü fikirlər “işləmə” statistikası 50%-dən azca 1930-1950-ci illərdə “effektiv artıq olur. Amma bəzən də çox bazar” hipotezinin yaranmasına dəqiq nəticələr verirlər. Elə isə gətirib çıxardı. Bu hipotezə əsasən, sual yaranır: bəs fiqurların nə bazarda böyük miqdarda müstəqil zaman “işləyəcəyini” əvvəlcədən rasional iştirakçılar gələn xəbərmüəyyən etmək mümkündürmü? lərin əsasında qərarlar qəbul Bazar informasiyasının edirlər. Nəticədə bütün informasinövləri ya qiymətdə əksini tapır, iştirakçıların davranışı isə təsadüfi xarakter alır. Bu hipotez XX əsrin Fiqurların nə zaman sonlarına qədər maliyyə dairə“işləyəcəyi” haqda suala cavab lərində böyük akademik nüfuza verməzdən öncə, başqa bir məsəmalik idi. ləyə aydınlıq gətirmək lazımdır: bazarı hərəkət etdirən nədir? AyAmma real bazarda ticarət dındır ki, treyderlərin qərarları. aparan treyderlər Dou Nəzəriyyə- Bəs treyderlər niyə qərar qəbul sinə daha çox meyl edirdilər. edirlər? Çünki informasiyaya reakÇünki bu nəzəriyyə, o birindən siya verirlər. Demək, bazarı fərqli olaraq, qrafikin analizi üçün hərəkət etdirən ora daxil olan innəzəri əsaslar təqdim edirdi. formasiyadır. İnformasiyanı dörd “Effektiv bazar” hipotezinə kateqoriyaya ayırmaq olar: görə, ümumiyyətlə, bazarı proqAşkar müsbət informasiya – nozlaşdırmaq mümkün deyil və bazar iştirakçılarının çoxu almaq qrafiklərin analizinin də heç bir haqda qərar verəcək; mənası yoxdur. Amma real treyAşkar mənfi informasiya – derlər ən azı, öz təcrübələrindən bazar iştirakçıalarının çoxu satmaq bunun heç də belə olmadığını haqda qərar verəcək; yaxşı bilirdilər. ХХ əsrin 30-cu illərində Dounun ehtimalları əsa8 İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Nəzəri əsas

8 Cədvəl 1

Neytral informasiya – bunu müxtəlif şəxslər müxtəlif cür yoza bilərlər. Bəziləri satmaq, bəziləri isə almaq haqqında qərar verə bilər; İnformasiyanın yoxluğu – bu zaman bazar iştirakçılarının çoxu www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

heç bir qərar qəbul etmir.

da olur. Amma az hallarda. Ona görə də, əgər qiyməti yalnız inforMüasir təsəvvürlərə əsasən, in- masiya hərəkətə gətirsəydi, onun formasiyanın bazara daxil olması davranışı “effektiv bazar” nəzətəsadüfiliyə yaxın proses şəklində riyyəsində deyildiyi kimi, təsadübaş verir. Əlbəttə, müsbət və mənfi filiyiə yaxın olardı. 8 xəbərlərlərin ardıcıl gəldiyi vaxtlar İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Nəzəri əsas

fiqurlar təsadüfi xarakter alır və özlərini kitablarda təsvir olunan Amma daha bir faktor da var ki, kimi aparmırlar. Bəzən isə ilk ciddi onun qiymətin hərəkətinə təsir xəbər fiqurun yaranması prosesini göstərməsi bu gün sübut olumuş pozur. sayıla bilər. Gəlin, qrafikdə bütün qiymət İştirakçıların əhval-ruhiyyəsi ekstremumlarını seçək və onları düz xəttlərlə birləşdirək. Qiymətin Bu, başqa sözlə, bazar iştirak- lokal maksimumdan lokal miniçılarının xəbəri necə qəbul etmuma (və əksinə) hərəkətini şərti mələri deməkdir. İştirakçılar infor- olaraq “dalğa” adlandıracağıq. masiyanı eyni dərəcədə müsbət, Dalğanın başlanğıc və son eyni dərəcədə mənfi qəbul edə və nöqtələri arasındakı fərq onun amya, müxtəlif cür dəyərləndirə bilər- plitudası sayılır. Əgər bir dalğasnın lər. Məsələn, trend vaxtı çoxları amplitudası əvvəlkidən təzə informasiyanı müsbət böyükdürsə, şərti olaraq qiymətləndirməyə meyilli olur. onu impuls, kiçikdirsə, Flet zamanı isə bazar iştirakçıları korreksiya dalğası hesab eyni informasiyaya müxtəlif cür edək. yanaşırlar. Statistika göstərir ki, Beləliklə, informasiyanın 4, işti- eyni tipli dalğaların xürakçılarının əhvalının isə 3 tipi susiyyətləri bütün bizə bütün mümkün situasiyaları bazarlar üçün bir olur. modelləşdirməyə imkan verir. Əgər əvvəlki dalğa imHəmin situasiyalar cədvəl 1-də puls xarakterli idisə, cari təsvir olunub. dalğa 0,5 faiz ehtimalla Bu situasiyaların hər birində korreksiya xarakterli olacaq. Və qiymətin davranışı tipik patternlər əksinə. Əgər biz əvvəlki dalğanın üzrə baş verir. Fərqli informasiya- maksimumunu keçən bir impuls əhval durumlarında formalaşan dalğası, onun ardınca korreksiya həmin tipik patternlər də elə texgörürüksə, demək, növbəti dalğa analizin fiqurlar katoloqunu əmələ yenə də impuls xarakterli olacaq. gətirir. Çarlz Dou məhz belə halları nəzərdə tutaraq demişdi ki, tendenFiqurlar nə vaxt “işləyir” siyanın davam etməsi ehtimlı onun dəyişməsi ehtimalından daha Təcrübə göstərir ki, patternlər o çoxdur. zaman özünü doğruldur ki, bazar iştirakçıları informasiya axınını Qayıdaq fiqurlara. Mahiyyətcə eyni şəkildə dəyərləndirməyə me- fiqurlar – müxtəlif xarakterli yilli olurlar. Bu zaman həmin info- dalğaların birləşməsidir. Misal masiya treyderlərin oxşar üçün, “baş və çiyinlər” fiqurunu bu hərəkətlərinə səbəb olur. Belə dalğaların ardıcıllığı kimi təsvir vəziyyətlər adətən bazarda 30-50 etmək olar: “impuls-korreksiyafaiz hallarda müşahidə olunur. impuls-korreksiya- korreksiya- imƏgər informasiya axını neytralpuls”. dırsa, o, bazar iştirakçılarında eyni Daralan üçbucaq “korreksiyadavranış doğura bilmir. Bu halda korreksiya- korreksiya- korrek-

www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

siya-...”, genişlənən üçbucaq isə “impuls- impuls- impuls- impuls...” dalğalarının ardıcıllığından ibarətdir. Bu minvalla texanalizin bütün fiqurlarının formulunu təsvir etmək mümkündür. Amma əsas məsələ budur ki, qrafikdə qiymətin sonuncu iki dalğasını görərkən, hadisələrin inkişafının daha real ssenarisini tapmaq mümkün olsun. Misal üçün, impuls dalğasından sonra korreksiya dalğası müşahidə olunursa, nə qədər ki, qiymət

əvvəlki impulsun başlanğıcından yuxarıdadır, artım ssenarisi daha real görünür. Əgər qiymət əvvəlki impuls dalğasının başlanğıcından aşağıya enibsə, bu, dönüşə işarədir və növbəti atım dalğasını korreksiya kimi qəbul edərək, satmaq üçün fürsət axtarmaq lazımdır. Əgər qiymət daralan üçbucaq fiquru cızırsa, qiymətin ondan çıxışının hansı istiqamətdə olacağını təsəvvür etmək çətin deyil: bu, sonuncu lokal ekstremuma əks istiamət olacaq. Əlbəttə, bu yazıda təsvür olunan vizual analiz qərar qəbul etmək üçün xeyli “kobud” metoddur. Amma ətraflı təhlilə vaxt olmayanda bazardakı vəziyyəti qısa vaxtda qiymətləndirmək baxımından faydalı ola bilər.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

49 Fərid Hüseynov təqdim edir:

Kompleks texanaliz Eur/usd Qiymət uzunmüddətli eniş trendinin müqavimət xəttinə çatıb. Əgər cütlük 1.4250-1.4300 müqavimət zonasından yuxarıda möhkəmlənə bilməsə, onun şəkildəki ssenariyə uyğun enişini proqnozlaşdırmağa dəyər. Yox, əgər qiymət bu səviyyədən yuxarıda möhkəmlənsə, psixoloji əhəmiyyətə malik 1.45 səviyyəsi uzunmüddətli investorlar üçün daha böyük maraq kəsb edəcək. 1.4000-dan aşağıda avro/dolların 1.3750-1.3800 aralığına enişi sürətlənə bilər.

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Kompleks texanliz

Gbp/usd Cütlüyün hərəkət trayektoriyasına fikir versək, onun iki aydan çox bir müddətdir ki, genişlənən üçbucaq fiquru yaratdığını görərik. Məzənnənin 1.5950-1.6000 aralığında aldığı dəstək uzunmüddətli və ya ortamüddətli perspektivdə funtun möhkəmənəcəyinə işarə edir. Amma unutmayaq ki, bazar sürprizlərlə doludur. Bu baxımdan, 1.6150-1.6200 müqavimət səviyyəsini qeyd etmək yerinə düşər. Belə bir fikir var ki, əgər bu qiymət səviyyəsi kəsilə bilməsə, məzənnə 1.5750-yə qədər enə bilər. Əgər gbp/usd 1.6200-dan yuxarıda möhkəmlənə bilsə, artımın daha da güclənəcəyini demək olar.

8 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Kompleks texanliz

Usd/chf Dollar/frank keçən ay 0.8900 ətrafında yeni tarixi minimum formalaşdırdı. İnvestorlar bundan, habelə dolların texniki baxımdan güclü enişindən istifadə edərək, cütlüyün 0.9300 ətrafına qədər artımına şərait yaratdılar. Belə bir artım trendin 0.9500-ə qədər enə biləcəyini düşünməyə əsas verir. Amma buna mane olacaq ilk hədəf, düşünürəm ki, 0.9350 müqavimət səviyyəsidir. Cütlüyün yenidən enişi bərpa etməsi üçün onun 0.9100-dən aşağıda möhkəmlənməsi ilkin şərtdir.

8 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TE XANALİZ

Kompleks texanliz

Usd/jpy Yaponiyadakı zəlzələ spekulyantların bazarda hegemonluğuna imkan yaratdı. Belə ki, cütlüyün qəfil enişi xeyli treyderin bu hərəkətin güclənəcəyini düşünməsinə səbəb oldu. Amma usd/jpy uzun bir kölgə qoymaqla 80.00 ətrafındakı psixoloji əhəmiyyətə malik dəstək səviyyəsinə qədər qalxdı. Hazırda ortamüddətli perspektivdə cütlüyün artımını gözləmək olar. Amma eniş üçün uzunmüddətli zəmin də qalmaqdadır. Artımın uzunmüddətli perspektivdə davam edəcəyini gözləməyimiz üçün, qiymətin 86.0086.50 müqavimət səviyyəsindən yuxarıda möhkəmlənməsi ilkin şərtdir. Enişin uzunmmüdətli bərpa olunması üçün isə dollar/yena 81.50 və 80.00 dəstək səviyyələrindən aşağıya düşməlidir.

www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

İŞ PRİNSİPİ

Bazar mexanizmləri

Bu, necə işləyir:

Faiz dərəcələri mexanizmi “İn forex” jurnalı sizə yeni rubrika təqdim edir. “Bu necə işləyir” rubrikasıda fundamental faktorlarının bazara təsir mexanizmlərini hərtərəﬂi açıb göstərməyə çalışacağıq. Əvvəlcə faiz dərəcələrindən başlayaq. Mərkəzi bankların valyuta kurslarına nəzarəti həyata keçirmək üçün bir neçə yolları var. Bu yollar əsasən üç istiqamətə ayrılır: açıq bazarda əməliyyatlar, vacib bank ehtiyatları normasının təyin edilməsi və faiz dərəcələri. Pul kütləsinə nəzarət etməkdə məqsəd ölkədə iqtisadi artımı stimullaşdırmaq və iqtisadiyyatı ifrat hallardan qorumaqdır. Gəlin, üçüncü yolla – faiz dərəclərinin nizamlanması ilə daha yaxından tanış olaq. Çünki əvvəla, treyderlər bu amillə daha çox üzləşirlər, ikincisi isə, hazırda bu mövzu daha aktualdır. “Faiz dərəcələri” deyəndə Mərkəzi Bankın kommersiya banklarına krediti hansı faizlə verməsi nəzərdə tutulur. Elə bu tərifdən başa düşmək çətin deyil ki, faiz dərəcələrinin azalması milli valyutanın kursuna mənfi, artırılması isə müsbət təsir göstərməlidir. Amma məsələ heç də bu qədər sadə deyil. Bir tərəfdən baxanda, mexanizm belə işləyir: Mərkəzi bank faiz dərəcələrini azaldır. Kommersiya bankları daha həvəslə və daha böyük həcmdə ssuda götürməyə başlayırlar. Nəticədə bank ehtiyatwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

ları artır. Kommersiya banklarının daha aşağı faizlə daha çox kredit vermək imkanı yaranır (çünki ehtiyatları artıb). Demək, valyuta bazarında təklif artır. Bəs tələb necə? Axı Mərkəzi Bankın addımı tələbə heç bir təsir göstərmir... Amma məsələyə başqa bucaq altında da baxmaq olar. Hökumət büdcənin kəsirini maliyyələşdirmək üçün özəl sektordan pul vəsaitlərini cəlb edir. Bu, adətən qiymətli kağız- ların buraxılması yolu ilə həyata keçirilir.Həmin kağızların gəirliyi adətən faiz dərəcələrinin səviyyəsindən birbaşa asılı olur. Demək, faiz dərəcələri azalanda dövlətin buraxdığı qiymətli kağızların gəlirliyi də aşağı düşməlidir. Bu isə özünü hökumətin cəlb etdiyi pulların səviyyəsində göstərməyə bilməz. Əgər dövlət büdcəsinin kəsirini örtmək üçün az vəsait cəlb edilirsə, onda hökumətin xərcləri də azalır. Nəticədə büdcə kəsiri ilə valyuta kursunun arasındakı əlaqə dövrəyə girir.

Faiz dərəcələri aşağı salınanda ölkənin aktivləri investisiya cazibəsini itirir. Nəticədə kapitalın xaricə axması güclənir. Demək, yerli investorlara daha çox xarici valyuta lazım olur. Bu, o deməkdir ki, valyuta bazarında milli valyutanın təklifi çoxalır. Bu isə onun məzənnəsinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Nominal kursun aşağı düşməsi öz növbəsində, daxili bazarda yerli məhsulların xaricilərə nisbətən ucuzlaşmasına

səbəb olur. Bu da ixracın artıb, idxalın azalmasına gətirib çıxarır. Başqa sözlə, ticarət balansının müsbət saldosu artır. Amma unutmaq olmaz ki, faiz dərəcələrinin azalması ilə valyuta kursunun düşməsi arasıdakı əlaqənun bu cür olmadığı vaxtlar da var. İqtisadi böhranlar zamanı adətən mexanizmin işi pozulur. Bu zaman hətta faiz dərəcələrinin artırılması fonunda belə, milli valyutanın enişinin davam etməsi mümkündür.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

TƏLİM

Oyunun qaydası

Bir dəfə düşən “bayraq” Siz düzgün istiqamətdə gedin, qazanc özü gələcək Fərid Hüseynov

əlin, iki treyder müqayisə edək. Hər ikisinə eyni həcmdə ilkin kapital, eyni ticarət platforması, və dəqiq giriş-çıxış qaydalarına malik sistem verək. Bir aydan sonra nəticələrə baxaqGörəcəyik ki, biri kaptalını 20% artırıb, digəri 40% itirib. Çox təəccüblüdür – eyni imkanlara malik iki nəfər çox müxtəlif nəticələr əldə edib. Niyə? Bunun sirri nədədir? Uğurun sirri bizim hər birimizin daxilindədir və bazardakı nəticələrimizə görə yalnız özümüz məsuliyyət daşıyırıq. Treydinq – ehtimal oyunudur. Təsəvvür edin ki, qəpik atırıq. Əgər qəpiyin “gerb” üzü düşsə, mən 1 dollar uduram, “bayraq” düşsə, siz 1 dollar udursunuz. 50% ehtimalla ya gerb, ya da bayraq düşəcək, ikimiz də nə udacaq, nə də uduzacağıq. İndi təsəvvür edək ki, siz məndən gizli şəkildə saxta qəpiklə cığallığa başladınız. Hər 100 atışdan 49-da “gerb”, 51-də isə “bayraq” düşür. İndi artıq sizdə pulkəsən dəzgah var. Onu “Bayraqla Ticarət Sistemi” adlandıraq. Sizə sadəcə oturub, yalnız bayrağa tərəf oynamaq lazımdır. Sonda siz mənim (və sizinlə oynamaq istəyənlərin hamısının) bütün pullarımı udacaqsınız. İstənilən əsl ticarət sistemi sizə üstünlük verir. Hansı sistemdən istifadə edəcəyiniz vacib deyil. Fərqi yoxdur - kəsilmə fiqurları, trendin izlənilməsi, Fibonaççi, Orta Dəyişən Göstərici, kanallar, osillyator siqnalwww.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

ları, Bollincer zolaqları, diapazon ticarəti, açılış gepləri... Əslində ticarət sistemi yalnız bunu deyir ki, “X baş verəndə adətən onun ardınca Y gəlir”. Bəzən bu, işləmir. Amma əksər hallarda işləyir. Sizin ticarət sisteminizin vəzifəsi sadəcə böyük ehtimala malik əməliyyatları müəyyən etmək, sonra düzgün istiqamətdə bazara daxil olmaq və gəliriniz artdığı təqdirdə onu qorumaqdır. Əlbəttə, bəzi ticarət sistemləri digərlərindən yaxşı və ya pis ola bilər. Amma mükəmməl bir sistem axtarmayın. Bəyəndiyiniz, özünüzü rahat hiss etdiyiniz, başa düşdüyünüz bir ticarət sistemi tapın. Sonra ona uyğunlaşın. Ardıcıl olun. Sağlam düşüncəli, nizam-intizamlı treyder orta səviyyəli bir sistemi götürüb, onunla pul qazanmağa başlayacaq. Yersiz riski sevən, qeyri-ciddi treyder mükəmməl bir sistemi götürüb, hesabını məhv edəcək. Hər bir treyderin “yaxşı” və “pis” günləri olur. Bəzi günlər müəyyən qədər gəlir əldə edəcəksiniz. Digər günlər itkiləriniz olacaq. Amma orta hesabla ayda bir və ya iki dəfə böyük gəlir götürə biləcəksiniz. Treyderlər məhz belə qazanırlar. Problem ondan ibarətdir ki, siz iri əməliyyat şansının nə vaxt yaranacağını əvvəlcədən

bilmirsiniz. “Bayraqla Ticarət Sistemi”ndə olduğu kimi, bir gediş heç nəyi həll etmir. Siz ümumi mənzərəni GÖRMƏLİSİNİZ. Dərk edin ki, hazırkı əməliyyat çoxlu əməliyyatlardan yalnız biridir. O, heç nəyi həll etmir. O, böyük okeanda damlaya bənzəyir. Treyder kimi sizin işiniz yalnız ticarət planına riayət etməkdən ibarətdir. Bəs bu ticarət planını kim yazacaq? Siz. “Yazmaq” sözünə diqqət yetirin. O, sizin stolunuzun üstündə, gözünüzün qabağında yazılmalıdır. Sizin ticarət sisteminiz sizə qaydalar verəcək. Sizə sadəcə onları plana daxil etmək lazımdır. Ticarət planı bütün məqamları əhatə edir. Siz bazarda nə axtardığınızı, nə vaxt əməliyyat açacağınızı və nə vaxt bağlayacağını bilirsiniz. Siz – ticarətinizə görə məsuliyyət daşıyan yeganə şəxssiniz. Nə bazar, nə ticarət sistemi, nə də başqaları sizin hesaba görə məsuliyyət daşıyırlar. Özünüzün rəhbəri olun. Ticarət zamanı hərəkətlərinizə fikir verin. Hisslərinizi xüsusi diqqətlə izləyin. Yadda saxlayın ki, uğurlu və ya itkili günlərinin olması problem deyil. Əsas məsələ sizin onları necə keçirməyinizdir. Siz hər şeyə soyuqqanlı yanaşmalısınız. Bazar əsəblərin büruzə verildiyi yer deyil. Gərginliyinizi azaldın. Yadınıza salın ki, bu, sadəcə bir əməliyyatdır, sadəcə bir gündür. Əgər səhv etmisinizsə (kimin səhvi yoxdur ki?!) özünüzü həlak etməyin. Ondan faydalanın. Bu dərsə görə bazara minnətdarlıq bildirin və yolunuza davam edin.

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

QR AFİK TƏHLİL

SRL metodu

Yelpikdən daha yaxşı... SRL xəttləri qiymətin hərəkətini proqnozlaşdırmaq üçün treyderə yaxşı imkanlar yaradır

ürətli Müqavimət Xəttləri (Speed Resistance Lines, qısaca SRL) trend xəttlərinin xüsusi formasıdır. Onlar qiymətin hərəkətini 3 bərabər hissəyə bölür. Buna görə də, bəzən sadəcə “1/2/3” xəttləri adlandırılırlar. Quruluş qaydası və interpretasiya baxımından onlar Fibonaççi Yelpiyini xatırladırlar. SRL xəttləri belə qurulur: 1. Qiymət qrafikində vacib minimumla maksimumu tapırıq 2. Maksimum nöqtədən minimumun olduğu səviyyəyə perpendikulyar düz xətt çəkirik 3. Həmin perpendikulyar xətti 3 bərabər hissəyə (1/3 və 2/3) bölürük:

(Bu bölgünü müxtəlif yollarla həyata keçirmək olar. Biz kalkulyatordan istifadə etmişik – belədə daha dəqiq olur.) 4. İndi isə minimum nöqtə ilə bölünmə nöqtələrindən keçən düz xəttlər çəkirik:

8 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

QRAFİK TƏHLİL

SRL metodu

8 Göründüyü kimi, Sürətli Müqavimət Xəttləri (SRL) dəstək və müqavimət zonalarını çox dəqiq göstərib. Qiymətin 2/3 xəttini yarması faktik olaraq trendin dönüşündən xəbər verib. Qiymət 2/3 xəttini yarandan sonra onu test edib və aşağıya enməyə başlayıb. Adətən bütün hallarda məhz bu xətt yarılandan sonra trendin əksinə əməliyyat açmaq məsləhət görülür. Əgər bu baş verərsə, yəni qiymət 2/3 xəttini yarıb, onun aşağısında möhkəmlənərsə, onda 1/3 xəttinə qədər düşür. 1/3 xətti isə daha güclü dəstək kimi çıxış edir.

8 www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

QRAFİK TƏHLİL

SRL metodu

8 Artıq dediyimiz kimi, SRL xəttlərinin Fibonaççi Yelpiyi ilə oxşaqlığı var. Amma müqayisə edəsi olsaq, biz üstünlüyü SRL xəttlərinə verərdik. Çünki onlar Fibo-yelpiyə nisbətən daha dəqiq “işləyirlər”. Müqayisə üçün gəlin, hər ikisini eyni qrafikə tətbiq edək. Aşağıdakı şəkildə qırmızı xəttlər SRL, sarı xəttlər isə Fibonaççi Yelpiyidir.

Şəkildən də göründüyü kimi, SRL xəttləri dönüş barədə daha çevik siqnal verir, dəstək zonasını isə daha dəqiq göstərir.

www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

OXU Z A LI

Uğurun fəlsəfəsi

Altşüurun üstünlüyü İnsanın altşüurun nələrə qadir olması barədə çox şeylər yazılıb, maraqlı araşdırmalar aparılıb. Ümumiləşdirsək, gəlinən əsas nəticə budur ki, insanın bütün həyatını formalaşdıran onun altşüurunda gedən proseslərdir. Hər bir şəxsin varlı ya kasıb, uğurlu ya uğursuz, xoşbəxt, ya bədbəxt olması ilk növbədə onun altşüuruna hansı proqramların yüklənməsindən asıldır. Bu, insanın daxilində yerləşən nəhəng bir qüvvədir. Onun öz qanunları var. Amma təəssüf ki, altşüurumuzun iş prinsipləri barədə bizə çox az şey bəllidir. Bu, anormal haldır: təsəvvür edin ki, daxilinzdə son dərəcə qüdrətli bir qüvvə var, amma siz onu işlədə bilmədiyiniz üçü heç bir xeyrini görmürsünüz. Əksər hallarda isə hətta ziyanını görürsünüz. Əlbəttə ki, bu boşluğu aradan qaldırmaq lazımdır. İlk addım kimi sizə Napoleon Hillin bu barədə fikirlərilə tanış olmağı təklif edirik.

yisədə şüurun imkanları heç bir şeydir. Altşüurun insanla Ali Şüur arasında vasitəçi olduğunu təsdiqləyən çox dəlillər var. Biz onun vasitəsilə sonsuz Kainat Ruhuna, Qlobal Şüura qoşulur və ondan bəhrələnirik. Bizim istəklərimizi Kainata ötürən də odur. Buna görə də, öz altşüurumuza hansı istəkləri Altşüurunuz yatmış nəhəng sana bəlli olmayan metodlarla Ali kimidir. O, sizin bütün səylərinizi Şüurdan güc alaraq, arzuları həyata yerləşdirmək mövzusunda çox ehtiyatlı olmalıyıq. Axı özümüz dəstəkləmək üçün fürsət gözləyir. keçirmək yönündə fəaliyyət fərqində olmadan da altşüura proqBunu bilməniz vacibdir ki, sizin göstərir. İnsan bu prosesi idarə ramlar yükləyə bilirik. bütün uğurlarınızın kökündə pozi- etmək iqtidarında deyil. Amma tiv təfəkkür doğuran altşüurunuz altşüurumuza hədəflər göstərmək Əgər arzularınızı dərhal altşüura dayanmalıdır. bizim öz əlimizdədir. Ona görə də, Siz öz altşüurunuza istənilən yaxşı olar ki, öz altşüurunzdan isti- yerləşdirə bilmirsinizsə, ruhplanı, niyyəti, arzunu, onun pul ek- fadə ilə bağlı təlivivalentini yerləşdirə bilərsiniz. n ona təsir edib zi si i, k ın ay Altşüurunuz sizi ona doğru m ar Yaddan çıx a daim “işləyir”. d z su n o r u ü tş al aparacaq. Amma nəzərə alın ki, asılı olmayaraq, asıblıq, qorxu k , iz ən əs m ir etməməyinizdən altşüur ilk növbədə inam və şd lə z arzularınızı yer q. emosiyalarla möhkəmləndirilən Və əgər siz ora ö r onu dolduraca lə ir k ﬁ ﬁ ən m i kim dominant arzuları həyata keçirir. Ona görə də arzularınızı dəqiq matı öyrənə dan düşməyin. Altşüura təsir etformalaşdırmalısınız (Əvvəlki sayməyi öyrənmək üçün intensiv larımızda arzu barədə danışmışdıq və əməl edəsiniz. Bunun yolu çalışmaq və sonda bunu vərdiş – red.). O dərəcədə dəqiq ki, on- özünütəlqin texnikalarından keçir halına gətirmək lazımdır. Bu işdə ları kağızda yazmaq mümkün (Bu barədə də əvvəlki saylarımızda inamın və özünütəlqinin rolu olsun. danışmışdıq – red.). böyükdür. Altşüurun imkanları doğrudan Altşüur gecə-gündüz çalışır. İn- da, hüdudsuzdur. Onunla müqa-

www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

OXU Z A LI

Uğurun fəlsəfəsi

mənfi hiss tanışdır. Həmin hisslər bunlardır: Yaddan çıxarmayın ki, sizin ona Müsbət – Arzu, İnam, Sevgi, təsir edib-etməməyinizdən asılı ol- Seks, Entuziazm, Ümid, Sentimenmayaraq, altşüur onsuz da daim tallıq; “işləyir”. Və əgər siz ora öz arzuMənfi - Qorxu, Paxıllıq, larınızı yerləşdirməsəniz,

üsnə yüklənirsə, m zü -ö zü ö ra u ü tş lar al mək lazımdır... ...mənﬁ proqram lə iş n çü ü ək m yüklə bət proqramları

Nifrət, kasıblıq, Qisas, Tamah, Mövhumatçılq, qorxu kimi mənfi fikirlər onu Qəzəb. dolduracaq. Altşüurunuz da onları Əlbəttə, ayrı hisslər də az deyil həyata keçirmək istəqamətində fəaliyyət göstərəcək. Ona görə də, yaxşı olar ki, altşüurla işləməyi özünüz öyrənə və bu nəhəng gücü öz xeyrinizə yönəldəsiniz.

işləmək lazımdır. Siz altşüura nəyisə ötürmək üçün onun öz dilində danışmalısınız. Onun dili isə hisslərdir. Hisslərinizi idarə edin, öz məqsədinzə uyğunlaşdırın. Onlardan altşüurunuza açar kimi faydalanın. Şüur eyni vaxtda həm müsbət, həm də mənfi hisslərlə dola bilməz. Onlardan hansısa dominant olmalıdır. Və hansı hisslərin şüurunuzu nəzarətə götürdüyünə görə yalnız özünüz məsuliyyət daşıyırsınız. Müsbət emosiyalarla yaşamağı bir vərdiş halına gətirin. Nəticdə onlar tədricən sizin şüurunuzda hakimiyyəti ələ alacaqlar və mənfi fikirlər daha oranı işğal edə bilməyəcək.

Yəqin, fikir verməmiş deyilsiniz ki, bir çox insanlar hansısa İnsanın mövcudluğu müxtəlif məqsədə çatmaq üçün dua etməyi fikir impulslarının əhatəsində üstün tuturlar. Duaların da çoxu davam edir. Həmin fikirlər dəvəthəyata keçmir. Başqa cür ola da siz-filansız altşüurunuzla təmasa bilməz. Çünki dua edərkən insan girirlər. Onların bəziləri müsbət, şüuru qorxu, ehtiyac və digər bu bəziləri mənfi olur. Çalışın, mənfi kimi mənfi fikirlərlə dolu olur. fikirlərin altşüurunuzla təmasını Demək, həmin an insanın altşüuru azaldasınız. Əgər bunu öyrənsəniz, Ali Şüura bu mənfi fikirləri ötürür. hesab edin ki, altşüurun açarı əliƏgər siz nədənsə qorxaraq dua nizdədir. Bu halda ən azı həmin edirsinizsə, bu, tamamilə boş, hətta nəhəng gücün ziyanlı istiqamətdə amma biz ən vaciblərini və daha ziyanlı məşğuliyyətdir. Ali Şüurla işləməsinin qarşısını alacaqsınız. əlaqəni haradasa radionun iş printez-tez rast gəlinənləri sadaladıq. İnsanın başına gələn hər şey Biz bi siyahıdan mənfi hissləri sipinə bənzədə bilərik. Radio əvvəlcə fikir qığılcımı şəklində daha tez-tez yaşayırıq, elə deyilmi? veriliş zamanı mövcud olur. Həmin fikrin Onlar özləri urtəfəkkürə oturması reallaşma həmin səsin doğ r, ü lm rü tü ö s sə prosesinə start verir. Əgər altşüuanı ox, Radioveriliş zam da sizin səsiniz y ra u ü Ş li A ə il runuza hansısa proqramı yüktürülür. Eyn duğ u dalğalar ö ğ u dalğalar çatır. ləmək istəyirsinizsə, fikir u rd u ğ o d n zu u şüurun impulsunu inamla birləşdirməlisiniz. Altşüur hissiyyatla inteqsəs ötürülmür, rasiya olunan fikirləri daha yaxşı fikir impuls- həmin səsin doğurduğu dalğalar qəbul edir. Ona görə də, altşüura larına daxil olur və altşüura keçir- ötürülür. Eynilə Ali Şüura da sizin yükləmək istədiyiniz fikirləri lər. Müsbət hisslər isə passivdir – səsiniz yox, şüurunuzun doğuremosiyalarla zənginləşdirin. Öz onlar özünütəlqin yolu ilə fikir im- duğu dalğalar çatır. Həmin dalğanın enerjisi nədirsə, ona hisslərinizi araşdırın, onlara pulslarına daxil edilməlidirlər. uyğun da cavab gəlir. Bunu dərk nəzarət edin. Yəni mənfi proqramlar altşüura edin və siz Ali Şüurun qüdrətindən özü-özünə yüklənirsə, müsbət faydalana bilərsiniz. İnsana əsasən 7 müsbət və 7 proqramları yükləmək üçün www.i nf o r ex.a z (0 12) 437 5323, 43 6 784 4

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et

N Ə OXUM A L I

Kitab rəﬁ

Bill Vilyams

Ticari xaos

Gəliri maksimallaşdırmağın ekspert metodları

u, treydinq sahəsində yazılmış bəlkə də ən mübahisəli əsərlərdən biridir. Bill Vilyamsın pərəstişkarları onu göylərə qaldırır, əleyhdarları isə əksinə, yerdən-yerə vururlar. Və yəqin ki, hər ikisi də haqlıdırlar. Məsələ ondadır ki, kitabda doğrudan da, maraqlı ideyalar var. Amma Vilyams onları ya axıra qədər aça bilmir, ya da düzgün təqdim etmir. Misal üçün, götürək beynin sağ və sol yarımkürələrinin müqayisəsini. İxtisasca psixoloq olan Bill Vilyams oxucuya ciddi-cəhdlə izah edir ki, ticarət prosesini beynin sağ yarımkürəsinə həvalə etmək lazımdır. Sol yarımkürəni isə bu

Vilyams birjanı rəqs meydançasına bənzədir və bildirir ki, bazarla mübarizə aparmaq yox, rəqs etmək lazımdır. Bu, gözəl fikirdir. Amma etiraf edək ki, yeni deyil, sadəcə, köhnə fikrin yeni xonçada təqdimatıdır. “Bazarla rəqs etmək lazımdır” – yəni bazar hara yönəlirsə, siz də ora yönəlin. Başqa sözlə, trend istiqamətində gedin. “Xaos” anlayışına gəlincə, Bill Vilyams ondan gen-bol bəhs edir, amma nə xaosun, nə də fraktalın nə olduğunu tam izah edə bilmir. Onun təsvir etdiyi fraktal əslində Benua Mandelbrotun kəşf və təsvir etdiyi “özünəbənzərlik strukturu” deyil, tamam ayrı şeydir. Belə mürəkkəb mətləblərdən

bazarda işləyə bilməzlər. Və sonda kartlarını açanda qəribə kolliziya yaranır: məlum olur ki, onun özünün təklif etdikləri də əslində klassik texanaliz alətlərindən başqa bir şey deyillər. Belə ki, məşhur “Alliqator” - əslində üç Dəyişən Orta Göstəricinin kombinasiyasıdır. “Awesome Osillator” isə rəngini dəyişmiş MACD. Bu, açığını deyək ki, oxucuya qarşı ən Kitabdan şəkil: Elliot Dalğaları ilə MACD indikatorunun əlaqələndirilməsi azı qeyri-səmimi davranmaqdır. Fəqət Vilyamsın müsbət cəhəti də var: O, hər halda, öz kitabında sistem təqdim edir. Bu isə az şey deyil. Maraqlı məqamlardan biri də Vilyamsın Elliot Dalğalarına yanaşmasıdır. O, əvvəlcə səthi məlumat verir, sonra isə Robert Balanın kitabında təsvir olunmuş sistemi öz adından təqdim edir. Yumşaq desək, ciddi müəllifə yaraşan hal deyil. Amma bütün bunlara baxmayaraq, əlbəttə, kitab faydalıdır. Və biz deyərdik ki, hər bir treyderin danışa-danışa Bill Vilyams ənənəvi onu oxuması lazımdır. Amma prosesə yaxın buraxmaq olmaz. texanalizin alətlərini və metodAmma necə? Konkret bir treyder ideallaşdırmadan və larını sağa-sola tənqid atəşinə beynin sağ yarımkürəsi ilə necə mütləqləşdirmədən. tutur, sübut etməyə çalışır ki, onlar ticarət aparmalıdır? Bu barədə xaos mühitinin olduğu kitabda bir şey deyilmir. “İn Forex”in qiyməti: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 www.i nf o r ex.az (012 ) 4375323, 4367844

İn Forex 03 (13) mart, 2011 Jurnalı forumda müzakirə et