hartaanval

doSSier hartaanval

hoe sneller een hartinfarct wordt behandeld, hoe kleiner de schade aan de hartspier. ‘De meeste tijd gaat verloren doordat mensen aarzelen om hulp in te roepen’, zegt prof. dr. Chris vrints, diensthoofd cardiologie. In het uZa kan een verstopte kroonslagader dag en nacht met spoed worden opengemaakt.

Geen minuut te verliezen

dankzij een sterk verbeterde behandeling is de overleving na een groot hartinfarct de afgelopen dertig jaar spectaculair verbeterd. Waar vroeger meer dan 30% van de patiënten in het ziekenhuis overleed, is dat vandaag in een gespecialiseerd centrum als het UZA gezakt naar 5 à 7%. ‘Daar staat tegenover dat nog altijd ongeveer drie patiënten op tien overlijden voor ze het ziekenhuis bereiken’, nuanceert prof. dr. Marc Claeys, adjunctdiensthoofd cardiologie.

Het aantal zware hartinfarcten is de afgelopen decennia duidelijk gedaald, wat vooral te danken is aan een betere preventie. Het aantal ‘kleine’ hartinfarcten is dan weer gestegen. Studies hebben overigens aangetoond dat de vooruitzichten na zo’n klein hartinfarct niet beter zijn dan na een ernstige hartaanval. Vrints: ‘Bij die mensen is soms maar een heel klein deel van het hart beschadigd, maar ze lijden evengoed

aan verkalking van de kroonslagader. Vandaar moeten we die patiënten even nauwgezet behandelen en opvolgen.’

Een hartinfarct treedt bij mannen meestal op tussen 50 en 60 jaar. Claeys: ‘Vrouwen lopen tot de menopauze beduidend minder risico, maar halen hun schade daarna helaas in. De meeste vrouwen met een hartinfarct zijn ouder dan 65 jaar.’ Soms zijn er in de periode voor het infarct tekenen aan de wand, zoals kortademigheid, vermoeidheid, pijn op de borst of benauwdheid bij inspanning. ‘Die symptomen kunnen erop wijzen dat er een hartinfarct in de maak is. Je moet dan op zijn minst de huisarts raadplegen’, adviseert Vrints.

de klok tikt Bij een acute hartaanval is er geen minuut te verliezen. ‘Het gedeelte van de hartspier dat geen zuurstof krijgt, sterft binnen de drie tot zes uur na het begin van het hartinfarct af. Hoe sneller de patiënt wordt behandeld, hoe kleiner de schade en hoe beter het hart zijn pompfunctie bewaart’, legt Claeys uit. Spijtig genoeg reageren mensen niet altijd alert. ‘Hoe goed wij ons ook organiseren, als de patiënt te lang wacht om hulp in te roepen, gaat er belangrijke tijd verloren. Dat is de grootste vertragingsfactor’, aldus Vrints.

Als er bij de hulpdiensten een oproep binnenkomt die doet vermoeden dat de patiënt een hartinfarct heeft, worden een ziekenwagen en een MUG uitgestuurd. Zo kan al ter plaatse een elektrocardiogram (EKG) worden gemaakt. ‘Als er een hartinfarct wordt vastgesteld, begint de klok te tikken’, zegt prof. dr. Koen Monsieurs, diensthoofd spoedgevallen. ‘De urgentiearts overlegt dan met de cardioloog en dient alvast de nodige medicatie toe. Het ziekenhuis treft intussen een aantal voorbereidingen, zodat de patiënt bij aankomst in het UZA rechtstreeks naar de behandelingszaal kan. Dankzij die gestroomlijnde aanpak winnen we kostbare tijd. Een kwestie van degelijke training, een goede voorbereiding, nauwe afspraken en de nodige expertise in het nemen en interpreteren van een EKG.’

Patiënten die met een familielid naar de spoedafdeling rijden, nemen een groot risico. Monsieurs: ‘Zolang de kroonslagader verstopt is, bestaat er een reëel risico op een fatale ritmestoornis. In de ziekenwagen kunnen we die meteen behandelen met een elektroshock, maar als de patiënt met eigen vervoer onderweg is, staat hij machteloos. Het gebeurt helaas dat een echtgenote hier in paniek komt toegesneld nadat haar man in de auto in elkaar is gezakt.’

Wat iS een hartaanval?

Bij een hartaanval raakt een van de kroonslagaders plots verstopt door een bloedklonter. Zo’n klonter ontstaat wanneer er op een weke plek in de aderwand een scheurtje is opgetreden. Door de verstopping krijgt een deel van het hart geen bloed en zuurstof meer, met name dat deel dat door de verstopte slagader wordt bevloeid. Bij een groot hartinfarct raakt de kroonslagader volledig afgesloten en wordt een aanzienlijk deel van de hartspier bedreigd. Bij een klein hartinfarct gaat het om een kleine bloedklonter die maar een gedeelte van de kroonslagader blokkeert. Een losgeraakt stukje van de bloedklonter nestelt zich vervolgens in een zijtakje van de kroonslagader, waarna een beperkt gedeelte van de hartspier in zuurstofnood raakt.

Een bloedklonter blokkeert plots een van de kroonslagaders. Een deel van het hart krijgt daardoor geen zuurstof meer, wat zware gevolgen kan hebben.

Bloedvat weer open maken De acute behandeling van een hartinfarct bestaat uit het openmaken van het verstopte bloedvat. ‘Dat gebeurt via een hartkatheterisatie’, preciseert Claeys. ‘Met behulp van een klein buisje dat via de lies wordt binnengebracht, wordt de klonter weggezogen en wordt een ballonnetje in de ader opgeblazen om die open te maken. Vervolgens wordt een stent geplaatst, dat is een buisje uit metaal of kunststof, om te voorkomen dat de ader op termijn weer dichtgaat.’ Die behandeling, in vakjargon een PCI of Percutane Coronaire Interventie genoemd, wordt in de provincie Antwerpen maar in drie centra uitgevoerd, waaronder het UZA. ‘Patiënten met symptomen die aan een hartinfarct doen denken, worden via de 112centrale automatisch naar een van die centra doorverwezen’, zegt Claeys.

Bij een heel kleine minderheid van de patiënten met een hartinfarct is zo’n groot stuk van de hartspier aangetast, dat ze een cardiogene shock krijgen. Dat betekent dat de hartpompfunctie dermate zwak is dat de bloeddruk in elkaar stuikt. Vrints: ‘Bij die patiënten voeren we vandaag met spoed een katheterisatie uit, waarna we een stent plaatsen of, uitzonderlijk, een dringende bypassoperatie uitvoeren. Dankzij die aanpak overleeft nu 50 tot 60% van die patiënten. Dat lijkt misschien niet veel, maar voordien overleefde maar 10% een cardiogene shock.’

Gelukkig hebben lang niet alle patienten met pijn op de borst een hartinfarct. ‘Als het EKG op het eerste gezicht geruststellend is, nemen we de patiënt op in de chest pain unit voor verdere observatie en onderzoek. Soms krijgen die mensen later alsnog een katheterisatie’, zegt Monsieurs. hoe herkent u een hartaanval?

Mogelijke symptomen van een hartaanval zijn:

Drukkende pijn op Drukkende pijn op de borst die langer de borst die langer dan 30 minuten duurt dan 30 minuten duurt

Maagpijn en Maagpijn en misselijkheid misselijkheid • Zich in het algemeen onwel voelen • Grauwe gelaatskleur • Neiging tot transpiratie • Een onverklaarbaar angstgevoel

Pijn die uitstraalt naar de armen

Herkent u deze symptomen bij uzelf of iemand in uw omgeving? Rijd dan niet zelf naar het ziekenhuis, maar waarschuw onmiddellijk de hulpdiensten.

levensstijl aanpassen Na de acute behandeling krijgen patiënten medicatie die de genezing van het hart bevordert en het ontstaan van nieuwe bloedklonters moet voorkomen, meestal aangevuld met een cholesterolverlager. De behandeling gebeurt door een multidisciplinair team dat bestaat uit een cardioloog, verpleegkundigen, een kinesitherapeut en een maatschappelijk werker. ‘Patiënten met een klein hartinfarct blijven gemiddeld drie tot zeven dagen in het ziekenhuis, die met een groot hartinfarct tien tot veertien dagen’, zegt Claeys. Tijdens de revalidatie, die twaalf weken duurt, werkt de patiënt aan zijn conditie. Vaak moet hij ook leren zijn levensstijl aan te passen: bijvoorbeeld stoppen met roken, gezonder gaan eten, meer lichaamsbeweging nemen … ‘Die zaken zijn minstens zo belangrijk als interventies en operaties’, onderstreept Vrints.

Hij beklemtoont nog dat de vooruitzichten na een hartinfarct zeker niet somber hoeven te zijn. ‘Als mensen snel medische hulp krijgen en nadien

de revalidatie en gezondheidsadviezen ter harte nemen, is de prognose heel goed. Die mensen kunnen even oud worden als jij en ik.’

Je levensstijl aanpassen is minstens zo belangrijk als interventies en operaties

van ziekenhuiSBed

naar fitneSSzaal

Opnieuw in beweging komen na een hartaanval is een absolute must. In de cardiale revalidatie van het UZA gebeurt dat onder multidisciplinaire begeleiding. ‘Het gaat om meer dan lichaamstraining. We helpen patiënten op weg naar een gezondere levensstijl’, zegt cardiologe dr. Catherine De Maeyer.

Studies tonen aan dat mensen die na een hartaanval hun conditie op peil brengen én houden, langer en gezonder leven. ‘Het verschil is spectaculair’, zegt De Maeyer. ‘Het risico op overlijden daalt met 25% als je regelmatig beweegt. Het maakt niet uit of mensen een licht of zwaar hartinfarct hadden, of hoezeer hun hartfunctie is aangetast: bewegen moet.’

Veel patiënten zijn echter onzeker. Wat mogen ze nog? Hoe werken ze het best aan hun conditie? Vandaar de nood aan een gespecialiseerd revalidatieprogramma. In het UZA komen patiënten gedurende een drietal maanden drie keer per week trainen. Gezond eten Er komt bij de revalidatie meer kijken dan alleen conditietraining. ‘We werken multidisciplinair’, legt De Maeyer uit. ‘De oefentherapie gebeurt onder begeleiding van een gespecialiseerde kinesitherapeut en verpleegkundige. Daarnaast ziet de patiënt wekelijks een revalidatiecardioloog. De sociaal verpleegkundigen zorgen onder meer voor administratieve ondersteuning – bijvoorbeeld in verband met hervatting van het werk –, de diëtiste helpt patiënten hun voedingsgewoonten aan te passen en indien nodig is er ook psychologische begeleiding. Rokende hartpatiënten moedigen we aan om het rookstopprogramma te volgen. En ten slotte zijn er regelmatig infosessies rond onder meer gezonde voeding en het belang van beweging.’

De revalidatie werpt op verschillende manieren zijn vruchten af. De Maeyer: ‘Beschadigd hartweefsel kun je niet herstellen, maar door oefening kan de hartfunctie verbeteren. Bovendien zorgt conditietraining ervoor dat de spieren meer zuurstof ontvangen en er effi ciënter mee omgaan. Zo kan de patiënt meer doen met eenzelfde hartfunctie. Verder is beweging goed voor de conditie van de bloedvaten, wat de kans op nieuwe vernauwingen verlaagt.’ Beweging verbetert rechtstreeks de prognose, en is daarnaast ook goed voor gewicht, bloeddruk en cholesterolgehalte. ‘In die zin is er ook een onrechtstreeks positief eff ect’, besluit De Maeyer.

Dr. Catherine De Maeyer, revalidatiecardiologe

Het aantal hartinfarcten is de afgelopen dertig jaar nagenoeg gehalveerd. Dat is vooral te danken aan betere preventie. Wat kun je doen om een hartaanval te voorkomen? Cardioloog prof. dr. Marc Claeys en revalidatiecardiologe dr. Catherine De Maeyer zetten het voor u op een rijtje.

gehalveerd. Dat is vooral te danken aan betere preventie. Wat kun je doen om een hartaanval te voorkomen? Cardioloog prof. dr. Marc Claeys en revalidatiecardiologe dr. Catherine De Maeyer zetten het voor u op een rijtje.

voor uW hartzorG

een hartinfarct komt meestal totaal onverwacht. Of niet? ‘Patiënten die een hartinfarct hebben gehad, scoren bijna altijd hoog op een of meer risicofactoren’, zegt Claeys. Sommige daarvan kun je niet beïnvloeden. Zo stijgt het risico met de leeftijd en krijgen mannen gemiddeld tien of vijftien jaar vroeger een hartinfarct dan vrouwen. Ook diabetespatiënten lopen meer gevaar, al kunnen ze het risico beperken door hun bloedsuikerwaarden goed te controleren. Niet onbelangrijk is ook familiale belasting. Wie een ouder, grootouder, broer of zus heeft die voor de leeftijd van 65 jaar een hartinfarct kreeg, heeft zelf 50 tot 70% meer risico om het

boekt u altijd winst, zelfs al bent u al onverwacht. Of niet? ‘Patiënten die dertig jaar verslaafd. Weinigen slagen een hartinfarct hebben gehad, scoren er echter in om op eigen houtje te stopbijna altijd hoog op een of meer risico pen. U kunt een rookstopprogramma factoren’, zegt Claeys. Sommige daarvan volgen, al dan niet in combinatie met kun je niet beïnvloeden. Zo stijgt het ondersteunende middelen als nicotinerisico met de leeftijd en krijgen mannen pleisters. gemiddeld tien of vijftien jaar vroeger een hartinfarct dan vrouwen. Ook diabe Beweeg voldoende tespatiënten lopen meer gevaar, al kun Zes keer per week een half uur of drie nen ze het risico beperken door hun keer per week een uur sporten aan bloedsuikerwaarden goed te controleren. een redelijke intensiteit – bijvoorbeeld

Niet onbelangrijk is ook familiale wandelen aan een fi ks tempo – verlaagt belasting. Wie een ouder, grootouder, sterk het risico op hart en vaatziekten, broer of zus heeft die voor de leeftijd zowel bij gezonde mensen als bij persovan 65 jaar een hartinfarct kreeg, heeft nen die een hartinfarct hebben gehad. zelf 50 tot 70% meer risico om het eet gezond Probeer elke dag vijf porties groente en fruit te eten. Gebruik magere of halfvolle melkproducten, vervang rood vlees zo veel mogelijk door gevogelte, vis en magere vleessoorten en zet minstens een keer per week vette vis op het menu. Gebruik gezonde vetten zoals olijfolie in plaats van boter en vermijd alleszins zo veel mogelijk verzadigde vetten. Wees ook niet te streng voor uzelf: alles kan, maar met mate. Met die instelling houdt u uw nieuwe voedingspatroon gemakkelijker vol.

dertig jaar verslaafd. Weinigen slagen er echter in om op eigen houtje te stoppen. U kunt een rookstopprogramma volgen, al dan niet in combinatie met ondersteunende middelen als nicotinepleisters. Beweeg voldoende Zes keer per week een half uur of drie keer per week een uur sporten aan een redelijke intensiteit – bijvoorbeeld wandelen aan een fi ks tempo – verlaagt sterk het risico op hart en vaatziekten, zowel bij gezonde mensen als bij personen die een hartinfarct hebben gehad. eet gezond Probeer elke dag vijf porties groente en fruit te eten. Gebruik magere of halfvolle melkproducten, vervang rood vlees zo veel mogelijk door gevogelte, vis en magere vleessoorten en zet minstens een keer per week vette vis op het menu. Gebruik gezonde vetten zoals olijfolie in plaats van boter en vermijd alleszins zo veel mogelijk verzadigde vetten. Wees ook niet te streng voor uzelf: alles kan, maar met mate. Met die instelling houdt u uw nieuwe voedingspatroon gemakkelijker vol.

Dr. Catherine De Maeyer, revalidatiecardiologe Prof. dr. Marc Claeys, Prof. dr. Marc Claeys, cardioloog cardioloog zelfde probleem te ontwikkelen. Verschillende andere risicofactoren, zoals schillende andere risicofactoren, zoals diabetes en hoge bloeddruk, hebben diabetes en hoge bloeddruk, hebben echter ook een erfelijke component, echter ook een erfelijke component, zodat het belang van familiale belasting zodat het belang van familiale belasting nog groter wordt. Dat hoeft geen reden nog groter wordt. Dat hoeft geen reden tot fatalisme te zijn. ‘Juist die mensen tot fatalisme te zijn. ‘Juist die mensen hebben er alle baat bij de andere risihebben er alle baat bij de andere risicofactoren zo laag mogelijk te houden cofactoren zo laag mogelijk te houden en kunnen zo heel veel winst boeken’, en kunnen zo heel veel winst boeken’, onderstreept De Maeyer. onderstreept De Maeyer.

De huisarts kan u helpen om uw risiDe huisarts kan u helpen om uw risicofactoren onder controle te krijgen. cofactoren onder controle te krijgen. Scoort u slecht op meerdere punten of Scoort u slecht op meerdere punten of heel slecht op één punt, dan is een carheel slecht op één punt, dan is een cardiale checkup geen overbodige luxe. diale checkup geen overbodige luxe. Via een fi etsproef of echografi e kan de Via een fi etsproef of echografi e kan de cardioloog eventuele beginnende vercardioloog eventuele beginnende vernauwingen opsporen. Mannen laten nauwingen opsporen. Mannen laten zich het best controleren vanaf vijftig zich het best controleren vanaf vijftig jaar, vrouwen vanaf zestig jaar. Als alles jaar, vrouwen vanaf zestig jaar. Als alles normaal is, volstaat een twee tot drienormaal is, volstaat een twee tot driejaarlijkse checkup. Dan nog blijft prejaarlijkse checkup. Dan nog blijft preventie cruciaal. Een overzicht van de ventie cruciaal. Een overzicht van de belangrijkste aandachtspunten. belangrijkste aandachtspunten. Stop met roken Stop met roken Naast familiale belasting is roken een Naast familiale belasting is roken een heel belangrijke risicofactor: rokers heel belangrijke risicofactor: rokers hebben 2,5 keer meer kans op een hebben 2,5 keer meer kans op een hartziekte. Door te stoppen met roken, hartziekte. Door te stoppen met roken,

voor uW hart

hou uw cholesterolgehalte laag Met de jaren is het verband tussen cholesterolgehalte en hart en vaatziekten alleen maar duidelijker geworden. De richtlijnen worden almaar strenger. Uw totale cholesterolgehalte mag niet meer dan 190 milligram per deciliter bedragen. Lukt dat niet via gezonde voeding, bespreek dan met uw huisarts of u in aanmerking komt voor cholesterolverlagers. Er gaan stemmen op om een te hoog cholesterolgehalte zelfs al vanaf twintig jaar systematisch te behandelen. hou uw bloeddruk onder controle De bovendruk van uw bloeddruk blijft het best beneden 140 mmHg, de onderdruk beneden de 90 mmHg. Voor diabetici liggen die grenswaarden lager. Een gezonde, zoutarme voeding en voldoende beweging kunnen helpen om uw bloeddruk te beheersen, maar soms is ook medicatie nodig. Een hoge bloeddruk versnelt het proces van aderverkalking. Hoe langer u ermee rondloopt, hoe hoger het risico op schade aan de hart en bloedvaten. Ook jonge mensen met een te hoge bloeddruk hebben er dus alle belang bij het probleem aan te pakken. zorg voor een gezond gewicht Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor hart en vaatziekten. Via de body mass index of BMI (gewicht gedeeld door het kwadraat van uw lengte) kunt u berekenen of u te zwaar bent. Voor vrouwen is een waarde tussen 20 en 25 ideaal, voor mannen tussen 20 en 27. Boven 25 (of 27 bij mannen) is er sprake van overgewicht. Vanaf een BMI van 30 lijdt u aan obesitas en loopt het risico sterker op. vermijd stress Hart en vaatziekten komen meer voor bij mensen met een zogenaamde type Dpersoonlijkheid. Dat zijn personen

die enerzijds gemakkelijk negatieve gevoelens lesterolgehalte en hart en vaatziekten hebben, en anderzijds alleen maar duidelijker geworden. De sociaal geremd zijn. richtlijnen worden almaar strenger. Uw Vooral chronische stress totale cholesterolgehalte mag niet meer ondermijnt uw gezonddan 190 milligram per deciliter bedra heid. Stress helemaal gen. Lukt dat niet via gezonde voeding, bannen lukt wellicht bespreek dan met uw huisarts of u in niet, maar door er op een aanmerking komt voor cholesterolver goede manier mee om te lagers. Er gaan stemmen op om een te gaan, komt u al een heel hoog cholesterolgehalte zelfs al vanaf eind. Las voldoende onttwintig jaar systematisch te behandelen. ladingsmomenten in en zoek iemand bij wie u hou uw bloeddruk af en toe uw hart kunt onder controle luchten. De bovendruk van uw bloeddruk blijft het best beneden 140 mmHg, de onderdruk beneden de 90 mmHg. Voor diabetici liggen die grenswaarden lager. Een gezonde, zoutarme voeding en voldoende beweging kunnen helpen om uw bloeddruk te beheersen, maar soms is ook medicatie nodig. Een hoge bloeddruk versnelt het proces van aderverkalking. Hoe langer u ermee rondloopt, hoe hoger het risico op schade aan de hart en bloedvaten. Ook jonge mensen met een te hoge bloeddruk hebben er dus alle belang bij het probleem aan te pakken. Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor hart en vaatziekten. Via de body mass index of BMI (gewicht gedeeld door het kwadraat van uw lengte) kunt u berekenen of u te zwaar bent. Voor vrouwen is een waarde tussen 20 en 25 ideaal, voor mannen tussen 20 en 27. Boven 25 (of 27 bij mannen) is er sprake van overgewicht. Vanaf een BMI van 30 lijdt u aan obesitas en loopt het risico sterker op. vermijd stress Hart en vaatziekten komen meer voor bij mensen met een zogenaamde type Dpersoonlijkheid. Dat zijn personen die enerzijds gemakkelijk negatieve gevoelens hebben, en anderzijds sociaal geremd zijn. Vooral chronische stress ondermijnt uw gezondheid. Stress helemaal bannen lukt wellicht niet, maar door er op een goede manier mee om te gaan, komt u al een heel eind. Las voldoende ontladingsmomenten in en zoek iemand bij wie u af en toe uw hart kunt luchten.

Bereken uW riSiCo

Via de Euroscore-tabel van de European Society of Cardiology (ESC) kunt u berekenen hoe groot de kans is dat u binnen dit en tien jaar overlijdt aan een hartinfarct. De link is onder meer te vinden op www.gezondheid.be (zoekterm euroscore). Meer info over de preventie van hart- en vaatziekten vindt u onder meer op www.cardiologischeliga.be en www.saintexcad.be.

Frederik Rausenberger is net veertig geworden. Sportief uiterlijk, fervent diepzeeduiker, nooit gerookt. Zijn hartinfarct in september 2011 kwam dan ook als een donderslag bij heldere hemel. ‘En toch besef ik nu dat ik allesbehalve gezond bezig was. Dat moet en zal veranderen.’

‘ er WaS Geen vuiltje aan de luCht. daCht ik’

het gebeurde tijdens een weekendje weg in NoordNederland. Rond twee uur ’s nachts kreeg Frederik stekende pijn in zijn maag. ‘Alsof er een stokje door mijn maag prikte’, beschrijft hij plastisch. Aan een hartaanval dacht hij niet, maar toen de pijn bleef duren, reden zijn vrouw en hij voor dag en dauw naar de spoedafdeling van een Antwerps ziekenhuis. ‘Pas toen ik ook een tintelend gevoel in mijn linkerarm kreeg, begon mijn frank te vallen’, herinnert hij zich.

Op de spoed kwam het verdict hartaanval toch nog als een mokerslag. Frederik werd onmiddellijk naar het UZA overgebracht, waar amper een half uur later een stent in zijn voor 90% verstopte linkerkransslagader werd geplaatst. ‘Ik ben door het oog van de naald gekropen. Dat ik met dat hartinfarct nog een rit van twee uur heb gedaan, was totaal onverantwoord’, blikt Frederik terug.

‘ik was nooit ziek’ Na vijf dagen mocht hij naar huis met de nodige medicatie. Het echte werk moest toen nog beginnen: drie keer per week trainen op de cardiale revalidatie. ‘Na een maand was er al een voelbare verbetering. Die revalidatie is dus echt wel zinvol’, vindt Frederik. Ook zijn levensstijl werd onder de loep genomen.

Frederik: ‘Dr. De Maeyer deed me inzien dat ik op een aantal risicofactoren heel slecht scoorde. Mijn totale cholesterolgehalte bedroeg 250 milligram per deciliter (de vooropgestelde maximumwaarde is 190 milligram per deciliter), ik at ongezond en ik had te weinig beweging. Eigenlijk deed ik maar op. Vijf koffiekoeken ’s middags? Geen probleem. Regelmatig een flesje wijn bij het eten? Moest kunnen. Fruit at ik zo goed als nooit. Ik was echter niet te zwaar, nooit ziek en in mijn familie zijn er geen hartproblemen. Voor mij was er geen vuiltje aan de lucht. Nu weet ik dat het met die risicofactoren niet de vraag was of ik een hartaanval zou krijgen, maar wel wanneer.’

Als waarschuwing kon de hartaanval tellen. Frederik is intussen zes kilo lichter, kookt gezonder en voelt zich fitter dan voor zijn hartaanval. Na de revalidatie wil hij beginnen lopen. ‘Weinig tijd of niet, ik ga dat doen. Punt. Ik wil hier over een paar jaar niet weer liggen.’