Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

Kierunki działań strategicznych: koncentracja na innowacyjności produktowej wzmocnienie fundamentów innowacji zwiększenie współpracy międzynarodowej zapewnienie inteligentnej specjalizacji poprawa warunków dla międzynarodowych centrów badawczych rozwój usług opartych na wiedzy dla innowatorów Wyniki badań wskazują na potrzebę aktywnego włączenia się w realizację Strategii Innowacji dla Europy oraz znaczenie ograniczenia ryzyka uczestników sektora innowacyjnego.

RAPORT o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

Siódma edycja Raportu o innowacyjności gospodarki Polski wydanego przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN zawiera: analizy makroekonomiczne i mikroekonomiczne wyniki badań przedsiębiorstw innowacyjnych w latach 2008–2010 analizy inwestorów w badania i rozwój w latach 2004–2010 najnowsze indywidualne oceny innowacyjności przedsiębiorstw Listę 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w 2010 r. listy rankingowe firm innowacyjnych wg zatrudnienia w 2010 r. ranking firm patentujących w UP RP w 2010 r. Listę najbardziej innowacyjnych produktów w Polsce w 2011 r.

RAPORT 2011

o innowacyjności gospodarki Polski w

roku

redakcja naukowa Tadeusz Baczko

Warszawa 2012

RAPORT 2011

o innowacyjności gospodarki Polski w

roku

redakcja naukowa Tadeusz Baczko

Warszawa 2012

Przygotowano w ramach Sieci Naukowej „Ocena wpływu działalności badawczo-rozwojowej (B+R) i innowacji na rozwój społeczno-gospodarczy” koordynowanej przez Przygotowano w ramach Sieci Naukowej Instytut Nauk Ekonomicznych „Ocena Polskiej wpływu Akademiidziałalności Nauk badawczo-rozwojowej (B+R) i innowacji na rozwój społeczno-gospodarczy” pod patronatem honorowym koordynowanej przez Prof. dr hab. inż. Michała Kleibera Prezesa Polskiej Akademii Nauk Instytut Nauk Ekonomicznych Waldemara Pawlaka Polskiej Akademii Wiceprezesa Rady Nauk Ministrów Ministra Gospodarki

pod patronatem honorowym Prof. dr hab. inż. Michała Kleibera Partner PrezesaRaportu Polskiej Akademii Nauk

Partner Partner medialny Raportu

Partner wspierający

Partner medialny

RAPORT 2011

o innowacyjności gospodarki Polski w

roku

redakcja naukowa Tadeusz Baczko

Warszawa 2012

Redakcja naukowa Tadeusz Baczko Redakcja naukowa części makroekonomicznej Małgorzata Pieńkowska Redakcja naukowa części mikroekonomicznej Ewa Puchała-Krzywina Redakcja Władysława Czech-Matuszewska Opracowanie graficzne tekstów Joanna Pęczkowska Redakcja wydawnictwa elektronicznego Michał Baranowski Opracowanie graficzne okładki: Jacek Tarasiewicz Opracowanie typograficzne: Anna Wojda Raport będzie dostępny także w internecie pod adresem: www.inepan.waw.pl

© Copyright by Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk Ul. Nowy Świat 72 00–330 Warszawa www.inepan.waw.pl ISBN: 978–83–61597–27–8 Tabela rankingu 500 najbardziej innowacyjnych firm jest zastrzeżona jako wzór wspólnotowy w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego – OHIM w Alicante (Hiszpania) na 27 krajów Unii Europejskiej.

Realizacja wydawnicza: Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. ul. Wolska 64a, 01–134 Warszawa tel. 022 632 11 39, 022 632 11 36, fax wew. 212 www.keytext.com.pl wydawnictwo@keytext.com.pl

5

Spis treści

Spis treści Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Główne wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Tadeusz Baczko, Fundamenty innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 CZĘŚĆ MaKROEKONOMICZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Leszek Jerzy Jasiński, Potencjał rozwoju w długim okresie . . . . . . . . . . . . . . . . Elżbieta Soszyńska, Proces budowy gospodarki wiedzy, gospodarki stymulowanej innowacjami – fakty i mity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Iwona Świeczewska, Innowacyjność polskiej gospodarki na tle krajów Unii Europejskiej – analiza wybranych wskaźników innowacyjności . . . . . . . Krzysztof Piech, Oceny innowacyjności gospodarki Polski na tle krajów regionu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Iwona Nowicka, Narodowy program Foresight – cele i założenia projektu wdrożeniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marcin Kardas, Inteligentna specjalizacja w dokumentach strategicznych UE . Iwona Palczewska, Znaczenie wzornictwa usług we wzroście innowacyjności i efektywności gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mariusz Maciejczak, Innowacyjność sektora agrobiznesu. Uwarunkowania i perspektywy rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wojciech Pander, Efekty wsparcia działalności B+R przez fundusze strukturalne w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ewa Piotrowska, Ewa Roszkowska, Zróżnicowanie województw Polski pod względem poziomu gospodarki opartej na wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krzysztof Klincewicz, Bożena Kaczmarska, Wacław Gierulski, Międzynarodowa współpraca badawcza polskich uczelni publicznych – wyniki analiz bibliometrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marta Rószkiewicz, Udział polskich przedsiębiorstw w Programach Ramowych Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paweł Krzywina, Kolejne zmiany przepisów ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej w 2011 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Michał Baranowski, Dyplomacja innowacji – wizja czy rzeczywistość? . . . . . . Jerzy W. Ryll, Sprostać globalizacji rozwijając kapitał społeczny . . . . . . . . . . . . Marek Szyl, Eugeniusz Lisowski, Tomasz Paczkowski, Przedsiębiorstwa patentujące w 2010 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29 32 37 42 46 50 54 58 63 67 73 79 84 88 93 96

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP polskim podmiotom gospodarczym w 2010 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 CZĘŚĆ MIKROEKONOMICZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Procesy innowacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Anna Wziątek-Kubiak, W sprawie metodologii badania barier innowacji . . . . . Ewa Puchała-Krzywina, Bariery innowacyjności przedsiębiorstw w latach 2007–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marek Szyl, Przedsiębiorstwa giełdowe ponoszące nakłady na badania i rozwój w 2010 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kamil Kasner, Wpływ luki kapitałowej na innowacyjność przedsiębiorstw . . . .

127 130 136 143

6

Spis treści

Nela Grądzka, Wpływ User Driven Innovation na przedsiębiorstwa prowadzące działalność innowacyjną w Polsce w latach 2008−2010 . . . . . . Aleksander Żołnierski, Kapitał społeczny w procesie innowacyjnym . . . . . . . . Monika Cox (Dębowska), Innowacje w społecznie odpowiedzialnych firmach w latach 2008–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Monika Hornung-Haładaj, Ochrona środowiska firm innowacyjnych w 2010 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Monika Mizielińska-Chmielewska, Innowacyjność i interaktywność społeczeństwa sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

147 152 157 160 163

PERSPEKTYWY EKSPANSJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

Tadeusz Baczko, Znaczenie innowacji produktowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina, Najbardziej innowacyjne produkty w 2011 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina, Marek Szyl, Metodologia wyboru innowacyjnych produktów w 2011 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Lista innowacyjnych produktów na podstawie ankiet przedsiębiorstw przysłanych w 2011 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Marek Niechciał, Udział największych przedsiębiorstw w wydatkach badawczo-rozwojowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Małgorzata Pawłowska, Rola kredytu kupieckiego w finansowaniu innowacyjnych przedsiębiorstw z sektora MŚP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magdalena K. Wyrwicka, Koncepcja kierowania innowacyjnością regionu na przykładzie Wielkopolski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elżbieta Szymańska, Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Justyna Janik, Innowacyjność i umiędzynarodowienie polskiego przemysłu lotniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artur Chaberski, Analiza innowacyjności oraz koncentracji własności innowacyjnych firm rodzinnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

204 210 214 219 224 229

Lista 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w polsce W 2010 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 LISTA NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH MIKROPRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE W 2010 ROKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 LISTA NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH Małych i średnich przedsiębiorstw W POLSCE W 2010 ROKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 LISTA NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH Dużych przedsiębiorstw W POLSCE W 2010 ROKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 DEFINICJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 SŁOWNIK DO LISTY 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE W 2010 R. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 LISTA ALFABETYCZNA PRZEDSIĘBIORSTW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Spis rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Informacja o instytucie nauk ekonomicznych PAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Wprowadzenie

7

Wprowadzenie Polska Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej w drugiej połowie 2011 r. obfitowała w liczne wydarzenia. Wiele instytucji publicznych i prywatnych zaangażowało się w przedstawianie Polski światu jako kraju nowoczesnego, pełnego inicjatyw, gdzie dokonuje się wielkiej przebudowy infrastruktury i instytucji. Jednocześnie coraz częściej pojawiały się kontrowersje wokół dotychczasowych rozwiązań w sferze polityki społeczno-gospodarczej. Sieć Naukowa MSN przeprowadziła sześć konferencji i seminariów (w tym dwie pod honorowym patronatem Polskiej Prezydencji), opublikowała pięć raportów1, zorganizowała pierwszą wystawę Innowacyjność w lotnictwie, stworzyła portal internetowy2 oraz systemy certyfikacji firm, produktów innowacyjnych, dokonując kolejnych ważnych kroków w realizacji Strategii Innowacji dla Polski. Dzięki postępowi technologii pojawiły się także możliwości korzystania z dostępnych w Internecie zasobów Sieci Naukowej MSN za pomocą telefonów komórkowych. Działania te były wspierane przez wybitnych ekspertów krajowych i zagranicznych oraz przedstawicieli administracji państwowej. Nastąpiło także dalsze umiędzynarodowienie działań Sieci Naukowej MSN, czego wyrazem było zorganizowanie Seminarium V4, czyli przedstawicieli krajów Grupy Wyszehradzkiej, współpraca z renomowanymi organizacjami: Knowledge4Innovation, Europe Unlimited i OECD NESTI oraz tłumaczenie książek i najważniejszych treści na język angielski. Strategia Innowacji dla Polski jest programem, którego ambicją jest prowadzenie konkretnych wspólnych działań wszystkich zaangażowanych stron w celu zmniejszenia dystansu innowacyjnego Polski. Jest to wielkie wyzwanie kulturowe, społeczne, polityczne i gospodarcze. Świadomość skali tego dystansu nie jest powszechna. Blisko dziesięcioletni okres, jaki mija od uruchomienia naszej Sieci Naukowej, wskazuje, że sam optymizm i podejmowane aktywne działania nie wystarczą. Przeprowadzone dotychczasowe badania wskazują, że dystans innowacyjny Polski się nie zmniejsza. Uruchomiono wprawdzie wiele działań cząstkowych na różnych poziomach, ale nie dały one ciągle synergicznego efektu, który pozwoliłby, aby Polska do 2020 r. znalazła się wśród najbardziej innowacyjnych krajów świata. Skala nieodkrytych potencjałów oraz możliwość skorzystania z najlepszych światowych doświadczeń to źródła nadziei. Konieczna jest zatem nie tylko zmiana celu, ale dokładniejsze zdiagnozowanie posiadanych zasobów w sferze biznesu i publicznej, realizowanych procesów, istniejących powiązań, zgłoszonych i uruchomionych projektów, posiadanych zasobów: ludzkich, instytucjonalnych i kapitałowych oraz 1

Na temat Raportów opracowanych w 2011 r. przez Sieć Naukową MSN zob. tekst M. Baranowskiego na końcu książki; zob. też www.inepan.waw.pl/badania/siec_naukowa/ 2  www.innovation-in-aviation.pl

8

Tadeusz Baczko

zaproponowanie formuły organizacyjnej aktywizacji tych potencjałów, aby zrealizować założone cele. Pozostaje kwestia struktur odpowiedzialnych za realizację oraz wyznaczenia im zadań w czasie. Struktury te powinny wykorzystywać istniejące instrumenty polityki fiskalnej na poziomie Europy, kraju i regionu. Nie jest to proste na poziomie kraju. Wymaga bowiem takich zmian instytucjonalnych, które pozwoliłyby zapewnić powiązania horyzontalne między poszczególnymi aktorami administracji państwowej i samorządowej, aktorami biznesowymi i niezorientowanymi na zysk. Należałoby przy tym w jak najwyższym stopniu posługiwać się aktywnymi formami komunikacji społecznej. Bardzo ważną rolę w tym procesie powinny pełnić istniejące instrumenty alokacji funduszy strukturalnych. Politykę alokacji należy zmienić. Proces ten powinien być realizowany przez koncesjonowane podmioty, wyspecjalizowane w prowadzeniu usług dla sektora innowacyjnego. Wymaga to rozwoju usług zapewniających pośrednictwo między różnymi aktorami procesów innowacyjnych, upowszechniania wzorcowych rozwiązań, tworzenia i utrzymywania rejestrów, dostarczania baz danych i wiedzy, produktów informacyjnych, informatycznych czy platform mobilnych oraz tworzenia struktur opartych na wiedzy. Centralną rolę w procesie alokacji powinny odgrywać instytucje bankowe, fundusze pożyczkowe oraz fundusze wysokiego ryzyka wsparte gwarancjami Skarbu Państwa w celu zmniejszenia ryzyka kadry i instytucji odpowiedzialnych za decyzje finansowe. Wszystkie alokacje powinny być wsparte przez uruchomienie certyfikacji kadr, produktów, firm i instytucji badawczych. Decyzjom alokacji środków publicznych powinny towarzyszyć decyzje dotyczące aktywizacji partnerstwa publiczno-prywatnego. Niezbędne jest rozwinięcie takich rozwiązań, które pozwalałyby, aby fundusze publiczne powodowały efekty mnożnikowe oraz były otwarte na niestandardowe projekty i formy współpracy. Podstawą wszelkich decyzji finansowych powinien być system rejestrów podmiotów, produktów oraz projektów sektora innowacyjnego. W tym celu możliwe jest upowszechnienie opracowanych przez Sieć Naukową MSN wskaźników typu 4I (indywidualne, integrowane indykatory innowacyjności), ocen innowacyjności 5A, rankingów innowacyjności przedsiębiorstw. W celu ograniczenia negatywnych skutków ryzyka projektów innowacyjnych należy zapewnić ubezpieczenie kadry podejmującej decyzje finansowe na poziomie administracji publicznej oraz zapewnić im możliwość uzyskania statusu doradcy, eksperta czy audytora innowacyjności. Jednocześnie konieczne są: stworzenie platform transferu technologii dostępnych na zasadzie konkurencji oraz diagnoza, koordynacja i planowanie projektów innowacyjnych. Byłoby celowe uruchomienie synergii realizowanych projektów infrastrukturalnych z osiąganiem efektów w sferze innowacji oraz platform wspomagających transfer i absorpcję wiedzy i technologii. Przygotowane w ten sposób systemy informatyczne powinny być dostępne na urządze-

Wprowadzenie

9

niach mobilnych oraz zapewniać uczestnictwo w projektach osób różnej narodowości. Jednym z największych wyzwań, jakie stoją przed środowiskami zainteresowanymi przełomową zmianą w obszarze innowacyjności w Polsce, jest poziom świadomości wynikający z niedostosowania wszystkich poziomów systemu edukacji od przedszkola do uczelni wyższych. Wymaga to otwarcia, umiędzynarodowienia i oparcia jego zasad funkcjonowania na zasadach partnerstwa publiczno-prywatnego oraz przekazania im na własność odpowiednich aktywów. Znaczna część proponowanych rozwiązań jest już stosowana w skali europejskiej czy w najbardziej rozwiniętych krajach świata. Jednak nie wszystkie. Często jest tak, że te same instrumenty bez braku odpowiedniego sektora usług o wysokiej intensywności wiedzy (Knowledge Intensive Services – KIS) i adekwatnie do ponoszonego ryzyka wynagradzanej kadry instytucji publicznych nie działają poprawnie. Wymagałoby to dostosowań do potrzeb regionów o największym dystansie innowacyjnym. W tym miejscu pojawia się postulat, aby rozpocząć aktywną politykę, wspartą dyplomacją innowacyjną na poziomie instytucji UE, ale także w innych organizacjach międzynarodowych. Wymaga to zmiany paradygmatu w polityce gospodarczej i społecznej oraz nastawienia do firm innowacyjnych, podmiotów gospodarczych niezależnie od wielkości oraz formy organizacyjno-prawnej czy fazy rozwoju biznesu oraz całej klasy kreatywnej. Punktem wyjścia powinna być diagnoza istniejącego w Polsce szybko rozwijającego się sektora innowacyjnego oraz instrumentów alokacji funduszy Unii Europejskiej i obszarów ich niedostosowania do istniejących potrzeb. Korzystając z silnej pozycji Polski na arenie europejskiej, należałoby aktywnie przystąpić do realizacji partycypacyjnej Strategii Innowacji dla Europy. Upowszechnienie tej strategii, uruchomienie odpowiednich międzynarodowych programów foresightowych i ekspertyz wspartych projektami badawczymi o ciągłym charakterze oraz powiązanych z nią innowacji w sektorze publicznym powinno się przyczynić do promocji europejskiej innowacyjności, wzrostu poziomu jej upowszechnienia oraz umiędzynarodowienia.

Tadeusz Baczko

GŁÓWNE WNIOSKI

11

GŁÓWNE WNIOSKI Cel strategiczny i taktyczny Utrzymywanie się dystansu innowacyjnego Polski mimo bezprecedenso-

wego napływu funduszy europejskich powoduje zagrożenie dla realizacji celu strategicznego, jakim jest znalezienie się do 2020 roku wśród najbardziej innowacyjnych krajów świata. Postęp w zakresie finansowania badań i rozwoju przez przedsiębiorstwa jest niewystarczający, co uniemożliwia powodzenie realizacji celów taktycznych w zamierzonym okresie.

Dystans innowacyjny Występuje bardzo duże zróżnicowanie dystansu innowacyjnego w sto-

sunku do średniego poziomu w Unii Europejskiej przy niewystarczającej dynamizacji czynników determinujących poziom innowacyjności. Nie został uruchomiony odpowiednio wysoki potencjał na rzecz absorpcji wiedzy technologicznej i jej tworzenia oraz większego udziału dyfuzji wiedzy we wzroście gospodarczym. Niska efektywność pracy instytucji Unii Europejskich, rządów i innych instytucji publicznych, a także niska jakość systemu stanowienia i wdrażania prawa oraz ochrony praw własności w stymulacji wzrostu gospodarczego. Brak jest spójnego systemu rozwiązań fiskalnych, monetarnych i instytucjonalnych, które sprzyjałyby wzrostowi innowacyjności na poziomie krajów Unii Europejskiej. Zmniejszenie udziału finansowania działalności B+R ze strony przedsiębiorstw w czasie ostatniego kryzysu gospodarczego. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw w niewystarczającym stopniu jest zorientowana na tworzenie nowych produktów i procesów technologicznych w skali globalnej. Brakuje wystarczających podstaw informacyjnych dla aktywizacji polityki Unii Europejskiej w sferze innowacji. Brak jest synergii między polityką społeczną, gospodarczą i regionalną krajów Unii Europejskiej a działaniami na rzecz zwiększenia innowacyjności.

Kierunki działań Zwiększenie efektywności polityki innowacyjnej, czego wyrazem byłaby

innowacyjność produktowa w skali międzynarodowej oraz udział w światowych łańcuchach wartości.

12

GŁÓWNE WNIOSKI

Poprawa infrastruktury (transportowej, telekomunikacyjnej i informa-

cyjnej), usprawnienie sfery instytucjonalnej oraz rozwój edukacji w kierunku zwiększania zasobów kapitału ludzkiego dla postępu w sferze nauki i techniki. Współpraca międzynarodowa mająca na celu wspólne pokonywanie wyzwań innowacyjnych w Europie z uwzględnieniem międzynarodowych struktur wewnątrzeuropejskich, takich jak tzw. Grupa Wyszehradzka (V4), ale i w skali światowej. Inteligentna specjalizacja obejmująca: 1) zacieśnienie współpracy między uczelniami, społecznością badawczą i biznesem, 2) wspólne planowanie, 3) poprawienie współpracy w obszarach, gdzie UE może zaoferować wartość dodaną, 4) dostosowanie krajowych procedur do rozprzestrzeniania się innowacji w skali UE. Współpraca z przedstawicielami europejskiego sektora innowacyjnego przy udziale administracji państwowych i samorządowych w celu zapewnienia wdrażania opracowywanych projektów typu foresight, programów strategicznych oraz wzmocnienia ich poziomych powiązań, spójności i ciągłości. Aktywizacja działań na rzecz stworzenia lepszych warunków dla lokowania w Polsce centrów badawczych o silnych powiązaniach krajowych europejskich i światowych, ukierunkowanych na poszukiwanie przełomowych technologii oraz wzrost ich wartości. Zapewnienie sprzężeń zwrotnych i drożności przepływu danych, informacji, wiedzy i wzorców pomiędzy przedsiębiorstwami a nauką oraz uruchomienie ssania innowacji przez przedsiębiorstwa oraz szerokie grono odbiorców. Stworzenie spójnego sektora edukacyjnego jako podstawy rozwoju kapitału ludzkiego dostosowanego do potrzeb wyzwań innowacyjnej gospodarki. Zmniejszanie ryzyka uczestników partycypacyjnej Strategii Innowacji dla Polski oraz upowszechnienie ich doświadczeń i dorobku w skali krajowej, europejskiej i światowej. Opracowali: Tadeusz Baczko, Małgorzata Pieńkowska, Ewa Puchała-Krzywina

Fundamenty innowacji

13

Tadeusz Baczko Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Fundamenty innowacji Innowacje, innowacyjność, kreatywność, transfer technologii są dziś odmieniane przez wszystkie przypadki. Szokuje mnogość projektów z funduszy strukturalnych podpisanych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Jednak pozycja Polski w świetle międzynarodowych statystyk innowacyjności nie ulega poprawie. Strukturalne opóźnienie w obszarze innowacyjności się nie zmniejsza. Względnie wysoka skala nakładów publicznych na innowacje nie spowodowała zauważalnej zmiany w pozycji Polski. Większość zaobserwowanych przez analityków negatywnych zjawisk, takich jak niski udział nakładów przedsiębiorstw na badania i rozwój w stosunku do produktu krajowego brutto i w stosunku do wydatków publicznych na ten cel, przewaga wydatków inwestycyjnych nad nakładami na wiedzę, niski poziom sprzedaży innowacyjnych produktów czy niski udział przychodów z innowacyjnych dóbr wysoko przetworzonych na eksport oraz powolny postęp w komercjalizacji własności intelektualnej nadal się utrzymuje. Tendencje te dotyczą już stosunkowo długiego okresu. Rachunek ekonomiczny zmusza do refleksji nad efektywnością poniesionych nakładów i ich alokacji. Podejmowane próby przesunięcia funduszy między instytucjami publicznymi nie dają także gwarancji sukcesu. Najczęściej główne słabości systemu alokacji pozostają bowiem bez zmian. Dezinformacja, demotywacja, dysalokacja, degradacja to negatywne mechanizmy, które nie tylko blokują efekty nowych projektów, ale przyczyniają się do zmniejszenia skali działań innowacyjnych podejmowanych spontanicznie bez udziału funduszy publicznych. Światowe koncerny i duże firmy wymagają indywidualizacji podejścia, rozszerzenia skali partnerstwa publiczno-prywatnego oraz świadomości dokonujących się w skali globalnej przemian. Polskie firmy sukcesu, które stworzyły filary wzrostu gospodarczego w ciągu ostatniego dwudziestolecia, szybko natrafiają na liczne bariery, których pokonanie wymaga aktywnego zaangażowania się instytucji publicznych. Nie jest to proste ze względu na obowiązujące zasady pomocy publicznej, ale jest możliwe, jak wskazują przykłady innych krajów. Małe i średnie firmy napotykają liczne bariery wzrostu i innowacyjności, które w znacznym stopniu spowodowane są brakiem dostosowania instytucji publicznych do ich potrzeb. Wynika to w znacznej ilości przypadków z tego, że przedmiotem działań wspomaganych publicznie są projekty o niższym poziomie ryzyka, a więc najczęściej mniej innowacyjne. System

14

Tadeusz Baczko

motywacji osób i instytucji odpowiedzialnych za alokację nie sprzyja aktywizacji najbardziej ryzykownych projektów. Prowadzi to do zjawiska, które można określić jako „paradoks alokacyjny”. Wiele projektów i to tych najbardziej innowacyjnych nie ma szansy na pozyskanie funduszy publicznych. Chodzi o podmioty, które nie mają funduszy na uruchomienie działalności gospodarczej, firmy studenckie czy przedsiębiorstwa rodzinne, które wprawdzie nie zarejestrowały działalności gospodarczej, ale w świetle tendencji demokratyzacji innowacji posiadają bardzo duży potencjał. Znane te prawidłowości, które zostały opisane m.in. przez noblistę z ekonomii Kennetha J. Arrowa już w latach 60. ubiegłego wieku, nadal nie spowodowały ukształtowania się rozwiązań instytucjonalnych adekwatnych do istniejących wyzwań w tym obszarze. Wyzwania te są obecne wszędzie tam, gdzie sięgają wpływy sektora publicznego. Warunków do uruchomiania innowacyjnych firm nie tworzą też uczelnie i instytuty badawcze. Instytuty badawcze, gdzie mogłoby się dokonywać tworzenie wiedzy oraz jej upowszechnianie na największą skalę, dalekie są od standardów, jakie są wyznaczane przez najlepsze międzynarodowe praktyki. Kierunki przemian instytucjonalnych nie dają w tym obszarze optymistycznych sygnałów. Najbardziej niepokojący jest brak działań na rzecz zwiększania związków między edukacją i badaniami, co stanowi utrudnienie dla napływu nowej wiedzy do programów edukacyjnych, a także młodych ludzi do projektów badawczych. Przeszkodą dla komercjalizacji badań są istniejące i planowane systemy oceny instytutów badawczych niezorientowane na interdyscyplinarność. „Biurokracja zamiast funduszy i instrumentów dostosowanych do potrzeb innowatorów” – tak najkrócej można określić zagrożenie rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego. Byłoby to może bez znaczenia, gdyby nie fakt, że to właśnie tu kształtowany jest kapitał ludzki, postawy innowacyjne i tworzona wiedza podstawowa, która w znacznym stopniu powinna mieć wpływ na aplikacje praktyczne. Mógłby ktoś odpowiedzieć, że to niewielka strata, bo poziom komercjalizacji wiedzy wytwarzanej przez naukę w Polsce jest niski, a poziom innowacyjności firm jest zdecydowanie poniżej średniej europejskiej. Miałby też zapewne dużo racji, przywołując niskie wskaźniki zarówno komercjalizacji wiedzy i innowacyjności, jednak nie w obecnych warunkach globalnych przemian. Innowacyjność jest bowiem postrzegana dziś powszechnie jako najważniejsze źródło wzrostu, rozwoju i dobrobytu. Współcześnie, gdy obserwujemy coraz liczniejsze przykłady sukcesów polityki proinnowacyjnej na świecie, skutkiem niepowodzeń w obszarze innowacyjności może być tylko utrzymanie negatywnych tendencji i dalszy exodus najzdolniejszych przedstawicieli młodego pokolenia. Długotrwała zapaść w tym obszarze zmusza do poważnych zmian w polityce przemysłowej i kierunkach alokacji. Inwestowanie w mniej lub bardziej ulotne projekty nie może zastąpić budowy tak solidnych fundamentów, jak: równy dostęp do wiedzy, dobra edukacja na wszystkich poziomach, spójność dzia-

Fundamenty innowacji

15

łań instytucjonalnych, rozwój norm i certyfikacji. Dotychczasowe działania w sferze rozwoju infrastruktury powinny zostać ukierunkowane na działania synergiczne, aby każde z nich wnosiło swój wkład w rozwój współpracy, umiędzynarodowienie, wspieranie ludzkiej kreatywności i innowacyjności czy budowę gospodarki wiedzy. Jak jednak to osiągnąć, aby znowu nie powtórzyć błędu otwierania dawno otwartych drzwi. Kolejny okres finansowania sięgający w Unii Europejskiej roku 2020 powinien być podstawą zmian w dotychczasowych praktykach. Jak dotąd nic na to nie wskazuje. Zamiast korzystać ze sprawdzonych najlepszych praktyk europejskich, tworzy się rozwiązania, które pozostają w tyle za liderami innowacyjności w Europie i na świecie. Brak jest inwestycji w struktury wiedzy, kooperacyjne projekty, a także inicjatyw tworzenia struktur niematerialnych dla projektów innowacyjnych. W celu pokonania tych wyzwań realizowany jest przez Sieć Naukową MSN, koordynowaną przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, program Strategia Innowacji dla Polski, który jest odpowiedzią na powiększający się dystans innowacyjny. Zgodnie z tym projektem, trzeba działać, nie można czekać. W centrum jego zainteresowania są innowatorzy, konkretni ludzie i ich zespoły. Są oni bardzo często – każdy na swoim polu – samotni. Innowacje zawsze są związane z bardzo dużym ryzykiem. Istotne jest więc, żeby proinnowacyjne środowiska zaczęły się ze sobą łączyć. Proponujemy rozwijać partycypacyjną Strategię Innowacji dla Polski z zestawem instrumentów, które w ciągu ośmiu lat zostały opracowane w ramach projektu realizowanego przez Sieć Naukową MSN. Są to m.in. oceny innowacyjności przedsiębiorstw, rankingi firm innowacyjnych, raporty o przedsiębiorstwach patentujących, raporty o firmach inwestujących w badania i rozwój. Jest to odpowiedź na niedostrzeganie sektora innowacyjnego w Polsce. Zamiast postawy pasywnej, proponujemy inny paradygmat. Opiera się on na wynikach badań, które wskazują, że firmy innowacyjne w Polsce istnieją, ale mają wiele problemów i trzeba włożyć bardzo dużo pracy, aby ich efektem były wyroby i usługi atrakcyjne dla lokalnych i światowych odbiorców. Pojawiają się liczne opracowania strategiczne, jednak warstwa diagnostyczna w sferze procesów lokalnych i problemów oraz barier, na jakie natrafiają przedsiębiorstwa sektora innowacyjnego, jest niewystarczająca. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że nie zawsze wystarczą działania na poziomie krajowym. Jest potrzeba większej aktywizacji Polski na arenie europejskiej. Proponujemy, co zostało po raz pierwszy sformułowane w książce Europejskie innowacje. Teoria i praktyka3, która ukazała się w połowie 2011 r. 3  T. Baczko, E. Puchała-Krzywina, Możliwości wykorzystania wiedzy do zmniejszenia dystansu innowacyjnego. Od wdrożenia indywidualnych ocen innowacyjności do akredytacji konsultantów, ekspertów i audytorów innowacyjności, w: Europejskie innowacje. Teoria i praktyka, J. Babiak, T. Baczko (red.), Instytut Konsultantów Europejskich, realizacja wydawnicza Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa–Bruksela 2011, s. 321–324.

16

Tadeusz Baczko

ze wstępem prof. Jerzego Buzka, ówczesnego Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, i jest dostępna w Internecie4, strategię partycypacyjną innowacji, Strategię Innowacji dla Europy. Chodzi o to, aby przejść z pozycji pasywnych na pozycje aktywne i to jest szansa, której nie można zaprzepaścić. W celu lepszego zobrazowania powiązań elementów odgrywających kluczową rolę w powodzeniu proponowanego podejścia strategicznego dobrze jest skorzystać z modelu zaprezentowanego na rysunku 1, co powinno ułatwić podjęcie szerszej dyskusji5. Kluczową rolę pełnią fundamenty Strategii Innowacji dla Europy. Tę część koncepcji zawdzięczamy inspiracji prof. Tadeusza Kowalika z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN, który powiedział, że ciągle dużo mówi się o innowacjach, wydaje na ten cel ogromne kwoty pieniędzy, a różne ważne dla ludzi kwestie są niezałatwione. Nie może być tak, aby działania na rzecz innowacji były realizowane bez porządnych fundamentów, których podstawy tworzą: uwzględnianie potrzeb odbiorców oraz zapewnienie dóbr publicznych, takich jak: dobra edukacja, bezpieczeństwo, środowisko naturalne czy dostosowana do potrzeb odbiorców i zmniejszająca wykluczenie społeczne infrastruktura. Każde z tych działań może być tak realizowane, żeby dawało swoje efekty synergiczne w postaci innowacji. Podstawą Strategii Innowacji dla Europy są instytucje zainteresowane postępem w sferze innowacji. Są to dotychczasowe i przyszłe instytucje europejskie oraz krajowe. Ich podstawą powinno być uwzględnianie szerokiej perspektywy i prowadzenie badań przyszłości typu foresight. Wyniki tych badań, w których uczestniczą zaangażowani interesariusze, powinny być publicznie dostępne, a ich realizacja – doprowadzić do powstania struktur eksperckich zainteresowanych ich realizacją. Koordynacji pracy tych struktur powinny służyć wyspecjalizowane platformy informacyjne, sprzyjające aktywności tych struktur oraz ich współpracy wewnętrznej i z innymi tego typu strukturami. Funkcjonowanie współczesnej gospodarki jest niemożliwe bez aktywnej polityki na poziomie krajów i regionów. W poszczególnych krajach istnieją zróżnicowane systemy fiskalne na poziomie kraju. W ich ramach działają często odmienne instrumenty stymulacji innowacji. Konieczne jest dopracowanie takich instrumentów, które sprzyjać będą innowacyjności w skali Europy, i ich monitoring. Rozwiązania powinny być stabilne co do zasady, wykorzystywać najlepsze praktyki krajowe i międzynarodowe oraz być przedmiotem ocen interesariuszy. Najlepiej byłoby, aby ich konstrukcja 4  http://www.eurofundsnews.eu/publikacje/ebook.html

5  Schemat został po raz pierwszy zaprezentowany w ramach tzw. spotkań czwartkowych PTE w dniu 10 maja 2012 roku; poświęconemu dyskusji nad raportem Kurs na innowacje. Jak wyprowadzić Polskę z innowacyjengo dryfu? opracowanym przez zespół pod kier. Jerzego Hausnera. Dyskusję prowadziła Prezes PTE Elżbieta Mączyńska. Uczestnikami byli Jerzy Hausner z RPP, Tadeusz Baczko i Joanna Kotowicz-Jawor z INE PAN. W przygotowaniu jego obecnej wersji użyteczne okazały się dyskusje w ramach konferencji zorganizowanej przez Knowledge4Innovation Forum w Parlamencie Europejskim w Brukseli 16 maja 2012 roku.

17

Fundamenty innowacji

pozwalała na wybór takich form, które najlepiej odpowiadałyby potrzebom innowacyjnych podmiotów oraz instytucji zainteresowanych poprawą rozwiązań w całej Unii Europejskiej. Rysunek 1 Strategia Innowacji dla Europy Instytucje. Badania przyszłości Instrumenty na poziomie kraju, Europy i ich monitoring Normy

Innowacje w sektorze publicznym

Licencje Patenty

Powiązania horyzontalne

Wzory Standardy

Umiędzynarodowienie Sektory

Firmy Patentujące

Instytuty badawcze Uczelnie

Instrumenty

Produkujące innowacyjne wyroby

Organizacje światowe Łańcuchy wartości Korporacje międzynarodowe Mobilni Europejczycy i ich firmy

KIS

Inwestorzy B+R Mikrofirmy MŚP, Duże

Pracownicy Podmioty nierejestrowane Społeczności Bez wykluczenia

Struktury wiedzy Sieci

Problemy, bariery, strategie

Fundamenty

Potrzeby Odbiorców Bezpieczeństwo, Edukacja, Środowisko, Infrastruktura

Synergiczne Lokalne Efekty Innowacyjne

Jednym z dominujących trendów przemian w Europie jest proces rozszerzania się zakresu innowacji w sektorze publicznym. Dotyczy to takich obszarów, jak: administracja, zdrowie, bezpieczeństwo, gdzie następuje upowszechnienie nowych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych w obszarach: e-administracja, e-zdrowie, e-sąd i wiele innych, gdzie obywatel, firma czy inny podmiot jest w centrum uwagi pod względem oferty,

18

Tadeusz Baczko

czasu i dopasowania do potrzeb. Dotyczy to urzędów, ale również bardziej rozbudowanych struktur. Jako innowacje w sektorze publicznym powinny być traktowane także działania sprzyjające innowacyjnym podmiotom oraz wspierających ich instytucji publicznych i prywatnych. Dotyczy to też instytucji publicznych o złożonych strukturach regionalnych. Bardzo ważną rolę powinny pełnić powiązania horyzontalne łączące ze sobą różne sfery funkcjonowania, takie jak: gospodarka, zdrowie, infrastruktura, kultura czy edukacja. Jednym z wymagań Strategii Innowacji OECD jest, aby koncentrować się na działaniach horyzontalnych. Daje to szanse na powiązanie ze sobą czasami oderwanych od siebie dziedzin. Na poziomie instytucji europejskich takich mechanizmów dopracowano się przez lata. Chodzi więc o ich przeniesienie na poziom krajowy w celu przyspieszenia procesów innowacyjnych. Podejście to powinno zmniejszyć negatywne skutki myślenia silosowego, ale także pomóc w uzupełnieniu luk na poziomie instytucji i rozwiązań konstytucyjnych, prawnych i parlamentarnych. Należy rozwijać dorobek międzynarodowy, który obejmuje normy, licencje, wzory, patenty czy wypracowane standardy. Bardzo dużą rolę w rozwoju innowacyjności powinny odgrywać społeczności zainteresowane wzrostem kreatywności oraz upowszechnieniem się wzorców zachowań. Taką rolę niewątpliwie mogą pełnić procesy społeczne upowszechniania norm, licencji, wzorów przemysłowych, patentów i standardów, takich jak Camberra Manual, Frascati Manual, Oslo Manual czy Patent Manual. W centrum zainteresowania Strategii Innowacji dla Europy jest rozwój firm i instytucji, które będą dostarczać usług na rzecz sektora innowacyjnego, czyli tak zwane Knowledge Intensive Services (KIS), oraz instrumenty, które pozwoliłyby doskonalić działanie sektora innowacyjnego, eliminować bariery jego funkcjonowania oraz wzmacniać jego potencjał. Usługi te powinny zapewnić zmniejszenie asymetrii informacyjnej przy procesach alokacji oraz ułatwić wszystkim typom podmiotów gospodarczych i społecznych realizację ich strategii innowacyjnych, a także pomagać w przepływie wiedzy. Raport, tak jak w latach ubiegłych, jest podzielony na część makroekonomiczną i mikroekonomiczną. Otwiera go tekst Leszka Jasińskiego, Dyrektora Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN, wskazujący na znaczenie uwzględniania potencjałów rozwoju w długim okresie. Kolejne teksty pozycjonują innowacyjność gospodarki Polski w ocenach i badaniach. Elżbieta Soszyńska z Uniwersytetu Warszawskiego wskazuje – opierając się na międzynarodowych ekonometrycznych badaniach porównawczych – na podstawy budowy gospodarki wiedzy stymulowanej innowacjami. Iwona Świeczewska z Uniwersytetu Łódzkiego przedstawia ocenę polskiej gospodarki na tle krajów Unii Europejskiej na podstawie analizy wybranych wskaźników innowacyjności. Krzysztof Piech ze Szkoły Głównej Handlowej podejmuje natomiast ważne wyzwanie oceny innowacyjności gospodarki Polski na tle krajów regionu.

Fundamenty innowacji

19

Dwa kolejne artykuły wskazują na działania strategiczne podejmowane na szczeblu centralnym, które mogą mieć wpływ na perspektywy rozwojowe innowacyjności. Są to teksty ekspertów z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Pierwszy z nich, autorstwa Iwony Nowickiej, jest na temat celów i założeń projektu wdrożeniowego Narodowy Program Foresight, a drugi, przygotowany przez Marcina Kardasa, dotyczy tzw. inteligentnej specjalizacji w dokumentach strategicznych Unii Europejskiej. Kolejne dwa teksty wskazują na obszary, w których tkwią duże potencjały rozwoju innowacji w gospodarce Polski − pierwszy autorstwa Iwony Palczewskiej z Instytutu Wzornictwa Przemysłowego na temat znaczenia wzornictwa usług we wzroście innowacyjności i efektywności gospodarki, drugi zaś Mariusza Maciejczaka ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego na temat uwarunkowań i perspektyw rozwoju innowacyjności sektora agrobiznesu. W czterech kolejnych artykułach podjęto zagadnienia związane z oceną przemian w okresie intensywnego napływu funduszy europejskich. Wojciech Pander (ECLEO) porusza kwestię efektów wsparcia działalności B+R przez fundusze strukturalne w Polsce. Ewa Piotrowska z Politechniki Białostockiej i Ewa Roszkowska z Uniwersytetu w Białymstoku przedstawiły analizę zróżnicowania województw Polski pod względem poziomu gospodarki opartej na wiedzy. Zespół w składzie: Krzysztof Klincewicz (Uniwersytet Warszawski) oraz Bożena Kaczmarska i Wacław Gierulski (Politechnika Świętokrzyska) przedstawia wyniki badań bibliometrycznych dotyczących międzynarodowej współpracy badawczej polskich uczelni publicznych. Wskazuje na skalę zróżnicowania i istniejące wyzwania w tym obszarze. Bardzo ważną rolę w umiędzynarodowieniu polskich ośrodków akademickich i badawczych ma udział polskich przedsiębiorstw w Programach Ramowych Unii Europejskiej. Ilustruje to analiza polskich osiągnięć w 7. Programie Ramowym autorstwa Marty Rószkiewicz z Krajowego Punktu Kontaktowego Unii Europejskiej. Część makroekonomiczną zamykają analizy z obszaru rozwiązań instytucjonalnych. Rozpoczyna tę część tekst Pawła Krzywiny z Kancelarii Prawnej POLFINANS Joanna Tarkowska Sp. k. na temat kolejnych zmian przepisów ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej w 2011 roku. Następnie Michał Baranowski z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN podejmuje ważny dla budowy nowoczesnych struktur powiązań międzynarodowych temat dyplomacji innowacji. Podejście to nabiera znaczenia w warunkach globalizacji gospodarki oraz dokonujących się przemian. Znaczenie wyzwań globalizacyjnych, rozwoju współpracy oraz rolę uwarunkowań lokalnych przedstawia studium przygotowane przez Jerzego W. Rylla z Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT). Ważnym obszarem instytucjonalnym związanym z sektorem innowacyjnym jest system ochrony własności intelektualnej o kluczowym znaczeniu dla transferu technologii. Wynikiem analiz jest tekst Marka Szyla, Eugeniusza Lisowskiego, Tomasza Paczkowskiego z Sieci Naukowej MSN, dotyczący

20

Tadeusz Baczko

przedsiębiorstw patentujących w 2010 r. oraz ranking 20 firm o największej liczbie zatwierdzonych patentów przez UP RP. Przedstawiamy też zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP polskim podmiotom gospodarczym w 2010 roku. Stanowi ono wypadkową starań firm, ale jednocześnie wynik istniejących rozwiązań instytucjonalnych. Część mikroekonomiczna podobnie jak w roku ubiegłym podzielona jest na dwa bloki tematyczne. Pierwszy dotyczy przebiegu procesów innowacyjnych. Rozpoczyna go tekst Anny Wziątek-Kubiak z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN, będący refleksją na temat metodologii badania barier innowacji. Autorka wskazuje na komplementarność barier i potrzebę wiązania ich dotkliwości ze specyfiką firm i uwarunkowań procesów innowacyjnych. Tekst ten stanowi ważny komentarz do prowadzonych od 2005 r. w ramach Sieci Naukowej MSN badań nad barierami innowacji. W tegorocznym Raporcie jest kolejny tekst Ewy Puchały-Krzywiny z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN przedstawiający bariery innowacyjności przedsiębiorstw w latach 2007–2010 wraz z ich interpretacją. Zawiera on postulaty przedsiębiorstw, co do pożądanych rozwiązań sprzyjających innowacjom. Mogą one, jak wskazuje autorka, być przydatne przy identyfikacji barier instytucjonalnych dla przedsiębiorstw innowacyjnych. Jedną z najważniejszych barier procesów innowacyjnych w Polsce jest dostępność funduszy i właśnie tej problematyce poświęcone są dwa kolejne badania. Pierwsze, autorstwa Marka Szyla z Sieci Naukowej MSN, dotyczy przedsiębiorstw giełdowych ponoszących nakłady na badania i rozwój w 2010 roku. Badania te prowadzone już siódmy raz wskazują na rosnącą grupę inwestorów w B+R na GPW. Drugi tekst, autorstwa Kamila Kasnera z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN, kontynuuje badania dotyczące luki kapitałowej przedsiębiorstw innowacyjnych. Zwraca uwagę na zachowania przedsiębiorstw dotkniętych brakiem funduszy i tych, którym udało się ten problem pokonać. Kolejnym wyzwaniem, jakie wiąże się z procesami innowacyjnymi i stanowi w świetle badań międzynarodowych dużą ich słabość w Polsce, jest niewystarczający poziom współpracy. Problematyka ta jest przedmiotem pięciu kolejnych badań prezentowanych w tej części Raportu. Podejmowana jest przez Nelę Grądzką z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN w artykule dotyczącym wpływu innowacji inspirowanych przez odbiorców na przedsiębiorstwa prowadzące działalność innowacyjną w Polsce w latach 2008−2010. Drugi tekst jest autorstwa Aleksandra Żołnierskiego z Instytutu Badań Edukacyjnych i przedstawia wyniki pionierskich badań przedsiębiorstw na temat kapitału społecznego w procesie innowacyjnym. Zaprezentowane wyniki wskazują na wyższy poziom kapitału społecznego w firmach innowacyjnych oraz liczne przejawy jego występowania. Monika Cox (Dębowska) – INE PAN, przedstawiając badania na temat związków między innowacyjnością a społeczną odpowiedzialnością biznesu w latach 2008–2010, wskazuje m.in. na zainteresowanie ochroną środowiska. Szczegółowe wyniki badań na temat zachowań proekologicznych w firmach innowacyjnych za 2010 r. przedstawia

Fundamenty innowacji

21

opracowanie Moniki Hornung-Haładaj z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN. Teksty związane ze znaczeniem współpracy w procesach innowacyjnych zamyka omówienie ogólnopolskich badań na temat interaktywności społeczeństwa sieci autorstwa Moniki Mizielińskiej­‑Chmielewskiej z Media Trend – Centrum Komunikacji Medialnej. Drugi blok tematyczny w części mikroekonomicznej dotyczy perspektyw ekspansji sektora innowacyjnego. Rozpoczynają go teksty dotyczące wyników badań przeprowadzonych w 2011 r. na temat innowacyjności produktowej. Badania dużej grupy ekspertów zaangażowanych w ten projekt wskazały na niezwykłe możliwości wzrostu na poziomie przedsiębiorstw dzięki innowacjom produktowym. Trudno też przecenić rolę polityki innowacyjnej oraz nowych modeli biznesowych w ich rozwoju. W Raporcie prezentujemy pierwszy raz listę 20 najbardziej innowacyjnych produktów w Polsce w 2011 roku wraz z opisem genezy badań, metodologią wyboru i prezentowanych w ramach Raportów o innowacyjności gospodarki Polski od 2006 r. zestawień opisów innowacyjnych produktów zgłoszonych przez firmy. Jest to kolejny ważny krok w tworzeniu podstaw informacyjnych i instrumentów dla rozwoju sektora innowacyjnego w Polsce. Pozwala na stworzenie licznych instrumentów i usług sprzyjających wzrostowi przez innowacyjność produktową obejmującą szerokie spektrum wyrobów i usług. Kolejne trzy artykuły przedstawiają kierunki rozwoju finansowania procesów innowacyjnych. Stanowią kontynuację badań, zaprezentowanych w Raporcie o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, które wskazywały na wyzwania związane m.in. z możliwością wykorzystania rynku Venture Capital/Private Equity i rynku kapitałowego. W tym roku zwracamy uwagę na znaczenie udziału największych przedsiębiorstw w wydatkach badawczo-rozwojowych w układzie międzynarodowym w tekście przygotowanym przez Marka Niechciała z Narodowego Banku Polskiego. Kwestia finansowania innowacji jest ciągle bardzo dużym wyzwaniem. Jednym z rozwiązań jest wykorzystanie kredytu kupieckiego w finansowaniu innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw. Na możliwości w tym zakresie zwraca uwagę Małgorzata Pawłowska z Instytutu Ekonomicznego NBP. Ogromną rolę w rozwoju ekspansji sektora innowacyjnego mają działania na poziomie mezoekonomicznym. W związku z tym sięgamy tu do wzorcowych rozwiązań regionalnych i sektorów o dużym potencjale innowacyjnym. Zaczynamy od prezentacji powstałej w ramach projektu typu foresight koncepcji kierowania innowacyjnością regionu na przykładzie Wielkopolski, przedstawionej przez Magdalenę Wyrwicką z Politechniki Poznańskiej. Bardzo duże możliwości ekspansji tkwią zarówno w sektorach usługowych, przemysłowych, jak i w ich powiązaniach. Dobrym przykładem jest rozwój podstaw innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w Polsce, co wymaga wielostronnych starań ze strony biznesu, władz centralnych i lokalnych. Badania w tym obszarze prezentowane są przez Elżbietę Szymańską z Politechniki Białostockiej. Trudno sobie wyobrazić rozwój tego obszaru bez nowoczesnego transportu i odpowiedniego sprzętu. Warunkuje to m.in.

22

Tadeusz Baczko

rozwój innowacyjności i umiędzynarodowienia polskiego przemysłu lotniczego. Dynamika, jaka charakteryzuje ten sektor, stanowi wyzwanie i wzorzec dla innych przemysłów. Zaprezentowana przez Justynę Janik z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN dynamika procesów innowacyjnych realizowanych w tym sektorze może stanowić inspirację dla innych i duże wyzwanie dla polityki gospodarczej. Szczególną rolę w rozwoju innowacyjności przemysłu lotniczego w Polsce odgrywają firmy rodzinne. One to mają do spełnienia niezwykłą misję, aby wykorzystać globalne łańcuchy wartości stworzone przez światowe koncerny dla eksportu i umiędzynarodowienia swojej oferty produkcyjnej oraz do stymulacji rozwoju struktur wiedzy między biznesem i ośrodkami badawczymi lokalnymi i międzynarodowymi. Wzorce tych innowacyjnych firm mogą być cenną inspiracją do rozwoju takich struktur korporacyjnych, które najlepiej będą budować nowoczesne miejsca pracy i sieci współpracy, przenosić zasoby i strumienie wiedzy. Wydobycie potencjału innowacyjnego ukrytego na poziomie miejsc pracy, powiązań z dostawcami i odbiorcami jest niemożliwe bez stworzenia adekwatnych struktur własności i zarządzania. Przeprowadzone pierwsze badania innowacyjnych firm rodzinnych i koncentracji ich własności stanowią podstawę tekstu przygotowanego przez Artura Chaberskiego z INE PAN. Raport tradycyjnie kończą listy rankingowe najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce zawierające także jednostkowe oceny poziomu innowacyjności w systemie 5A w sferze innowacyjności rynkowej, procesowej, nakładów na innowacyjność, uzyskanych patentów w USA, Europie i z Urzędu Patentowego RP (UP RP) oraz kontraktów europejskich w ramach 7. Programu Ramowego i Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka przy wykorzystaniu mikroindykatorów typu 4i (indywidualnych integrowanych indykatorów innowacyjności). Zawierają one dane o przychodach ze sprzedaży i jej dynamice, nakładach na B+R i ich udziale w przychodach ze sprzedaży. Podstawą ocen są ankiety przesyłane do Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN oraz dane dostępne publicznie, a w szczególności z UP RP, bilanse i rachunki wyników firm objętych Rejestrem Sądowym, raporty spółek giełdowych, zestawienia projektów z funduszy strukturalnych oraz informacje z Krajowego Punktu Kontaktowego UE na temat firm, które uczestniczyły w projektach 7. Programu Ramowego UE. Przeprowadzone badania pozwoliły na budowę siódmej edycji Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce. Jej opracowanie było możliwe dzięki przeprowadzeniu badań firm patentujących, inwestorów w B+R i najbardziej innowacyjnych produktów w Polsce w 2011 roku. Ponadto już tradycyjnie Raport zawiera rankingi najbardziej innowacyjnych firm w układzie według wielkości zatrudnienia: od mikro, poprzez małe i średnie aż do dużych. Towarzyszą im opracowania, takie jak wybór definicji podstawowych pojęć związanych z innowacjami oraz słownik do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 r. stanowiący syntetyczny opis rozwiązań metodologicznych zastosowanych przy

Fundamenty innowacji

23

tworzeniu rankingu i indywidualnych ocen innowacyjności przedsiębiorstw. W celu ułatwienia korzystania z Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 r. umieszczona została lista alfabetyczna przedsiębiorstw, które uzyskały najwyższe oceny indywidualne w Polsce i którym przysługuje prawo uzyskania certyfikatu. Raport kończą wykazy tabel i rysunków, które pozwalają łatwiej dotrzeć do treści i wyników badań, które w nim się znajdują. Zachęcamy też do zapoznania się z opracowaniami przygotowanymi przez Michała Baranowskiego z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN prezentującego dorobek programu badań nad innowacyjnością realizowany przez Sieć Naukową MSN „Ocena wpływu działalności badawczo-rozwojowej i innowacji na rozwój społeczno-gospodarczy”. Sieć ta utworzona w 2003 r. w Zakładzie Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN dzięki wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego jest od 2004 r. koordynowana przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN. *** Mija kolejna edycja badań nad najbardziej innowacyjnymi przedsiębiorstwami. Kolejne edycje pozwoliły nam ocenić tysiące przedsiębiorstw. Okazało się, że system 5A oparty na zintegrowanych wskaźnikach 4i (indywidualne, integrowane indykatory innowacyjności) działa. Możliwe jest nie tylko ocenianie firm innowacyjnych, ale docelowo także poprawa alokacji funduszy europejskich. Banki będą mogły lepiej powiązać alokację funduszy ze znajomością swoich klientów, ich potencjałów i zagrożeń. Pojawiła się niezwykła szansa dla instytucji publicznych, które zmagają się z różnymi dawno już wykrytymi paradoksami asymetrii informacyjnych, żeby tak lokować fundusze publiczne, aby mogły procentować rozwojem, wzrostem, nowymi miejscami pracy i to w obszarach, gdzie wydawało się to niemożliwe. Niemożliwe okazało się możliwe. Powstały rankingi ogólnopolskie i dla poszczególnych województw. Okazało się to, co przeczuwaliśmy, że wbrew pesymistom firmy innowacyjne mogą zaistnieć zarówno w regionach bardzo rozwiniętych, jak i w takich, które nie wykazywały przejawów innowacyjności. Otwiera to niezwykłe możliwości. Dotyczy to szczególnie firm małych czy wręcz mikro do 10 zatrudnionych, których europejskie statystyki odnotowują najwięcej w Polsce. Jak jednak dotrzeć do tych firm? Jak im pomóc? Jak zidentyfikować te z nich, które mają innowacyjny potencjał? Innowacje zawsze gdzieś muszą się zacząć. Mają więc bardzo silne uwarunkowania lokalne. Czasami ich korzenie sięgają głęboko i nawiązują do rodzinnych tradycji, a niekiedy nośnikiem ich wspaniałej przeszłości jest tylko marka kojarzona z wybitnymi twórcami życia gospodarczego i wspaniałą przeszłością. Marka jest wartością niematerialną, ale często spotyka się z zainteresowaniem najpotężniejszych instytucji finansowych świata. Dzięki wzmocnieniu kapitałowemu i strukturom tych firm ich klienci krajowi mają szansę zaistnieć w skali światowej. Ale zagraniczne koncerny, mimo że dają pracę

24

Tadeusz Baczko

na miejscu i zatrudniają wybitnych analityków, nie są jak dotąd zdolne tak ulokować kapitały, aby uzyskać w kraju, do którego przybywają, tak spektakularne korzyści, żeby przyczynić się do sukcesu własnego i tych ciągle jeszcze bezimiennych bohaterów, ich twórców – pracowników. Dziś, gdy padają kolejne uznane kanony, gdy próbuje się poszukiwać coraz to nowych algorytmów szacowania ryzyka w skali światowej czy krajowej pojawia się potrzeba powrotu do mikroekonomicznych podstaw gospodarki. Szczęśliwie są one nienaruszone. Ich podstawową tkankę stanowią małe firmy w różnych stadiach rozwoju. Większość z nich jeszcze się nie zarejestrowała. Ich twórcy to bezimienni bohaterowie, którzy szukają w pocie czoła funduszy, potrafią porównywać swój potencjał z ryzykiem. Im dalej od nich, tym wiedza o tym potencjale i ryzyku spada. Dotarcie do tych firm, a zwłaszcza do tych najbardziej potrzebujących i często o bardzo wysokich potencjałach rozwojowych jest wielką szansą. Często szanse te są ukryte wewnątrz firmy. Może je wykryć albo jej szef, albo pracownik, albo odbiorca produktów niezadowolony z ich kształtu i formy. Działalność innowacyjna jest z natury obarczona ryzykiem. Czasami bardzo dużym. Jest tu ogromne pole działania dla firm ubezpieczeniowych oraz odpowiednich instytucji publicznych, społecznych czy biznesowych, które poprzez różne formy aktywności mogą to ryzyko ograniczyć. Nie oznacza to jednak, że nie pojawią się nowe ryzyka. Innowacyjne firmy położone są w całej Polsce i reprezentują szerokie spektrum działów gospodarki – nie stanowią monolitu. Jest wiele ich typów. Są firmy młode i takie, których tradycja sięga blisko 150 lat. Są to firmy o różnej formie własności i wielości struktur korporacyjnych. Ich spółki matki są często położone poza Polską. Są firmy, które działają lokalnie, ale są i takie, które prowadzą ekspansję międzynarodową. Nowe lub ulepszone produkty mają różny udział w ich przychodach ze sprzedaży i w eksporcie. Proces identyfikacji innowacyjnych firm i tworzenia im warunków do rozwoju jest niemożliwy bez współpracy szerokiego udziału instytucji publicznych i prywatnych oraz zaangażowania ekspertów, mediów i coraz szerszych gremiów społecznych. Ten proces w Polsce został uruchomiony i rozwija się. Jest to wielka szansa na zmniejszenie dystansu innowacyjnego. Trzeba sobie jednocześnie zdawać sprawę, że nie dzieje się to bez oporu i konieczności pokonywania licznych barier. Chciałbym w tym miejscu podziękować wszystkim osobom, które angażują się w działania na rzecz wzrostu innowacyjności w Polsce. Prawdziwymi bohaterami tego procesu są pracownicy i kadra kierownicza innowacyjnych firm, które patentują, inwestują w badania i rozwój, rozwijają innowacyjne produkty, uczestniczą w sieciach współpracy ze światem nauki, pozyskują projekty europejskie i prowadzą ekspansję na skalę krajową oraz międzynarodową. Szczególnie cenimy sobie współpracę ze strony tych innowacyjnych przedsiębiorstw, które mimo wszystkich wyzwań podejmują trud pomiaru swoich działań innowacyjnych, czego przejawem jest wypełnienie nie tak prostej ankiety Sieci Naukowej MSN i INE PAN. Dzięki temu

Fundamenty innowacji

25

jednak ich wzorce innowacyjne mogą być upowszechniane, zarażając kolejnych przedsiębiorców i innowatorów. Pozwalają też lepiej uświadomić przedstawicielom środowisk naukowych, politycznych i gospodarczych, że sektor innowacyjny w Polsce istnieje, ale ma kolosalne problemy, które wynikają w znacznym stopniu z niedostosowania rozwiązań instytucjonalnych do ich potrzeb. Chciałbym też serdecznie pogratulować wszystkim firmom, które znalazły się w prestiżowym rankingu Lista 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku. Liczymy na to, że coraz więcej z nich będzie prowadzić monitoring swoich procesów innowacyjnych, w czym przydatna jest nasza ankieta badawcza, oceny innowacyjności i rankingi. Obecność w rankingach daje możliwość sprawdzenia, na ile ponoszone nakłady na badania i rozwój oraz projekty innowacyjne dają efekty w postaci wzrostu ekspansji krajowej i eksportowej, tworzenia miejsc pracy i efektywności oraz wkładu, jaki się wnosi w tworzenie innowacyjnych fundamentów gospodarki Polski. Jednocześnie prowadzone badania pozwalają na diagnozę spójności systemu innowacyjnego firm oraz identyfikację ryzyka, na jakie mogą natrafić te przedsiębiorstwa. Mamy nadzieję, że uda się włączyć grono wybitnych specjalistów uczestniczących w procesach oceny innowacyjnych produktów oraz prowadzących badania procesów innowacyjnych do ograniczenia ryzyk i wzmocnienia potencjału innowacyjnych firm. Szczególnie serdecznie chciałbym pogratulować kierownictwu i pracownikom firmy ABB Polska, która jest tegorocznym liderem rankingu najbardziej innowacyjnych firm w Polsce, oraz przedsiębiorstwu Ivona Software za zajęcie pierwszego miejsca w rankingu innowacyjnych firm z zatrudnieniem do 10 osób. Gratulacje należą się także twórcom sukcesu firmy LfC, która została liderem innowacyjności w grupie do 250 zatrudnionych. Trudno też nie wspomnieć, że firma ABB jest także liderem rankingu firm patentujących w Polsce, a wyrosła w województwie lubuskim LfC zwyciężyła w rankingu na najbardziej innowacyjny produkt w 2011 roku. Gratulacje należą się też zarządowi i personelowi firmy Fiat Polska, która miała największe inwestycje w badania i rozwój w Polsce w 2010 roku. Osiągnięcia tych firm ilustrują możliwości polskiego sektora innowacyjnego. Obecność firm silnie powiązanych z rynkiem europejskim i światowym wśród liderów rankingów cieszy szczególnie i wskazuje na możliwości, które już dziś są obecne w Polsce dzięki dostępowi do korporacji dysponujących światowymi łańcuchami dystrybucji i wartości. Jest też przykładem, że firmy, które mogą korzystać z najlepszych rozwiązań instytucjonalnych na świecie, mają w Polsce wysoką pozycję i mogą przyczynić się do wzrostu innowacyjności gospodarki Polski. Jest dla całego zespołu badawczego bardzo dużym zaszczytem, że Patronat Honorowy nad Raportem o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku objęli Wicepremier i Minister Gospodarki RP Waldemar Pawlak oraz Prezes Polskiej Akademii Nauk prof. hab. dr inż. Michał Kleiber.

26

Tadeusz Baczko

Część opracowań, zawartych w prezentowanym Raporcie, była przedmiotem publicznych dyskusji objętych patronatami Minister Rozwoju Regionalnego oraz Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej. Dużo też zawdzięczamy wsparciu konferencji Raport o Innowacyjności Sektora Lotniczego przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego. Pozwoliły one na wysłuchanie opinii wybitnych ekspertów ze świata biznesu, nauki, finansów i administracji publicznej. Chcielibyśmy tym wszystkim, którzy przyczynili się do jego powstania, serdecznie podziękować. Szczególne wyrazy uznania należą się Dyrekcji Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN za stworzenie warunków do badań i wsparcie podejmowanych inicjatyw. Chciałbym serdecznie podziękować autorom oraz redaktorom Raportu. Pani Joannie Pęczkowskiej za opracowanie graficzne tekstów. Pani red. Sławie Matuszewskiej za aktywne i pełne zaangażowania włączenie się w proces redakcji, co przyczyniło się do wzrostu komunikatywności i stopnia przejrzystości Raportu. Chciałbym wyrazić serdeczne podziękowanie Ewie Puchale-Krzywinie, Sekretarzowi Naukowemu Sieci Naukowej MSN, za niezawodność i bardzo duży wkład merytoryczny wniesiony w procesy badawcze, przygotowanie Raportu oraz za udział w tworzeniu i rozbudowie sieci ekspertów przygotowujących Raport. Trudno przecenić znaczenie tych prac w nadaniu Raportowi dzisiejszego kształtu oraz powstaniu części mikroekonomicznej. Wyrazy podziękowania należą się także Małgorzacie Pieńkowskiej z Sieci Naukowej MSN za jej wkład w redakcję naukową części makroekonomicznej Raportu. Dziękuję również Grażynie Niedbalskiej z Komitetu Naukoznawstwa PAN i Sieci Naukowej MSN za udział w przygotowaniu definicji podstawowych pojęć. Bardzo cenny jest też wkład Marka Szyla z Sieci Naukowej MSN w prace analityczne, badawcze i obliczeniowe. Pracom nad wersją papierową Raportu towarzyszyły aktywne działania Michała Baranowskiego, przyczyniające się do upowszechnienia wyników badań w Internecie. Dzisiejszy kształt raportu i rankingi byłyby niemożliwe bez wiedzy sieci ekspertów ze świata nauki i biznesu oceniających poziom innowacyjności produktów. Bardzo duże znaczenie dla dzisiejszego kształtu Raportu mają dyskusje w ramach konferencji i seminariów organizowanych przez Sieć Naukową MSN z udziałem firm innowacyjnych i wybitnych ekspertów krajowych i z zagranicy. Ich wiedzy i doświadczeniu bardzo dużo zawdzięczamy. Szczególnie podziękowania chciałbym skierować na ręce takich uznanych ekspertów z zagranicy jak: Alessandra Collaccia, Fred Gault, Annamária Inzelt, Marta Mosná, Edita Novotna, którzy wsparli swoją wiedzą nasze zeszłoroczne spotkanie “V4 Workshop on Measuring Innovation Systems” ważne dla rozwoju partycypacyjnej Strategii Innowacji dla Europy.

CZĘŚĆ MaKROEKONOMICZNA

Leszek Jerzy Jasiński

29

Leszek Jerzy Jasiński Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Potencjał rozwoju w długim okresie W epokę poprzemysłową Polska weszła dopiero w warunkach systemu rynkowego, dużo później niż świat zachodni. W końcu lat 80. na przemysł przypadała w przybliżeniu połowa PKB, podczas gdy na Zachodzie około jedna trzecia. Było to oznaką nienowoczesności kraju. W roku 2000 udział przemysłu zmalał w Polsce do 24,4% PKB, co przyczyniło się do wzrostu bezrobocia, ale stanowiło także przejaw radykalnej modernizacji gospodarki. W pierwszej dekadzie XXI wieku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Po raz kolejny w polskiej historii powróciło wtedy pytanie o relację między możliwościami, jakie dzięki temu powstały, a umiejętnością ich wykorzystania. Bezpośrednie następstwa akcesji były korzystne: znaczący napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu, także rolnego, poprawa sytuacji gospodarczej, wreszcie potężny strumień funduszy strukturalnych. I tu pojawia się pierwszy dylemat: czy przekazane do naszej dyspozycji środki wzmocnią pozycję konkurencyjną kraju w długim okresie i pomogą rozwiązywać problemy gospodarcze, w mniejszym stopniu społeczne, czego za pomocą środków własnych nie dalibyśmy rady zrobić? Czy fundusze strukturalne poprawią jedynie warunki życia społeczeństwa, przyczyniając się do wzrostu konsumpcji? Mówiąc prościej: czy pieniędzy tych nie zmarnotrawimy? Unia Europejska gromadzi wiele krajów o gospodarce nowoczesnej, to znaczy wytwarzającej wiele dóbr i usług innowacyjnych. W strefie euro należą do nich: Belgia, Finlandia, Holandia, Niemcy, w mniejszym stopniu Austria i Francja. Dla Grecji, Hiszpanii i Włoch motorem wzrostu nie jest eksport zaawansowanych technologicznie dóbr i usług, ale konsumpcja własna i turystyka międzynarodowa. Podobnie jest w Polsce, z tą różnicą, że nie przyciągamy do kraju tak wielu turystów. Współczesny międzynarodowy podział pracy oznacza pozostawienie w krajach nazywanych rozwiniętymi produkcji przemysłowej towarów technicznie zaawansowanych, rozwój własnej bazy usługowej i badawczo-rozwojowej oraz przeniesienie produkcji łatwiejszej do krajów o tańszej pracy. W krajach rozwiniętych kluczowe miejsce w gospodarce zajmuje sektor wiedzy. W jego skład wchodzą informatyka, telekomunikacja, tak zwane usługi profesjonalne oraz sfera badań i rozwoju (sfera B+R). Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej, nie ma wielkiego wyboru − albo stopniowo dołączy do gospodarek innowacyjnych, albo zajmie na długi czas pozycję peryferyjną. W świetle niektórych teorii międzynarodowej konkurencyjności kraju występuje współzależność między wysokością PKB na mieszkańca a przyję-

30

Leszek Jerzy Jasiński

tą strategią rozwoju ekonomicznego. Wyróżnia się trzy główne sposoby ukształtowania dynamiki gospodarczej kraju: rozwój oparty na zasobach czynnikowych (mało wykwalifikowanych zasobach pracy i surowcach naturalnych), rozwój bazujący na poprawie efektywności (głównie na wzroście wydajności pracy i łącznej produktywności czynników wytwórczych) oraz rozwój dzięki innowacjom, do czego niezbędny jest odpowiedni sektor wiedzy. Zgodnie z tą teorią, jeżeli PKB per capita danego kraju nie przekracza 2 tys. dolarów, podstawą rozwoju jest dostępność zasobów, jeżeli należy do przedziału od 3 do 9 tys., kołem zamachowym staje się rosnąca efektywność wytwarzania znanych już dóbr i usług, jeżeli PKB per capita przewyższa 17 tys., kluczowe znaczenie zyskuje innowacyjność. Dwa pominięte przedziały, poziom PKB od 2 do 3 tys. dolarów i od 9 do 17 tys., wskazują na rozwój o charakterze przejściowym, kiedy o postępie ekonomicznym decydują dwa zespoły czynników. Na gruncie tej teorii kraj stale powiększający swój poziom PKB na mieszkańca musi, wcześniej lub później, posiadać i szeroko wykorzystywać swój sektor wiedzy6. W ostatnich latach XX wieku opisana teoria nie miała jeszcze dla Polski dużego znaczenia, może jednak okazać się istotna w niezbyt odległej przyszłości. PKB per capita powiększa się i nadejdzie czas, kiedy przekroczy kres dolny przedziału, oznaczający początek fazy rozwoju innowacyjnego. Oczywiście nie należy traktować poziomu 17 tys. dolarów jako wielkości sztywnej, zastrzeżenie to nie zmienia istoty problemu. Powstaje pytanie, czy w nadchodzącym czasie Polska, ze stosunkowo słabym sektorem wiedzy i słabym kapitałem społecznym, będzie zdolna do dalszego rozwoju, tym razem zbudowanego w dużej mierze na innowacyjności i umiejętności współpracy społecznej7. Zbyt niska pozycja Polski z punktu widzenia innowacyjności idzie w parze z niezadowalającym rozwojem tak zwanego kapitału społecznego, który należy odróżniać od kapitału ludzkiego. W dwudziestoleciu po odzyskaniu niepodległości istotnym czynnikiem wzrostu polskiej gospodarki okazał się rozwój tak zwanego kapitału ludzkiego. Poziom wykształcenia społeczeństwa znacznie się poprawił, powiększył się ponad dwa razy udział wśród dorosłych osób z wyższym wykształceniem, odsetek studiującej młodzieży zbliżył się do analogicznej wielkości w USA8. W historii świata żadne 6  The Global Competitiveness Report 2007–2008, World Economic Forum 2007. Ważnym zwolennikiem omawianej teorii jest pracujący w USA, pochodzący z Barcelony ekonomista Xavier Sala-i-Martin. 7  Pojęcie kapitał społeczny należy do pogranicza ekonomii i socjologii. Wprowadził je na początku lat 70. XX wieku francuski socjolog Pierre-Felix Bourdieu. 8  W niemałej części stało się to dzięki rozwojowi prywatnych uczelni kształcących w zakresie zarządzania, administracji, ekonomii lub dyscyplin pokrewnych. Takie uczelnie pojawiły się nawet w bardzo wielu miasteczkach powiatowych, w których dawniej edukacja na poziomie wyższym była nie do pomyślenia. Poziom nowych uczelni był z pewnością zróżnicowany, ale podobną uwagę można było odnieść także do tradycyjnych ośrodków akademickich. Pomimo tych ograniczeń rozwój kapitału ludzkiego był niewątpliwy. Jakość kształcenia w krajach wysoko rozwiniętych okazuje się również niejednolita.

Potencjał rozwoju w długim okresie

31

społeczeństwo nie zdobyło się na tak gigantyczny skok edukacyjny9. Rozszerzanie konkretnych umiejętności pracowniczych i poprawa ogólnego przygotowania zawodowego służą rozwojowi kraju zgodnie z modelem molekularnym: coraz sprawniejszy pracownik poprawia swą indywidualną pozycję konkurencyjną na rynku, co w skali ogólnej przyczynia się do wzrostu gospodarczego. Z czasem taka ścieżka rozwojowa zmniejsza skuteczność, a na plan pierwszy wysuwa się zdolność ludzi do współdziałania ze sobą i wspólnego urzeczywistniania przyjętych planów. Ujmując krótko, słabnie znaczenie kapitału ludzkiego, a rośnie waga kapitału społecznego. Umiejętność owocnego współdziałania nabiera znaczenia, zważywszy na pogarszającą się sytuację demograficzną Polski, wyrażającą się w niskim współczynniku dzietności i starzeniu się społeczeństwa. Do umocnienia się miejsca kraju w gospodarce globalnej potrzebne są: wzrost stopy inwestycji w PKB (ułatwiający unowocześnienie wielu obszarów życia), reforma systemu edukacji (między innymi rozszerzająca zasięg dyscyplin technicznych i przedmiotów ścisłych), poprawa stanu badań naukowych (niemal w każdej dyscyplinie wiedzy), reforma finansów publicznych (prowadząca do większej racjonalizacji wydatków publicznych i zwiększenia puli wydatków prorozwojowych) oraz poprawa jakości klasy politycznej. Spotyka się opinie, że sektor wiedzy jest w Polsce bardzo słaby i produkcji innowacyjnej nie ma. Tak nie jest, ale niewątpliwie innowacyjność polskiej gospodarki musi znacząco wzrosnąć. W przeciwnym razie staniemy się ofiarą własnego sukcesu: osiągniemy poziom dochodów na tyle wysoki, że będzie nam trudno posuwać się dalej. Czy awans sektora wiedzy okaże się realny w społeczeństwie zainteresowanym bieżącą konsumpcją, nie przywiązującym dużej wagi do długookresowych inwestycji, z ciągle słabą warstwą przedsiębiorców, ze środkami przekazu, które nie budzą świadomości wyzwań rozwojowych, ze słabym etosem pracy, z ciągłym zamętem w życiu politycznym?

9  Polska

smuta, J. Czapiński w rozmowie z J. Żakowskim w: J. Żakowski: Zawał. Zrozumieć kryzys, Biblioteka „Polityki”, Warszawa 2009, s. 221.

32

Elżbieta Soszyńska

Elżbieta Soszyńska Uniwersytet Warszawski

Proces budowy gospodarki wiedzy, gospodarki stymulowanej… innowacjami – fakty i mity Podejmowane przez ekonomistów próby wyjaśniania zróżnicowania poziomu i tempa zmian osiągnięć gospodarczych krajów (regionów) prowadzą niekiedy do rozbieżnych odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedne kraje są bogate a inne ubogie, dlaczego niektóre kraje zwiększają w sposób istotny i trwały tempo wzrostu gospodarczego, inne zaś przyspieszają rozwój gospodarczy, ale nie w sposób trwały, zaś jeszcze inne wpadają w pułapkę ubóstwa. W latach 60. i 70. w głównym nurcie ekonomii istniał konsens, że główną przyczyną tych różnic był stopień akumulacji podstawowych czynników produkcji, a zwłaszcza kapitału fizycznego, a następnie kapitału ludzkiego – bardzo często traktowanego wąsko jako formalna edukacja w ujęciu ilościowym. Na przełomie XX i XXI wieku badacze, wyjaśniając te różnice, coraz częściej wskazują na prymat akumulacji wiedzy, w tym wiedzy technologicznej, nad akumulacją kapitału produkcyjnego. Wśród różnych organizacji międzynarodowych promujących to podejście do poszukiwania przyczyn, uwarunkowań rozwoju gospodarczego jest Bank Światowy. Pracownicy Instytutu Banku Światowego w jednym z raportów z badań nad gospodarką wiedzy10 za pomocą wyników z badań ekonometrycznych na danych przekrojowych dla 113 krajów za okres 1996−2004 dowodzą, że, po pierwsze, związek między wiedzą a miernikami dynamiki gospodarczej nie jest tylko związkiem współwystępowania, ale są to powiązania przyczynowo-skutkowe, a po drugie, pozytywnych efektów akumulacji wiedzy można oczekiwać w krajach niezależnie od osiągniętego przez nie stadium rozwoju gospodarczego. Podejmując próbę wydzielenia pewnych wyróżniających się obszarów badań nad gospodarką wiedzy – z punktu widzenia definiowania wiedzy − można by wyróżnić co najmniej cztery podejścia do tego problemu. Pomijając problem wiedzy ucieleśnionej w postaci nowych roczników maszyn (kwestia podnoszona między innymi przez K.J. Arrowa w latach 60.), można wyróżnić: gospodarkę wiedzy stymulowaną kapitałem ludzkim; gospodarkę informacji, w przypadku której głównym stymulantem – według zwolenników tego nurtu – jest informacja i nowoczesne środki komunikowania się; 10  Building

Knowledge Economies. Advanced Strategies for Development, WBI Development Studies, World Bank Institute, Washington D.C. 2007.

Proces budowy gospodarki wiedzy, gospodarki stymulowanej…

33

gospodarkę stymulowaną innowacjami i wreszcie podejście holistyczne do gospodarki wiedzy, traktowanej szeroko jako gospodarka stymulowana wiedzą tworzoną, przekazywaną, stosowaną, dyfuzją wiedzy. Z punktu widzenia analizy makroekonomicznej wyniki badań, za pomocą modeli regresji, wpływu kapitału ludzkiego na poziom osiągnięć gospodarczych i tempo wzrostu gospodarczego nie są jednoznaczne. Oszacowane współczynniki regresji przy zmiennej kapitału ludzkiego w jednym przypadku wskazują11, że kapitał ludzki pozytywnie stymuluje wzrost gospodarczy; w innym − że kapitał ludzki wyhamowuje tempo wzrostu gospodarczego. Zaś inna grupa badaczy nie potrafiła uchwycić wpływu kapitału ludzkiego na osiągnięcia gospodarcze. Rozbieżności otrzymanych wyników na poziomie makro – jeśli pominiemy niedoskonałości warsztatu metodologicznego – wyjaśniane są trzema podstawowymi grupami przyczyn. Po pierwsze, kapitał ludzki można definiować wąsko jako edukację formalną w ujęciu ilościowym bądź szeroko jako ilościowe i jakościowe aspekty edukacji formalnej, kompetencje zdobyte w pracy, umiejętności zdobyte poza systemem szkolnym i pracą, zdrowie siły roboczej itp. Jak wynika z najnowszych badań prowadzonych pod auspicjami Banku Światowego, jakość edukacji formalnej w postaci umiejętności kognitywnych w sposób jednoznaczny i istotny statystycznie wpływa pozytywnie na dynamikę rozwoju gospodarczego krajów12. Po drugie, oczekiwany pozytywny wpływ kapitału ludzkiego – w jego ujęciu ilościowym – na osiągnięcia gospodarcze i tempo ich zmian jest odnotowany w skali makro, gdy spełnione są pewne dodatkowe warunki. Do nich zalicza się między innymi: wykorzystanie kapitału ludzkiego; osiągnięcie w gospodarce stanu równowagi między popytem na kapitał ludzki a jego podażą; kierowanie kapitału ludzkiego do tych działalności gospodarczych, które charakteryzują się wyższą produktywnością; kontrolowanie stopnia nierówności w rozkładzie kapitału ludzkiego według poziomów edukacji; a przede wszystkim zapewnienie wysokiej jego jakości. Po trzecie, aby obserwować pozytywne skutki wpływu kapitału ludzkiego na wzrost gospodarczy, muszą być spełnione pewne podstawowe warunki w sensie prowadzonej polityki makroekonomicznej oraz jakości instytucji jako reguł gry ekonomicznej – otwartości gospodarki, stabilizacji makroekonomicznej, wolności gospodarowania, łatwości wejścia nowych podmiotów gospodarczych i ich wyjścia z systemu itp. Z analizy wyników badań nad wpływem informacji i nowoczesnych technologii komunikowania się (ICT) na poziom osiągnięć gospodarczych kraju i tempo jego wzrostu można wyprowadzić dość jednoznaczną konklu11  E.

Soszyńska, Jakość instytucji, kapitał ludzki a dynamika rozwoju gospodarczego, w: Zarządzanie wiedzą we współczesnej gospodarce, D. Kopycińska (red.), Katedra Mikroekonomii, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2008. 12  A.E. Hanushek, L. Woessmann, The Role of Cognitive Skills in Economic Development, “Journal of Economic Literature” 2008, 46(3); A.E. Hanushek, L. Woessmann, Do Better Schools Lead to More Growth? Cognitive Skills, Economic Outcomes, and Causation, “NBER Working Papers” 2009, No 14633.

34

Elżbieta Soszyńska

zję, że inwestycje w ICT nie zawsze i nie w każdym przypadku przekładają się na wzrost gospodarczy. Jeśli początkowy zasób kapitału ICT jest niski, koszty inwestycyjne w takich zakresach, jak stałe koszty tworzenia infrastruktury, są niewspółmiernie wysokie. Inwestycje w ICT w początkowym okresie często są nieproduktywne. Mimo to są niezbędne, aby kolejny strumień inwestycji był już produktywny w sensie generowania wzrostu gospodarczego. Ważnym czynnikiem oddziałującym na poziom i dynamikę wzrostu osiągnięć gospodarczych − są innowacje. Na poziomie makro najczęściej badany jest wpływ innowacji na PKB per capita bądź jego stopę wzrostu z wykorzystaniem przekrojowych lub panelowych modeli ekonometrycznych. Badania jednoznacznie wskazują, iż oczekiwany pozytywny wpływ innowacji na te wskaźniki jest jedynie odnotowany w skali makro, gdy kontrolowane są warunki podstawowe. System ekonomicznych zachęt i rozwiązania instytucjonalne mają dostarczać zachęt13 na rzecz wykorzystania wiedzy oraz promowania przedsiębiorczości. Powinny one być zapewnione przez otwartość gospodarki w handlu, stabilność makroekonomiczną, jakość stanowionego i egzekwowanego prawa oraz rozwój rynków finansowych. Pracownicy World Bank Institute mierzą gospodarkę wiedzy, a raczej stopień zaawansowania krajów w jej budowie, za pomocą zagregowanego indeksu gospodarki wiedzy, uwzględniającym edukację, informację oraz nowoczesne technologie komunikowania się i innowacji oraz ekonomiczne zachęty i rozwiązania instytucjonalne. Na podstawie wyników badań wpływu filarów wiedzy na tempo wzrostu PKB per capita na danych przekrojowych za lata 1990−2004 oraz paneli dla okresu 1988−2007 można stwierdzić, iż faktycznie, jeżeli kontrolujemy wybrane wskaźniki z zakresu makropolityki, a zwłaszcza jakości instytucji, a w szczególności publicznych, to można odnotować pozytywną stymulację wzrostu gospodarczego przez innowacje. Natomiast wskaźniki, za pomocą których mierzony jest kapitał ludzki, oraz informacje i nowoczesne technologie komunikacji są raczej warunkami komplementarnymi do uruchomienia wpływu innowacji na wzrost gospodarczy. Trochę inne podejście do problematyki relacji między osiągnięciami gospodarczymi, ich tempem zmian a wiedzą, w szczególności technologiczną, reprezentują badacze skupieni wokół Światowego Forum Ekonomicznego, którzy opracowują raporty światowej konkurencyjności. Ich uwaga skupiona jest na głównym pośrednim kanale, przez który następuje transmisja wiedzy. Badają oni konkurencyjność gospodarek z punktu widzenia ich ogólnej produktywności i korelują na podstawie dwóch kryteriów przynależność gospodarki do odpowiedniego stadium rozwoju. Tymi kryteriami są: odpowiednia wartość progowa PKB na głowę oraz udział surowców i minerałów w eksporcie ogółem. 13  Measuring

D.C. 2008.

Knowledge in the World’s Economies, World Bank Institute, Washington

Proces budowy gospodarki wiedzy, gospodarki stymulowanej…

35

Autorzy raportów nt. konkurencyjności definiują gospodarki, które zaliczyli do najwyższego stadium rozwoju, jako te, w których innowacje łącznie z zaawansowaniem biznesu w 30% lub więcej wpływają na konkurencyjność, w domniemaniu na ogólną produkcyjność gospodarki. Wskazują na odmienne – przynajmniej częściowo − mechanizmy transmisji wiedzy technologicznej w krajach, w których gospodarki zaliczone zostały do najwyższego stadium rozwoju, a inne w pozostałej grupie krajów. W tej pierwszej grupie krajów podstawowym mechanizmem są innowacje, zaś w drugiej imitacje, czyli wiedza transmitowana z krajów, które znalazły się w obszarze światowych technologii. Innowacje w tym ujęciu są rozumiane jako system innowacyjny14. Mierzony jest on między innymi: zdolnością gospodarki w tworzeniu innowacji, jakością instytucji naukowo-badawczych, rozmiarem wydatków przedsiębiorstw na badania i rozwój, siłą kooperacji w obszarze B+R między uniwersytetami a biznesem, zachętami stosowanymi przez rząd na rzecz rozwoju produktów zaawansowanych technologicznie, dostępnością na rynku kadry naukowej oraz specjalistów nauk technicznych, patentami (utility patents), stopą ochrony praw własności. Na podstawie badań własnych autorki, przeprowadzonych metodami ekonometrycznymi na danych przekrojowych za lata 1990−2004 oraz paneli dla okresów 1981−2000 i 1988−2007 na próbach statystycznych od około 50 do ponad 150 krajów, wyprowadzone zostały poniższe wnioski15. Po pierwsze, gospodarkę wiedzy na przełomie XX i XXI wieku budowały i budują kraje, które poniosły duże inwestycje w kapitał produkcyjny, szeroko pojętą infrastrukturę oraz w czynniki jakościowe wzrostu gospodarczego, to jest w badania i rozwój a także w kapitał ludzki. Po drugie, wpływ zarówno innowacji jak i imitacji na tempo wzrostu gospodarczego, w tym przez główny pośredni kanał, czyli kanał ogólnej produktywności czynników, jest uchwycony i przyjmuje znaczące rozmiary, jeżeli wcześniej stworzona jest gotowość gospodarki i społeczeństwa na rzecz tworzenia innowacji oraz absorpcji i adaptacji wiedzy technologicznej. Wśród badaczy istnieje zgodność, że gotowość technologiczna czy też potencjał technologiczno-społeczny gospodarki na rzecz tworzenia i absorpcji wiedzy technologicznej jest pojęciem wieloaspektowym. Wśród tych aspektów najczęściej są wyróżniane: kapitał ludzki, szeroko pojęta infrastruktura, rozwój krajowego sektora B+R, rozwój rynków finansowych, jakość instytucji w sensie reguł gry ekonomicznej, wystarczająca otwartość i stabilność gospodarki. Między przynajmniej częścią tych czynników występuje komplementarność oraz interakcje. 14  K.

Schwab, X. Sala-i-Martin, R. Greenhill (eds.), The Global Competitiveness Report 2011−2012, World Economic Forum, Geneva 2011. 15  E. Soszyńska, Modernizacja technologiczna, potencjał społeczny a wzrost gospodarczy – wnioski dla Polski, w: Gospodarka Polski 1990–2011. Transformacja. Modernizacja. Spójność społeczno-ekonomiczna, M.G. Woźniak (red.), tom 2, Modernizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

36

Elżbieta Soszyńska

Po trzecie, potwierdzono – zgodnie z teorią luki technologicznej – że im dalej znajduje się kraj od światowej granicy technologicznej, tym przy zapewnieniu odpowiednio wysokiego potencjału na rzecz absorpcji wiedzy technologicznej jak i jej tworzenia, odnotowuje się większe tempo wzrostu gospodarczego w wyniku dyfuzji wiedzy. Po czwarte, potwierdzono empirycznie hipotezę, że im bliżej światowej granicy technologicznej znajduje się gospodarka, tym większa jest rola szkolnictwa wyższego w stymulacji wzrostu gospodarczego. Po piąte, udowodniono, że istotną rolę w stymulacji wzrostu gospodarczego ma efektywność pracy rządu i innych instytucji publicznych, a także jakość systemu stanowienia i wdrażania prawa oraz ochrona praw własności.

Iwona Świeczewska

37

Iwona Świeczewska Uniwersytet Łódzki

Innowacyjność polskiej gospodarki na tle krajów Unii Europejskiej… – analiza wybranych wskaźników innowacyjności Głównym celem przyjętej na posiedzeniu Komisji Europejskiej w 2000 r. Strategii Lizbońskiej, będącej całościowym programem społeczno-gospodarczym Unii Europejskiej, było stworzenie do 2010 r. na terytorium Europy najbardziej konkurencyjnej gospodarki na świecie. Strategia ta opierała się na czterech podstawowych filarach: innowacyjności (gospodarka oparta na wiedzy), liberalizacji (rynków: telekomunikacji, energii, transportu i finansowych), przedsiębiorczości (ułatwienia w zakładaniu oraz prowadzeniu działalności gospodarczej) oraz spójności społecznej (kształtowanie nowego, aktywnego państwa socjalnego)16. Dziś wiadomo już, że założonych celów nie udało się w pełni osiągnąć, jednak wytyczne przyjęte w strategii pozwoliły na wypracowanie określonych standardów w zakresie monitorowania procesów związanych z realizacją zawartych w niej celów. Potrzeba ciągłego monitorowania efektów podejmowanych działań w zakresie poprawy innowacyjności krajów UE wymaga jednak opracowania określonych miar i wskaźników, za pomocą których jest możliwa ocena poziomu innowacyjności tych krajów oraz określenie rozmiaru luki technologicznej w stosunku do najbardziej innowacyjnych gospodarek światowych (Stanów Zjednoczonych i Japonii). Wskaźniki te są wyznaczane na podstawie danych statystycznych gromadzonych w ramach badań nauki i techniki prowadzonych w krajach OECD17. Część z nich publikowana jest corocznie w europejskich tablicach wyników innowacyjności (European Innovation Scoreboard – EIS – do 2009 r., a od 2010 r. – Innovation Union Scoreboard – IUS) i są podstawą do wyznaczenia wartości sumarycznego indeksu innowacyjności (Summary Innovation Index – SII) dla poszczególnych krajów UE. Corocznie na jego podstawie dokonuje się rankingu poziomu innowacyjności krajów UE. Na podstawie wyników przedstawionych w ostatnim 16  Strategia Lizbońska. Droga do sukcesu zjednoczonej Europy, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, maj 2002, s. 4. 17  Metodologia gromadzenia tych danych jest opracowywana i udoskonalana przez międzynarodową grupę ekspertów ds. Wskaźników Naukowo-Technicznych (NESTI – National Experts on Science and Technology Indicators).

38

Iwona Świeczewska

raporcie Polska została zaliczona do grupy krajów określanych mianem umiarkowanych innowatorów – moderate innovators (trzecia spośród czterech grup krajów uwzględnionych w tym rankingu). Do tej grupy zakwalifikowano także Portugalię, Włochy, Czechy, Hiszpanię, Grecję, Maltę, Węgry i Słowację18. Liderami innowacyjności w UE (innovation leaders, pierwsza grupa) niezmiennie pozostają: Szwecja (0,750), Dania (0,736), Finlandia (0,696) i Niemcy (0,696). Do drugiej grupy (innovation followers) zaliczono dziesięć krajów: Wielką Brytanię, Belgię, Austrię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Francję, Cypr, Słowenię i Estonię19. Najdalsze miejsca w rankingu (modest innovators) zajęły: Litwa, Łotwa, Bułgaria i Rumunia. Warto także podkreślić, iż od 2004 r. pozycja Polski w rankingu krajów UE pod względem wartości SII uległa poprawie, bowiem w latach 2004–2008 Polska kwalifikowana była do czwartej grupy krajów określanych mianem krajów doganiających (catching up countries). Wartość indeksu SII jest wypadkową większej liczby wskaźników służących do monitorowania różnych obszarów innowacyjności gospodarki, zarówno od strony nakładów na innowacje (innovation inputs), jak również od strony efektów działalności innowacyjnej (innovation outputs). Trudno jest jednak porównywać w czasie wartości indeksu SII dla poszczególnych krajów ze względu na różny zestaw wskaźników innowacyjności, na podstawie których wyznaczany jest sumaryczny indeks SII dla poszczególnych lat. Z tego też powodu w prezentowanym opracowaniu zdecydowano się na ocenę innowacyjności Polski na tle krajów UE na podstawie analizy wybranych, cząstkowych wskaźników innowacyjności. Choć przedstawiona analiza w głównej mierze dotyczy bieżących wartości tych wskaźników, to jednak tam, gdzie było to możliwe, odniesiono się także do ich dynamiki. Pozycję Polski na tle krajów UE określają zdolności innowacyjne gospodarki. Jednym z najczęściej stosowanych wskaźników służących do określenia zdolności innowacyjnej gospodarki jest wielkość nakładów na działalność badawczo-rozwojową (B+R) w relacji do PKB danego kraju. Według danych Eurostatu, w 2010 r. wartość tego wskaźnika dla Polski kształtowała się na poziomie 0,74%20, co plasowało nas na 20. pozycji w rankingu krajów UE27. Niezmiennie od lat liderami w tym rankingu pozostają Finlandia i Szwecja, dla których wartość tego wskaźnika jest nieco poniżej 4% (w 2010 r. wynosił on 3,87% dla Finlandii oraz 3,42% dla Szwecji). Pewnym optymizmem napawa jednak to, iż wartość tego wskaźnika dla Polski w ostatnich latach rosła (pozytywna tendencja jest widoczna od 2003 r., w którym udział ten wynosił 0,54%). Niepokojąca jest jednak struktura nakładów na B+R według źródeł finansowania. Doświadczenie wskazuje, że w gospodarkach, w których 18  Dla tej grupy krajów wartość SII w 2010 r. wahała się między 0,269 (Słowacja) a 0,436 (Portugalia). Wartość SII dla Polski kształtowała się na poziomie 0,278. 19  W tej grupie krajów wartość SII wahała się w przedziale 0,466–0,618. 20  Według danych Eurostatu dostępnych na stronie: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ portal/page/portal/science_technology_innovation/data/database

Innowacyjność polskiej gospodarki na tle krajów Unii Europejskiej…

39

głównym źródłem finansowania sfery B+R są przedsiębiorstwa, ich potencjał innowacyjny jest wyższy niż w krajach, w których dominują środki budżetowe21. Wynika to z faktu, że przedsiębiorstwa finansują przede wszystkim prace badawczo-rozwojowe, które wpływają na zwiększenie ich potencjału innowacyjnego, natomiast środki pochodzące z budżetu państwa w zdecydowanej większości są przeznaczone na rozwijanie badań podstawowych. W Polsce, podobnie zresztą jak w większości nowych krajów UE, dominującą rolę w finansowaniu działalności B+R odgrywa sektor rządowy, który finansuje około 60% nakładów na B+R. Tak duży udział środków publicznych odnotowano jedynie w Bułgarii i na Cyprze. Co więcej, w czasie ostatniego kryzysu gospodarczego wyraźnie zmniejszył się udział środków przedsiębiorstw: z 34% w 2007 r. do 24,4% 2010 w roku22. Niski poziom zaangażowania przedsiębiorstw w działalność B+R przekłada się także na ich słabą – w porównaniu z większością krajów UE – aktywność innowacyjną. W świetle wyników ostatniej edycji badań CIS23 Polska zajmuje przedostatnie miejsce w rankingu krajów pod względem odsetka przedsiębiorstw innowacyjnych. Co więcej, tylko niecałe 8% badanych przedsiębiorstw wprowadziło w okresie objętym badaniem co najmniej jedną innowację technologiczną (procesową lub produktową). Dla porównania w Niemczech (które zajmują pierwszą pozycję w rankingu krajów pod względem odsetka innowacyjnych przedsiębiorstw) prawie 80% przedsiębiorstw objętych badaniem uznano za przedsiębiorstwa innowacyjne, chociaż tylko około 11% przedsiębiorstw wprowadziło innowację technologiczną. Wśród krajów o największym udziale firm wprowadzających innowacje technologiczne wymienić należy Estonię (około 21% przedsiębiorstw), Finlandię (nieco ponad 19%) oraz Szwecję (15,7%)24. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw w znacznym stopniu wynika ze struktury nakładów na innowacje. W Polsce w strukturze tej dominują nakłady inwestycyjne na maszyny, urządzenia i oprogramowanie (około 70%), przy niewielkim udziale nakładów na B+R (rzędu 10%). Jest to charakterystyczne dla większości nowych członków UE. W krajach uznawanych za liderów innowacyjności zdecydowana większość nakładów na innowacje to nakłady na działalność B+R. Taki stan rzeczy może wskazywać, iż innowacje technologiczne wprowadzane przez polskie przedsiębiorstwa w zdecydowanej większości polegają na ulepszaniu istniejących produktów lub procesów technologicznych. W ocenie zdolności innowacyjnej gospodarki nie można pominąć aspektów związanych z określeniem wielkości zasobów kapitału ludzkiego. Jed21  Szerzej

22  Ibidem.

zob. tekst M. Niechciała w tym Raporcie.

23  CIS – Community Innovation Survey to międzynarodowy program badań innowacyjności przedsiębiorstw z sektorów przemysłu i usług. Ostatnie dostępne wyniki pochodzą z badania CIS2008. 24  Według danych Eurostatu dostępnych na stronie: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ portal/page/portal/science_technology_innovation/data/database

40

Iwona Świeczewska

nym z najczęściej analizowanych z tego obszaru wskaźników jest wielkość zasobów kapitału ludzkiego dla nauki i techniki (HRST – Human Resources for Science and Technology). Zasoby te tworzą osoby, które aktualnie zajmują się lub potencjalnie mogą się zajmować pracami związanymi z tworzeniem, rozwojem, rozpowszechnianiem i zastosowaniem wiedzy naukowo-technicznej. Osoby te posiadają wykształcenie wyższe w dziedzinach nauki i techniki lub pracują w zawodach związanych z nauką i techniką, mimo braku wyższego wykształcenia25. W Polsce w latach 2000–2010 udział HRST w populacji osób w wieku 15–74 lata zwiększał się systematycznie z poziomu 23,1% (w 2000 r.) do 34,7% (w 2010 r.). Choć pod względem dynamiki tego wskaźnika Polska zajmuje pierwsze miejsce wśród krajów UE (średnie roczne tempo wzrostu w latach 2000–2010 kształtowało się na poziomie 4,2%), to jednak biorąc pod uwagę sam ten udział, Polska zajmuje wciąż dość odległą pozycję w rankingu krajów UE (w 2010 r. zajmowała 19. pozycję). Należy jednak podkreślić, iż pozycja Polski na tle innych krajów UE w badanym okresie uległa znacznej poprawie (w 2000 r. – 24. miejsce w grupie 27 krajów UE). Ocena efektów działalności innowacyjnej dla gospodarki Polski na tle krajów UE także nie napawa optymizmem. Wśród wielu wskaźników stosowanych do oceny tych efektów uwagę skupiono na trzech. Pierwszym z nich jest wskaźnik określający udział obrotów wynikających ze sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów w globalnej wielkości obrotów przedsiębiorstw. Według danych zawartych w Innovation Union Scoreboard 2010 udział ten w przypadku Polski26 kształtował się na poziomie 9,84%27 i był zdecydowanie niższy od średniej unijnej (13,26%). Najwyższą wartością tego wskaźnika charakteryzują się takie kraje, jak: Irlandia (25,65%), Czechy (18,67%) i Niemcy (17,36%). Często efekty działalności innowacyjnej analizowane są w kontekście międzynarodowej konkurencyjności. O poziomie innowacyjności gospodarki może bowiem świadczyć jej zdolność do konkurowania na rynkach międzynarodowych w zakresie handlu wyrobami high-tech. Jednym ze wskaźników służących do oceny tych efektów jest udział eksportu produktów wysokiej techniki w eksporcie ogółem danej gospodarki. Mimo iż w badanym okresie wartość tego wskaźnika dla Polski w latach 2000–2009 zwiększyła się ponad dwukrotnie (z 2,8% w 2000 r. do 5,7% w 2009 r.), to jednak pod względem wielkości tego wskaźnika Polska zajmuje wciąż odległe miejsce w rankingu krajów UE (w 2009 r. zajmowała miejsce 22. i była to najwyższa pozycja Polski w analizowanym okresie). Wśród krajów UE liderem w tym zakresie niezmiennie pozostaje Malta (udział ten w badanym okresie 25  Nauka

i technika w Polsce w 2009 roku, GUS, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2011, s. 37. 26  Zob. także tekst N. Grądzkiej w tym Raporcie. 27  Innovation Union Scoreboard 2010, The Innovation Union’s Performance Scoreboard for Research and Innovation, 1 February 2010, s. 61–62 (www.proinno-europe.eu/ metrics).

Innowacyjność polskiej gospodarki na tle krajów Unii Europejskiej…

41

wahał się między 64% w 2000 r. a 44% w 2009 r.). Co ciekawe, wśród dziesięciu krajów UE charakteryzujących się najwyższym udziałem eksportu produktów high-tech w eksporcie ogółem, cztery z nich to kraje włączone w struktury UE w 2004 r. – poza Maltą w tej grupie znalazły się także Węgry, Czechy i Cypr. Efekty działalności innowacyjnej można także analizować przez pryzmat aktywności patentowej danej gospodarki. Polska należy do krajów o najniższej liczbie zgłoszeń patentowych w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO) w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców. Co prawda, w latach 2000– 2009 wielkość tego wskaźnika dla Polski zwiększała się systematycznie (z poziomu 1,12 w 2000 r. do 6,82 w 2009 r.), to jednak pod względem wielkości tego wskaźnika wyprzedzamy jedynie Litwę, Rumunię i Bułgarię. Liderami wśród krajów UE w zakresie liczby zgłoszonych patentów w EPO są: Szwecja, Niemcy, Dania, Austria oraz Finlandia. Przedstawiona w niniejszym opracowaniu analiza wybranych wskaźników nie pozostawia złudzeń co do wciąż niewystarczającego poziomu aktywności innowacyjnej polskiej gospodarki. Pod względem wielkości analizowanych wskaźników Polska zajmuje dalekie miejsce w rankingu krajów UE, co prowadzi do konkluzji, iż polityka innowacyjna Polski wciąż wymaga zwiększenia efektywności. Przytoczone wyniki świadczą o tym, iż Polska nie jest w stanie osiągnąć poziomu innowacyjności charakterystycznego dla większości krajów starej Unii. Wciąż konieczne jest podjęcie wszelkich starań, które mogą przyczynić się do wzrostu efektywności działalności innowacyjnej. Nie należy zapominać także o innych czynnikach determinujących wzrost konkurencyjności gospodarki, takich jak poprawa infrastruktury (transportowej, telekomunikacyjnej i informacyjnej), usprawnienie sfery instytucjonalnej oraz rozwój edukacji w kierunku zwiększania zasobów kapitału ludzkiego dla nauki i techniki.

42

Krzysztof Piech

Krzysztof Piech Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Oceny innowacyjności gospodarki Polski na tle krajów regionu W opracowaniu przedstawiono pozycję polskiej gospodarki pod względem innowacyjności na tle innych krajów transformacji gospodarczej Europy Środkowej i Wschodniej (i należących do UE) oraz – gdy było to możliwe – z uwzględnieniem średniej UE (lub wybranych krajów, np. Niemiec i Szwecji). Analiza obejmuje najważniejsze wyniki badań. Najbardziej znanym badaniem poświęconym międzynarodowej konkurencyjności jest to przeprowadzone przez Maastricht Economic and Social Research and Training Centre on Innovation and Technology (UNU-MERIT) z udziałem DG JRC G3 Komisji Europejskiej pod tytułem Innovation Union Scoreboard (poprzednio: European Innovation Scoreboard). Rysunek 1 Sumaryczny wskaźnik innowacji SII, lata 2002–2011 0,6 UE25/27

0,5

Bułgaria 0,4

Czechy Estonia

0,3

Łotwa Litwa

0,2

Węgry Polska

0,1 0,0

Rumunia Słowacja 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Uwaga: dane za lata 2002–2006 nie są porównywalne z późniejszymi ze względu na zmiany metodologiczne. W obu przypadkach stosowano po 25 wskaźników, aczkolwiek były to inne ich zbiory i inaczej je przeliczano. Lata 2002–2006 – średnia dla UE25, lata 2007–2011 – średnia dla UE27. Źródło: European Innovation Scoreboard 2006. Database, MERIT i Joint Research Centre Komisji Europejskiej, 2007, s. 45; Innovation Union Scoreboard 2011. The Innovation Union’s Performance Scoreboard for Research and Innovation, UNUMERIT, 7 February 2012, s. 98.

43

Oceny innowacyjności gospodarki Polski na tle krajów regionu

Na rysunku 1 widać, z jednej strony, dystans nowych krajów członkowskich UE do średniej unijnej, a z drugiej – zmniejszanie go (przez większość krajów w okresie 2002–2006). Niektóre kraje poczyniły pod tym względem znaczące postępy (np. Estonia w latach 2009–2011 mimo kryzysu finansowego na świecie), zaś inne utrzymały dotychczasowe wskaźniki (np. Słowacja i Polska w latach 2008–2011). Widać też przykłady regresu (Litwa w latach 2008–2011). Co ciekawe, jeśli utrzymają się ostatnie tendencje, za kilka lat Bułgaria może wyprzedzić Polskę, a Estonia i Czechy osiągną średnią unijną. Inne wyniki badań nt. innowacyjności są uzyskiwane w ramach innych, szerszych analiz (w związku z tym są oparte na mniejszej liczbie wskaźników). Przykładem tego jest ostatni, 12. (z 12 lub 9 we wcześniejszych raportach) filar Ogólnego Wskaźnika Konkurencyjności Światowego Forum Gospodarczego poświęcony właśnie innowacjom (por. rys. 2). Rysunek 2 Ogólny Wskaźnik Konkurencyjności i jego filar innowacyjności: wybrane kraje 80

Rumunia

75

Bułgaria

70

Słowacja

65

Rumunia

Łotwa

60

Bułgaria

55

Łotwa

50 45

Węgry

40

Litwa

Czechy

35

Polska Litwa

Polska

Węgry

Estonia

30

Czechy

25

Estonia

20

Niemcy

15

Szwecja

10

Niemcy

5 0

Słowacja

Szwecja 0

20

40

60

80

100

Uwagi: na osi pionowej – Ogólny Wskaźnik Konkurencyjności (Global Competitiveness Index – GCI) lata 2011–2012, na osi poziomej – 12. filar GCI, tj. innowacyjność. Do obliczania GCI użyto 113 wskaźników pogrupowanych w 12 filarach (w tym filar „innowacyjność” – siedem wskaźników oraz ósmy z 1. filara o wadze o połowę mniejszej), którym przypisano różną wagę w zależności od etapu rozwoju, na jakim znajduje się dany kraj. Źródło: Opracowanie własne na podstawie The Global Competitiveness Report 2011–2012, World Economic Forum, Geneva 2011.

44

Krzysztof Piech

W przypadku krajów transformacji będących członkami UE (a także dla innych krajów) widoczna jest relacja między ogólną konkurencyjnością a innowacyjnością – idą one w parze (por. rys. 2). Również teoria wskazuje na występowanie obustronnych powiązań pomiędzy tymi zjawiskami. Wyniki dotyczące filara innowacji można również zaprezentować, wykorzystując szeregi czasowe (por. rys. 3). Do zobrazowania dystansu, ze względu na brak wyników dla UE, użyte zostały dane dla Niemiec i Szwecji. Między innymi z tego względu, że wzięto pod uwagę wiodące kraje (a nie średnią UE), dystans krajów transformacji jest większy niż w przypadku wyników MERIT i Komisji Europejskiej. Rysunek 3 Filar innowacji Ogólnego Wskaźnika Konkurencyjności 6 5,5

Bułgaria

5

Estonia Niemcy

4,5

Węgry

4

Łotwa Litwa

3,5

Polska 3

Rumunia

2,5

Słowacja Szwecja

2

2006–2007

2007–2008

2008–2009

2009–2010

2010–2011

2011–2012

Uwaga: brak danych dla wcześniejszych lat ze względu na istotne zmiany metodologiczne. Skala od 0 (minimum) do 7 (maksimum). Dolna wartość przedziału to data opublikowania odpowiedniego raportu. Na osi poziomej oznaczone są daty wskazane w tytułach raportów. Źródło: The Global Competitiveness Report, World Economic Forum, Geneva, różne lata.

Zaprezentowane na rysunku 3 zmiany są inne niż wcześniej, np. widać spadek wartości wskaźnika innowacji w analizowanym okresie w przypadku Estonii, Węgier, Słowacji i Rumunii (częściowo może to wyjaśniać wpływ kryzysu). Na tym tle Polska nie wypadała źle, natomiast Szwecja poprawiła swoją pozycję. Filar innowacji uwzględniany jest też w obliczeniach Instytutu Banku Światowego dotyczących (prób) pomiarów gospodarki opartej na wiedzy (por. rys. 4).

Oceny innowacyjności gospodarki Polski na tle krajów regionu

45

Rysunek 4 Filar innowacji Wskaźnika Gospodarki Wiedzy 10 Bułgaria

9

Czechy 8

Estonia Litwa

7

Łotwa Niemcy

6

Polska Słowacja

5 4

Szwecja Węgry 1995

2000

2009

Uwaga: Skala Wskaźnika Gospodarki Wiedzy (Knowledge Economy Index) – WGW jest od 0 do 10. Dane z 2009 r. są najbardziej aktualne. Do obliczeń WGW zastosowano 14 wskaźników, zaś trzech z nich użyto do obliczeń filaru innowacji. Źródło: Knowledge Assessment Exercise, World Bank Institute, July 2009.

Zgodnie z wynikami obliczeń, dystans zwłaszcza takich krajów jak Węgry nie jest duży – mniejszy niż innych krajów transformacji, np. Bułgarii, Łotwy i Litwy. Największe postępy od 1995 r. uczyniła Łotwa, zaś Słowacja cofnęła się w rozwoju innowacyjności. Postępy w zakresie innowacyjności w Polsce, choć widoczne były w wartościach absolutnych, to skromniej prezentowały się na tle innych krajów transformacji należących do UE. Zgodnie z wynikami MERIT i Komisji Europejskiej, miejsce Polski w analizowanej grupie krajów nie zmieniło się (a w 2011 r. nieznacznie spadło); według Światowego Forum Gospodarczego w latach 2006–2010 Polska przesunęła się z 2. na 4. miejsce od końca w badanej próbie krajów transformacji. Największe względne postępy Polski widoczne były w przypadku wyników badań Instytutu Banku Światowego: z 3. miejsca od końca w 1995 r. i 4. miejsca od końca w 2000 r. na 5. miejsce zgodnie z danymi z 2009 roku. Postępy te jednak nadal są niewielkie. Wszystko to świadczy o porażce polityki innowacyjnej realizowanej w Polsce, jeśli oceniać ją na tle innych krajów znajdujących się w podobnej sytuacji. Być może, rozwiązaniem byłoby podjęcie współpracy międzynarodowej mającej na celu wzajemne uzupełnianie się narodowych systemów innowacyjnych, szczególnie w krajach tzw. Grupy Wyszehradzkiej (V4). Jednak patrząc na słabe efekty dotychczas realizowanej polityki innowacyjnej na poziomie narodowym (i w znacznej części przypadków na poziomie regionalnym), można mieć wątpliwości co do możliwości skutecznej koordynacji polityk innowacyjnych nawet w krajach będących w tak podobnej sytuacji jak kraje V4.

46

Iwona Nowicka

Iwona Nowicka Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Narodowy program FORESIGHT – cele i założenia projektu wdrożeniowego Analizując rezultaty realizowanych w Polsce projektów foresight, należy stwierdzić, iż na ich podstawie powstał znaczny dorobek naukowy: opracowano wiele monografii, artykułów oraz innych publikacji. Stanowi on istotną podstawę i motywację do dalszego rozwoju i wdrażania wyników foresightu w Polsce. Barierą w tym zakresie jest jednak brak usystematyzowania i głębszej analizy dotychczasowych wyników projektów foresight zarówno w zakresie metodyki badawczej, jak i wyników badań – głównie w postaci zarówno priorytetowych kierunków badań, jak i baz ekspertów. Można stwierdzić, że wyniki projektów foresight w Polsce (w tym Narodowego Programu Foresight Polska 202028) mają ograniczony zakres wdrożenia ze względu na brak platformy informującej o projektach foresight oraz ograniczony dostęp do informacji dotyczących wdrożeń wyników tych projektów. Przeprowadzona w listopadzie 2010 r. ocena projektów foresight pokazuje brak ich trwałej struktury powiązań zdolnej do wdrożenia. Projekty obejmują czasami dłuższą perspektywę niż Narodowy Program Foresight Polska 2020, zatem nie jest możliwe uzyskanie scenariuszy i informacji o wdrożeniach. Rozdrobnienie wyników pomiędzy różnymi projektami uniemożliwia ich przeniesienie do dokumentów krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych29. Skala realizowanych w Polsce projektów foresight jest duża − ponad 40 projektów na poziomie narodowym, regionalnym i branżowym. Mogą one dostarczyć decydentom oraz innym zainteresowanym stronom z wielu branż i obszarów badań cenną bazę wiedzy o możliwych kierunkach rozwoju, a także o ich uwarunkowaniach. Niezbędna jest zatem analiza wyników tych projektów wraz z oceną ich wiarygodności na potrzeby rozwoju nauki i gospodarki w Polsce. Konieczna staje się także analiza zgodności wyników projektów foresight z kierunkami wytyczonymi przez Narodowy Program Foresight, a także osiągnięcie spójności rezultatów branżowych i regionalnych projektów foresight. 28  Strona internetowa Narodowego Programu Foresight Polska 2020: http://foresight. polska2020.pl 29  I. Nowicka, Ocena zrealizowanych w Polsce projektów foresight, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 53−59.

Narodowy program FORESIGHT – cele i założenia projektu wdrożeniowego 47

Na podstawie wyników i projektów foresight można pokazać mocne i słabe strony polskiej nauki i gospodarki wobec szans i zagrożeń oraz wyzwań, dokonując wyboru strategicznych dla rozwoju Polski kierunków badań naukowych i rozwoju technologii. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wychodząc naprzeciw wyzwaniom, jakie stawia wdrożenie wyników foresight, z dniem 1 października 2010 r. ustanowił przedsięwzięcie pt. „Narodowy Program Foresight – wdrożenie wyników”30. W ślad za tym 15 grudnia 2010 r. został ogłoszony konkurs na realizację następujących trzech zadań31: 1. Opracowanie systemu map kierunków badań naukowych oraz technologii i kierunków technologicznych określonych na podstawie metodyki projektów foresight. 2. Analiza wyników Narodowego Programu Foresight w celu wykorzystania ich i wdrożenia w kształtowaniu polityki naukowej i naukowo-technologicznej. 3. Opracowanie podstaw krajowego systemu monitoringu wdrażania projektów foresight z odniesieniem do mierników stopnia realizacji Narodowego Programu Foresight. W dniu 15 listopada 2011 r. została podpisana umowa między Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego a konsorcjum, które wybrano w drodze konkursu, w składzie: Główny Instytut Górnictwa z Katowic (koordynator konsorcjum), Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania z Łodzi oraz Politechnika Białostocka, na realizację przedsięwzięcia Ministra pn. „Narodowy Program Foresight – wdrożenie wyników”. Celem głównym przedsięwzięcia jest opracowanie narzędzi i wdrożenie systemu cyklicznej oceny potencjału naukowo-technologicznego oraz kształtowania polityki naukowej i naukowo-technologicznej poprzez praktyczne wdrożenie idei evidence – based policy. Do zrealizowania celu głównego zostały wyznaczone trzy cele cząstkowe dla każdego z wymienionych zadań takie jak: opracowanie pakietu funkcjonalnych narzędzi (model matematyczno-statystyczno-ekonometryczny) oraz systemu map kierunków badań naukowych i technologii, wypracowanie podejścia do identyfikacji obszarów przewagi konkurencyjnej będącej wynikiem analizy dorobku Narodowego Programu Foresight, wdrożenie mechanizmu konsolidacji rozproszonego potencjału oraz analizy wyników projektów foresight na potrzeby podejmowania decyzji w zakresie wspierania rozwoju badań naukowych i naukowotechnicznych32. 30  Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2010 r. o ustanowieniu przedsięwzięcia pn. „Narodowy Program Foresight – wdrożenie wyników” (M.P. z dnia 6 października 2010 Nr 71, poz. 911). 31  Ogłoszenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego o konkursie w sprawie realizacji przedsięwzięcia „Narodowy Program Foresight – wdrożenie wyników”, Warszawa, 15 grudnia 2010 r. 32  Wniosek o przyznanie środków na realizację zadań w ramach przedsięwzięcia pn. „Narodowy Program Foresight – wdrożenie wyników”, Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2011.

48

Iwona Nowicka

Przedsięwzięcie, zarówno w opinii Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego jak i konsorcjum, powinno przynieść wiele efektywnych i użytecznych rezultatów. Realizacja wchodzących w skład przedsięwzięcia trzech zadań pomimo swojej odrębności stanowi spójną całość. Opracowanie systemu map kierunków badań naukowych oraz technologii powinno: stworzyć podstawy do podejmowania decyzji opartych na aktualnych i wiarygodnych danych, wpłynąć na efektywniejszą współpracę nauki z gospodarką oraz na transfer i komercjalizację wiedzy, zapewnić warunki do kształtowania tzw. inteligentnej specjalizacji przez zrównoważenie popytu absorpcyjnego gospodarki z podażą potencjału naukowobadawczego, ukierunkowanie badań naukowych i technologii na dziedziny i dyscypliny, które wpływają na rozwój społeczno-gospodarczy kraju oraz skierowanie do nich środków budżetowych na naukę, co gwarantuje ich skuteczne wykorzystanie, kształtowanie polityki naukowej i naukowo-technologicznej na podstawie map identyfikujących potencjał technologiczny w wymiarze geograficznym, instytucjonalnym oraz branżowym. Końcowym rezultatem realizacji tego zadania będzie konieczność skutecznego zapoznania decydentów i innych podmiotów zainteresowanych wdrażaniem polityki naukowej z perspektywą systemu map nauki i technologii. Planowana analiza wyników Narodowego Programu Foresight Polska 2020 (NPF), która nigdy wcześniej nie została dokonana kompleksowo, powinna pozwolić na: wypracowanie narzędzia do diagnozy sukcesów i porażek, a także trudności i wyzwań we wdrażaniu wyników NPF w różnych obszarach, wyznaczenie kluczowych czynników (instytucjonalnych, technicznych, politycznych i kulturowych) warunkujących efektywne wykorzystanie wyników NPF w polityce państwa, usystematyzowanie kryteriów oceny rezultatów wdrażania wraz z rekomendacjami w tym zakresie poprawy poziomu wykorzystania rezultatów projektów foresight. Poza tym w ramach tego zadania przydatne będzie stworzenie bazy danych ekspertów foresight (jeden z celów realizacji kolejnego zadania trzeciego) oraz opracowanie propozycji modelu wydatkowania środków finansowych (publicznych i prywatnych) na naukę celem społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Ważnym rezultatem będzie wdrożenie systemowego podejścia do monitorowania wdrażania polityk, strategii i programów operacyjnych, z wykorzystaniem mechanizmów analizy i oceny potencjału naukowo-technologicznego foresight. Ostatnie, trzecie zadanie, tj. opracowanie podstaw krajowego systemu monitoringu wdrażania projektów foresight, ma na celu utworzenie portalu internetowego jako ogólnodostępnej platformy dyskusji i współpracy, a także wdrożenie rozwiązań systemowych zaproponowanych jako rezultaty dwóch poprzednich zadań w zakresie rozpoznania stanu nauki i techniki, problemów społecznych i gospodarczych, a także szans, zagrożeń oraz zasobów w tym zakresie. Zostanie stworzone do publicznej wiadomości wirtualne środowisko wymiany wiedzy polskich ekspertów foresight oraz sieci kontaktów pomiędzy nimi, baza informacyjna i szkoleniowa dla szerokich

Narodowy program FORESIGHT – cele i założenia projektu wdrożeniowego 49

rzesz społeczeństwa, w tym dla zainteresowanych realizacją projektów foresight. Poza tym portal może pełnić funkcję platformy konsultacji w ramach uzgodnień międzyresortowych w zakresie budowy i wdrażania polityk sektorowych, strategii i programów operacyjnych. Wreszcie platforma będzie pełniła funkcję narzędzia do monitorowania wdrażania NPF i innych projektów foresight z uwzględnieniem informacji o wskaźnikach i ich stosowalności, a także system umożliwiający doskonalenie narzędzi analitycznych do oceny realizacji i rezultatów foresight. Reasumując, realizacja przedsięwzięcia „Narodowy Program Foresight – wdrożenie wyników” powinna przyczynić się do powstania efektywnego instrumentarium do definiowania kierunków polityki naukowej i naukowotechnologicznej. Przedmiotem polityki naukowej jest poprawa stanu polskiej nauki i podniesienie poziomu innowacyjności technologicznej, co z kolei pozwoli na wzrost poziomu konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki oraz wynikającą z tego poprawę jakości życia społeczeństwa. Zbudowane narzędzie daje nadzieję na implementację rezultatów projektów foresight w środowiskach naukowych, gospodarczych, politycznych i społecznych.

50

Marcin Kardas

Marcin Kardas Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Inteligentna specjalizacja w dokumentach strategicznych ue Koncepcja inteligentnej specjalizacji pojawiła się w raportach i opracowaniach naukowych dotyczących funkcjonowania Europejskiej Przestrzeni Badawczej w 2008 roku. Nawiązuje ona jednak do wielu teorii i koncepcji dobrze już znanych i opisanych w literaturze dotyczącej polityki przemysłowej, innowacyjnej i naukowo-technologicznej, zwłaszcza specjalizacji naukowej i gospodarczej oraz priorytetyzacji w obszarze polityk publicznych. Jak wskazuje prof. D. Foray, jeden z autorów koncepcji, porusza ona kwestie, które przez wiele lat pozostawały poza głównym nurtem debaty akademickiej i politycznej33. Podjęcie tych tematów okazało się aktualne, gdyż koncepcja w krótkim czasie zdobyła dużą popularność, zwłaszcza w kręgach politycznych. Warto więc przeanalizować okoliczności, w których inteligentna specjalizacja została wprowadzona do dokumentów strategicznych Unii Europejskiej, a także ścieżkę dyskusji naukowej i politycznej, którą ta koncepcja przebyła w ciągu ostatnich kilku lat. Koncepcja inteligentnej specjalizacji została zaproponowana przez Grupę Ekspertów „Wiedza dla wzrostu”, powołaną w 2005 r. jako ciało doradcze przez unijnego Komisarza ds. Badań J. Potočnika, który przewodniczył pracom Grupy Ekspertów, zaś jego zastępcą był prof. D. Foray. Założenia koncepcji przedstawiono w dokumentach roboczych Grupy Ekspertów34, a także w raporcie zawierającym rekomendacje dotyczące funkcjonowania Europejskiej Przestrzeni Badawczej35. Koncepcję zaproponowali więc eksperci (głównie ze środowiska akademickiego) w ramach dyskusji o tym, jak powinna funkcjonować Europejska Przestrzeń Badawcza w warunkach postępującej globalizacji, aglomeracji, usieciowienia, a także rosnącej roli wyzwań globalnych. Tematyka inteligentnej specjalizacji została powiązana ze zróżnicowaniem regionalnym Unii Europejskiej i instytu33  D.

Foray, Smart Specialisation: from Academic Idea to Political Instrument, the Surprising Destiny of a Concept and the Difficulties Involved in Its Implementation, w: European Integration Process in the New Regional and Global Settings, E. Latoszek, I.E. Kotowska, A.Z. Nowak, A. Stępniak (red.), Warszawa 2012, s. 269–270. 34  D.P. Foray, B. Hall, Smart Specialisation – the concept, Knowledge Economists Policy Brief n˚ 9, October 2007 (http://ec.europa.eu/invest-in-research/pdf/download_en/kfg_ policy_brief_no9.pdf ). 35  The Role of Community Research Policy in the Knowledge-based Economy (Raport Grupy Ekspertów, przewodniczący prof. L. Soete, Bruksela 2009 (http://ec.europa.eu/research/era/pdf/community_research_policy_role.pdf ).

Inteligentna specjalizacja w dokumentach strategicznych ue

51

cjonalnymi uwarunkowaniami sektora badawczo-rozwojowego, a także z działaniami, które powinny przyczynić się do poprawy jakości interwencji publicznej w obszarze badań i innowacji, m.in. stosowania podejścia zintegrowanego i zasady warunkowości. Z czasem w ramach dyskusji nad inteligentną specjalizacją zaczęto silniej akcentować jej związek z polityką spójności36. W latach 2009–2011 dyskusja naukowa w przedmiocie inteligentnej specjalizacji toczyła się przede wszystkim na forum międzynarodowym: Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju37 czy Unii Europejskiej (tematyką inteligentnej specjalizacji zajmuje się m.in. Joint Research Centre w Sewilli38 i projekt RIM-Europa39). Warto nadmienić, że do popularyzacji tego terminu przyczyniły się także liczne wydarzenia i dyskusje organizowane w czasie prezydencji polskiej w Radzie Unii Europejskiej w drugiej połowie 2011 r., w tym konferencja w Bielsku-Białej w dniach 17–18 listopada 2011 r. czy konferencja EUintegRATIO, która odbyła się w dniach 19–20 października 2011 r. w Warszawie (jednym z prelegentów konferencji był m.in. prof. D. Foray). Popularyzacja inteligentnej specjalizacji wiąże się przede wszystkim z Komunikatem Komisji Europejskiej Europa 2020: Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającemu włączeniu społecznemu z 3 października 2010 r. (COM2010(2020))40. W dokumencie tym w części dotyczącej inteligentnego wzrostu zapisano, że państwa członkowskie będą musiały zreformować krajowe (i regionalne) systemy prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej, aby sprzyjały one rozwijaniu doskonałości i inteligentnej specjalizacji, zacieśnić współpracę między uczelniami, społecznością badawczą i biznesem, realizować wspólne planowanie, a także poprawić współpracę w obszarach, gdzie UE może zaoferować wartość dodaną i odpowiednio dostosować krajowe procedury finansowania, tak aby zapewnić rozprzestrzenianie się technologii na całe terytorium UE. Natomiast w Komunikacie Komisji Europejskiej Projekt przewodni Strategii Europa 2020 Unia Innowacji z 6 października 2010 r. (COM2010(546))41 wskazuje się, że trzeba w pełni wykorzystać Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego na rozwój potencjału badawczego i innowacyjnego w całej Europie, w oparciu o strategie inteligentnej specjalizacji regionalnej. W części dotyczącej zobowiązań wynikających z dokumentu Unia Innowacji wskazuje się, że począwszy od 2010 roku państwa człon36  P.

McCann, R. Ortega-Argiles, Smart Specialisation, Regional Growth and Applications to EU Cohesion Policy, Economic Geography Working Paper 2011, Faculty of Spatial Sciences, University of Groningen (http://www.rug.nl/staff/p.mccann/McCannSmartSpecialisationAndEUCohesionPolicy.pdf). 37  Projekt OECD pn. Designing smart specialisation strategies for cluster development in the global value chains, w który zaangażowane jest Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. 38  Por. http://ipts.jrc.ec.europa.eu/activities/research-and-innovation/s3platform.cfm 39  Por. http://www.rim-europa.eu/ 40  Por. http://ec.europa.eu/europe2020/index_pl.htm 41  Por. http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm

52

Marcin Kardas

kowskie powinny istotnie poprawić wykorzystanie istniejących funduszy strukturalnych na projekty w dziedzinie badań i innowacji, aby pomagać ludziom w zdobyciu niezbędnych kwalifikacji, doskonalić systemy krajowe, wdrażać strategie inteligentnej specjalizacji oraz państwa członkowskie powinny zacząć przygotowania programów funduszy strukturalnych na okres po 2013 roku, kładąc większy nacisk na innowacje i inteligentną specjalizację . Istotne uzupełnienia tych zapisów zostały przedstawione w załączniku do ww. Komunikatu, zawierającego narzędzie do samooceny systemu badań i innowacji, gdzie wskazuje się, iż państwa członkowskie powinny posiadać strategię wieloletnią, która definiuje ograniczoną liczbę priorytetów, poprzedzoną międzynarodową analizą mocnych i słabych stron na poziomie krajowym i regionalnym oraz analizą pojawiających się możliwości (inteligentna specjalizacja), a także tendencji rozwojowych na rynku, dostarczając przewidywalnych ram dla polityki i budżetu. Strategia właściwie odzwierciedla priorytety UE, unikając niepotrzebnych podwojeń i fragmentacji wysiłków, a także aktywnie stara się wykorzystywać możliwości wspólnego programowania, współpracy transgranicznej oraz efektu dźwigni instrumentów UE. W roku 2011, po etapie dyskusji naukowej i dyskusji politycznej, termin inteligentna specjalizacja został wprowadzony do projektów aktów prawnych określających zasady finansowania w ramach perspektywy finansowej 2014–2020, w tym projektów rozporządzeń dotyczących kolejnego programu ramowego w dziedzinie badań i innowacji Horyzont 202042 czy projektów dokumentów dotyczących polityki spójności43. W przypadku polityki spójności, zapisy dotyczące inteligentnej specjalizacji zostały powiązane z konkretnymi warunkami wsparcia finansowego. Na przykład w projekcie rozporządzenia ustanawiającego wspólne przepisy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzez Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1083/2006 przewiduje się, że uzyskanie wsparcia na badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje zależeć będzie od spełnienia następujących kryteriów (warunkowość ex ante), tj. posiadania krajowej lub regionalnej strategii badań i innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji, która: opiera się na analizie SWOT, aby skoncentrować zasoby na ograniczonym zestawie priorytetów badań i innowacji; przedstawia środki na rzecz pobudzenia prywatnych inwestycji w badania i innowacje; obejmuje system monitorowania i przeglądu. 42  Por. 43  Por.

http://ec.europa.eu/research/horizon2020/index_en.cfm?pg=home http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/proposals_2014_2020_en.cfm

Inteligentna specjalizacja w dokumentach strategicznych ue

53

Ponadto przewiduje się, że strategia ta zawiera ramy określające dostępne środki budżetowe na badania i innowacje oraz państwo członkowskie przyjęło wieloletni plan dotyczący budżetu i priorytetów inwestycji związanych z priorytetami UE (ESFRI)44. Z przedstawionych wyżej zapisów wynika, iż państwa członkowskie i regiony chcące korzystać ze wsparcia na badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje w ramach polityki spójności muszą posiadać strategie inteligentnej specjalizacji. Dotyczy to m.in. Polski oraz krajowej polityki naukowej i innowacyjnej. Dyskusja na temat priorytetyzacji i specjalizacji w zakresie nauki i technologii ma bogatą tradycję w Polsce m.in. za sprawą licznych projektów foresight, w tym Narodowego Programu Foresight Polska 2020 czy projektu Insight 2030, a także prac prowadzonych w związku z przygotowywaniem i wdrażaniem Regionalnych Strategii Innowacji. Ponadto można wskazać na dwa obowiązujące dokumenty, które wpisują się w podejście nastawione na priorytetyzację nakładów publicznych w obszarze działalności badawczo-rozwojowej, tj. Krajowy Program Badań z 16 sierpnia 2011 r. oraz Polską Mapę Drogową Infrastruktury Badawczej z 23 lutego 2011 roku. W realizację tego podejścia wpisuje się także opracowywana Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, a także projekty MNiSW Wdrażanie wyników Narodowego Programu Foresight czy Obserwatorium badań naukowych i rozwoju technologii. Można więc zaryzykować twierdzenie, że inteligentna specjalizacja nie jest na gruncie krajowej polityki naukowej i innowacyjnej czymś zaskakującym i zupełnie nowym, ale na pewno jest i będzie przez najbliższe lata tematem inspirującym i często poruszanym w opracowaniach naukowych i dokumentach strategicznych, zwłaszcza na poziomie regionalnym.

44  Załącznik nr IV do projektu rozporządzenia ustanawiającego wspólne przepisy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzez Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1083/2006 z dnia 6 października 2011 r. COM(2011) 615.

54

Iwona Palczewska

Iwona Palczewska Instytut Wzornictwa Przemysłowego Sp. z o.o.

Znaczenie wzornictwa usług we wzroście innowacyjności… i efektywności gospodarki Kierunek rozwoju współczesnych gospodarek wyznacza rosnący udział sektora usług. Dynamiczny jego rozwój wypiera przemysł i rolnictwo. Obserwuje się także zjawisko swoistego przenikania się produktów niematerialnych – usług – i materialnych – produktów w spójnie funkcjonującą na rynku ofertę komercyjną, a co za tym idzie – zacieranie się granic między sektorową przynależnością przedsiębiorstw. Wraz z rozwojem usług rośnie jakość i standard życia społeczeństw oraz stopień bezpieczeństwa socjalnego mieszkańców. W krajach o najwyżej rozwiniętej gospodarce rynkowej udział sektora usług w tworzeniu PKB znacznie przekroczył 70%. Zatrudnia on ponad 2/3 osób czynnych zawodowo, a także cechuje się największą dynamiką pod względem tworzenia nowych miejsc pracy. W Polsce udział sektora usług w tworzeniu PKB przekroczył 63% i daje zatrudnienie ponad 55% pracujących45, co oznacza, że Polskę dzieli jeszcze znaczny dystans w poziomie rozwoju sektora usług w stosunku do wiodących gospodarek światowych. Nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie problemem pozostaje efektywność i jakość usług oraz stopień satysfakcji konsumentów. Według badań brytyjskich 80% ankietowanych przedsiębiorców deklarowało, że świadczą doskonałe usługi, ale tylko 8% ich klientów potwierdziło tę opinię46. Sektor usług tradycyjnie uważany był za niepodatny na innowacje technologiczne. Obecnie w warunkach dynamicznego rozwoju technologii cyfrowych, wymiany informacji i wiedzy, o przewadze konkurencyjnej firm usługowych decydują przede wszystkim innowacje procesowe, tworzenie nowych struktur organizacyjnych, modeli biznesowych czy nowych kanałów dystrybucji i wchodzenia na rynek oraz wspierająca je sfera kreatywna, zaś powszechnie znanym czynnikiem zwiększającym i stymulującym innowacyjność jest wzornictwo. Eksperci podkreślają rolę innowacji w sektorze usług w polityce przemysłowej Unii Europejskiej ze względu na potencjał 45  GDP

composition by sector, CIA World Factbook, 2011. Allen, F.F. Reichheld, B. Hamilton, R. Markey, Closing the delivery gap, Bain&Company, 2005. 46  J.

Znaczenie wzornictwa usług we wzroście innowacyjności…

55

zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstw47. Założenie to leży u podstaw realizacji założeń Strategii Europa 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego48. Nie może więc dziwić ogromne zainteresowanie na świecie problematyką stosowania wzornictwa w procesie rozwoju nowych usług – service design. Dla wzornictwa, które tradycyjnie odnosiło się do sfery produkcji stanowiącej obecnie niewielki segment gospodarki, naturalnym obszarem aplikacji jest znacznie większy sektor usług. Metodyka rozwoju nowego produktu, proces projektowania wzorniczego, kompetencje projektantów mogą stanowić naturalną bazę metodyczną dla rozwoju wzornictwa usług. Jest to jednak zjawisko relatywnie nowe, na etapie rozwoju koncepcji, narzędzi implementacji i know-how. Zarówno w Polsce, jak i na świecie nie ma powszechnej praktyki stosowania wzornictwa w celu podniesienia jakości i konkurencyjności oferty firm usługowych. Ponieważ zachodzi daleko idąca analogia między wzornictwem produktów (materialnych) oraz usług (niematerialnych) w zakresie uwarunkowań rozwoju, metodyki procesu powstawania oraz modeli biznesowych efektywnie wykorzystujących wzornictwo jako narzędzie tworzenia wartości dodanej i wzrostu konkurencyjności produktu i firmy na rynku, Instytut Wzornictwa Przemysłowego (IWP) podjął tę tematykę. Wyrazem tego jest realizacja w latach 2010−2011 na zlecenie Ministerstwa Gospodarki badania kompetencji i potrzeb polskich przedsiębiorstw oraz efektywności projektowania usług świadczonych drogą elektroniczną na próbie 201 przedsiębiorstw i 52 projektantów49. Wstępne wyniki badań wykazały, że sam termin wzornictwo e-usług czy projektowanie e-usług był dla badanych firm nowy, nieznany, a przez to niedoceniany. Oznacza to, że choć polska gospodarka posiada relatywnie rozwinięty sektor e-usług50, powstają one w sposób spontaniczny, w ślad za rozwojem infrastruktury cyfrowej. Badane firmy często w ogóle nie dostrzegały roli wzornictwa w rozwoju nowych usług (18%), nie doceniały roli innowacji dla sukcesu e-usługi na rynku (22% odpowiedzi nieważna lub mało ważna), a pomysły na nowe e-usługi czerpały z obserwacji konkurencji – tak postępowały najczęściej mikrofirmy (ok. 40% odpowiedzi). Do kopiowania cudzych wzorów przyznało się 13% ankietowanych firm51. Stwierdzono w procesie badań rozbieżności w rozumieniu pojęcia wzornictwo w odniesieniu do usług. Podjęto więc w raporcie 47  Meeting

the Challenge of Europe 2020: Transformative Powers of Service Innovation, Proceedings Report, Rome, Italy, 17–18 February 2011. 48  Komunikat Komisji Europa 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela 2010. 49  Wzornictwo e-usług. Analiza stanu wzornictwa usług świadczonych drogą elektroniczną i perspektywy jego rozwoju w Polsce, Warszawa 2011. 50  Zob. także: Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2007–2011, GUS, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2012, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nts_spolecz_inform_w_polsce_2007–2011.pdf 51  Ibidem.

56

Iwona Palczewska

badawczym próbę jego zdefiniowania. Wzornictwo usług to proces projektowania usługi oraz zarządzanie jej powstawaniem przy uwzględnieniu wszystkich kontekstów wzornictwa (trendów wzorniczych, danych i założeń do projektowania, wiedzy o życiu usługi na rynku, o konsumencie i o mechanizmach zapewnienia jakości i efektywności rynkowej). Wzornictwo usług ma aspekt statyczny i dynamiczny – jest zarówno stanem, obejmującym założenia projektowe, projekt i cechy wzornicze usługi, jak i procesem, obejmującym wszystkie fazy planowania, projektowania, powstawania, wdrażania i funkcjonowania usługi na rynku. Szczegółowych danych dotyczących uwarunkowań stosowania wzornictwa usług w polskich firmach dostarczyły zrealizowane rok później badania przeprowadzone wśród 249 respondentów – przedstawicieli firm usługowych, ekspertów ze środowisk naukowych oraz z firm doradczych zaangażowanych w proces wzornictwa usług52. Wyniki pokazały przede wszystkim brak dostatecznej uwagi poświęcanej wzornictwu usług. W firmach proces projektowania często jest intuicyjny i nieusystematyzowany, myślenie o wzornictwie usług sprowadza się zwykle do myślenia o konkretnej usłudze, rzadziej – do sposobu ich projektowania, do myślenia procesowego lub kształtowania ciągu interakcji z klientem. Proces tworzenia nowych usług w firmach w dużej części opiera się na potrzebach ustalanych ad hoc. Projektowanie usługi w praktyce często ogranicza się do stworzenia mechanizmu i określenia zakresu jej działania oraz do kwestii finansowych i logistycznych, co wynika z narzędziowego i fragmentarycznego podejścia do kwestii wzornictwa usług. Badania wskazują, że 40% małych i 19% dużych firm jest przekonanych, że inwestowanie we wzornictwo usług nie wiąże się z potencjałem eksportowym53. Wyniki badań i analiz rynku światowego jednak wskazują, że wzornictwo usług jako narzędzie wsparcia konkurencyjności firm usługowych będzie się w najbliższej przyszłości dynamicznie rozwijać. Dzieje się już tak w krajach bardziej zaawansowanych gospodarczo. Niezbędne jest więc podjęcie działań mających na celu wsparcie polskiego sektora usług. Istotną częścią obydwu wymienionych raportów są szczegółowe rekomendacje dalszych działań i budowy ekosystemu wsparcia rozwoju sektora usług w Polsce z wykorzystaniem wzornictwa w trzech obszarach: rozwiązań systemowych, kompetencji i regulacji. Rekomendacje adresowane są do: przedsiębiorstw, projektantów, sektora edukacji i szkolnictwa wyższego, jednostek naukowych, w tym prowadzących badania efektywności gospodarki, podmiotów odpowiedzialnych za rozwój, budowę i utrzymanie infrastruktury technicznej i sprzętowej, władz ustawodawczych i twórców aktów 52  Wykorzystanie wzornictwa usług w polskich przedsiębiorstwach, Warszawa 2011 (raport przygotowany w ramach realizacji projektu Zaprojektuj Swój Zysk współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka). 53  Ibidem.

Znaczenie wzornictwa usług we wzroście innowacyjności…

57

prawnych oraz dysponentów środków finansowych na wsparcie rozwoju gospodarki. W obszarze rozwiązań systemowych rekomendowane są działania oparte na strategicznym programie wsparcia systemowego dla rozwoju wzornictwa usług, stworzenie przyjaznego ekosystemu w celu ich rozwoju obejmującego instrumenty finansowe, fiskalne, infrastrukturalne, kadrowe, rozwój infrastruktury technicznej, wykorzystanie środków unijnych i publicznych, redefiniowanie zgodnie z najnowszą wiedzą kryteriów w celu wsparcia rozwoju wzornictwa, promocję innowacyjności usług oraz rozwój e-administracji. W obszarze budowy kompetencji oraz regulacji proponuje się prowadzenie proaktywnej i retroaktywnej eliminacji wykluczenia cyfrowego, wprowadzenie zmian w programach nauczania, opracowanie metodyki rozwoju usług w oparciu o wzornictwo (service-design) sprofilowane dla warunków polskiej gospodarki. Celowe jest też uruchomienie działań edukacyjnych wdrażających tę metodykę do praktyki biznesowej (studia wyższe, podyplomowe, program certyfikacji w nowych zawodach – menedżer wzornictwa usług i projektant usług). Wspierać należy rozwój oferty doradczej dla firm oraz powstanie skodyfikowanego systemu jakości wzornictwa usług, a dla e-usług − także zmiany polityki wobec operatorów zachęcające do inwestowania w infrastrukturę oraz legislację zapewniającą bezpieczeństwo transakcji w sieci oraz ochronę własności intelektualnej. Sformułowane rekomendacje w znacznym stopniu wynikają z dotychczasowych doświadczeń. Obejmują między innymi wykorzystanie rozwiązań, które sprawdziły się w programach na rzecz stosowania wzornictwa w przedsiębiorstwach produkcyjnych. IWP przygotował w roku 2007 dla Ministerstwa Gospodarki raport, który dotyczył stosowania wzornictwa produktów materialnych54. Wyniki były podobne. Kilka lat temu polskie firmy także nie doceniały znaczenia wzornictwa. Rzadko też współpracowały z projektantami i otwarcie przyznawały się do kopiowania cudzych wzorów. Pośrednim wskaźnikiem skoku jakościowego, jaki nastąpił w wyniku realizacji działań rekomendowanych przez IWP w tym raporcie, jest, zgodnie z danymi Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju UNCTAD, ósme miejsce Polski wśród krajów rozwiniętych w eksporcie wzornictwa55.

54  Analiza

aplikacji wzornictwa przemysłowego w polskich przedsiębiorstwach, Warszawa 2007. 55  Creative Economy 2010, UNCTAD, 2010.

58

Mariusz Maciejczak

Mariusz Maciejczak Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW

Innowacyjność sektora agrobiznesu… uwarunkowania i perspektywy rozwoju Dynamiczne zmiany w sferze społeczno-ekonomicznej wymuszają potrzebę nie tylko dostosowań, lecz przede wszystkim konieczność aktywnego kreowania kierunków rozwoju. Warunkiem sine qua non takich działań jest analiza stanu obecnego i wytyczenie odpowiednich strategii rozwoju. W większości gospodarek Unii Europejskiej rolnictwo i przemysł spożywczy, mimo malejącej roli w tworzeniu PKB, odgrywają kluczową rolę w budowaniu szeroko rozumianego bezpieczeństwa i stabilności. Istotne jest takie ukierunkowanie ich rozwoju, aby wpisując się w ogólny nurt zmian, zachowały swój strategiczny charakter. Szeroko pojęty agrobiznes powinien rozwijać się dzięki wiedzy zakumulowanej w innowacjach. Celem artykułu jest omówienie uwarunkowań rozwoju innowacji i innowacyjności w polskim sektorze agrobiznesu56. Agrobiznes powinien odgrywać coraz większą rolę w strategiach rozwoju. Jest on najczęściej utożsamiany z pojęciem „gospodarka żywnościowa”. Jest podsystemem gospodarki narodowej zespalającym wszelkie działalności, które bezpośrednio lub pośrednio uczestniczą w wytwarzaniu produktów żywnościowych57. W Polsce agrobiznes ma charakter tradycyjny. Dominującą rolę zajmuje rolnictwo, jednak udział pozarolniczych ogniw agrobiznesu, w szczególności przemysłu spożywczego z roku na rok rośnie. W zakresie zmian w łańcuchu wartości agrobiznesu obserwuje się dynamiczny wzrost znaczenia przede wszystkim działalności wspierających wytwarzanie podstawowej wartości dodanej. Znaczący wzrost widoczny jest w sferze środków do produkcji (m.in. nasiona, maszyny i urządzenia, technologie), a także w sferze usług, w tym opartych na nowoczesnych rozwiązaniach informatycznych (m.in. bankowość elektroniczna). Jako jeden z głównych sektorów gospodarki Unii Europejskiej agrobiznes odgrywa ważną rolę w jej strategii rozwoju. Spośród 10 zintegrowanych wytycznych rozwoju zapisanych w Strategii Europa 2020 aż 7 można odnieść do sektora agrobiznesu58. Zważając na zapisany w Strategii paradygmat rozwoju Unii Europejskiej w kierunku inteligentnej i zrównoważo56  Opracowano w ramach projektu badawczego MNiSW nr NN 115 180939 finansowanego ze środków budżetowych na naukę w latach 2010–1012. 57  B. Klepacki, Wiedza – Łańcuch dostaw, „Logistyka” 2011, nr 3, Wyd. ILiM, Poznań. 58  Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, KOM (2010)2020, Komisja Europejska, 2010.

Innowacyjność sektora agrobiznesu…

59

nej gospodarki, wytyczna dotycząca optymalizacji pomocy na rzecz badań i rozwoju oraz innowacji odgrywa jedną z najistotniejszych ról w kontekście agrobiznesu. W szczególności w Polsce, gdzie obecnie sektor agrobiznesu czerpie swoją przewagę z czynników zasobowych i efektywnościowych, należy zmierzać w kierunku budowania trwałych przewag konkurencyjnych i potencjału rozwojowego opartych na innowacjach. Kluczowym czynnikiem jest jednak nie tylko stopień transferu wiedzy do praktyki gospodarczej. W zakresie agrobiznesu ważną rolę odgrywa czynnik czasu. Szybka dyfuzja innowacji wydaje się możliwa dzięki wdrożeniu na poziomie strategicznym odpowiednich modeli tworzenia innowacji opartych na aktywnej partycypacji wszystkich interesariuszy procesu59. W polskich dokumentach programowych powiązanych ze Strategią Europa 2020 i opracowywanych w ramach rządowego Planu uporządkowania strategii rozwoju do roku 2020, a odnoszących się zarówno do strategii rozwoju gospodarki60 jak i rolnictwa61, innowacje wymieniane są jako jedno z głównych kół napędowych rozwoju, w tym sektora agrobiznesu. Zwraca się nie tylko uwagę na konieczność zwiększenia poziomu jego innowacyjności, lecz wskazuje także na potrzebę powiązania innowacyjnych rozwiązań z zadaniami ochrony środowiska, dostarczania dóbr publicznych czy zapobiegania wykluczeniu społecznemu. Jednocześnie w opinii niektórych ekspertów konkurencyjny agrobiznes oparty na wiedzy i innowacjach może stanowić źródło ograniczania m.in. kryzysów finansowych dzięki eliminacji tzw. ryzyka systemowego. Podkreśla się jednocześnie, że finansowanie innowacji, także w sektorze agrobiznesu, dla zwiększenia ich oddziaływania powinno mieć charakter partnerstwa publiczno-prywatnego62. Działania takie wpisują się w szeroką inicjatywę „Unii Innowacji” odnoszącą się do sposobu finansowania działalności B+R i innowacji w Unii Europejskiej. Rolnictwo powinno być oparte na innowacjach. Innowacje w gospodarstwach rolnych są coraz częściej koniecznością wynikającą z potrzeby dostosowania do wymogów gospodarki rynkowej. Ich wdrożenie stymulowane jest również chęcią uzyskania wyższych dochodów lub zmniejszenia pracochłonności. Niejednokrotnie wprowadzenie innowacji w gospodarstwach rolnych wiąże się z wykorzystaniem finansowania z Unii Europejskiej. Nieliczne badania empiryczne w polskich gospodarstwach rolnych wykazały, że spośród badanych rolników połowa określiła swoje gospodarstwa jako rowojowe, zaś 59  Szybką

dyfuzję innowacji zapewnia wdrożenie np. modelu potrójnej helisy, por. M. Maciejczak, Implementation of triple helix model for development of the agricultural based bioeconomy on the example of GMO applications, “Acta Oeconomica et Informatica” 2009. Rocznik 12, Nr. 1, Wyd. Slovak University of Agriculture in Nitra. 60 Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2011. 61  Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2010. 62  Por. L. Soete, The research – innovation market chain. Konferencja “Innovation and competitiveness in agriculture”, Ministerstwo Gospodarki, 7.06.2011, Warszawa.

60

Mariusz Maciejczak

zdecydowana większość była zainteresowana wprowadzaniem innowacji, w szczególności procesowych i organizacyjnych. Najwięcej wdrożonych innowacji dotyczyło mechanizacji produkcji roślinnej, co wynikało z konieczności dostosowania gospodarstw do nowych technologii i obniżenia kosztów produkcji63. Najczęstszą innowacją w zakresie produkcji zwierzęcej była odnowa pogłowia zwierząt oraz zmiany w zakresie ich żywienia64. Jako główne powody braku zainteresowania wprowadzaniem innowacji wymieniano niestabilną politykę oraz brak planów co do przyszłości gospodarstwa. Najważniejszym wskazywanym źródłem informacji o innowacjach jest najbliższe otoczenie rolnika, a w szczególności rodzina. Gospodarstwa, które produkują na rynek, traktowane są jako przedsiębiorstwa. Badania wykazują, że w 2010 r. tylko co trzecie mikroprzedsiębiorstwo rolne wdrażało innowacje 65. Najczęściej przedsiębiorstwa te wdrażały innowacje organizacyjne i marketingowe. Za jedną z najważniejszych innowacji w polskim rolnictwie uznaje się tworzenie grup producenckich. W roku 2011 działało ich około 200. Przemysł spożywczy jest w znacznym stopniu oparty na imitacji. Badania empiryczne nad innowacyjnością polskiego przemysłu spożywczego w ostatniej dekadzie potwierdzają jego niski stopień innowacyjności w porównaniu z innymi obszarami przetwórstwa66. Innowacyjność producentów żywności i napojów uległa w stosunku do lat wcześniejszych zahamowaniu w wyniku kryzysu gospodarczego, niestabilności i niepewności sytuacji gospodarczej w kraju i możliwości eksportowych67. Analizując strukturę nakładów na działalność innowacyjną, należy stwierdzić, że większość inwestycji dokonywana jest w bazę techniczną i technologiczną. W strukturze nakładów na działalność innowacyjną najważniejszą pozycję stanowiły nakłady inwestycyjne związane z zakupem i montażem maszyn i urządzeń oraz budową, rozbudową i modernizacją budynków służących wdrażaniu innowacji (średnio 84,3%). W przedsiębiorstwach przemysłowych wydatki takie stanowiły około 81,7% nakładów ogółem68. Za wysoce 63  B.

Lewczyk, R. Jabłonka, Innowacyjność jako czynnik konkurencyjności gospodarstw rolniczych, „Roczniki Naukowe SERiA”, tom XIII, zeszyt 2, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa 2011. 64  H. Kałuża, M. Rytel, Innowacyjność w świetle studium przypadku gospodarstw rolniczych z gminy Mokobrody, „Roczniki Naukowe SERiA” 2010, tom XII, zeszyt 5, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa. 65  M. Juchniewicz, Diagnoza innowacyjności mikroprzedsiębiorstw w Polsce – omówienie wyników badań empirycznych, PAPR, Warszawa 2010. 66  Istnieją jednak w Polsce przykłady innowacyjnych firm spożywczych – zob. T. Baczko, M. Pieńkowska, E. Puchała-Krzywina, Innowacyjność przemysłu spożywczego – wyniki badań, w: Innowacje i innowacyjność w sektorze agrobiznesu, M. Adamowicz (red.), tom 1, SGGW, Warszawa 2008. 67  I. Łącka, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w latach 2006–2009 na tle przetwórstwa przemysłowego – analiza stanu i przyczyn, „Roczniki Naukowe SERiA” 2011, tom XIII, zeszyt 1, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa. 68  A. Wasilewska, Innowacje w przedsiębiorstwach przetwórstwa rolno-spożywczego na tle przedsiębiorstw przemysłowych, „Roczniki Naukowe SERiA” 2011, tom XIII, zeszyt 2, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa.

Innowacyjność sektora agrobiznesu…

61

niekorzystny należy zatem uznać niski udział, z jednoczesnym trendem spadkowym, nakładów na działalność badawczą i rozwojową w sektorze przetwórstwa spożywczego. Świadczy to o imitacyjnym charakterze innowacyjności polskich przedsiębiorstw sektora żywnościowego69. Badania wskazują, że w zakresie innowacji nietechnologicznych producenci artykułów spożywczych częściej wprowadzali innowacje marketingowe niż organizacyjne70. Przedsiębiorstwa branży spożywczej przy opracowywaniu i wdrażaniu innowacji wykorzystywały głównie informacje pochodzące z firmy, bazując na własnym zapleczu B+R oraz działalności innowacyjnej własnych pracowników. Zewnętrzne źródła wiedzy o innowacjach stanowiły informacje pochodzące od konkurentów, a także klientów71. Należy zatem wnioskować, że polskim przedsiębiorstwom branży spożywczej znana jest idea innowacji popytowych (User Driven Innovation). Efektywna dyfuzja innowacji powinna być w centrum zainteresowania. Jak wykazują wyniki Raportu o innowacyjności produktowej w Polsce w 2011 r., w strukturze sektorowej wszystkich innowacyjnych produktów ocenionych przez INE PAN w 2011 roku największy odsetek stanowiła produkcja maszyn dla rolnictwa i leśnictwa72. Mając na uwadze opisane wyniki badań empirycznych w gospodarstwach i przedsiębiorstwach sektora agrobiznesu, nie dziwi tak wysoka pozycja tej branży, gdyż inwestycje w maszyny i urządzenia stanowią podstawowe innowacje w sektorze agrobiznesu. Należy zwrócić jednak uwagę na to, że rolnicy nie stosowaliby rodzimych maszyn i urządzeń, gdyby z jednej strony nie odpowiadały ich wymaganiom, z drugiej zaś nie były dostarczane na rynek możliwie szybko po wystąpieniu zapotrzebowania. Dobrym przykładem jest innowacyjna firma taka jak SIPMA S.A., która ze swoją wyróżnioną przez Sieć Naukową MSN i INE PAN prasą zwijającą zmiennokomorową odniosła sukces rynkowy dzięki wdrożeniu nieliniowego modelu wprowadzania produktu na rynek. *** Przeprowadzone analizy pokazują, że polski sektor agrobiznesu jest na początkowym etapie budowania swojej pozycji konkurencyjnej i generowania rozwoju opartego na innowacjach. Intensyfikacja działań niezbędna jest w zakresie wspierania działalności B+R samych przedsiębiorstw lub ich współpracy z ośrodkami naukowymi. Jednocześnie inwestycje w kadrę nie 69  M.

Chądrzyński, Problematyka innowacyjności przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, „Roczniki Naukowe SERiA” 2011, tom XIII, zeszyt 1, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa. 70  J. Juchniewicz, Innowacje nietechnologiczne w przemyśle spożywczym, „Roczniki Naukowe SERiA” 2011, tom XIII, zeszyt 2, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa. 71  S. Juszczyk, M. Jasionek, Źródła i bariery działalności innowacyjnej w przedsiębiorstwach branży spożywczej województwa podlaskiego, „Roczniki Naukowe SERiA” 2011, tom XIII, zeszyt 2, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa. 72  Raport o Innowacyjności Produktowej w Polsce w 2011 r., T. Baczko, E. Puchała­-Krzywina (red.), INE PAN, Warszawa, grudzień 2011 zaprezentowany na konferencji pt. Fundusze europejskie w rozwoju najbardziej innowacyjnych produktów w Polsce w Pałacu Staszica w Warszawie w dniu 1 grudnia 2011 roku.

62

Mariusz Maciejczak

tylko tworzącą postęp, ale przede wszystkim komercjalizującą go w postaci innowacji, a później zarządzającą nimi, stanowią wyzwanie dla polityk rozwoju. W końcu z uwagi na małą liczbę badań nad innowacyjnością polskiego sektora agrobiznesu celowe jest wsparcie także tego typu inicjatyw.

63

Wojciech Pander

Wojciech Pander ECLEO

Efekty wsparcia działalności b+r przez fundusze strukturalne… w Polsce Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 r. wskazuje kierunki umożliwiające realizację nowej Strategii Innowacji dla Polski, wśród których znajdują się m.in. wsparcie finansowe dla działalności innowacyjnej oraz pobudzanie procesów innowacji73. Kierunki te są częściowo wspierane funduszami strukturalnymi obecnej perspektywy finansowej UE. Tylko w ramach 1. i 2. osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na ten cel przeznaczono ponad 10 mld zł, z czego 5,3 mld zł w ramach 1. i 5,2 mld zł w ramach 2. Priorytetu74 (por. tab. 1). Tabela 1 Wartość i liczba podpisanych umów w ramach 1. i 2. osi priorytetowej PO IG Priorytet

Liczba projektów

Wartość podpisanych umów (w zł)

1.

920

5 368 590 833

2.

121

5 202 887 839

Źródło: „Monitor Funduszowy” nr 32(37), Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa, wrzesień 2011 r.

Wykorzystanie środków poddawane jest bieżącej ocenie – od początku realizacji Programu zrealizowano ponad 20 badań ewaluacyjnych, które dotyczyły zarówno oceny efektów, jak i systemu wdrażania PO IG. W roku 2011 zrealizowano m.in. dwa badania, których przedmiotem była ocena realizacji Programu w połowie okresu programowania (ewaluacja midterm). W dalszej części artykułu przedstawiono pozytywne efekty wsparcia działalności B+R w Polsce na przykładzie wsparcia w ramach 1. i 2. Priorytetu PO IG75. Artykuł kontynuuje prace analityczne dotyczące wykorzy73  Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011. 74  „Monitor Funduszowy” nr 32(37), Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa, wrzesień 2011 r. 75  Ocena stanu realizacji 1. i 2. Priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w połowie okresu programowania, MRR, Warszawa 2011 (Raport dostępny jest na stronie: http://www.poig.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Documents/Raport_koncowy_midterm_1_2_priorytet_POIG_X_2011.pdf).

64

Wojciech Pander

stania środków UE na działalność badawczo-rozwojową w Polsce kluczowych dla innowacyjności gospodarki Polski76. Znacznym wyzwaniem jest określenie efektów wsparcia na poziomie instytucji sfery B+R. Działania realizowane w ramach funduszy strukturalnych, w tym przede wszystkim PO Innowacyjna Gospodarka, zwiększają potencjał kadrowy polskiej nauki w wymiarze ilościowym (zatrudnianie nowych pracowników w związku z realizacją projektów badawczych), jak i jakościowym (rozwój kadr, np. dzięki realizacji projektów finansowanych przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej77). Do bezpośrednich efektów wsparcia należy zaliczyć: możliwość prowadzenia nowatorskich badań, pracę na nowoczesnej aparaturze naukowo-badawczej oraz tworzenie szerokich, także międzynarodowych zespołów badawczych wyzwalających wymianę wiedzy i doświadczeń, a także generowanie nowych pomysłów na kolejne inicjatywy. Pośrednimi efektami wsparcia są: odmłodzenie kadr nauki oraz lepsze perspektywy w zakresie rozwoju naukowego i możliwości finansowych. Dzięki środkom UE skierowanym na innowacyjne projekty zarówno jednostki naukowe, jak i przedsiębiorcy zwiększają swój potencjał w zakresie uczestnictwa w międzynarodowych projektach badawczych, przy czym należy podkreślić, że rzeczywiste efekty zależą od wielu czynników: dotychczasowego doświadczenia, aktywności pracowników w aplikowaniu o środki, czy posiadanej aparatury naukowo-badawczej. Warto podkreślić także pozytywny wpływ projektów finansowanych z funduszy UE na procesy transferu wiedzy i technologii z nauki do gospodarki – głównie na ofertę usług badawczych świadczonych na rzecz przedsiębiorstw przez jednostki nauki. Ponadto rośnie jakość oraz skala realizowanych prac badawczych na rzecz przedsiębiorstw – instytucje włączają się w zaawansowane technologiczne projekty, realizowane często na zlecenie innowacyjnych firm. Skutkiem łączącym wymienione pozytywne efekty, wynikające z realizacji projektów, jest wzrost konkurencyjności polskiej nauki w świecie, co przy obecnych realiach daje zdecydowanie pozytywny impuls, przy czym nie zmienia diametralnie sytuacji. Na podnoszenie konkurencyjności polskich ośrodków badawczych realizujących projekty w ramach PO IG składa się sumarycznie kilka pozytywnych efektów, tj. rozwój badań naukowych, tworzenie międzyuczelnianych zespołów badawczych, poszerzanie współpracy z sektorem prywatnym, lepsza jakość edukacji, podnoszenie kompetencji kadry naukowej, zachęcanie młodych ludzi do wyboru kariery nauko76  Por.

P. Koć, Stan wykorzystania środków przez jednostki naukowo-badawcze w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007–2013, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2010. 77  Przykładowo tylko w ramach Programu TEAM wsparciem objęto 524 stypendystów, jak również zarejestrowano 221 partnerów zagranicznych (dane Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej).

Efekty wsparcia działalności b+r przez fundusze strukturalne…

65

wej, wzrost prestiżu uczelni oraz poszerzenie współpracy międzynarodowej78. W centrum zainteresowania powinny być efekty wsparcia na poziomie przedsiębiorstw. Nakłady wewnętrzne na B+R w Polsce poniesione przez sektor przedsiębiorstw są niskie, bowiem w 2009 r. stanowiły 28,5% ogółu nakładów (2,59 mld zł)79 – por. tab. 2. Tabela 2 Nakłady na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw w latach 2008 i 2009 Ogółem

W tym środki własne

2008

2009

Różnica

2008

2009

Różnica

tys. zł

tys. zł

tys. zł

tys. zł

tys. zł

tys. zł

2 479 579,2

2 584 731,5

105 152,3

1 923 832,6

2 035 556,8

111 724,2

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Nauka i Technika, Działalność badawczo-rozwojowa, Nakłady na B+R w sektorze przedsiębiorstw.

W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest realizowane działanie 1.4., którego celem jest wzrost innowacyjności przedsiębiorstw. Na realizację działania w latach 2007–2013 przeznaczono ponad 1,6 mld zł80. Bezpośrednim pozytywnym efektem realizowanych w ramach tego działania projektów jest możliwość przeprowadzenia prac badawczych oraz wdrożenia opracowanego rozwiązania. Większość firm dobrze wykorzystała szansę, jaką dają fundusze, przy czym końcowy sukces zależy od wielu innych czynników: zasobów (doświadczone i wykwalifikowane kadry, zasoby finansowe), sprawności działania (wprowadzenie produktu/usługi na rynek) i skali działania, w tym internacjonalizacji działalności. Projekty w wielu przypadkach przyniosły także jeszcze jeden pozytywny efekt, mianowicie dzięki pozyskanym środkom firmy tworzą wewnętrzne działy badawczo-rozwojowe. Projekty dają także szansę na rozwój technologii i produktów, które pozwalają wielu firmom podążać za światową czołówką. Dzięki wsparciu finansowemu skrócił się czas realizowanych projektów badawczych w firmach, a przez to możliwe było szybsze wprowadzenie innowacji na rynek i osiągnięcie zakładanych celów. Środki funduszy strukturalnych pozwalają zwiększyć też skalę prowadzonej działalności. Najważniejszym efektem wsparcia jest jednak wzrost nakładów na działalność B+R w przedsiębiorstwach. *** Analiza pozytywnych efektów wynikających z realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, w tym z Programu Operacyjnego 78  Ocena stanu realizacji 1. i 2. Priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w połowie okresu programowania, ed. cit. 79  Nauka i technika w 2009 r., GUS, Warszawa 2011. 80  „Monitor Funduszowy” nr 32(37), ed. cit.

66

Wojciech Pander

Innowacyjna Gospodarka, wskazuje, że zmniejszanie dystansu innowacyjnego Polski powinno odbywać się poprzez wspieranie czterech priorytetowych obszarów: młodych naukowców i projektów o międzynarodowym potencjale, miękkich kompetencji pracowników nauki oraz działań zachęcających do współpracy w międzyuczelnianych zespołach badawczych, procesów powstawania działów B+R w firmach, procesów transferu wiedzy i technologii poprzez tworzenie wspólnej, zintegrowanej oferty współpracujących ze sobą jednostek nauki. Warto również podkreślić, że w zapisach PO IG nie znalazły odzwierciedlenia zagadnienia innowacji popytowych, w tym koncepcji User Driven Innovation81. Program koncentruje uwagę na wsparciu innowacji produktowych i procesowych, a także marketingowych, natomiast innowacje popytowe są wspieranie tutaj niejako „przy okazji”. Stąd też postuluje się położenie większego nacisku na zagadnienia innowacji popytowych w odniesieniu do programów operacyjnych nowego okresu programowania, ale przede wszystkim w odniesieniu do Strategii Innowacji dla Polski.

81  Szerzej

zob. teksty: N. Grądzkiej w tym Raporcie oraz N. Grądzkiej, W. Burzyńskiego, W. Pandera, A. Żołnierskiego w: Raportach o innowacyjności gospodarki Polski w latach 2008, 2009, 2010, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2009, 2010, 2011.

Ewa Piotrowska, Ewa Roszkowska

67

Ewa Piotrowska, Ewa Roszkowska Politechnika Białostocka Ewa Roszkowska Uniwersytet w Białymstoku

Zróżnicowanie województw Polski pod względem poziomu gospodarki… opartej na wiedzy Rozwój oparty na wiedzy i innowacjach to jeden z trzech kluczowych priorytetów Strategii Europa 2020 − nowego programu rozwoju społecznogospodarczego Unii, który zastąpił Strategię Lizbońską. Również w krajowych i regionalnych dokumentach programowych tematyka gospodarki opartej na wiedzy (GOW) traktowana jest priorytetowo82. Kształtowanie się GOW w regionie jest wypadkową wielu procesów i zjawisk o charakterze społecznym, gospodarczym czy przestrzennym, a jej pomiar jest ciągłym wyzwaniem dla ekonomistów. Analizy jednowymiarowych zależności nie oddają całościowej oceny regionu i nie pozwalają na określenie jego ogólnej pozycji na tle innych, stąd też rodzi się potrzeba wielowymiarowego ujęcia problemu za pomocą syntetycznych mierników. Punktem wyjścia w konstrukcji takich miar jest zdefiniowanie badanego zjawiska, określenie jego istoty i wskazanie mierzalnych cech je opisujących. Obrana metodologia musi być dostosowana do skali przestrzennej analizowanych procesów, a dobór zmiennych − przeprowadzany na podstawie określonych kryteriów formalnych, merytorycznych oraz statystycznych – uzależniony jest od dostępności, wiarygodności, kompletności czy ciągłości gromadzenia danych statystycznych w ujęciu regionalnym. Za najbardziej rozpowszechnioną metodologię pomiaru GOW uznaje metodę KAM (Knowledge Assessment Methodology), w której pomiar GOW oparto na zestawie wskaźników zgrupowanych w cztery kategorie wyznaczające filary gospodarki opartej na wiedzy. Są to: reżim bodźców gospodarczych i instytucjonalnych (filar A), których celem jest stymulacja do efektywnego wykorzystywania istniejącego bądź kreowanego zasobu wiedzy oraz pobudzanie przedsiębiorczości; edukacja i zasoby ludzkie (filar B) odpowiedzialne za 82  Por.: http://zds.kprm.gov.pl/; http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/ Strategia+Europa+2020; http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/polityka_rozwoju/ srk_2020/Strony/SRK_2020.aspx; Gospodarka oparta na wiedzy w województwie zachodniopomorskim w latach 2009–2010, pod kier. M. Mojsiewicz, D. Rozkrut, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2011, s. 3.

68

Ewa Piotrowska, Ewa Roszkowska

kreowanie i przekazywanie wiedzy, budowę kapitału ludzkiego zdolnego do aktywnego uczestnictwa w GOW; system innowacji (filar C), obejmujący nowe technologie umożliwiające efektywną adaptację wiedzy istniejącej; technologie informatyczno-komunikacyjne (filar D) związane z ułatwieniem komunikacji, przetwarzania i rozprzestrzeniania informacji i wiedzy83. Celem artykułu jest próba oceny zróżnicowania województw Polski w aspekcie gospodarki opartej na wiedzy na podstawie wybranych wskaźników ilustrujących poziom GOW w skali regionalnej z wykorzystaniem metody TOPSIS84. Na podstawie danych statystycznych dla województw z 2009 r., opublikowanych przez GUS, zbudowano cztery cząstkowe syntetyczne mierniki opisujące stan GOW w ramach czterech filarów wyróżnionych w metodologii KAM85. W ramach filaru A uwzględniono wskaźniki opisujące środowisko regionu, w którym odbywa się rozwój GOW (m.in. PKB, poziom bezrobocia, zatrudnienie w przemyśle, wielkość nakładów inwestycyjnych i wydatków na oświatę); filar B obejmuje wskaźniki opisujące zdolność regionu do przyswajania wiedzy (m.in. odsetek studentów kierunków ścisłych, liczbę doktorantów i słuchaczy studiów podyplomowych, kształcenie ustawiczne, odsetek aktywnych zawodowo posiadających wykształcenie wyższe); filar C − wskaźniki mierzące zdolność regionu do tworzenia wiedzy (m.in. wielkość nakładów i zatrudnienie w działalności badawczo-rozwojowej, patenty oraz nakłady, poziom współpracy i efekty w zakresie działalności innowacyjnej); filar D − wskaźniki dotyczące komputeryzacji szkół i przedsiębiorstw oraz stopnia wykorzystania technologii informatycznych w ramach prowadzonej działalności. Ponadto zbudowano całościowy wskaźnik będący średnią arytmetyczną wskaźników cząstkowych, który odzwierciedla ogólny poziom rozwoju w kierunku GOW. W ramach każdej kategorii, opierając się na otrzymanych wartościach syntetycznych mierników, wyodrębniono cztery grupy typologiczne skupiające

83  Metoda KAM opracowana przez Instytut Banku Światowego zawiera dwa główne wskaźniki: wskaźnik gospodarki opartej na wiedzy (Knowledge Economy Index – KEI) oraz wskaźnik wiedzy (Knowledge Index – KI). KEI składa się z czterech subindeksów, reprezentujących cztery filary GOW i bada, czy GOW w danym kraju może być efektywnie wykorzystana i przyczyniać się do rozwoju gospodarczego, KI jest średnią uzyskanych znormalizowanych wyników dla zmiennych filarów B, C, D i mierzy ogólny potencjał wiedzy w danym kraju, jego zdolność do generowania, stosowania oraz dyfuzji wiedzy. Por. Knowledge Assessment Methodology (http://web.worldbank.org/ − Data wejścia: 5–10–2011). 84  Metodę TOPSIS zastosowano także w pracy: E. Piotrowska, E. Roszkowska, Analiza zróżnicowania województw Polski pod względem poziomu innowacyjności, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 114−119. 85  Analizę przeprowadzono na zbiorze 28 zmiennych. Dokładny opis metodologii, doboru zmiennych i wyniki badań są zawarte w pracy: E. Piotrowska, E. Roszkowska, Analiza zróżnicowania województw Polski pod względem poziomu gospodarki opartej na wiedzy ”, w: W kierunku zrównoważonej gospodarki opartej na wiedzy, P. Sochaczewski (red.), Wyd. WSE, Białystok 2011.

Zróżnicowanie województw Polski pod względem poziomu gospodarki… 69

województwa o zbliżonym poziomie kształtowania się GOW86. Na rysunkach 1−4 zaprezentowano wartości syntetycznych mierników opisujących poszczególne filary GOW, jak również rankingi województw w obrębie każdej kategorii. Za pomocą różnych odcieni szarości uwzględniono przynależność województw do jednej z czterech klas typologicznych. Wartości syntetycznego miernika ogólnego poziomu GOW, ranking województw Polski ze względu na jego wartości oraz podział regionów na klasy typologiczne przedstawiono na rysunku 5. Województwo mazowieckie we wszystkich rankingach zajmuje pierwszą pozycję, w pozostałych województwach jest znaczne zróżnicowanie pozycji w ramach poszczególnych rankingów cząstkowych i tylko województwo małopolskie i pomorskie charakteryzują się średnim wyższym poziomem GOW w ramach wszystkich filarów. Dla pozostałych województw różnice w przynależności do grup typologicznych sięgają nawet do trzech klas. Ponadto nie ma województwa, które byłoby zawsze „najlepsze” bądź „najgorsze” ze względu na poszczególne zmienne w ramach rozważanych kategorii. Rysunek 1 Wartość syntetycznego miernika „reżim bodźców gospodarczych i instytucjonalnych” otrzymanego metodą TOPSIS 1. Mazowieckie

0,734

2. Śląskie

0,728

3. Dolnośląskie

0,597

4. Małopolskie

0,521

5. Łódzkie

0,507

6. Pomorskie

0,491

7. Wielkopolskie

0,485

8. Lubuskie

0,454

9. Opolskie

0,408

10. Podkarpackie

0,378

11. Świętokrzyskie

0,374

12. Kujawsko-pomorskie

0,348

13. Zachodniopomorskie

0,329

14. Podlaskie

0,301

15. Warmińsko-mazurskie

0,267

16. Lubelskie

0,244 0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

Źródło: Opracowanie własne.

I (poziom wysoki): qi H q– + sq; klasa II (poziom średni wyższy): q– + sq > qi H q–; klasa III (poziom średni niższy): q– > qi H qi – sq; klasa IV (poziom niski) qi < q– – sq , gdzie q– – średnia arytmetyczna, sq – odchylenie standardowe z wartości syntetycznego miernika poziomu GOW. 86  Klasa

70

Ewa Piotrowska, Ewa Roszkowska

Rysunek 2 Wartość syntetycznego miernika „edukacja i zasoby ludzkie” otrzymanego metodą TOPSIS 1. Mazowieckie

0,705

2. Dolnośląskie

0,526

3. Małopolskie

0,511

4. Zachodniopomorskie

0,476

5. Pomorskie

0,458

6. Świętokrzyskie

0,456

7. Warmińsko-mazurskie

0,438

8. Łódzkie

0,397

9. Opolskie

0,378

10. Śląskie

0,376

11. Lubelskie

0,329

12. Wielkopolskie

0,308

13. Podlaskie

0,293

14. Kujawsko-pomorskie

0,279

15. Podkarpackie

0,235

16. Lubuskie

0,189

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

Źródło: Opracowanie własne.

Rysunek 3 Wartość syntetycznego miernika „system innowacji” otrzymanego metodą TOPSIS 0,643

1. Mazowieckie 2. Śląskie

0,594

3. Dolnośląskie

0,534

4. Pomorskie

0,533

5. Małopolskie

0,526

6. Podkarpackie

0,507

7. Opolskie

0,418

8. Kujawsko-pomorskie -

0,412

9. Wielkopolskie

0,351

10. Warmińsko-mazurskie

0,347

11. Lubelskie

0,336

12. Łódzkie

0,329

13. Świętokrzyskie

0,310

14. Podlaskie

0,266 0,215

15. Lubuskie

0,200

16. Zachodniopomorskie 0,0 Źródło: Opracowanie własne.

0,2

0,4

0,6

0,8

Zróżnicowanie województw Polski pod względem poziomu gospodarki… 71

Rysunek 4 Wartość syntetycznego miernika „technologie informatyczne” otrzymanego metodą TOPSIS 1. Mazowieckie

0,748

2. Śląskie

0,745

3. Wielkopolskie

0,606

4. Dolnośląskie

0,581

5. Pomorskie

0,528

6. Małopolskie

0,509

7. Łódzkie

0,399

8. Kujawsko-pomorskie

0,390

9. Świętokrzyskie

0,377

10. Podkarpackie

0,361

11. Podlaskie

0,346

12. Lubuskie

0,326

13. Zachodniopomorskie

0,274

14. Warmińsko-mazurskie

0,257

15. Lubelskie

0,227

16. Opolskie

0,218

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

Źródło: Opracowanie własne.

Rysunek 5 Podział województw w Polsce na klasy według syntetycznego ogólnego miernika poziomu gospodarki opartej na wiedzy wyznaczonego metodą TOPSIS 5 pomorskie (0,503)

12 warmińsko-mazurskie 13 (0,327) 14 zachodniopodlaskie 10 pomorskie (0,301) kujawsko(0,320) -pomorskie 1 (0,357) mazowieckie 6 15 (0,707) wielkopolskie lubuskie (0,438) 7 (0,296) 16 łódzkie lubelskie (0,408) 3 (0,284) 8 dolnośląskie 2 świętokrzyskie (0,560) 11 (0,379) opolskie śląskie Klasa I 9 (0,356) (0,611) podkarpackie 4 Klasa II (0,370) małopolskie Klasa III (0,517) Klasa IV Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników otrzymanych metodą TOPSIS.

72

Ewa Piotrowska, Ewa Roszkowska

Wysoki udział GOW w gospodarce regionu uznaje się za główne i efektywne źródło jego konkurencyjności. Pomiar GOW jest szczególnie ważny w aspekcie konieczności monitorowania działań podejmowanych w celu realizacji określonych strategii rozwoju regionu. W połączeniu z analizą SWOT umożliwia planowanie działań dynamizujących rozwój wiedzy w regionie w celu lepszego jej wykorzystania. Istotnym instrumentem promocji GOW może być także kreowanie Regionalnego Systemu Innowacyjnego. Syntetyczny miernik jest funkcją wielu zmiennych diagnostycznych uwzględnionych w badaniu, które odzwierciedlają różne filary funkcjonowania GOW. Ze względu na brak dla polskich regionów niektórych wskaźników proponowanych w metodologii KAM otrzymany wynik jest pewnym kompromisem pomiędzy próbą uzyskania oceny zróżnicowania województw ze względu na poziom GOW a ograniczeniami niektórych zmiennych diagnostycznych. Metodologia KAM, na podstawie której przeprowadzono badanie, uwzględniając różne wymiary przemian społeczno-gospodarczych w skali makroekonomicznej, umożliwia dokonanie kompleksowej oceny funkcjonowania GOW w ujęciu regionalnym. Nie obejmuje ona jednak przedsiębiorstwa jako istotnego źródła wiedzy, stąd autorzy badania postulują równoległe prowadzenie badań nad zarządzaniem wiedzą w przedsiębiorstwach. W tym celu konieczne jest opracowanie odpowiednich miar oraz stworzenie bazy statystycznej wskaźników indywidualnych, stanowiących podstawę analiz dotyczących GOW z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa. Należy przy tym pamiętać, że w przypadku niewłaściwie dobranych wskaźników uzyskane wyniki mogą nie dostarczać pełnego obrazu badanego zjawiska, a wnioskowanie na ten temat może być obarczone błędem.

Krzysztof Klincewicz, Bożena Kaczmarska, Wacław Gierulski

73

Krzysztof Klincewicz, Bożena Kaczmarska, Wacław Gierulski Uniwersytet Warszawski Bożena Kaczmarska Wacław Gierulski Politechnika Świętokrzyska

Międzynarodowa współpraca badawcza polskich uczelni publicznych… – wyniki analiz bibliometrycznych W opracowaniu przedstawiono wyniki badań, prowadzonych w 2011 r. przy wykorzystaniu bibliometrii (ilościowej analizy publikacji naukowych i cytowań). Analizy te już w poprzednich latach były ważnym elementem Raportów o innowacyjności gospodarki Polski87, umożliwiły też ocenę efektów działalności badawczej polskich instytucji naukowych88. Badaniu poddano 24 największe i najaktywniejsze badawczo uczelnie wyższe w Polsce89. Korzystając z bazy Elsevier Scopus gromadzono dane dotyczące dorobku publikacyjnego uczelni z lat 2000−2009. Analizy dotyczyły liczby publikacji (miara aktywności i produktywności badawczej), liczby 87  A.

Płoszaj, A. Olechnicka, Polska nauka na tle światowym – analiza bibliometryczna, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2009 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2010; A. Olechnicka, A. Płoszaj, Innowacyjność i metropolizacja w Europie Środkowowschodniej, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011. 88  Por. A. Olechnicka, A. Płoszaj, Polska nauka w sieci? Przestrzeń nauki i innowacyjności. Raport z badań, Warszawa 2008 (http://www.espon.pl/files/10_2/2/Polska%20 nauka%20w%20sieci.pdf); J. Wolszczak-Derlacz, A. Parteka, Produktywność naukowa wyższych szkół publicznych w Polsce. Bibliometryczna analiza porównawcza, Ernst & Young, Warszawa 2010; K. Klincewicz, Polski system innowacji w obszarze informatyki – analiza bibliometryczna, w: Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, E. Okoń-Horodyńska, A. Zachorowska-Mazurkiewicz (red.), Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007; K. Klincewicz, Polska innowacyjność. Analiza bibliometryczna, Wydawnictwo Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2008; K. Klincewicz, M. Żemigała, M. Mijal, Bibliometria w zarządzaniu technologiami i badaniami naukowymi, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2012. 89  Wszystkie objęte analizami szkoły wyższe są uczelniami publicznymi – żadna z niepublicznych uczelni nie stworzyła w analizowanym okresie dostatecznej liczby publikacji, by znaleźć się w gronie najaktywniejszych badawczo podmiotów. Wynikać to może m.in. ze specjalizacji uczelni niepublicznych w kierunkach nauk społecznych i humanistycznych, podczas gdy większość uwzględnianych w bazie Scopus publikacji międzynarodowych dotyczy nauk ścisłych, biologicznych, medycznych i technicznych.

74

Krzysztof Klincewicz, Bożena Kaczmarska, Wacław Gierulski

cytowań (miara znaczenia badań) oraz publikacji powstających w ramach współpracy badawczej z zagranicznymi współpracownikami. Obliczono wskaźniki intensywności cytowań, dzieląc łączną liczbę cytowań przez liczbę publikacji z poddanego analizie dziesięciolecia (wskaźnik odzwierciedla więc średnią liczbę cytowań przypadających na jedną publikację danej uczelni). Rysunek 1 Zestawienie aktywności publikacyjnej 24 polskich uczelni, lata 2000–2009 (w nawiasach podano wskaźnik intensywności cytowań) 140 000 UJ (9,62)

120 000 UW (10,76)

Liczba cytowań

100 000 80 000 60 000

PW (6,89) UWr (9,50) UMK (7,18) UAM (6,59) WUM (7,85) PWr (6,06) UMG (9,22) (6,74) AGH (5,15) UG (8,44) USI (6,54)UMLo UMSI (6,40) UL (7,56) PG (7,22) PL (5,23) UMWr (4,48) PP (8,35) PSI (5,27) UMP (5,82) UMCS (6,40) UML (5,58) UMB (5,92)

40 000 20 000 0

0

2000

4000

6000 8000 Liczba artykułów

10 000

12 000

14 000

Objaśnienie skrótów: AGH: Akademia Górniczo-Hutnicza Kraków, PG: Politechnika Gdańska, PL: Politechnika Łódzka, PP: Politechnika Poznańska, PSl: Politechnika Śląska, PW: Politechnika Warszawska, PWr: Politechnika Wrocławska, UAM: Uniwersytet Adama Mickiewicza Poznań, UG: Uniwersytet Gdański, UJ: Uniwersytet Jagielloński Kraków, UL: Uniwersytet Łódzki, UMB: Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, UMCS: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Lublin, UMG: Gdański Uniwersytet Medyczny, UMK: Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń, UML: Lubelski Uniwersytet Medyczny, UMLo: Uniwersytet Medyczny w Łodzi, UMP: Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Poznań, UMSl: Śląski Uniwersytet Medyczny, UMWr: Akademia Medyczna we Wrocławiu, USl: Uniwersytet Śląski, UW: Uniwersytet Warszawski, UWr: Uniwersytet Wrocławski, WUM: Warszawski Uniwersytet Medyczny. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z bazy ElsevierScopus.

Porównanie najbardziej aktywnych badawczo uczelni (por. rys. 1) ujawnia dominującą pozycję dwóch największych polskich uczelni − Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (UJ) i Uniwersytetu Warszawskiego (UW). UJ przoduje pod względem liczby publikacji i cytowań, odpowiadając za 10,74% publikacji wszystkich 24 uczelni i 14,08% wszystkich cytowań w zbiorze danych. Publikacje UW to z kolei 8,22% wszystkich analizowanych

Międzynarodowa współpraca badawcza polskich uczelni publicznych…

75

artykułów i 12,05% cytowań. Warto zauważyć, że UJ obejmuje również Collegium Medicum, które odpowiada za ponad 21% publikacji UJ, podczas gdy UW nie posiada własnego wydziału medycznego, co utrudnia bezpośrednie porównania. Tylko dwie najaktywniejsze polskie uczelnie publiczne dorównują liczbą publikacji i cytowań ich odpowiednikom w Europie Zachodniej oraz największym uczelniom regionu Europy Środkowej i Wschodniej. Pozostałe uczelnie wykazują zdecydowanie mniejszą aktywność, a ich dorobek odpowiada w każdym przypadku 2−5,1% zbiorczych publikacji i 1,8−5,3% cytowań. Odmiennie prezentują się wyniki porównania intensywności cytowań poszczególnych uczelni. Pod względem liczby cytowań przypadających na każdy opublikowany artykuł, najlepiej wypada UW (10,76), dystansując się od UJ (9,62), Uniwersytetu Wrocławskiego (9,50), Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (9,22) i pozostałych uczelni. Objęte badaniem uczelnie cechuje duża różnorodność, gdyż są wśród nich uniwersytety, uczelnie techniczne i medyczne. Do czynników wpływających na specyfikę uczelni należą też dostępne zasoby pracowników naukowych oraz liczba studentów. Bezpośrednie porównania publikacji i cytowań nie uwzględniają tej specyfiki, co utrudnia ocenę efektów prowadzonych przez uczelnię badań naukowych i jej aktywności publikacyjnej. Do oceny efektywności zbudowano model DEA (Data Envelopment Analysis), w którym jako sygnał wejściowy przyjęto liczbę pracowników naukowo-dydaktycznych uczelni, a sygnałami wyjściowymi były dane o ilości publikacji, cytowań, ich intensywności oraz liczba studentów uczelni odzwierciedlająca obciążenia dydaktyczne pracowników90 (model M1). W alternatywnym modelu M2 wyeliminowano liczbę studentów, pozostawiając jedynie publikacje, cytowania i intensywność cytowań. Dla modeli M1 i M2 obliczono parametr efektywności względnej H, który może zawierać się w przedziale (0, 1]. Zaprezentowane na rysunku 2 wyniki analizy DEA wskazują na zbliżoną efektywność publikacyjną wielu polskich uczelni. W modelu M1, uwzględniającym obciążenia dydaktyczne pracowników, do grupy szczególnie efektywnych instytucji (H > 0,9) należą: UJ, UW, AGH, Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Wrocławski, AM we Wrocławiu, UM w Gdańsku, UM w Białymstoku, UŁ, UG, Politechnika Gdańska, Politechnika Śląska i Politechnika Poznańska. Natomiast w modelu M2, w którym nie jest uwzględniane obciążenie dydaktyczne pracowników, do grupy szczególnie efektywnych instytucji (H > 0,85) należą: UJ, UW, AM we Wrocławiu, UM w Gdańsku, UM w Białymstoku i Politechnika Poznańska. Kolejnym interesującym zagadnieniem była międzynarodowa współpraca badawcza, mierzona udziałem artykułów, których współautorami były 90  Warto pamiętać, że w polskim systemie finansowania nauki i szkolnictwa wyższego w latach 2000−2009 wiele uczelni publicznych musiało uciekać się do podnoszenia liczby studentów, uruchamiania nowych kierunków studiów i zwiększania obciążeń dydaktycznych naukowców jako sposobów generowania przychodów uczelni, co przyczyniło się do ograniczenia aktywności badawczej i publikacyjnej pracowników.

76

Krzysztof Klincewicz, Bożena Kaczmarska, Wacław Gierulski

Rysunek 2 Wartości parametru efektywności względnej w modelach DEA dla 24 polskich uczelni 0,93

UJ

0,93

UW 0,46

UAM

0,79

0,56

AGH

0,93

0,59

PWr

0,56

UMK UMLo WUM UWr

0,96 0,81 0,72 0,73 0,73 0,75 0,67

UMWr 0,75 0,79

UMSI 0,45 0,47

USI

0,55

PL

0,67

UMP

0,96 0,95 0,95

0,80

0,74 0,72 0,72

UML

1,00 1,00 1,00 1,00

UMG UMB 0,40

UMCS

0,73

0,34

UL

1,00 0,51

UG

0,95

0,64

PG

1,00

0,36

PSI

0,95 0,87

PP 0,00

1,00

0,86

0,51

PW

1,00

0,20

0,40

0,60

0,80

Parametr efektywności względnej dla modelu M2 Parametr efektywności względnej dla modelu M1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z bazy Elsevier Scopus.

1,00 1,00

1,20

Międzynarodowa współpraca badawcza polskich uczelni publicznych…

Rysunek 3 Współpraca międzynarodowa 24 polskich uczelni z zagranicznymi badaczami-współautorami artykułów, lata 2000–2009 10,76

UW (44,50%)

9,62

UJ (39,02%)

8,44

UG (37,12% 5,15

AGH (36,82%)

15,59 15,12

13,2

7,98 6,59 8,81 6,54 11,02 6,89 10,9 7,18 13,3 7,56 11,28 6,06 8,76 6,4 9 7,22 11,44 5,23 8,42 8,35

UAM (35,89%) USI (32,99%) PW (31,90%) UMK (31,35%) UL (31,00%) PWr (30,03%) UMCS (28,15%) PG (27,94%) PL (25,48%) PP (24,96%)

9,22

UMG (23,83%) 5,27

PSI (21,55%)

7,85

WUM (15,80%)

24,23

10,92

5,82

UMP (18,03%)

UMSI (12,73%)

6,4

UMLo (11,37%)

6,74

13,35 27,33 24,76 20,38

5,58

UML (11,08%)

17,47

9,5

UWr (10,59%)

16,34

45,11

4,48

UMWr (10,59%)

21,1

5,92

UMB (10,05%) 0

5

10

15

17,05 20

25

30

35

40

45

50

Parametr efektywności względnej dla modelu M2 Parametr efektywności względnej dla modelu M1 Uwaga: W nawiasach podano udział artykułów z zagranicznymi współautorami we wszystkich artykułach uczelni. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z bazy Elsevier Scopus.

77

78

Krzysztof Klincewicz, Bożena Kaczmarska, Wacław Gierulski

osoby reprezentujące zagraniczne instytucje, we wszystkich artykułach danej uczelni91. Rysunek 3 przedstawia zróżnicowanie polskich uczelni pod względem stopnia umiędzynarodowienia. Liderem okazuje się UW (44,50%), a wysokim udziałem publikacji międzynarodowych mogą też pochwalić się: UJ (39,02%), UG (37,12%), AGH (36,82%), UAM w Poznaniu (35,89%), Uniwersytet Śląski (32,99%), PW (31,90%), UŁ (31,00%) i Politechnika Wrocławska (30,03%). Aż 8 spośród analizowanych uczelni wykazywało stopień internacjonalizacji badań niższy od 20%. Analizy potwierdziły, że współpraca międzynarodowa pozytywnie wpływa na cytowania tekstów naukowych, czyli podnosi rangę prowadzonych prac badawczych dla środowiska specjalistów w poszczególnych dziedzinach. Porównania intensywności cytowań wszystkich artykułów z danej uczelni oraz intensywności cytowań artykułów napisanych wspólnie z zagranicznymi współautorami wskazuje, że w odniesieniu do wszystkich 24 uczelni współpraca z cudzoziemcami podnosiła liczbę cytowań. Rekordzistą pod tym względem okazał się Uniwersytet Wrocławski, którego publikacje współtworzone z zagranicznymi badaczami osiągnęły wskaźnik cytowań na poziomie 45,11 − prawie 5 razy wyższy niż analogiczny wskaźnik dla wszystkich publikacji uczelni. Umiędzynarodowienie okazuje się też sposobem podniesienia prestiżu prowadzonych badań dla mniej aktywnych badawczo uczelni. Przeprowadzono również analizę opartą na teście dla dwóch średnich (test z), która potwierdziła występowanie istotnych statystycznie różnic pomiędzy intensywnością cytowań publikacji współtworzonych z cudzoziemcami a wszystkimi publikacjami. Badania pozwalają na polemikę z potocznymi opiniami o „zaściankowości” polskiej nauki, wskazując na znaczne umiędzynarodowienie badań w największych uczelniach w Polsce. W latach 2000−2009 doszło też do znaczącego wzrostu aktywności publikacyjnej i liczby cytowań artykułów polskich naukowców. Zaprezentowane zestawienia umożliwiają identyfikację liderów badań otrzymujących szczególnie dużą liczbę cytowań, wykazujących najwyższą efektywność i osiągających największe korzyści z zaangażowania w międzynarodowe sieci badawcze. Zdobyta w ten sposób wiedza pozwala uzupełnić obraz polskiego systemu innowacji oraz oprzeć prace nad Strategią Innowacji dla Polski i programowaniem funduszy strukturalnych UE dla Polski na wymiernych danych, odzwierciedlających zależności w analizowanym wycinku polskiej sceny innowacji. Dalsze badania bibliometryczne zebranego zbioru danych będą dotyczyć współpracy publikacyjnej uczelni wyższych z przedsiębiorstwami i instytutami badawczymi; ważnym uzupełnieniem analiz zaprezentowanych w niniejszym artykule będzie też obserwacja udziału uczelni w programach międzynarodowej wymiany naukowej i konsorcjach badawczych. 91  Inne możliwe wskaźniki umiędzynarodowienia dotyczą udziału w międzynarodowych konsorcjach badawczych (m.in. w ramach Programów Ramowych UE, por. A. Olechnicka, A. Płoszaj, Polska nauka w sieci? Przestrzeń nauki…, ed. cit.), jak również podpisanych umów o współpracy B+R oraz wymianie pracowników i studentów.

Udział polskich przedsiębiorstw w programach ramowych…

79

Marta Rószkiewicz Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej

Udział polskich przedsiębiorstw w programach ramowych… Unii Europejskiej W ramach gospodarki opartej na wiedzy przewiduje się wejście Unii Europejskiej w zupełnie inną ekonomię niż dotychczasowa struktura oparta na realizacji czterech swobód92. Nowa koncepcja odwołuje się do swobodnego przepływu wiedzy i informacji między środowiskami naukowymi i sektorem przedsiębiorstw. Zjawisko to definiuje się pojęciem ‘piątej swobody UE’. Współpraca tych grup prowadzi do integracji innowacji w procesy wytwórcze, sprzyjającej rozwojowi gospodarczemu. Innowacyjność uważana jest za kluczowy czynnik przyczyniający się do wzrostu konkurencyjności gospodarki i osiągania celów gospodarczych, które stawia przed sobą Europa. Ważnym elementem polityki naukowej na poziomie europejskim jest zatem zwiększanie zaangażowania przedsiębiorstw w działalność badawczorozwojową. Zaleca się, by intensywność GERD ponoszonych przez państwa Wspólnoty wynosiła co najmniej 3% PKB, przy czym około dwie trzecie tych nakładów powinno pochodzić z sektora przedsiębiorstw93. Taki wysoki wskaźnik finansowania działań B+R przez sektor gospodarczy jest charakterystyczny dla najszybciej rozwijających się gospodarek świata, wobec których Europa chce być konkurencyjna. W duchu zwiększania innowacyjności europejska polityka badawczorozwojowa stosuje instrumenty, które odpowiadają wyzwaniom współczesnej gospodarki. Należą do nich programy badawcze, w tym 7. Program Ramowy i program CIP-ICT PSP94. Założenia i struktura tych programów wymagają zaangażowania w prace badawcze jednostek z sektora przedsiębiorstw. Wymuszają one na beneficjentach konsorcjalną strukturę współpracy, wzmacniając transfer wiedzy między ośrodkami badawczymi a sektorem gospodarczym. Szczególną rolę w tych programach odgrywają małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), stanowiące kręgosłup europejskiej gospo92  Za

cztery swobody rynku Unii Europejskiej uważa się swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób. 93  Projekt przewodni strategii Europa 2020. Unia innowacji, Komunikat Unii Europejskiej, KOM (2010) 546, Bruksela 2010. 94  Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjności i Innowacyjności (CIP), Policy Support Programme (PSP).

80

Marta Rószkiewicz

darki (99% przedsiębiorstw europejskich stanowią MŚP95). Komisja Europejska (KE) wspiera udział MŚP w 7. Programie Ramowym poprzez obszar dedykowany badaniom na rzecz MŚP w programie Capacities. Inicjatywa ta ma na celu poprawę zdolności technologicznej i konkurencyjności gospodarczej tej grupy przedsiębiorstw. KE zaleca również, by udział finansowy MŚP w programie Cooperation (współpraca naukowo-badawcza w wybranych dziedzinach nauki) wynosił co najmniej 15% środków przyznanych wszystkim beneficjentom. Najnowsze dane, opublikowane przez Komisję Europejską w bazach E-CORDA i zawierające informacje o wynikach 294 konkursów 7. Programu Ramowego, informują o 19 118 przedsiębiorstwach dofinansowanych w Programie (17 275 przedsiębiorstw z UE27), w tym o 303 beneficjentach z Polski. Udział przedsiębiorstw w grupie polskich beneficjentów stanowi 24% i jest nieznacznie niższy niż średnia dla wszystkich uczestniczących krajów (27%), a także średni udział przedsiębiorstw z państw członkowskich UE (29%). Z ponad 244 mln euro, przyznanych polskim organizacjom na mocy umów grantowych z KE, przedsiębiorstwa otrzymały niemal 52 mln euro. Rysunek 1 Udział przedsiębiorstw z państw UE w 7. Programie Ramowym 14 000 12 000 10 000 8000

30,0% 25%

23% 21%

17%

21%

17%

6000

25,0%

23% 23% 21%

14%

21% 21%

16%

17%

22% 22% 20% 20% 19%

18%

16%

15,0%

15%

1 835

10,0% 8%

303

0

20,0% EU-27 = 20%

14% 13% 12%

4000 2000

21%

DE IT UK FR ES NL EL BE AT SE PT PL DK FT IE HU CZ RO SI CY BG EE SK LU LT MT LV

5,0% 0,0%

Liczba zgłoszonych przedsiębiorstw z danego kraju we wnioskach 7. Programu Ramowego Liczba dofinansowanych przedsiębiorstw z danego kraju w projektach 7. Programu Ramowego Współczynnik sukcesu = dofinansowane przedsiębiorstwa / zgłoszone przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie KPK na podstawie bazy E-CORDA (wydanie 9.0) – dane po 294 konkursach.

Polska zajmuje w 7. Programie Ramowym 12. miejsce wśród krajów UE pod względem liczby zgłoszonych przedsiębiorstw oraz 14. miejsce pod względem dofinansowanych przedsiębiorstw (por. rys. 1.). Współczynnik sukcesu dla polskich przedsiębiorstw, wynoszący 17%, jest niższy niż śred95  Eurostat,

2008.

Udział polskich przedsiębiorstw w programach ramowych…

81

nia wartość tego miernika opisującego sukces wszystkich krajów Wspólnoty. Ranking stworzony dla bezwzględnej liczby uczestników faworyzuje kraje większe i bardziej zaludnione. Stosując relatywne miary uczestnictwa, odnosząc liczbę przedsiębiorstw uczestniczących w 7. Programie Ramowym do liczby przedsiębiorstw zarejestrowanych w danym kraju, miejsce Polski w rankingu aktywności przedsiębiorstw zmienia się diametralnie. Polska lokuje się na 25. miejscu pod względem liczby zgłoszonych przedsiębiorstw (na 1000 przedsiębiorstw z danego kraju) oraz na 24. miejscu co do liczby dofinansowanych przedsiębiorstw (na 1000 przedsiębiorstw z danego kraju) spośród 25 analizowanych krajów96. Spośród wszystkich polskich beneficjentów 188 organizacji uczestniczy w 7. Programie Ramowym jako MŚP. Dofinansowanie organizacji z tej grupy w programie Cooperation stanowi 14,6% łącznego dofinansowania polskich beneficjentów tego programu. Udział ten jest wyższy niż średni udział finansowy MŚP z wszystkich państw członkowskich UE. Projekty 7. Programu Ramowego, w których uczestniczyły polskie przedsiębiorstwa, to w większości (65%) projekty badawcze, których celem jest osiągniecie wiedzy o nowych produktach, procesach czy usługach, rozwiązujące istotne problemy społeczeństwa europejskiego. Liczną grupę projektów (21% projektów) stanowią projekty dedykowane MŚP, umożliwiające wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań organizacjom, które nie posiadają własnego zaplecza badawczego. Około 10% projektów z uczestnictwem polskich przedsiębiorstw to projekty infrastrukturalne. Pozostałe nieliczne projekty to akcje Marie Curie oraz programy stypendialne dla naukowców pracujących zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym. Analizując udział przedsiębiorstw w programach badawczych, warto wymienić nową inicjatywę KE w 7. Programie Ramowym, jaką są Partnerstwa Publiczno-Prywatne (PPP). Do tej pory w konkursach poświeconych tej idei dofinansowanie uzyskały 724 podmioty, z czego 421 organizacje reprezentowały sektor przedsiębiorstw. Wśród polskich beneficjentów inicjatywy PPP znalazło się 13 organizacji. Aż dziesięć z nich stanowią organizacje sektora gospodarczego. Po pięciu konkursach programu CIP-ICT PSP dofinansowanie uzyskało 9 polskich przedsiębiorstw (27% z 33 wszystkich polskich beneficjentów) o łącznej wartości kontraktów grantowych niemal 872 tys. euro. Sześć z tych organizacji uczestniczy w Programie jako MŚP. Wszystkie te organizacje pełnią w projektach rolę partnerów. Projekty programu CIP-ICT PSP angażujące do współpracy polskie przedsiębiorstwa to w 75% pilotaże typu B (oparte na działaniach wdrażania innowacyjnych produktów i usług bazujących na technologiach ICT) 96  Analiza przeprowadzona z wykorzystaniem danych Eurostatu o liczbie przedsiębiorstw z dnia 20 stycznia 2012 r. (wykorzystano dane za rok 2009; w przypadku Bułgarii, Republiki Czeskiej, Grecji i Rumunii dane za 2009 r. imputowane na podstawie danych za 2008 r.) dla wszystkich krajów UE27, poza Irlandią i Maltą (brak danych).

82

Marta Rószkiewicz

i w 25% sieci tematyczne służące do wymiany doświadczeń i budowy konsensu przez interesariuszy Społeczeństwa Informacyjnego. Najbardziej aktywnym polskim przedsiębiorstwem w przedstawionych programach jest Mostostal, trzynastokrotnie dofinansowany w 7. Programie Ramowym (w tym sześć razy uczestniczył w inicjatywach PPP i jeden raz w ramach programu CIP-ICT PSP). Mostostal koordynował trzy projekty badawcze realizowane w ramach programu Cooperation. Do beneficjentów obu programów należy również Polska Telefonia Cyfrowa (3 razy uczestniczyła w 7. Programie Ramowym i jeden raz w CIP-ICT PSP), a także przedsiębiorstwo Techin (dwa dofinansowania w ramach 7. Programu Ramowego i jedno w ramach CIP-ICT PSP). Inne organizacje aktywnie uczestniczące w europejskich programach badawczych (10 uczestnictw w 7. Programie Ramowym) to ITTI Sp. z. o.o., Telekomunikacja Polska S.A. oraz Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL Rzeszów S.A. Rysunek 2 Struktura współpracy polskich przedsiębiorstw z innymi beneficjentami 7. PR HES

PUB

840 połączeń z 754 organizacjami HES

104 połączenia z 96 organizacjami PUB

82 połączenia z 75 organizacjami OTH

Polskie PRC

739 połączeń z 663 organizacjami REC REC

OTH 1895 połączeń z 1640 innymi organizacjami PRC inne PRC

Źródło: Opracowanie KPK na podstawie bazy E-CORDA (wydanie 9.0) – dane po 294 konkursach.

Istotną informacją o programach badawczych jest struktura sieci współpracy, którą współtworzą polskie przedsiębiorstwa z pozostałymi beneficjentami (por. rys. 2). Najczęstszymi partnerami polskich przedsiębiorstw w konsorcjach 7. Programu Ramowego były zagraniczne organizacje gospodarcze (PRC). Liczba połączeń współpracy (połączenie definiowane jest jako wspólne wystąpienie w projekcie przedsiębiorstwa i organizacji innego typu) wyniosła w tym przypadku 1 895. Jest to ponad dwukrotnie częstsza współpraca niż ze szkołami wyższymi (HES – 840 połączeń) oraz organizacjami badawczymi (REC – 739). W 266 projektach z uczestnictwem polskich przedsiębiorstw, najrzadziej współpracowały jednostki publiczne (PUB) oraz inne organizacje (OTH). Projekty angażujące polskie przedsiębiorstwa są to zatem projekty o wysokiej aktywności organizacji gospodarczych.

Udział polskich przedsiębiorstw w programach ramowych…

83

Polscy beneficjenci programów ramowych to najczęściej szkoły wyższe i organizacje badawcze, a dopiero w następnej kolejności innowacyjne przedsiębiorstwa. Sukces polskich organizacji gospodarczych świadczy o tym, że są one konkurencyjne wobec innych europejskich organizacji i uważa się je za interesujących partnerów w projektach. Polskich przedsiębiorstw w programach ramowych jest jednak wciąż za mało (w stosunku do średniego uczestnictwa przedsiębiorstw z UE27). Co więcej, wśród polskich beneficjentów niewiele jest organizacji, które koordynują projekty. Mała część liderów reprezentuje sektor gospodarczy. Większość polskich przedsiębiorstw pełni w projektach drugoplanowe role. Są one jednak na dobrej drodze, by doświadczenie i budowaną sieć współpracy międzynarodowej wykorzystać w przyszłości do samodzielnego prowadzenia projektów. Drogę tę pokonały nieliczne polskie przedsiębiorstwa, które dzisiaj uważane są w Europie za poważnych i doświadczonych graczy, będących liderami dla innych europejskich organizacji.

84

Paweł Krzywina

Paweł Krzywina Kancelaria Prawna POLFINANS Joanna Tarkowska Spółka komandytowa

Kolejne zmiany przepisów ustawy o wspieraniu działalności… innowacyjnej w 2011 r. Rok 2011 był kolejnym, w którym ustawodawca zdecydował o wprowadzeniu zmiany97 do Ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej98 (dalej: uonfwdi). Nowelizacja przepisów w 2011 r. została dokonana dwukrotnie. Pierwszy raz dokonano zmiany Ustawą z dnia 3 lutego 2011 r. o zmianie ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, opublikowaną w „Dzienniku Ustaw” z dnia 22 kwietnia 2011 r.99, czyli w akcie dotyczącym tylko uonfwdi. Druga zmiana została wprowadzona przez Ustawę z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców, opublikowaną w „Dzienniku Ustaw” z dnia 25 maja 2011 roku100. Zmiany dokonane tą Ustawą miały w głównej mierze ułatwić przedsiębiorcom załatwianie spraw biurowo-administracyjnych, w szczególności: 1) w art. 5 w ust. 3 pkt. 5 uaktualniono zapisy Ustawy poprzez odesłanie do uzyskiwania zaświadczenia albo oświadczenia o wpisie do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a nie, jak było wcześniej, do wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Ustawodawca zezwolił na to, by przedsiębiorca zamiast urzędowego wypisu mógł złożyć oświadczenie, nakładając jednocześnie na niego obowiązek złożenia oświadczenia potwierdzającego świadomość odpowiedzialności karnej za fałszywą treść takiego oświadczenia; 2) art. 17 uzupełniono o niezbędne elementy wniosku o nadanie statusu centrum badawczo-rozwojowego, składanego do ministra właściwego do spraw gospodarki. Przedsiębiorca obok takich danych, jak: nazwa firmy, siedziba i adres przedsiębiorcy, oznaczenie formy prawnej przedsiębiorcy, 97  Ze

względu na ramy opracowania uwzględniono tylko zarys zmian. U. z 2008 r. Nr 116, poz. 730 oraz z 2010 r. Nr 75, poz. 473; Nr 96, poz. 620 i Nr 257, poz. 1726. 99  Dz. U. z 2011 r. Nr 85, poz. 457. 100  Dz. U. z 2011 r. Nr 106, poz. 622. 98  Dz.

Kolejne zmiany przepisów ustawy o wspieraniu działalności…

85

numer identyfikacji podatkowej (NIP), numer REGON, dane dotyczące przychodów netto, opis badań lub prac rozwojowych prowadzonych przez przedsiębiorcę, jest zobowiązany podać numer w rejestrze przedsiębiorców, usuwając jednocześnie konieczność składania aktualnego odpisu z rejestru przedsiębiorców jako załącznika do wniosku. Były to jednak przede wszystkim zmiany aktualizujące i zmniejszające wymogi formalne zastępujące zaświadczenie – oświadczeniem przedsiębiorcy. Dużo większy zakres zmian wprowadzono Ustawą z dnia 3 lutego 2011 r., która w znacznej mierze zaktualizowała przepisy Ustawy zgodnie z prawem europejskim101, jak i wprowadziła kilka uszczegółowień dotychczasowych zapisów. Wprowadzono – przykładowo – nowe wartości graniczne określające średnich, małych i mikroprzedsiębiorców. Obniżono z 50 do 40 mln euro roczny obrót dla małego przedsiębiorcy i sumę bilansową z 43 do 27 mln euro, pozostawiając limit zatrudnienia na poziomie 250 pracowników. Dla małego przedsiębiorcy pozostawiono limit 50 zatrudnionych, zmniejszając graniczne obroty z 10 do 7 mln euro, a sumę bilansową z 10 do 5 mln euro. W przypadku mikroprzedsiębiorców usunięto ograniczenia finansowe obrotów rocznych i sumy bilansu 2 mln euro, pozostawiając tylko próg zatrudnienia 10 pracowników, przy ograniczeniach obrotów rocznych i sumy bilansowej w granicach przewidzianych dla małych przedsiębiorców. Na uwagę zasługuje rozszerzenie definicji nowe technologie o nieopatentowaną wiedzę techniczną, co może doprowadzić do większego wykorzystania środków finansowych, nawet na technologie, które, spełniając wymóg innowacyjnej technologii, nie zostały jeszcze opatentowane. Należy również wskazać usunięcie ograniczenia wysokości wypłacanej premii technologicznej od wartości netto sprzedaży towarów lub usług będących wynikiem inwestycji technologicznej, potwierdzonej zapłaconymi fakturami i umożliwienie jej jednorazową wypłatę. Elementem pomocnym dla przedsiębiorcy może być uszczegółowienie listy dokumentów, jakie jest on zobowiązany złożyć przy wniosku o wypłatę premii technologicznej. Wprowadzone zmiany mają na celu lepsze wykorzystanie środków na innowacyjne technologie i należy wyrazić nadzieję, że przyniosą skokowy przyrost liczby przedsiębiorców z nich korzystających, tak jak to miało właśnie miejsce w 2010 r., kiedy z odliczeń skorzystało 398 podatników102. Należy przypomnieć, że w 2009 r. z tej formy zmniejszenia obciążeń finan

101  Z przepisami

Rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 oraz zgodnie z przepisami dotyczącymi wydatkowania środków pochodzących z budżetu UE. Wsparcie stanowi regionalną pomoc inwestycyjną w rozumieniu art. 13 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 oraz pomoc na usługi doradcze dla małych i średnich przedsiębiorstw w rozumieniu art. 26 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008. 102  Dane Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl/statystyka).

86

Paweł Krzywina

sowych skorzystało tylko 15 podatników, rok wcześniej – 11, a w 2007 r. – 117 osób103. Zatem w 2010 r. w stosunku do roku poprzedniego nastąpił wzrost o ponad 2 tys. procent. Tak znaczny przyrost nie przekłada się jednak na skalę inwestycji innowacyjnych. W 2009 r. kwota odliczeń wyniosła 25 tys. zł, co na jednego podatnika przyniosło odliczenia w wysokości 1667 zł. W 2010 r. odliczenia wyniosły 258 tys. zł, co na jednego podatnika dało tylko 648 zł odliczeń. Wskazuje to na ponad 60% spadek przeciętnej kwoty odliczeń na jednego podatnika, mających bezpośredni związek ze środkami inwestowanymi w innowacyjność. Pozytywnie należy ocenić fakt rozpoczęcia inwestowania w nowe technologie przez więcej zarabiających przedsiębiorców. W 2010 r. po raz pierwszy zostały wykazane odliczenia na nowe technologie wśród podatników z II przedziału skali podatkowej. W latach 2007–2009 podatnicy z tej skali podatkowej nie dokonywali odliczeń, w 2010 r. podatnicy ci odliczyli 15 tys. zł. Można więc stwierdzić, że wśród płatników podatku dochodowego od osób fizycznych nastąpił znaczny wzrost liczby osób inwestujących w nowe technologie, jednak poziom inwestycji nie jest duży. Z powyższych obliczeń wynika, że wydatki inwestycyjne znajdujące odzwierciedlenie w odliczeniach podatkowych nie są zbyt duże i mają raczej charakter incydentalny, skoro na ogólną liczbę blisko 3 mln podatników rozliczających się z prowadzonej działalności gospodarczej tylko 398 zdecydowało się dokonać odliczeń wydatków na nowe technologie w średniej wysokości 648 zł, co pokazuje na małą skalę tych inwestycji. Nadziei na szybkie unowocześnianie polskiej gospodarki nie przynosi także analiza danych dotyczących płatników podatku dochodowego rozliczanego deklaracją CIT. Zgodnie z danymi Ministerstwa Finansów104, z odliczeń skorzystało tylko 33 podatników, a kwota dokonanych odliczeń wyniosła 31 289 tys. zł, dając przeciętne odliczenie na podatnika w kwocie 948 tys. zł. Zatem w 2010 r. w porównaniu z rokiem poprzednim liczba podatników korzystających z odliczeń zwiększyła się o 32%, powodując wzrost kwoty odliczeń o 56% (kwota przeciętnego odliczenia wzrosła jednak tylko o 18%). Statystyczne dane wskazują na wzrost liczby podatników podatku CIT w latach 2007–2010 jak i zwiększenie dokonywanych przez nich odliczeń. Zaledwie jednak tylko 33 z ogólnej liczby 343 165 podatników skorzystało z odliczeń wydatków na nabycie nowych technologii. *** Powyższe wyniki analiz wskazują, że szczególnie wśród podatników podatku dochodowego od osób fizycznych nastąpił skokowy wzrost korzystających z odliczeń. Wskazuje to jednoznacznie na wzrost świadomości 103  Zob. P. Krzywina, Ulgi podatkowe związane z działalnością innowacyjną, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 101. 104  Por. www.mf.gov.pl

Kolejne zmiany przepisów ustawy o wspieraniu działalności…

87

przedsiębiorców, że inwestowanie w innowacyjność może być sposobem na rozwijanie przedsiębiorstwa. Osiągnięty duży wzrost może być efektem wprowadzonych w poprzednich latach zmian przepisów105 ułatwiających dostęp do premii technologicznej, jednak ostateczne wskazanie jego przyczyn mogłoby wyniknąć z badań ankietowych przedsiębiorców korzystających z odliczeń.

105  Zob.

szerzej P. Krzywina, Zmiany w ustawie o innowacyjności, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2008 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2009, s. 100.

88

Michał Baranowski

Michał Baranowski Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Dyplomacja innowacji – wizja czy rzeczywistość? Wraz z rosnącą ekonomizacją stosunków międzynarodowych w XXI wieku można zaobserwować wykształcenie nowych form dyplomacji. Dyplomacja może dotyczyć: kultury, sfery spraw publicznych czy kwestii gospodarczych. Te wyspecjalizowane obszary dyplomacji są od dłuższego czasu coraz popularniejsze w powszechnym obiegu. Pojęcie dyplomacji naukowej106 od kilku lat wydaje się także coraz bardziej zakorzeniać w świadomości i praktyce stosunków międzynarodowych. Nowym pojęciem, wokół którego jeszcze toczy się debata107, jest dyplomacja innowacji (innovation diplomacy)108. Podstawą jej kształtowania jest nie tylko głębokie przekonanie, że dobrobyt jest – obok bezpieczeństwa – podstawowym celem polityki zagranicznej państwa. Jest to wyraz przechodzenia do kolejnej fazy rozwoju gospodarczego opartego przede wszystkim na czynnikach niematerialnych, takich jak: wiedza, kreatywność czy innowacyjność. Umiędzynarodowianie procesów gospodarczych, powstanie nowych kanałów komunikacyjnych (Internet) umożliwiających dyfuzję wiedzy, zmiana podejścia rządzących do 106  Dyplomacja

naukowa (science diplomacy) to kategoria o bardziej rozbudowanej od pojęcia dyplomacji innowacji podstawie teoretycznej i praktyce. Niewykluczone, że także dlatego, że współpraca naukowo-badawcza jest łatwiejsza do „ogarnięcia”. Istnieją stowarzyszenia, strony i artykuły poświęcone temu zagadnieniu. Tematyka ta pojawia się szerzej na konferencjach (np. w Davos) czy w przestrzeni publicznej. Warto też zapoznać się z uruchomionym w marcu 2012 r. internetowym kwartalnikiem „Science and Diplomacy” (http:// www.sciencediplomacy.org/). 107  Koncepcja dyplomacji innowacji pierwszy raz została sformułowana na trzydniowej konferencji poświęconej nauce w dyplomacji, zorganizowanej przez Biuro Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii (Foreign Office) i Królewskie Towarzystwo Naukowe (Royal Society) w Wilmington Park w Wielkiej Brytanii w 2010 roku. Zaproponowano tam umiejscowienie jej jako podkategorii dyplomacji publicznej, w której mieści się dyplomacja naukowa (science diplomacy), http://scidevnet.wordpress.com/ 2010/06/27/innovation-diplomacy-an-alternative-concept/ 108  Nie należy mylić tego terminu ze spotykanym czasem określeniem: innowacje w dyplomacji (innovations in diplomacy) albo dyplomacja innowacyjna (innovative diplomacy). Pojęcia te oznaczają wykorzystanie nowych technik i narzędzi, zwłaszcza komunikacyjnych, w dyplomacji, co m.in. określa się mianem cyberdyplomacji lub e-dyplomacji. Dobrym przykładem jest cyberdyplomacja Stanów Zjednoczonych (US Cyber-Diplomacy), w ramach której funkcjonuje wiele programów, z których najbardziej znany jest Digital Outreach Team (DOT). DOT przeciwdziała dezinformacji i propaguje wartości oraz działania USA głównie na blogach, portalach społecznościowych i forach dyskusyjnych w językach arabskim, perskim, urdu i innych.

Dyplomacja innowacji – wizja czy rzeczywistość?

89

otwartości gospodarek stwarza tu nowe możliwości. Innowacje stały się zbyt ważne dla najbardziej rozwiniętych państw i rządów, by pozostawić je przypadkowi. Nowy ten obszar dyplomacji polega na wsparciu działań i aktywności innowacyjnych firm109 i wykorzystywaniu ich potencjału do: 1) poprawy pozycji gospodarki kraju na rynkach międzynarodowych, 2) promocji gospodarczej państwa, 3) przyciąganiu inwestycji zagranicznych 4) wspieraniu potencjału badawczego firm i państwa. Czy jest zasadne wyodrębnienie dyplomacji innowacji z klasycznej dyplomacji gospodarczej, której cele są zbieżne? Granice są płynne, niemniej jednak dyplomacja innowacji łączy w sobie elementy zarówno polityki naukowej i jak gospodarczej. Podstawowym podmiotem realizującym ją jest państwo i jego przedstawicielstwa. Warto także zwrócić uwagę na istotniejszą niż w tradycyjnej dyplomacji rolę aktorów pozapaństwowych. Ze względu na dzisiejsze skomplikowanie współzależności w międzynarodowych stosunkach gospodarczych jej prowadzenie odbywa się przy współpracy z jednostkami otoczenia biznesu (wyspecjalizowane organizacje pozarządowe, izby handlowe), przedsiębiorstwami, jednostkami naukowo-badawczymi, a także organami administracji publicznej. Dyplomacja innowacji jest dobrym uzupełnieniem modelu potrójnej helisy (Triple Helix). W modelu tym innowacje są wynikiem interakcji zachodzących między instytucjami badawczymi (nauką), biznesem (gospodarką) i rządem (państwem). Niektóre podejścia rozszerzają klasyczne ujęcie, np. model tzw. poczwórnej i pięcioelementowej helisy110. Wraz ze zwiększeniem stopnia innowacyjności gospodarki, rozszerza się zakres elementów wymagających oddziaływania przez dyplomację. Potrzeba istnienia w ramach dyplomacji tematyki innowacyjnej pojawia się dopiero wtedy, gdy gospodarka osiąga odpowiedni poziom innowacyjności. W ramach siatki pojęciowej teorii stosunków międzynarodowych koncepcja dyplomacji innowacji nie pojawia się w niej explicite. Trwa dyskusja, czy dyplomację innowacji traktować jako element soft power (miękkiej siły)111. W praktyce jest widoczne powolne dostosowywanie roli przedstawicielstw dyplomatycznych do nowych koncepcji. Zgodnie z założeniami teoretycznymi większą rolę zagadnienia innowacyjności i badań naukowych odgrywają w politykach krajów wysoko rozwiniętych. Najbardziej rozwinięte struktury 109  Przykładem

zainteresowań tą problematyką było badanie Ministerstwa Spraw Zagranicznych na temat polskich firm wysokich technologii; zob. na ten temat: K. Klincewicz, Polscy eksporterzy zaawansowanych technologii na rynkach zagranicznych – wyniki badań empirycznych, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 224–229. 110  E.G. Caryaniss, D.F.J. Campbell, Open Innovation Diplomacy and a 21st Century Fractal Research, Education and Innovation (FREIE), „Journal of the Knowledge Economy 2011”, Vol. 2, No. 3, s. 327–373. 111  Jest to koncepcja autorstwa Josepha Nye’a. Szerzej zob. A. Wojciuk, Dylemat potęgi. Praktyczna teoria stosunków międzynarodowych, Warszawa 2010, s. 115– 122.

90

Michał Baranowski

zajmujące się innowacjami posiadają kraje skandynawskie i Europy Północnej. Od strony instytucjonalnej są to wyspecjalizowane agencje, sekcje lub stanowiska w placówkach dyplomatycznych zajmujące się kwestiami z zakresu dyplomacji innowacyjnej. Praktyka jest zróżnicowana: umieszcza rolę innowacji w pionie ekonomiczno-handlowym lub dyplomatyczno-konsularnym placówek. Można ją zilustrować następującymi przykładami: W placówkach Australii działają sekcje Nauki i Innowacji. Ich pracownicy są delegowani i podlegają Departamentowi Przemysłu, Innowacji, Nauki i Badań oraz Szkolnictwa Wyższego112; Przy przedstawicielstwach Chińskiej Republiki Ludowej istnieją biura stosunków naukowych i technologicznych113; Ministerstwo Spraw Zagranicznych Królestwa Danii posiada cztery zagraniczne centra innowacyjne – Innovation Center Denmark114. Oprócz tego innowacjami zajmują się sekcje Handlu, Eksportu i Innowacji ambasad; Republika Finlandii posiada sześć zagranicznych centrów Tekes – Fińskiej Agencji Finansującej Technologie i Innowacje115. Osiem swoich przedstawicielstw zagranicznych posiada VTT Technical Research Centre of Finland116 – organizacja non-profit działająca pod auspicjami fińskiego Ministerstwa Zatrudnienia i Gospodarki; Rozbudowany system posiada Republika Francji. W wybranych ambasadach i konsulatach istnieją stanowiska Attaché ds. Nauki i Technologii, Attaché ds. Współpracy Technologicznej, Attaché ds. Współpracy Uniwersyteckiej oraz istnieją Biura ds. Nauki i Technologii (Service pour la Science et la Technologie)117. Przy ambasadach Królestwa Holandii Ministerstwo Stosunków Gospodarczych, Rolnictwa i Innowacji uruchomiło sieć IA – Attaché ds. Innowacji118; Przy placówkach Izraela kwestiami innowacyjnymi zajmują się Biura Handlu i Gospodarki działające w ramach Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Pracy; Republika Federalna Niemiec posiada przy pięciu placówkach Niemieckie Domy Nauki i Innowacji – Deutsche Wissenschafts- und Innovationshäuser (DWIHs)119, ponadto przy ambasadach istnieją wydziały ds. nauki i badań naukowych; 112  Por.

http://www.innovation.gov.au/Pages/default.aspx http://www.most.gov.cn/eng/organization/Missions/ 114  Por. http://icdk.um.dk/en 115  Por. http://www.finland.org/public/default.aspx?nodeid=44642&contentlan=2&culture=en-US 116  Por. http://www.vtt.fi/vtt/index.jsp 117  Biuro ds. Nauki i Technologii w USA działa przy sześciu konsulatach Francji. Innowacjami zajmuje się Biuro przy Konsulacie Generalnym Republiki Francji w Bostonie, http:// www.france-science.org/-Homepage-English-.html 118  Por. http://www.agentschapnl.nl/ia-netwerk 119  Por. http://www.germaninnovation.org/ 113  Por.

Dyplomacja innowacji – wizja czy rzeczywistość?

91

Przy placówkach Królestwa Norwegii działa ponad 30 przedstawicielstw

Innovation Norway (Innovasion Norge)120, rządowej agencji reprezentującej interesy gospodarcze i handlowe państwa; W przedstawicielstwach Kanady zatrudnieni są specjaliści (officers) ds. Technologii, Nauki i Innowacji121; Przy przedstawicielstwach Królestwa Szwecji istnieje sześć biur ds. Nauki i Innowacji działających w ramach sieci rządowej Szwedzkiej Agencji ds. Analizy Wzrostu (Growth Analysis – Tillväxtanalys)122; Przy przedstawicielstwach Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii istnieją Sekcje ds. Nauki i Innowacji działające w 25 krajach w ramach Globalnej Sieci Nauki i Innowacji (Global Science and Innovation Network)123; W placówkach Stanów Zjednoczonych Ameryki istnieje instytucja Attaché ds. Nauki (Science Attaché). W przypadku Polski kwestie związane z dyplomacją innowacji są w praktyce realizowane przez podległe Ministerstwu Gospodarki Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji przy placówkach dyplomatycznych Rzeczpospolitej Polskiej124. Ponadto w niektórych ambasadach w pionie dyplomatycznokonsularnym istnieją stanowiska radcy ds. nauki, radcy ds. kulturalno-naukowych i radcy ds. naukowo-technologicznych125. Warto nadmienić, że oprócz wspomnianych struktur istnieje wiele organizacji i urzędów, których działalność na arenie międzynarodowej wpisuje się w dyplomację innowacji. Zupełnie osobną kategorią jest aktywność Unii Europejskiej na tym obszarze. Kwestie dotyczące innowacji nie są w centrum zainteresowania powołanej w grudniu 2010 roku Europejskiej Służby Spraw Zagranicznych (EEAS), choć polityki UE nakierowane na promocję przedsiębiorczości i innowacji w krajach trzecich są z pewnością jednym z narzędzi Służby. Wśród ciał zorientowanych na prowadzanie polityki innowacyjnej w stosunku do państw trzecich można wymienić Europejskie Centra Informacji i Innowacji (European Information and Innovation Center – EIIC) będące częścią Enterprise Europe Network126. W ograniczonym zakresie dotyczy to także Agencji Wykonawczej ds. Konkurencyjności i Innowacyjności (Executive Agency for Comeptitiveness and Innovation – EACI) oraz Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjności i Innowacji (Competitiveness and 120  Por.

http://www.innovasjonnorge.no/ http://www.canadainternational.gc.ca/ 122  Por. http://tillvaxtanalys.se/en/ 123  Por. http://www.bis.gov.uk/sin 124  Szerzej o działalności i roli WPHI zob. E. Molendowski, W. Polan, Dyplomacja gospodarcza, Kraków 2007, s. 156– 204. 125  W strukturze Ambasady RP w Waszyngtonie znajduje się Wydział Nauki, Edukacji i Technologii. 126  Por. http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/more_info/eiic/index_en.html\ 121  Por.

92

Michał Baranowski

Innovation Framework Programme – CIP), który jest także otwarty dla krajów spoza UE-27127. Warto także zwrócić uwagę na aktywność na poziomie organizacji międzynarodowych. Tematyka innowacyjna pojawia się zarówno na forach organizacji wyspecjalizowanych systemu Narodów Zjednoczonych, takich jak: Bank Światowy128, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)129, Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO)130, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)131, Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO)132. W organach pomocniczych ONZ tematyka ta pojawia się w praktyce Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD)133. Z ważniejszych organizacji międzyrządowych o charakterze gospodarczym zajmujących się tą tematyką trzeba wymienić Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)134. Ponadto istnieją mniejsze organizacje rządowe i pozarządowe zajmujące się innowacjami. W ramach tych ciał bez wątpienia podejmowane są działania mające charakter dyplomacji innowacji. *** Mimo wątpliwości co do stosowanej terminologii i miejsca w klasyfikacji dyplomacja innowacji jest realizowana w praktyce. Odgrywać będzie coraz większą rolę zarówno jako narzędzie wspierania firm innowacyjnych, nauki, promocji gospodarczej państw, współpracy w zakresie polityki innowacyjnej jak i narzędzie poprawy konkurencyjności państwa.

127  Zgodnie z artykułem 4 decyzji nr 1639/2006/EC Parlamentu Europejskiego w programie mogą uczestniczyć kraje EFTA (Norwegia, Islandia, Lichtenstein). Oprócz tego od 2007 r. uczestniczą w nim Chorwacja i Macedonia, a od 2008 r. Turcja, Serbia, Czarnogóra i Albania, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/international/competitiveness-innovation/ participation/index_en.htm 128  W postaci programów a także działalności badawczej i edukacyjnej, http://web. worldbank.org/ 129  Por. http://www.who.int/topics/innovation/en/ 130  Por. http://www.wipo.int 131  Zwłaszcza w zakresie relacji badania – formułowanie polityk i współpracy przedstawicielami nauki, społeczeństwem obywatelskim, lokalnymi społecznościami a gospodarką, http://www.unesco.org/en/university-twinning-and-networking/ 132  W postaci wielu programów nakierowanych na rozwój innowacji, http://www.unido. org/ 133  UNCTAD obsługuje działania Komisji NZ ds. Nauki i Technologii dla Rozwoju, także dokonuje przeglądów polityk innowacyjnych w poszczególnych krajach, http://archive.unctad.org/Templates/Page.asp?intItemID=3359&lang=1 134  Działalność OECD na polu innowacji jest bardzo szeroka, a w wielu miejscach kluczowa m.in. dla ustanawiania międzynarodowych standardów pomiaru i badań innowacji, http://www.oecd.org/topic/0,3699,en_2649_37417_1_1_1_1_37417,00.html

Sprostać globalizacji rozwijając kapitał społeczny

93

Jerzy W. Ryll Centrum Innowacji NOT

Sprostać globalizacji rozwijając kapitał społeczny Globalizacja jest faktem − jej wymiar jest przedmiotem działań biznesu, polityki oraz badań w skali makro, a ich konsekwencje w skali mikro często bywają mitologizowane. Mity powstają bowiem tam, gdzie wiara w proste tłumaczenia i uzasadnienia zastępuje często skomplikowaną i uwikłaną wiedzę, jeśli jej brakuje lub jest niewygodna. Tak złożona rzeczywistość jest wyzwaniem tyleż intelektualnym, co społecznym, politycznym oraz gospodarczym − i to dla wszystkich na globie. Kwestia jest wieloaspektowa i tyle w niej wizji, co punktów widzenia zależnych od perspektywy obserwatorauczestnika. Świadomość własnego, unikalnego obserwatorium niczego tu nie ułatwia, ale utwierdza w przekonaniu, że maksyma Stand your ground jest godna uwagi. Świat w kryzysie wskutek globalizacji oznacza zróżnicowany stan kryzysowy w różnych jego rejonach. Odczytywanie trendów i formułowanie prognoz na kilka kolejnych dziesięcioleci niedawno rozpoczętego wieku XXI jest zajęciem szczególnym. Trendy widoczne są dzisiaj, a weryfikacja prognoz nastąpi po upływie wielu lat. Przykładem jest niedawna publikacja George’a Friedmana o zmienności sytuacji w Ameryce, Afryce, Azji i Europie135. Autor zauważa, że wzajemne relacje w trzech kluczowych obszarach globu: USA – Meksyk – Brazylia − Kanada; Chiny – Indie – Japonia − Afryka; Rosja – Azja – Turcja − Unia Europejska będą się zmieniać globalnie, kontynentalnie i lokalnie. Praca Następne sto lat. Prognoza na XXI wiek z podtytułem Mocarstwo nad Wisłą?, traktująca w kontekście euroazjatyckim o wzrastającej roli relacji Polska − Turcja na tle słabnącej tzw. Starej Unii, inspiruje do wprowadzania w życie takich zmian i reform w tkance społecznej i państwowej, które sprzyjałyby i wzmacniały naturalne procesy dziejowe, nie próbując działać na przekór trendom historycznym. A co mamy dzisiaj? Produkcja w Azji, kreatywna myśl innowacyjna w Europie i Ameryce, optymalizacja w Niemczech, idee i wizjonerstwo obok pracy organicznej w Polsce. Towary trzeba transportować, co kosztuje; a myśl, wizje oraz idee trzeba chronić, bo migrują z łatwością. Gdy decyduje rynek − sterowanie jest pośrednie (parametryczne, prawne) w ramach polityki gospodarczej; gdy decyduje mentalność − działać można tylko na świadomość 135  G.

Friedman, Następne 100 lat. Prognoza na XXI wiek. Mocarstwo nad Wisłą?, Andrzej Findeisen – AMF Plus Group, Warszawa 2009, s. 286.

94

Jerzy W. Ryll

społeczną; gdy decyduje przemoc − jest miejsce dla mitygującej polityki międzynarodowej. W takim tyglu ponadregionalnych − globalnych w swej istocie − emocji i gry interesów jest niezbędne dysponowanie własną siłą i własną obronnością. Dotyczy to każdego kraju. Jest odpowiedzią na wyzwania dzisiejszych czasów i geopolityki. Polskie Niebo − Polski System − Polski element systemu obrony przeciwrakietowej NATO. Projekt Tarcza Polski jest odpowiedzią na Program operacyjny Systemy obrony powietrznej i obrony przeciwlotniczej. Jest to najważniejszy z programów operacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej. Przywódcy NATO uzgodnili, że spójny sojuszniczy system obrony przeciwrakietowej będzie oparty na narodowych systemach obrony poszczególnych krajów członkowskich zintegrowanych we wspólny system dowodzenia i przesyłania informacji. Ten system zwiększy możliwości obronne kraju, jest kompleksowy i angażuje współpracę międzynarodową, pobudza wzrost gospodarczy, ogranicza bezrobocie, generuje napływ nowoczesnych technologii, a także redukuje koszty przy jednoczesnym rozłożeniu ich w czasie. Jest lepszy od polegania wyłącznie na zakupach sprzętu, gdyż z nakładów budżetowych na produkcję krajową 30% wraca w postaci podatków i tworzone są nowe miejsca pracy. Tarcza Polski realizuje nową strategię NATO i wpisuje sie w europejski system obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Powinien to być program narodowy, zapewniający bezpieczeństwo i pokój przez najbliższe dziesięciolecia. Daje też przestrzeń do działania i osiągania celów polskiej myśli technicznej w służbie naszego spokojnego nieba. Bezpilotowe statki powietrzne, drony − duma i chluba Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych dorównują doskonałością konstrukcjom radarowym Przemysłowego Instytutu Telekomunikacji. Nowoczesności systemów militarnych dorównują systemy cywilne, których innowacyjność jest promowana wsparciem publicznym. W Polsce wspieranie innowacyjnych rozwiązań technologicznych, organizacyjnych i produktowych jest zadaniem Centrum Innowacji NOT (CI NOT). Od lat realizowany jest tam program wspomagania przedsiębiorstw małych (do 50 pracowników) i średnich (do 250 pracowników) z publicznych środków. Przedsiębiorstwa małe i średnie (MŚP) to ścisły odpowiednik SME (Small and Medium-sized Enterprises). Brak tu wyróżnienia kategorii mikroprzedsiębiorstw (do 10 pracowników), tak ważnych dla innowacyjnej tkanki społecznej. Działalność CI NOT charakteryzują konkretne przedsięwzięcia innowacyjne, w których rozliczane są nowe wyroby innowacyjne oraz nowoczesne technologie. Ceniona jest wysoka efektywność projektów celowych, a także skuteczna i efektywna współpraca MŚP z jednostkami badawczymi. Są nimi: państwowe instytuty badawcze; politechniki (wyższe szkoły techniczne); placówki Polskiej Akademii Nauk; firmy innowacyjno-wdrożeniowe. Kluczową cechą − znamienną istotą tych działań jest powierzenie zadań publicznych organizacji pozarządowej. Realizacja obejmuje trzy umowy

Sprostać globalizacji rozwijając kapitał społeczny

95

z MNiSW na kolejne kilkuletnie okresy: I − 2001 do 2005; II − 2005 do 2009; III − 2009 do 2014. Minister Nauki zlecił NOT pełną obsługę projektów celowych dla MŚP. Tworzone są i wdrażane nowatorskie rozwiązania, co jest skojarzone z kreacją na ich potrzeby nowych miejsc pracy − choć zazwyczaj jest na odwrót i postęp techniczny owocuje redukcją zatrudnienia. Polskie doświadczenia w dziedzinie wspierania wzrostu zatrudnienia przez innowacje weszły do skarbnicy dobrych praktyk w ramach prac projektu Work-in-Net w europejskim programie ERA-NET. Stało się tak dzięki systemowi uzyskiwania dofinansowania na wdrażanie projektów celowych. Obok czytelnych programów i tworzenia służących im systemów wspierania innowacji, niezbędne jest stałe promowanie innowacji i ich twórców. O poziomie gospodarki nie decydują najlepsze nawet pomysły i badania naukowe, lecz wdrożenia i praktyczne zastosowania. Wybitnym tego przykładem jest sukces Klastra Innowacyjnego Dolina Lotnicza136. Zainwestowali tam światowi potentaci: Pratt Whitney (WSK Rzeszów), Sikorsky (PZL Mielec), Agusta (PZL Świdnik), Goodrich (WSK Krosno), Hispano Suiza czy Avio, dostarczając niezbędnego kapitału finansowego. Zachętę stanowiły prywatyzacje zlokalizowanych tam zakładów w Mielcu, Rzeszowie i Świdniku. O przewadze konkurencyjnej i sukcesie zadecydował splot wielu czynników, a wśród nich skoncentrowany tam kapitał rzeczowy, ludzki i/lub społeczny. Jest to swoisty mix kapitałów twardych i miękkich: 100 lat historii lotnictwa; 70 lat historii przemysłu lotniczego; 90% polskiej produkcji w przemyśle lotniczym; niskie koszty pracy i koszty produkcyjne; ponad 22 tysiące wykwalifikowanych pracowników; Politechnika Rzeszowska z rozwiniętym Wydziałem Budowy Maszyn i Lotnictwa; środowisko przyjazne inwestorom; niski podatek dochodowy od osób prawnych (CIT); centralnie zlokalizowane lotnisko o międzynarodowym charakterze oraz główna autostrada łącząca południowo-wschodnią Polskę z jej południowo-zachodnią częścią, która zostanie wybudowana w ciągu najbliższych lat. Podane przykłady osiągnięć w obszarach naukowych i technicznych, cywilnych i wojskowych świadczą o tym, że istotnie można realizować oświeceniową maksymę Stanisława Staszica (1755−1826): Umiejętności dopotąd są jeszcze próżnym wynalazkiem, czczym tylko rozumu wywodem, albo próżniactwa zabawą, dopokąd nie są zastosowane do użytku narodów. A kontynuując współcześnie myśl własną w tejże stylistyce, to skoro tak właśnie się dzieje, potrafimy dziś sprostać globalizacji rozwijając kapitał społeczny.

136  Zob.

także tekst J. Janik w tym Raporcie.

96

Marek Szyl, Eugeniusz Lisowski, Tomasz Paczkowski

Marek Szyl, Eugeniusz Lisowski, Tomasz Paczkowski Eugeniusz Lisowski Tomasz Paczkowski Sieć Naukowa MSN

Przedsiębiorstwa patentujące w 2010 roku W 2010 r. ukazała się druga edycja raportu, która zawierała materiały analityczne i ranking firm patentujących. Struktura otrzymanych patentów przez przedsiębiorstwa w latach 2004–2010 pozwala zaobserwować skutki kryzysu finansowego. Liczba przedsiębiorstw patentujących w UP RP w roku 2010 wyniosła 194 podmioty. Względem roku 2009 był to spadek o 20% i był to kolejny rok charakteryzujący się ujemną dynamiką liczby patentów otrzymanych przez przedsiębiorstwa. Rysunek 1 Liczba patentów, które otrzymały przedsiębiorstwa w UP RP w latach 2004–2010 500 414

Liczba patentów

400 345 300 247 200

340 269

266

171

100 0

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania patentów w UP RP.

W okresie 2004-2010 można wyraźnie zaobserwować dwa ukształtowane trendy: wyraźny przyrost liczby otrzymanych patentów przez przedsiębiorstwa w okresie 2004-2008 i spadek w okresie 2009-2010 (por. rys. 1). Odwrócenie trendu wzrostowego jest zapewne pochodną załamania w roku 2008, które obserwuje się na wielu innych polach działalności przedsię-

97

Przedsiębiorstwa patentujące w 2010 roku

biorstw. W takich warunkach obecność wśród przedsiębiorstw patentujących w roku 2010 jest szczególnie nobilitująca. Liderem rankingu przedsiębiorstw patentujących w 2010 roku okazała się firma ABB Sp. z o.o. z 11 patentami otrzymanymi z UP RP. Drugi w kolejności międzynarodowy koncern – International Tabacco Machinery Poland Sp. z o.o. uzyskał w 2010 r. 7 patentów. Trzecie miejsce należy do KGHM CUPRUM Sp. z o.o. – Centrum Badawczo-Rozwojowe (6 patentów). Lider analogicznego rankingu z 2009 roku – firma SIGMA S.A. znalazła się w gronie liderów na 4. miejscu z 5 patentami. Pierwszą piątkę zamyka Biuro Projektów KOKSOPROJEKT Sp. z o.o. z Zabrza z 4 patentami. Lista przedsiębiorstw patentujących w 2010 r. została utworzona na podstawie wykazów patentów zatwierdzonych przez Urząd Patentowy RP. Podmioty na listach przedsiębiorstw patentujących zostały uszeregowane według liczby otrzymanych patentów, a przy równej ich ilości w porządku alfabetycznym. Na liście znalazły się zarówno przedsiębiorstwa, które otrzymały patenty samodzielnie, jak również firmy posiadające patent w kooperacji z innymi przedsiębiorstwami (por. tab. 1). Tabela 1 Lista przedsiębiorstw o największej liczbie patentów w 2010 roku Lp.

Nazwa przedsiębiorstwa

Miasto

Liczba patentów 2010

1

ABB Sp. z o.o.

Warszawa

11

2

International Tobacco Machinery Poland Sp. z o.o.

Radom

7

3

KGHM CUPRUM Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe

Wrocław

6

4

SIGMA S.A.

Barak

5

5

Biuro Projektów KOKSOPROJEKT Sp. z o.o.

Zabrze

4

6

Fabryka Okuć Meblowych STALMOT Sp. z o.o.

Nidzica

3

7

FAKRO PP Sp. z o.o.

Nowy Sącz

3

8

ICOPAL S.A.

Zduńska Wola

3

9

Konsorcjum Badawczo-Rozwojowe MAGNETO M. Soiński, G. Rygał, R. Rygał Sp. j.

Częstochowa

3

10

Polskie Centrum Techniki Górniczej Sp. z o.o.

Katowice

3

11

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe MARBET-WIL Sp. z o.o.

Bielsko-Biała

3

12

Przedsiębiorstwo Wdrażania Postępu Technicznego POSTEOR Sp. z o.o.

Sopot

3

13

TURBOCARE POLAND S.A.

Lubliniec

3

14

Zakład Maszyn Górniczych GLINIK Sp. z o.o.

Gorlice

3

15

Zakłady Farmaceutyczne POLPHARMA S.A.

Starogard Gdański

3

16

ADAMED Sp. z o.o.

Pieńków

2

98

Marek Szyl, Eugeniusz Lisowski, Tomasz Paczkowski

cd. tab. 1 17

Bydgoski Park Przemysłowy Sp. z o.o.

Bydgoszcz

2

18

DS SMITH POLSKA S.A.

Kielce

2

19

Fabryka Kotłów RAFAKO S.A.

Racibórz

2

20

GAWERSKI Sp. z o.o.

Gdańsk

2

Uwaga: liczba porządkowa przy przedsiębiorstwie na liście nie oznacza pozycji w rankingu pod względem ilości otrzymanych patentów. Źródło: Firmy patentujące w Polsce w 2010 roku i w latach 2005-2009, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa, marzec 2011, http://www.inepan.waw.pl/aktualnosci.html?id_komunikat=211

Nidzica

Warszawa

Radom

Racibórz

Bielsko-Biała

Poznań

Bydgoszcz

Bielsko-Biała

Bielsko-Biała

Gniewczyna Łańcucka

Gliwice, Piotrków Trybunalski

LINIA ZDROWIE Niedzielski Czernicka Sp. j.

Karpińska Małgorzata TAPPARELLA

Fabryka Kotłów RAFAKO S.A.

TENa Technika Elektrofiltrów-Nowe aplikacje Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Specjalistyczne AJAKS S.A.

Maciej Świtalski-Zakład Mechaniki Przemysłowej ZMP S.C., Janusz Zachwieja

GESTIND POLAND Sp. z o.o.

GESTIND POLAND Sp. z o.o.

Fabryka Wagonów GNIEWCZYNA S.A.

Instytut Techniki Górniczej KOMAG, Fabryka Maszyn Górniczych PIOMA S.A.

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Miejscowość

Fabryka Okuć Meblowych STALMOT Sp. z o.o.

Zgłaszający uprawniony

1

Lp.

Wózek napędowy lokomotywy szynowej

Urządzenie blokujące

Zespół regulacji położenia elementu wyposażenia wnętrza pojazdu samochodowego, zwłaszcza zagłówka

Podłokietnik siedzenia pojazdu

Urządzenie do szlifowania zewnętrznych powierzchni walcowych, zwłaszcza o bardzo dużych średnicach

Tłok roboczy do czyszczenia rurociągów, posiadających dużą ilość kolan o małych promieniach krzywizny

Urządzenie do eksploatacji instalacji wysokonapięciowej elektrofiltru

Sposób i reaktor do oczyszczania gazów, zwłaszcza spalinowych, z zanieczyszczeń gazowych, zwłaszcza kwaśnych

Sposób mocowania kasety rolety materiałowej i zespół mocowania kasety rolety materiałowej

Siedzisko ergonomiczne

Mechanizm, zwłaszcza do rozkładania i składania mebli narożnikowych

Tytuł

Drwięga Andrzej, Suffner Hubert, Golanka Leszek, Pieczora Edward, Meder Andrzej

Cieleń Janusz, Święs Grzegorz, Superson Grzegorz

De Filippo Emilio

De Filippo Emilio

Świtalski Maciej

Kaniewski Aleksander

Nycz Edward

Jaworek Zbigniew, Solich Bolesław, Świetek Wilibald

Karpiński Jerzy

Niedzielski Wacław, Czernicka Katarzyna

Rudziński Bogdan Jarosław

Twórca

WUP nr 1/styczeń 2010

204324 MKP – B

204674 MKP – B

204635 MKP – B

204448 MKP – B

204452 MKP – B

204677 MKP – B

204513 MKP – B

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

204326 MKP – A, E

204377 MKP – B

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

Podstawa/miesiąc

204447 MKP – A

204591 MKP – A

Numer Patentu

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP polskim podmiotom gospodarczym w 2010 roku Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 99

Barak

Bieruń

Sulejówek

Bydgoszcz

Bydgoszcz

Krosno

Siemianowice Śląskie

Wrocław

Tarczyn

Kielce

Warszawa

Gdańsk

NITROERG S.A.

Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Wdrożeniowe ARMPOL Sp. z o.o.

Bydgoski Park Przemysłowy Sp. z o.o.

Bydgoski Park Przemysłowy Sp. z o.o.

Krośnieńskie Huty Szkła KROSNO S.A.

CASTOR UNIA GOSPODARCZA Sp. z o.o.

KGHM CUPRUM Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe

TARMONT Sp. z o.o.

BARLINEK S.A.

MGT-GROUP Sp. z o.o.

MERCOR S.A.

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

Miejscowość

SIGMA S.A.

Zgłaszający uprawniony

12

Lp.

Drzwi rozsuwano-rozwierane zwłaszcza drzwi przeciwpożarowe

Zespół prowadzenia skrzydeł drzwi przesuwnych

Podłoga sportowa

Płyta konstrukcyjno-izolacyjna

Maszyna robocza

Sposób i urządzenie do czyszczenia i odtłuszczania

Sposób poprawy drożności rurkowych rekuperatorów ceramicznych i rurkowy rekuperator umożliwiający stosowanie tego sposobu

Sposób podczyszczania ścieków powstających w procesach destrukcji odpadów pochodzenia zwierzęcego

Sposób podczyszczania ścieków zawierających związki organiczne

Kontener specjalny

Pudło

Wózek hamulcowy

Tytuł

Jaroszyński Robert

Komorowski Tomasz, Panek Eugeniusz

Krupa Bartłomiej

Dżegan Dariusz, Rossian Krzysztof

Butra Jan, Kosiorowski Alfred

Piech Krzysztof, Święch Zofia

Hejnar Władysław, Piwowar Wacław, Siwiec Janusz

Żak Sławomir

Żak Sławomir

Zegan Chryzostom, Pruski Adam, Bocianowski Henryk, Wawrzynów Janusz, Brykowski Jan, Kowalczyk Włodzimierz, Fret Józef, Berent Bogdan, Gajewski Andrzej, Skrzelewski Radosław

Kielak Jadwiga, Kołczyk Jacek, Kukowka Krzysztof

Barecki Zbigniew, Semeniuk Andrzej, Szyszka Artur, Bochen Artur

Twórca

204557 MKP – E

204438 MKP – E

204522 MKP – E

204534 MKP – E

204350 MKP – B, E

204670 MKP – C

204395 MKP – C

204396 MKP – C

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

204411 MKP – B, E

204482 MKP – C

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

Podstawa/miesiąc

204490 MKP – B

204531 MKP – B

Numer Patentu

100 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Wrocław

Świerklany

Sopot

Katowice

Piastów, Piastów

Rawicz

Wrocław

Zabłotczyzna

Głowno

Gliwice

Pszczyna

Sosnowiec

Mielec

KGHM CUPRUM Sp. z o.o. – Centrum Badawczo-Rozwojowe

BECKER-WARKOP Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Wdrażania Postępu Technicznego POSTEOR Sp. z o.o.

APATOR-SERVICE Sp. z o.o.

PROFILTER Sp. z o.o., Czekała Zygmunt

Zakład Urządzeń Gazowniczych GAZOMET Sp. z o.o.

KOMPOZYTY Sp. z o.o.

Koziak Piotr CYKLON Handel Hurtowy i Detaliczny gazem propan-butan

TKW COMBUSTION Sp. z o.o. w upadłości

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych OBRUM

Zakład Mechaniki i Elektroniki ZAMEL Sp. j. Józef Dzida Wojciech Dzida Katarzyna Łodzińska

Spółdzielnia Niewidomych PROMET

AGMAR-TELECOM Sp. z o.o.

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

Obudowa elektroenergetyczna z wymuszonym obiegiem chłodzenia

Układ impulsowego stabilizatora małych prądów i lampka sygnalizacyjna diodowa z tym układem

Dzwonek alarmowy elektryczny

Moździerz

Sposób i instalacja zasilania palnika gazowego do spalania gazów niskokalorycznych

Sposób rozładunku zbiorników ciśnieniowych z gazów, zwłaszcza z gazu propan-butan

Zbiornik kompozytowy i sposób wytwarzania zbiornika kompozytowego

Zawór odcinający i instalacja gazowa z zaworem odcinającym

Pas napędowy, zwłaszcza sita obrotowego

Przeciwwybuchowy agregat sprężarkowy, przeznaczony zwłaszcza do podziemnych wyrobisk kopalnianych

Obracarka wirnika turbiny parowej

Napęd pomocniczy kolejki górniczej

Sposób i urządzenie do pomiarów i kontroli stopnia deformacji górotworu

Ciepliński Stanisław, Kowalczyk Wacław, Cebula Wiesław

Konarzewski Sławomir

Dzida Wojciech

Holota Marian, Zajler Wojciech, Grabania Marek Ł.

Karcz Henryk, Butmankiewicz Tomasz, Jodkowski Wiesław

Koziak Piotr

Kurowski Janusz

Lorenc Łukasz

Czekała Zygmunt

Polko Alfred, Jedziniak Krzysztof

Greń Czesław

Buchalik Gabriel, Śliwa Jan, Gmur Bonifacy, Góra Edward

Butra Jan, Grzebyk Wiesław, Pytel Witold

204484 MPK – H, F

204559 MKP – G, H

204343 MKP – G

204372 MKP – F

204371 MKP – F

204498 MKP – F

204336 MKP – F

204404 MKP – F

204476 MKP – B, F

204606 MKP – E, F

204499 MKP – F

204597 MKP – E

204506 MKP – E, G

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/ styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

WUP nr 1/styczeń 2010

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 101

Radom

Radom

Jelenia Góra

Starogard Gdański

Łódź

Mirosław

Ostrowiec Świętokrzyski

Warszawa

Końskie

Radom

Radom

International Tobacco Machinery Poland Ltd.

Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne JELFA S.A.

Zakłady Farmaceutyczne POLPHARMA S.A.

TRICOMED S.A.

BEM Brudniccy Sp. j.

P.H.U.P. INTERSPEED Sp. z o.o.

AWAS-SYSTEMY Sp. z o.o.

Zakład Odlewniczy LEFEK-MILERBANASIK Sp. z o.o.

International Tobacco Machinery Poland Ltd.

International Tobacco Machinery Poland Ltd.

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

Miejscowość

International Tobacco Machinery Poland Ltd.

Zgłaszający uprawniony

37

Lp.

Krajarka do materiałów pochodzenia roślinnego, zwłaszcza do tytoniu

Krajarka do cięcia organicznych materiałów roślinnych, zwłaszcza tytoniu

Formierka prasująca

Separator koalescencyjno-grawitacyjny

Obudowa generatora gaśniczego

Klapa przewałowa pożarowa

Sposób modyfikacji protez naczyniowych

Torebka powlekana o przedłużonym uwalnianiu substancji aktywnej otrzymywana metodą bezpośredniego tabletkowania zawierająca indapamid albo jego farmaceutyczną sól oraz farmaceutycznie dopuszczalne wypełniacze, zastosowanie karbomeru do wytwarzania tabletki oraz sposób jej powlekania

Środek farmaceutyczny do stosowania miejscowego w leczeniu chorób przyzębia

Urządzenie do odzyskiwania tytoniu z prętopodobnych wyrobów tytoniowych

Urządzenie do podawania produktu do strefy krojenia/rozdrabniania w krajarce do materiałów pochodzenia roślinnego, zwłaszcza do tytoniu

Tytuł

Chojnacki Wojciech Jerzy

Chojnacki Wojciech Jerzy, Kaczor Roman

Lefek Stanisław, Miler Jan

Majcherczyk Jacek

Mikołajczak Andrzej

Rutkowski Cezary

Raczyński Krzysztof, Piórkowski Zbigniew, Struszczyk Marcin, Gąsiorowski Tomasz, Lesiakowska Krystyna, Dyczka Alicja

Ross Malcolm Stewart Frank, Mazgalski Jarosław

Pietrzykowski Dariusz, Rojek Iwona, Milewska Krystyna, Drozd Bogusława, Bilińska Grażyna

Kil Tadeusz

Chojnacki Wojciech Jerzy, Kaczor Roman

Twórca

204715 MKP – A, B

204709 MKP – A, B

204697 MKP – B

204785 MKP – B, C, E

204731 MKP – A

204783 MKP – A

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

204780 MKP – A

204732 MKP – A

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

Podstawa/miesiąc

204883 MKP – A

204696 MKP – A

204719 MKP – A

Numer Patentu

102 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Dzielna

Świdnica

Katowice

Bielawa

Świebodzin, Łódź

Zgierz

Bielsko-Biała

Wschowa

Oleśnica

Radom

Wejherowo

Wejherowo

Przedsiębiorstwo Wielobranżowe KOSZ Sp. z o.o.

Wagony Świdnica S.A.

Południowy Koncern Energetyczny S.A.

LIW-LEWANT Fabryka Wyrobów z Tworzyw Sztucznych Sp. z o.o. Zakład Pracy Chronionej

SECO/WARWICK Sp. z o.o., Politechnika Łódzka

FILTER SERVICE Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe MARBET-WIL Sp. z o.o.

DOBROWOLSKI Sp. z o.o.

Zakład Produkcyjno-Handlowy ZOLWRO-BAUMEISTER Sp. z o.o.

KOMANDOR S.A.

Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne TOREM Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne TOREM Sp. z o.o.

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

Składana brama segmentowa

Składana brama segmentowa

Mechanizm prowadzący

Szpachla

Skrzynia posypywarko-piaskarki

Sposób wytwarzania mieszanki dla drogownictwa

Sposób wytwarzania włókniny filtracyjnej elektretowej

Sposób nawęglania wyrobów stalowych w podciśnieniu

Przyrząd do mocowania przedmiotów w procesie nakładania powłok lub pokryć

Sposób i urządzenie do przygotowania paliwa energetycznego zawierającego zwierzęcą mączkę mięsno-kostną

Mechanizm rozładowczy klap zsypowych wagonu

Sposób oklejania drzwi płaskich w systemie przelotowym

Sikorski Włodzimierz, Wilczyński Piotr

Sikorski Włodzimierz, Wilczyński Piotr

Sasin Jacek

Olejnik Zdzisław

Dobrowolski Jerzy, Dobrowolski Damian, Tycner Zdzisław, Mazur Mariusz, Witek Krzysztof

Mysłowski Włodzimierz, Bernacka Anna

Bernady Andrzej, Gołaszewski Antoni, Jabłoński Mirosław, Jabłoński Remigiusz, Krzyżanowski Jacek

Kula Piotr, Olejnik Józef, Heilman Paul

Szwaczka Wacław

Kurp Jan, Tymowski Henryk, Wiśniowski Leszek, Adamczyk Joachim, Sędzielowski Edward, Żbik Mirosław, Ostrowski Waldemar

Październiak Przemysław, Jarecki Witold, Konstanty Piotr, Koźbiał Stanisław, Studziński Dionizy

Kochel Bogumił

204757 MKP – E

204754 MKP – E

204834 MKP – E

204895 MKP – E, B

204804 MKP – E

204928 MKP – E

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

204838 MKP – D, B

WUP nr 2/luty 2010

204702 MKP – C

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

204775 MKP- C

204747 MKP – C

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

204873 MKP – B

204829 MKP – B

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 103

Tarnowo Podgórne

Wałcz

Tarnowskie Góry

Łódź

Zabrze

Słupsk

Gliwice

Warszawa

Lubliniec

Gliwice

Pyskowice

Łososina Górna

Sopot

OZEN PLUS Sp. z o.o.

IZOLING-AKAM Sp. z o.o.

M.A.T. Sp. z o.o.

DOZUT-TAGOR Sp. z o.o.

STAKO Irena Staniuk, Jacek Staniuk, Marek Staniuk Sp. j.

Przedsiębiorstwo Usługowo-Techniczne GRAW Sp. z o.o.

ABB Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Remontowe Energetyki ENERGOSERWIS S.A.

Zakłady Naprawcze Lokomotyw Elektrycznych S.A.

Przedsiębiorstwo Projektowania i Produkcji Urządzeń Elektronicznych HYBRYD Sp. z o.o. ZPChr

Zakład Usługowo-Produkcyjny EMITER Sp. j., S. Bieda, P. Lis

A-Z MEDICA Sp. z o.o.

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

Miejscowość

INSTALCOMPACT Sp. z o.o.

Zgłaszający uprawniony

60

Lp.

Terapeutyczny rękaw sublimacyjny

Obudowa jednokomorowa, zwłaszcza dla urządzeń elektrycznych

Sposób awaryjnego sterowania pracą świetlówki i układ sterowania pracą świetlówki

Zespół do ustalania położenia mostów szczotkowych w silnikach elektrycznych

Uzwojenie wirnika turbogeneratora o aksjalno-radialnym systemie chłodzenia

Wskaźnik obecności napięcia przemiennego

Przyrząd do pomiaru wysokości i odsunięcia przewodu trakcyjnego

Zbiornik toroidalny

Powłoka ochronna na wewnętrznej cylindrycznej powierzchni roboczej cylindra hydraulicznego

Prefabrykowana kompaktowa izolacja rurociągów, zwłaszcza napowietrznych

Dwutłokowy silnik spalinowy

System energetyczny elektrociepłowni małej mocy

Właz

Tytuł

Kostrzyńska Warynia

Bieda Stanisław, Lis Piotr

Przybylski Władysław, Bernyś Marek

Kudła Janusz, Juraszek Adam

Adamek Jan, Brzezina Grzegorz, Markewka Bogdan, Raczek Marian, Sieradzki Stefan

Czyżewski Jan, Huber Robert, Luto Mariusz

Szot Zbigniew

Kubicz Stanisław, Wojciechowski Paweł

Wencel Henryk, Ciesielski Tadeusz, Zielski Stanisław, Nycz Paweł, Kucza Jan, Bednarczyk Romuald

Wendołowski Michał, Smoleński Antoni, Pastorczak Andrzej

Mężyk Piotr, Ciesiołkiewicz Adam

Pyka Marcin, Horodecki Jarosław, Kowalczyk Andrzej

Krawiec Włodzimierz, Nowak Krzysztof

Twórca

205035 MKP – A

204996 MKP – H

204930 MKP – H

204756 MKP – H

204993 MKP – H

204781 MKP – G

204708 MKP – G

204728 MKP – B, F

204851 MKP – F

204910 MKP – F

204828 MKP – F

204717 MKP – F

204859 MKP – E

Numer Patentu

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

WUP nr 2/luty 2010

Podstawa/miesiąc

104 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Łódź

Sosnowiec

Bielsko-Biała

Białystok

Białystok

Gruszczyn

Wrocław

Kraków

Ujście

Jabłonna

Warszawa

Bielsko-Biała

PHARMENA S.A.

Ryszka Florian BIOCHEFA Farmaceutyczny Zakład Naukowo-Produkcyjny

MARBET WIL Sp. z o.o.

PROMOTECH Sp. z o.o.

PROMOTECH Sp. z o.o.

K&M Grupa Sp. z o.o.

POLTEGOR-INSTYTUT Instytut Górnictwa Odkrywkowego

Paduszyński Leszek Biuro Inwestycji i Projektów Budowlanych WIDOK

Wałkowska Irena Zakład Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych PLASTWIL Zakład Pracy Chronionej

KARIN K.T. Skalscy Sp. j.

HAKO Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe MARBETWIL Sp. z o.o.

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

Urządzenie do natrysku powierzchni

Wyrób pasmanteryjny o remisji dostosowanej do tła terenowego

Zasobnik

Dozownik sypkich artykułów spożywczych

Urządzenie, układ i sposób sygnalizacji wizualnej ostrego hamowania samochodu

Człon prasy do łączenia taśm przenośnikowych

Urządzenie do produkcji uchwytów do worków papierowych do odkurzaczy

Oprawka szybkomocująca

Oprawka szybkomocująca

Sposób utylizacji niebezpiecznych odpadów, zwłaszcza popiołów ze spalarni

Płyn do perfuzji, prezerwacji i reperfuzji narządów i tkanek

Zastosowanie dinukleotydu nikotynamidoadeninowego (NAD) i/lub fosforanu dinukleotydu nikotynamido-adeninowego (NADP) do leczenia łuszczycy

Mysłowski Włodzimierz, Greń Władysław, Matusiak Janusz, Leonowicz Andrzej

Tkaczyk Paweł, Suskiewicz Zbigniew

Czepiel Paweł

Wałkowska Irena

Paduszyński Leszek

Lipiński Franciszek, Pagacz Edward, Such Edward

Plaskowski Marek, Rozmuski Ryszard

Horodeński Witold, Gołąbiewski Zbigniew, Czaplicki Andrzej, Alfuth Eugeniusz

Gołąbiewski Zbigniew, Horodeński Witold, Czaplicki Andrzej, Alfuth Eugeniusz

Mysłowski Włodzimierz

Ryszka Florian, Cierpka Lech, Dolińska Barbara

Gębicki Jerzy, Woźniacka Anna, Sysa-Jędrzejowska Anna, Adamus Jan

205277 MKP – E

205264 MKP – D, F

205170 MKP- A, B

205161 MKP – B

205053 MKP – B

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

205156 MKP – B, A 205191 MKP – B

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

205026 MKP – B 205027 MKP – B

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

205151 MKP – B, C

205012 MKP – A

205047 MKP – A

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 105

Gliwice

Katowice

Katowice

Biestrzyków

Łódź

Bielsko-Biała

Sosnowiec

Łężkowice

Nowa Wieś k/Włocławka

Kraków

Tczew

Częstochowa

MPL Technology Katowice Sp. z o.o.

MPL Technology Katowice Sp. z o.o.

Siwek Henryk Zakłady Metalowe SIWEK

Zakład Badawczo-Projektowy INWAT Sp. z o.o.

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Samochodów Małolitrażowych BOSMAL

Śląskie Zakłady Armatury Przemysłowej ARMAK Sp. z o.o.

KOMINUS Sp. z o.o.

INSTAL-PROJEKT Gawłowscy, Ścierzyńscy Sp. j.

Zakład Aparatury Pomiarowej KWANT Sp. z o.o.

APATOR METRIX S.A.

Zakład Elektronicznych Urządzeń Pomiarowych POZYTON Sp. z o.o.

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

Miejscowość

SAINT-GOBAIN CONSTRUCTION PRODUCTS POLSKA Sp. z o.o.

Zgłaszający uprawniony

85

Lp.

Licznik energii elektrycznej

Liczydło miernika

Sposób pomiaru stężenia substancji unoszonej w ośrodku gazowym

Układ grzejników podłogowego ogrzewania konwekcyjnego

Złącze sprężystych rur cienkościennych

Zawór obrotowy

Sposób usuwania resztek paliwa z układu zasilania silnika spalinowego o zapłonie samoczynnym typu Common Rail i urządzenie do usuwania resztek paliwa z układu zasilania silnika spalinowego o zapłonie samoczynnym typu Common Rail

Turbina parowa

Sposób wytwarzania jarzma do strzemienia i jarzmo do strzemienia

Sposób posadowienia pochylonego obiektu budowlanego do projektowanego poziomu

Układ do rektyfikacji pochylonej konstrukcji szkieletowej budowli

Sposób wytwarzania płyty do okładania ścian i płyta do okładania ścian

Tytuł

Jagusiak Michał, Piętka Zbigniew

Barczyński Jerzy, Sałapa Eugeniusz

Niewczas Bogdan, Randak Mariusz, Piwowarczyk Paulina, Piwowarczyk Tomasz

Gawłowski Roman

Chwastek Artur, Chwastek Rafał, Adamczyk Rafał

Łuszczewski Wiesław, Krzysztonek Ryszard, Giel Grzegorz, Dworaczyk Andrzej

Bielaczyc Piotr, Bobrek Janusz, Suchecki Andrzej, Wadas Adam

Sobański Leszek, Jach Tomasz, Gumiński Jerzy

Siwek Michał

Niemiec Tomasz, Pogorzelski Bogdan

Niemiec Tomasz, Niemiec Robert

Kuc Jacek

Twórca

205014 MKP – G

205077 MKP – G

205259 MKP – G

205080 MKP – F

205157 MKP – F

205022 MKP – F

205010 MKP – F

205244 MKP – F

205171 MKP – E

205221 MKP – E

205220 MKP – E

205090 MKP – E

Numer Patentu

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

Podstawa/miesiąc

106 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Gdańsk

Warszawa

Warszawa

Radom

Radom

Różyny

Nowy Sącz

Cieszyn

Racibórz

Starogard Gdański

Oświęcim

Kraków

MMB Drives Sp. z o.o.

ABB Sp. z o.o.

JEREMY Sp. z o.o.

International Tobacco Machinery Poland Ltd.

International Tobacco Machinery Poland Ltd.

PILAS REMIGIUSZ EKO-PIL

FAKRO PP Sp. z o.o.

EMGAZ Sp. z o.o.

Fabryka Kotłów RAFAKO S.A.

Zakłady Farmaceutyczne POLPHARMA S.A.

SYNTHOS DWORY Sp. z o.o.

TERMO ORGANIKA Sp. z o.o.

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

Element izolacyjny i sposób wykonania izolacji cieplnej i akustycznej

Sposób wytwarzania kauczuków akrylonitrylowych

Sposób wytwarzania soli sodowej kwasu 1-(((1(R)-(3-(2-(7--chloro-2-chinolinylo)-etenylo)fenylo)-3-(2-(1-hydroksy-1-metyloetylo) fenylo)propylo)sulfanylo)metylo)-cyklopropanooctowego

Sposób otrzymywania tiosiarczanu wapnia z odpadu po półsuchym odsiarczaniu spalin

Odmierzacz gazu ciekłego

Pojemnik – stojak do transportu i prezentacji okna, zwłaszcza dachowego

Myjnia tunelowa

Sposób mycia bębna krajarki do materiałów roślinnych, zwłaszcza tytoniu i urządzenie do mycia bębna krajarki do materiałów roślinnych, zwłaszcza tytoniu

Sposób kontroli szczeliny między nożami krajarki do cięcia materiałów pochodzenia roślinnego, zwłaszcza do tytoniu

Urządzenie do kulistego formowania ciasta

Przekładnik napięciowy

Sposób bezstykowego pomiaru natężenia prądu

Clinton Des

Cebulski Andrzej, Guzik Andrzej, Glib Robert, Jachna Sylwester, Jankowski Jan, Kapturkiewicz Stanisław, Ogiegło Piotr, Poznański Cezary

Żyła Daniel, Rynkiewicz Robert, Krzyżanowski Mariusz, Ramza Jan

Romiński Marek, Michalak Piotr

Szczepanczyk Leszek, Suchanek Jerzy

Florek Ryszard

Pilas Remigiusz, Pilas Rafał

Chojnacki Wojciech Jerzy

Chojnacki Wojciech Jerzy

Mroczkowski Jerem

Piasecki Wojciech, Mahonen Pentti, Luto Mariusz

Krzemiński Zbigniew

205485 MKP – E

205440 MKP – C

205444 MKP – A, C

205410 MKP – C

205457 MKP – B

205482 MKP – A, B, G

205374 MKP – B

205470 MKP – A, B

205471 MKP – A

205445 MKP – A

205002 MKP – H, G

205113 MKP – G

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 3/marzec 2010

WUP nr 3/marzec 2010

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 107

Nowy Sącz

Katowice

Barak

Sopot

Sopot

Katowice

Tarnowskie Góry

Katowice

REMAG S.A.

SIGMA S.A.

Przedsiębiorstwo Wdrażania Postępu Technicznego POSTEOR Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Wdrażania Postępu Technicznego POSTEOR Sp. z o.o.

Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG

Zakład Wytwórczy Urządzeń Gazowniczych INTERGAZ Sp z o.o.

Południowy Koncern Energetyczny S.A.

110

111

112

113

114

115

116

Miejscowość

FAKRO PP Sp. z o.o.

Zgłaszający uprawniony

109

Lp.

Sposób i układ urządzeń do ochrony przed korozją ekranu energetycznego kotła

Stanowisko do prezentacji reduktorów gazu

Zawór elektropneumatyczny o dużym przepływie

Układ zasilania szczytowego wymiennika ciepła w układzie turbiny parowej

Obracarka wału turbiny parowej

Urządzenie do transportu urobku

Urządzenie do poszerzania szybu

Kołnierz uszczelniająco-ocieplający do okien dachowych

Tytuł

Pronobis Marek, Krupa Mirosław, Ostrowski Piotr, Wejkowski Robert, Kalisz Sylwester, Kurp Jan, Adamczyk Joachim, Kosałka Jarosław, Wrona Jerzy, Bujny Marek, Ścierski Klemens, Tymowski Henryk, Gruszka Stanisław, Ostrowski Waldemar, Tchórz Janusz, Sędzielowski Edward

Rabstein Piotr

Jagła Jan, Kołodziejczyk Andrzej, Kolebski Marek, Sobczyk Jurand, Tomaszkiewicz Jacek, Grzyśka Stanisław, Łucka Marian

Krzyślak Piotr, Winowiecki Marian, Kosiak Krzysztof

Krzyślak Piotr, Gronert Jerzy

Lasota Jan, Sawicki Roman, Jagiełło Andrzej, Bednarczyk Wacław, Zielonka Bronisław, Hajduk Jan, Lisiecki Krzysztof, Bochen Artur, Kozieł Roman

Gruszczyk Jerzy, Staniczek Franciszek, Korczyński Maciej, Bogacki Henryk, Czyrwik Wojciech, Olszewski Janusz, Nowak Marcin, Wiśniewski Konrad

Florek Ryszard

Twórca

205438 MKP – F

205328 MKP – F, G

205349 MKP – F

205418 MKP – F

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

205481 MKP – B, E

205419 MKP – F

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

Podstawa/miesiąc

205492 MKP – E

205441 MKP – E

Numer Patentu

108 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Warszawa

Katowice

Radom

Lublin

Nidzica

Nidzica

Wrocław

Pruszków

Konstantynów Łódzki

Bogdanka

Nowa Sól,

Wrocław

Jelenia Góra

Biuro Studiów i Projektów Energetycznych ENERGOPROJEKT-WARSZAWA S.A.

Branżowy Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Elektrycznych KOMEL

International Tabacco Machinery Poland Sp. z o.o.

Lubelskie Zakłady Przemysłu Skórzanego PROTEKTOR S.A.

Fabryka Okuć Meblowych STALMOT Sp. z o.o.

Fabryka Okuć Meblowych STALMOT Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcji Farmaceutycznej HASCO-LEK S.A.

HOLIFA POLSKA Sp. z .o.o.

CIAT Sp. z o.o.

LUBELSKI WĘGIEL BOGDANKA S.A.

Zakłady Jajczarskie OVOPOL Sp. z o.o., Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

PMPOLAND S.A.

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

Skrzynia wlewowa

Sposób wydzielania cystatyny z białka jaja kurzego

Sposób naprawy stropu pieca tunelowego i strop pieca tunelowego

Przeciwpożarowa klapa odcinająca

Preparat do dezynfekcji, zwłaszcza instrumentów medycznych, sposób wytwarzania preparatu do dezynfekcji oraz zastosowanie preparatu do dezynfekcji

Kompozycje farmaceutyczne

Mebel do siedzenia przekształcany w mebel do leżenia

Mebel do siedzenia przekształcany w mebel do leżenia

Obuwie, zwłaszcza obuwie robocze i ochronne oraz sposób wytwarzania obuwia

Taśmowy przenośnik, transportujący rozdrobniony materiał tytoniowy

Uzwojenie stojana silnika indukcyjnego 3-fazowego

Urządzenie zabezpieczające przed awaryjnym zanikiem napięcia zasilającego przemiennego u odbiorców

Żodź Krzysztof, Przybysz Zdzisław, Wołoszyn Sylwester

Kopeć Wiesław, Skiba Teresa, Trziszka Tadeusz, Karkoszka Krystyna

Ścibor Sławomir, Pełczyński Robert, Stachowicz Marek, Czerniak Ryszard, Szabat Leszek, Taras Mirosław, Stachowicz Stanisław

Szarycki Andrzej, Kaczmarek Krzysztof

Meyer Horst, Binkiewicz Wiktor, Binkiewicz Michał

Han Stanisław

Rudziński Bogdan Jarosław

Rudziński Bogdan Jarosław

Boryca Wincenty, Grudzień Zenon, Pizoń Leszek

Chojnacki Wojciech Jerzy

Poprawski Wojciech, Wieczorek Andrzej

Malesza Andrzej

205833 MKP – D

205597 MKP – A, C

205662 MKP – B, F

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

205604 MKP – A

205587 MKP – A

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

WUP nr 4/kwiecień 2010

205755 MKP – A

205654 MKP – A

205652 MKP – A

205781 MKP – A

205600 MKP – A, B

205386 MKP – H

205398 MKP – H

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 109

Gliwice

Koszalin

Wrocław

Wrocław

Katowice

Rybnik

Wrocław

Katowice

Koszalin

Nowa Dęba

Warszawa

Zakład Nowych Technologii i Wdrożeń INMOST PROJEKT

Przedsiębiorstwo Inżynierii Środowiska EKOWODROL Sp. z o.o.

KGHM CUPRUM Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe

KGHM CUPRUM Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe

Polskie Centrum Techniki Górniczej Sp. z o.o.

Pyszny Piotr PRO-TECH

KGHM CUPRUM Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe

Polskie Centrum Techniki Górniczej Sp. z o.o.

INVENA S.A.

Zakłady Metalowe DEZAMET S.A.

ABB Sp. z o.o.

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

Miejscowość

Zgłaszający uprawniony

Lp.

Wkładka bezpiecznikowa

Mechanizm ryglowy lufy broni strzeleckiej, zwłaszcza lufy granatnika modułowego

Końcówka przewodu hydraulicznego

Zawór przelewowy

Sposób i urządzenie do sterowania maszyną w warunkach zagrożenia oraz maszyna robocza sterowana przy pomocy tego urządzenia

Rozdzielacz hydrauliczny wykonawczy czterodrogowy

Blok zaworowy, zwłaszcza do obudów górniczych

Sposób zmniejszania naprężeń w caliźnie złoża przy zrobach podczas prowadzenia podziemnej eksploatacji złóż minerałów użytecznych

Sposób zmniejszania naprężeń w caliźnie złoża przy zrobach podczas prowadzenia podziemnej eksploatacji złóż minerałów użytecznych

Zbiornik przepompowni cieczy

Sposób rekonstrukcji ustroju nośnego mostu betonowego i ustrój nośny mostu betonowego, wieloprzęsłowego

Tytuł

Wilniewczyc Mariusz, Grysztar Joanna, Hycza Paweł, Ulatowski Jan

Gacek Józef, Kamiński Robert, Kołodziejczyk Paweł, Kowalik Grzegorz, Woźniak Ryszard, Zahor Mirosław

Bireta Tomaszewska Dorota

Cymerys Arkadiusz, Władzielczyk Krzysztof

Butra Jan, Kosiorowski Alfred

Pyszny Piotr, Pyszny Jakub, Pyszny Wojciech

Cymerys Arkadiusz, Władzielczyk Krzysztof

Szczerbiński Krzysztof, Dębkowski Rafał, Sadecki Zbigniew

Szczerbiński Krzysztof, Dębkowski Rafał, Sadecki Zbigniew

Witanowski Janusz, Witkiewicz Wojciech

Jendrzejek Stefan, Gosławski Piotr

Twórca

WUP nr 5/maj 2010

205625 MKP – E

205659 MKP – H

205750 MKP – F

205588 MKP – F

205798 MKP – F, E

205791 MKP – E, G

205741 MKP – E, F

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

205624 MKP – E

205734 MKP – E, F

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

Podstawa/miesiąc

205653 MKP – E

205711 MKP – E

Numer Patentu

110 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Sposób regeneracji ziemi bielącej z odpadów porafinacyjnych Sposób odzysku warystorów tlenkowych ze zużytych lub wadliwych ochronników przepięciowych

Gdańsk

Katowice

Piekary Śląskie

Siechnice k/Wrocławia

Gniew

Wałbrzych

Kobyłka

Gdańsk, Jasło

Gdańsk, Jasło

Przedsiębiorstwo Badawczo-Produkcyjne i Usługowo-Handlowe MICON Sp. z o.o.

NOMAX Sp. z o.o.

KONFEXIM-2 Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo ProdukcyjnoNowa Wieś -Handlowo-Usługowe STAMAR Mariusz Włodarczyk i Wspólnicy Sp. j.

Warszawa

Darski Piotr DASKO ELECTRONIC

ABB Sp. z o.o.

FAMA Sp. z o.o.

Zakład Urządzeń Technicznych WAMAG S.A.

Przemysłowy Instytut Maszyn Budowlanych Sp. z o.o.

GRUPA LOTOS S.A., LOTOS PARAFINY Sp. z o.o.

GRUPA LOTOS S.A., LOTOS PARAFINY Sp. z o.o.

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

Sposób otrzymywania wazeliny technicznej niskotopliwej

Sposób otrzymywania wazeliny technicznej wysokotopliwej

Urządzenie blokujące resory zwłaszcza pojazdów specjalnych lub żurawi samochodowych

Układ do przeładunku sadzy

Ciągnik manewrowy

Stabilizator ortopedyczny

Osłonka, zwłaszcza do wyrobów wędliniarskich

Czujnik cyfrowy

Układ regulatora obrotów silnika z elektronicznym kluczowaniem tranzystorów IGBT

Układ regulacji wysokiego napięcia w przełączalnym transformatorze mocy

Lubliniec

TURBOCARE POLAND S.A.

141

Wałek bezpieczeństwa silnika elektrycznego

Cieszyn, Katowice

Maszyny Elektryczne CELMA S.A., Fabryka Maszyn FAMUR S.A.

140

Robak Izabela, Polański Bogusław

Robak Izabela, Polański Bogusław

Bartosik Tadeusz, Kotarski Marek

Rosinski Wiesław, Sommer Krzysztof

Poznański Kazimierz, Drągowski Piotr, Jankowski Dariusz, Hałas Waldemar

Sekuła Robert, Leszczyński Sławomir

Żakowicz Aleksander

Paluszkiewicz Ryszard

Janus Krzysztof, Kopeć Józef

Firganek Bolesław, Rygulski Stefan, Oziemblewski Dariusz

Darski Piotr, Bornecki Stanisław

Sieradzki Stefan, Pewca Władysław, Borecki Mirosław, Kozioł Rafał

Lewandowicz Andrzej

205907 MKP – C

205906 MKP – C

205920 MKP – B

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

205986 MKP – E, B 205938 MKP – B

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

205868 MKP – B

206035 MKP – B, C

205887 MKP – A

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 5/maj 2010

205621 MKP – H, G 205974 MKP – A

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

WUP nr 5/maj 2010

205779 MKP – H

205799 MKP – G, H

205667 MKP – E, H

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 111

Silnik dwutłokowy

Gorlice

Człuchów

Zakopane

Częstochowa

Kańczuga

Łódź

Zakład Maszyn Górniczych GLINIK Sp. z o.o.

RADPOL S.A.

P.H.U. MAKROTERM Sp. j. Krzysztof Wąchała & Agata Wąchała

Zakład Elektronicznych Urządzeń Pomiarowych POZYTON Sp. z o.o.

AXTONE Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo ProdukcyjnoHandlowo-Transportowo-Usługowe ADWA Sp. z o.o. Zakład Pracy Chronionej

Maruszewski Adam Firma Produkcyjno- Świętochłowice -Handlowo-Usługowa ADMAR

IZOLING-AKAM Sp. z o.o.

156

157

158

159

160

161

162

163

Tarnowskie Góry

Segment modułowy bariery pneumatycznej

Katowice

PRZEDSIĘBIORSTWO CARBOMASZ Sp. z o.o.

155

Preparat smarowy

Aparat pochłaniający

Układ do zmiany ekranów na wyświetlaczu elektronicznego licznika energii elektrycznej

Kominek z płaszczem wodnym

Mufa termokurczliwa oraz sposób wytwarzania mufy termokurczliwej

Zespół lemniskatowy górniczej obudowy zmechanizowanej

Samonośna górnicza siatka okładzinowa łańcuchowo-węzłowa

Sposób prowadzenia ubierki, zwłaszcza przy eksploatacji resztek pokładu węgla

Gorlice

Zakład Maszyn Górniczych GLINIK Sp. z o.o.

154

Izolacja termiczna ścian budynków

Tytuł

Warszawa

Miejscowość

STO Sp. z o.o.

Zgłaszający uprawniony

153

Lp.

Mężyk Piotr, Ciesiołkiewicz Adam

Maruszewski Adam, Maruszewski Arkadiusz

Gostyński Adam, Piotrowski Artur

Chmielewski Andrzej, Kochmański Jan, Michalski Jan, Mroczka Krzysztof, Wiącek Wiesław, Danielak Adam, Filippow Viktor Nikolajewich, Iwanow Anatolij Vladimirovich, Stupin Dmitrij Aleksjejevich

Piętka Zbigniew, Jagusiak Michał, Krasiński Krystian

Wąchała Krzysztof

Kulczyk Piotr

Bal Wiesław, Karp Wojciech, Wszołek Zbigniew

Filipek Marian, Knapik Mariusz, Wit Włodzimierz

Kret Andrzej, Pluta Zbigniew, Sternadel Jerzy, Ślusarz Ryszard, Wszołek Zbigniew

Czarny Dariusz

Twórca

206205 MKP – F

206157 MKP – E

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

206239 MKP – B

206278 MKP – C

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

WUP nr 6/czerwiec 2010

Podstawa/miesiąc

206049 MKP – G

205917 MKP – F

205918 MKP – F

205992 MKP – E

205837 MKP – E

205993 MKP – E

205858 MKP – E, F

Numer Patentu

112 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Strumień

Głowno

Warszawa

Przygórze

Wilków

Warszawa

Warszawa

Katowice

Wrocław

Katowice

Warszawa,

Kożuszki-Parcel

Gdańsk

Przedsiębiorstwo Produkcji i Usług Rynkowo-Eksportowych POLDE Sp. z o.o.

TKW COMBUSTION Sp. z o.o. w upadłości

ECOENERGIA Sp. z o.o.

Zakład Produkcji Automatyki Sieciowej S.A. w Przygórzu

LENA WILKÓW Sp. z o.o.

ABB Sp. z o.o.

ABB Sp. z o.o.

ELEKTROBUDOWA S.A.

ZAE Sp. z o.o.

Bombardier Transportation (ZWUS) Polska Sp. z o.o.

W&B MOLD-WB Sp. z o.o. Sp. Komandytowo-Akcyjna, MARS POLSKA Sp. z o.o.

MERCOR S.A.

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

Brama rolowana zwłaszcza przeciwpożarowa

Urządzenie do przesuwania towaru na powierzchniach ekspozycyjnych

Układ odbiornika obwodu torowego bez złączy izolowanych, zwłaszcza dla linii tramwajowych

Układ bloku synchronizmu automatu do samoczynnego załączania rezerwy i planowego przełączania zasilań

Zamocowanie izolatora wsporczego szyny prądowej do osłony szynoprzewodu

Pojemnościowy korpus izolacyjny wysokonapięciowego przepustu

Sposób lokalizacji zwarć w liniach energetycznych z jednym odgałęzieniem

Sposób, urządzenie i zestaw do załadunku otworów strzelniczych

Obudowa napowietrzna termo-wentylowana gruntowym wymiennikiem ciepła

System kompleksowego wykorzystania odpadów z produkcji leśnej i tartacznej do produkcji paliwa odnawialnego i wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej

Sposób spalania i palnik do spalania gazów pirolitycznych

Głowica zamykająca doczołowo rurociąg

Jaroszyński Robert

Gackowski Wojciech, Miałkowski Wiktor

Baran Jan, Okaj Andrzej, Kruszyna Dariusz, Spyrka Krzysztof

Wilniewczyc Andrzej, Lipka Stanisław

Opara Dariusz, Gnip Jerzy, Skoczykłoda Krzysztof, Gryt Michał

Czyżewski Jan, Sekuła Robert, Berner Johan

Balcerek Przemysław, Fulczyk Marek, Rosołowski Eugeniusz, Iżykowski Jan, Saha Murari

Siwulski Tomasz, Podolecki Rajmund

Jarecki Artur, Wcisło Krzysztof

Kulpa Andrzej, Siwiński Jan, Pokorski Wojciech, Świrski Jan, Golec Tomasz

Karcz Henryk, Butmankiewicz Tomasz

Nieć Edward, Naglik Wiesław

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

206456 MKP – A, B 206404 MKP – A, E

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

206339 MKP – B, H

206299 MKP – H

206122 MKP – H

206279 MKP – H

206226 MKP – G, H

206315 MKP – F

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

206166 MKP – F

206373 MKP – F, H

WUP nr 7/lipiec 2010

WUP nr 7/lipiec 2010

206244 MKP – F

206163 MKP – F

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 113

Miejscowość

Częstochowa

Łęguty

Laskowiec Stary

Bytom

Barak

Świętochłowice

Tarnowskie Góry

Łódź

Mikołów

Głowno

Kraków

Zgłaszający uprawniony

DYNAMIK FILTR Nocoń i Wspólnicy Sp. j.

KLAR Sp. z o.o.

Kaczyńska Renata DOBROPLAST Fabryka Okien i Drzwi PCV

KOPEX-Przedsiębiorstwo Budowy Szybów S.A.

SIGMA S.A.

Przedsiębiorstwo SerwisowoProjektowe PROSERW-ZGODA Sp. z o.o.

Zakład Wytwórczy Urządzeń Gazowniczych INTERGAZ Sp. z o.o.

GSP Group Sp. z o.o.

SPYRA-PRIMO Poland Sp. z o.o.

Zakład Budowy Urządzeń Spalających ZBUS COMBUSTION Sp. z o.o.

TERMO ORGANIKA Sp. z o.o.

Lp.

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

Środek do identyfikacji składników i kompozycji organicznych występujących w stanie ciekłym lub stałym

Instalacja wykorzystania produktów niecałkowitego spalania węgla brunatnego w energetycznych kotłach pyłowych

Rura, zwłaszcza do zastosowań przemysłowych i sposób wytwarzania rury, zwłaszcza do zastosowań przemysłowych

Złącze do rur

Regulator gazu obojętnego

Sposób kontroli smarowania łożysk ślizgowych

Kontenerowe urządzenie transportowe

Sposób wykonania kolumn mrożeniowych do zamrażania zawodnionych warstw geologicznych i zestaw urządzeń do wykonania kolumn mrożeniowych

Urządzenie do ustalania położenia skrzydła okna dachowego

Sposób przetwarzania odpadów organicznych i urządzenie do przetwarzania odpadów organicznych

Filtr do wody

Tytuł

Zadęcki Wiesław, Stachura Dariusz, Rams Witold

Karcz Henryk, Andryjowicz Łukasz

Spyra Czesław, Rydarowski Henryk

Sakowsky Jon

Rabstein Piotr, Trąba Zygmunt, Rostkowski Tadeusz, Grześk Witold

Maraszkiewicz Jan, Głowacki Władysław

Lasota Jan, Sawicki Roman, Jagiełło Andrzej, Bednarczyk Wacław, Zielonka Bronisław, Hajduk Jan, Lisiecki Krzysztof, Bochen Artur, Kozieł Roman

Siewierski Jan, Olszewski Janusz, Chwalibóg Jan, Mrozek Marian

Słoma Krzysztof, Kaczyński Paweł

Krzemiński Adam, Sujka Mirosław, Wiśniewski Władysław

Badora Stanisław

Twórca

WUP nr 8/sierpień 2010

206506 MKP – E

206460 MKP – C, G

206554 MKP – F

206604 MKP – B, F

206603 MKP – F

206489 MKP – F, G

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

206526 MKP – E

206528 MKP – F

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

Podstawa/miesiąc

206424 MKP – E

206550 MKP – C

206497 MKP – C, B

Numer Patentu

114 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Częstochowa

Nowy Targ

Poznań

Łódź

Rybnik

Siemianowice Śląskie

Kielce

Kielce

Ciele

Kozy

Warszawa

Konsorcjum Badawczo-Rozwojowe MAGNETO M. Soiński, G. Rygał, R. Rygał Sp. j.

ADHIL Sp. z o.o.

Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A.

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne-Łódź Sp. z o.o.

Rybnicka Fabryka Maszyn RYFAMA S.A.

MINOVA EKOCHEM S.A.

MEGATERM PLUS Sp. z o.o.

MEGATERM PLUS Sp. z o.o.

Zakład Produkcyjny BOHAMET Sp. j. Bogusz Henryk Halarewicz Jarosław

ANGA Uszczelnienia Mechaniczne Sp. z o.o.

STALGAST Sp. z o.o.

187

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

Chłodziarka do przechowywania próbek żywności

Pierścień ślizgowy uszczelnienia mechanicznego

Okno okrętowe ognioodporne

Urządzenie do kodowanego otwierania i zamykania rygla klamki do drzwi

Kaseta zabezpieczająca otwór klucza zamka do drzwi

Bezpieczny, uniepalniony środek do iniekcyjnej konsolidacji formacji geologicznych

Napęd zwrotny górniczego przenośnika zgrzebłowego

Prowadnica sieci trakcyjnej

Nadwozie kołowego transportera opancerzonego

Urządzenie do dokładnego pozycjonowania przedmiotów nadrukowywanych i/lub lakierowanych z wykorzystaniem liniowego silnika elektrycznego

Elektroniczny licznik energii elektrycznej

Malewski Piotr Paweł

Wawak Jan, Kuder Stefan, Dobosz Roman

Magdziarz Zbigniew

Chaja Stanisław, Stępień Jan, Jach Marek

Chaja Stanisław, Stępień Jan, Jach Marek

Franek Jan, Makarski Stanisław, Chabrzyk Krzysztof, Politański Grzegorz, Rasek Mariusz, Trelenberg Paweł

Łabęcki Mirosław, Bulenda Andrzej, Chabuz Patryk, Kalinowski Jarosław, Pietras Mirosław, Sobik Tadeusz, Suchoń Józef, Szczotok Mariusz, Walczak Zdzisław, Wolny Łucjan

Andrzejewski Janusz, Płusa Zdzisław

Ignaszak Paweł, Tomaszewski Przemysław, Mazurek Paweł, Wróbel Karol

Daczyński Andrzej

Pytlech Robert, Rygał Roman, Soiński Marian

WUP nr 9/wrzesień 2010

206792 MKP – C

206734 MKP – F

206634 MKP – F

206708 MKP – B, E

206834 MKP – E

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

206790 MKP – B, E

206835 MKP – E

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

206781 MKP – B, F 206753 MKP – B

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 8/sierpień 2010

206750 MKP – B

206558 MKP – G

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 115

Świebodzin

Warszawa

Warszawa

Zabierzów

Ząbkowice Śląskie

Łódź

Łódź

Poznań

Lubin

Wola Rzędzińska

Lubliniec

Łódź

ABB Sp. z o.o.

ABB Sp. z o.o.

DTW Sp. z o.o.

LEGRAND POLSKA Sp. z o.o.

Januszkiewicz Edward EDJAN Jednostka InnowacyjnoWdrożeniowa

Januszkiewicz Edward EDJAN Jednostka InnowacyjnoWdrożeniowa

Stowarzyszenie Producentów Konstrukcji i Urządzeń Elektrycznych STELEN

NT POLSKA Sp. z o.o.

Tarnowskie Zakłady Osprzętu Elektrycznego TAREL Sp. z o.o.

TURBOCARE POLAND S.A.

NYSIAK STANISŁAW PRECIMET HCE

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

Miejscowość

SECO/WARWICK Sp. z o.o.

Zgłaszający uprawniony

201

Lp.

Sposób zabezpieczania odrębnego nawoju sznurka przed przypadkowym odwinięciem z zawieszki do prowadzenia roślin

Układ połączenia trójuzwojeniowego autotransformatora z dławikami przeciwzwarciowymi

Uchwyt przelotowy dla przewodów niskiego napięcia

Stacja transformatorowa

Słupowa stacja transformatorowa

Styk ruchomy aparatu elektrycznego średniego napięcia

Styk stały aparatu elektrycznego średniego napięcia

Wyłącznik silnikowy

Element indukcyjny i sposób wytwarzania elementu indukcyjnego

Ogranicznik przepięć

Sposób oraz urządzenie do diagnozowania technicznego złożonych zespołów, a zwłaszcza złożonych zespołów wirujących

Urządzenie do prowadzenia obróbki cieplnej i/lub cieplno-chemicznej

Tytuł

Bajda Krzysztof, Pąsiek Emil

Mnich Michał, Pewca Władysław, Popardowski Jan

Sobol Ryszard, Sitko Jacek

Napierała Jarosław

Szajkowski Włodzimierz, Kiwitt Waldemar, Cwojdziński Jacek, Hołowiak Piotr

Januszkiewicz Edward

Januszkiewicz Edward

Modliński Bogusław, Goch Józef, Mazur Bogdan, Przybylski Grzegorz, Miernik Krzysztof, Zych Zbigniew

Domagała Stefan

Burzyński Przemysław, Czyżewski Jan, Balcerek Przemysław, Piasecki Wojciech

Ciechanowski Piotr, Wnęk Maciej, Saarinen Kari, Johnson Steve

Lisiewicz Marcin, Olejnik Józef

Twórca

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 10/październik 2010

206891 MKP – A

WUP nr 9/wrzesień 2010 206741 MKP – H

206807 MKP – F, H

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

206699 MKP – H 206678 MKP – H

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

206777 MKP – H

206778 MKP – H

206733 MKP – H

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

206744 MKP – G, H 206637 MKP – H

WUP nr 9/wrzesień 2010

WUP nr 9/wrzesień 2010

Podstawa/miesiąc

206791 MKP – G

206717 MKP – F

Numer Patentu

116 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Jaworzno

Gostyń

Rzeszów

Poznań

Barak

Warszawa

Pieńków

Zabrze

Zabrze

Nowy Sącz

Katowice

AGROPAK Sp. j. B. Pluta G. Brzeziński i Wspólnicy

ZUPTOR Sp. z o.o.

ELEKTROMONTAŻ-RZESZÓW S.A.

DŁUGI ROMAN SERWIS AKPIA

SIGMA S.A.

ABB Sp. z o.o.

ADAMED Sp. z o.o.

Biuro Projektów KOKSOPROJEKT Sp. z o.o.

Biuro Projektów KOKSOPROJEKT Sp. z o.o.

FAKRO PP Sp. z o.o.

Ruda Jacek Biuro Handlowe Ruda Trading International

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

Wóz do obrywki i przybierki skał oraz narzędzie obrywające

Okno, zwłaszcza dachowe, z urządzeniem do zdalnego otwierania i zamykania skrzydła okiennego

Sposób regeneracji oleju płuczkowego i urządzenie do regeneracji oleju płuczkowego

Sposób intensyfikacji desorpcji benzolu z oleju płuczkowego i urządzenie do intensyfikacji desorpcji benzolu z oleju płuczkowego

Sposób wytwarzania hemipentahydratu rizedronianu sodu

Sposób wypalania klinkieru w obrotowym piecu cementowym

Przenośnik cięgnowo-taśmowy

Brykieciarka ślimakowa, zwłaszcza do brykietowania materiałów roślinnych

Sposób wycinania otworów kształtowych w rurach, zwłaszcza wnęk bezpiecznikowych w słupach oświetleniowych

Sito rozdrabniacza bijakowego

Środek grzybobójczy

Pryczynicz Stanisław, Streubel Marcin, Zając Stanisław

Florek Ryszard

Cieślar Rudolf, Kalinowski Krzysztof, Świeboda Bogdan, Tomal Stefan, Zagraniczny Tadeusz, Zajdel Ryszard

Cieślar Rudolf, Kalinowski Krzysztof, Świeboda Bogdan, Tomal Stefan, Zagraniczny Tadeusz

Izydorzak Marcin, Majka Zbigniew, Rechnio Justyna, Stawiński Tomasz

Sekuła Robert

Lasota Jan, Sawicki Roman, Jagiełło Andrzej, Bednarczyk Wacław, Zielonka Bronisław, Hajduk Jan, Lisiecki Krzysztof, Bochen Artur, Kozieł Roman

Długi Roman, Makowski Ryszard, Wawrzyniak Marek

Sowa Zbigniew, Maciołek Adam, Zając Wojciech

Palczewski Stanisław

Świętosławski Janusz, Wieczorek Wojciech

207020 MKP – E

207029 MKP – E

206911 MKP – C

206910 MKP – C

206916 MKP – C

207053 MKP – B, C

206918 MKP – B, E

207039 MKP – B

206941 MKP – B

206913 MKP – B

206919 MKP – A

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 117

Wrocław

Opole

Dzierżoniów

Księżyno

Księżyno

Gdańsk

Starogard Gdański

Mikołów

Bytom

Zduńska Wola

Warszawa

Kielce

Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne INWEL Sp. z o.o.

SOLGAZ Sp. z o.o.

Lachowski Lech Przedsiębiorstwo Wdrożeniowo-Produkcyjno-Handlowe

Lachowski Lech Przedsiębiorstwo Wdrożeniowo-Produkcyjno-Handlowe

Gdańskie Zakłady Teleelektroniczne TELKOM-TELMOR Sp. z o.o.

Zakłady Farmaceutyczne POLPHARMA S.A.

KOOPERACJA POLKO Sp. z o.o.

Zakład Mechaniczny HYDROMET Sp. j. – Janina Krótki Bronisław Krótki Jarosław Krótki

ICOPAL S.A.

BUKOWSKI ZBIGNIEW GRANIPOL CONSTRUCTION

DS SMITH POLSKA S.A.

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

Miejscowość

KOMPOZYTY Sp. z o.o.

Zgłaszający uprawniony

224

Lp.

Opakowanie kartonowe zintegrowane z paletą

Wysokoimpulsywny hydrodynamiczny silnik

Papa

Prasa do wyciskania metali wyposażona w zespół narzędziowy oraz zespół narzędziowy dla prasy do wyciskania metali

Sposób i układ do sporządzania wieloskładnikowych mieszanek z komponentów sypkich

Doustna kompozycja farmaceutyczna zawierająca kandesartan cyleksetylu oraz sposób jej wytwarzania

Abonencki izolator z podwójną izolacją dla torów kablowych sieci CATV

Toroidalny transformator trójfazowy

Toroidalny transformator separacyjny

Instalacja odprowadzania spalin

Sposób regulacji przepływu, ciśnienia i temperatury wody w ciepłowniczym obiegu grzewczym i układ do regulacji przepływu, ciśnienia i temperatury wody w ciepłowniczym obiegu grzewczym

Zbiornik kompozytowy

Tytuł

Kutowski Jacek

Bierjukow Anatolij

Czarnecki Zbigniew, Sylla Cezary, Wojtalik Piotr

Snarski Piotr, Krótki Jarosław, Pliczko Karol, Korbel Andrzej, Bochniak Wodzimierz

Homa Damian, Majchrzak Ryszard, Skutela Piotr, Dombek Adam

Wencław Marta, Haase Jolanta, Siwek Mariusz

Karpiński Czesław, Pluciński Krzysztof

Lachowski Lech

Lachowski Lech

Szyling Stanisław

Chorążak Bohdan, Plutecki Zbigniew

Kurowski Janusz

Twórca

207282 MKP – B

207226 MKP – B, F

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

207111 MKP – B 207292 MKP – B, C, D, E

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

WUP nr 10/październik 2010

Podstawa/miesiąc

207118 MKP – B

207244 MKP – A

206896 MKP – H

207077 MKP – H

207078 MKP – H

206963 MKP – F

207007 MKP – F

207064 MKP – F

Numer Patentu

118 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Gostyń

Kielce

Bogdanka

Rybnik

Zabrze

Tarnów

Kędzierzyn-Koźle

Pieńków

Świebodzin

Bielsko-Biała

ARDAGH GLASS GOSTYŃ S.A.

DS SMITH POLSKA S.A.

LUBELSKI WĘGIEL BOGDANKA S.A.

Rybnicka Fabryka Maszyn RYFAMA S.A.

Biuro Projektów KOKSOPROJEKT Sp. z o.o.

Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A.

ICSO CHEMICAL PRODUCTION

ADAMED Sp. z o.o.

REMIX S.A.

ALUPROF S.A.

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

Zestaw elementów lekkiej ściany osłonowej o szkleniu strukturalnym

Układ ogrzewania wanny, zwłaszcza do cynkowania ogniowego

Sposób wytwarzania zaleplonu

Środek zapobiegający zbrylaniu się nawozów sztucznych

Sposób wytwarzania saletrosiarczanu amonowego

Sposób higienizacji i kondycjonowania nadmiernych osadów z biologiczno-chemicznego oczyszczania ścieków

Zwrotnia górniczego przenośnika zgrzebłowego

Urządzenie do kontroli stopnia zużycia elementów szyny kolejki podwieszanej

Opakowanie transportowe butelek

Zamknięcie pojemnika, zwłaszcza szklanego

Ruśniok Dariusz

Rudolf Karol, Woźniak Alfons, Klorek Arkadiusz

Wieczorek Maciej, Stawiński Tomasz, Korycińska Monika

Hariasz Janusz, Żółtański Antoni, Marciński Marek, Paciasz Stanisław, Mosio-Mosiewski Marek, Gabryel Henryk, Waszczyk Krzysztof, Andrzejewska Ewa, Krut Marian

Biskupski Andrzej, Frańczak-Szatko Bogusława, Gniadek Leszek, Kozioł Krzysztof, Kozioł Tomasz, Kozioł Wiesław, Kruszewski Andrzej, Laszkiewicz Tadeusz, Malinowski Przemysław, Ochał Andrzej, Potaczek Paweł, Prokuski Franciszek, Radwański Mieczysław, Wyroba Zygmunt, Kopeć Artur

Cieślar Rudolf, Olczak Czesław, Tomal Stefan

Bukowski Andrzej, Łabęcki Mirosław

Semeniuk Marian, Czosnecki Janusz

Błoński Roman

Sobecki Roman

WUP nr 11/listopad 2010

207131 MKP – C

207141 MKP – E

207176 MKP – C

207322 MKP – A, C

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

207095 MKP – C

207148 MKP – B, C

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

207097 MKP – B

207241 MKP – B, E, G

207283 MKP – B

207198 MKP – B

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 119

Miejscowość

Łososina Górna

Kraków

Warszawa

Gostyń

Warszawa

Zduńska Wola

Wadowice

Sulejówek

Katowice

Zduńska Wola

Zabrze

Zgłaszający uprawniony

Zakład Usługowo-Produkcyjny EMITER Sp. j. S. Bieda, P. Lis

Centrum Rozwoju Techniki Sp. z o.o.

ABB Sp. z o.o.

ZUPTOR Sp. z o.o.

ABB Sp. z o.o.

ICOPAL S.A.

MASPEX-GMW Sp. z o.o. Sp. Komandytowo-Akcyjna

Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Wdrożeniowe ARMPOL Sp. z o.o.

GEO GLOBE POLSKA Sp. z o.o. Sp. Komandytowo-Akcyjna

ICOPAL S.A.

Biuro Projektów KOKSOPROJEKT Sp. z o.o.

Lp.

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

Urządzenie do ubijania wsadu węglowego

Sposób wytwarzania dyspersyjnej masy asfaltowo-kauczukowej do wykonywania powłok o zwiększonej odporności ogniowej

Geosiatki komórkowe o obniżonych parametrach rezystancyjnych

Podstawa kontenera

Korek do pojemnika

Bio-i wodochronny impregnat do drewna

Sposób odzyskiwania komór próżniowych zalanych w korpusie żywicznym

Wirnik bijakowy

Sposób wyznaczania współczynników wieloparametrowego

Rozdzielacz nabojowy

Zespół zawiasu drzwi obudowy

Tytuł

Veit Gerd, Hummer Wiktor, Swieboda Bogdan, Dingert Sidney

Thiel Alojzy, Smardzewski Jan Janusz

Kruk Zbigniew, Kruk-Capik Dobrochna, Benecki Piotr

Zegan Chryzostom, Pruski Adam, Bocianowski Henryk, Wawrzynów Janusz, Brykowski Jan, Chachulski Andrzej, Fret Józef, Berent Bogdan, Gajewski Andrzej, Mieszkowski Andrzej

Pawiński Krzysztof

Budziak Tomasz, Czarnecki Zbigniew, Kobiela Stanisław, Krajewski Krzysztof Jan, Rasz Przemysław, Thiel Alojzy

Sekuła Robert, Leszczyński Sławomir

Palczewski Stanisław

Nowak Tomasz, Kasza Krzysztof, Saj Piotr, Sekuła Robert

Tylek Jan, Długoszewski Krzysztof, Pawlica Mirosław, Sukiennik Tomasz, Owsianka Robert

Bieda Stanisław, Lis Piotr

Twórca

207427 MKP – C

207549 MKP – C

207453 MKP – C, B

207537 MKP – B, E

207489 MKP – B

207337 MKP – A, B

207359 MKP – B, H

207334 MKP – B

207305 MKP – G

207159 MKP – E, F

207314 MKP – E

Numer Patentu

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

WUP nr 11/listopad 2010

Podstawa/miesiąc

120 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

Krasnystaw

Warszawa, Anan

Kraków

Warszawa

Gdańsk

Gdańsk

Wejherowo

Mikołów

Mikołów

Wrocław

Gorlice

Katowice

FTK Sp. z o.o.

AMMONO Sp. z o.o., NICHIA CORPORATION

Kolejowe Zakłady Nawierzchniowe BIEŻANÓW Sp. z o.o.

KONTUR Sp. z o.o.

GAWERSKI Sp. z o.o.

GAWERSKI Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne TOREM Sp. z o.o.

Gulan Jan Zakład Ślusarsko-Mechaniczny GULMECH

Gulan Jan Zakład Ślusarsko-Mechaniczny GULMECH

KGHM CUPRUM Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe

Zakład Maszyn Górniczych GLINIK Sp. z o.o.

Polskie Centrum Techniki Górniczej Sp. z o.o.

257

258

259

260

261

262

263

264

265

266

267

268

Blok zaworowy, zwłaszcza do stojaków obudów górniczych

Sposób wybierania resztek pokładu węgla o zmiennej długości frontu urabiania

Sposób badania stanu wytężenia górotworu

Układ sterowania, zwłaszcza wiertnicy

Układ hydrauliczny wiertnicy

Składana brama segmentowa

Szafa transferowa

Zespół rygla płaskiego

Sposób ocieplania ścian budynków, zwłaszcza budynków mieszkalnych i element struktury warstwowej gotowej ocieplonej ściany budynku

Podkładka ślizgowa

Sposób i urządzenie do otrzymywania objętościowego monokryształu azotku zawierającego gal

Sposób wytwarzania granulatu opałowego z biomasy, zwłaszcza ze zdrewniałych łodyg roślin

Cymerys Arkadiusz, Władzielczyk Krzysztof

Kret Andrzej, Pluta Zbigniew, Sternadel Jerzy, Ślusarz Ryszard, Wszołek Zbigniew

Butra Jan, Grzebyk Wiesław, Pytel Witold,

Gulan Jan, Halwa Marek, Pragłowski Piotr

Gulan Jan, Halwa Marek, Pragłowski Piotr

Sikorski Włodzimierz, Wilczyński Piotr

Gawerski Ryszard

Gawerski Ryszard

Salicki Bolesław

Prasiel Tadeusz, Kowal Jerzy, Sajon Stanisław

Dwiliński Robert, Doradziński Roman, Garczyński Jerzy, Sierzputowski Leszek, Kanbara Yasuo

Wójcik Andrzej, Bratko Jan

207470 MKP – E, F

207507 MKP – E

207430 MKP – E

207465 MKP – B, E

207464 MKP – E, B, F

207548 MKP – E

207527 MKP – E

207528 MKP – E

207408 MKP – E

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

207400 MKP – C 207407 MKP – E

WUP nr 12/grudzień 2010

207335 MKP – C

Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP 121

Siemianowice Śląskie

Głowno

Nowa Dęba

Kowale

Bogucin Mały

Katowice

Barak

Zakłady Budowy Urządzeń Spalających ZBUS COMBUSTION Sp. z o.o.

Zakłady Metalowe DEZAMET S.A.

CENPORT Sp. z o.o.

METAL BOX Sp. z o.o.

APATOR-MINING Sp. z o.o.

SIGMA S.A.

270

271

272

273

274

275

Miejscowość

MINOVA EKOCHEM S.A.

Zgłaszający uprawniony

269

Lp.

Sposób chłodzenia silnika elektrycznego i wentylator napędzany silnikiem elektrycznym

Układ elektroniczny urządzenia zdalnego przewodowego sterowania z sygnalizacją przerw i zwarć obwodu sterowniczego, zwłaszcza w obwodach iskrobezpiecznych

Zawiasa

Zintegrowany system antenowy

Mechanizm odpalający, zwłaszcza do zapalnika uderzeniowego z automatyczną regulacją zwłoki

Sposób i instalacja termicznej utylizacji toksycznych produktów

Tama przeciwwybuchowa

Tytuł

Hajduk Jan, Knap Andrzej, Knap Krzysztof, Knap Tadeusz, Lisiecki Krzysztof

Kurek Piotr, Jedziniak Krzysztof, Redka Jacek

Ściążko Tomasz

Wąsikowski Robert, Krzyżanowski Tomasz

Jączek Grzegorz, Kowalik Grzegorz

Karcz Henryk, Butmankiewicz Tomasz, Nunberg Janusz, Jodkowski Wiesław

Kuśka Zbigniew, Napieracz Tadeusz, Jędrusiński Jacek, Baranowski Zbigniew, Parol Stanisław, Tomaszczak Wiesław

Twórca

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

207544 MKP – H

207425 MKP – H, F E

WUP nr 12/grudzień 2010

207543 MKP – H, E

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

207441 MKP – F 207360 MKP – H

WUP nr 12/grudzień 2010

WUP nr 12/grudzień 2010

Podstawa/miesiąc

207423 MKP – F

207326 MKP – E

Numer Patentu

122 Zestawienie patentów udzielonych przez Urząd Patentowy RP

CZĘŚĆ MIKROEKONOMICZNA

Przedsiębiorstwa patentujące w 2010 roku

Procesy innowacyjne

125

126

Anna WziÄ…tek-Kubiak

Anna Wziątek-Kubiak

127

Anna Wziątek-Kubiak Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

W sprawie metodologii badania barier innowacji Polityka na rzecz innowacji, ich pobudzania i zwiększania ich poziomu koncentruje się głównie na czynnikach sprzyjających działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. Zdecydowanie mniej pogłębionych analiz dotyczy czynników, które utrudniają czy wręcz hamują procesy innowacji. W tej ostatniej kwestii polska literatura przedmiotu koncentruje się na opisie barier, na jakie natrafiają przedsiębiorstwa w procesie wprowadzania innowacji. Badania te oparte są na wynikach obliczeń przeprowadzonych przez GUS lub są wynikiem własnych badań ankietowych. Analizy te mają wyłącznie statystyczny charakter, a firmy innowacyjne traktowane są jako homogeniczna wewnętrznie całość. Równocześnie pomijana jest kwestia niezmiernie ważna dla polityki innowacyjnej, czyli komplementarności i substytucji barier innowacji, a także zróżnicowania odczuwania barier przez różnego rodzaju firmy innowacyjne, przykładowo nowo powstałe i stare (w rozumieniu – od dawna funkcjonujące na rynku). Komplementarność barier innowacji opisuje ich wzajemne relacje, proces ich uzupełniania i wzmacniania się. Eliminacja bariery (X), która jest komplementarna do drugiej (Y) pociąga za sobą spadek siły oddziaływania bariery drugiej (Y). Usunięcie jednej bariery osłabia działanie tej, która jest do niej komplementarna. Substytucyjność barier z kolei oznacza inny rodzaj powiązań między nimi. Przy istnieniu takiego związku między dwoma barierami, jeśli jedną z nich usuniemy, to jej funkcje przejmuje na siebie druga bariera. Innymi słowy przy substytucyjności barier usunięcie jednej z nich wzmacnia działanie drugiej, czyli tej, która nie została usunięta. Powstaje więc pytanie o zasadność usunięcia pierwszej z wymienionych barier. Odwrotnie jest w przypadku komplementarności barier. Substytucyjność i komplementarność barier mają więc ważne implikacje dla polityki innowacyjnej. Wskazują bowiem, jakie bariery należy eliminować. Przedmiotem analizy jest cała badana przez GUS populacja działających w Polsce przedsiębiorstw innowacyjnych, czyli takich które w latach 2002– 2006 wprowadziły choć jedną innowację produktową lub procesową w rozumieniu Podręcznika Oslo. Badanie to jest więc reprezentacyjne. Wśród tych przedsiębiorstw wyodrębnijmy dwie następujących grupy: takie, które wprowadziły innowacje w dwóch kolejnych podokresach, tj. w latach 2002–2004 i 2004–2006 oraz te, które wprowadziły innowacje wyłącznie w jednym ze wspomnianych dwóch podokresów. Pierwszą grupę określimy

128

Anna Wziątek-Kubiak

mianem stałych innowatorów, a drugą – innowatorów okresowych. Uwzględniamy 11 barier innowacji, które są przedmiotem badania GUS i które są podzielone na cztery segmenty. Są to: segment o charakterze ekonomicznym; w jego skład wchodzą trzy bariery, tj. brak środków finansowych w przedsiębiorstwie lub w grupie, do której należy przedsiębiorstwo, niedostępność środków finansowych ze źródeł zewnętrznych, zbyt wysokie koszty innowacji; segment związany z wiedzą; obejmuje on cztery bariery: brak wykwalifikowanego personelu, brak informacji na temat technologii, brak informacji na temat rynków, trudności w znalezieniu partnerów do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej; segment rynkowy; zawiera on dwie bariery: opanowanie rynku przez dominujące przedsiębiorstwa oraz niepewny popyt na innowacyjne produkty; pozostałe przeszkody, które obejmują dwie bariery: brak potrzeby prowadzenia działalności innowacyjnej ze względu na wprowadzenie innowacji w latach poprzednich oraz brak popytu na produkty innowacyjne. Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, czy wydzielone przez nas grupy przedsiębiorstw napotykają na podobne przeszkody we wprowadzaniu innowacji oraz czy komplementarność tych przeszkód w obu grupach przedsiębiorstw jest podobna. Intuicyjnie zakładamy, iż stali innowatorzy napotykają mniejszą ilość przeszkód innowacji lub/i działanie tych barier jest dla nich mniej uciążliwe niż dla innowatorów okresowych. Dla uzyskania odpowiedzi na powyższe pytanie wykorzystamy model probitowy. Pokazuje on siłę i częstość ujawniania się przeszkód innowacji w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo wykorzystuje odmienne czynniki innowacji. Wyniki szacunków zastosowanego przez nas modelu odbiegają od statystycznego ujęcia barier, w którym określa się liczbę przedsiębiorstw deklarujących odczucie danej bariery i oblicza, jaki odsetek ogólnej liczby przedsiębiorstw innowacyjnych w swojej działalności napotykało na daną przeszkodę innowacji. Wyniki modelu probitowego wskazują, po pierwsze, iż w obu wyodrębnionych przez nas grupach firm najczęściej i najsilniej odczuwanymi przeszkodami są zbyt wysokie koszty innowacji oraz silna, wręcz dominująca pozycja innych firm funkcjonujących na rynku produktów innowacyjnych. W ujęciu statystycznym pierwsza z wymienionych dwóch barier także była odczuwana przez największy odsetek firm137. Jednakże druga przeszkoda była odczuwana przez zdecydowanie mniejszy odsetek przedsiębiorstw. Sugeruje to niedoszacowanie oceny powszechności wpływu oddziaływania tej bariery na przedsiębiorstwa innowacyjne. Po drugie, model probitowy wykazał, iż brak wykwalifikowanych pracowników należał do grona barier relatywnie często odczuwanych przez obie grupy 137  Średnio

66% firm odczuwało tę barierę, przy czym więcej (67,1%) stałych niż okresowych (64%) firm innowacyjnych.

W sprawie metodologii badania barier innowacji

129

firm, przy czym bariera ta częściej jest odczuwana przez innowatorów stałych niż okresowych. W przeciwieństwie do tego w podejściu statystycznym wpływ tej bariery odczuwało relatywnie niewiele (średnio 34,4%) firm, przy czym i dodatkowo – odwrotnie niż w badaniu statystycznym – większy odsetek (35,6%) innowatorów okresowych niż stałych (33,9%). Po trzecie, wyniki szacunków modelu ekonometrycznego wskazują, iż dwie przeszkody finansowe (brak środków finansowych w przedsiębiorstwie lub w jego grupie oraz niedostępność środków finansowych ze źródeł zewnętrznych) są rzadziej odczuwane przez obie grupy przedsiębiorstw niż pozostałe bariery: kwalifikacji, kosztów i dominującej pozycji rynkowej. Odwrotnie jest w ujęciu statystycznym, w którym obie bariery finansowe należały do grona najsilniej odczuwanych przeszkód innowacji. Powyższe porównanie nakazuje ostrożność w wyciąganiu wniosków z badań statystycznych opartych na średnich arytmetycznych co do uciążliwości przeszkód innowacji odczuwanych przez różne rodzaje i grupy przedsiębiorstw. Kwestia druga dotyczy komplementarności barier innowacji, tj. takiego rodzaju powiązań między wybranymi barierami, przy którym działanie jednej bariery zwiększa siłę oddziaływania innej bariery. Jeśli więc przedsiębiorstwu uda się wyeliminować działanie jednej bariery, to równocześnie osłabieniu ulegnie działanie drugiej. Wskazuje to na ważne znaczenie wiedzy w zakresie komplementarności barier dla eliminowania ich oddziaływania. W obu wyodrębnionych grupach przedsiębiorstw trzy bariery finansowe oraz cztery bariery związane z wiedzą są komplementarne względem siebie. Przykładowo brak środków finansowych w firmach oraz niska dostępność zewnętrznych środków finansowych są silnie komplementarne względem bariery kosztowej. Innymi słowy percepcja bariery kosztowej zwiększa się, jeśli firma odczuwa niedostatek lub ma utrudniony dostęp do środków finansowych. Co ważniejsze, istnieją znaczące różnice w komplementarności barier między dwoma grupami firm, które przekładają się na to, jak często wprowadzają innowacje. W przypadku stałych innowatorów prawie wszystkie (z wyjątkiem jednej) bariery były komplementarne w ramach wyżej przytoczonych segmentów, grup barier. Inaczej było w przypadku innowatorów okresowych; w tym przypadku komplementarność barier miała miejsce także między barierami wchodzącymi w skład różnych grup. Przykładowo bariera kosztowa była komplementarna nie tylko do bariery finansowej, ale także do barier związanych z wiedzą. Podobnie bariera dominacji innych firm na rynku była komplementarna do innych barier rynkowych, ale także do niektórych barier wiedzy. Potwierdza to odmienność percepcji barier innowacji między stałymi i okresowymi innowatorami, jest ona znacznie silniejsza niż wskazywałaby na to prosta analiza statystyczna.

130

Ewa Puchała-Krzywina

Ewa Puchała-Krzywina Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Bariery innowacyjności przedsiębiorstw w latach 2007–2010 Przedsiębiorstwa innowacyjne w Polsce działają w trudnym otoczeniu. Wiele z nich, w tym także z sektora MŚP, pokonuje jednak różnego typu bariery138 (które mogą być rozpatrywane także w zależności od typów innowacji139), tworząc innowacyjne produkty i usługi, osiągając sukcesy także na międzynarodowych rynkach. Bardzo ważna jest kwestia komplementarności i substytucji barier innowacji140, a interpretacja tych przeszkód jest wyzwaniem. Badania przeprowadzone w INE PAN w innowacyjnych przedsiębiorstwach141 pokazały, że pomimo zmniejszenia udziału firm deklarujących nierozpoczęcie projektów innowacyjnych w 2010 r. (blisko 18%) w stosunku do 2007 r. (ponad 23%) natrafiają one na wiele barier. Są to m.in. czynniki ekonomiczne, związane z wiedzą i rynkowe142. Wzrósł natomiast o ok. 3 pkt. proc. udział firm deklarujących przerwanie143 w trakcie realizacji już rozpoczętego projektu innowacyjnego. W roku 2010 – w porównaniu z 2007 r. – w grupie analizowanych innowacyjnych firm można zauważyć zmniejszenie odczuwania barier o charakterze ekonomicznym, przy nasileniu oddziaływania przeszkód związanych z wiedzą i niektórych barier rynkowych. W stosunku do roku poprzedniego można zauważyć osłabienie odczuwania prawie wszystkich barier (jednak 138  Zob. m.in. E. Puchała-Krzywina, Czynniki ograniczające aktywność innowacyjną przedsiębiorstw w latach 2007–2009, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 163. 139  Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, OECD, Eurostat, Wyd. Trzecie, 2006; wyd. polskie – MNiSW DSiRN, Warszawa 2008, s. 117– –118 (http://www.nauka.gov.pl/fileadmin/user_upload/43/46/43464/20081117_OSLO.pdf). 140  Zob. tekst A. Wziątek-Kubiak w tym Raporcie. 141  Analiza wykonana na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce przez firmy usługowe i przemysłowe (79 firm za 2010 r., 94 – 2009 r., 103 – 2008 r., 69 – 2007 r.). Opracowanie może jedynie sygnalizować pewne tendencje, jakie miały miejsce w analizowanym okresie. Szerzej nt. wykorzystanej w ankiecie metodologii badania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw stosowanej przez GUS zob. E. Puchała-Krzywina, Czynniki ograniczające aktywność innowacyjną przedsiębiorstw w latach 2007–2009, ed. cit. 142  Zob. tekst: A. Wziątek-Kubiak w tym Raporcie oraz m.in. E. Puchała-Krzywina, op. cit. 143  Zob. także tekst K. Kasnera w tym Raporcie.

Bariery innowacyjności przedsiębiorstw w latach 2007–2010

131

zmiany były stosunkowo nieznaczne). Siła oddziaływania tych przeszkód144 była różna (por. rys. 1). Można było wyodrębnić grupy przedsiębiorstw wskazujących na znaczenie istotne, umiarkowane lub o niskim wpływie danego czynnika. Dla innych firm natomiast niektóre bariery nie miały znaczenia. W stosunku do 2007 r. w największym stopniu nasiliło się odczuwanie bariery związanej ze znalezieniem partnerów do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej. Struktura oddziaływania barier praktycznie się nie zmienia. Pomimo nieznacznego zwiększenia oddziaływania niektórych barier w 2010 r. w stosunku do 2007 r. oraz zmniejszenia udziału innowacyjnych firm w stosunku do 2009 r. wskazujących na istotny wpływ przeszkód finansowych nadal – zdaniem ankietowanych firm – w największym stopniu utrudniały one prowadzenie działalności innowacyjnej (głównie zbyt wysokie koszty innowacji i wysokie koszty prac B+R). Zdaniem badanych firm czynniki ekonomiczne oddziaływały w analizowanym okresie w umiarkowanym stopniu na ich innowacyjność. Nadal ponad 30% firm, tak jak w 2009 r., wskazało na istotne znaczenie wysokich kosztów prac B+R oraz innowacji. Bariera dotycząca zbyt wysokich kosztów innowacji145 jest najsilniej odczuwana przez innowacyjne firmy146, choć można zauważyć nieznaczne osłabienie odczuwania tej przeszkody. Jednocześnie zaobserwować można w stosunku do roku poprzedniego zwiększenie odczuwania czynnika związanego z wysokimi kosztami prac badawczo-rozwojowych wśród firm wskazujących na wysoki jego wpływ – o ponad 2 pkt. proc., przy jednoczesnym zmniejszeniu o około 1–4 pkt. proc. oddziaływania pozostałych czynników ekonomicznych. W największym stopniu zmniejszył się udział firm wskazujących na wysokie znaczenie braku środków finansowych ze źródeł zewnętrznych (z prawie 28% do ok. 24%). W 2010 r. brak środków147 własnych stanowił ważną barierę dla blisko 23% innowacyjnych firm (w 2009 r. – dla ok. 25%). Następna grupa barier mająca wpływ na prowadzenie działalności innowacyjnej związana jest z czynnikami o charakterze rynkowym. Stopień oddziaływania tych przeszkód także można określić jako średni. Innowacyjne przedsiębiorstwa działają w warunkach konkurencyjnego rynku – nadal bardziej obawiają się niepewnego popytu niż dominacji innych firm, choć w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił spadek udziału przedsiębiorstw wskazujących na istotne znaczenie tych czynników (o 2 pkt. proc. w przypadku niepewnego popytu oraz o ponad 10 pkt. proc. analizując 144  Zob.

ibidem. także tekst H. Wziątek-Kubiak w tym Raporcie. 146  Także przedsiębiorstwa przemysłowe i z sektora usług badane przez GUS uznały zbyt wysokie koszty innowacji za czynnik najbardziej utrudniający działalność innowacyjną w latach 2008–2010 – zob. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2008–2010, GUS Urząd Statystyczny w Szczecinie, Informacje i Opracowania Statystyczne, Warszawa 2012, s. 81–83, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nts_dzialanosc_innowacyjna_2008–2010.pdf 147  Zob. także tekst E. Szymańskiej w tym Raporcie. 145  Zob.

132

Ewa Puchała-Krzywina

barierę związaną z opanowaniem rynku przez dominujące przedsiębiorstwa). Dominacji innych firm w 2010 r. w największym stopniu obawiały się małe i średnie firmy. Prawie 60% firm, które wskazały na duże znaczenie tego czynnika, należało do sektora MŚP. Pomimo iż niepewny popyt zdaniem ankietowych firm był trzecim w kolejności czynnikiem wpływającym na ich innowacyjność, to jednak nie dostrzegają one aż tak dużego znaczenia braku popytu na innowacje148. Tak samo jak w poprzednich badaniach ankietowane innowacyjne firmy stosunkowo nisko oceniły brak potrzeby prowadzenia działalności innowacyjnej ze względu na wprowadzenie innowacji w poprzednich latach. W porównaniu z rokiem 2009 stopień oddziaływania tych czynników uległ nieznacznemu osłabieniu. Bariera popytowa nie jest jeszcze silnie odczuwana przez ankietowane firmy, co może być wyrazem niewystarczającej orientacji na potrzeby odbiorcy. Stosunkowo niskie odczuwanie tego czynnika może być efektem procesów, w których firmy inicjują swoje innowacyjne działania pod wpływem różnych czynników, ale nie jako odpowiedź na zapotrzebowanie i wymagania klientów. Może być to spowodowane niedostrzeganiem znaczenia budowania przewag konkurencyjnych opartych na popytowym podejściu do innowacji (User Driven Innovation)149. Niektóre bariery należące do grupy czynników związanych z gospodarowaniem wiedzą nie miały aż tak dużego wpływu na innowacje ankietowanych firm. W latach 2007–2010 brak informacji nt. technologii wpływał stosunkowo w najmniejszym stopniu na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności innowacyjnej, choć w porównaniu do roku poprzedniego udział firm wskazujących na wysoce istotne znaczenie tego czynnika zwiększył się o ponad 4 pkt. proc. Zwiększenie udziału firm deklarujących wysoką istotność tego czynnika, może świadczyć, że nieznacznie przyrasta udział ankietowanych firm działających w sferze wysokich technologii150. Odczuwanie przeszkód związanych z informacją może być związane z rozwojem kultury informacyjnej w społeczeństwie. Stopień oddziaływania bariery związanej z brakiem informacji nt. rynków w latach 2007–2010 kształtuje się na prawie takim samym poziomie, przy nieznacznym osłabieniu odczuwania tej przeszkody w porównaniu z rokiem poprzednim. Dla ankietowanych firm w analizowanym okresie brak wykwalifikowanego personelu także nie stanowił zbyt istotnej bariery innowacyjności. Udział przedsiębiorstw wskazujących na duże znaczenie tego czynnika od poprzedniego roku zmniejszył się o 1 pkt. proc. W 2010 r. 148  Bariera ta może być podwójnie interpretowana przez firmy – jako brak popytu ze strony konsumentów lub pracowników firmy. 149  Szerzej zob. teksty: N. Grądzkiej w tym Raporcie oraz N. Grądzkiej, W. Burzyńskiego, W. Pandera, A. Żołnierskiego w Raportach o innowacyjności gospodarki Polski w latach 2008, 2009, 2010, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2009, 2010, 2011. 150  Szerzej zob. badanie M. Martina wskazujące na różnice wrażliwości przedsiębiorstw w zależności od stopnia nowoczesności produkcji i technologii. Firmy działające w sferze wysokich technologii odczuwają brak informacji jako wysoce istotny czynnik wpływający na ich działania.

133

Bariery innowacyjności przedsiębiorstw w latach 2007–2010

w porównaniu z rokiem 2007 nasiliła się bariera związana ze znalezieniem partnerów do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej, aczkolwiek w stosunku do roku poprzedniego uległa osłabieniu. W 2010 r. na czynnik ten jako ważny wskazało prawie 14% firm, w 2009 r. – ponad 18%. Może to wynikać ze zmniejszenia zapotrzebowania na działania kooperacyjne. Rysunek 1 Czynniki utrudniające działalność innowacyjną w latach 2007–2010

trz

ny

nę

łas Br

ak

ali

ak

Br

w

Zb

yt

yk

w

w

ys

ok

ie

ko s

ew

.w śr.

fin

.z

fin śr. ak

ak

Br

Br

ny zt fik ow y in ch no an inf w eg ac or o m ji p ac er B j s Tru ra i o n k ne t. dn l te oś info ch u rm ci n ac w olo j zn gii ale i nt. ry zie n niu kó w pa O rtn pa Br no ak er ów w po an trz i e N eb ry y w iep n pr ewn ku ow yp Br ak a op po dz. i yt nn py ow tu na a inn cji ow ac je

2007 2008 2009 2010

ch

Stopień wpływu

3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0

Czynniki Uwaga: Stopień wpływu: 1 – wysoki (istotny), 2 – średni (umiarkowany), 3 – niski, 4 – bez znaczenia. Przyjęto, że im niższa liczba, tym większa dotkliwość bariery dla przedsiębiorstw.

Do największych barier innowacyjności w 2010 r. należały zbyt wysokie koszty prac B+R i innowacji oraz niepewny popyt. W 2010 r. w stosunku do poprzedniego roku w największym stopniu zmniejszyła się dotkliwość barier finansowych oraz związanych z obawą przed opanowaniem rynku przez dominujące firmy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007, 2008, 2009, 2010.

Firmy wskazywały także inne bariery, na które nie miały wpływu, a które w sposób negatywny odbiły się na ich działalności innowacyjnej. Można je podzielić na grupy151. Pierwsza grupa barier związana była z instrumentami wspierania działalności innowacyjnej: słabe ustawowe wsparcie działalności innowacyjnej; brak właściwej weryfikacji projektów już na szczeblu ich oceny w odniesieniu do rzeczywistych potrzeb (…) gospodarki; sztywne założenia projektowe w specyfikacjach przetargowych. Następna grupa przeszkód dotyczyła aspektów finansowych – utrudniony 151  Na

podstawie wybranych informacji z kwestionariuszy badawczych przesłanych przez firmy do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku.

134

Ewa Puchała-Krzywina

dostęp do środków unijnych. Zwracano uwagę także na niską innowacyjność u krajowych dostawców oraz niskie zainteresowanie produktami innowacyjnymi przez potencjalnych partnerów biznesowych. Wskazywano także na długi czas potrzebny na przeszkolenie personelu bez doświadczenia oraz duże trudności w pozyskaniu wykwalifikowanego personelu. Jednocześnie firma, która zwróciła uwagę na tę barierę (tak samo jak w roku ubiegłym) wskazała, że brak wykwalifikowanego personelu w umiarkowanym stopniu wpływał na jej procesy innowacyjne. Może to nadal świadczyć o trudnościach kadrowych w działalności podstawowej, która niekoniecznie jest związana z innowacyjnością. Różnice w odczuwaniu przeszkód związanych z gospodarowaniem wiedzą mogą wynikać z bariery informacyjnej, związanej z brakiem wyartykułowanych potrzeb edukacyjnych. *** Pomimo wielu instrumentów wspierających procesy innowacyjne firmy zmagają się z barierami wpływającymi na ich innowacyjność. Zdaniem ankietowanych152, aby zmniejszyć bariery innowacyjności instytucje publiczne powinny skupić się m.in. na: uproszczeniu i ułatwieniu procedur związanych z dostępem do finansowania zewnętrznego (fundusze unijne, dotacje, kredyty bankowe), rozliczania projektów dofinansowywanych w ramach PO IG i patentowych, przyśpieszeniu rozpatrywania wniosków oraz uzyskiwania decyzji i pozwoleń. Postulowano przesunięcie nacisku z oceny formalnej na merytoryczną ocenę wniosku. Sugerowano wprowadzenie programów dofinansowujących inwestycje w nowe technologie dla firm już istniejących oraz zwiększenie liczby konkursów na finansowanie innowacji. Należy również w większym stopniu dopasowywać instrumenty wsparcia do realiów obrotu gospodarczego i specyfiki prac B+R. Postulowano finansowanie w większym stopniu prac B+R i zwiększenie kwot dofinansowania innowacji (podkreślano kwestie wielkości firmy). Sugerowano zwiększenie wsparcia finansowego na ssanie innowacji przez firmy, a nie tworzenie innowacji wśród jednostek naukowo-badawczych na potrzeby własne. Postulowano, aby zrezygnować z drogich w obsłudze dotacji unijnych na rzecz podatkowego wyróżnienia firm innowacyjnych. Zwracano także uwagę na obniżenie kosztu prac badawczych, obniżenie podatku od działalności gospodarczej i kosztów zatrudnienia pracowników oraz podkreślano znaczenie ulg inwestycyjnych i podatkowych. Sugerowano zmniejszenie opłat związanych z uzyskaniem prawa ochronnego. Ankietowane firmy zwracały szczególną uwagę na kwestie związane z bliższą współpracą między jednostkami naukowymi (badawczymi i uczelniami) a przedsiębiorcami, ukierunkowaną na wdrożenie konkretnych produktów. Sugerowano zwiększenie presji na instytucje naukowe w celu 152  Na

podstawie wybranych informacji z danych ankietowych przesłanych przez firmy do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku.

Bariery innowacyjności przedsiębiorstw w latach 2007–2010

135

wdrożenia opracowanych rozwiązań poprzez zastosowania gospodarcze. Bardzo istotna jest szeroka informacja o prowadzonych badaniach naukowych i ich wynikach. Proponowano, aby zwiększyć komunikację z przedsiębiorcą poprzez większą liczbę spotkań, ogłoszeń, reklam. Podkreślano znaczenie kapitału ludzkiego. Nadal sugerowano, aby zainwestować w profesjonalne szkolnictwo wyższe ukierunkowane na przemysł, tzn. kształcenie studentów według zapotrzebowania przemysłu i w ścisłej z nim współpracy, (...) narzędzia, technologie używane w przemyśle, tak aby student po ukończeniu studiów miał doświadczenie z narzędziami, technologią używaną w przemyśle. Istotne jest promowanie współpracy jednostek naukowych i przedsiębiorców, innowacyjnych firm oraz rozwiązań innowacyjnych w środkach masowego przekazu. Postulowano bardziej elastyczną politykę wspierającą instytucje otoczenia biznesu. Sugerowano tworzenie parków technologicznych. Ważna jest również motywacja dla innowatorów. Firmy nadal zwracały uwagę na zmianę podejścia do innowacji, tak aby cena rozwiązania innowacyjnego nie była barierą sprzedaży, gdyż wdrożenie innowacji pociąga za sobą duże koszty. Proponowano stworzenie programów ułatwiających wprowadzenie produktów na rynek. Potrzeby zgłaszane przez firmy mogą być także formą diagnozy barier innowacyjności i pomóc w ich identyfikacji. Interpretacja przyczyn będzie wymagała dalszych badań z uwzględnieniem różnych typów firm innowacyjnych. Strategia Innowacji dla Polski powinna dotyczyć zmiany dotychczasowych ram instytucjonalnych oraz usprawnień związanych z finansowaniem zewnętrznym dla wszystkich przedsiębiorstw. Ważna jest kwestia komplementarności i substytucji153 barier innowacji oraz zróżnicowanie odczuwania przeszkód w zależności od wieku firmy, a także współpraca nauki i biznesu. Informacje o prowadzonych projektach badawczych i możliwościach ich wykorzystania w praktyce powinny być prezentowane na stronach internetowych uczelni i instytutów naukowo-badawczych. Równocześnie jednostki naukowe nie zawsze znają potrzeby firm w zakresie prowadzonych badań. Istotna jest instytucja brokerów wiedzy będących ogniwem między firmami, uczelnią a instytutami naukowo-badawczymi. Bardzo ważne jest zwiększenie świadomości w zakresie innowacji w społeczeństwie oraz większy dostęp do środków kreujących postawy innowacyjne wśród przedsiębiorców i pracowników, na co także zwracały uwagę ankietowane firmy.

153  Szerzej

zob. tekst: A. Wziątek-Kubiak w tym Raporcie.

136

Marek Szyl

Marek Szyl Sieć Naukowa MSN

Przedsiębiorstwa giełdowe ponoszące nakłady na badania… i rozwój w 2010 roku W ramach 7. edycji badań polskiego rynku kapitałowego w obszarze badań i rozwoju dokonano obszernego przeglądu raportów finansowych za 2010 r. spółek giełdowych notowanych na Rynku Głównym GPW oraz na platformie NewConnect na koniec 2010 roku. Badanie obejmowało 575 przedsiębiorstw, w tym 400 spółek Rynku Głównego GPW (RG GPW) oraz 175 firm rynku NewConnect (NC)154. W tegorocznej edycji badań uwzględniono doświadczenia i dorobek metodologiczny prezentowanych od dwóch lat Raportów o największych inwestorach w badania i rozwój w Polsce155. Ważną rolę odgrywa też proces ujawniania danych kosztowych o nakładach na B+R. W dotychczas przeprowadzonych badaniach spółek giełdowych 156 wyodrębniono przedsiębiorstwa inwestujące w badania i rozwój na podstawie identyfikacji pozycji bilansowej koszty zakończonych prac rozwojowych (KZPR)157 na koniec danego okresu badawczego. Jeśli przedsiębiorstwo wykazywało w bilansie lub notach objaśniających do bilansu pozycję w ujęciu netto, było identyfikowane jako inwestor w badania i rozwój. W bieżącym badaniu dokonano zmiany metodologii identyfikacji przedsiębiorstw ponoszących nakłady na B+R. Wyodrębnianie przedsiębiorstw giełdowych ponoszących nakłady na B+R polegało w pierwszej kolejności na identyfikacji kosztowych nakładów na badania i rozwój wykazywanych w sprawoz-

154  W dalszej części tekstu na określenie tego zbioru przedsiębiorstw używane są określenia spółki giełdowe lub spółki GPW/NC. 155  Seminaria naukowe INE PAN i Sieci Naukowej MSN pt.: Nowe obszary Strategii Innowacji dla Polski, Pałac Staszica, Warszawa, 15.04.2010 oraz Znaczenie funduszy europejskich dla inwestorów w badania i rozwój, Pałac Staszica, Warszawa, 14.04.2011. 156  Badania spółek giełdowych inwestujących w B+R w latach 2004−2009, których wyniki zawarto w: Raportach o innowacyjności gospodarki Polski w latach 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011. 157  Pozycja koszty zakończonych prac rozwojowych netto (KZPR netto) to księgowana zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości (MSR) pozycja bilansowa odpowiadająca nakładom na B+R, które spełniają definicje aktywów. W dalszej części tekstu ten rodzaj nakładów jest określany jako majątkowe lub bilansowe nakłady na B+R.

Przedsiębiorstwa giełdowe ponoszące nakłady na badania…

137

daniu finansowym158, w drugiej − jeśli nie zidentyfikowano nakładów kosztowych − sprawdzano występowanie nakładów majątkowych, czyli występowanie pozycji bilansowej koszty zakończonych prac rozwojowych w ujęciu netto159. Tak zmodyfikowana metodologia pozwoliła wyodrębnić na koniec 2010 r. 121 spółek giełdowych ponoszących nakłady na badania i rozwój, co stanowiło 21,04% wszystkich przedsiębiorstw giełdowych (GPW i NC). Mimo corocznego przyrostu liczby przedsiębiorstw giełdowych na Rynku Głównym i platformie NC w latach 2004−2010, od 2006 r. obserwuje się zbliżony udział przedsiębiorstw wykazujących nakłady na badania i rozwój. Okazuje się, że co piąta spółka giełdowa ponosiła nakłady na badania i rozwój (por. rys. 1.). Rysunek 1 Struktura ilościowa przedsiębiorstw giełdowych inwestujących w B+R w latach 2004−2010 700

100%

600

80%

500

575

400

458

300 200 100 0

60%

486

375 230 26

255 42

88,7% 83,5% 79,6% 78,9% 81,0% 77,8% 79,0%

40%

284

20% 58

79

87

108

121

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 liczba przedsiębiorstw giełdowych ogółem liczba przedsiębiorstw giełdowych inwestujących w B+R

0%

11,3% 16,5% 20,4% 21,1% 19,0% 22,2% 21,0%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 udział przedsiębiorstw giełdowych nieinwestujących w B+R udział przedsiębiorstw giełdowych inwestujących w B+R

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań innowacyjności przedsiębiorstw na GPW w Warszawie w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w latach 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011. 158  Nakłady na badania i rozwój, zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości (MSR), niespełniające definicji pozycji bilansowej, przedsiębiorstwa są zobowiązane księgować jako koszt danego okresu. W takich przypadkach nie są one obligowane do publikowania takiej wielkości w swoich sprawozdaniach finansowych sporządzonych zgodnie z MSR. Niekiedy jednak przedsiębiorstwa taką informację upubliczniają w swoich raportach finansowych: w rachunku zysku i strat, w notach objaśniających lub w sprawozdaniu z działalności zarządu. W dalszej części tekstu na ten rodzaj nakładów używane jest określenie strumieniowe lub kosztowe nakłady na B+R. 159  Powyższa zmiana metodologii identyfikacji inwestorów w badania i rozwój wśród spó­ łek giełdowych staje się zbieżna z metodologią stosowaną przy tworzeniu Listy największych inwestorów w badania i rozwój w 2009 roku, w: Raport o największych inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa, kwiecień 2011.

138

Marek Szyl

Nakłady na badania i rozwój wszystkich przedsiębiorstw giełdowych wyniosły w 2010 r. 824,65 mln zł. Nakłady na B+R w 2009 r. były niższe aż o 55,9% i wyniosły 363,99 mln zł. Trzeba zaznaczyć, że ten duży przyrost nie wynikał z dużego wzrostu inwestycji w B+R samych przedsiębiorstw, ale był pochodną zmiany przyjętej metodologii identyfikacji inwestorów w badania i rozwój na giełdzie. Suma nakładów na badania i rozwój przedsiębiorstw giełdowych, zgodnych z wcześniej stosowaną metodologią w okresie 2004−2009, wyniosła w 2009 r. 355,18 mln zł. W ujęciu majątkowym wystąpił więc niewielki spadek tych nakładów (o 2,4%). Powyższe dane i różnice wynikające ze zmian metodologicznych zostały zaprezentowane na rysunku 2. Rysunek 2 Nakłady na B+R przedsiębiorstw giełdowych ogółem inwestujących w badania i rozwój w latach 2004−2010 2010*

824,65

2010

355,18

2009

363,99

2008

276,17

2007

264,93

2006

210,46

2005

140,11

2004

100,88 0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

nakłady na B+R w mln zł * Suma nakładów na B+R przedsiębiorstw zawierająca zarówno nakłady majątkowe, jak i strumieniowe na badania i rozwój; pozostałe nakłady na B+R to wyłącznie sumy nakładów majątkowych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań innowacyjności przedsiębiorstw na GPW w Warszawie w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w latach 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011.

Przedsiębiorstwa giełdowe, które wykazały nakłady na B+R miały w 2010 r. ponad 321,7 mld zł przychodów ze sprzedaży (wzrost o 14,1% w stosunku do 2009 r.) przy zysku netto 31,8 mld zł (wzrost o 25,9%). Dało to rentowność netto na poziomie 9,9%, czyli przyrost o 0,9 pkt. proc. w porównaniu z poprzednim okresem. Równocześnie zaobserwowano wzrost efektywności gospodarowania majątkiem przez przedsiębiorstwa giełdowe ponoszące nakłady na badania i rozwój; w 2010 r. wskaźniki rentowności ROE i ROA wyniosły odpowiednio 11,8% i 3,6% w porównaniu z 10,6% i 3,1% w poprzednim okresie. Wartość rynkowa inwestorów w B+R na koniec 2010 r. wyniosła ponad 402,2 mld zł, przy kapitalizacji całej giełdy (GPW i NC) na poziomie 801,6

Przedsiębiorstwa giełdowe ponoszące nakłady na badania…

139

mld zł, co dało odsetek 50,2%. Oznacza to, że może istnieć związek między ponoszonymi nakładami na badania i rozwój a wyceną przedsiębiorstw przez inwestorów, ponieważ 1/5 spółek giełdowych ponoszących nakłady na B+R była wyceniana łącznie na porównywalnym poziomie co 4/5 spółek giełdowych, które nie ponosiły takich nakładów. Analiza współczynników korelacji pomiędzy poziomem nakładów na B+R spółek giełdowych a ich wynikami finansowymi w 2010 r. (przychody ze sprzedaży, zysk netto) oraz wskaźnikami efektywności gospodarowania (ROE, ROA, rentowność sprzedaży netto) pokazuje słabe dodatnie korelacje, co świadczy o tym, że nie ma pełnego i natychmiastowego przełożenia ponoszonych nakładów na B+R na wyniki finansowe, czy wskaźniki efektywnościowe przedsiębiorstw w krótkim okresie. Równocześnie rynek pozytywnie odbiera informacje o prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej i dyskontuje w wycenie przedsiębiorstw poziom nakładów na B+R (por. rys. 3). Mowa tutaj o dodatniej korelacji pomiędzy nakładami na B+R a wartością rynkową na poziomie 0,5. Rysunek 3

wartość rynkowa (mln zł)

Nakłady na B+R a wartość rynkowa przedsiębiorstw giełdowych w 2010 roku 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0

y = 276,9x + 1E+06 R² = 0,213

0

20

40

60

80

100

120

nakłady na B+R (mln zł)

2 000 1 500 1 000 500 0

0

10

20

Źródło: Opracowanie własne.

Intensywność nakładów na B+R przedsiębiorstw giełdowych w 2010 r. wyniosła 0,28% i wzrosła w stosunku do 2009 r. o 0,03 pkt. proc. Na tle sektora największych przedsiębiorstw unijnych inwestujących w badania i rozwój160, intensywność nakładów na B+R liczona do przychodów ze 160  The

2011 EU Industrial R&D Scoreboard, European Commission, JRC DGR, 2011.

140

Marek Szyl

sprzedaży polskich spółek giełdowych była dużo niższa. W roku 2010 wskaźnik ten dla grupy EU-400 wyniósł 2,5% i był dziewięciokrotnie wyższy niż w polskich przedsiębiorstwach na GPW i NC. W latach 2004−2010 wskaźnik intensywności dla przedsiębiorstw unijnych nie przekraczał poziomów 2,3−2,9%; dla polskich przedsiębiorstw giełdowych był to przedział 0,15−0,39% (por. rys. 4). Rysunek 4

intensywność nakładów na B+R

Intensywność nakładów B+R jako procent przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstw giełdowych w latach 2004−2010 na tle największych inwestorów w B+R w Unii Europejskiej 3,50% 2,9%

3,00%

2,9%

2,8% 2,3%

2,50%

2,3%

2,5%

2,3%

2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,15% 2004

0,39%

0,19%

2005 GPW/NC

2006

0,30%

2007

0,24%

0,25%

2008

2009

0,26% 2010

The Scoreboard EU Companies

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań innowacyjności przedsiębiorstw na GPW w Warszawie w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w latach 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 oraz The 2011 EU Industrial R&D Scoreboard, European Commission, JRC DGR, 2011, 2010, 2009, 2008, 2007, 2006, 2005.

Analiza struktury zatrudnienia przedsiębiorstw giełdowych inwestujących w badania i rozwój w 2010 r. pokazuje, że dominowały w tej grupie duże firmy zatrudniające co najmniej 250 pracowników (66,94%), dla średnich przedsiębiorstw udział wyniósł 21,49% (zatrudnienie pomiędzy 50 a 249), zaś dla małych, które zatrudniały do 49 pracowników – 11,57%. Przeciętne nakłady na badania i rozwój dużych przedsiębiorstw giełdowych wyniosły w 2010 r. ponad 9,32 mln zł, w przypadku firm średnich była to wartość 1,99 mln zł, zaś małe przedsiębiorstwa wydały przeciętnie na ten rodzaj działalności ponad 1,37 mln zł. Duże spółki łącznie wydały w 2010 r. na badania i rozwój 754,6 mln zł, średnie przedsiębiorstwa 51,7 mln zł, zaś małe firmy 18,3 mln zł. Wyniki przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w 2010 r. pokazują, że rentowność netto małych firm była ujemna i wyniosła -9,5%. Średnie przedsiębiorstwa zanotowały rentowność netto na poziomie 4,49%, duże zaś 8,46% (por. rys. 5).

Przedsiębiorstwa giełdowe ponoszące nakłady na badania…

141

Rysunek 5 Rentowność netto przedsiębiorstw giełdowych inwestujących w badania i rozwój w 2010 roku z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw 12,00 8,00

8,34

duże

łącznie

4,49

4,00 % 0,00

8,46

małe

średnie

–4,00 –8,00 –12,00

–9,50

Źródło: Opracowanie własne.

Badania potwierdzają, że najefektywniej swoim majątkiem gospodarowały duże przedsiębiorstwa inwestujące w badania i rozwój; stopa zwrotu z kapitału własnego (ROE) wyniosła w ich przypadku 10,43%, średnie przedsiębiorstwa osiągnęły stopę zwrotu 7,76%, zaś małe przedsiębiorstwa osiągnęły ujemne ROE na poziomie -5,57%. Analizy pokazują, że w przypadku całej grupy inwestorów w badania i rozwój wielkość przedsiębiorstwa, określana przez przychody ze sprzedaży, słabo determinowała poziom nakładów na B+R (poziom korelacji +0,28). W przypadku średnich i dużych przedsiębiorstw w ogóle nie stwierdzono takiego powiązania, zaś w grupie małych firm zaobserwowano silny związek pomiędzy wielkością przychodów ze sprzedaży a poziomem nakładów na badania i rozwój (+0,74). Wydaje się, że rynek pozytywnie ocenia działalność badawczo-rozwojową przedsiębiorstw giełdowych (wspomniana już korelacja na poziomie +0,5); równocześnie w kapitalizacji rynkowej bardziej odzwierciedlone są nakłady na B+R małych firm (+0,74) niż dużych (0,+43). W przypadku średnich przedsiębiorstw wielkość nakładów na B+R nie ma znaczącego wpływu na wycenę (+0,11). Badania pokazują, że 121 przedsiębiorstw giełdowych wykazujących nakłady na B+R w 2010 r. zatrudniało łącznie 442 734 pracowników. Średnie zatrudnienie w przedsiębiorstwie giełdowym inwestującym w B+R wyniosło zatem 3 659 pracowników. Przeciętne nakłady na B+R na 1 zatrudnionego spółek giełdowych w 2010 r. wyniosły 17,1 tys. zł, przy medianie 2,2 tys. zł. Równocześnie przychody ze sprzedaży na 1 zatrudnionego wyniosły średnio 696,4 tys. zł, przy medianie 383,6 tys. zł. Warto dodać, że wartość rynkowa przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 zatrudnionego wyniosła średnio 943,4 tys. zł przy medianie 410,2 tys. zł.

142

Marek Szyl

Zaobserwowano korelację na poziomie 0,63 pomiędzy nakładami na B+R a wartością rynkową na 1 zatrudnionego w 2010 r., przy jej braku pomiędzy nakładami a przychodami ze sprzedaży na 1 zatrudnionego (0,05). Związek ten może świadczyć o dyskontowaniu przez rynek w wycenie przedsiębiorstw prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej z uwzględnieniem jej produktywności. *** Przeprowadzone badania pokazują, że co piąta spółka giełdowa poniosła nakłady na badania i rozwój w 2010 roku. Z roku na rok obserwuje się przyrost spółek giełdowych, które inwestują w badania i rozwój. Inwestycje w B+R wszystkich przedsiębiorstw giełdowych w 2010 r. wyniosły aż 824,65 mln zł, zaś średnie nakłady − 6,82 mln zł. Z badań wynika, że nie było w krótkim okresie bezpośredniego wpływu wielkości inwestycji w badania i rozwój na wyniki finansowe i efektywność gospodarowania majątkiem przez przedsiębiorstwa giełdowe. Stwierdzono zaś słaby związek pomiędzy wielkością przedsiębiorstwa giełdowego a poziomem inwestycji w badania i rozwój. Równocześnie rynek pozytywnie oceniał informacje o prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej przez spółki giełdowe, co miało odbicie w cenach akcji (najsilniejszy związek zaobserwowano w przypadku małych i dużych przedsiębiorstw). Konieczne są dalsze pogłębione badania w tej dziedzinie.

Kamil Kasner

143

Kamil Kasner Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Wpływ luki kapitałowej na innowacyjność przedsiębiorstw Wprowadzenie w poprzedniej edycji Raportu161 do zagadnienia luki kapitałowej w kontekście innowacyjnych przedsiębiorstw tworzących część narodowej gospodarki zapoczątkowało cykl badań nad skwantyfikowaniem wielkości tego zjawiska i identyfikacją skutków, jakie powoduje. Niniejszy artykuł jest kontynuacją rozważań nad możliwościami zaspokojenia zgłaszanego przez firmy popytu na pieniądz, który miałby zostać skierowany w nowatorskie dziedziny przedsiębiorczości. Punktem wyjścia analiz jest wskazanie trendu zachodzących zmian oraz określenie roli, jaką według polskich przedsiębiorców mają do odegrania instytucje publiczne na szczeblu centralnym. Ekonomiczne czynniki stanowiły barierę rozwoju innowacyjnych projektów dla 78% badanych podmiotów162. Aby lepiej opisać zjawisko luki kapitałowej, warto przyjrzeć się firmom, których ona nie dotyczy. Dlatego analiza objęła również pozostałe 22% spółek, w których główne ograniczenia we wdrażaniu nowatorskich pomysłów biorą się z charakterystyki danego rynku lub czynników związanych z wiedzą, a nie są powiązane bezpośrednio z finansowaniem przedsiębiorstwa163. Najwięcej spośród badanych firm powstało w 1991 r. w okresie transformacji systemowej. Dotyczyło to dwóch grup przedsiębiorstw. Porównując ogół wydatków na działalność innowacyjną, można zauważyć, iż w zestawieniu dominują wydatki firm „spoza luki” kapitałowej (mediana równa 4,6 mln zł). Najczęstsza ich wartość była w 2010 r. o 30% wyższa niż firm „z luki”. W latach wcześniejszych przeważały jednak wydatki firm, których dotyczyło zjawisko luki kapitałowej, odpowiednio o 7% w 2009 r. i 14% w 2008 roku. Oznacza to, iż firmy, które nie zauważają problemów natury finansowej na drodze wdrażania innowacji, inwestują w nowatorskie projekty na równi z firmami „z luki”. Pozwala to odrzucić tezę, że finansowanie innowacyjnych rozwiązań schodzi na boczny plan w przedsiębiorstwach, które nie inwestują w nie. Otóż firmy „spoza luki” ponoszą podobne nakłady na innowacje co firmy dostrzegające znaczenie equity gap. 161  K. Kasner, Luka kapitałowa przeszkodą w realizacji innowacyjnych przedsięwzięć, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 177. 162  Są one określane terminem firmy „z luki kapitałowej” w dalszej części tekstu. 163  Będą one określane jako firmy „spoza luki kapitałowej”.

144

Kamil Kasner

Natomiast najczęstsza wielkość wydatków poniesionych na badania i rozwój w latach 2009–2010 była większa w firmach „z luki kapitałowej”. W roku 2010 mediana wydatków na B+R wśród firm „z luki” wyniosła 2,3 mln zł i była o 74% większa niż w przedsiębiorstwach „spoza” niej. Rok wcześniej różnica na korzyść firm „z luki” wynosiła 19%, jednakże w 2008 roku najczęściej koszt na badania i rozwój w przedsiębiorstwach „spoza luki” był już o 58% większy niż w firmach z niej. Porównując zarówno ogół wydatków, jak i tylko te poniesione na B+R w obydwu grupach przedsiębiorstw, nie można jednoznacznie stwierdzić różnicy między nimi. Wskaźniki te fluktuują w zależności od osiąganych wyników finansowych w konkretnym roku kalendarzowym, jednak nie można na ich podstawie wyznaczać jednoznacznych trenów oraz budować podstaw charakterystyki przedsiębiorstw. Rysunek 1 Udział przychodów ze sprzedaży produktów (wyrobów i usług) nowych lub istotnie ulepszonych, wprowadzonych na rynek w latach 2008–2010, w przychodach ogółem ze sprzedaży 30,0%

26,0%

25,0% 20,0% 15,0% 10,0%

17,90%

16,0% 10,9%

10,2%

2009

2010

11,6%

5,0% 0,0%

2008

Przedsiębiorstwa identyfikujące lukę kapitałową w procesie realizacji innowacyjnych projektów Przedsiębiorstwa niepostrzegające trudności w finansowaniu innowacyjnych projektów Przedsiębiorstwa nie mające problemów z finansowaniem nowatorskich projektów Przedsiębiorstwa nie mające problemów z finansowaniem nowatorskich projektów osiągają więkosiągają większą część swoich przychodów z działalności firmy,zjawisko luki szą część swoich przychodów z działalności innowacyjnej niżinnowacyjnej firmy, które niż dotyka które dotyka zjawisko luki kapitałowej. kapitałowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku.

Inaczej wygląda sytuacja, gdy porównuje się przychody firm, a dokładnie udział przychodów netto osiąganych ze sprzedaży produktów i usług nowych lub istotnie ulepszonych w przychodach netto ogółem ze sprzedaży produktów i usług, towarów i materiałów. Badanie wyników finansowych

Wpływ luki kapitałowej na innowacyjność przedsiębiorstw

145

w latach 2008–2010 wykazało relatywnie sztywną wartość wspomnianego wskaźnika, wahającego się w przedziale od 10,2% do 11,6%, wśród firm, których bezpośrednio dotykało zjawisko luki kapitałowej (por. rys. 1). Wskaźnik ten był wyższy w każdym roku dla przedsiębiorstw nie wykazujących problemów natury pieniężnej w finansowaniu innowacyjnych przedsięwzięć. Plasował się on w przedziale od 16,0% w 2008 r. do 17,9% w 2010 roku. W roku 2009 natomiast firmy niepostrzegające trudności w finansowaniu innowacyjnych projektów co czwartą złotówkę (26% przychodów ogółem) osiągały ze sprzedaży dóbr i usług znacznie ulepszonych (por. rys. 1). Reasumując, przedsiębiorstwa, które nie miały problemów z finansowaniem nowatorskich projektów osiągały większą część swoich przychodów z działalności innowacyjnej niż firmy, których dotyka zjawisko luki kapitałowej. Teza ta potwierdza wcześniej sformułowany wniosek i uzupełnia go o kolejne stwierdzenie: firmy niepostrzegające trudności w finansowaniu innowacyjnych projektów osiągają większy udział przychodów z działalności innowacyjnej niż firmy objęte tym zjawiskiem. Kolejna analiza dotyczyła porównania istotności czynników164 niefinansowych w dwóch grupach przedsiębiorstw. Uderzająca jest zgodność ocen ważności poszczególnych punktów w badanych podzbiorach – tylko w dwóch przypadkach pojawiła się różnica zdań. Firmy „spoza luki kapitałowej” najczęściej uznawały brak potrzeby prowadzenia działalności innowacyjnej za „bez znaczenia”, natomiast firmy, które identyfikowały lukę kapitałową we wdrażaniu nowatorskich rozwiązań dostrzegały tę barierę. Trudności w znalezieniu partnerów do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej to drugi czynnik, którego dotkliwość była odmiennie odbierana przez firmy. Przedsiębiorstwa „spoza luki” uznały go za „mało” istotny, natomiast podmioty „z luki kapitałowej” określiły jego ważność na poziomie średnim. Następna analiza odbiegała od przyjętego wcześniej podziału (firmy „z luki kapitałowej” oraz „spoza” niej), gdyż dotyczyła jedynie podmiotów gospodarczych, które w 2010 r. zaniechały realizacji165, przerwały ją bądź zawiesiły wdrażanie innowacyjnych projektów. Firmy te stanowiły 30% przedsiębiorstw biorących udział w badaniu ankietowym INE PAN166. Czynniki finansowe w większości przypadków były przeszkodą utrudniającą działalność innowacyjną firm. Oznacza to, że bezpośrednio rzutowały na decyzję o nieprowadzeniu nowatorskich projektów. Luka kapitałowa powstała na skutek braku środków finansowych w przedsiębiorstwie lub w grupie kapitałowej, utrudnionego dostępu do finansowania zewnętrznego, wysokich kosztów innowacji oraz badań i rozwoju (B+R). Kwota zapotrzebowa164  Zob.

także tekst E. Puchały-Krzywiny w tym Raporcie. innowacji zarzucona została w fazie opracowywania koncepcji. 166  W kontekście podziału na firmy „z luki kapitałowej” i „spoza luki”, przyjętego w poprzedniej analizie, wyniki wyglądałyby następująco: 11% badanych przedsiębiorstw z grupy firm „spoza luki” przerwało w trakcie realizacji lub w ogóle nie rozpoczęło innowacyjnego projektu. Wskaźnik ten dotyczył aż 35% firm „z luki kapitałowej”. 165  Implementacja

146

Kamil Kasner

nia na kapitał finansowy na realizację planów w zakresie innowacji jest zróżnicowana. Poziom zapotrzebowania na kapitał finansowy nie zmienił się znacząco w stosunku do badań zamieszczonych w poprzednim Raporcie167. Przekładanie się luki kapitałowej na stopień ciągłości realizowanych projektów innowacyjnych powinno stanowić bodziec dla zainteresowanych rozwojem innowacyjnych sektorów polskiej gospodarki. Przedsiębiorstwa, identyfikując zjawisko braku dostępnego kapitału finansowego, wskazywały na rolę instytucji publicznych w usuwaniu tych barier. Oznacza to, że przedsiębiorstwa nie upatrują zasilenia kapitałowego jedynie wśród funduszy venture capital168. Sugestie obu grup przedsiębiorstw nie dotyczyły tylko ekonomicznych kwestii, ale także zagadnień: ekonomiczno-administracyjnych, fiskalnych i naukowo-biznesowych169.

167  K. Kasner, Luka kapitałowa przeszkodą w realizacji innowacyjnych przedsięwzięć, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 180. 168  Istota kapitału finansowego w kreowaniu działalności innowacyjnej przez fundusze venture capital została szerzej opisana w: K. Kasner, Rynek private equity. Historia i aktualna organizacja, „Studia Ekonomiczne-Economic Studies” 2011, nr 2 (LXIX), s. 189–205. 169  Szerzej nt. sugestii badanych innowacyjnych firm zob. tekst E. Puchały-Krzywiny w tym Raporcie.

Nela Grądzka

147

Nela Grądzka Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Wpływ User Driven Innovation na przedsiębiorstwa prowadzące… działalność innowacyjną w polsce w latach 2008−2010 W artykule przedstawiono wpływ170 User Driven Innovation (UDI) na działalność przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną171. User Driven Innovation jest to proces wykorzystania wiedzy użytkowników w celu rozwijania nowych produktów, usług oraz koncepcji, opierający się na prawdziwym zrozumieniu potrzeb użytkowników i systematycznym zaangażowaniu użytkowników w proces rozwoju przedsiębiorstwa172. Pomiar innowacji tworzonych przez użytkowników UDI wciąż stanowi wyzwanie. Pewne możliwości tworzy badanie kwestionariuszowe PNT-01 Głównego Urzędu Statystycznego (GUS)173 oraz Community Innovation Survey (CIS). Pozwala na porównanie krajów UE27 oraz jest wykorzystywane w European Innovation Scoreboard (EIS), który dostarcza porównań ocen innowacyjności krajów UE27174. Na podstawie dostępnych badań można wskazać w Polsce grupę firm, które kwalifikują się do tzw. User Driven Innovators. Zostaną wykorzystane 170  Badanie przeprowadzono na podstawie ankiet przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku. 171  Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2008−2010, GUS, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Informacje i Opracowania Statystyczne, Warszawa 2012, s. 13 (Publikacja dostępna na: http://www.stat.gov.pl/gus/nauka_technika_PLK_HTML.htm). Działalność innowacyjna polega na angażowaniu się przedsiębiorstw w różnego rodzaju działania naukowe, techniczne, organizacyjne, finansowe i komercyjne, które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań mają charakter innowacyjny, natomiast inne nie są nowością, lecz są konieczne do wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje także działalność badawczo-rozwojową (B+R), która nie jest bezpośrednio związana z tworzeniem konkretnej innowacji. 172  E. Wise, C. Høgenhaven, User-Driven Innovation, Context and Cases in the Nordic Region, Nordic Innovation Centre, Norway, June 2008, s. 21. 173  Główny Urząd Statystyczny − kwestionariusz PNT-01; Eurostat − Community Innovation Survey (CIS), czyli międzynarodowy program badań statystycznych innowacji, Komisja Europejska − European Innovation Scoreboard (EIS), czyli Europejska Tablica Wyników w dziedzinie Innowacji. 174  N. Grądzka, Innowacje tworzone przez użytkowników (User Innovation) w Polsce w latach 2007–2009, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 170.

148

Nela Grądzka

cztery wskaźniki opracowane w ramach badania GUS i CIS, które pośrednio dostarczają informacji na temat rozwoju relacji pomiędzy przedsiębiorstwem a klientem175. Nie jest jednak określone, w jaki sposób należy je mierzyć. Są to wskaźniki: dotyczące współpracy z klientami w zakresie działalności innowacyjnej, wskazujące na klientów jako źródła innowacyjności przedsiębiorstwa, opisujące efekty innowacji organizacyjnych w przedsiębiorstwach, dotyczące nakładów na innowacje nietechnologiczne (wskaźnik wiąże się z nakładami na marketing, związanymi z wprowadzaniem nowych lub znacznie ulepszonych produktów). Dwa pierwsze wskaźniki można zilustrować na rysunku 1. Rysunek 1 Struktura współpracy firm przy wprowadzaniu nowych lub znacznie ulepszonych produktów i/lub procesów w latach 2008–2010, 2007–2009 i 2006–2008 w Polsce 12%

Głównie krajowe instytucje naukowe (PAN, JBR-y, szkoły wyższe) Wasze przedsiębiorstwo we współpracy z uczelniami, instytucjami naukowymi zagranicznymi Wasze przedsiębiorstwo we współpracy z uczelniami, instytucjami naukowymi krajowymi Wasze przedsiębiorstwo we współpracy z innymi przedsiębiorstwami Głównie Wasze przedsiębiorstwo lub Wasza grupa kapitałowa*

5%

28%

38%

13% 15% 2008–2010

49% 55% 61% 27%

38%

2007–2009 2006–2008

48% 65%

76% 72%

* W latach 2006−2008 grupa przedsiębiorstw lub grupa kapitałowa wprowadzająca głównie nowe lub znacznie ulepszone produkty i/lub procesy była nazwana „jako wprowadzająca innowacje samodzielnie”, oznaczało to jednak, że innowacje wprowadziło głównie dane przedsiębiorstwo lub grupa kapitałowa, w ramach której dana firma działa. Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008, 2009, 2010.

Struktura odpowiedzi za lata 2008–2010 jest zbliżona do tych z lat wcześniejszych. Różni się mniejszymi wartościami w stosunku do wyników za lata 2007−2009, jednak w porównaniu z wynikami za lata 2006–2008 nastąpił znaczny spadek odsetka współpracy firm z innymi podmiotami zewnętrznymi. Być może wynika to z kryzysu ekonomicznego, który przełożył się na ograniczanie kosztów związanych ze współpracą. 175  Ekspertyza: Zwiększanie świadomości przedsiębiorców z zakresu korzyści płynących z popytowego podejścia do innowacji (User-Driven Innovation), Warszawa, 12.04.2008, s. 45−48, http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/ 7B61C99B-557E-4B4F-92EC-B557E 197F4C7/52673/Ekspertyzauserdriveninnovation.pdf

WPŁYW USER DRIVEN INNOVATION NA PRZEDSIĘBIORSTWA PROWADZĄCE…

149

Z badania za lata 2006–2008 wynikało, że firmy nie są świadome korzyści płynących ze współpracy z innymi jednostkami spoza swojego najbliższego otoczenia. Współpraca została oceniona w niezadawalającym stopniu. Jednak dopiero wyniki obecnego badania ukazują coraz bardziej niepokojący obraz − malejący trend dotyczący współpracy; wymaga to jednak dalszych, pogłębionych studiów. Pomimo tego negatywnego trendu na uwagę zasługuje współpraca firm z uczelniami wyższymi i instytucjami naukowymi. W myśl Unii Innowacji, jednej z siedmiu flagowych inicjatyw Strategii Europa 2020, należy wspierać oraz rozwijać współpracę pomiędzy światem nauki a biznesem. Na rysunku 1 pokazano dane na temat współpracy przedsiębiorstw z uczelniami oraz instytucjami naukowymi krajowymi i zagranicznymi. Pomimo spadku odsetka współpracy krajowej, utrzymuje się ona na relatywnie wysokim poziomie 49%. Co druga firma współpracuje z krajową uczelnią wyższą lub instytucją naukową, a co 20. − z zagraniczną. Wydaje się, że firmy są świadome korzyści płynących z powiązań ze światem naukowym. Chętnie korzystają z wiedzy polskich i międzynarodowych ekspertów. Mimo to wciąż należy dążyć do wzmacniania partnerstwa pomiędzy europejskimi i narodowymi instytucjami naukowymi a regionalnymi władzami i biznesem. Powinno to służyć przyspieszeniu przekuwania innowacyjnych idei w nowe produkty i usługi, które z kolei przyczynią się do wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy176. Wskaźniki: trzeci, opisujący efekty innowacji organizacyjnych w grupach przedsiębiorstw, i czwarty, dotyczący nakładów na innowacje nietechnologiczne za lata 2008−2010, były analizowane dla firm współpracujących z co najmniej czterema podmiotami zewnętrznymi177. Opierają się one na wskaźnikach wyodrębnionych przez EIS, między innymi efektów działalności innowacyjnej. EIS wyróżnia trzy obszary mierzenia oceny innowacyjności. Należą do nich szczegółowe wskaźniki178: sił sprawczych innowacji, działalności przedsiębiorstw oraz efektów działalności innowacyjnej179. Wszystkie cztery opisane wcześniej wskaźniki, które powstały w ramach badania GUS i CIS, można analizować w powiązaniu z trzema obszarami oceny innowacyjności przedsiębiorstwa opracowanych w ramach badania 176  EUROPA

2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, KOM (2010) 2020 wersja ostateczna, Bruksela, 3.3.2010, s. 5−6. 177  Zmalał odsetek przedsiębiorstw współpracujących z co najmniej czterema podmiotami; w latach 2007–2009 wynosił 22%, a w latach 2008–2010 spadł do 8%. 178  Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa 2010, s. 144. 179  Wskaźniki: sił sprawczych innowacji (wskaźniki dotyczące zasobów ludzkich, wykształcenia oraz finansowego wsparcia dla innowacji); działalności przedsiębiorstw (wskaźniki dotyczące inwestycji przedsiębiorstw, powiązań i przedsiębiorczości, ochrony własności intelektualnej); efektów działalności innowacyjnej (wskaźniki dotyczące m.in. wprowadzonych innowacji produktowych, procesowych, organizacyjnych i marketingowych, zatrudnienia w sektorze wysokiej techniki, eksportu wyrobów średniej i wysokiej techniki, sprzedaży produktów innowacyjnych).

150

Nela Grądzka

EIS. Każdy z tych trzech wymiarów posiada wskaźniki, według których został zgrupowany180. Trzeci wskaźnik opisujący efekty innowacji organizacyjnych można mierzyć za pomocą mierników: „sprzedaż nowych produktów lub usług na rynku” i „sprzedaż nowych produktów tylko dla danego przedsiębiorstwa” (por. tab. 1)181. Tabela 1 Sprzedaż nowych produktów lub usług na rynku i sprzedaż nowych produktów dla danego przedsiębiorstwa w Polsce w latach 2010, 2009, 2008 dla analizowanej próby (w %)* Rok

2010

2009

2008

15,20

15,34

18,77

EIS dla Polski

9,84

10,11

10,11

EIS dla EU27

13,26

14,88

14,88

INE PAN

*

Relacja sumy sprzedaży produktów i usług nowych lub znacznie ulepszonych wprowadzonych na rynek w danym roku lub wprowadzonych dla danego przedsiębiorstwa w danym roku do sumy sprzedaży wszystkich przedsiębiorstw. Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w 2010 roku oraz danych European Innovation Scoreboard.

Polska należy do krajów, których wskaźnik dotyczący sprzedaży nowych produktów lub usług na rynku i sprzedaży nowych produktów dla danego przedsiębiorstwa nieznacznie pogorszał się od 2008 roku. Badanie Sieci Naukowej MSN koordynowanej przez INE PAN wskazuje, że w Polsce istnieje grupa przedsiębiorstw, które plasują się powyżej średniej dla krajów UE27. Osiągają 15% przychodów ze sprzedaży produktów lub usług nowych na rynku i nowych dla danego przedsiębiorstwa. Czwarty wskaźnik dotyczący nakładów na innowacje nietechnologiczne można liczyć za pomocą wskaźnika nazwanego SMEs introducing product or process innovations (% of SMEs), czyli udział procentowy małych i średnich przedsiębiorstw, które wprowadziły produkty bądź innowacje procesowe nowe dla rynku (por. tab. 2). Polska należy do krajów, w których wskaźnik dotyczący przedsiębiorstw sektora MŚP wprowadzających nowy produkt lub proces ukształtował się w roku 2010 na poziomie 17,55% i jest prawie o połowę niższy niż średnia dla krajów UE27 (34,18%). Z badania prowadzonego przez Sieć Naukową 180  N. Grądzka, Innowacje tworzone przez użytkowników (User Innovation) w Polsce w latach 2007–2009, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, ed. cit., s. 172. 181  W roku 2010 EIS połączył dwa wskaźniki: sprzedaż nowych produktów lub usług na rynku oraz sprzedaż nowych produktów dla danego przedsiębiorstwa w danym roku w jeden wskaźnik (por. tab. 1). Z tego względu wartości przedstawione w poprzednim tekście jako tabela 1 i tabela 2 (o którym mowa w przypisie 4 i 10) dotyczące obu wskaźników sprzedaży zostały przedstawione w obecnym artykule w tabeli 1 jako suma ich wartości.

WPŁYW USER DRIVEN INNOVATION NA PRZEDSIĘBIORSTWA PROWADZĄCE…

151

MSN INE PAN wynika, że w Polsce co trzecie przedsiębiorstwo wprowadziło nowy produkt lub proces w badanych latach, co plasuje je na poziomie zbliżonym do średniej unijnej (33,33%). Tabela 2 Udział procentowy przedsiębiorstw sektora MŚP, które wprowadziły nowy produkt lub proces w latach 2008−2010 w Polsce dla analizowanej próby (w %) Rok

2010

2009

2008

INE PAN

33,33

33,33

33,33

EIS dla Polski

17,55

20,4

20,4

EIS dla EU 27

34,18

33,7

33,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w 2010 roku oraz danych European Innovation Scoreboard.

Obliczone wskaźniki pokazują, że w Polsce istnieje grupa przedsiębiorstw, które chętnie współpracują z podmiotami zewnętrznymi. Co druga badana firma kooperuje z jakąś krajową uczelnią wyższą lub instytucją naukową, a co 20. − z zagraniczną. Jest to wynik zadawalający w świetle Unii Innowacji, jednej z inicjatyw Strategii Europa 2020. Jednak wciąż należy dążyć do rozwijania partnerstwa naukowo – biznesowego oraz B2B. Współpraca z innymi podmiotami umożliwia dostęp do szerszej wiedzy i do nowych technologii. Pozwala na obniżenie kosztów i ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej, sprzyja wymianie doświadczeń i wiedzy182. Dodatkowo można wyodrębnić przedsiębiorstwa, które są liderami innowacji183 i które można zaliczyć do tzw. User Driven Innovators. Współpraca z innymi podmiotami stanowi istotny element działalności innowacyjnej tych przedsiębiorstw, wyróżniają się one liczbą powiązań dotyczącą współpracy (co najmniej cztery powiązania) przy wprowadzaniu nowych procesów i produktów na rynki. Kooperacja z innymi podmiotami przełożyła się na wyższą wartość wskaźnika innowacyjności dotyczącego sprzedaży nowych produktów lub usług na rynku i sprzedaży nowych produktów dla danego przedsiębiorstwa w porównaniu ze średnią dla krajów UE27. Z kolei drugi wskaźnik − udział procentowy przedsiębiorstw sektora MŚP, które wprowadziły nowy produkt lub proces w badanych latach – pozwolił utrzymać się tym przedsiębiorstwom na poziomie zbliżonym do średniej dla krajów UE27. 182  Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2008−2010, ed. cit., s. 85 (Publikacja dostępna na: http://www.stat.gov.pl/gus/nauka_technika_PLK_HTML.htm). 183  Według Innovation Union Scoreboard 2010 (wcześniej raport ten nazywał się European Innovation Scoreboard), liderzy innowacji to: Dania, Finlandia, Niemcy, Szwecja; państwa doganiające liderów: Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Holandia, Słowenia, Wielka Brytania; umiarkowani innowatorzy: Czechy, Grecja, Węgry, Malta, Polska, Portugalia, Słowacja, Hiszpania; innowatorzy o skromnych wynikach: Bułgaria, Litwa, Rumunia.

152

Aleksander Żołnierski

Aleksander Żołnierski Instytut Badań Edukacyjnych

Kapitał społeczny w procesie innowacyjnym W procesie innowacyjnym, ze względu na szereg interakcji zarówno wewnątrz samej firmy, jak i między firmą a otoczeniem, szczególnego znaczenia nabiera charakter, jakość oraz sposób nawiązywania i utrzymywania kontaktów. Poszukiwanie nowych rozwiązań obejmuje – zgodnie z modelem innowacji otwartej – ciągłe poszukiwania w dalszym i bliższym otoczeniu firmy184. Z jednej strony, sami klienci w coraz większym stopniu są zainteresowani uczestnictwem w procesie kreowania produktów, z drugiej (na co wskazują badania GUS), istotną rolę w zakresie pozyskiwania i zinternalizowania informacji niezbędnych w procesie tworzenia innowacji w polskich przedsiębiorstwach odgrywają źródła wewnętrzne185. Na fakt wykorzystania wiedzy pracowników oraz wiedzy zgromadzonej w dokumentacji przedsiębiorstwa zwraca także uwagę J. Penc186. W tworzeniu powiązań zew­ nętrznych i w procesie budowania relacji wewnątrz firmy, które są niezbędne w procesie innowacyjnym, szczególnego znaczenia nabiera kapitał społeczny (k.s.). Obszerny przegląd definicji kapitału społecznego przedstawił Russell Hardin w książce Zaufanie187. Hardin wskazuje, że kapitał społeczny jest środkiem pozwalającym osiągnąć cele i współpracować. Z kolei według Putnama, centralną ideą kapitału społecznego jest to, że sieci społeczne mają wartość188. Określa on kapitał społeczny jako ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej. W pracy Samotna gra w kręgle Putnam rozwija dalej teorię k.s. plasując go w kilku istotnych, jego zdaniem, obszarach, z których wybrane (altruizm, filantropia i elementy zaangażowania obywatelskiego) stanowią podstawę stworzenia ram kwestionariusza badawczego i wnioskowania w niniejszej 184  Por.

W. Pander, Nowe, popytowe podejście do innowacji – User-Driven Innovation i A. Żołnierski, User-Driven Innovation w MSP – analiza wybranych polskich studiów przypadku w: Raport o innowacyjności polskiej gospodarki w 2009 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2010. 185  Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006–2009, GUS, Warszawa 2010, s. 27. 186  J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie. Transformacja i sterowanie rozwojem przedsiębiorstwa, Placet, Warszawa 1999. 187  R. Hardin, Zaufanie, Sic! Seria Key Concepts, Warszawa 2009, s. 83−104. 188  R.D. Putnam, Samotna gra w kręgle, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 30−33.

Kapitał społeczny w procesie innowacyjnym

153

analizie. Znaczenie kapitału społecznego w procesie innowacyjnym identyfikują Dakhli i De Clercq, pisząc o dodatniej korelacji między liczbą patentów, wydatkami na badania i rozwój oraz eksportem produktów sektorów wysokiej techniki a kapitałem społecznym189. Porównania między poszczególnymi krajami europejskimi opisali Akçomak i ter Weel, którzy podkreślają fakt istnienia związków między innowacyjnością a kapitałem społecznym (który wspiera proces wprowadzania innowacji)190. Warto w tym miejscu podkreślić, że wyniki badania European Social Survey plasują Polskę na jednym z ostatnich miejsc w Europie z punktu widzenia wartości kapitału społecznego (mierzonego pod względem np. zaufania do instytucji publicznych i zaangażowania obywateli w życie publiczne)191. Również pod względem innowacyjności Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc wśród krajów Unii Europejskiej192. Można zadać w tym miejscu pytanie, czy w Polsce można również zauważyć związek kapitału społecznego i innowacyjności. Z badań przeprowadzonych w 2011 r. przez autora niniejszego artykułu wynika, że taki związek istnieje. Zakres merytoryczny badania obejmował zarówno zagadnienia pozwalające na ocenę kapitału społecznego rozumianego jako dobro prywatne jednostki badanej, jak i kwestie innowacyjności (elementy procesu innowacyjnego) analizowanego przedsiębiorstwa. Ankietyzację przeprowadzono w okresie od lutego do maja 2011 r.; efektywna próba wyniosła n = 1296. Badano menedżerów (właścicieli lub zarządzających) przedsiębiorstw w Polsce zarówno tych, którzy wprowadzają innowacje, jak i tych, którzy ich nie wprowadzają. W badaniu została przeprowadzona analiza korelacji w celu określenia stopnia zależności między badanymi zmiennymi. Teoretyczne podstawy badania, którego fragmentaryczne wyniki przedstawione są w dalszej części tekstu, opierają się na pracach Pierre’a Bourdieu, traktującego kapitał społeczny jako indywidualne inwestycje w sieci związków społecznych193. Zakres pomiaru kapitału społecznego zastosowany w badaniu został zaproponowany na podstawie przeglądu komponentów k.s. przedstawionego w cytowanej pracy Putnama. Polski przegląd literatury związanej z próbami definicji zjawiska kapitału społecznego zawdzięczamy Dorocie Moroń194, zaś kwestie pomiaru kapitału społecznego analizo189  M. Dakhli, D. De Clercq, Human Capital, Social Capital, and Innovation: a Multicountry Study, w: “Enterpreneurship & Regional Development” 2004, nr 16 (marzec), s. 107–128. 190  I. S. Akçomak, B. ter Weel, Social Capital, Innovation and Growth: Evidence from Europe, Forschungsinstitut zur Zukunft der Arbeit, 2008, IZA DP, No 3341. 191  Zob. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2011−2020 − Diagnoza, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Warszawa 2011. 192  European Innovation Scoreboard 2009, European Commisssion, Brussels 2010, s. 47 i 59−66. 193  Por. A. Żołnierski, Kapitał społeczny w polskich przedsiębiorstwach, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 2011, nr 9. 194  Kapitał ludzki i społeczny, D. Moroń (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 25−39.

154

Aleksander Żołnierski

wała także K. Sierocińska, a przedstawione przez nią rozwiązania są w dużym stopniu tożsame z zastosowanymi w opisywanym badaniu195. Kapitał społeczny jako dobro prywatne badanych menedżerów i właścicieli można próbować określić w przypadku pytań dotyczących działalności społecznej badanych. Na pytanie o udział w akcjach charytatywnych pozytywnie odpowiada większa liczba ankietowanych z firm, które deklarowały wprowadzenie innowacji (66%, a w przypadku firm nieinnowacyjnych – 55%). Badani respondenci, przedstawiciele firm innowacyjnych także prawie dwukrotnie częściej są członkami organizacji społecznych o charakterze organizacji pożytku publicznego. Również dwukrotnie większy odsetek wśród badanych przedstawicieli przedsiębiorstw, które deklarowały wprowadzenie innowacji, występuje w przypadku pytania o prowadzenie własnej działalności o charakterze społecznym. Generalnie odsetek w badanej populacji tych, którzy taką działalność deklarują, jest niewielki, ale wyraźnie wyższy wśród menedżerów firm innowacyjnych. Rysunek 1 Partycypacja w kosztach działalności organizacji charytatywnych 100% 80% 60%

nie partycypują partycypują

40% 20% 0%

firmy nie wprowadzające innowacji firmy wprowadzające innowacje

Źródło: Obliczenia własne.

Ciekawym graficznym przykładem może być ilustracja pytania dotyczącego partycypacji w kosztach działalności organizacji charytatywnych (por. rys. 1). Na rysunku przedstawiono porównanie odsetka odpowiedzi pozytywnych („partycypują w kosztach działalności organizacji charytatywnych”) i negatywnych („nie partycypują w kosztach działalności organizacji charytatywnych”) wśród przedstawicieli firm innowacyjnych i nie wprowadzających innowacji. Wśród badanych menedżerów firm, które wprowadzały innowacje, odsetek odpowiedzi pozytywnych o połowę przekracza odsetek odpowiedzi na to pytanie udzielanych przez menedżerów przedsiębiorstw, które nie deklarowały wprowadzania innowacji. Związek między 195  K.

Sierocińska, Kapitał społeczny. Definiowanie, pomiar, typy, „Studia Ekonomiczne” 2011, nr 1, s. 76−78.

Kapitał społeczny w procesie innowacyjnym

155

stopniem innowacyjności a wartością kapitału społecznego mierzonego jednym z „mierników”, jakim jest filantropia, jest wyraźny. W przeprowadzonym badaniu określono stopień korelacji między innowacyjnością a udziałem w pracach organizacji społecznych, a także współpracą (też na zasadach wolontariatu) z podobnymi organizacjami. Wykazano, że istnieje bardzo wysoka korelacja między innowacyjnością a członkostwem w organizacjach trzeciego sektora (wartość współczynnika korelacji Pearsona − 0,794) czy też ponoszeniem wydatków na cele społecznie użyteczne (wartość współczynnika korelacji Pearsona − 0,703). Najsilniejszy związek korelacyjny występuje jednak w przypadku pytań dotyczących ponoszenia wydatków na organizacje charytatywne (wartość współczynnika korelacji Pearsona: 0,853) oraz udziału w akcjach politycznych i społecznych polegających na podpisywaniu petycji za pośrednictwem Internetu (wartość współczynnika korelacji Pearsona − 0,861). Można jednak stwierdzić, że te dwa pytania dotyczą jednak wskaźników, które niezbyt dobrze opisują kapitał społeczny, a jedynie pozwalają na tworzenie pozytywnego wizerunku. Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają w nieco innym niż dotychczas świetle przedstawić menedżera firmy innowacyjnej – są to zazwyczaj osoby o dużym kapitale społecznym, potrafiące efektywnie wykorzystywać nieformalne kontakty, działające w organizacjach trzeciego sektora i wspierające akcje charytatywne. Być może, uzyskane wyniki pozwolą w nieco inny sposób spojrzeć też na problematykę kształtowania polityki innowacyjnej państwa. Dotychczasowa polityka gospodarcza ogranicza się – w obszarze społecznym – głównie do propozycji podnoszenia ciągle niskiego poziom potencjału kompetencyjnego kapitału ludzkiego. Nie można rezygnować z tego wymiaru, pamiętając, że wartość kapitału społecznego jest silnie skorelowana z poziomem wykształcenia i kompetencji. Jednak nowoczesne podejście musi wychodzić nieco dalej. Polityka proinnowacyjna nie polega tylko na budowaniu kompetencji i wiedzy, ale tworzeniu pozytywnego klimatu dla rozwoju kapitału społecznego. Rozwój społeczeństwa informacyjnego może tu stanowić ważny składnik podnoszenia możliwości wykorzystania w praktyce gospodarczej kapitału społecznego196. Ważne jest, aby rozwijać zarówno relacje między graczami na scenie gospodarczej, jak i pobudzać kreatywność menedżerów i pracowników przedsiębiorstw. Wsparcie publiczne powinno cechować się wdrażaniem instrumentów dostosowanych do potrzeb odpowiednich grup docelowych – np. przedsiębiorstw, które dysponują potencjałem w zakresie budowania i rozwijania kompetencji społecznych, zatem istotnym wskaźnikiem może być udział 196  Por.

A. Żołnierski, Dlaczego zastosowania technologii ICT przez polskie przedsiębiorstwa nie wpływa w sposób znaczący na podnoszenie wydajności, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2007 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2007 oraz A. Żołnierski, Istotne kierunki wspierania przedsiębiorczości akademickiej w Polsce, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2008 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2009.

156

Aleksander Żołnierski

przedsiębiorców w pracach stowarzyszeń, jak i działalność w nieformalnych sieciach społecznych. Ważne jest zatem także kontynuowanie wysiłków w zakresie badania kapitału społecznego i związanych z nim struktur w celu odpowiedniego różnicowania stosowanych instrumentów polityki innowacyjnej.

Monika Cox (Dębowska)

157

Monika Cox (Dębowska) Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Innowacje w społecznie odpowiedzialnych firmach w latach 2008–2010 W literaturze pojawia się coraz więcej informacji na temat związku CSR (Corporate Social Responsibility – Społeczna Odpowiedzialność Biznesu) i innowacji. W badaniu opartym na projekcie RESPONSE (60 MŚP z Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Włoch) został przedstawiony RESPONSE Social Innovation Model; CSR jest w nim innowacyjnym procesem, który może generować wartość dla przedsiębiorstw197. Firmy, które posiadały strategie CSR na poziomie całego przedsiębiorstwa, były o wiele bardziej innowacyjne od pozostałych. Badanie empiryczne przeprowadzone w 86 estońskich firmach wykazało, że CSR pozytywnie wpływa na proces tworzenia innowacji198, a badanie wśród luksemburskich firm również wykazało związek miedzy różnymi praktykami CSR a innowacjami199. W Niemczech przygotowano zestawienie niemieckich i amerykańskich firm (m.in. Bosch, Siemens, Osram, GE, 3M, Procter&Gamble), prezentujące potencjał CSR dla tworzenia innowacji, szczególnie tych przyjaznych środowisku200. Zestawienie przedstawia konkretne przykłady innowacyjnych działań i produktów. Na niektórych giełdach funkcjonują indeksy uwzględniające wyniki spółek w zakresie zrównoważonego rozwoju. W Polsce, jako pierwszym kraju Europy Środkowej i Wschodniej pojawił się indeks spółek społecznie odpowiedzialnych Respect Index201. W roku 2012 notowane są 23 spółki (w 2009 r. było ich 16), wśród nich znajdują się: Bank Handlowy w Warszawie, Telekomunikacja Polska S.A. i Apator S.A., które wzięły udział w 7. edycji Raportu o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku. Jest to 197  S.P. MacGregor, J. Fontrodona, Exploring the Fit between CSR and Innovation, IESE Bussiness School-University of Navara, “Working Paper” 2008, July, s. 20. 198  Ü. Übius, R. Alas, S. Vanhala, Innovation and Corporate Social Responsibility in Estonian Organizations, “Problems and Perspectives in Management” 2009, Vol. 7, No. 1, s. 135. 199  R. Bocquet, Ch. Le Ba., C. Mothe, N. Poussing, CSR Firm Profiles and Innovation: An Empirical Exploration with Survey Data, Groupe D’Analyse et de Theorie Economique Lyon-St Etienne, wersja 1, 3 maj 2011 r., s. 10. 200  Th. Loew, J. Clausen, M. Hall, L. Loft, S. Braun, Case Studies on CSR and Innovation: Company Cases from Germany and the USA, Berlin, Münster 2009 (www.4sustainability.org). 201  Por. www.odpowiedzialni.gpw.pl

158

Monika Cox (Dębowska)

zjawisko pozytywne i świadczy o coraz większym zainteresowaniu odpowiedzialnym inwestowaniem również w Polsce. W 7. edycji badań wzięły udział 83 firmy; około 44% z nich zadeklarowało, iż podejmują działania związane z CSR, a w 6. edycji wskaźnik ten wynosił około 41%202. Nakłady na działalność innowacyjną zwiększyły się średnio dwukrotnie dla wszystkich firm biorących udział w badaniach w latach 2008–2010. Na uwagę zasługuje fakt, że firmy społecznie odpowiedzialne zwiększyły prawie trzykrotnie nakłady na badania i rozwój (B+R), podczas gdy pozostałe o około 35%203. Wpływ na tak imponujący wzrost miały głównie trzy firmy zaangażowane w działania związane z CSR i uczestniczące w badaniu (Fiat Auto Poland S.A., TP S.A. i Bank Handlowy w Warszawie), które znacznie zwiększyły nakłady na B+R w 2010 roku. Firmy, które nie prowadzą działań CSR, odnotowały średnio ponad dwukrotny spadek nakładów na szkolenie personelu związanego bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji, podczas gdy pozostałe zanotowały wzrost większy niż 80%. Firmy społecznie odpowiedzialne zwiększyły ponad dwukrotnie wydatki na zakup zewnętrznych B+R w analizowanych latach, zwiększając odsetek firm o około 11%. Może to wynikać z faktu, iż ankietowane firmy prowadzące działania w zakresie CSR prawie dwukrotnie częściej niż pozostałe współpracują z innymi podmiotami (uczelniami, placówkami badawczymi, firmami) przy opracowywaniu innowacyjnych produktów, usług i procesów. Podobnie jak w 6. edycji badania firmy działające w zakresie CSR dużo częściej niż pozostałe wprowadzały innowacje produktowe i procesowe przynoszące korzyści dla środowiska naturalnego204. Z badań wynika, że około 36% firm udało się zmniejszyć energochłonność205, 33% obniżyło materiałochłonność na jednostkę produktu i zużyło materiały mniej zanieczyszczające środowisko. Zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko powinno być priorytetem dla firm; w dłuższej perspektywie oznacza to również znaczną obniżkę kosztów działalności. Firmy powinny być zachęcane, inspirowane do podejmowania działań proekologicznych. Rząd powinien zachęcać również do wprowadzania innowacji produktowych i procesowych mających ograniczyć negatywny wpływ człowieka na środowisko (granty, ulgi podatkowe, dofinansowanie tworzenia nowych stanowisk pracy w działach B+R, dopłaty do zakupu produktów i rozwiązań proekologicznych, dofinansowanie szkoleń oraz usług konsultingowych dla firm zainteresowanych wprowadzeniem strategii CSR). 202  Zob. M. Dębowska, Społeczna odpowiedzialność biznesu a innowacje, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 192. 203  Zaobserwowany związek między działaniami CSR i nakładami na B+R zasługuje na dalsze badania. Miałyby one duże znaczenie w świetle niskich nakładów przedsiębiorstw na B+R w statystykach międzynarodowych. Zob. tekst M. Niechciała w tym Raporcie. 204  Zob. M. Dębowska, Społeczna odpowiedzialność biznesu a innowacje, ed cit., s. 192. 205  Zob. także tekst M. Hornung-Haładaj w tym Raporcie.

Innowacje w społecznie odpowiedzialnych firmach w latach 2008–2010 159

*** Uczelnie wyższe powinny być zachęcane do podejmowania inicjatyw promujących współpracę środowiska nauki i biznesu. Pozwoliłoby to uczelniom pozyskać dodatkowe środki na badania, a firmom ułatwić dostęp do wysoko wykwalifikowanych specjalistów i wyników badań. Przykładem takiej inicjatywy może być platforma „Uniwersytet Łódzki dla Pracodaw­ców”206. Wielu przedsiębiorców doceniłoby stworzenie jednej strony internetowej, w której wszystkie ministerstwa, uczelnie, organizacje rządowe i pozarządowe mogłyby umieszczać aktualnie realizowane strategie i projekty związane z promowaniem innowacyjności. Na niej znalazłyby się publikacje naukowe, wyniki badań, opracowania, ale też doświadczenia dobrych praktyk związanych z promowaniem innowacyjności. Na stronie powinny znaleźć się również informacje, jak i gdzie firmy mogą ubiegać się o środki finansowe, granty, dofinansowanie. Ważną pozycją byłyby również zamieszczone porady i doświadczenia z tych działań. Realizacja tego przedsięwzięcia w dużym stopniu ułatwiłaby dotarcie do akademickiej wiedzy, wspierała inicjatywy przedsiębiorców, usprawniałaby działania firm, promowała innowacyjność i stała się bodźcem stymulującym rozwój CSR na terenie Polski.

206  Por.

www.pracodawcy.uni.lodz.pl

160

Monika Hornung-Haładaj

Monika Hornung-Haładaj Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Ochrona środowiska firm innowacyjnych w 2010 roku Zespół badawczy Sieci Naukowej MSN, koordynowanej przez INE PAN, przeprowadził trzecią edycję badań związanych z ekoinnowacjami. Jest to podyktowane ogólnoświatowym dążeniem do zmniejszenia degradacji środowiska naturalnego. Z danych z kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008, 2009 i 2010 wynika, że istnieje grupa firm, które prowadzą działania na rzecz zmniejszenia degradacji środowiska naturalnego. Przykładem firmy, która zastosowała technologię niskoemisyjną, jest Eltur-Wapore Sp. z o.o. Zastąpiła ona 35% cementu używanego do produkcji betonu innym komponentem, co przełożyło się na zmniejszenie emisji dwutlenku węgla, jak również poprawiało jakość betonu207. Z kolei przykładem firmy, która chce wesprzeć budownictwo „energooszczędne” i wyjść naprzeciw regulacjom prawnym dotyczącym wymagań energetycznych budynków już istniejących, jest ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Podjęła się ona realizacji innowacyjnego projektu „efektywnego i racjonalnego wykorzystania odnawialnych źródeł energii w już istniejących budynkach wielopiętrowych”208. Z analizy danych tabeli 1 wynika, że w 2010 r. redukcja emisji dwutlenku węgla do atmosfery była mniejsza niż w 2009 r. (różnica 0,09 pkt. proc.) przy takim samym udziale firm. Należy jednak podkreślić, że wynik ten osiągnęły inne firmy niż w 2009 roku. Analizując dane tabeli można zauważyć, że zarówno w 2010 r. jak i w latach 2009 oraz 2008 firmy innowacyjne osiągnęły pozytywne rezultaty, obniżając poziom hałasu (odpowiednio o 17 dB, 21 dB i 31 dB). Ponadto w 2010 roku znacznie wzrósł wskaźnik powtórnego wykorzystania wody, przyjmując wartość o 0,25 pkt. proc. wyższą w stosunku do 2009 r., szczególnie że udział tych firm w ogólnej liczbie ankietowanych przedsiębiorstw był niższy o 4 pkt. proc. Reszta działań na rzecz ochrony środowiska pozostaje na podobnym poziomie i przyjmuje wartości poniżej 0,3 pkt. proc. 207  Raport

o Innowacyjności Produktowej w Polsce w 2011 roku, T. Baczko, E. Puchała-Krzywina (red.), INE PAN, Warszawa, grudzień 2011, s. 19. 208  Ibidem.

161

Ochrona środowiska firm innowacyjnych w 2010 roku

Tabela 1 Działania na rzecz zmniejszenia obciążeń środowiska Rodzaj działania na rzecz ochrony środowiska

Lp.

Korzyści dla środowiska (%)

Udział firm, które osiągnęły korzyści dla środowiska w ogólnej liczbie ankietowanych przedsiębiorstw (%)

2008

2009

2010

2008

2009

2010

1.

Obniżka energochłonności na jednostkę produktu

0,15

0,14

0,15

28

29

29

2.

Powtórne wykorzystanie materiałów

0,16

0,12

0,08

21

12

12

3.

Powtórne wykorzystanie wody

0,24

0,18

0,43

11

9

5

4.

Recykling odpadów

2,56

0,31

0,28

21

18

14

5.

Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla

0,53

0,21

0,12

15

11

11

6.

Obniżenie poziomu hałasu

31 dB

21 dB

17 dB

14

14

10

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008, 2009 i 2010.

Analizując dane tabeli 2, można zauważyć, że udział firm w ogólnej liczbie ankietowanych przedsiębiorstw, które zmniejszyły zanieczyszczenie powietrza, wody bądź gleby w 2010 roku zmniejszył się w stosunku do 2009 r., podczas gdy ich udział w 2009 r. w stosunku do 2008 r. był wyższy (jeśli chodzi o glebę) bądź też pozostawał na podobnym poziomie (powietrze i woda). Tabela 2 Udział firm, które osiągnęły korzyści dla środowiska w ogólnej liczbie ankietowanych przedsiębiorstw Rodzaj działania na rzecz ochrony środowiska Zmniejszenie zanieczyszczenia:

Udział firm, które osiągnęły korzyści dla środowiska w ogólnej liczbie ankietowanych przedsiębiorstw (%) 2008

2009

2010

powietrza

30

31

28

wody

20

20

17

gleby

10

18

14

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ankietowych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008, 2009 i 2010.

Z drugiej strony, na podstawie danych ankietowych można zauważyć, że choć udział firm (w ogólnej liczbie ankietowanych przedsiębiorstw), które zmniejszyły zanieczyszczenie powietrza zmniejszył się w 2010 roku

162

Monika Hornung-Haładaj

w stosunku do 2009 roku, to przeważnie inne firmy osiągnęły tę korzyść na rzecz ochrony środowiska (tylko 3 z nich powtarzają się). Podobnie przedstawia się sytuacja w kwestii zmniejszenia zanieczyszczenia wody i gleby. Udział firm (w ogólnej liczbie ankietowanych przedsiębiorstw), które zmniejszyły zanieczyszczenie gleby lub wody w 2010 roku zmniejszył się w stosunku do 2009 roku, lecz to przeważnie inne firmy osiągnęły te korzyści dla środowiska (dla gleby tylko 1 firma powtarza się, dla wody – żadna). *** Powyższa analiza wykazuje, że firm osiągających korzyści dla środowiska przybyło w 2010 r. w stosunku do 2009 r., gdyż większość z nich występuje w gronie ankietowanych w 2009 r., jednak nie podjęły wtedy żadnych działań na rzecz zmniejszenia degradacji środowiska. W Strategii Innowacji dla Polski w zakresie ochrony środowiska powinno się uwzględnić wytyczne Komisji Europejskiej zawarte w Strategii Europa 2020 w zakresie klimatu i energii209. Ponadto powinna Polska kierować się wytycznymi OECD210 oraz Komisji EU z 8.3.2011 r., dotyczącymi przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, a więc między innymi redukcję emisji gazów cieplarnianych do wskazanych wielkości, a także znacznego zwiększenia udziału procentowego odnawialnych źródeł energii w stosunku do wszystkich wykorzystywanych źródeł pozyskiwania energii.

209  Raport

o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 198. 210  OECD, Green Growth Studies. Energy, Dec. 2011.

Monika Mizielińska-Chmielewska

163

Monika Mizielińska-Chmielewska Media Trend – Centrum Komunikacji Medialnej

Innowacyjność i interaktywność 211 społeczeństwa sieci Podejście Polaków do innowacyjności ma związek ze zmianami ich stylu życia, w szczególności z korzystaniem z technologii interaktywnych. Polak, który korzysta z tych technologii na co dzień dokonuje wielu czynności pozwalających mu na przesyłanie komunikatów i odbieranie przekazów. Duża część tych interakcji związana jest z gospodarką. Interaktywność można zdefiniować jako potencjał nowych technologii multimedialnych do reagowania na konsumenckie sprzężenie zwrotne. Technologiczne wyznaczniki interaktywności zaprojektowane przez twórców i projektantów systemów kontrastują ze społecznymi i kulturowymi determinantami uczestnictwa w kulturze konwergencji, którą tworzy sam konsument212. Wzrasta wyposażenie naszego społeczeństwa w narzędzia do komunikowania takie jak: komputer, tablet czy telefon komórkowy. Codzienne działania uczą nas interaktywności. Wysyłanie i odbieranie SMS-ów, gry komputerowe, udziały w teleturniejach poprzez głosowanie telefoniczne lub internetowe, fora dyskusyjne i portale społecznościowe, zakupy w sklepach internetowych, przelewy elektroniczne, bankomaty czy dokonywanie opłat w parkometrze − to tylko część działań, dzięki którym Polacy stają się społeczeństwem interaktywnym a przez to innowacyjnym. Społeczeństwo sieci łączy pracę, dom, usługi i rozrywkę w jeden system symbolicznego przetwarzania213. Wykorzystywane do interakcji technologie cechuje duża elastyczność społeczna, co oznacza, że zróżnicowane socjalnie i ekonomicznie grupy w różny sposób wykorzystują zaoferowane im możliwości w zależności od prywatnych celów i potrzeb214. Użytkownicy samodzielnie reinterpretują innowację i dochodzą do wniosku, że może być im przydatna. Cho211  Artykuł

został przygotowany na podstawie wyników badań empirycznych Telewizja Interaktywna w Polsce. Kwestionariusz ankiety i plan badań został opracowany przez autorkę artykułu pod nadzorem prof. Krzysztofa Klincewicza z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego w ramach badań do pracy doktorskiej autorki w obszarze dyfuzji innowacyjnych usług telewizji interaktywnej w Polsce. Poniżej przedstawiono wybrane wyniki dotyczące innowacyjności i interaktywności Polaków. Badanie przeprowadzono w lutym i marcu 2012 r. na zlecenie autorki przez Instytut Badania Opinii Homo Homini. 212  H. Jenkins, Kultura konwergencji, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 255. 213  M. Castells, Społeczeństwo sieci, WN PWN, Warszawa 2011, s. 390. 214  Ibidem, s. 392.

164

Monika Mizielińska-Chmielewska

ciaż dostawca sugerował im to od dawna, musieli przekonać się sami. (…) Ponowne odkrycie innowacji może być też przypadkiem znalezienia zupełnie nowych zastosowań, których nie przewidziała firma, oferująca omawiane rozwiązanie215. Poza tym pojawiają się nowe tendencje socjologiczne wpływające na podejście ludzi do innowacyjności. Wskazuje się na mobilność i indywidualizm. Mobilność społeczeństwa związana jest z masowym wykorzystaniem transportu lotniczego, samochodowego i kolejowego oraz z lepszymi środkami łączności. Indywidualizm to tendencja do spędzania czasu w pojedynkę, oderwania się od grupy społecznej, indywidualnego odbioru i przeżywania przekazów medialnych i personalizacji treści216. Powyższe trendy mają silny związek z rozwojem rynku sprzedaży rozwiązań multimedialnych. Zakup nowoczesnego rozwiązania, szczególnie ten wymuszony okolicznościami zewnętrznymi, może prowadzić do problemu luki asymilacyjnej. Zjawisko to oznacza, że konsument nabył wprawdzie nowe rozwiązanie, ale nie korzysta z jego funkcjonalności w całości lub w części. Przyczynami oporu w stosowaniu innowacji może być bariera wiedzy użytkownika co do zasad i technologii stosowania rozwiązania217. W gospodarce sieciowej działa silne dodatnie lub ujemne sprzężenie zwrotne. Użytkownicy dążą do wybrania tej technologii i tej sieci, która ich zdaniem będzie dominować na rynku, czyli mieć najwięcej użytkowników. W wyniku takiego podejścia zwycięskie technologie stają się jeszcze silniejsze, a przegrane jeszcze słabsze. Efekt podażowych korzyści skali odzwierciedla gwałtownie wzrastająca wartość danej sieci218. Zainteresowanie Polaków interaktywnymi mediami wykazuje wzrostową tendencję. Dotychczasowy sposób oglądania telewizji polegał na odbiorze przez widza ściśle zdefiniowanych programów i treści, określonych przez nadawcę telewizyjnego. Dzięki nowym technologiom i odgórnie wymuszonej przez regulatora cyfryzacji telewizji odbiorca może obecnie sam tworzyć swój program telewizyjny w dowolnym momencie, czyli wybierać dowolny kanał tematyczny, wypożyczać filmy, zapoznać się z najświeższymi wiadomościami, brać udział w teleturniejach, dokonywać zakupów i płatności elektronicznych. Jest to tak zwana telewizja interaktywna, którą oferują obecnie w Polsce wszyscy więksi nadawcy komercyjni. Ponad 50% Polaków chce mieć wpływ na treści oglądane w telewizji, a im więcej użytkowników będzie z nich korzystać, tym tańsze i atrakcyjniejsze będą dostępne materiały multimedialne. 215  K. Klincewicz, Dyfuzja innowacji. Jak odnieść sukces w komercjalizacji nowych produktów i usług, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s. 169. 216  J. Carey, M.C.J. Elton, When Media Are New. Understanding the Dynamics of New Media Adoption and Use, University of Michigan Press, 2010, s. 44−45. 217  R.G. Fichman, Ch.F. Kemerer, The Illusory Diffusion of Innovation: An Examination of Assimilation Gaps , Information Systems Research 1999, Tom 10, Wydanie 3, s. 255−275. 218  C. Shapiro, H.R. Varian, Potęga Informacji. Strategiczny przewodnik po gospodarce sieciowej, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2007, s. 193−195.

165

Innowacyjność i interaktywność społeczeństwa sieci

Zależności pomiędzy stosowaniem interaktywnych technologii a innowacyjnymi zachowaniami stanowią część ogólnopolskiego badania219. Badaną populacją była reprezentatywna próba losowo-kwotowa stanowiąca liczebną reprezentację cech demograficznych dla ogółu pełnoletnich mieszkańców Polski będących widzami telewizji i użytkownikami Internetu. Wielkość próby wynosiła 1000 skutecznie zrealizowanych wywiadów telefonicznych, w tym błąd oszacowania wynosił 3%, a poziom ufności 0,95. Uzyskane wyniki wskazują, że dzięki nowym technologiom, zwiększa się skłonność do innowacyjności. Ponad 60% obywateli deklaruje zdecydowane zainteresowanie nowościami technologicznymi. Tendencja ta umiejętnie podsycana i wykorzystywana przez sektor urządzeń i rozwiązań multimedialnych wpływa pozytywnie na rozwój bankowości (e-banking), handlu elektronicznego (e-commerce), oświaty (e-learning) czy rozrywki (gry i telewizja interaktywna). Rzeczywiste użycie interaktywnych multimediów przez Polaków wyznaczy kierunek ich rozwoju w naszym kraju. Prawie 97% Polaków korzysta z telefonu komórkowego, a wysyłanie SMS-ów to dla 70% badanych najczęściej wykonywana czynność interaktywna. Przemysł i producenci urządzeń oraz aplikacji będą oferowali te urządzenia, na które jest popyt i które cieszą się zainteresowaniem odbiorców. Przykładem może być interaktywna bankowość internetowa, która została niejako narzucona klientom banków i która wiązała się z minimalnymi opłatami za operacje bankowe. Obecnie ponad 54% badanych korzysta z bankomatów i bankowości elektronicznej. Ponad 80% populacji korzysta z Internetu, a ponad 40% dokonuje zakupów w sklepach internetowych (por. rys. 1 i 2). Rysunek 1 Odsetek korzystających z urządzeń i usług multimedialnych według rodzajów 96,8%

Telefon komórkowy 80,8%

Internet Komputer przenośny – Laptop

60,8%

Telewizor nowoczesny o dużej przekątnej ekranu

59,4%

Odtwarzacz DVD / Blue Ray

58,9% 51,4%

Komputer osobisty stacjonarny

49,4%

Telewizor tradycyjny kineskopowy Konsola do gier

13,1%

Tablet (np. iPad)

4,4%

Nie korzystam z żadnego z powyższych

4,8%

Źródło: Badania własne, 2012. 219  Przeprowadzonego

metodą kwestionariuszowych wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interviewing). 69,6%

Wysyłanie/odbieranie SMS

Bankowe przelewy elektroniczne

54,6%

49,4%

Telewizor tradycyjny kineskopowy Konsola do gier

166

13,1%

Tablet (np.Mizielińska-Chmielewska iPad) 4,4% Monika Nie korzystam z żadnego z powyższych

4,8%

Rysunek 2 Najczęściej używane funkcje interaktywne 69,6%

Wysyłanie/odbieranie SMS Bankowe przelewy elektroniczne

54,6%

Bankomaty

54,3%

Zakupy w sklepach internetowych

40,3%

Fora dyskusyjne i Facebook lub inne portale społecznościowe

30,7%

Opłata za parking w parkometrze

19,9%

Gry komputerowe Teleturnieje gry czy konkursy w mediach (przez telefon lub SMS)

17,5% 4,8%

Żadnych

8,9%

Źródło: Badania własne.

*** Trzeba mieć świadomość, że interaktywność użytkowników będzie zmuszała do indywidualizacji ofert polski przemysł multimedialny. Rynek ulegnie silnej segmentacji i trzeba być gotowym na różnorodność, a oferta masowa straci na znaczeniu. Jest to szansa dla wielu mniejszych firm produkujących treści i aplikacje. Polacy są ostrożni przy zakupie nowości technicznych, ponad 44% osób zakupi rozwiązanie tylko wtedy, gdy będzie ono potrzebne i przetestowane przez innych użytkowników. Największą przeszkodą w upowszechnianiu się aplikacji interaktywnych są koszty urządzeń, brak ich kompatybilności, opłaty za abonamenty i inne aspekty ekonomiczne. Mniej istotne są utrudnienia techniczne wynikające z braku wiedzy – Polacy chcą się uczyć obsługi nowych urządzeń i nie boją się nowych rozwiązań.

Innowacyjność i interaktywność społeczeństwa sieci

PERSPEKTYWY EKSPANSJI

167

Znaczenie innowacji produktowych

169

Tadeusz Baczko Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Znaczenie innowacji produktowych Innowacje produktowe w Polsce istnieją, wymagają monitorowania i działań na rzecz wzrostu ich pozycji na rynku krajowym i zagranicznym. Wzrost innowacyjności produktowej niesie ze sobą duże możliwości rozwojowe firm i regionów, w których są ulokowane. Wielkim wyzwaniem jest umiędzynarodowienie i wzrost skali dostępności polskich produktów w świecie. Są to najważniejsze wnioski, które wynikają z zaprezentowanego w dniu 1 grudnia 2011 r. Raportu o innowacyjności produktowej w Polsce w 2011 roku. Badania innowacyjnych produktów ulegały stopniowemu pogłębieniu wraz z rozwojem projektu. Wynikiem jest uzupełnianie i porządkowanie charakterystyk innowacyjnych produktów, o których informacje przesyłali nam respondenci z przedsiębiorstw. Charakterystyki zostały usystematyzowane, a wśród nich pojawiły się dane liczbowe. Kolejny krok to włączenie do ocen eksperckich dalszych danych charakteryzujących miejsce innowacyjnego produktu w sprzedaży, eksporcie i jego dynamice. Trudne jest określenie okresu, w którym powstaje dany produkt. Tworzenie innowacyjnych produktów to wielokrotnie długotrwały proces. Bywają przypadki, że stabilności produktu na rynku towarzyszy pojawianie się jego nowych cech użytkowych. Wyzwaniem jest obserwowanie na poziomie produktów procesu ich upowszechniania przez to, że są wykorzystywane jako podstawa innych. Można też identyfikować produkty innowacyjne jako platformy do rozwoju gamy innowacyjnych usług i wyrobów. Kolejne badania wskazywały, że przyjęte podejście obiektywizujące oceny i włączanie do nich sieci ekspertów może mieć wymiar praktyczny. Okazało się, że można na podstawie doskonalonej procedury opartej na wiedzy ekspertów oceniać coraz dłuższe zestawienia innowacyjnych produktów. Trudno jest przecenić znaczenie identyfikacji innowacyjnych produktów jako miary działań na poziomie firmy czy jako wyniku współpracy z uczelnią, czy też jako materialnego wyniku prowadzonych polityk proinnowacyjnych na różnych poziomach gospodarki. Innowacyjność produktowa zasługuje na dalsze badania i analizy w kontekście gospodarki opartej na wiedzy. Ważne jest obserwowanie innowacji produktowych zarówno w układzie regionalnym, jak i w grupach firm o różnej skali wielkości, które je tworzą. Poważnym wyzwaniem jest badanie i ukierunkowywanie struktury sektorowej innowacji produktowych i kierunków ewolucji takich, które odpowiadają strategicznym celom gospodarki Polski i Unii Europejskiej. Wielką wagę należy przywiązywać do identyfikacji zespołów, podmiotów gospodarczych, które uczestniczyły przy powstaniu innowacji produktowych i ich współpracy.

170

Tadeusz Baczko

Prezentowane na dalszych stronach zestawienia dostarczają materiału do badań nad innowacyjnością produktową. Mogą też być podstawą publicznej debaty obejmującej czołowe instytucje życia gospodarczego oraz ekspertów zajmujących się instrumentami sprzyjającymi konkurencyjności produktów innowacyjnych, opracowanych w Polsce. Liczymy, że podjęta zostanie analiza możliwych do wykorzystania instrumentów pośrednich, które stanowiły podstawę sukcesu wielu krajów. Jest to szczególnie istotne do stworzenia odbiegającej od istniejących stereotypów wizji Polski jako kraju, gdzie są liczne talenty i gdzie powstają innowacje produktowe na miarę istniejącego potencjału. Duże znaczenie dla tych działań ma włączenie problematyki innowacyjności produktowej i jej rozwoju jako jednego ze strategicznych celów partycypacyjnej Strategii Innowacji dla Polski opracowywanej przez Sieć Naukową MSN koordynowaną przez INE PAN oraz poszerzenie zestawu aktywnych instrumentów, jakimi posługuje się ona zarówno w skali kraju, jak i w układzie międzynarodowym. Trudno przecenić znaczenie opublikowania Raportu w czasie trwania i pod patronatem Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Duże znaczenie dla upowszechnienia wyników badań miały patronaty honorowe Ministerstwa Rozwoju Regionalnego nad konferencją poświęconą Wpływowi Funduszy Europejskich na innowacyjność produktową, a także patronaty Unii Polskich Metropolii i Krajowego Funduszu Kapitałowego. Badanie było możliwe dzięki sieci ekspertów oceniających innowacyjne produkty, a szczególnie przedstawicielom z przedsiębiorstw. Realizacja projektu była możliwa dzięki firmom, które uczestniczą w projekcie poprzez wysyłkę charakterystyk swoich innowacyjnych produktów w ramach ankiet. Badanie nie byłoby możliwe bez zaangażowania członków zespołu analitycznego. Prace te umożliwiły udoskonalenie procedur oceny innowacyjnych produktów. W dalszym rozwoju badań nad innowacyjnością produktową dużą rolę będą odgrywały wypowiedzi w dyskusji panelowej takich ekspertów jak: Leszek Jasiński, Dyrektor Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN; Paweł Koczorowski, Urząd Patentowy RP; Mieczysław Boruc, Prezes Instytutu Marki Polskiej; Jan Michałek, Wydział Nauk Ekonomicznych UW; Igor Mitroczuk, Ministerstwo Gospodarki; Marcin Łata, Dyrektor Departamentu Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwa Rozwoju Regionalnego; Anna Wziątek-Kubiak, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Kiejstut Żagun, KMPG Polska oraz przedstawiciele wyróżnionych przedsiębiorstw220. Liczymy na to, że współpraca kadry przedsiębiorstw z ekspertami krajowymi i zagranicznymi przyczyni się do tego, że te produkty zaistnieją w skali międzynarodowej. Wymaga to posiadania nie tylko produktów, ale konkurencyjnych konstrukcji, designu i materiałów oraz wykorzystania norm międzynarodowych, ochrony własności intelektualnej i innowacyjnych modeli biznesowych, których potrzeby trudno przecenić. 220  Por.

http://www.inepan.waw.pl/aktualnosci.html?id_komunikat=269

Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina

171

Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina Ewa Puchała-Krzywina Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Najbardziej innowacyjne produkty w 2011 roku Pierwszy raz na podstawie przekazanych do INE PAN ankiet przedsiębiorstw z wybranymi najbardziej innowacyjnymi produktami sieć ekspertów dokonała wyboru 20 najbardziej innowacyjnych produktów w 2011 roku. Przeprowadzone oceny eksperckie pozwoliły nadać kolejność poszczególnym produktom innowacyjnym. Wyróżniono 20 innowacyjnych produktów. Najbardziej innowacyjnym produktem w Polsce został system DERO stworzony przez firmę LfC Sp. z o.o. Pozostałymi wyróżnionymi innowacyjnymi produktami były: Projekt SEL103 stworzony przez firmę Selvita S.A.; Samobieżna Zwrotnia Kołowa SZK-SIGMA produkt firmy Sigma S.A.; Technologia eksploatacji złoża rud miedzi o małej i średniej miąższości zaproponowana przez KGHM Cuprum Sp. z o.o. – Centrum Badawczo-Rozwojowe; Zespół łopatek dyszowych turbiny niskiego ciśnienia silnika Genx-2B, wyprodukowany przez firmę Avio Polska Sp. z o.o.; Taśma urologiczna Dallop NM firmy Tricomed S.A.; Zolafren SWIFT firmy Adamed Sp. z o.o.; Oprogramowanie GATHER w ramach systemu identyfikacji elementów sekcji ścianowej obudowy zmechanizowanej stworzone przez Instytut Techniki Górniczej KOMAG; Autotransformator 250 MVA/250 MVA/50MVA /410kV/123kV/75kV firmy TurboCare Poland S.A.; Most towarzyszący na podwoziu samochodowym MS-20 firmy OBRUM Sp. z o.o. Gliwice; Technologia POLNOKS stworzona przez Innowacyjne Przedsiębiorstwo Wielobranżowe POLIN Sp. z o.o.; Kołowy Wóz Zabezpieczenia Technicznego KWZT-1 „MAMUT” dla wojskowych jednostek zaopatrzeniowych i ratowniczych na podwoziu TATRA z napędem 8x8 – modernizacja w 2011 r. firmy Pojazdy Specjalistyczne Zbigniew Szczęsniak Sp. z o.o.; EKON kolumny odpowietrzająco – napowietrzające i EKOS kolumny płucząco-spustowe Przedsiębiorstwa Inżynierii Środowiska EkoWodrol Sp. z o.o; Prasa zwijająca zmiennokomorowa Z-599 skonstruowana przez firmę Sipma S.A.; System kontrolno-pomiarowy do monitorowania konstrukcji kotłów energetycznych w trakcie remontu i eksploatacji firmy Rafako S.A.; KT-160 – pierwsza kamera IR SONEL wyprodukowana przez Sonel S.A.; Altum – produkt firmy Comarch S.A.; Granulowany Nawozowy Siarczan magnezu MagPlon MgS wytworzony przez Zakłady Chemiczne Alwernia S.A.; Silnik SG6B598X-4 500kW 3300V skonstruowany przez firmę Dąbrowska Fabryka Maszyn Elektrycznych Damel S.A. oraz STAG-300 Premium firmy AC S.A. W tabe-

172

Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina

li 1 podano nazwy produktów innowacyjnych oraz przedsiębiorstw, które je zgłosiły. Wszystkim nagrodzonym firmom wręczono honorowe dyplomy, które dają postawę do posługiwania się znakiem Innowacyjny Produkt. Można mieć nadzieję, że uzyskane wyróżnienie przyczyni się do upowszechnienia najbardziej innowacyjnych produktów w skali krajowej i międzynarodowej. Tabela 1 Zestawienie 20 najbardziej innowacyjnych produktów w Polsce w 2011 roku Lp.

Najbardziej innowacyjne produkty

Nazwa przedsiębiorstwa

1

System DERO

LfC Sp. z o.o.

2

Projekt SEL103

SELVITA S.A.

3

Samobieżna Zwrotnia Kołowa SZK-SIGMA

SIGMA S.A.

4

Technologia eksploatacji złoża rud miedzi o małej i średniej miąższości

KGHM Cuprum Sp. z o.o. – Centrum Badawczo-Rozwojowe

5

Zespół łopatek dyszowych turbiny niskiego ciśnienia silnika Genx-2B

Avio Polska Sp. z o.o.

6

Taśma urologiczna Dallop NM

TRICOMED S.A.

7

Zolafren SWIFT

ADAMED Sp. z o.o.

8

Oprogramowanie GATHER

Instytut Techniki Górniczej KOMAG

9

Autotransformator 250 MVA/250 MVA/50MVA/410kV/ 123kV/75kV

TurboCare Poland S.A.

10

Most towarzyszący na podwoziu samochodowym MS-20

OBRUM Sp. z o.o. Gliwice

11

Technologia POLNOKS

Innowacyjne Przedsiębiorstwo Wielobranżowe POLIN Sp. z o.o.

12

Kołowy Wóz Zabezpieczenia Technicznego KWZT-1 „MAMUT” dla wojskowych jednostek zaopatrzeniowych i ratowniczych na podwoziu TATRA z napędem 8x8 – modernizacja w 2011 r.

Pojazdy Specjalistyczne Zbigniew Szczęśniak Sp. z o.o.

13

Kolumny EKON, EKOS

Przedsiębiorstwo Inżynierii Środowiska EkoWodrol Sp. z o.o.

14

Prasa zwijająca zmiennokomorowa Z-599

SIPMA S.A.

15

System kontrolno-pomiarowy do monitorowania konstrukcji kotłów energetycznych w trakcie remontu i eksploatacji

RAFAKO S.A.

16

KT-160 – pierwsza kamera IR SONEL

SONEL S.A.

17

Altum

COMARCH S.A.

18

Granulowany Nawozowy Siarczan magnezu MagPlon MgS

Zakłady Chemiczne ALWERNIA S.A.

19

Silnik SG6B598X-4 500kW 3300V

Dąbrowska Fabryka Maszyn Elektrycznych DAMEL S.A.

20

STAG-300 Premium

AC S.A.

Źródło: http://www.inepan.waw.pl/aktualnosci.html?id_komunikat=269

Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina, Marek Szyl

173

Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina, Marek Szyl Ewa Puchała-Krzywina Instytut Nauk Ekonomicznych PAN Marek Szyl Sieć Naukowa MSN

Metodologia wyboru innowacyjnych produktów w 2011 roku Uczestnicy badań nad innowacyjnością gospodarki Polski wysyłają do Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN wypełnione publicznie dostępne Ankiety Sieci Naukowej MSN i INE PAN za lata 2010, 2009, 2008 (wybrane dane) – SIÓDMA EDYCJA221, które zawierają nazwy oraz charakterystyki wytypowanych przez podmioty gospodarcze ich najbardziej innowacyjnych produktów222. Uczestnikami badań w 2011 r. były przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe oraz jednostki naukowo-badawcze, a także pozostałe podmioty oferujące innowacyjne produkty. W przypadku podania większej liczby produktów przedsiębiorstwo nadawało im numery porządkowe, oznaczając swój najbardziej innowacyjny produkt jako „1”. Przedsiębiorstwo miało także podać rok wprowadzenia do sprzedaży najbardziej innowacyjnego produktu. Przedsiębiorstwo zobowiązane było przedstawić niezbędne wymagane dane w ustrukturyzowanej, zgodnej z wymaganiami Ankiety formie. Charakterystyka innowacyjnych produktów obejmuje następujące zagadnienia: 1. Opis innowacyjnych cech produktu. 2. Nowe cechy użytkowe. 3. Dopasowanie do potrzeb odbiorców. 4. Nakłady na innowacyjność dla opisywanego produktu i ich składowe (w tys. zł) dla 2010 r. 4a. Działalność innowacyjną ogółem. 4b.  Poniesione nakłady na B+R. 4c.  Nakłady inwestycyjne na środki trwałe. 4d.  Źródła nakładów: własne/Skarb Państwa/zagraniczne/instytucje finansowe (wiodące źródło finansowania). 5. Przyznane patenty (krajowe/zagraniczne, gdzie) oraz licencje tylko dla wybranego najbardziej innowacyjnego produktu/usługi. 221  Ankieta

jest dostępna pod adresem: www.inepan.waw.pl/badania/siec_naukowa/ badania_nad_innowacyjnoscia/vii_edycja_badan_2011.html 222  Dotyczy wyrobu lub usługi dla odbiorców rynkowych.

174

Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina, Marek Szyl

6. Ilość sztuk sprzedanych/ilość obsłużonych klientów. 7. Wpływ na cenę/koszty/obroty. 8. Użytkownicy (klienci, pracownicy, firmy, instytuty badawcze). 9. Nowe użyte technologie. 10. Zastosowane rozwiązania informatyczne. 11. Korzyści dla środowiska związane z produktem/usługą, procesem technologicznym, metodami organizacji/marketingu. 12. Wzornictwo. 13. Nowatorskie rozwiązania rynkowe. 14. Nagrody, wyróżnienia, medale na wystawach krajowych i zagranicznych. 15. Certyfikaty. 16. Pozostałe charakterystyki. Pozycja na Liście innowacyjnych produktów w 2011 roku wynika z kolejności alfabetycznej podmiotów gospodarczych, które je zgłosiły do INE PAN. Charakterystyki innowacyjnych produktów poddane zostały redakcji. Listy innowacyjnych produktów za lata 2006–2010 zostały opublikowane w ramach Raportów o innowacyjności gospodarki Polski za lata 2006– 2010, wydanych przez INE PAN. Kompletne zestawienie List innowacyjnych produktów za lata 2006–2011 zostanie opublikowane na stronie internetowej INE PAN.

Metodologia wyboru innowacyjnych produktów w 2011 roku

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW PRZYSŁANYCH W 2011 ROKU

175

ABB Sp. z o.o.

AC S.A.

ADAMED Sp. z o.o.

2

3

Nazwa przedsiębiorstwa

1

Lp.

Zolafren SWIFT

STAG-300 Premium

Prototypy urządzeń do ograniczania wysokich stromości przepięć generowanych podczas pracy wyłącznika próżniowego

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Preparat Zolafren Swift wskazany jest w leczeniu schizofrenii u chorych, u których stwierdzono dobrą odpowiedź terapeutyczną w aktywnej fazie leczenia. Leczenie epizodów manii w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Lek ten jest również lekiem stabilizującym nastrój, zapobiegającym powtórnemu wystąpieniu skrajnych stanów samopoczucia – wzmożonego i obniżonego nastroju – związanych z tą chorobą. Lek ma postać tabletki rozpadającej się w jamie ustnej o przyjemnym pomarańczowym smaku. Taka formulacja umożliwia zażycie leku bez popijania. W mniejszym stopniu stygmatyzuje pacjenta, produkt bardziej kojarzy się z cukierkiem niż tabletką. Pozwala także na efektywne podawanie leku

Pierwszy sterownik sekwencyjnego wtrysku gazu, który w czasie rzeczywistym dokonuje autoadaptacji składu mieszanki paliwowo-powietrznej przy wykorzystaniu danych odczytanych z komputera samochodowego za pośrednictwem złącza diagnostycznego OBD. Współpraca ze wszystkimi samochodami wyposażonymi w interfejs OBDII/EOBD. Zminimalizowanie ręcznej kalibracji samochodu dokonywanej przez instalatora podczas konwertowania samochodu z zasilania benzyną na LPG/ CNG. Automatyzacja procesu kalibracji systemu podczas konwersji samochodu z benzyny na LPG/CNG (dla instalatora). Lepsza ochrona silnika auta (dla kierowcy). Finansowany ze środków własnych. Sprzedano 61 211 sztuk. Stanowi to 1% wartości sprzedaży. Rekomendowany dla kierowców lubiących dynamiczną jazdę, przeznaczony do wszystkich samochodów wyposażonych w silniki benzynowe o liczbie cylindrów od 1 do 8. STAG-300 Premium spełnia normy emisji spalin EURO 5 (większa kontrola składu mieszanki). Pełna i doskonała integracja z fabrycznym systemem zasilania pojazdu. Nagrody, wyróżnienia: INPRO 2010, Podlaska Marka Roku 2009, Krajowi Liderzy Innowacji 2009 za Innowacyjny Produkt 15. Certyfikat Jakości Nasze Dobre Podlaskie w rankingu Kuriera Porannego.

Prototypy urządzeń do ograniczania wysokich stromości przepięć generowanych podczas pracy wyłącznika próżniowego pomyślnie przeszły testy funkcjonalne w Laboratorium Wysokich Mocy (NEFI) w Skien (Norwegia). Urządzenie z założenia przystosowane do współpracy z rozdzielnicami typu SAFE, produkowanymi przez ABB Kraft (Norwegia), przeznaczone jest do instalacji w sieciach energetycznych siłowni wiatrowych. Ze względu na specyficzną konfigurację tego typu sieci energetycznych oraz charakterystyczny tryb pracy (duża częstotliwość łączeń), wzajemne oddziaływanie parametrów sieci tworzy w zakresie wysokich częstotliwości skomplikowaną strukturę rezonansową , w związku z tym reakcja transformatorów instalowanych np. w gondolach wiatraków jest zróżnicowana. Tradycyjne metody ograniczania przepięć są stosunkowo kosztowne oraz kłopotliwe w instalacji, dlatego też opracowane urządzenie może stanowić doskonałe uzupełnienie istniejących metod ochrony. Urządzenia przeszły próby funkcjonalne podczas załączania oraz wyłączania transformatora średniego napięcia, dając od kilku do kilkunastokrotną redukcję wartości stromości przepięć łączeniowych. Ze względu na swoją konstrukcję może być ono stosowane jako dodatkowe akcesorium do rozdzielnic typu SafeRing lub SafePlus, a po nieznacznych modyfikacjach może być z powodzeniem stosowane w innego typu rozdzielnicach i innego rodzaju aplikacjach.

Krótka charakterystyka

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW PRZYSŁANYCH W 2011 ROKU

176 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

AGNAT Sp. z o.o.

APATOR S.A.

4

5

AMRsystem Apator

Platforma ogłoszeniowa Multiple.pl

AMRsystem Apator jest nowoczesnym, kompleksowym rozwiązaniem umożliwiającym dwukierunkową, w pełni zautomatyzowaną komunikację z urządzeniami pomiarowymi mediów użytkowych/komunalnych (energii elektrycznej, wody, gazu czy ciepła). AMRsystem Apator może jednocześnie zbierać dane odczytowe i udostępniać je systemom bilingowym czy statystycznym, jak i zdalnie zarządzać samym urządzeniem pomiarowym poprzez wysyłanie do niego kodów technicznych. Dodatkowo dzięki pracy systemu w trybie on-line możliwe jest również śledzenie informacji o pojawiających się błędach czy awariach, co umożliwia natychmiastową reakcję operatora na zaistniałą sytuację. Zadaniem AMRsystem Apator jest

Multiple.pl to platforma mająca ułatwić zarządzanie biurem oraz ogłoszeniami w Internecie w branżach: nieruchomości, motoryzacja, praca i turystyka. Innowacyjność produktu polega na koncentracji ogłoszeń zewnętrznych w jednym miejscu oraz zbudowaniu mechanizmu ułatwiającego publikowanie ogłoszeń dla różnych branż w kilku zewnętrznych miejscach za pomocą jednego kliknięcia. Nowa funkcjonalność w zarządzaniu ogłoszeniami, prostota i oszczędność czasu dla użytkownika oraz elastyczność. Cechy produktu odpowiadają potrzebom użytkowników, którzy szukają rozwiązań technologicznych ułatwiających zarządzanie ogłoszeniami oraz swoimi firmami. Nakłady finansowe: na działalność innowacyjną ogółem 650 000 zł, nakłady na B+R 470 000 zł (w ramach tej kwoty zostały rozliczone: zakup wartości niematerialnych i prawnych, promocja, zakup analiz przygotowawczych oraz wynagrodzenia pracowników). Nakłady inwestycyjne na środki trwałe: 180 000 zł. Wiodące źródło finansowania: Unia Europejska, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Nazwa Multiple.pl została opatentowana, innych patentów brak. Do tej pory sprzedano 60 licencji użytkowych na korzystanie z aplikacji Multiple. Największy wpływ na cenę produktu mają uwarunkowania konkurencyjne, ale z uwagi na innowacje w produkcie nie jest to decydujący czynnik. Największym kosztem było wytworzenie oprogramowania, a obecnie jego rozwój oraz przeniesienie klienta z innej aplikacji, które wiąże się z migracją bazy oraz z integracją strony WWW pod kątem eksportów ogłoszeń z systemem. Aplikacja skierowana jest do dwóch grup docelowych: osób prywatnych oraz firm (przez firmy rozumiemy m.in. agencje nieruchomości, deweloperów, komisy i dealerów samochodowych, agencje pracy czy turystyczne oraz inne firmy, które mogą za pomocą aplikacji zarządzać swoim biurem, kontrolować pracowników, prowadzić ewidencję klientów, umów oraz faktur, a także publikować oferty w Internecie). Platforma wykonana jest w modelu SaaS i wykorzystuje takie technologie jak PHP, MySQL, Framework Symfony. Wśród najbardziej zaawansowanych modułów należy wymienić przede wszystkim: moduł do zarządzania biurem, masowy eksport ogłoszeń oraz moduł obsługi ogłoszeń dla osoby prywatnej. Ze względu na funkcjonalność, która jest dostępna on-line, procesy zarządzania biurem, zawierania umów oraz aktywacji ogłoszeń są możliwe bez wychodzenia z biura, dzięki czemu ograniczono ilość zużywanego papieru czy paliwa. Zarządzanie aplikacją opiera się na graficznym interfejsie użytkownika i zaprojektowane jest przez grafików pracujących w firmie. Platforma wykorzystuje nowoczesne wzornictwo projektowe, a cały system jest zorientowany na wysoki poziom usability. Platforma posiada kilka rozwiązań, które nie są dostępne na polskim rynku, np.: moduł do zarządzania biurem połączony z katalogiem firm, który zapewnia pozyskiwanie klienta indywidualnego dla firm. Właściciel firmy może m.in. dawać uprawnienia swoim pracownikom, co daje pełną kontrolę nad wykonywanymi przez nich operacjami. Ponadto opcja Multibot automatycznie wyszukuje dla użytkowników pożądane oferty mieszkań, samochodów i pracy. Dzięki aplikacji Multiple.pl można wyszukiwać, sprawdzać i wysyłać ogłoszenia, do tego zarządzać pracownikami, fakturami i umowami, a także prowadzić ewidencję ofert i klientów. Do tej pory brak nagród i certyfikatów.

pacjentom niewspółpracującym, poprzez np. rozpuszczenie w szklance soku. Ułatwia przyjęcie leku przez pacjentów, którzy mają zaburzenia przełykania. Produkt jest pierwszym lekiem w postaci tabletki rozpadającej się w jamie ustnej opracowanym i oferowanym przez Adamed.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 177

6

Lp.

ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o.

Nazwa przedsiębiorstwa

Projekt Cost-Effective

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Firma ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku jest Partnerem innowacyjnego projektu Cost-Effective – Efektywne i racjonalne wykorzystanie zasobów odnawialnych w istniejących budynkach wielopiętrowych, w ramach którego w celu bardziej efektywnego wykorzystania zasobów odnawialnych w sektorze budownictwa Konsorcjum projektu opracowuje zintegrowaną koncepcję zagospodarowania OZE w istniejących niemieszkalnych budynkach wielopiętrowych. Ponieważ istniejące budynki wielopiętrowe wymagają znaczących działań w zakresie zwiększenia ich energooszczędności, a jednocześnie w budynkach tych stosunek powierzchni dachu do powierzchni budynku uniemożliwia skuteczną instalację technologii OZE na dachu, Konsorcjum projektu koncentruje się na wykorzystaniu ścian/fasad tychże budynków. Z tego względu głównym celem projektu jest opracowanie dla innowacyjnych budynków wielofunkcyjnych konstrukcji fasadowych absorbujących energię słoneczną. Elementem niezbędnym do prawidłowej realizacji projektu jest opracowanie przez ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku innowacyjnych modeli biznesowych dla nowych technologii umożliwiających efektywne ich zastosowanie. Innowacyjność projektu polega na zagospodarowaniu fasady budynku, która stanie się miejscem absorpcji energii słonecznej, a także na opracowaniu nowych modeli biznesowych, opartych na tradycyjnych założeniach oraz innowacyjnych opartych np. na podejściu C2C lub LLCC. Liderem i głównym wykonawcą zadania polegającego na opracowaniu innowacyjnych modeli biznesowych jest ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku. Obecnie istniejące modele kosztowe dyskryminują technologie energooszczędne. Dla przykładu: firmy zajmujące się nieruchomościami wynajmujące powierzchnie biurowe nie wliczają do rachunku kosztów ogrzewania czy klimatyzacji. Oznacza to, że nie są zainteresowane inwestycjami dającymi oszczędności

realizacja odczytu zużycia mediów oraz zarządzanie siecią urządzeń pomiarowych w sposób zdalny za pomocą różnych interfejsów komunikacyjnych. Istnieje gama rozwiązań, dzięki czemu można zestawić połączenie z urządzeniem pomiarowym, wykorzystując praktycznie każde powszechnie stosowane medium komunikacyjne w ramach transmisji bezprzewodowej (radiowej, sieci GSM, lokalnej WLAN-WiFi oraz Bluetooth) i przewodowej (PLC, M-Bus, sieć Ethernet). AMRsystem Apator został zaprojektowany jako rozwiązanie rozproszone, zbudowane z modułów wyposażonych w pewną autonomię. System zbudowany jest w oparciu o topologię typu gwiazda, gdzie punktem centralnym każdej lokalnej struktury jest koncentrator danych, a zasadniczymi elementami systemu są urządzenia pomiarowe. Sieć koncentratorów uczestniczy w komunikacji z serwerem telemetrycznym, który może udostępniać interfejsy innym systemom informatycznym. Z uwagi na szczególne konfiguracje torów transmisyjnych mogą się pojawić dodatkowe elementy, takie jak: repeatery, konwertery mediów czy konwertery protokołów. Wdrożenie systemu zdalnego odczytu niesie wiele korzyści, zarówno korzyści funkcjonalnych, środowiskowych, jak i finansowych. Korzyści funkcjonalne: monitorowanie bieżącego zużycia mediów (prąd, woda, gaz, ciepło), stworzenie indywidualnego profilu obciążenia dla każdego z odbiorców, rozliczanie odbiorców wg dowolnego rozkładu stref czasowych, automatyzacja rozliczeń, bilingi, automatyczny system przedpłatowy, zdalna zmiana parametrów w urządzeniach pomiarowych, stosowanie dynamicznych taryf, zmniejszenie kosztów zakupu energii (wizualizacja krzywej obciążenia – lepsze prognozowanie), archiwizacja danych, kontrolowanie poziomu strat handlowych, w tym kradzieży lub prób działania silnym polem magnetycznym. Korzyści finansowe: skrócenie cyklu rozliczeniowego, poprawa bezpieczeństwa dostaw − większa trafność prognozy, wizualizacja danych – skrócenie czasu podejmowania decyzji. Korzyści środowiskowe: uczestnicy rynku stają się coraz bardziej świadomi konieczności racjonalnego zużywania zasobów naturalnych, oszczędnego podejścia do konsumpcji energii, wody, gazu czy ciepła. AMRsystem Apator to odpowiedź na trend związany z redukcją zanieczyszczeń, optymalizacją zużycia mediów, racjonalnym gospodarowaniem zasobami Ziemi.

Krótka charakterystyka

178 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

w tym zakresie. Natomiast firmy wynajmujące nie mają żadnego wpływu na instalacje takich technologii. Konsorcjum postawiło sobie ambitny cel, aby opracować nowe modele ekonomiczne, które miałyby szanse zmienić ten stan. ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku jako instytut specjalizujący się w badaniach ekonomicznych dla budownictwa jest liderem tego zadania, które realizuje we współpracy z wybranymi partnerami znającymi szczegółowo rynek europejski w zakresie nieruchomości biurowych i najnowszych technologii wykorzystujących zasoby odnawialne. Nowy model zintegruje w sobie bieżące koszty, zużycie zasobów oraz interesy wszystkich elementów łańcucha wartości w budynkach. Podstawą będą analizy Least Life Cycle Costing (LLCC) oraz Cradle to Cradle (C2C) – metoda wykorzystana do stworzenia ekologicznego pod względem technicznym i ekonomicznym modelu. Innowacyjne technologie: większa energooszczędność budynków wielopiętrowych przez wykorzystanie zasobów odnawialnych na większej powierzchni budynku (fasadach) niż dotychczas (dach), inne właściwości wielofunkcyjnych elementów elewacji: chłodzenie, ciepło procesowe (np. w przypadku procesów przemysłowych w produkcji), ogrzewanie pomieszczeń, dostarczanie energii elektrycznej, zacienienie, produkcja ciepłej wody, atrakcyjne wzornictwo. Większa energooszczędność budynków, niższe koszty energii, ochrona środowiska, prestiż, zapewnienie pożądanego obrazu budynku, aspekty ekologiczne, dostosowanie do wymagań energetycznych uwzględnionych w przepisach budowlanych, poprawa jakości powietrza, lepszy komfort, zgodność w zakresie wymagań dotyczących ochrony środowiska. Źródła nakładów: własne, Skarb Państwa, zagraniczne, instytucje finansowe. Użytkownicy: klienci, pracownicy, firmy,instytuty badawcze, właściciele budynków wielopiętrowych, inwestorzy, deweloperzy, architekci, projektanci, najemcy powierzchni w niemieszkalnych budynkach wielopiętrowych. Wykorzystane zostaną m.in. najnowsze patenty/technologie: przezroczyste kolektory fasadowe słoneczne – patent zgłoszony w 2006 roku; szklane elementy zintegrowane z PV generujące elektryczność i równocześnie kontrolujące natężenie światła – ogranicza to np. zużycie energii do chłodzenia pomieszczeń. Patent zgłoszony w 2006 roku. Zintegrowane z fasadą solarno-termalne kolektory z tubą powietrza umożliwiają zimą transport powietrza bezpośrednio do ogrzewania powietrza w pomieszczeniach lub w połączeniu z systemem chłodzenia i ogrzewania. System wentylacji połączony z fasadami (patent rok 2007). Korzyści dla środowiska: zmniejszenie zużycia energii elektrycznej, co przekłada się na mniejszą emisję szkodliwych dla atmosfery gazów; zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego; innowacyjne modele biznesowe zachęcające do szerszego stosowania rozwiązań opartych na technologii wykorzystującej odnawialne źródła energii. Nowatorskie rozwiązania rynkowe: innowacyjne modele biznesowe + koncepcja techniczna – oparte na projekcie i metodologii LCC, C2C i LLCC. Zostaną opracowane dwa rozwiązania rynkowe – modele biznesowe: 1. Tradycyjny, oparty na obecnej praktyce rynkowej (produkt – dystrybucja – klient), opracowany dla innowacyjnych technologii, które powstały w ramach projektu. Celem jest stworzenie oferty atrakcyjnej finansowo dla wynajmujących i dla budujących powierzchnie biurowe, aby zwiększyć atrakcyjność ich stosowania (np. oferowanie gwarantowanych cen energii w porównaniu z innymi budynkami ale pod pewnymi warunkami). 2. Innowacyjny, oparty na Life Cycle Allience Profit (LCAP)/Life Cycle Consortium Profit (LCCP)/C2C. Podjęte zostaną próby połączenia osiągnięć w zakresie LCC i innowacji w procesach budowlanych opartych na tworzeniu wartości (value creation), a mniej skupiające się na kontroli kosztów. Nowy model oparty będzie na przesunięciu z modelu zyskowności do modelu tworzenia wartości dla klienta. Wyzwaniem jest identyfikacja, gdzie może być stworzona wartość dla klienta. Zostaną ponadto wdrożone elementy koncepcji Cradle to cradle C2C. Głównym jej założeniem jest to, że rola inwestora nie kończy się na oddaniu obiektu do użytku, a użytkownik budynku jest zaangażowany od początku procesu budowy, a właściwie projektowania obiektu. Zyski, a może raczej korzyści uczestników całego procesu nie ograniczają się do wybranych elementów związanych tylko z ich bezpośrednim korzystaniem z budynku. Włączenie wszystkich graczy w cykl życia budynku daje podstawę do lepszej jakości budynku i wydłużenia jego okresu użytkowania oraz zmniejszenia całkowitych kosztów.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 179

ASTOR Sp. z o.o.

Autoliv Poland Sp. z o.o.

Automatyka-Pomiary -Sterowanie S.A.

AUXILIUM Kancelaria Biegłych Rewidentów S.A.

Avio Polska Sp. z o.o.

8

9

10

11

Nazwa przedsiębiorstwa

7

Lp.

Zespół łopatek dyszowych turbiny niskiego ciśnienia silnika Genx-2B

Usługi doradztwa na rynku NewConnect

Mikroprocesorowe systemy sterowania i nadzoru

Pedestrian Protection Airbag

Platforma Internetowa

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Wieńce łopatek dyszowych turbiny niskiego ciśnienia w całości zaprojektowane i przygotowywane do produkcji seryjnej w Avio Polska w Bielsku-Białej przeznaczone są do najnowszego cywilnego lotniczego silnika świata GEnx-2B do samolotów Boeing B 747–8 (następca jumbo-jeta). Innowacyjność projektu polega na zastosowaniu nowych parametrów poszczególnych łopatek w zespole, uwzględniających unikalne rozwiązania aerodynamiczne, które są zupełną nowością lub dopiero od niedawna są wdrażane w lotniczych silnikach turbinowych najnowszej generacji. W stosunku do dotychczas użytkowanych silników GEnx-2B charakteryzuje się zmniejszonym o 15% zużyciem paliwa i obniżonym o 16dB poziomem hałasu. Emisja gazów CO2 oraz NOx jest o 95% niższa od poziomu wymaganego w obecnie stosowanych normach. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii i najnowszych osiągnięć nauki zredukowano liczbę i wagę części w silniku, co razem z wysoką niezawodnością i trwałością materiałów, z których jest on wykonany, przyczynia się do zmniejszenia ilości odpadów trafiających do środowiska naturalnego w postaci zużytych części. Powyższe cechy sprawiają, że GEnx-2B należy do najbardziej ekologicznych i przyjaznych dla pasażera produktów tego typu na świecie. Avio Polska jest jedynym producentem i eksporterem tego produktu na świecie. Został on nagrodzony m.in. w Konkursie Polski Produkt Przyszłości, eCO2innowacja oraz nominowany do nagrody Teraz Polska.

Auxilium od 2009 r. intensywnie rozwija działalność autoryzowanego doradcy rynku NewConnect. Jest to niszowe i innowacyjne działanie skupione wokół wprowadzania spółek do Alternatywnego Systemu Obrotu GPW w Warszawie. Spółka należy do pierwszych 15 firm wpisanych na listę autoryzowanych doradców w Polsce. Na dzień dzisiejszy usługi te świadczy 64 podmiotom.

Mikroprocesorowe systemy sterowania i nadzoru oferowane przez APS są jednoznacznie ukierunkowane na usprawnienie pracy, dokonują akwizycji, przetwarzania i archiwizacji danych o pracy i stanie poszczególnych urządzeń, wartości mierzonych parametrów oraz sterują urządzeniami na obiekcie. Oferowane przez APS i instalowane na obiektach systemy sterowania i nadzoru (wizualizacji) są przydatnym narzędziem służącym do uzyskiwania jak najlepszych efektów w modernizowanych obiektach. Dzięki swej elastyczności można je zastosować w różnych sytuacjach technologicznych panujących na obiektach przemysłowych. Systemy sterowania i nadzoru przy realizacji każdej inwestycji są dostosowywane do indywidualnych potrzeb i oczekiwań klienta, a także do konkretnych uwarunkowań wraz z powiązaniem z istniejącą infrastrukturą obiektów. Dzięki temu każdorazowo są to produkty unikalne – jednorazowe, dostosowane do zastosowanej technologii, specyfiki odbiorcy i jego środowiska pracy. Jest to oferta kompleksowa: od projektu, przez wykonanie aż po serwis.

Pedestrian Protection Airbag – poduszka montowana na przodzie samochodu, mająca na celu zminimalizowanie siły uderzenia samochodu w pieszego oraz lepszą ochronę dla potrąconej osoby. Prototyp w fazie testów.

Platforma Internetowa jest systemem umożliwiającym klientom dostęp do wiedzy, dokumentów i aktualizacji związanych z produktami, które są dostarczane przez firmę. Platforma Internetowa ułatwia zgłaszanie spraw serwisowych i śledzenie postępu ich rozwiązania. Rozwój o dodatkowe moduły, np. historia zamówień. Pełni rolę handlową i techniczną. Posiada nowe cechy użytkowe takie jak: interfejs intuicyjny, śledzenie zmian on-line, szybkie wyszukiwanie informacji. Źródła nakładów własne. Jest to narzędzie dla klientów, a nowymi użytymi technologiami są baza danych, wewnętrzne systemy, śledzenie zmian on-line.

Krótka charakterystyka

180 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

Bank Handlowy w Warszawie

Bełchatowsko-Kleszczowski Park Przemysłowo­ ‑Technologiczny Sp. z o.o.

CHEMAPOL S.C.

COMARCH S.A.

12

13

14

15

ALTUM

Mieszalnik farmaceutyczny z kontenerami

Nanoszenie warstwy nanokrystalicznego węgla na implanty medyczne

Citi Mobile + bump2transfer

Comarch ALTUM to innowacyjna platforma biznesowa ERP, obecna na międzynarodowym rynku od marca 2008 roku. Rozwiązanie dedykowane jest średnim i dużym firmom handlowym i usługowym oraz sieciom handlowym. Unikatowym wyróżnikiem rozwiązania jest połączenie wbudowanych narzędzi analitycznych Business Intelligence z narzędziami Business Process Management, dzięki którym system nie tylko dostarcza użytkownikom aktualnych informacji na podstawie analiz, ale także jest w stanie podpowiedzieć lub zautomatyzować konkretne procesy i działania. Ponadto rozwiązanie w standardzie obejmuje swoją funkcjonalnością wszystkie obszary działania firmy: od handlu, przez logistykę, CRM, po finanse i księgowość, a ergonomiczny i przejrzysty interfejs sprawia, że system jest przyjaznym środowiskiem pracy dla każdego użytkownika. Comarch ALTUM wykorzystuje technologię NET 3.5, Microsoft SQL Server 2008 oraz zaawansowane narzędzia True API (Application Programming Interface), dzięki którym możliwa jest integracja z systemami zewnętrznymi oraz tworzenie dodatkowych obszarów biznesowych dopasowanych do zmieniających się potrzeb klienta. Comarch ALTUM został zwycięzcą w kategorii Best Solution Provider Produkt/Solution podczas konferencji Gartnera IT Chanel Vision Europe 2008 zorganizowanej w Rzymie. Comarch ALTUM został wyróżniony, otrzymując tytuł Innovationspreis 2008 i 2009 w kategorii „Najbardziej innowacyjny system klasy ERP”. Comarch ALTUM został zwycięzcą w kategorii „ISV/Software Solution” podczas konferencji Microsoft Partner Program Awards 2008.

Automatyczny mieszalnik proszków farmaceutycznych wraz z kontenerami zapewnia wysoki stopień ujednorodnienia proszku farmaceutycznego po procesie mieszania. Stabilność, pewność i całkowita powtarzalność procesu mieszania to cechy stanowiące o klasie maszyny. Urządzenie to wyrafinowana konstrukcja działająca w cyklu automatycznym. Proces mieszania poprzez obracanie kontenera wypełnionego proszkiem farmaceutycznym odbywa się wg ustalonych i zaprogramowanych receptur. Wyróżnik tego rozwiązania to 4 łapy do mocowania kontenera, podczas gdy do bezpiecznej pracy wystarczą 2 łapy. Mieszalniki proszków wykonane są zgodnie ze standardami GMP, pozbawione zakamarków i miejsc trudnych do mycia. Wszystkie części zewnętrzne urządzenia oraz stykające się z otoczeniem, wykonane są ze stali kwasoodpornych. Mieszalniki proszków wyposażone są w sterowniki z monitorem i drukarką. Obsługa urządzenia realizowana jest programowo na panelu sterowniczym. W pamięci urządzenia może zostać zapisanych kilkadziesiąt programów mieszania proszków. Urządzenia pracują w zakładach farmaceutycznych produkujących suche formy produktów.

Technologia charakteryzuje się szerokimi możliwościami zastosowania wszędzie tam, gdzie wymagany jest niski współczynnik tarcia, wysoka odporność na zużycie, obojętność chemiczna czy odporność na korozję. Ciekawa kombinacja właściwości fizycznych, chemicznych i mechanicznych czyni je wielofunkcyjnymi materiałami stosowanymi w przemyśle i medycynie. Modyfikacja powierzchni implantów ma służyć: zmianie mechanicznych właściwości powierzchniowych biomateriału, poprawie biozgodności materiału implantu w środowisku tkankowym (problem alergii), podniesieniu odporności korozyjnej implantowanego materiału, wytworzeniu nowego rodzaju biomateriału nie występującego w skali makroskopowej. Węgiel jako podstawowy składnik struktury tkanek człowieka jest idealnym materiałem jako element implantów stosowanych w medycynie. Wszystkie znane odmiany alotropowe węgla spełniają wymagania stawiane wszczepom: biozgodność, stabilność chemiczna, biostabilność. Odpowiednie właściwości mechaniczne: wysoka adhezja, twardość, bardzo mała ścieralność, odpowiedni stan powierzchni, współczynnik tarcia. Główne zalety technologii: proces prowadzony w niskich temperaturach, zdolność pokrywania skomplikowanych kształtów, możliwość uzyskania warstwy na wszystkich biomateriałach metalicznych, niski koszt. Właściwości wytworzonych warstw: bardzo dobra adhezja, wysoka twardość, odporność na ścieranie, odporność chemiczna, bardzo dobra izolacja metalu (metaloza), bardzo dobra biotolerancja warstwy przez organizm.

Citi Mobile z technologią Bump to Transfer (B2T) pozwala na bardzo szybkie dokonywanie przelewów poprzez stuknięcie się telefonami (smartfony). Pierwsze użycie technologii B2T w bankowości na świecie.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 181

Nazwa przedsiębiorstwa

Dąbrowska Fabryka Maszyn Elektrycznych DAMEL S.A.

Przedsiębiorstwo Produkcji Sorbentów i Rekultywacji ELTUR-WAPORE Sp. z o.o.

ENTE Sp. z o.o.

Fiat Auto Poland S.A.

GASPOL S.A.

Lp.

16

17

18

19

20

Digital Customer Service

FIAT 500

AWIA MACHINES EXPLORER

Flubet

Silnik SG6B598X-4 500kW 3300V

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Digital Customer Service: innowacyjny system zarządzania relacjami z klientami i partnerami biznesowymi. D-PEN (digital pen) – w 2010 r. rozpoczęto wdrażanie pióra cyfrowego. Celem jest digitalizacja i przyspieszenie procesu zawierania umowy z klientem. D-pen przenosi dane z umowy papierowej do systemu AXAPTA (wysyła ją jako plik PDF) w czasie rzeczywistym w trakcie wypełniania umowy u klienta, bez konieczności ręcznego wprowadzania danych do systemu. Taki PDF trafia też od razu na skrzynkę mailową klienta. Oszczędność czasu i ograniczenie błędów przy wprowadzaniu danych (1,5 etatu/rok na wpisywanie danych + około 2000 godzin na skanowanie dokumentów i dołączanie ich do systemu). Zwiększa to efektywność komunikacji z klientami, wpływa na dalsze minimalizowanie zużycia papieru w firmie. Jest to jedyne takie przedsięwzięcie w Polsce.

W roku 2010 uruchomiono na bazie modelu Fiat 500 produkcję Abarth Tributto Ferrari (180 CV) jako serię specjalną sprzedawaną przez Ferrari oraz Abarth Cabrio. Odpowiadając na potrzeby klienta wprowadzono nowatorski lakier Black Jack – czarny matowy. Dla modelu 500 uruchomiono produkcję wersji z nowoczesnym, dwucylindrowym silnikiem TWIN-AIR o pojemności 0,9 l.

Pierwszy w Polsce system monitorujący parametry pracy maszyn budowlanych i innych maszyn ciężkich. Monitorowanie newralgicznych parametrów pracy połączone z monitoringiem paliwa i pracy operatorów. Konieczność nadzoru sposobu eksploatacji bardzo drogiego parku maszynowego oraz obniżenia kosztów eksploatacji maszyn. Źródło nakładów – własne. Wniosek o patent na system. Innowacja związana z niezależnym produktem. Klientami są firmy z branży budowlanej i kolejnictwa posiadające ciężki i drogi sprzęt. Wykorzystano nowatorskie algorytmy umożliwiające precyzyjną analizę danych. System w całości bazuje na oprogramowaniu stworzonym w spółce. Optymalizacja pracy maszyn – zmniejszenie zużycia paliwa i emisji substancji szkodliwych.

Gospodarcze wykorzystanie popiołów z kotłów fluidalnych – pozytywne oddziaływanie na środowisko naturalne (ograniczenie składowania popiołów). Cel firma osiąga przez: wykorzystanie technologii innowacyjnych, rekultywację popiołami wyrobiska KWB Turów, odzysk odpadu o kodzie 10.01.82. Flubet (aktywowany popiół fluidalny) – dodatek mineralny, zastępujący do 35% cementu portlandzkiego w betonach posiada Aprobatę Techniczną ITB nr AT-15–5257/2009. Innowacyjność i proekologiczność zastosowanych rozwiązań sprowadza się do wykorzystania opatentowanej przez Energomar-Nord technologii aktywacji popiołu do produkcji Flubetu jako substytutu cementu. Wykorzystanie tego zamiennika cementu w produkcji betonu poprawia jego jakość i wpływa na zmniejszenie ilości zużywanego cementu, a tym samym zmniejszenie emisji CO2. Koszt to 1/3 ceny cementu. Użytkownicy: producenci wyrobów betonowych, drogownictwo. Technologia: aktywacja metodą EMDC (Elektrostatyczny Mechaniczny Dezintegrator Cząstek). Wdrożone Zintegrowane Systemy ISO. Wdrażanie Systemu klasy ERP i CRM. Wyróżnienia: Panteon Polskiej Ekologii, Laur Białego Tygrysa, Laureat Polskiej Nagrody Popiołowej FENIKS 2006, Zielony Laur 2007.

Silnik SG6B598X-4 jest silnikiem indukcyjnym, trójfazowym, jednoklatkowym, budowy przeciwwybuchowej z osłoną ognioszczelną „d” – cecha Ex I M2 ExdI o mocy 500kW na napięcie 3300V do napędu organów urabiających w węglowych kombajnach ścianowych dużej wydajności. Innowacyjność produktu polega na uzyskaniu znacznie większej mocy na jednostkę objętości niż w dotychczas produkowanych silnikach. Dotychczas silniki o zbliżonych gabarytach posiadały moc 350kW. Na rynku polskim podobny silnik nie był oferowany przez producentów krajowych. W silniku zastosowano specjalnej konstrukcji klatkę wirnika, nie stosowaną wcześniej w innych produktach firmy. Silnik SG6B 598X-4 posiada certyfikat typu WE: KDB 10 ATEX 030X oraz certyfikat IECEx KDB 11.0005X. W 2010 r. sprzedano 4 szt. tego silnika jednemu klientowi.

Krótka charakterystyka

182 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych GZUT S.A.

HS WROCŁAW Sp. z o.o.

Hydromega Sp. z o.o.

Hydro-Vacuum S.A.

Inco-Veritas S.A.

21

22

23

24

25

Florovit eko

Tłocznia ścieków (odmiany konstrukcyjne TSA i TSB)

Dwupoziomowa rampa do obsługi górnych pokładów promów klasy Star Finnlines

Układ paliwowy z elektronicznym ogranicznikiem turbiny napędowej ALRT-2E

Nowy typoszereg pomp

Wdrożenie innowacyjnej produkcji nawozów organiczno-mineralnych na bazie węgla brunatnego, polegającej na udostępnieniu substancji humusowych zawartych w węglu brunatnym bez konieczności ich ekstrakcji. Zastosowana technologia charakteryzuje się kompilacją wielu rozwiązań wykorzystywanych w innych branżach i nie stosowanych wcześniej w przemyśle

W klasycznej przepompowni (mokrej) ścieki doprowadzone kanałem grawitacyjnym wpływają bezpośrednio do zbiornika retencyjnego. W przepompowniach z separacją ciał stałych ścieki wpływają do zbiornika tłoczni umieszczonej w suchej komorze, a następnie są rozprowadzane do poszczególnych separatorów. Z separatorów podczyszczone ścieki pozbawione ciał stałych, osadów i elementów wleczonych spływają grawitacyjnie poprzez elementy hydrauliczne pomp do zbiornika tłoczni. Tłocznia jest urządzeniem w pełni zautomatyzowanym, nie wymagającym dodatkowej obsługi. Poprzez zainstalowanie filtra na przewodzie wentylacyjnym wyeliminowane zostały uciążliwe zapachy. Jednostkowe nakłady na B+R dla tłoczni ścieków wyniosły 752 895 zł, w tym środki własne 390 745 zł, dofinansowanie ze środków finansowych na naukę 362 150 zł. Rozwiązanie konstrukcyjne tłoczni ścieków zostało zgłoszone do opatentowania w Urzędzie Patentowym RP i EPO. W latach 2007–2010 sprzedano łącznie 142 tłocznie ścieków. Główni użytkownicy to przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne i komunalne oraz gminy. W tłoczniach zastosowane nowoczesne metody monitoringu oparte na powiadamianiu GSM i transmisji danych GPRS. Poprzez zastosowanie względnie małych zbiorników nie następują procesy gnilne w ściekach, a równomierne ich podawanie ma duże znaczenie dla pracy oczyszczalni ścieków, zwłaszcza nie posiadających zbiorników wyrównawczych. Wyrób został nagrodzony Złotym Medalem Targów POLEKO w 2006 r. i I nagrodą Międzynarodowych Targów INSTALACJE Lider Instalacji w 2008 roku. Wyrób posiada Certyfikaty badania typu na zgodność z dyrektywami Unii Europejskiej nr 89/106/ EWG, 89/336/EWG i 73/23/EWG wystawione przez Strojirensky Zkusebni Ustav, Brno.

Największe inwestycje w zakresie prac B+R firma poczyniła w kierunku rozwoju projektów, dotyczących pojazdów z napędem hydrostatycznym oraz pomostów, ramp załadunkowych z napędem hydrostatycznym oraz układów hydrauliki siłowej stosowanej w przemyśle okrętowym. Opracowano nowe zastosowanie, dopracowano konstrukcję, zoptymalizowano napęd, przyjmując za zasadę stosowanie elementów i części krajowych. Systemowe podejście do tego projektu pozwoliło na szybki rozwój współpracy z WAT, PG, PIMR, IOD, WITPiS i CNBOP. Równoległe prace B+R prowadzone są na potrzeby działu handlowego DH, które przekładają się na ciągłe udoskonalanie bieżącej produkcji oraz oferowanie nowych produktów innowacyjnych w skali firmy, kraju oraz krajów Unii Europejskiej.

Dotychczas stosowany układ paliwowy silnika PZL-10W do śmigłowca SOKÓŁ składał się z bloku hydromechanicznego, bloku elektronicznych ograniczników i rezerwowego hydromechanicznego ogranicznika obrotów turbiny napędowej ALRT-2B, który był zawodny i sprawiał kłopoty w eksploatacji śmigłowca. W nowym rozwiązaniu w miejsce ALRT-2B zastosowano elektroniczny ogranicznik obrotów turbiny napędowej ALRT-2E, który dodatkowo spełnia wiele funkcji rezerwowych w stosunku do podstawowego bloku elektronicznych ograniczników. Dzięki temu wyeliminowano występujące w eksploatacji niedogodności, a układ uzyskał znaczne zwiększenie ilości funkcji realizowanych w rezerwowym trybie pracy, co znacznie poprawia bezpieczeństwo lotu śmigłowca.

Innowacyjność produktu tzn. komponentu maszyn (pompy) polega na spełnianiu wymagań klienta, wcześniej nie spełnianych. Wydłużenie żywotności o 50%. Zwiększenie atrakcyjności ofert w sprzedawanych zespołach wyrobów. Nakłady w 2010 r. na (B+R) nie wystąpiły. Obsłużono pięciu klientów. Zanotowano przyrost obrotów. Klienci to europejskie wytwórnie pomp i armatury. Nowe technologie: obróbka na centrach obróbczych. Wykorzystanie oprogramowania do sterowania procesami obróbki metali. Obróbka skrawaniem w zamkniętej przestrzeni roboczej centrum.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 183

Nazwa przedsiębiorstwa

Innowacyjne Przedsiębiorstwo Wielobranżowe POLIN Sp. z o.o.

Instalcompact Sp. z o.o.

Instytut Techniki Górniczej KOMAG

Iqon Consulting Sp. z o.o.

Lp.

26

27

28

29

System elektronicznej księgowości realizowanej w procesie B2B

Oprogramowanie GATHER w ramach systemu identyfikacji elementów sekcji ścianowej obudowy zmechanizowanej

System zarządzania siecią obiektów rozproszonych SyDiaNet

Technologia POLNOKS

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Projekt polega na wdrożeniu systemu elektronicznej księgowości opartej na systemie typu DMS (Data Management System), na programach do rozpoznawania, wczytywania i przetwarzania do formy tekstowej typu OCR oraz na sprzęcie komputerowym niezbędnym do obsługi oprogramowania. Szczegółowe informacje na stronie projektu: http://www.

Innowacyjność systemu polega na opracowaniu kompleksowego rozwiązania sprzętowo-programowego, wspomagającego zarządzanie cyklem życia elementów maszyn pracujących w trudnych warunkach eksploatacyjnych. Rozwiązanie wpływa m.in. na: poprawę bezpieczeństwa użytkowania elementów sekcji ścianowej obudowy zmechanizowanej poprzez trwałe i jednoznaczne, elektroniczne oznakowanie elementów, ciągłe gromadzenie informacji o cyklu życia elementów oraz trwałość oznakowania (co najmniej 10 lat). Patent nr 209051 Przenośny zestaw do radiowej identyfikacji urządzeń w wyrobiskach górniczych, zwłaszcza sekcji obudów zmechanizowanych. System wdrożono w kopalniach Katowickiego Holdingu Węglowego S.A., Kompanii Węglowej S.A., Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. oraz u producentów ścianowych obudów zmechanizowanych. Rozwiązanie otrzymało: wyróżnienie w konkursie Górniczy Sukces Roku 2010, srebrny medal na Międzynarodowej Wystawie Wynalazków IWIS 2008. Certyfikat Badania Typu WE numer KDB 05ATEX219 na mikrokomputer typu TRMC-01. Certyfikat Badania Typu WE numer KDB 05ATEX221X na transponder typu TRID-01.

Opracowany produkt oferuje unikalną funkcjonalność związaną z modułem diagnostycznym połączonym ze sterownikiem, a także obsługą dowolnego kanału komunikacji. Nowe cechy użytkowe: diagnoza stanu urządzenia, automatyczny nadzór nad pracą urządzenia, praca w oparciu o zewnętrzne serwery (nieograniczony dostęp). SyDiaNet odpowiada na potrzebę zarządzania i nadzoru siecią obiektów wodno-kanalizacyjnych bez konieczności opuszczania bazy. Optymalizuje koszty oraz czas pracy konserwatorów. Nie wymaga stałego nadzoru operatora oraz zaawansowanych technologii. Klienci systemu to głównie wiejskie i miejskie zakłady/spółki celowe administrujące sieciami wodno-kanalizacyjnymi.

Wysokoredukcyjna nowa technologia pracy kotłów OP 650 z frontową konfiguracją palników, wyposażonych w mokrą instalację odsiarczania spalin IOS. Technologia chroniona pięcioma wynalazkami + know-how oraz znakiem towarowym POLNOKS. Nagrody: zajęcie 6. miejsca w rankingu firm, które uzyskały najwięcej patentów w Polsce w latach 2004–2008 – Dyplom uznania dla IPW POLIN Sp. z o.o.; zajęcie 1. miejsca w rankingu najbardziej innowacyjnych firm mikro w Polsce w 2008 r. – Dyplom uznania dla IPW POLIN Sp. z o.o.; zajęcie 5. miejsca w rankingu firm, które uzyskały najwięcej patentów w Polsce w 2009 r. – Dyplom uznania dla IPW POLIN Sp. z o.o.; zajęcie 3. miejsca w rankingu najbardziej innowacyjnych mikroprzedsiębiorstw w Polsce w 2009 r. – Dyplom uznania dla IPW POLIN Sp. z o.o. Certyfikat Innowacyjności 2005 POLIN Sp. z o.o. Laureat rankingu 500 Najbardziej Innowacyjnych Firm. Udział w programie badawczym nad innowacyjnością polskiej gospodarki, prowadzonym przy PAN. Certyfikat Innowacyjności 2006 III miejsce w rankingu najbardziej innowacyjnych mikrofirm. Certyfikat Innowacyjności 2007 III miejsce dla Najbardziej Innowacyjnej Mikrofirmy. Ranking jest elementem badań nad innowacyjnością polskiej gospodarki w 2007 r., prowadzonym przy PAN. Certyfikat Innowacyjności 500 Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce w 2009 r. (Ocena ABCBN w systemie 5A) – prowadzone przez Sieć Naukową MSN i INE PAN.

nawozowym. Dzięki zastosowanej technologii produkt finalny uzyskuje właściwości nieosiągalne przy zastosowaniu konwencjonalnych metod produkcji. Produkt otrzymał złoty medal na targach Brussels Innova 2008 oraz wyróżnienie w XII edycji konkursu Produkt Przyszłości.

Krótka charakterystyka

184 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

KGHM Cuprum Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe

KORONA S.A.

30

31

Ekopodgrzewacz

Technologia eksploatacji złoża rud miedzi o małej i średniej miąższości

Ekopodgrzewacz jest produkowany w nowej technologii zalewu niskotemperaturowego umożliwiającej wytworzenie produktu, w którym zwiększy się udział surowców odnawialnych. Dzięki zastosowaniu nowej konstrukcji kubka objętego wzorem

W wieloetapowej pracy przygotowano koncepcję i przedstawiono technologię eksploatacji złoża rud miedzi o małej i średniej miąższości systemem ścianowym z zastosowaniem mechanicznego urabiania calizny, dla warunków geologicznych ZG Polkowice-Sieroszowice i OG Głogów Głęboki-Przemysłowy. Opracowano nowy, ścianowy system eksploatacji z mechanicznym urabianiem złoża, w tym: warunki stosowalności, sposób przygotowania pola, opis systemu wraz ze sposobem kierowania stropem, urabianie (w tym charakterystykę kombajnu urabiającego) i odstawę urobku, przewietrzanie oraz sposób rozruchu ściany i organizację procesu produkcyjnego. Zaproponowano profilaktykę zagrożeń i postępowanie w sytuacjach awaryjnych, transport urobku i materiałów, a także uwarunkowania energomaszynowe. Pracę zakończono weryfikacją wstępnej oceny ekonomicznej przedsięwzięcia oraz wielobranżowym projektem technicznym eksploatacji przygotowanym dla wybranego pilotowego pola w kopalni Polkowice-Sieroszowice. Innowacyjność produktu polega na opracowaniu koncepcji i projektu eksploatacji złoża rudy miedzi o małej i średniej miąższości z mechanicznym urabianiem calizny na podstawie założeń przedstawionych przez O/ZG PolkowiceSieroszowice oraz udział w próbach eksploatacyjnych z kompleksem urabiającym ACT. Określenie wpływu kierunków i wielkości naprężeń pierwotnych na optymalną geometrię rozcinki udostępniającej i prowadzenie frontów eksploatacyjnych. Koncepcja zastosowania tensometrycznego czujnika typu inkluzja sztywna do pomiaru zmian naprężeń w skałach lub betonach. Opracowanie nowej technologii wykonania w O/ZG Lubin wyrobisk przygotowawczych kombajnem chodnikowym PeBeKa Lubin. Wstępna koncepcja zagospodarowania złóż węgla brunatnego w aspekcie budowy instalacji pilotowej podziemnego zgazowania węgla. Opracowanie technologii wybierania złoża głębokiego pod warstwą reologiczną.

platformaksiegowa.pl/. Nowe cechy użytkowe: wprowadzanie dokumentów, archiwum dokumentów, wyszukiwanie, edycja, historia zmian, konfigurator pism, uprawnienia, przepływ dokumentów, raporty, integracja z OCR, integracja z CDN Optima, archiwizacja dokumentów. Firma współpracująca w dziedzinie księgowości będzie miała automatyczny dostęp do zestawień dokumentów, statystyk itp., które standardowo kosztują wiele czasu pracy właśnie klienta lub firmę księgującą. Dostęp do opracowanych przez IQON wzorcowych dokumentów, które firmy współpracujące będą mogły używać w swojej działalności. Zastosowanie tych dokumentów dodatkowo ułatwi ich przetwarzanie i archiwizację ze względu na standardowy format. Finansowanie ze środków własnych i pozyskanych z zagranicy (bezzwrotnych). Sprzedano 17 sztuk. IQON: cena miesięcznej opłaty dla klientów nie zmieni się, obniżą się koszty usług księgowych oraz czas realizacji usługi, zwiększą się obroty firmy dzięki większej liczbie firm współpracujących. Współpracownicy: IQON, firma Polekspert, firmy zlecające księgowość na zewnątrz. Nowe użyte technologie: system do elektronicznej księgowości typu DMS – Data Management System, oprogramowanie typu OCR do tworzenia formularzy z flexilayout, oprogramowanie typu OCR do rozpoznawania formularzy z flexilayout. Zastosowane rozwiązania informatyczne: oprogramowanie typu DMS oraz oprogramowanie typu OC, a także sprzęt komputerowy umożliwiający wykorzystanie tego oprogramowania. Zasadnicza zmiana w procesie usługowym polegać będzie przede wszystkim na tym, iż dane księgowe nie będą przepisywane fizycznie przez ludzi z papierowych dokumentów do systemu księgowego, lecz wczytywanie danych księgowych do programu księgowego będzie się odbywało w wysokim stopniu automatycznie od momentu wykonania skanu dokumentu księgowego. Skan dokumentu zostanie odczytany przez program typu OCR, a dane, które zawiera ten dokument, będą przekazane bezpośrednio do baz danych właściwych dla programu księgowego. Dzięki temu proces księgowy będzie przebiegał przeszło dwukrotnie krócej, a dodatkowo dokumenty księgowe będą archiwizowane w wersji elektronicznej w postaci umożliwiającej łatwe wyszukiwanie, szeregowanie, zarządzanie oraz wyszukiwanie/analizę danych z tych dokumentów.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 185

Nazwa przedsiębiorstwa

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.

Lp.

32

System zarządzania aktywami

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Wdrożenie zintegrowanego narzędzia zastąpiło kilka niejednorodnych dotychczas stosowanych rozwiązań wspierających proces zarządzania aktywami. Jedną z najważniejszych korzyści systemu jest zautomatyzowanie pracochłonnej ewidencji księgowej operacji na funduszach i podziału przychodów inwestycyjnych. Podniosło to w znaczący sposób jakość zarządzania środkami finansowymi oraz płynnością finansową. Projekt kdpw_flow umożliwia codzienną weryfikację wolnych do zainwestowania środków oraz ich symulację. Oprócz funkcjonalności dostępnych w standardzie modułu Treasury systemu SAP ERP wprowadzono dodatkowe rozwiązania obsługujące obszar biznesowy z zakresu: analizy ryzyka rynkowego, definiowania struktury oczekiwanego portfela na różnych poziomach złożoności, budowania siatki limitów. Wprowadzony system kdpw_flow przyczynił się do zautomatyzowania wybranych procesów zarządzania aktywami z uwzględnieniem wymogów bezpieczeństwa obrotu płatniczego stosowanych przez KDPW. Lista zautomatyzowanych procesów dzięki wdrożeniu kdpw_flow: prognoza płynności, porównanie oczekiwanej i rzeczywistej struktury portfela (Generator zleceń), pełna automatyzacja w zakresie multiplikowania transakcji zewnętrznych (zawartych na rynku) pomiędzy poszczególne portfele w postaci transakcji wewnętrznych, kontrola bieżąca limitów w trakcie zawierania procesu transakcyjnego, automatyzacja realizacji instrukcji płatniczych i rozliczeniowych − integracja on-line z systemami bankowymi (NBP) i rozliczeniowymi (kdpw_stream), automatyzacja w zakresie potwierdzania realizacji instrukcji płatniczych i rozliczeniowych (interfejsy on-line za pomocą PI), pełna integracja z Księgą Główną systemu ERP, okresowa wycena instrumentów finansowych (różne rodzaje wyceny), automatyzacja sporządzania sprawozdań finansowych. W nowym systemie kdpw_flow udostępniono funkcjonalność Generatora zleceń, umożliwiającą: tworzenie oczekiwanej struktury portfela w powiązaniu z siatką limitów KDPW, porównanie oczekiwanej struktury portfela z rzeczywistą strukturą i ustalenie różnicy, wprowadzanie ofert, ewidencję zawartych transakcji z podziałem na portfele poprzez multiplikowanie zleceń. Wdrożenie zintegrowanego systemu kdpw_flow w Krajowym Depozycie przyczyniło się do udoskonalenia i wzbogacenia oferty spółki poprzez poszerzenie zakresu świadczonych przez nią usług. Implementacja kdpw_flow miała także wpływ na udoskonalenie funkcjonowania innych procesów w KDPW: wprowadzenie generatora zleceń do kontroli rzeczywistej i oczekiwanej struktury portfela. Udostępniono nowy wachlarz usług z obszaru zarządzania funduszami (świadczenie usług związanych z zarządzaniem funduszami należącymi do uczestników systemu gwarantowania rozliczeń, z pełną gamą raportowania); wprowadzenie możliwości zarządzania aktywami należącymi do odrębnych podmiotów, z możliwością współpracy z systemami finansowymi; dwukierunkowa komunikacja on-line z systemem SORBNET NBP w zakresie realizacji instrukcji płatniczych oraz z systemem SKARBNET w zakresie realizacji instrukcji rozliczeniowych; kontrola limitów kredytowych z uwzględnieniem wielowymiarowej siatki limitów obowiązującej w KDPW; wspieranie rozwoju funkcji rozliczeniowych i gwarantowania rozliczeń przez KDPW i KDPW_ CCP dzięki rozwiązaniom pozwalającym na pełną integrację z systemem gwarantowania i zarządzania płynnością rozliczeń; interfejs z bankowością elektroniczną.

wspólnotowym nr 001052997–0001 i nr 001052997–0002 będzie możliwe zmniejszenie ilości surowca w produkcie. Jego budowa umożliwia docelowe obniżenie wagi produktu do ok. 11,7 g bez uszczerbku dla jego cech jakościowych oraz parametrów użytkowych. Wykorzystanie nowej formy kubka spowoduje także, że po wypaleniu pozostaje znacznie mniej resztek (ok. 0,55 g). Obniżona o 1,1 mm wysokość kubka spowoduje mniejsze zużycie aluminium, a w konsekwencji również mniej będzie odpadów poużytkowych. Dzięki zastosowaniu nowej technologii możliwe będzie też mniejsze zużycie energii w procesie produkcji na jednostkę produktu – niższa temperatura zalewu będzie oznaczać krótszy czas chłodzenia.

Krótka charakterystyka

186 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

Krakowskie Zakłady Automatyki S.A.

LfC Sp. z o.o.

33

34

System DERO

DySOnaPP

Firma LfC to przodujący projektant i producentem sprzętu medycznego do leczenia kręgosłupa pod nazwą Systemu Kręgosłupowego DERO (16 patentów, 5 zgłoszeń wynalazczych), używanego w specjalistycznych ośrodkach neuro-ortopedycznych w kraju i na świecie (m.in. UE, USA, Meksyk, Brazylia, Turcja). Liczba efektywnie przeprowadzonych operacji z użyciem DERO sięga ponad 30 000 przypadków (do 2010 r.) i rocznie zwiększa się o 15–30%. Jednym z najbardziej innowacyjnych produktów DERO jest dynamiczny stabilizator międzywyrostkowy nowej generacji − inSWing − stosowany w małoinwazyjnej chirurgii kręgosłupa. Implanty Dero są innowacyjne ze względu na ich wysoką efektywność (zastosowanie w leczeniu dużej ilości jednostek chorobowych) oraz bezpieczeństwo implantacji zarówno dla lekarza, jak i pacjenta. Innymi przodującymi wyrobami DERO są: koszyk szyjny − easySpacer stosowany w przypadkach, w których w procesie leczenia następuje całkowita lub częściowa resekcja trzonu; proteza dysku szyjnego typu C•DISC PEEK służąca do stabilizacji międzytrzonowej kręgosłupa w odcinku szyjnym. Jej zadaniem jest przywrócenie naturalnej wielkości przestrzeni międzytrzonowej oraz odtworzenie/zachowanie lordozy szyjnej; implanty typu SGL przeznaczone do stabilizacji kręgosłupa w odcinku piersiowo-lędźwiowo-krzyżowym. Stworzone w Polsce implanty DERO podbijają obecnie sale operacyjne świata, służąc leczeniu pacjentów na wszystkich kontynentach. Ponad połowa kosztów generowanych w firmie to nakłady na działalność innowacyjną/B+R. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe tylko w 2010 r. w około 80% dotyczyły zakupów ściśle związanych z działalnością innowacyjną − sprzęt laboratoryjno-badawczy. Źródło nakładów na innowacje to środki własne oraz środki związane z realizacją projektów badawczych współfinasowanych z unijnych dotacji, np. POIG. Mimo globalnego kryzysu gospodarczego LfC rozwija się i inwestuje w innowacje. LfC posiada nowoczesne rozwiązania informatyczne, w tym stacje inżyniersko-konstrukcyjne, narzędzia analizy MES itp. Firma LfC oraz jej produkty były wielokrotnie wyróżniane: m.in. SALMED’96, Złoty ESKULAP, Nominacja do Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP, Niemiecko–Polska Nagroda Innowacyjna, I Nagroda za Najbardziej Innowacyjny Produkt czy Golden Euro 2008. Firma posiada międzynarodowe certyfikaty jakości ISO 9001:2000, ISO 13485:2003 oraz znak CE.

DySOnaPP jest unikalnym rozwiązaniem podwyższającym bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego i pieszych na przejazdach kolejowych niestrzeżonych i przejściach dla pieszych. System działa jako znak o zmiennej treści ostrzegający kierowców lub pieszych o nadjeżdżającym pociągu. Wykorzystanie detektorów, kamer i ekranów LED jedno (SMD) lub wielopunktowych (RGB), wyposażenie w zdalną diagnostykę, czarne skrzynki, autonomia zasilania, brak konieczności prowadzenia kabli do odległych czujników (redukcja kosztów), zdalny monitoring i diagnostyka, alternatywna kategoria urządzenia w stosunku do tradycyjnych rozwiązań, zastosowanie przez lokalne władze samorządowe jako urządzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego (znaki zmiennej treści), brak wymaganego przez kolej warunku dotyczącego minimalnego iloczynu ruchu jako zalecenia do zabudowy urządzeń zabezpieczenia na przejeździe, niewspółmiernie niskie koszty instalacji w odniesieniu do występujących obecnie na rynku tradycyjnych rozwiązań zabezpieczających przejazdy kolejowe. Podniesienie bezpieczeństwa na niestrzeżonych przejazdach drogowych (kategoria D) i przejściach dla pieszych. Działalność innowacyjna ogółem 635 tys. zł. Nakłady na B+R: 635 tys. zł. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe: 405 tys. zł, zakupione przez KZA S.A. bez czynszów leasingów operacyjnych. Finansowanie ze środków własnych. Zgłoszenie patentowe w UP RP. 2 sztuki planowane do zabudowy w 2011 roku. Zwiększenie przychodu firmy w obszarze produktowym o 10%. Użytkownikami są lokalne władze samorządowe. Nowe technologie: technologia LED (SMD lub RGB), detekcja radarowa, zasilanie fotowoltaiczne. Zastosowane rozwiązania informatyczne: komputer jednopłytkowy z oprogramowaniem sterującym i serwerem SQL, GSM, kamery IP. Wykorzystanie energii odnawialnej, ograniczenie wykonywania wykopów dla kabli sterujących i zasilających, które w znacznym stopniu niszczą zasoby gruntowe ziemi. Nie ma w tej chwili na rynku polskim i europejskim odpowiednika technicznofunkcjonalnego dla urządzeń DySOnaPP.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 187

Nazwa przedsiębiorstwa

LUMAG Sp. z o.o.

LUVENA S.A.

Macrologic S.A.

Lp.

35

36

37

Pakiet rozwiązań wspierających zarządzanie przedsiębiorstwem Xpertis

Seria nawozów Lubofoska do zboża, Ultrafoska, Lubofos nawóz bezchlorkowy 3,5–10–15

Rozwinięcie powierzchni, materiał cierny 801 na rynek OE, materiał cierny 903 do pojazdów komunalnych

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Implementacja wyników prac badawczych w pakiecie Xpertis powoduje, iż nowy system służy nie tylko do gromadzenia danych, ale także do ich przetwarzania. System umożliwia automatyczne przesyłanie danych do osób odpowiedzialnych w celu akceptacji lub opisu, przez co jest rozwiązaniem do zarządzania wiedzą i gromadzenia wszelkich informacji o przedsiębiorstwie. Dzięki temu możliwe jest np. podejmowanie przez menedżera decyzji o projekcie bez jego fizycznego udziału w projekcie. Innowacyjną cechą nowej wersji pakietu Xpertis jest także możliwość świadczenia usługi zdalnego dostępu do oprogramowania (outsourcingu), co znacznie obniża koszty związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem przy wykorzystaniu systemu ERP (brak kosztów zakupu oprogramowania i późniejszych aktualizacji). W kontekście rozwiązań stosowanych przez inne podmioty z branży informatycznej nowy pakiet Xpertis jest bardziej elastyczny dla klientów poprzez możliwość pełnego dostosowania narzędzi do potrzeb klienta (w tym także poprzez zastosowanie mechanizmów wspierających tworzenie wersji językowych), zapewnia większe bezpieczeństwo danych poprzez wprowadzenie nowego systemu zabezpieczeń polegającego na zastosowaniu nowego trybu ochrony tabel i pól (własna technologia gwarantuje nowym rozwiązaniom niezależność od popularnych technologii, narażonych − głównie ze względu na swoją popularność − na działanie mechanizmów atakujących), gwarantuje szybszą w stosunku do rozwiązań światowych reakcję na potrzeby klienta dzięki zastosowaniu narzędzi

Prace innowacyjne polegają na wprowadzeniu na rynek nowych specjalistycznych nawozów różniących się głównie składem, formą oraz zastosowaniem. Nowe cechy użytkowe: zawartość składników pokarmowych i ich rozpuszczalność, formy składników, granulowania. Potrzeby odbiorców: nawozy dedykowane pod określone uprawy, specjalistyczne zastosowanie. W 2010 r. nakłady na działalność badawczo-rozwojową to głównie nakłady wewnętrzne (64%), finansowane ze źródeł własnych. Nakłady inwestycyjne ogółem 1.573 tys. zł. Nakłady na prace badawczo-rozwojowe: nawozy około 80 tys. zł. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe: około 780 tys. zł. Patentów brak. Użytkownicy: rolnicy, konsument−działkowiec, firmy konfekcjonujące nawozy. Lubofoska pod zboża – Certyfikat zgodności nr Z/13/20511/10PC NAWÓZ WE wydany przez PCBC. Lubofos Nawóz bezchlorkowy 3,5–10–15 − Certyfikat zgodności nr Z/13/20070/1/PC NAWÓZ WE wydany przez PCBC.

W latach 2009–2010 DBiR spółki LUMAG pracował nad rozwojem nowego materiału ciernego LU801 do klocków hamulcowych mających zastosowanie w pojazdach użytkowych, z przeznaczeniem na rynek pierwszego wyposażenia. Projekt zakończył się sukcesem w połowie 2010 r. i pochłonął 1,3 mln zł. LU 801 to nowoczesny materiał cierny spełniający wymagania producentów hamulców do montażu na pierwsze wyposażenie. Jego główne wyróżniki to: materiał cierny ekologiczny nie zawierający metali ciężkich, w tym antymonu, wysoka skuteczność hamowania przy hamowaniu na zimno, w 300°C, 500°C i 850°C, wysoka skuteczność hamowania w różnych używanych prędkościach, wysoka odporność na zużycie, wysoka odporność temperaturowa potwierdzona symulacją zjazdu Rossfeld, proces produkcyjny na nowoczesnych urządzeniach: IAG (prasowanie i wygrzewanie), Comec (szlifowanie), IMF (malowanie). Równolegle, w ramach prowadzonych prac rozwojowych nad konstrukcją klocków hamulcowych do samochodów ciężarowych, DBiR firmy Lumag zajął się również poprawą siły wiązania materiału ciernego do powierzchni płytki nośnej klocka hamulcowego. Efektem tych prac było opracowanie oraz opatentowanie w Europie metody rozwinięcia powierzchni za pomocą technologii wiercenia termicznego (termodrillingu). Produkt skierowany jest do wymagających odbiorców rynku pierwszego wyposażenia (producentów układów hamulcowych) oraz do dystrybutorów firmy na rynku części zamiennych (w kraju i za granicą) jako alternatywne rozwiązanie w stosunku do standardowych produktów. Projekt finansowany ze środków własnych.

Krótka charakterystyka

188 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

usprawniających wprowadzanie zmian oraz możliwości pracy zdalnej, jest łatwiejszy i tańszy w implementacji u klienta poprzez zastosowanie mechanizmów poprawiających ergonomię pracy wdrożeniowca. Ponadto usprawnia zarządzanie w takich obszarach przedsiębiorstwa, jak: obsługa serwisu posprzedażowego (ewidencja towarów, zarządzanie naprawami i ich rozliczanie), dystrybucja towarów (planowanie wysyłek, środków transportu, miejsc dostaw, optymalizowanie wykonywanych przewozów), harmonogramowanie dla potrzeb różnych obszarów (zarządzanie zasobami (ludzie, sprzęt) w celu zapewnienia sprawnego działania przedsiębiorstwa), zarządzanie personelem na podstawie danych kadrowo-płacowych oraz zarządzanie kompetencjami pracowników, wygodna i tania obsługa rozwiązań Knowledge Management z wykorzystaniem Lotus Notes lub WWW, tworzenie analiz OLAP (nowe raporty, graficzna prezentacja wyników), planowanie i analizowanie odchyleń kosztów zasobów (planowanie wynagrodzeń z poziomu stanowisk i poszczególnych pracowników, analizy odchyleń wykonań od planów na różnych poziomach struktury organizacyjnej, integracja z rozwiązaniem do controllingu). Światowe tendencje w rozwoju najlepszych systemów klasy ERP zmierzają w kierunku odpowiadania na wszelkie potrzeby związane z zarządzaniem w przedsiębiorstwie. W tym zakresie nowa wersja pakietu Xpertis wpisuje się w tendencje światowe − w jednym systemie można realizować wszystkie procesy biznesowe w firmie. Nowy Xpertis zawiera: aplikację do obsługi serwisu posprzedażowego, która umożliwia ewidencję serwisową towarów oraz zarządzanie naprawami serwisowymi i ich rozliczanie; wsparcie dla zarządzania dystrybucją towarów, pozwalające na planowanie wysyłek towarów z uwzględnieniem terminów zamówień, dostępnych środków transportu (własnych lub obcych), miejsc dostawy oraz zoptymalizowanie wykonanych przewozów; mechanizm harmonogramowania wykorzystania zasobów, dzięki któremu możliwe jest wspólne harmonogramowanie dla potrzeb różnych obszarów – zarządzanie zasobami (ludzie, sprzęt) w kontekście przypisania ich do zadań lub sposobu pracy w celu zapewnienia ciągłości przedsiębiorstwa; moduł do zarządzania personelem, pozwalający na zarządzanie personelem w trybie miękkiego HR opartego na danych kadrowo-płacowych oraz zarządzanie kompetencjami pracowników (prosty obieg informacji dotyczący np. szkoleń: potrzeba szkolenia − informacja o szkoleniu − ocena szkolenia − weryfikacja oceny); rozwój rozwiązań Knowledge Management, dzięki czemu możliwa jest wygodna i tania (brak potrzeby zakupu dostępów) obsługa rozwiązań KM z wykorzystaniem Lotus Notes lub WWW; nowe możliwości wielowymiarowych analiz OLAP − raporty, graficzne przedstawienie wyników; wprowadzenie planowania i odchyleń dla kosztów zasobów, pozwalające na planowanie wynagrodzeń z poziomu stanowisk i poszczególnych pracowników z uwzględnieniem zmian w zatrudnieniu, planowanie utrzymania, nabycia lub inwestycji związanych ze środkami trwałymi, analizy odchyleń wykonań od planów na różnych poziomach szczegółowości struktury organizacyjnej, integracja z rozwiązaniem do controllingu − możliwość łączenia planów kosztów zasobów do budżetu. W związku z rozwojem technologii zostały opracowane następujące narzędzia technologii MacroBASE: mechanizmy ułatwiające pracę grupową i świadczenie usług wdrożeniowych, dzięki czemu łatwiejsze będzie wdrożenie zwłaszcza w zakresie wprowadzania modyfikacji i przechodzenia na nowsze wersje, co klienci odczują jako obniżenie bariery cenowej implementacji najnowszych rozwiązań Macrologic; nowy system zabezpieczeń, chroniący przed niepowołanym dostępem; mechanizmy wspierające tworzenie wersji językowych pakietu Xpertis. Dodatkowo, w wyniku prac rozwojowych dotyczących rozwoju technologii został opracowany mechanizm umożliwiający przechowywanie w bazie danych napisów w standardzie UTF, dzięki czemu możliwe będzie przechowywanie danych przy użyciu znaków z innych − poza łacińskim − alfabetów. Innowacje w Xpertis odpowiadają na potrzeby średniej wielkości przedsiębiorstw w zakresie obsługi wszelkich potrzeb związanych z zarządzaniem w przedsiębiorstwie; od ewidencji zdarzeń, przez ich rozliczanie, analizę, gromadzenie wiedzy o klientach i procesach po podejmowanie decyzji opartej na faktach i dokumentach. W roku 2010 działalność innowacyjna ogółem wyniosła 4195 tys. zł., nakłady na B+R – 4195 tys. Środki własne, dotacja UE POIG 1.4–4.1. W 2010 r. obsłużono 900 klientów pakietu Xpertis. Wzrost przychodów ze sprzedaży rozwiązań własnych o 6%.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 189

Nazwa przedsiębiorstwa

Małkowski – Martech S.A.

Merinosoft Sp. z o.o.

NAWTEC Łukasz Nawrocki

Lp.

38

39

40

Pneumatyczny Trap Ratowniczy

XEMI

Hamulec bramy

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Pneumatyczny Trap Ratowniczy posiada kesonową budowę, dzięki której konstrukcja jest lekka i stabilna. System mocowań, umożliwia łączenie między sobą kolejnych modułów, co zapewnia nieprzerwaną drogę ewakuacyjną o żądanej długości. Odpowiednio zaprojektowana konstrukcja podłogi rozkłada punktowe siły nacisku na dużą powierzchnię spodnią, co gwarantuje wzrost bezpieczeństwa w czasie trwania akcji. Wyporność trapu pozwala na jego zastosowanie jako pływającej platformy do transportu

Xemi to wielomodułowy, zintegrowany system klasy ERP wspierający zarządzanie firmą. Jest rozwiązaniem ułatwiającym przebieg procesów biznesowych w podmiotach o różnych profilach działalności. XEMI został opracowany w architekturze trójwarstwowej. Dzięki temu sprawnie integruje się z różnymi aplikacjami dziedzinowymi. Klienci otrzymują produkt pozwalający na dostosowanie systemu do specyfiki prowadzonej działalności lub branży przy zastosowaniu najnowszej technologii optymalizującej jakość i bezpieczeństwo. Podstawowe obszary funkcjonalne XEMI to: obsługa sprzedaży, magazynu, księgowość, kadry i płace, elementy produkcji, zarządzanie wiedzą i praca grupowa, obsługa projektów, komunikacja klasy B2B i B2C. Raportowanie oparte jest na rozwiązaniu natywnym, Reporting Services lub też technologii CUBE. System posiada moduł pulpitów menedżerskich, wykonany w technologii Silverlight − XEMI One View. XEMI jest dostępny w formie klasycznej licencji w modelu SaaS, w modelu help-desk oraz 24h serwis.

Hamulec bramy stosowany jest do każdego typu bram o ruchu pionowym. Jego najistotniejszą cechą jest zdolność do wielokrotnego użycia oraz brak uszkodzeń toru bramy w przypadku jego zadziałania. Nie ma takiego drugiego produktu, który by posiadał te dwie cechy jednocześnie. Z punktu widzenia klienta to jego zadziałanie nie powoduje demontażu bramy i jej remontu, a co za tym idzie całkowitej destrukcji miejsca zabudowy.

Użytkownikami Xpertis są polskie przedsiębiorstwa średniej wielkości oraz instytucje, w tym wiele instytutów badawczych. Xpertis jest rozwijany w oparciu o bazę danych autorstwa Macrologic. Spółka jako jedyna w kraju rozwija własną technologię MacroBASE, przy wykorzystaniu której powstają rozwiązania dla przedsiębiorstw pod marką Xpertis. MacroBASE działa w architekturze trójwarstwowej. Klienci Macrologic pracują w środowisku graficznym systemu Linux. Pozwala to na dowolne definiowanie infrastruktury w przedsiębiorstwach korzystających z systemów Xpertis. Dzięki zastosowaniu uniwersalnego kodu języka Java użytkownik będzie pracował z programem w identyczny sposób − niezależnie od tego, czy wykorzystuje Windows, czy Linux. Zastosowane rozwiązania informatyczne: MacroBASE – autorska baza danych i język programowania. Dzięki zastosowaniu Xpertis w najnowszej wersji przedsiębiorstwa unikają obiegu papierowego w podejmowaniu decyzji. Zdecydowanie przyspiesza to czas podejmowania decyzji oraz ogranicza dyktat tradycyjnego dokumentu. Wielokrotne drukowanie i powielanie dokumentów papierowych jest zbędne. Wszelkie informacje i dokumentny są przechowywane w bazie danych systemu do użytkowników; przesyłane są wyłącznie łącza z wnioskiem o podjęcie decyzji od faktury przez wnioski urlopowe po umowy z klientami. Nagrody, wyróżnienia: 112 miejsce w badaniu INE PAN 2009, Użytkownik Xpertisa Dyrektorem Finansowym rok 2010. Certyfikat ISO9001. Raport Biura badawczo-analitycznego DiS Rynek oprogramowania dla MŚP 2009–2013 (listopad 2010), obejmujący analizę wyników dostawców oprogramowania wspomagającego zarządzanie MŚP za 2009 r. potwierdza pozycję lidera Macrologic jako dostawcy oprogramowania dla sektora MŚP: 1. miejsce – Ranking producentów oprogramowania dla średnich przedsiębiorstw według liczby sprzedanych instalacji narastająco do 2009 r.; 2. miejsce – Ranking producentów oprogramowania według liczby sprzedanych licencji oprogramowania dla średnich przedsiębiorstw narastająco do 2009 roku.

Krótka charakterystyka

190 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

OBRUM Sp. z o.o. Gliwice

Odlewnia Ciśnieniowa META-ZEL Sp. z o.o.

Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne Sp. z o.o.

P.P.H.U. BOMET Andrzej Sińczuk

41

42

43

44

Dwuwersyjny agregat podorywkowy i obsypnik do ziemniaków z przystawką profilującą redliny

Centrum Elektronicznego Zarządzania Danymi Geoprzestrzennymi CEZDG

Odlew nowej generacji nakrętki do maszynki do mięsa

Most towarzyszący na podwoziu samochodowym MS-20

Zawieszane agregaty podorywkowe produkowane są w typoszeregu o szerokości roboczej 1,8, 2,2, 2,6, 3,0 i 3,8 metra. Agregaty posiadają uniwersalną ramę nośną, która umożliwia zamontowanie różnych elementów roboczych. Kultywator z zębami wyposażonymi w redlice i podcinacze zapewnia głębsze wymieszanie resztek pożniwnych z glebą, a współpracujący z nim wał dociska spulchnioną glebę do podłoża. Natomiast kultywator z zębami wyposażonymi w gęsiostopki pozostawia podcięte

Zaprojektowanie i wdrożenie systemu automatyzującego obsługę budowy dróg ekspresowych i autostrad przez: usprawnienie procesu przygotowania dokumentacji technicznej, opracowanie procedury przesyłania danych, uruchomienie dedykowanego serwera baz danych z zainstalowanym systemem zarządzania bazą danych i odpowiednio zaprojektowaną strukturą danych. Pozwoliło to uprościć obieg dokumentów, a jednocześnie zadaniom związanym z realizacją inwestycji nadać odpowiednie dokładności i wymagania technologiczne. Architektura prezentowanego rozwiązania została oparta na czterech niezależnych modułach, realizujących odrębne zadania, wzajemnie ze sobą powiązanych oraz współpracujących dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii bezprzewodowej transmisji danych. Projekt CEZDG stanowi innowacyjne połączenie istniejących na rynku technologii informatycznych z najnowocześniejszymi technologiami zintegrowanych pomiarów geodezyjnych. Pomaga usprawnić proces wykonywania dużych opracowań geodezyjnych, planowania zadań pomiarowych oraz umożliwia stały monitoring poprawności wykonywania prac polowych w terenie.

W celu uzyskania produktu poczyniono szereg analiz, m.in. badanie wariantów koncepcji kompleksowej modernizacji procesu wytwarzania odlewu, wpływu namiaru wsadu, udział wsadu różnego rodzaju na skład chemiczny stopu, opracowanie modelu układu wlewowego i zasilającego odlew nakrętki nowej generacji, badanie materiału, obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej oraz bariery antyerozyjnej formy. W efekcie uzyskano stop EN AL44200 pozyskany w 30% z recyklingu, nowoczesny, cienkościenny odlew, lżejszy od wcześniejszego o 15%, po 2 odlewy z jednego zalania, eliminację operacji okrawania, skrócenie czasu produkcji o 50%, obniżenie kosztów o 50%, dużą żywotność formy. Nakłady wyniosły 680 tys. zł (35% stanowiła dotacja z budżetu państwa). W 2010 r. sprzedano 630 647 szt. Cena produktu nie uległa zmianie, a obroty wzrosły średniorocznie o 30%. Klienci – użytkownicy sprzętu AGD. Korzyści dla środowiska – recykling. Nowatorski design.

MS-20 jest jednym z najnowocześniejszych urządzeń w swojej klasie i pierwszym mobilnym mostem na świecie posiadającym przęsło z pełną jezdnią o szer. 4 m. Konstrukcja mostu umożliwia zmianę szerokości przęsła z wypełnieniami międzykoleinowymi. Przęsło jest lżejsze od przęseł mostów LEGUAN lub PTA wykonanych ze stopów aluminium przy określonej wytrzymałości. MS-20 cechuje się wysoką nośnością, przepustowością, krótkim czasem układania oraz mobilnością i podatnością transportową oraz wysoką mobilnością terenową. MS-20 to urządzenie o przeznaczeniu wojskowym z możliwością pełnego wykorzystania do celów ratownictwa kryzysowego podczas klęsk żywiołowych. Nakłady na B+R w 2010 r. wyniosły 17 154 tys. zł. Sprzedano 1 prototyp i częściowo 2 egz. UP RP – 3 zgłoszenia. Zastosowano najnowsze techniki i metody projektowania jak: modelowanie wirtualne w przestrzeni 3D, obliczenia numeryczne z zastosowaniem techniki MES, badania wytrzymałościowe. Zastosowano najnowsze rozwiązania konstrukcyjne z obszarów automatyki i sterowania, konstrukcji wysokowytrzymałych, hydrauliki siłowej, co pozwoliło uzyskać wyrób o najwyższych parametrach światowych. Nagroda DEFENDER 2009 r. Zgłoszenie Polski Produkt Przyszłości 2011 r.

i składowania sprzętu. Dodatkowe wyposażenie w elementy odblaskowe i oświetleniowe pozwala na bezpieczne użytkowanie trapu w nocy. Przeznaczenie: ewakuacja ludzi i sprzętu z terenów zagrożonych powodzią, pękającym lodem itp.; prace na niestabilnym gruncie bagnach, lodzie, wodzie etc. Trap może być użytkowany w charakterze mola, do którego mogą być zacumowane pontony lub lekkie łodzie ratownicze. Może służyć jako pochylnia do szybkiej ewakuacji ludzi z zagrożonych obiektów, zwłaszcza budowlanych. Zastosowanie trapu nie ogranicza się tylko do podanych przykładów, może również wynikać z określonych potrzeb użytkowników.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 191

Nazwa przedsiębiorstwa

P.P.H.U. AKPIL

Pojazdy Specjalistyczne Zbigniew Szczęśniak Sp. z o.o.

Lp.

45

46

Kołowy Wóz Zabezpieczenia Technicznego KWZT-1 MAMUT dla wojskowych jednostek zaopatrzeniowych i ratowniczych na podwoziu TATRA z napędem 8x8 – modernizacja w 2011 r.

Pług obracalny KM180 Hydro

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Ciężki pojazd, zbudowany na bazie 4-osiowej Tatry 8x8, cechuje się wyjątkową mobilnością taktyczną oraz dużą ładownością. W celu polepszenia jego mobilności możliwe jest przetransportowanie go drogą lotniczą. Dwie kluczowe role w tej konstrukcji pełnią napęd i zawieszenie. Jednostką napędową jest 6-cylindrowy, elektronicznie sterowany silnik z turbodoładowaniem o mocy 420 KM i 6-stopniowa automatyczna skrzynia biegów. Pojazd dzięki zamontowanemu 570-litrowemu zbiornikowi paliwa może pokonać dystans 1000 km, a w sprzyjających warunkach terenowych osiągnąć maksymalna prędkość 110 km/h. Jest przystosowany do pracy w trudnych warunkach drogowych i klimatycznych (-32 do +50 st. C). Może pokonywać duże wzniesienia, 1,5-metrowej głębokości akweny wodne, ponad dwumetrowe rowy, półmetrowej wysokości przeszkody pionowe, a przy tym zachowuje stabilność nawet przy 30-stopniowym kącie przechyłu bocznego. Zawieszenie składające się m.in. z amortyzatorów teleskopowych i poduszek powietrznych podnosi komfort jazdy i zwiększa bezpieczeństwo przewożonego ładunku. Pojazd ma system centralnego pompowania wszystkich dwunastu kół, który użyty w czasie jazdy jest niezastąpiony na nowoczesnym polu walki. Standardowym wyposażeniem transportera jest trzyosobowa obniżona kabina, z możliwością jej opancerzenia do poziomu 2 wg STANAG 4569, potężny, cofnięty stalowy zderzak, wyciągarka z 60-metrowa liną, żuraw Hiab o niemal siedmiometrowej długości ramienia i maksymalnej sile udźwigu 5,8 tony oraz ładowność 24 ton. Wspomniany żuraw serii ATF jest konstrukcją prototypową – to jedyny tej klasy żuraw zdolny do transportu za pomocą samolotu C-160. Na dachu kabiny znajduje się zdalnie sterowany z jej wnętrza moduł uzbrojenia polskiej konstrukcji (karabin maszynowy i wyrzutnie granatów dymnych), a sama kabina jest opancerzona wg standardu NATO – STANAG 4569, chroniąc załogę przed ostrzałem i wybuchem 6 kg trotylu w bezpośredniej bliskości.

Pług KM180 Hydro z układem stabilizująco-przeciążeniowym pozwala na elastyczne działanie korpusu płużnego podczas pracy redukując zagrożenie uszkodzenia elementów pługa. Dodatkowo pług zawiera zespół koła obracalnego pełniącego funkcję koła kopiującego i jezdnego. Układ stabilizująco-przeciążeniowy może być stosowany zarówno w wersji hydraulicznej jak i mechanicznej (system sprężyn) bez potrzeby wymiany elementów maszyny. Odbiorca posiada automatyczny system zabezpieczenia przed kamieniami oraz dwufunkcyjne obrotowe koło podporowe lub jezdne. Działalność innowacyjna ogółem – 916 tys. zł. Nakłady na B+R – 870 tys. zł. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe 50 tys. zł. Źródła nakładów: nakłady własne, Skarb Państwa. Zgłoszenia do Urzędów Patentowych: EP08465009.2, UPRP W119356, W119214. Sprzedano 120 szt. Wprowadzenie nowego produktu zwiększyło prestiż firmy i pozyskało nowe rynki zbytu. Użytkownicy to rolnicy lub gospodarstwa rolne, firmy. Zastosowano nowoczesne gatunki stali dla zmniejszenia całkowitej wagi maszyny. Nagrody, wyróżnienia, medale na wystawach krajowych i zagranicznych: Wyrób na medal 2011 – PIMR. Certyfikat EC-08507/2011.

ściernisko w warstwie powierzchniowej, a współpracujące z nim zgrzebło wyrównuje powierzchnię i rozgrabia resztki. Obsypnik przeznaczony jest do formowania redlin na plantacjach ziemniaków uprawianych w regulowanym rozstawie 65−75cm. Może być stosowany samodzielnie lub z przystawką, która profiluje i zagęszcza redliny. Innowacyjność maszyny polega na przystosowaniu jej do uprawy pożniwnej oraz obsypywania ziemniaków. Takie rozwiązanie upraszcza proces produkcji maszyny i rozszerza zakres jej zastosowania w różnych terminach agrotechnicznych. Rolnik może zakupić maszynę z pełnym wyposażeniem lub określoną wersję roboczą i w dowolnym czasie zależnie od aktualnych potrzeb dokupić dodatkowe elementy. Działania na innowacyjność (m.in. B+R) były ponoszone głównie w latach 2008 i 2009. Zastosowano nowe programy konstruktorskie i obliczeniowe (SolidWorks). Produkt wielokrotnie nagradzany na Międzynarodowych Targach w Kielcach i AgroShow w Bednarach (Złoty Medal, wyróżnienie Maszyna Roku, Znak KRUS). Agregat spełnia wymagania dyrektywy maszynowej i jest oznaczony znakiem CE.

Krótka charakterystyka

192 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

Południowy Koncern Węglowy S.A.

Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Usługowa Pracownia Molekularna Zakładu Genetyki i Patomorfologii

PROFIm Sp.z o.o.

PRONAR Sp. z o.o.

47

48

49

50

Przyczepa Pronar T 680H

ARCA

Pracownia Molekularna UPMol ZGiP

Konfekcjonowanie i sprzedaż kruszyw

Unikalny w skali kraju system otwierania bocznej borty przyczepy. Nowe cechy: nieograniczony dostęp do całej powierzchni ładunkowej, wysoka szczelność borta-skrzynia (nieosiągana przy standardowych bortach uchylnych). Możliwość przewozu ładunków o małej granulacji (np. rzepak), a nawet ładunków półpłynnych, nieograniczony dostęp przy załadunku widłakiem,

Krzesło posiada szereg mechanizmów, które umożliwiają pełne dostosowanie siedziska do potrzeb użytkownika. Mechanizm synchroniczny wymusza zachowanie prawidłowej postawy ciała i umożliwia tzw. dynamiczne siedzenie. O dobrą pozycję zadba również regulowane na wysokość oparcie, regulowane na wysokość i głębokość siedzisko oraz regulowane podłokietniki. Dzięki tym regulacjom można zminimalizować nieprzyjemne dolegliwości spowodowane długotrwałą pracą przy biurku, poprawiając efektywność wykonywanej pracy. Elementem wyróżniającym krzesło ARCA wśród modeli dostępnych na rynku jest oparcie, którego nowoczesna konstrukcja pozwala na najbardziej efektywne dopasowanie się do kręgosłupa użytkownika, także w trakcie wykonywanych przez niego ruchów. Konstrukcja oparcia jest tak pomyślana, że umożliwia elastyczne odchylanie się zarówno do tyłu jak i na boki. Wydatki na B+R sfinansowane ze źródeł własnych i dotacji z Programu POIG. Ilość sprzedanych sztuk: około 5 tys. w 2010 roku.

W Usługowej Pracowni Molekularnej Zakładu Genetyki i Patomorfologii (UPMol ZGiP) działającej w strukturach Wydziału Lekarsko-Biotechnologicznego i Medycyny Laboratoryjnej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego opracowywane i wykonywane są rutynowo testy takich genów, jak BRCA1/BRCA2, MLH1/MSH2/MSH6, VHL, Rb-1, wykrywające wysokie ryzyka raka piersi, jajnika, jelita grubego, trzonu macicy, nerki. Zwłaszcza opracowano algorytmy analiz molekularnych i wdrożono programy profilaktyczno-diagnostyczne w zakresie wczesnego wykrywania najbardziej rozpowszechnionych form raka, jak rak piersi u nosicieli mutacji BRCA1 i BRCA2 oraz rak jelita grubego (u nosicieli mutacji MLH1, MSH2 i MSH6 (HNPCC). Badacze z UPMol ZGiP udowodnili efektywność medyczną (redukcja ryzyka u nosicieli mutacji) i ekonomiczną (obniżenie kosztów opieki medycznej) zastosowanych programów profilaktyczno-diagnostycznych. Przykładowo ocenia się, że testy opracowane przezUPMol ZGiP pozwalają na wczesną diagnostykę predyspozycji do nowotworów piersi/jajnika na poziomie kosztów 50 razy niższym niż porównywalne testy opracowane przez firmę Myriad Genetics. Ponadto badacze UPMol ZGiP udowodnili, że profilaktyka jest wielokrotnie tańsza niż leczenie nowotworów u nosicielek mutacji genu BRCA1. W UPMol ZGiP opracowano nową metodę przedoperacyjnego leczenia raka piersi u nosicielek mutacji genu BRCA1 za pomocą monoterapii cisplatyną, która stanowi rewolucję w leczeniu BRCA1 – zależnego raka piersi. Centrum prowadzi intensywne badania metody prewencji nowotworów, w tym chemoprewencja środkami farmaceutycznymi zawierającymi mikroelementy i witaminy. Opracowane metody i testy są owocem własnych badań naukowców z Centrum. Naukowcy UPMol ZGiP opublikowali około 400 artykułów w czasopismach naukowych o znaczeniu międzynarodowym oraz opracowali 13 wdrożeń patentowych. MCND jest pionierem w Polsce w zakresie diagnostyki nowotworów dziedzicznych, zrzesza 22 współpracujących centrów i poradni genetycznych ulokowanych we wszystkich regionach Polski. Dzięki sieci poradni specjalistycznych, UPMol ZGiP wdrożyło i prowadzi opiekę nad pacjentami w całej Polsce. Baza danych UPMol ZGiP zawiera największy na świecie rejestr danych o nowotworach dziedzicznych.

Innowacyjność: dążenie do powstania kopalni bezodpadowej poprzez produkcję ze skały płonnej kruszyw mających zastosowanie w inżynierii komunikacyjnej i budownictwie hydrotechnicznym. Cechy użytkowe: uzyskanie w procesie produkcji parametrów techniczno-użytkowych wymaganych dla wyrobu budowlanego o nazwie kruszywo skalne – Aprobata Techniczna IBDiM nr AT/2010–03–2576. Potrzeby odbiorcy: zwiększone zapotrzebowanie na materiały do budowy dróg, wałów przeciwpowodziowych niwelacji, rekultywacji i rewitalizacji terenów zdegradowanych. Poniesione nakłady: 1432 tys. zł ze środków własnych. Odbiorcy: 3 klientów umownych. Użyte technologie: nowe technologie wytworzenia kruszyw i mieszanek kruszywowo-spoiwowych. Korzyści dla środowiska: ograniczenie ilości odpadów kierowanych do składowania.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 193

Nazwa przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo Hydrauliki Siłowej HYDROTOR S.A.

Przedsiębiorstwo Inżynierii Środowiska EKOWODROL Sp. z o.o.

Lp.

51

52

EKON kolumny odpowietrzająco- napowietrzające, EKOS kolumny płucząco-spustowe

Pompa promieniowo-tłokowa LH

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Innowacyjność produktu polega na tym iż oprócz podstawowych funkcji kolumny umożliwiają płukanie i opróżnianie rurociągu w dowolnym kierunku oraz pełną obsługę z poziomu terenu. Płukanie i opróżnianie rurociągu kanalizacji ciśnieniowej jest możliwe dzięki zamontowaniu w kolumnie stojaka hydrantowego. Kolumny posiadają technologię montażu pozwalającą je odpowiednio skracać lub dopasowywać na budowie, w zależności od głębokości posadowienia. Rozwiązanie takie eliminuje niebezpieczeństwo związane ze schodzeniem do tradycyjnych studzienek włazowych betonowych. Kolumny zabezpieczają rurociąg przed: wahaniem ciśnień, suchobiegiem pomp, uderzeniami hydraulicznymi, zmniejszeniem natężenia przepływu. Nowe cechy użytkowe: doprowadzanie dużych ilości powietrza, odprowadzanie małych ilości powietrza pod ciśnieniem roboczym, odprowadzanie dużych ilości powietrza, przepłukiwanie rurociągu (alternatywnie) i opróżnianie rurociągu (alternatywnie). Kolumny EKON, EKOS odpowiadają na następujące potrzeby odbiorców: skrócenie czasu montażu poprzez kompaktową zabudowę oraz mały ciężar kolumny, brak konieczności wykonania szerokiego i głębokiego wykopu jak w przypadku studni betonowej, brak konieczności wykonywania odgałęzienia na rurociągu tłocznym w przypadku studni spustowej, możliwość zakupu poszczególnych modułów w zależności od harmonogramu realizacji, płukanie i opróżnianie rurociągu kanalizacji ściekowej dzięki zastosowaniu stojaka hydrantowego, bezpieczeństwo poprzez obsługę z poziomu terenu, krótki czas montażu i demontażu zaworu napowietrzającego oraz redukcja kosztów serwisowania dzięki zastosowaniu szybkozłącza, zmniejszona powierzchnia zabudowy oraz możliwość precyzyjnego zlokalizowania zatoru poprzez zamontowanie wakuometru w stojaku hydrantowym. Nakłady ogółem na działalność innowacyjną w zakresie produktu EKON, EKOS wynoszą: 1536,115 tys. zł. Poniesione nakłady na B+R wynoszą: 430,036 tys. zł. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe wynoszą: 1048,329, tys. zł. Źródła nakładów to środki własne oraz dofinansowanie z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Zgłoszenie wynalazku P.387335 oraz wzór przemysłowy – nr prawa wyłącznego 16562 (decyzja z 14.10.2010). Sprzedano 80 sztuk i uzyskano 7 klientów. Użytkownikiem kolumn są zakłady komunalne obsługujące sieci kanalizacyjne i wodociągowe. Innowacyjność produktu polega na zastosowaniu nowej technologii w budowie rurociągów ciśnieniowych ścieków oraz na nowej materiałooszczędnej technologii budowy studzienek osłonowych rurociągu ciśnieniowego. Technologia ta polega przede wszystkim na umożliwieniu wykorzystania identycznej kolumny osłonowej odgałęzień rurociągu ciśnieniowego zarówno do odpowietrzania i napowietrzania rurociągu ciśnieniowego ścieków jak i do jego płukania i opróżniania po jej szybkim i łatwym przezbrojeniu, co ogranicza ilość wykonywanych studzienek płucząco-spustowych i napowietrzająco-odpowietrzających do niezbędnego minimum. Ważną korzyścią dla środowiska jest materiałooszczędność produktu – ze względu na uniwersalność zastosowania liczba studzienek może być ograniczona do minimum. Wyróżnienie statuetką EUREKA 2011 w kategorii

Pompy ręczne typu LH są pompami dwustopniowymi, umożliwiającymi uzyskanie wysokiego ciśnienia roboczego do 700 bar. Dwustopniowa pompa ręczna posiada automatyczne przełączanie między stopniami w zależności od wytworzonego ciśnienia roboczego. Wyposażenie pompy stanowi zawór przelewowy ograniczający ciśnienie w układzie hydraulicznym, zbiornik oleju oraz mechanizm dźwigowy. Pompy montowane są na podstawie drewnianej i stelażu rurowym. Pompa wykonana jest w większości z materiałów lekkich, co skutkuje niewielkim ciężarem jednostki.

łatwość załadunku i rozładunku palet. Rozwiązanie jest droższe od standardowych, jednak jest na nie zapotrzebowanie określonych klientów. Użytkownikami są głównie rolnicy. Zredukowana ilość możliwych zanieczyszczeń na drogach (szczelna skrzynia ładunkowa). Wzornictwo tradycyjne. Świadectwo homologacji typu pojazdu. Deklaracja zgodności CE.

Krótka charakterystyka

194 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

RAFAKO S.A.

SELVITA S.A.

SIGMA S.A.

53

54

55

Samobieżna Zwrotnia Kołowa SZK-SIGMA

Projekt SEL103

System kontrolno-pomiarowy do monitorowania konstrukcji kotłów energetycznych w trakcie remontu i eksploatacji

Zastosowanie Samobieżnej Zwrotni Kołowej SZK-SIGMA poprzez zmianę technologii drążenia wyrobisk korytarzowych pozwoliło na wydłużenie efektywnego czasu prowadzenia robót górniczych, a przez to uzyskiwanie większych postępów prac. Poprzez zastosowanie Samobieżnej Zwrotni Kołowej SZK-SIGMA w kopalniach węgla kamiennego w Polsce istnieje możliwość znacznego wydłużenia efektywnego czasu prowadzenia robót górniczych, co pozytywnie wpływa na wyniki spółek węglowych oraz na bezpieczeństwo pracy. Jest to rozwiązanie unikatowe w polskim i światowym górnictwie opracowane w całości na podstawie polskiej myśli technicznej. Oddziaływanie na środowisko: energooszczędność, optymalizacja czasu technologicznych robót przygotowawczych, zwiększenie bezpieczeństwa pracowników, zwiększenie wydajności pracy. Projekt został opracowany w 100% z wykorzystaniem polskiej myśli technicznej. Projekt został opracowany i wdrożony w 95% przy użyciu rodzimych urządzeń, surowców i półfabrykatów. Certyfikaty: ISO 9001:2008 do prowadzenia działalności w zakresie Wytwórstwa oraz Serwisu Maszyn, Konstrukcji i Urządzeń, Świadectwo Kwalifikacyjne Nr 207/812/II/2010 kwalifikujące firmę Sigma S.A. do I Grupy Zakładów Małych zgodnie z normą PN-M-69009, Dyplom Międzynarodowego Spawalnika – IWE Piotr Marczak, Nagroda za zajęcie IV miejsca w rankingu firm, które uzyskały najwięcej patentów w Polsce w roku 2010, Nagroda w XII Edycji Narodowego Konkursu Ekologicznego Przyjaźni Środowisku pod Honorowym Patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego w kategorii

Projekt SEL103 to własny program Selvity, oparty na oryginalnych, biologicznie dostępnych po podaniu doustnym, wysoce selektywnych związkach małocząsteczkowych, które mają potencjał do odegrania dużej roli w terapii chorób związanych z zaburzeniami funkcji poznawczych, w tym choroby Alzheimera, demencji itp. Na chwilę obecną nie są dostępne na rynku żadne leki leczące choroby neurodegeneracyjne typu choroba Alzheimera lub tauopatie, tzw. terapie modyfikujące chorobę. Jedyne dostępne obecnie leki to terapie symptomatyczne, które jedynie łagodzą objawy chorób neurodegeneracyjnych, nie powstrzymując rozwoju choroby. Innowacyjność projektu SEL103 polega na tym, iż może to być pierwszy w historii farmakologii lek potencjalnie leczący nie tylko objawy chorób neurodegeneracyjnych, a również ich przyczynę. Potencjalnie lek modyfikujący chorobę. Projekt ma na celu opracowanie leku dla pacjentów cierpiących na choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera. Nakłady na działalność innowacyjną ogółem – 14 138 tys. zł. Poniesione nakłady na B+R – 6022 tys. zł. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe – 1684 tys. zł. Źródła nakładów: własne, partner zagraniczny (klient), Fundusze Europejskie (grant). Jedno zgłoszenie patentowe. Jeden klient (możliwość sprzedaży tylko do jednego klienta). Użytkownikiem jest duży koncern farmaceutyczny – Orion Pharma (Finalndia). Korzyści bezpośrednio dla pacjentów cierpiących na choroby neurodegeneracyjne, jeśli lek zostanie wprowadzony na rynek.

System ten może być wykorzystany do monitorowania konstrukcji oraz elementów części ciśnieniowej kotła. Oparty jest na technologii światłowodowej i sygnale laserowym, który nie jest wrażliwy na zakłócenia elektromagnetyczne występujące na obiektach energetycznych, cechuje się on także doskonałymi parametrami pomiarowymi (dokładność, czułość, zakres pomiarowy). System monitorowania spełnia oczekiwania w zakresie monitorowania oczekiwanego przez użytkownika stanu odkształceń i przemieszczeń. Pomiary odbywają się z częstotliwością umożliwiającą kontrolę stanu konstrukcji podczas prowadzonych prac. Osiągnięto oczekiwany wzrost bezpieczeństwa konstrukcji kotła oraz warunków prac prowadzonych na obiektach. Stopień innowacyjności tego systemu obejmuje cały jawny rynek energetyki. Obecnie nie są znane takie zastosowania czujników światłowodowych w procesach monitorowania, modernizacji czy budowy obiektów energetyki zawodowej.

Innowacyjny Produkt 2011, INSTAL-WOD-KAN Kielce, VII Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa. Wyróżnienie w kategorii Zachodniopomorski Produkt 2011 – konkurs gospodarczy organizowany przez Środkowopomorską Radę Naczelnej Organizacji Technicznej w ramach 43. Koszalińskich Dni Techniki.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 195

Nazwa przedsiębiorstwa

SIMPLE Sp. z o.o.

SIPMA S.A.

Lp.

56

57

Prasa zwijająca zmiennokomorowa Z-599

XPRIMER.HRM

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Prasa zwijająca zmiennokomorowa Z-599 do zbioru słomy, siana i zielonki na sianokiszonkę. Komputer pokładowy monitoruje prawidłowość działania prasy, kontroluje równomierność wypełnienia komory, umożliwia regulację średnicy beli i jej stopnia zgniotu, oddzielnie dla rdzenia beli i zewnętrznej warstwy, automatycznie uruchamia obwiązywanie oraz wskazuje aktualnie realizowaną operację i ilość wykonanych bel. Komora zwijania składa się z pięciu bezszwowych pasów, które pozwalają wykonywać bele o średnicy od 0,80 do 1,80 m. Szeroki podbieracz i rotacyjny podajnik znacznie podwyższają zdolność transportowania materiału oraz zwiększają wydajność zbioru. Rozdrabniacz materiału wyposażony jest w 11 noży tnących.

XPRIEMR.HRM (dawniej eSIMPLE.HRM) umożliwia e+B81f efektywną optymalizację poziomu zatrudnienia, precyzyjne planowanie i rozliczanie czasu pracy i kosztów wraz z kontrolą zgodności z kodeksem pracy, regulaminami, obsadą i dyżurami. Oprogramowanie stanowi dodatkowy kanał komunikacji dla pracowników i działu personalnego, zapewniający obieg dokumentów, wniosków urlopowych, zaświadczeń, delegacji, rozliczanie powierzonego mienia, portal pracowniczy. Oprogramowanie wspiera wszystkie miękkie aspekty zarządzania personelem: rekrutację, kompetencje, ocenę pracowniczą, szkolenia, symulację wpływu zmian organizacyjnych na poziom zatrudnienia. Przydatne w szpitalach, firmach ochrony mienia, sieciach handlowych i gastronomicznych, bankach, produkcji i utrzymaniu ruchu, centrach logistycznych – wszędzie tam, gdzie ważne jest zarządzanie kompetencjami, czas pracy odbiega od zwyczajowego wymiaru, a zmienne zapotrzebowanie trzeba pogodzić ze stałym zatrudnieniem. Bez konieczności zmiany oprogramowania kadrowo-płacowego XPRIMER.HRM umożliwia uruchomienie nowego jakościowo narzędzia zarządzania kapitałem ludzkim. Optymalizacja poziomu zatrudnienia, dopasowanie kompetencji do obowiązków, monitoring satysfakcji, ścieżki kariery itp. Działalność innowacyjna ogółem 1523 tys. zł. Nakłady na B+R 1265 tys. zł. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe 343 tys. zł. Finansowanie: środki własne, Skarb Państwa – dotacja poniżej 50%. Patenty zewnętrzne – UP zgłoszenie Z-374512. Obsłużono 18 klientów. Dla firmy jest to szansa na wzrost przychodów, zdobycie nowych kompetencji i rynków, w tym eksport, a także otwarcie nowych oddziałów i wzrost efektywności handlowej (nowy, uzupełniający produkt w portfolio). XPRIMER ma zostać wdrożony także w celu wspomagania działania firmy, wspierając wewnętrzny obieg informacji. Użytkownicy: m.in. BP Polska, IBM BTO, Era, KASY Stefczyka, NAVO PGD, CEVA, Instytut Centrum Onkologii im. M. Curie-Skłodowskiej. Wykorzystano technologię webową. Zastosowane rozwiązania informatyczne: najnowsze narzędzia Java, architektura SOA, możliwość zastosowania modelu SaaS. Korzystne dla środowiska – zmniejszenie ilości drukowanych dokumentów papierowych. Wzornictwo własne, powstałe przy współpracy z grafikami wzornictwa przemysłowego. Jedyne rozwiązanie na rynku o tej funkcjonalności i w tej technologii. Innowator Śląska – wyróżnienie w konkursie. Nominacja do Godła Teraz Polska 2011 z oceną merytoryczną 973 na 1000 pkt. Wyróżnienie Złoty Horyzont HR przyznane przez uczestników konferencji CEIB. Certyfikat na zgodność z przepisami Kodeksu Pracy, wewnętrzna certyfikacja. Certyfikat jakościowy ISO 9001:2009. Dofinansowanie z NCBiR Initech na rozwój oprogramowania. Przyznane dofinansowanie: Paszport do eksportu. Nagroda dla najlepszego zagranicznego partnera i68 Gruppo. Udział w Enterprise Europe Network i CeBIT FutureMatch Hanower 2010 i 2011, 6x Gazela Biznesu 2005–2010, Gepard Biznesu.

Przedsiębiorstwo Przyjazne Środowisku – Produkt Godny Polecenia za Modułowy Przenośnik z Płynną Regulacją Długości typu SKORPION, Nagroda za zajęcie I miejsca w rankingu firm, które uzyskały najwięcej patentów w Polsce w roku 2009, Nagroda za zajęcie V miejsca w rankingu firm, które uzyskały najwięcej patentów w Polsce w latach 2004–2008.

Krótka charakterystyka

196 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

SOMAR Sp. z o.o.

SONEL S.A.

58

59

KT-160 - pierwsza kamera IR SONEL (nowy obszar)

RPS – rejestrator parametrów spawania

Kamera termowizyjna KT-160. Innowacyjność produktu polega na wejściu Spółki w nowy obszar. Jest to pierwsza kamera IR SONEL. Dzięki temu wyrobowi firma Sonel S.A. rozszerza rynek działania o termowizję. Jest to jedna z niewielu kamer na rynku, która w swojej klasie cenowej posiada automatyczne nastawienie ostrości obrazu. Jest to również jedna z niewielu kamer na rynku w swojej klasie cenowej, która posiada tryb FUSION, umożliwiający jednoczesne oglądanie obrazu widzialnego oraz w podczerwieni. Inną przydatną cechą użytkową jest tryb połączonych obrazów zwany InfraFusion. Tryb ten pozwala połączyć obraz rzeczywisty z obrazem termicznym, wyświetlając je w taki sposób, że obraz termiczny przenika się z obrazem rzeczywistym. Kamera firmy Sonel S.A. to uniwersalne rozwiązanie wszędzie tam, gdzie konieczne jest poznanie rozkładu temperatur, a jednocześnie, dzięki swojej prostocie i łatwości obsługi, może być wykorzystywana nawet przez osoby o niewielkim doświadczeniu. Ilość sprzedanych sztuk kamery KT-160 w 2010 r.: na rynku krajowym 45, a na zagranicznym – 7 sztuk. Użytkownicy kamery KT-160 – głównie dystrybutorzy. W swojej grupie cenowej kamera KT-160 wyróżnia się automatycznym ustawianiem ostrości (z możliwością nastawiania ręcznego), technologią łączenia obrazu widzialnego z obrazem termicznym, możliwością nagrywania filmów w podczerwieni na dysku komputera PC poprzez program. Oprogramowanie dołączone do kamery pozwala na prowadzenie analizy zapisanych obrazów termicznych. Program umożliwia między innymi dokonanie korekcji obrazów, dobór współczynnika emisyjności, palety kolorów odzwierciedlających najlepiej poszczególne zakresy temperatur, odczyt temperatur w dowolnym punkcie termogramu, wyliczenie temperatury średniej, określenie miejsc o najwyższej lub najniższej temperaturze. Dzięki kamerze termowizyjnej możliwe jest wykrycie i usunięcie wielu istotnych problemów w budownictwie, np. nieszczelności w izolacji cieplnej budynków, co znacząco wpływa na oszczędności energii potrzebnej na ogrzewanie pomieszczeń, w energetyce wczesne wykrycie przegrzewających się urządzeń, a co za tym idzie zapobieganie przerwom w zasilaniu, które powodują ogromne straty ekonomiczne, w przemyśle również umożliwia diagnostykę i zapobieganie awariom silników, przekładni itp., co wiąże się z ciągłością procesów i brakiem strat. Obudowa kamery jest ergonomiczna, wykonana z odpornego na udary tworzywa, dodatkowo został zastosowany gumowy elastomer, dzięki czemu trzymanie kamery jest jeszcze bardziej pewne. Kamera wyposażona jest w wysokiej jakości kolorowy ekran. Technologia InfraFusion (łączenie obrazu w podczerwieni z rzeczywistym), autofocus, zapis zdjęć na karcie SD i w pamięci wewnętrznej. Wyróżnienie w XII Plebiscycie Gospodarczym MUFLONY 2010 w kategorii Najlepszy Produkt i Usługa – kamera termowizyjna KT-160, Tytuł Regionalny Lider Innowacji i Rozwoju – 2010 r., Wyróżnienie Krajowy Lider Innowacji i Rozwoju – 2010 r., gdzie m.in. była zgłaszana kamera termowizyjna.

RPS służy do monitorowania i rejestrowania parametrów spawania takich procesów spawania jak: spawanie ręczne elektrodami otulonymi, metodami MIG/MAG i TIG oraz spawania automatycznego łukiem krytym. Może być zastosowany na każdym urządzeniu spawalniczym bez ingerencji w systemy sterowania i regulacji urządzeń spawalniczych. Dokonuje pomiaru do 6 parametrów spawania niezależnymi czujnikami pomiarowymi. tj.: natężenia prądu spawania, napięcia łuku elektrycznego, prędkości podawania drutu elektrodowego, objętościowego natężenia przepływu gazu osłonowego. Ponadto rejestrować może temperaturę podgrzania wstępnego materiału spawanego, temperaturę topnika, temperaturę międzyściegową materiału spawanego. Umożliwia identyfikację osób je obsługujących, przedmiotu podlegającego procesowi spawania, ocenę zarejestrowanych parametrów spawania w stosunku do wymaganych technologią spawania parametrów określonych w wytycznych parametrów spawania tzw. WPS.

Zapewnia większe zagęszczenie beli, stwarzając w ten sposób idealne warunki do zakiszania i poprawiając ekonomikę zbioru. W 2010 roku uzyskano prawa z rejestracji wzoru przemysłowego pod tytułem Prasa belująca. Koszty działalności innowacyjnej ogółem 604 tys. zł, poniesione nakłady na B+R 216 tys. zł. Nakłady inwestycyjne 388 tys. zł. Źródła nakładów własne. Sprzedano w 2009 r. 6 szt., a w 2010 r. 12 szt. W 2011 r. planuje się sprzedaż 60 szt.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 197

Nazwa przedsiębiorstwa

SYNTEA S.A.

Technitel Polska Sp. j.

TECHNOKABEL S.A.

Telekomunikacja Polska S.A.

Lp.

60

61

62

63

CDN (Content Delivery Network)

Kable hybrydowe

System budowy światłowodów w kanalizacji sanitarnej

Vocational Competence Certificate (VCC)

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Nowy sposób dostarczania treści od dostawców treści (DT) do użytkowników Internetu. DT poprzez bardzo prostą konfigurację na własnych portalach przekierowują wybrany kontent do systemu dostarczania treści (CDN). Serwery CDN są rozmieszczone w punktach węzłowych sieci IP, w związku z czym kontent jest szybko dostarczany do użytkowników Internetu

Kabel hybrydowy do drukarek atramentowych. Kabel przeznaczony do połączenia głowicy drukującej drukarki atramentowej z urządzeniem. W kablu znajdują się różnego rodzaju przewody elektryczne realizujące funkcje sterujące głowicą, jak również rurki, którymi podawane są atrament i rozpuszczalnik. Izolacja żył wykonana jest z fluoropolimerów wykazujących dużą odporność chemiczną i temperaturową oraz doskonałe własności elektryczne przy stosunkowo małych wymiarach. Mimo dużej liczby różnorodnych elementów składających się na ośrodek kabla udało się uzyskać zwartą i okrągłą konstrukcję, zachowując dużą elastyczność. Kabel posiada złożony ekran skutecznie chroniący tory elektryczne kabla przed wpływem zewnętrznych zakłóceń elektromagnetycznych. Powłoka kabla wykonana ze specjalnego termoplastycznego elastomeru zachowuje elastyczność w szerokim zakresie temperatur oraz charakteryzuje się dużą odpornością chemiczną ze szczególnym uwzględnieniem metylo-etylo-ketonu, acetonu i spirytusu.

Firma wdraża innowacyjne technologie światłowodowe do układania kabli w kanalizacji ściekowej, na liniach oświetleniowych i energetycznych z zastosowaniem lekkiego kabla oraz z wykorzystaniem mikrokanalizacji. Technologie te umożliwiają odbiorcom końcowym zwiększenie przepustowości łącz, a operatorom i inwestorom skrócenie czasu budowy, obniżenie kosztów, szybsze dotarcie do klienta z usługą, zaoferowanie nowych usług, zapobieżenie wykluczeniu cyfrowemu. Dzięki takiemu podejściu firma znalazła się na 28. miejscu w regionie w konkursie Kamerton Innowacyjności oraz otrzymała z rąk Prezydenta Miasta Łodzi i Instytutu Technologii tytuł Lidera Nowoczesnych Technologii 2009, a także znalazła się w gronie 50 najbardziej innowacyjnych firm w Polsce w 2009 r., otrzymując Certyfikat Innowacyjności.

Vocational Competence Certificate (VCC) to system kształcenia i certyfikacji kompetencji zawodowych. Idea VCC była wynikiem obserwacji zmian zachodzących na rynku pracy, powstała z myślą o współdziałaniu i integracji wiedzy i umiejętności zawodowych z potrzebami przedsiębiorstw na międzynarodowym rynku pracy. Celem VCC jest: monitorowanie potrzeb światowego rynku pracy oraz rozwoju nowych zawodów, określanie kompetencji zawodowych dla nowo powstałych zawodów, prowadzenie kształcenia zawodowego zgodnego z oczekiwaniami pracodawców, uzupełnianie i aktualizacja kompetencji w ramach posiadanych kwalifikacji, certyfikowanie kompetencji w sposób ujednolicony w skali światowego rynku pracy, dostosowywanie standardu kompetencji zawodowych do wymagań globalnego rynku pracy. Standard certyfikacji jest zgodny z Europejską Ramą Kwalifikacji oraz z wytycznymi Unii Europejskiej, m. in.: Strategią Europa 2020, Systemem CELAN, Europejskim Systemem Transferu Punktów Kredytowych dla Celów Kształcenia i Szkolenia Zawodowego EVECT, Europejską Legitymacją Zawodową. Innowacyjność standardu VCC przejawia się w uwzględnieniu w procesie certyfikacji nie tylko wiedzy teoretycznej, ale również praktycznych umiejętności zawodowych, branżowego języka obcego i kompetencji informatycznych i interpersonalnych. System dzieli się na 2 moduły: New Competences – umożliwia uzyskanie uprawnień do wykonywania nowego zawodu oraz Select Competences – ukierunkowany na kompetencje cząstkowe, dopełniające. Dedykowany jest dla osób dokształcających się, które pragną się rozwijać i podnosić kwalifikacje. Wraz z certyfikatem zdający otrzymuje suplement, precyzyjnie definiujący zakres kompetencyjny, objęty procesem certyfikacji, na podstawie którego pracodawca może wnioskować o kompetencjach kandydata do pracy.

Krótka charakterystyka

198 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

64

TELZAS Sp. z o.o.

m-serwis

M-serwis – system monitoringu i zarządzania rozproszoną infrastrukturą techniczną operatorów. W ostatnim okresie zauważa się tendencję outsourcingu funkcji eksploatacyjnych i kompleksowego zarządzania infrastrukturą. Takie zmiany organizacyjne niosą za sobą potrzebę korzystania z dedykowanych narzędzi zapewniających wsparcie w podejmowaniu decyzji. M-serwis jest odpowiedzią na oczekiwania operatorów poszukujących możliwości optymalizacji pracy i zarządzania infrastrukturą techniczną przy rosnących wymaganiach klientów i stale powiększającej się ilości obiektów. Podstawą funkcjonowania m-serwisu jest system nadzoru elementów infrastruktury oraz okresowe przeglądy diagnostyczne przeprowadzane z wykorzystaniem dedykowanych narzędzi. Połączenie ciągłego monitoringu z lokalną weryfikacją kondycji sprzętu daje możliwości prognozy parametrów kluczowych z punktu widzenia eksploatacji oraz rekomendowania działań do prawidłowego funkcjonowania infrastruktury operatora. W opracowanym systemie wszelkie prace prowadzone na obiektach są wykonywane za pomocą specjalnie przygotowanych ankiet i narzędzi. Protokół pomiarowy został zastąpiony specjalnym oprogramowaniem zainstalowanym na urządzeniu mobilnym (SmartPhone, MDA, Notebook). Wykorzystywane mierniki są tak dobrane, aby była możliwość dołączenia protokołów pomiarowych do ankiety i transportu danych bezpośrednio z obiektu. W m-serwis zastosowano innowacyjne algorytmy do wyliczania przewidywanej autonomii obiektu oraz przewidywanego czasu życia baterii. Prognoza tych parametrów daje operatorowi nową jakość w elastycznym zarządzaniu obiektami. Narzędzie zostało wzbogacone o System Wizualizacji Alarmów (SWA), w którym są wyświetlane wszystkie obiekty posiadające stany alarmowe. Dla obiektów z zanikami sieci widoczne są przewidywane czasy autonomii, co jest ogromnym wsparciem dla dyspozytora, który na podstawie tych danych jest w stanie odpowiednio dysponować grupami utrzymaniowymi. M-serwis daje możliwości w pełni elektronicznego obiegu procedur oraz dokumentów z przeglądów technicznych. Takie rozwiązanie obniża ilość błędnych informacji lub braku informacji o bieżących stanach technicznych majątku w bazach korporacyjnych. Dodatkowo narzędzie daje możliwość bieżącej aktualizacji bazy paszportyzacyjnej obiektów operatora i dostępu do historycznych danych związanych z eksploatacją obiektów. Wykorzystanie elektronicznych protokołów z przeglądu, które mogą być wysyłane bezpośrednio z obiektu, znacznie skraca czas dostępu do informacji. Przy wykorzystaniu systemu i dzięki bieżącej inwentaryzacji oraz analizie stopnia wykorzystania zasobów możliwe staje się dynamiczne przenoszenie zasobów między obiektami infrastruktury bez utraty kontroli nad ich stanem i miejscem instalacji. W znacznym stopniu zmniejsza to koszty inwestycyjne poprzez wykorzystanie nadmiarowego sprzętu znajdującego się na innych obiektach. Użytkownik systemu ma możliwość utrzymywania pełnej kontroli nad wszystkimi pracami prowadzonymi w obiektach. Dzięki temu można zarządzać pracownikami, przydzielając ich do poszczególnych zleceń, kontrolując stopień wykonania zleceń. Istnieje możliwość kontroli rozpoczęcia, zakończenia i czasu trwania prac na obiekcie. Jest to funkcjonalność szczególnie przydatna dla operatorów, którzy do utrzymywania obiektów wykorzystują grupy outsourcingowe. Wykorzystanie systemu daje możliwość oceny jakości pracy ekip eksploatacyjnych, czasów reakcji i szybkości usuwania usterek. Udostępnienie dyspozytorom Systemu Wizualizacji Alarmów i Rekomendacji zapewnia szybsze i skuteczniejsze usuwanie awarii. Możliwość śledzenia realizacji zlecenia zapewnia dodatkową kontrolę.

bezpośrednio z serwerów CDN. Dzięki wykorzystaniu istniejących protokołów sieci IP, wyznaczany jest dla danego użytkownika Internetu najbliższy serwer CDN, co przyśpiesza komunikację, a to z kolei powoduje wzrost satysfakcji klienta. Dla DT dodatkową korzyścią jest możliwość dostarczanie treści do bardzo dużej liczby użytkowników Internetu przekraczającej możliwości techniczne ich systemów. Dzięki CDN popularny kontent dociera do bardzo dużej liczby użytkowników Internetu bez konieczności oczekiwania na dostarczenie treści i przerywania transmisji. Klientami usługi CDN są DT, ale beneficjentami są również użytkownicy usług dostarczanych przez DT. Wykorzystano nową metodę geolokalizacji i metodę dostarczania treści pull, co obniża koszty zarządzania treścią po stronie DT i operatora CDN.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 199

Nazwa przedsiębiorstwa

TM Technologie Sp. z o.o.

Tramwaje Warszawskie Sp. z o.o.

TRICOMED S.A.

Lp.

65

66

67

Taśma urologiczna Dallop NM

Tramwaj PESA SWING

System DATA-X bezprzewodowy system do monitorowania opraw oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Dallop NM – taśma stosowana w chirurgicznym leczeniu nietrzymania moczu u kobiet metodami TVT oraz TOT – stanowi innowację w skali krajowej. W Polsce nie ma producenta dzianych taśm urologicznych, wykonanych z przędzy polipropylenowej, monofilamentowej o porównywalnych parametrach. Tricomed S.A. w swojej ofercie dotychczas posiadał taśmę, która wszczepiana była podczas skomplikowanego zabiegu chirurgicznego, a rekonwalescencja pacjentek trwała kilka tygodni. Zabieg implantacji nowej taśmy trwa około 30 minut i jest wykonywany w znieczuleniu miejscowym, a pacjentki mogą opuścić szpital następnego dnia. Techniki implantacji tego typu taśm są znane od kilku lat. Obecnie na rynku jest wiele wyrobów, które są przeznaczone do zabiegów leczenia nietrzymania moczu u kobiet. Jednakże problemy z nimi związane wynikające np. z rodzaju zastosowanego materiału (który nie zawsze jest biozgodny), parametrów wyrobów (zbyt duża elastyczność taśm) oraz ich konstrukcji (zbyt małe oczka) sprawiają, że wciąż trwają poszukiwania optymalnych implantów. Taśma Dallop NM posiada duże oczka, co pozwoliło zmniejszyć ilość materiału obcego wprowadzanego do organizmu pacjenta, a w konsekwencji również ryzyko infekcji zarówno pierwotnej jak i wtórnej. Oferowany produkt wykonany jest z surowca o potwierdzonej biozgodności. Zastosowana przędza polipropylenowa, monofilamentowa również w znaczny sposób ogranicza ryzyko wystąpienia komplikacji, do których zaliczyć można infekcje wtórne. Specjalnie zaprojektowany splot umożliwia samozaczepienie się taśmy w ciele pacjenta, eliminując tym samym konieczność dodatkowego jej mocowania. Przede wszystkim jednak zapewnia jej stabilność do momentu przerośnięcia tkanką, co ma zdecydowany wpływ na skuteczność zastosowanych procedur chirurgicznych. Taśma podczas zabiegu jest wprowadzana w specjalnej osłonce, która zapobiega urazom oraz skręceniom implantu podczas wszczepiania. Do implantacji taśmy służą specjalnie zaprojektowane aplikatory. Ich kształt zapewnia bezpieczne przeprowadzenie taśmy przez wytworzone tunele. Dallop NM, wykorzystywana w chirurgicznym leczeniu

Pierwszy SWING 13.06.2010 kontrakt stulecia pozwolił na zakup 186 nowoczesnych wagonów. Zostanie wprowadzony do końca 2013 roku. SWING to tabor nowoczesny, wyprodukowany przez polską firmę z Bydgoszczy, wyposażony w klimatyzację, monitoring wizyjny, wyświetlacz LCD z informacją dla pasażerów, automat do sprzedaży biletów. Niskopodłogowy oraz wyposażony w wysokie rampy dla inwalidów, przyjazny dla osób niepełnosprawnych i dla matek z wózkami. Niższy poziom hałasu i drgań. Wprowadzenie nowego taboru wymagało także remontów i modernizacji wielu tras tramwajów, co wpłynęło na zmniejszenie poziomu hałasu i drgań, a także na zmniejszenie awaryjności i bardziej komfortowe warunki podróży.

Rewolucyjny, bezprzewodowy system do monitorowania opraw oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego. Może być instalowany w specyficznych i nietypowych obiektach użyteczności publicznej, takich jak muzea i galerie, zamki, zabytkowe kościoły i kamienice itp.

Dzięki połączeniu informacji z przeglądów prewencyjnych i systemów nadzoru udaje się wydłużyć okres eksploatacji towarzyszących elementów infrastruktury sieciowej: systemów zasilania, klimatyzacji, infrastruktury budowlanej, oświetlenia awaryjnego i przeszkodowego itp. Kompleksowe wdrożenie m-serwisu powinno przynieść korzyści w postaci bezprzerwowej pracy urządzeń, obniżenia kosztów usuwania awarii oraz wykorzystania urządzeń zastępczych, oszczędności energii elektrycznej poprzez optymalizację sieci, a pośrednio efekty środowiskowe. Obecnie system jest sprzedawany do Polskiej Telefonii Cyfrowej, a zainteresowanie nim w przyszłości sygnalizują podczas prezentacji produktowych inni operatorzy mobilni i stacjonarni.

Krótka charakterystyka

200 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

TurboCare Poland S.A.

Warmińsko-Mazurskie Przedsiębiorstwo Drogowe Sp. z .o.o.

WOJAS S.A.

68

69

70

Obuwie z wielofunkcyjną, trójwarstwową podeszwą antypoślizgową

Stabilne mieszanki mineralno-asfaltowe

Autotransformator 250 MVA/250 MVA/50MVA/410kV/123kV/75kV

Podeszwa w obuwiu posiada właściwości antypoślizgowe bez konieczności zakładania kolców, raków lub innego dodatkowego przyrządu antypoślizgowego. Obuwie cechuje zwiększona przyczepność do podłoża oblodzonego i powierzchni oleistych lub śliskich (własności antypoślizgowe) oraz odporność podeszew na korozję mikrobiologiczną; dotyczy to każdego rodzaju śliskiego podłoża. Wydatki na działalność innowacyjną ogółem: 19 556 zł. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe: 19 470 zł. Nakłady własne i z UE (POIG). Wzrost obrotów. Główni użytkownicy: klienci detaliczni. Technologia produkcji obuwia z podeszwą trójwarstwową w jednym cyklu produkcyjnym z wykorzystaniem wtrysku bezpośredniego podeszwy. Zastosowano oprogramowanie do projektowania form. Produkcja ze zmniejszeniem odpadu. Redukcja zużycia energii na 1 parę obuwia i energii elektrycznej do oświetlenia. Odzysk ciepła ze zorganizowanej wentylacji. Układ solarny pokrywający 50% zapotrzebowania na cwu i oszczędność energii na pracownika/rok. Eliminacja z montażu obuwia substancji chemicznych zawierających lotne związki organiczne. Wzory przemysłowe: Wp13127, Wp13128. Zgłoszenie patentowe P385773.

W 2010 r. WMPD zrealizowało projekt z RPO Warmia i Mazury poddz.1.1.6. i uzyskało dotację w kwocie 3,7 mln zł. Zakupiono i uruchomiono we wrześniu 2010 r. wytwórnię mas bitumicznych w Nowinie k/Elbląga skonfigurowaną według indywidualnych potrzeb WMPD (innowacyjność procesowa), dającą możliwość produkowania zamiennie 3 innowacyjnych mieszanek m.in. asfaltowych, tj. nowych, stabilnych mieszanek do wykonywania nawierzchni o zwiększonej trwałości, mieszanek kolorowych na ścieżki rowerowe, place czy wydzielone pasy oraz mieszanek do wykonywania cichych nawierzchni o zmniejszonej hałaśliwości z dodatkiem gumy z odzyskanych opon samochodowych. Do obsługi procesów technologicznych tej wytwórni w ramach tego samego wniosku zorganizowano laboratorium polowe wyposażone w nowoczesne urządzenia pomiarowo-kontrolne. Po raz pierwszy zastosowano w takiej maszynie monitoring całego procesu technologicznego (doskonałe narzędzie kontroli produkcji na każdym poziomie zarządzania) z możliwością przekazu internetowego do szkół i uczelni drogowych. Dwie pierwsze z wymienionych mieszanek zostały zastosowane jeszcze w 2010 r. na realizowanych kontraktach drogowych.

Innowacyjny autotransformator 250 MVA – jedna z większych tego typu jednostek funkcjonujących w polskiej energetyce. Jego innowacyjność polega nie tylko na energooszczędności, ale również niskim poziomie hałasu (poniżej 85db). Zastosowano w nim podobciążeniowe przełączniki zaczepów z komorami próżniowymi, co znacząco wydłuża żywotność urządzenia. Transformator ma możliwość pracy do 15 minut z obciążeniem 15%, z wykorzystaniem chłodzenia olejem podsterowanym. Nakłady innowacyjne na ten produkt to ponad 300 tys. zł, z czego ponad 200 tys. zł to nakłady na B+R. Źródła finansowania w całości własne. Sprzedano jedną sztukę wyrobu dla PSE S.A. za kwotę ponad 11 mln zł – operatorzy przesyłu energii są odbiorcami produktu. W 2010 roku ten jeden produkt przyczynił się do ok. 7% obrotów całości firmy. W wyrobie po raz pierwszy wykorzystano przewody transponowane w uzwojeniach 123 kV i w uzwojeniu regulacyjnym. W zakresie IT wykorzystano sterowniki włączane sekwencyjnie sterujące układem chłodzenia. Produkt jest nominowany m.in. do nagrody Medal Europejski.

nietrzymania moczu u kobiet, dzięki zastosowanym metodom TVT oraz TOT, pozwala na szybkie przeciwdziałanie czynnikom wywołującym schorzenie, na które cierpi prawdopodobnie co czwarta Polka. Nietrzymanie moczu stanowi poważny problem społeczny. Chorzy z powodu choroby często izolują się od społeczeństwa, a nawet wycofują z życia zawodowego. Dlatego też istotne jest zaoferowanie im produktu, który gwarantuje wysoką skuteczność wyleczenia tego wstydliwego schorzenia. Nakłady ogółem poniesione na działalność innowacyjną 38 tys. zł. Poniesione nakłady na B+R – 38 tys. zł. Źródła nakładów własne.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 201

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu

Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Kalisz S.A.

Zakłady Chemiczne ALWERNIA S.A.

Zakłady Magnezytowe ROPCZYCE S.A.

72

73

74

Nazwa przedsiębiorstwa

71

Lp.

Króćce urządzenia do próżniowego odgazowania stali RH (przemysł stalowniczy)

Granulowany Nawozowy Siarczan magnezu MagPlon MgS

Lotniczy silnik tłokowy z wtryskowym układem paliwa i elektronicznym układem sterowania Asz-62IR-16E, Asz-62IR-M18E

Projekt WROVASC

Najbardziej innowacyjny produkt przedsiębiorstwa w roku 2010 (nazwa)

Stal jest głównym materiałem konstrukcyjnym wielu dziedzin przemysłu. Jej jakość wyznacza możliwości i zakres stosowania. Urządzenie RH to agregat, w którym w sposób obiegowy, roztopiony do temperatury 15800C metal (stal) w próżni jest odgazowywany ze szkodliwych gazowych zanieczyszczeń. Aby proces mógł być realizowany, niezbędna jest właściwa

Nawóz o dużym znaczeniu dla wysokości i jakości plonów uzyskiwanych w rolnictwie i ogrodnictwie. Zawiera on w swoim składzie dwa mikroelementy tj. magnez i siarkę, których ilość w przeliczeniu na MgO i SO3 rozpuszczalne w wodzie wynosi odpowiednio 17% i 35%. Unikalne zestawienie soli magnezowych o zróżnicowanej rozpuszczalności zapewnia szczególnie atrakcyjne cechy użytkowe wyrobu. Główny składnik w postaci siedmiowodnego siarczanu magnezu sprawia, że część nawozu w bardzo krótkim czasie ulega rozpuszczeniu, wnika do gleby i jest praktycznie natychmiast przyswajana przez korzenie roślin, co pozwala stosować nawóz w określonych momentach rozwoju, w których roślina potrzebuje najwięcej magnezu. Zawartość związków magnezu słabo rozpuszczalnych oraz nierozpuszczalnych w wodzie sprawia, że nawóz charakteryzuje się jednocześnie wydłużonym czasem działania, zapewniając zasilanie upraw w magnez na cały okres wegetacji w jednym zabiegu agrotechnicznym. Nawóz zawiera ponadto inne rozpuszczalne w wodzie cenne makro i mikroelementy w bardzo korzystnym zestawieniu: azot całkowity (N) 2%, 1,4% wapń (Ca), 28 ppm bor (B), 3,5 ppm miedź (Cu), 1,5 ppm żelazo (Fe), 1,5 ppm cynk (Zn). MagPlon® MgS spełnia wymagania dla nawozów WE, a bezodpadowa, bezściekowa, niskoenergetyczna, oparta na wykorzystaniu produktów ubocznych technologia jego wytwarzania − wytyczne Najlepszych Dostępnych Technik (BAT). Siarczan magnezu MagPlon® MgS jest nawozem spełniającym wymagania Rozporządzenia (WE) Nr 2003/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 13.10.2003, łączącym w sobie jednocześnie cechy naturalnego jednowodnego siarczanu magnezu − kizerytu − i otrzymywanego na drodze chemicznej krystalicznego MgSO4x7H2O. Nawóz uzyskał główną nagrodę w XIII Edycji Konkursu Polski Produkt Przyszłości 2010 w kategorii Wyrób Przyszłości w Fazie Przedwdrożeniowej. Nawóz posiada Certyfikat zgodności wymagań jakościowych nawozu mineralnego z Rozporządzeniem (WE) nr 2003/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie nawozów wydany przez INS w Puławach.

Zastąpienie gaźnika w lotniczych silnikach tłokowych typu Asz-62IR i jego odmianach poprzez zastosowanie wtryskowego, elektronicznego systemu zasilania paliwem. Pozwoli to na zwiększenie mocy, żywotności i sprawności silnika. Zmniejszenie zużycia paliwa i oleju, zastosowanie paliw alternatywnych (benzyna samochodowa, etanol). Działalność innowacyjna ogółem 3762,1 tys. zł. Nakłady na B+R 3762,1 tys. zł. Nakłady własne –1775,9 tys. zł, dotacja – 1986,2 tys. zł (MNiSzW, NCBiR). Bez patentów. Ze względu na proces certyfikacji brak sprzedaży. Klienci aprobują cenę około 20% wyższą. Użytkownicy obecnych silników w krajach: Chiny, Rosja, USA, Turkmenia, Kanada, Brazylia, Grecja, Turcja. Lutowanie indukcyjne i próżniowe / azotowanie metodą NITROVAC / spawanie i napawanie metodą laserową i wiązką elektronów. Zastosowano sterownik elektroniczny układu wtryskowego. Zmniejszenie ilości spalin, poprawa ich jakości. Nowatorskim rozwiązaniem jest elektroniczny wtrysk paliwa w silniku tłokowym. Trwa certyfikacja Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA).

Szpital realizuje działalność innowacyjną w ramach Ośrodka Badawczo-Rozwojowego. Jest to między innymi projekt WROVASC − Zintegrowane Centrum Medycyny Sercowo-Naczyniowej obejmujący 23 tematy badawcze. Założeniem projektu WROVASC jest zintegrowanie wieloośrodkowych badań przedklinicznych i zastosowanie nowych technologii medycznych i biotechnologii do kompleksowej diagnostyki, profilaktyki, leczenia i rehabilitacji chorych. Wartość projektu wynosi 57,5 mln złotych. Termin realizacji do 2013 roku.

Krótka charakterystyka

202 Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku

Zakłady Porcelany Elektrotechnicznej ZAPEL S.A.

ZAP Sznajder Batterien S.A.

ZETKAMA S.A.

75

76

77

Zawór balansowo-statyczny

Akumulatory srebrowo-wapniowe serii SILVER

Izolator hybrydowy wsporczy

Zawór balansowy kołnierzowy fig.447. Innowacyjność projektu polega na zastosowaniu tworzywa sztucznego konstrukcyjnego na grzyb regulujący. Cechy użytkowe: mniejszy ciężar i wymiary zewnętrzne, zwarta zabudowa, szczelność. Zawór spełnia potrzeby klienta w zakresie niezawodności, ceny oraz konkurencyjności. Złożono zastrzeżenia w Urzędzie Patentowym. Opanowano i wdrożono do produkcji nową technologię wtrysku tworzywa sztucznego konstrukcyjnego na części zaworu. Przez zmniejszenie ciężaru zaworu zmniejszono energooszczędność na wyrób oraz emisję zanieczyszczeń do środowiska.

Akumulatory serii SILVER są to akumulatory, do produkcji których zastosowano stop srebrowo-wapniowy oraz najnowocześniejszą technologię do produkcji kratki ołowianej (znajdującej się w ich wnętrzu) metodą expander metal, co zapewnia bezawaryjną pracę w bardzo niskich oraz ekstremalnie wysokich temperaturach. Dodatek stopu srebra zdecydowanie wydłuża czas eksploatacji akumulatorów. Jako akumulatory srebrowo-wapniowe są one w rezultacie całkowicie bezobsługowe. Zalety: najnowocześniejsza technologia, praca w ekstremalnych warunkach, dłuższa żywotność, 100% bezobsługowość, łatwość kontroli naładowania dzięki wskaźnikowi magic-eye, ergonomiczny uchwyt. W roku 2010 na rynek krajowy i zagraniczny sprzedano 211 092 szt. Nakłady inwestycyjne w 2010 r. wyniosły 6736 tys. zł finansowane ze środków własnych. Akumulatory serii SILVER w 2011 r. uzyskały Godło Teraz Polska w kategorii produkt.

Hybrydowy wsporczy izolator stacyjny WN, spełniający wymagania norm polskich i międzynarodowych, jest konstrukcją unikatową o szczególnych właściwościach eksploatacyjnych. Rdzeń izolatora wykonany jest z wysokoglinowej porcelany przenoszącej obciążenia mechaniczne, charakteryzującej się dużą sztywnością i odpornością na procesy starzeniowe. Osłona z gumy silikonowej LSR zapewnia wymaganą drogę upływu, charakteryzuje się bardzo dobrą samoodnawialną hydrofobowością, dobrą elastycznością, bardzo dobrą wytrzymałością mechaniczną, odpornością na mikropęknięcia oraz na erozję. Osłona wykonana jest metodą jednokrotnego wtrysku, co zabezpiecza hermetyczność izolatora. Zastosowanie rdzenia ceramicznego zapewnia większą sztywność w porównaniu z izolatorami z rdzeniem szkłoepoksydowym. Osłona silikonowa zapewnia odporność na zabrudzenia i wpływy środowiska oraz odporność na wandalizm. Nakłady własne 94 000 zł. Certyfikat IEn Warszawa. Sprzedano 100 sztuk. Główni odbiorcy: zakłady energetyczne, producenci aparatów energetycznych. Medal Prezesa SEP, Złoty Medal MTP.

zabudowa urządzenia. Sprostać temu mogą tylko wysokoogniotrwałe materiały ceramiczne. Montowane są one razem z innymi elementami konstrukcyjnymi w jedną całość, stanowiąc złożony multiceramiczny materiał z konstrukcją stalową i specjalnym układem rurek argonowych, wymuszających obieg roztopionej stali w warunkach próżni. Innowacyjność produktu polega na połączeniu kilku rodzajów materiałów ceramicznych i elementów metalowych w jedną całość, co gwarantuje możliwość bezpiecznej realizacji procesu pozapiecowej obróbki stali. Nie jest to możliwe bez wykorzystania zaawansowanych ceramicznie tworzyw ogniotrwałych. Nakłady w 2010 roku na B+R wyniosły około 43 tys. zł, na działalność innowacyjną − 145 tys. zł, na środki trwałe – 2240 tys. zł. Źródła finansowania: własne oraz pozyskane z Unii Europejskiej z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Na produkt ten Urząd Patentowy przyznał patent krajowy. Dokonano również zgłoszenia patentu europejskiego do ochrony w krajach Unii Europejskiej oraz w Rosji, Białorusi, Ukrainie, Chinach, USA i Kanadzie. Elementy te sprzedawane są do trzech podstawowych odbiorców, a planowana jest ekspansja sprzedaży do innych krajów.

LISTA INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW NA PODSTAWIE ANKIET PRZEDSIĘBIORSTW… 203

204

Marek Niechciał

Marek Niechciał Narodowy Bank Polski

Udział największych przedsiębiorstw w wydatkach… badawczo-rozwojowych223 Brak polskich przedsiębiorstw działających w skali globalnej skutkuje niskim udziałem B+R w krajowym PKB. W innych państwach właśnie tego typu firmy ponoszą większość wydatków badawczo-rozwojowych, a publiczne (budżetowe) nakłady na B+R są tylko uzupełnieniem. Rysunek 1 Udział B+R w PKB a PKB per capita według parytetu siły nabywczej 5,0 4,5 4,0

B+R (% PKB)

3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 8 000 18 000 28 000 38 000 48 000 58 000 PKB-PPP per capita (USD) Uwaga: Polska oznaczona jest strzałką. Źródło: Obliczenia własne na podstawie ostatnich dostępnych danych Banku Światowego (dane z lat 2007–2008). 223  W niniejszym

artykule oparto się na ostatnich pełnych danych (sprzed kryzysu gospodarczego z lat 2008/2009).

205

Udział największych przedsiębiorstw w wydatkach…

Udział wydatków na B+R w PKB rośnie wraz ze wzrostem zamożności mierzonej dochodem przypadającym na statystycznego obywatela224. Polska z dochodem na głowę mieszkańca liczonym według parytetu siły nabywczej przekraczającym 18 tys. USD ma niski poziom nakładów na B+R (por. rys. 1). Zgodnie ze światowymi trendami Polska powinna wydawać na B+R co najmniej 1% PKB225. Prace B+R mogą być finansowane ze środków: publicznych (rządowych), prywatnych (przedsiębiorstw)226, uczelni wyższych, niekomercyjnych podmiotów prywatnych (pozostałe krajowe) i zagranicznych227. W krajach najintensywniej wspierających B+R dominuje finansowanie przez firmy228. Udział wydatków na B+R ponoszonych przez przedsiębiorstwa wynosi najczęściej poniżej 1% PKB (por. tab. 1)229. Tabela 1 Finansowanie B+R w wybranych krajach świata w 2007 r. (% PKB) Przedsiębiorstwa

Lp.

Państwo

Całość B+R

ogółem

w tym z zagranicy

Rząd

Pozostali (m.in. uczelnie)

ogółem

w tym z zagranicy

1

2

3

4

2:1

3:1

1

Belgia

1,9

1,32

0,14

0,15

0,42

69,47

7,37

2

Bułgaria

0,45

0,14

0,01

0,27

0,04

31,11

2,22

3

Czechy

1,54

0,95

0,04

0,32

0,27

61,69

2,6

4

Dania

2,58

1,8

0,2

0,08

0,69

69,77

7,75

5

Niemcy

2,53

1,77

0,07

0,35

0,35

69,96

2,77

6

Estonia

1,1

0,52

0,04

0,1

0,49

47,27

3,64

7

Irlandia

1,29

0,85

0,17

0,09

0,09

65,89

13,18

8

Grecja

0,58

0,16

0,12

0,3

27,59

9

Hiszpania

1,27

0,71

0,06

0,22

0,33

55,91

4,72

Francja

2,07

1,31

0,13

0,34

0,42

63,29

6,28

10

5

Udział wydatków przedsiębiorstw (%)

224  D. Lederman, W.F. Maloney, Research and Development (R&D), and Development, “Policy Research Working Paper” 3024, World Bank 2003. 225  Są kraje, które w jeszcze większym stopniu odchylają się od światowych tendencji (np. Grecja i Cypr) z niższymi od Polski wydatkami na B+R w relacji do PKB przy wyższej stopie życia obywateli. 226  O zapotrzebowaniu na kapitał do finansowania działalności firm innowacyjnych zob. także tekst K. Kasnera w tym Raporcie. 227  Podział stosowany przez Eurostat. 228  Taka zależność występuje zarówno w danych Eurostatu jak i OECD. 229  W przedsiębiorstwach celem prac B+R są w większym stopniu innowacje produktowe (strategia różnicowania produktów) niż procesowe (poprawa efektywności działania firmy np. poprzez niższe koszty).

206

Marek Niechciał

cd. tab. 1 11

Włochy

1,18

0,61

0,09

0,17

0,4

51,69

7,63

12

Cypr

0,44

0,1

0,01

0,11

0,23

22,73

2,27

13

Łotwa

0,59

0,19

0,01

0,14

0,14

32,2

1,69

14

Litwa

0,81

0,23

0,04

0,17

0,17

28,4

4,94

15

Luksemburg

1,58

1,32

0,07

0,21

0,05

83,54

4,43

16

Węgry

0,97

0,49

0,07

0,23

0,23

50,52

7,22

17

Malta

0,58

0,38

0,08

0,02

0,18

65,52

13,79

18

Holandia

1,81

0,96

0,14

0,22

0,22

53,04

7,73

19

Austria

2,52

1,78

0,42

0,14

0,61

70,63

16,67

20

Polska

0,57

0,17

0,01

0,2

0,19

29,82

1,75

21

Portugalia

1,17

0,6

0,04

0,11

0,46

51,28

3,42

22

Rumunia

0,52

0,22

0,01

0,18

0,13

42,31

1,92

23

Słowenia

1,45

0,87

0,03

0,35

0,23

60

2,07

24

Słowacja

0,46

0,18

0,03

0,16

0,11

39,13

6,52

25

Finlandia

3,47

2,51

0,14

0,29

0,67

72,33

4,03

26

Szwecja

3,4

2,47

0,27

0,17

0,76

72,65

7,94

27

W. Brytania

1,78

1,11

0,26

0,16

0,5

62,36

14,61

28

EU 27

1,85

1,18

0,13

0,24

0,44

63,78

7,03

29

USA

2,65

1,91

0,29

0,45

72,08

30

Japonia

3,44

2,68

0,01

0,27

0,49

77,91

0,29

Maksimum

3,47

2,68

0,42

0,35

0,76

83,54

16,67

Minimum

0,44

0,1

0,01

0,02

0,04

22,73

0,29

Średnia

1,54

0,98

0,1

0,19

0,34

55,18

5,95

Mediana

1,29

0,85

0,07

0,17

0,32

60

4,83

Najważniejszym źródłem finansowania B+R są przedsiębiorstwa. Polska należy do stosunkowo nielicznych krajów, w których przedsiębiorstwa nie mają decydującej roli w B+R (poniżej 50% finansowania). Rola firm zagranicznych jest mała, a o skali wydatków na B+R decyduje finansowanie przez firmy krajowe. Źródło: Na podstawie ostatnich dostępnych danych dla wszystkich państw UE, UE Eurostat, obliczenia własne.

Dane z państw UE wskazują, że zdecydowana większość nakładów firm na B+R ma miejsce w dużych przedsiębiorstwach (por. rys. 2). Na rolę dużych firm w finansowaniu prac B+R wskazują także inne analizy Eurostatu230. Wydaje się, że właśnie różnica w wysokości nakładów dużych przedsiębiorstw na B+R stoi za niskimi wskaźnikami charakterystycznymi dla Polski. Dodatkowo niski polski poziom nakładów na B+R może wynikać ze śladowej liczby krajowych (rodzimych) firm o charakterze międzynarodowym. 230  Science,

Technology and Innovation in Europe, Eurostat, 2010 edition, s. 19.

Udział największych przedsiębiorstw w wydatkach…

207

Rysunek 2 Udział przedsiębiorstw w wydatkach na B+R w zależności od wielkości firmy w krajach UE w 2007 r. (% ogółu wydatków przedsiębiorstw na B+R)

W Nie . B mc ry y Fin tani la a Sz ndia w e Fr cja Sł anc ow ja W enia ł Ho och lan y W dia ę Cz gry e Ru ch m y un Da ia Lu B nia ks elg em ia b Au urg Bu stria łga Ło ria tw Lit a w P a Po ols rtu ka Sł gal ow ia ac ja M Hi al sz ta pa nia C Es ypr to nia

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Zatrudnienie większe od 500 osób Zatrudnienie 250–499 Zatrudnienie 50–249 Zatrudnienie 0–49 W krajach przodujących w wydatkach na B+R firmy zatrudniające ponad 500 pracowników finansują conajmniej 70% tego typu nakładów W krajach przodujących w wydatkach na B+R firmy zatrudniające ponad 500 pracowników finansują co najmniej 70% tego typu nakładów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.

Do podobnych wniosków prowadzi porównanie danych o całkowitych nakładach przedsiębiorstw na B+R z danymi – listą firm o najwyższych nakładach na B+R. Firmy o najwyższych nakładach na B+R mają decydujące znaczenie dla wielkości B+R w danym państwie, gdyż właśnie w tych przedsiębiorstwach ma miejsce największa część prac B+R. Także dane z kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN wskazują, że największe nakłady na B+R przeznaczają największe przedsiębiorstwa. Przykładowo Fiat – lider tej listy z 2010 r. pod względem Przychodów netto ogółem ze sprzedaży produktów (wyrobów i usług), towarów i materiałów – finansował ponad 50% prac B+R ankietowanych firm. Zdecydowanie wyższy niż przeciętny udział w finansowaniu B+R miały też m.in. Comarch i Adamed. Przeciw przenoszeniu B+R poza kraj macierzysty przemawiają liczne argumenty, takie jak: zabezpieczenie się przed ryzykiem utraty („wycieku”) technologii; łatwiejszy proces koordynacji i zarządzania B+R; wykorzystanie efektu skali scentralizowanej działalności B+R; historycznie silna baza naukowców i wiedzy w rodzimym kraju. Analogicznie istnieją także powody do umiejscowienia prac B+R poza krajem macierzystym – m.in. lepsza relacja efektów do kosztów; szybsza komercjalizacja osiągnięć badawczo-

208

Marek Niechciał

-rozwojowych; łatwość dostosowania produktów i usług do gustów oraz przyzwyczajeń konsumentów z zagranicznych rynków; łatwiejszy dostęp do osiągnięć naukowych z kraju goszczącego oraz jego kadry naukowo-badawczej; poprawa łącznej innowacyjności firmy. Niekiedy część prac B+R prowadzonych poza macierzystym krajem przedsiębiorstwa jest efektem przejęć i fuzji firm, a więc także ich działów B+R. Dane OECD wskazują na względnie małe międzynarodowe przepływy wydatków B+R (por. rys. 3). W skali świata „wypływ” tej działalności obejmuje zaledwie kilka procent tego typu działań B+R. Rysunek 3 Przepływy w obszarze B+R między najbardziej rozwiniętymi obszarami świata (mln USD) 1 115 USA

19 112

Sektor przedsiębiorstw ogółem 225 984

UE

733

Sektor przedsiębiorstw ogółem 17 044

140 231

Japonia Sektor przedsiębiorstw ogółem

3 925

93 062

1 762 Źródło: The Internationalisation of Business R&D Evidence, Impacts and Implications, OECD, Paris 2008, s. 23.

Trochę inaczej sytuacja wygląda w przypadku B+R finansowanych przez duże międzynarodowe firmy (MNE). Dane z ponad 200 przedsiębiorstw wskazują, że MNE w ostatnich latach mają tendencję do zwiększania zaangażowania w B+R poza krajem–siedzibą zarządu231. Dotyczy to w szczególności firm z obszaru UE – nawet ponad 40% prac B+R realizowanych jest poza rodzimym krajem. W tym samym czasie przedsiębiorstwa z USA lokowały około 1/3 prac B+R poza Ameryką, zaś Japończycy jeszcze ponad dwa razy mniej chętnie prowadzili prace B+R poza swoim krajem. W przypadku firm MNE prace B+R realizowane poza rodzimym krajem dotyczą w zdecydowanej większości prac w ramach własnych filii232. Z międzynarodowych danych także wynika, że największą rolę w nakładach na B+R mają podmioty przemysłowe (por. rys. 4). Oznacza to, że bez odpowiednio mocnych i dużych przedsiębiorstw przemysłowych nie jest możliwe uzyskanie wysokiego udziału B+R w PKB. 231  R.

Guido, Internationalisation of Research and Development in Western European, Japanese and North American Multinationals, “International Journal of Entrepreneurship and Innovation Management: Special Issue on Entrepreneurship, Innovation and Globalisation” 2002, No. 2–3. 232  The Internationalization of Business R&D: Evidence, Impacts, and Implications, ed. cit., s. 23.

209

Udział największych przedsiębiorstw w wydatkach…

Rysunek 4 Struktura wydatków przedsiębiorstw na B+R w podziale na sektory działalności w wybranych krajach w 2006 r. (% ogółu wydatków przedsiębiorstw na B+R) 0

3

1

2

8

11

20

13

26

27

28 52

50

60

20

49

44

51

80

72

73

80

86

71

71

66

66

24

30

38

42

40

46

46

51

47

42

44

51

53

30%

19

75

90

40%

10%

73

67

50%

20%

56

58

60%

1

28

75

26

34

32

70%

3

1

22

76

90% 80%

2

3

21

25

9

10

0

3

2

31

32

0

65

2

66

44

3

45

2

4

3

2

0

3

1

1

0

100%

BG CZ DE EE IE EL ES IT CY LV LT LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE HR TR IS NO CH

0% Przemysł

Usługi

Inne

Źródło: Science, Technology and Innovation in Europe, Eurostat, 2010 edition, s. 52.

*** Uzyskanie wysokiego udziału nakładów na B+R w PKB jest ściśle związane z istnieniem dużych, rodzimych firm. Wskazują na to zarówno dane Eurostatu, zestawienia największych firm finansujących B+R (Scoreboard), jak również dane z ankiety Sieci Naukowej MSN i INE PAN.

210

Małgorzata Pawłowska

Małgorzata Pawłowska Instytut Ekonomiczny NBP

Rola kredytu kupieckiego w finansowaniu innowacyjnych… 233 przedsiębiorstw z sektora MŚP Fenomen sprzedaży produktów z odroczoną płatnością był i wciąż pozostaje interesującym obszarem badań zarówno teoretycznych jak i empirycznych. Kredyt kupiecki (trade credit), zwany również handlowym, jest udzielany przez sprzedawcę kupującemu i ma formę sprzedaży z odroczonym terminem płatności234. Jest korzystną alternatywą dla kredytów bankowych, których uzyskanie jest często uzależnione od pozytywnej oceny weryfikacji w ramach procedur bankowych, a te ostatnie wymagają od kredytobiorcy spełnienia wielu restrykcyjnych warunków. Rola kredytu kupieckiego w finansowaniu działalności firm wzmacnia się, gdy odbiorcy towarów napotykają na dodatkowe trudności z pozyskiwaniem kredytów bankowych, tzn. wtedy gdy ma miejsce zjawisko racjonowaniem kredytów, które może zachodzić podczas kryzysów finansowych lub restrykcyjnej polityki pieniężnej235. Teoria kredytu kupieckiego w kontekście racjonowania kredytów bankowych opiera się na motywie finansowym jego wykorzystywania opartym na minimalizacji zjawiska asymetrii informacji między kredytodawcą a kredytobiorcą. Motywy udzielania kredytu kupieckiego wynikają również m.in. z korzyści posiadania przez producenta bieżącej i pełnej informacji o kondycji odbiorcy, możliwości redukcji kosztów transakcyjnych, możliwości stosowania elastycznej polityki cenowej 233  Niniejszy

artykuł przedstawia osobiste poglądy autorki i nie reprezentuje stanowiska NBP. 234  W prawniczym ujęciu kredyt kupiecki jest szczególnym rodzajem kredytu, gdzie partnerami są podmioty gospodarcze nie będące instytucjami finansującymi. Zwykła transakcja kupna-sprzedaży zmienia się w kredyt kupiecki, jeżeli partnerzy transakcji uzgodnią między sobą odroczenie momentu zapłaty. Liczba dni między wydaniem towaru lub wykonaniem usługi a wyznaczonym terminem płatności nazywana jest czasem kredytowania. 235  Zob. M.A. Petersen, R.G. Rajan, The Benefits of Lending Relationships: Evidence from Small Business Data, “The Journal of Finance” 1994, Vol. 49, No. 1; J. Nilsen, Trade Credit and the Bank Lending Channel, “Journal of Money, Credit and Banking” 2002, Vol. 34, No. 1, s. 226−253; K. Taketa, G.F. Udell, Lending Channels and Financial Shocks: The Case of Small and Medium-Sized Enterprise Trade Credit and the Japanese Banking Crisis, “Monetary and Economic Studies” 2007, Vol. 25, No. 2, s. 1−44; J. Marzec, M. Pawłowska, Racjonowanie kredytów a substytucja między kredytem kupieckim i bankowym – badania na przykładzie polskich przedsiębiorstw, „Materiały i Studia” 2011, zeszyt 261.

Rola kredytu kupieckiego w finansowaniu innowacyjnych…

211

względem odbiorców towarów i zapewnienia gwarancji jakości sprzedawanych produktów236. Rajan i Zingales oszacowali237, że kredyt kupiecki w 1991 r. wynosił 17,8% wszystkich aktywów firm amerykańskich, a w Niemczech, we Francji i Włoszech wynosił więcej niż 25% aktywów przedsiębiorstw. W porównaniu z innymi firmami więcej kredytu kupieckiego wykorzystują firmy w fazie start-up238 oraz firmy z sektora MŚP239. Należy jednak zauważyć, że badania dotyczące finansowania kredytem kupieckim firm innowacyjnych z sektora MŚP są we wstępnej fazie rozwoju i opierają się na przesłankach, że dostawcy mogą mieć motywację do oferowania kredytu kupieckiego dla innowacyjnych firm z sektora MŚP, ponieważ są lepiej poinformowani niż banki i mogą one lepiej ocenić ich potencjał rozwoju. Istnieją dowody empiryczne, że popyt na kredyt kupiecki jest dodatnio skorelowany z ograniczaniem budżetowym (credit constrains), tzn. jest substytucyjny wobec wykorzystania kredytów bankowych. Ponadto wyniki badań empirycznych dostarczają dowodów dla hipotezy, że innowacyjne firmy mają ograniczony dostęp do kredytów bankowych240. Dodatkowo, małe firmy są bardziej narażone na ograniczony dostęp do kredytów niż duże firmy, niezależnie czy są one innowacyjne czy nie241. Większe prawdopodobieństwo wykorzystania kredytu kupieckiego w przypadku firm innowacyjnych z sektora MŚP potwierdziło empiryczne badanie opisane przez Wernera Bönte i Sebastiana Nielena242. Kredyt kupiecki odgrywa ważną rolę w polskich przedsiębiorstwach. Na rysunku 1 zaprezentowano udziały poszczególnych rodzajów kredytu (kupieckiego, krótkoterminowego, długoterminowego) w zobowiązaniach ogółem w podziale na duże i małe przedsiębiorstwa w latach 2001−2010 236  Por.

A.F. Delannay, L. Weill, The Determinants of Trade Credit in Transition Countries, “Economics of Planning” 2004, Vol. 37, s. 175–177. 237  R. Rajan, L. Zingales, What Do We Know About Capital Structure: Some Evidence From International Data “Journal of Finance” 1995, December, Vol. 50, No. 5, s. 1421−1460. 238  Por. N. Huyghebaert, On the Determinants and Dynamics of Trade Credit Use: Empirical Evidence from Business Start-ups, “Journal of Business & Accounting” 2006, Vol. 33, No. 1−2, s. 305−328. 239  M.A. Petersen, R. Rajan, Trade Credit: Theories and Evidence, “Review of Financial Studies” 1997, No. 10, s. 661−691. 240  Por. L. Guiso, High-tech Firms and Credit Rationing, “Journal of Economic Behavior & Organization” 1998, Vol. 35, s. 39−59; E. Ughetto, Industrial Districts and Financial Constraints to Innovation, “International Review of Applied Economics” 2009, Vol. 23, s. 597−624. 241  Zob. P. Aghion, T. Fally, S. Scarpetta, Credit Constraints as a Barrier to the Entry and Post-entry Growth of firms, “Economic Policy” 2007, October, s. 731−779; F. Jaramillo, F. Schiantarelli, A. Weiss, Capital market Imperfections before and after Financial Liberalization: An Euler Equation Approach to Panel Data for Ecuadorian Firms, “Journal of Development Economics” 1996, Vol. 51, s. 367−386. 242  W. Bönte, S. Nielen, Innovation, Credit Constraints, and Trade Credit: Evidence from a Cross-Country Study, Schumpeter Discussion Papers, 2010-005, Schumpeter School of Business and Economics, University of Wuppertal, Wuppertal Germany, 2010.

212

Małgorzata Pawłowska

w Polsce. Należy zauważyć, że udział kredytu kupieckiego jest znacznie większy niż poszczególnych rodzajów kredytów (krótkoterminowego oraz długoterminowego), co wskazuje na jego dominujące znaczenie wśród zewnętrznych źródeł finansowania przedsiębiorstw. Ponadto dane sugerują, że w przypadku małych polskich przedsiębiorstw rola kredytu kupieckiego jest większa niż w przypadku dużych firm243. Rysunek 1 Średnie udziały kredytu kupieckiego, kredytu krótkoterminowego, kredytu długoterminowego w zobowiązaniach ogółem w latach 2001−2010 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

kredyt kupiecki (małe)

kredyt kupiecki (duże)

kred krót. (małe)

kredyt krót. (duże)

kredyt dł. (małe)

kredyt dł. (duże)

2010

Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań F01.

Bönte i Nielen przeprowadzili badanie (cross-country)244 na jednorodnej próbie danych ankietowych Banku Światowego (World Bank Private Enterprise Surveyes)245. Pytania ankietowe obejmowały tematy dotyczące głównych przeszkód w rozwoju przedsiębiorczości. Ponadto firmy były proszone o stwierdzenie źródeł kapitału oraz odpowiednich ich udziałów w całości kapitału obrotowego. Możliwe źródła wymienione w kwestionariuszu to: środki własne lub zyski zatrzymane, kredyty bankowe oraz kredyt kupiecki246. Dane w badaniu dotyczyły sektora MŚP (firmy zatrudniające poniżej 250 pracowników). W celu zbadania relacji między innowacyjnością a wykorzystaniem kredytu kupieckiego jako źródła finansowania skonstruowano zmienną binarną, która przyjmuje wartość 1, jeśli firma wykorzystuje kredyt kupiecki i 0 243

Zobacz najwyżej położona linia na rysunku 1. badawcza obejmowała następujące kraje: Bułgarię, Czechy, Estonię, Niemcy, Grecję, Węgry, Irlandię, Łotwę, Litwę, Polskę, Rumunię, Słowację, Słowenię oraz Hiszpanię. Dane dla Polski obejmowały 547 przedsiębiorstw, co stanowiło 14,1% całej próby (próba ta obejmowała 3869 firm z poszczególnych krajów). Firmy z sektora MŚP były badane w 2005 roku. 245  Szczegółowe informacje z badania znajdują się na stronie: http://www.enterprisesurveys.org 246  W. Bönte, S. Nielen, op. cit., s. 7. 244  Próba

Rola kredytu kupieckiego w finansowaniu innowacyjnych…

213

w przeciwnym przypadku. Ankieta Banku Światowego zawierała również informacje na temat innowacyjnych produktów poszczególnych firm. Na tej podstawie wygenerowano zmienną binarną, która przyjęła wartość 1, jeśli firma wdrożyła innowację produktu, oraz 0 − w przeciwnym przypadku. Wyniki modelu probitowego na danych przekrojowych wykazały pozytywną zależność między wykorzystaniem kredytu kupieckiego a innowacjami produktowymi. Wyniki wskazują, że MŚP, które uaktualniały istniejącą linię produktów z poprzednich lat, były bardziej skłonne do użycia kredytu kupieckiego w porównaniu z innymi MŚP. Podsumowując, z badań Bönte i Nielena wynika, że kredyt kupiecki jest ważnym źródłem krótkoterminowego finansowania zewnętrznego dla innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, które borykają się z problemami płynności z tytułu ograniczonego dostępu do finansowania bankowego. Dlatego kredyt kupiecki oferowany przez partnerów biznesowych może pomóc innowacyjnym MŚP w radzeniu sobie z problemami finansowymi szczególnie w dobie kryzysu, gdy banki zmniejszają podaż kredytów. Należy jednak zauważyć, że wyniki powyższego badania powinno się traktować jako wstępne, a zjawisko wykorzystania kredytu kupieckiego w innowacyjnych przedsiębiorstwach wymaga dalszych pogłębionych prac badawczych. Przyszłe badania dla polskich przedsiębiorstw powinny być przeprowadzone m.in. na danych panelowych obejmujących większą próbę przedsiębiorstw wdrażających innowacje. Ponadto należy zauważyć, że badanie Marzec i Pawłowskiej dotyczące wykorzystania kredytu kupieckiego w polskich przedsiębiorstwach247 wykazało, że substytucja między kredytem kupieckim i kredytem bankowym szczególnie nasilała się w okresach kryzysu finansowego w latach 2008–2009. Pogarszaniu się portfela kredytowego banków w Polsce w latach 2008–2009 i spowolnieniu akcji kredytowej spowodowanej kryzysem finansowym towarzyszył wzrost znaczenia kredytu kupieckiego, a zjawisko to w większym stopniu dotyczyło firm z sektora MŚP, które dla banków nie są atrakcyjnymi kredytobiorcami z uwagi na relatywnie duże ryzyko kredytowe.

247  J.

Marzec, M. Pawłowska, Racjonowanie kredytów a substytucja między kredytem kupieckim i bankowym – badania na przykładzie polskich przedsiębiorstw, „Materiały i Studia” 2011, zeszyt 261, s. 44−45.

214

Magdalena K. Wyrwicka

Magdalena K. Wyrwicka Wydział Inżynierii Zarządzania, Politechnika Poznańska

Koncepcja kierowania innowacyjnością regionu na przykładzie Wielkopolski Rozwój regionu można postrzegać jako kształtowanie sieci zasobów krytycznych. Do tego zadania należy podejść rozważnie, po dokonaniu konkretnych rozstrzygnięć, w których pomocne mogą być badania typu foresight. Rozwój regionalny wymaga przygotowania się do działań na rzecz szybszej ewolucji czynników determinujących pożądane, priorytetowe zmiany przy uwzględnieniu wolniejszego trybu modyfikacji uwarunkowań kulturowych lub społecznych. Celowe jest również skoncentrowanie bardzo rozproszonych dotąd badań i wdrożeń oraz edukacji na tych dziedzinach wiedzy i dyscyplinach nauki, które wiązałyby się z innowacyjną odpowiedzią na imperatyw potrzeby szóstego długiego cyklu koniunkturalnego Kondratiewa248. Poszukiwane są nie tylko tak zwane bazowe innowacje, ale i rozwiązania systemowe umożliwiające prorozwojowe ich wykorzystanie, skutkujące intensywnym wzrostem. Rozwój, jako pozytywna przemiana jakościowa, opiera się na istniejących lub realnie możliwych do pozyskania zasobach. Celowe współtworzenie przyszłości przez podmioty gospodarcze lub regionalnych decydentów może odbywać się zgodnie z założeniami teorii racjonalnych oczekiwań Thomasa J. Sargenta. Realny jest także proces rozwoju polegający na tworzeniu się biegunów wzrostu i różnicowaniu struktur poprzez polaryzację układu ekonomicznego. Bieguny wzrostu tworzą się, ewoluują i zanikają pod wpływem rozprzestrzeniania się (dyfuzji) innowacji oraz oddziaływania 248

Przedstawiona w 1926 r. przez M. Kondratiewa teoria objaśnia wzajemne powiązania między rozwojem technicznym, technologicznym, gospodarczym, społecznym i kulturowym. Kolejny długi cykl, trwający 45–60 lat jest inicjowany tzw. innowacją bazową, umożliwiającą wzrost przez kilkadziesiąt lat tym społecznościom, które zreorganizują swoje struktury w celu dokonania skoku produktywności. Piąty cykl, oparty na informacji, miał swoje apogeum w latach 90. XX wieku. Kolejny, szósty cykl, będzie reakcją na wymagania społeczeństwa informacyjnego. Por. L.A. Nefiodow, Der sechste Kondratieff – Wege zur Produktivitaet und Vollbestaetigung im Zietalter der Information, Rhein-Sieg Verlag, 4. Aufgabe, St. Augustin 2000; M.K. Wyrwicka, Endogenne przesłanki organizacyjne rozwoju przedsiębiorstwa, Wyd. Politechniki Poznańskiej, seria „Rozprawy”, nr 374, Poznań 2003, s. 32–43; M.K. Wyrwicka, Co będzie innowacją bazową XXI wieku? Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 2008, nr 12, s. 29–37.

Koncepcja kierowania innowacyjnością regionu na przykładzie…

215

bodźców rozwojowych. Następuje wówczas pogłębianie zróżnicowania poziomu rozwoju, albo – przy konsekwentnej realizacji polityki spójności – celowe wyrównywanie dysproporcji. Rysunek 1 Model kierowania innowacyjnością Wielkopolski

Czynniki niesterowalne: 1. Kompetencje fachowe /21/ 2. Liczba MSP /32/ 3. Gotowość do innowacji /48/ 4. Decyzje rządu /13/ 5. Zaufanie /17/ 6. Grupy nacisku /23/ 7. Wiodące firmy /31/ 8. Instytucje Otoczenia Biznesu /40/ 9. Poziom rozwoju e-biznesu /41/ 10. Lider /49/ 11. Działalność społeczna /51/ Czynniki sterowalne: 1. Przedsiębiorczość /4/ 2. Budżet regionu /29/ 3. Działalność edukacyjna /6/ 4. Infrastruktura (w tym Internet) /28/ 5. Dotacje celowe /30/ 6. Decyzje władz samorządowych /33/ 7. Inicjatywy klastrowe /50/

Indykatory/wskaźniki wczesnego reagowania: 1. Poziom PKB per capita w Regionie 2. Wskaźnik struktury wykształcenia 3. Liczba cytowań 4. Wskaźnik HPST (% wskaźnik zatrudnienia w nauce i technice) 5. Liczba studentów zagranicznych 6. Wydatki na B+R/mieszkańca 7. Wydatki na B+R spoza budżetu państwa 8. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach 9. Innowacje z MSP (inhouse) 10. Liczba współpracujących innowacyjnych MSP 11. Liczba inwestycji realizowanych w PPP 12. Liczba zgłoszonych patentów 13. Liczba zarejestrowanych znaków towarowych zarejestrowanych na terenie UE Polski 14. Liczba zgłoszonych wzorów użytkowych przez firmy z Regionu 15. Liczba MSP wdrażających innowacje produktowe lub procesowe 16. Liczba MSP wdrażających innowacje marketingowe lub organizacyjne 17. Poziom zatrudnienia knowledge-intensiv w Regionie (EUROSTAT, BANK Danych Regionalnych) 18. Poziom eksportu produktów medium i high tech (średnia i wysoka technologia) 19. Sprzedaż nowych innowacji na rynku firmom (new to market) 20. Przychody z patentów i licencji z zagranicy 21. Liczba przedsiębiorstw high-tech w Regionie 22. Struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach high-tech w Regionie 23. Poziom importu produktów medium i high-tech (średnia i wysoka technologia) 24. Procentowy wskaźnik wydatków na edukację 25. Procentowy udział budżetu w wspieraniu innowacji/inwestycji 26. Nakłady na teleinformatyzację w Regionie 27. Struktura środków pozyskanych z UE wg Programów Unijnych 28. Stopień realizacji Regionalnej Strategii Innowacji przez władze samorządowe 29. Liczba inicjatyw klastrowych istniejących w regionie 30. Współczynnik koncentracji przedsiębiorstw w branżach 31. Procent wydatków z budżetu na promocję Regionu 32. Liczba wystawców/gości targowych 33. Poziom bezrobocia w Regionie 34. Liczba inicjatyw społecznych w Regionie 35. Liczba zapytań i reklamacji kierowanych do instytucji różnych kategorii 36. Liczba Instytucji Otoczenia Biznesu wg formy 37. Liczba transakcji on-line 38. Istnienie liderów 39. Wskaźnik procentowy podatników przekazujących „1%”

Innowacyjna Wielkopolska

Sprzężenie wyprzedzające Sprzężenie zwrotne

Decyzje (władz Regionu)

Źródło: M.K. Wyrwicka, E. Badzińska, A. Borowiec, P. Przepióra, Rekomendacje dla Wielkopolski, w: Foresight „Sieci gospodarcze Wielkopolski” – scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę. Raport końcowy, M.K. Wyrwicka (red.), Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011, s. 94.

216

Magdalena K. Wyrwicka

Każdy obiekt zmian, także region, ma swoją niepowtarzalną historię, kulturę i wizję przyszłości. Tę sytuację warto uporządkować, uwzględniając potrzebę monitorowania gotowości do zmian oraz zorganizowania transformacji na różnych płaszczyznach249. Myślą przewodnią prac na rzecz projektu „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę”250 było odkrywanie mechanizmów przyczynowo-skutkowych oraz zasad rządzących rozpowszechnianiem informacji i wiedzy, w aspekcie funkcjonowania sieci gospodarczych. Opracowane na podstawie wyników zrealizowanych prac rekomendacje dla Wielkopolski uwzględniają czynniki strukturalne, specyficzne i zewnętrzne oraz ukazują koncepcje pokierowania zmianą dotyczącą proinnowacyjnego funkcjonowania gospodarki regionu. Przesłanek rozwojowych poszukiwano, opierając się na metodyce myślenia sieciowego, uwzględniając wnioski z badań Delphi oraz takich dokumentów strategicznych, jak: Raport Polska 2030, Raport Europa 2050, Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski na lata 2010–2020, Raport OECD – Innowacyjność w Polsce, Scenariusze rozwoju Wielkopolski 2020 i 2050, Narodowy Program Foresight Polska 2020. Z przeprowadzonych badań wynika, że władze regionu w pewnym zakresie mogą kreować bardziej proinnowacyjną Wielkopolskę251 (model kierowania – rys. 1), wykorzystując siedem czynników sterowalnych. Są to: budżet regionu, przedsiębiorczość, działalność edukacyjna, infrastruktura, dotacje celowe, decyzje władz samorządowych i inicjatywy klastrowe. Działając zapobiegliwie, należy uwzględnić sytuacje tworzone przez otoczenie z udziałem jedenastu czynników niesterowalnych. Są to: decyzje rządu, liczba małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w regionie, kompetencje fachowe, gotowość do innowacji, zaufanie, działania grup nacisku, zachowania rynkowe wiodących firm, funkcjonowanie instytucji otoczenia biznesu (IOB), poziom rozwoju e-biznesu, poczynania liderów i działalność społeczna. 249  Takim celom służy m.in. Wielkopolskie Obserwatorium Gospodarki, informacje na: www.obserwatorium.com.pl 250  Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu państwa w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Był realizowany przez Wydział Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej od września 2009 r. do grudnia 2011 r. w ramach Osi priorytetowej: 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii, Działanie: 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy, Poddziałanie: 1.1.1., Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight na podstawie umowy UDA – POIG. 01.01.01-30-014/09. Więcej informacji o projekcie i jego rezultatach na: www.fsgw.put.poznan.pl 251  Inne podejście w tym zakresie prezentuje TNS Pentor Poznań w raporcie Wyprzedzić zmianę – wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w Wielkopolsce (badania współfinansowane przez EFS poddziałanie 8.1.2., POKL); poszukiwano barier rozwoju województwa, oceniono potencjał subregionów, przebadano pracodawców i pracowników, a także wskazano strategie zarządzania zmianą gospodarczą w Wielkopolsce i subregionach.

Koncepcja kierowania innowacyjnością regionu na przykładzie…

217

Określając indykatory (parametry, których monitorowanie pozwala ocenić skuteczność podjętych działań), posłużono się m.in. wskaźnikami innowacyjności (25) wymienionymi w raporcie Innovation Union Scoreboard 2010 z lutego 2011 roku. Spośród nich wyłoniono te wskaźniki, które mogą być przydatne do monitorowania innowacyjności gospodarki w Wielkopolsce. Umożliwiają one podjęcie działań zapobiegawczych, zanim wystąpią niepożądane zjawiska. Ostatecznie powstała lista 39 wskaźników (indykatorów). Zaprezentowane na rys. 1. indykatory można podzielić na sześć grup dotyczących: danych ogólnogospodarczych, potencjału innowacyjnego, poziomu innowacji w przedsiębiorstwach, sieci gospodarczych, zasobów ludzkich i inicjatyw społecznych. W każdej z grup przeprowadzono analizę częstości odniesienia wskaźnika do wyłonionych podczas prac nad projektem 51 determinantów252 Innowacyjnej Wielkopolski. Ta analiza wskazała, że te kluczowe, odnoszące się do największej liczby determinantów rozważanych w Projekcie w aspekcie poprawy innowacyjności badanego regionu to: Procentowy wskaźnik wydatków na edukację; Procentowy udział budżetu we wspieraniu innowacji/inwestycji; Wydatki na badania i rozwój (B+R/mieszkańca); Liczba inicjatyw społecznych w regionie. Oddziaływanie czynników sterowalnych z poziomu władz regionu może być analizowane na podstawie informacji zwrotnej przekazanej w formie zmian wartości wskaźników/indykatorów. Należy jednak uwzględnić fakt, że zmiana wartości wskaźnika może wystąpić również z powodu uwarunkowań zewnętrznych. Warto więc podjąć z pozycji władz regionu działania zabezpieczające przed skutkami oddziaływań czynników niesterowalnych w ramach sprzężenia wyprzedzającego. Z modelu kierowania (por. rys. 1) wynika, że regionalni decydenci mają możliwość oddziaływania na wzrost lub spadek przedsiębiorczości, korzystając przykładowo z możliwości stosowania ulg oraz promując i dofinansowując instytucje wspierające przedsiębiorczość. Podejmują też decyzje dotyczące struktury budżetu regionu, którego część może być przeznaczana na konkursy lub promocje lokalnie wykreowanych innowacji, poziomu, zakresu i rodzaju prowadzonej działalności edukacyjnej. Decydent na poziomie władz rządowych i samorządowych ma także wpływ na rozwój infrastruktury. Przedstawiony tu model został opracowany dla Wielkopolski, jednak podobne analizy identyfikujące czynniki sprawcze, ze wskazaniem tych ste252  W trakcie

prac realizowanych według metodyki myślenia sieciowego, po zidentyfikowaniu interesariuszy, wskazano 51 czynników oddziałujących w układzie sieciowym na innowacyjność Wielkopolski. Dalsza analiza zależności pozwoliła wyłonić czynniki aktywne, krytyczne, pasywne i leniwe, a wśród nich wskazać sterowalne i niesterowalne. Por. Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjną Wielkopolskę, tom II, M.K. Wyrwicka (red.), Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011.

218

Magdalena K. Wyrwicka

rowalnych i niesterowalnych, mogą być prowadzone w odniesieniu do każdego regionu. Dobranie indykatorów i identyfikacja uprawnionych do decydowania w konkretnej kwestii dopełniają obraz całości prezentującej możliwości kierowania rozwojem.

Elżbieta Szymańska

219

Elżbieta Szymańska Politechnika Białostocka

Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w polsce Badania Światowej Organizacji Turystyki wskazują, że ponad 6% ogólnej liczby pracujących zawodowo na świecie znajduje zatrudnienie w turystyce253. Wzrostowi temu towarzyszy pogłębiająca się dywersyfikacja ofert i konkurencyjność przedsiębiorstw oraz regionów turystycznych. Wzrost konkurencyjności wymusza na przedsiębiorcach stałe wprowadzanie innowacji. Turystyka nie jest jednak kojarzona z innowacyjnością, nawet jeżeli w oficjalnych dokumentach, takich jak Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka254 czy strategie rozwoju poszczególnych województw, wymieniana jest w tym kontekście255. Próbę oceny innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych podjęła OECD256. Na konieczność prowadzenia tego typu dociekań wskazują między innymi: E. Dziedzic, A.-M. Hjalager, B. Górka, Z. Bugaj i R. Rouba, E. Szymańska257. W nawiązaniu do poprzedniego Raportu o innowacyjności gospodarki Polski258, gdzie zasygnalizowano wnioski z badań nad innowacyjnością przedsiębiorstw turystycznych, należy omówić nieco szerzej główne działania sprzyjające innowacyjności. Jeden z głównych wniosków wynikających 253  Compendium

of Tourism Statistic zawiera dane zebrane z 212 krajów i terytoriów na całym świecie za lata 2005−2009, wydane w 2011 r. (dostępne na: http://www.e-unwto.org/content/w73022/fulltext − data dostępu 27.01.2012). 254  POIG na lata 2007-2013 , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 1.10.2007, s. 6. 255  Por. E. Dziedzic, Perspektywy turystyki w warunkach rozwoju opartego o innowacje, w: Turystyka wobec nowych zjawisk w gospodarce światowej, E. Dziedzic (red.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011, s. 339. 256  Innovation and Growth in Tourism, OECD, Paris 2006. 257  E. Dziedzic, Perspektywy turystyki…, ed. cit., s. 339−359; A.-M. Hjalager, A Review of Innovation Research in Tourism, „Tourism Management” 2010, No. 31; B. Górka, Innowacyjność i elastyczność oferty jako jeden z instrumentów wykorzystywanych przez hotele do przezwyciężania skutków kryzysu, w: Turystyka wobec nowych zjawisk w gospodarce światowej, ed. cit., s. 361−378; Z. Bugaj, Jak powstaje innowacja w hotelarstwie (usługach), „Hospitality” 2009, nr 4; E. Szymańska, Innowacyjność przedsiębiorstw turystycznych w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2009. 258  E. Szymańska, Innowacyjność przedsiębiorstw turystycznych w Polsce, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s. 254−257.

220

Elżbieta Szymańska

ze wspomnianych badań odnosił się do niskiego wykorzystania zaplecza naukowo-badawczego w procesie tworzenia innowacji. Badane przedsiębiorstwa259 wskazywały na wykorzystanie w niewielkim zakresie zewnętrznych źródeł transferu wiedzy. Najważniejszym źródłem przy tworzeniu innowacji są klienci (wskazało na nich 39% respondentów), następnie organizacje pozarządowe (34%), natomiast uczelnie wyższe odgrywały znaczenie przy tworzeniu innowacji dla 17% respondentów, co wydaje się dalece niezadawalające. Zacieśnienie tej współpracy rekomendują również eksperci, którzy stanowili grupę respondentów w kolejnym etapie badań dotyczącym oceny długoterminowych działań i procesów zmierzających do podniesienia innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w Polsce. Została tu wykorzystana metoda Delphi260, która opiera się na badaniu strukturalnym z wykorzystaniem doświadczenia i wiedzy uczestników badania − ekspertów w dziedzinie turystyki. Ekspertami biorącymi udział w badaniu byli dyrektorzy Regionalnych Organizacji Turystycznych (ROT)261, których działalność obejmuje obszar całego kraju. Badanie zostało przeprowadzone w 2009 r. i składało się z dwóch etapów, w których wyniki poprzedzającego etapu badania stanowiły źródło i podstawę do etapu drugiego. Kwestionariusz ankiety rundy I składał się z propozycji 127 działań związanych ze wzrostem innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w Polsce262. Działania zostały podzielone na trzy części w ramach grup omawianych przedsiębiorstw: obiektów hotelarskich, biur podróży i przedsiębiorstw transportu pasażerskiego. Dla każdej z wymienionych grup przedsiębiorstw przedstawiono działania rekomendowane do realizacji przez następujące instytucje i organizacje: jednostki administracji rządowej, przedsiębiorstwa branży turystycznej, uczelnie wyższe kształcące kadry turystyczne. Do wytypowania działań kluczowych dla rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w Polsce zastosowano metodę rangowania263. Poszczególnym działaniom przyporządkowano wartości liczbowe (oceny) od 1 do 5, gdzie: 1 oznacza259  Przebieg i wyniki badań, przeprowadzonych w latach 2006−2009 na grupie 215 przedsiębiorstw turystycznych, 282 studentach kierunku „turystyka i rekreacja” oraz na grupie ekspertów turystyki − dyrektorów regionalnych organizacji turystycznych, zostały przedstawione w: E. Szymańska, Innowacyjność przedsiębiorstw turystycznych w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2009. 260  Badania autorki dotyczące działań sprzyjających innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w Polsce z zastosowaniem metody Delphi zostały uznane przez recenzentów monografii prezentującej wyniki badań – prof. dr hab. Andrzeja Rapacza oraz prof. dr hab. Grzegorza Gołembskiego – za pionierskie w odniesieniu do tego obszaru badań, por. E. Szymańska, Innowacyjność przedsiębiorstw…, ed. cit. 261  Regionalne Organizacje Turystyczne zrzeszają przedsiębiorstwa turystyczne, jednostki samorządu terytorialnego i turystyczne organizacje pozarządowe działające na obszarze każdego województwa. 262  Szczegółowy opis badań zamieszczono w: E. Szymańska, Innowacyjność przedsiębiorstw turystycznych w Polsce, ed. cit. 263  Rangowanie oznacza tu ocenę każdej kolejnej obserwacji statystycznej, którą w tym przypadku jest określone działanie sprzyjające podniesieniu innowacyjności badanych

Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w polsce 221

ło działanie obojętne, 2 – mało znaczące, 3 – znaczące, 4 – bardzo ważne, 5 – działanie o znaczeniu kluczowym. W II rundzie badań uczestnicy wypełniali kwestionariusze, w których przedstawiono najważniejsze działania, wskazane przez ekspertów w rundzie I. W rundzie II uczestniczyli jedynie eksperci, którzy brali udział w rundzie I. Informacji zwrotnych nie uzyskano od organizacji działających na obszarze województw: lubelskiego, lubuskiego, podkarpackiego, małopolskiego, pomorskiego i świętokrzyskiego. Liczba respondentów wynosiła 9 spośród 16 wytypowanych ekspertów, co stanowiło 56% zwrotnych odpowiedzi. Spośród wszystkich działań, zaproponowanych w ramach rundy I, te rekomendowane do realizacji przez administrację rządową i samorządową obejmowały następujące: 1. Nominacja na stanowisko ministra w Ministerstwie Sportu i Turystyki osoby kompetentnej w dziedzinie turystyki; 2. Dokończenie procesu prywatyzacji transportu (PKP) i obiektów związanych z turystyką; 3. Zmniejszenie biurokracji związanej z zakładaniem i prowadzeniem przedsiębiorstw turystycznych; 4. Wejście Polski do strefy euro; 5. Ograniczenie zakresu regulacji rynku usług turystycznych; 6. Ujednolicenie podatku dochodowego cechującego się czytelnością, prostotą i względnie niskimi stawkami; 7. Obniżenie obciążeń kosztami pracy; 8. Możliwość zaliczenia w koszty bieżące proinnowacyjnych inwestycji; 9. Możliwość zastosowania krótszego okresu amortyzacji środków trwałych; 10. Zniesienie monopolu agend rządowych; 11. Stworzenie bardziej sprawnego systemu doradztwa dla przedsiębiorców, szczególnie z sektora MSP; 12. Zmiany w kryteriach oceny wniosków o dotacje na rzecz projektów innowacyjnych w sferze usługowej; 13. Skrócenie czasu oceny wniosków o dotacje dla przedsiębiorstw oraz uproszczenie procedur z tym związanych; 14. Przyśpieszenie nowelizacji Ustawy o usługach turystycznych264; 15. Wspieranie szerszej współpracy w zakresie B+R z innymi krajami, szczególnie z obszaru Unii Europejskiej i z USA; 16. Utworzenie w Polsce i Unii Europejskiej jednolitego systemu ochrony prawnej ułatwiającego komercyjne wykorzystanie innowacji; 17. Zwiększenie promocji Polski za granicą i wzrost jej skuteczności; 18. Wspieranie współpracy szkolnictwa wyższego i sfery biznesu; 19. Wspieranie rozwoju infrastruktury sfery B+R; 20. Finansowanie badań rynku turystycznego realizowanych przez Instytut Turystyki. Respondenci oceniali poszczególne działania, przy czym wszystkie okazały się mieć pewne znaczenie dla innowacyjności badanych przedsiębiorstw, gdyż żadne z nich nie uzyskało średniej z ocen niższej niż 2 (działanie mało znaczące). Działania, które uzyskały średnią z ocen równą 4 i więcej (bardzo ważne i kluczowe) w rundzie I zostały poddane dalszej ocenie ekspertów, co przedstawiono w tabeli 1 wraz z uśrednionymi ocenami uzyskanymi podczas obu rund. przedsiębiorstw, uporządkowane według rang, czyli wartości rosnącej i z przyporządkowaną numeracją od 1 do 5. 264  W chwili zakończenia badań ustawa ta została znowelizowana.

222

Elżbieta Szymańska

Tabela 1 Działania rekomendowane do realizacji przez polską administrację rządową i samorządową w zakresie podniesienia innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych Runda I średnia ocen

Nazwa działania H*

Bp**

Wejście Polski do strefy euro

Runda II średnia ocen

P***

H*

Bp**

4

Nominacja na stanowisko ministra w Ministerstwie Sportu i Turystyki osoby kompetentnej w dziedzinie turystyki

4,6

4,3

Zmniejszenie biurokracji związanej z zakładaniem i prowadzeniem przedsiębiorstw turystycznych

4,4

4,3

Dokończenie procesu prywatyzacji transportu (PKP) i obiektów związanych z turystyką (np. ośrodków wypoczynkowych będących własnością przedsiębiorstw państwowych)

4,3

Ujednolicenie przepisów podatkowych i kreowanie proinnowacyjnego systemu podatkowego, cechującego się czytelnością, prostotą, względnie niskimi stawkami podatku dochodowego

4,2

Obniżenie obciążeń pracodawców kosztami pracy (głównie składkami ZUS) Zmiany w kryteriach oceny wniosków o dotacje na rzecz projektów innowacyjnych w sferze usługowej (rozpatrywanie ich pod kątem faktycznego nowatorstwa w sferze nie tylko produkcyjnej, ale i usługowej), skrócenie czasu ich oceny oraz uproszczenie procedur z tym związanych

P*** 3,9

4,4

4,4

4,3

4,0

4,1

4,3

4,0

4,8

4,2

4,1

4,5

3,9

4

4,2

4,5

4,3

3,9

4,6

4,7

4

4

4,4

4,1

4

Możliwość zastosowania krótszego okresu amortyzacji środków trwałych

4,5

4

Możliwość zaliczenia w koszty bieżące proinnowacyjnych inwestycji

4

Zwiększenie i wzrost skuteczności promocji Polski za granicą

5

4,0

3,8 3,7

4,9

4,6

4,7

4,7

4,9

Uwaga: H* − obiekty hotelarskie; Bp** − biura podróży; P*** − przedsiębiorstwa przewozu pasażerskiego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

Wyniki badania Delphi pokrywają się w wielu obszarach z badaniami ankietowymi z udziałem przedsiębiorców, a mianowicie w zakresie poprawy dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania innowacji, gdyż za najbardziej uciążliwą barierę w zakresie innowacyjności przedsiębiorcy uznali niewystarczające zasoby finansowe265 (38% respondentów). Przy czym działanie uznane przez ekspertów za jedno z kluczowych dla podniesienia innowacyjności dotyczyło dostępności do dotacji unijnych. W konfrontacji 265  Zob.

także tekst E. Puchały-Krzywiny w tym Raporcie.

Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw turystycznych w polsce 223

z rzeczywistością, gdzie w badaniach ankietowych jedynie 11% respondentów wykazało się uczestnictwem w programach finansowanych z funduszy europejskich, rekomendowane ułatwienie w ubieganiu się o te fundusze można uznać za jedno z najważniejszych działań. Na drugim miejscu wśród barier266 znalazły się trudności w pozyskiwaniu pracowników o odpowiednich kwalifikacjach (29%), co w konfrontacji z nikłymi powiązaniami biznesu z uczelniami wyższymi (17% respondentów korzystających ze współpracy z uczelniami wyższymi przy tworzeniu innowacji) wskazuje na duży obszar niewykorzystania istniejącego zaplecza naukowo-badawczego, a poza tym rzutuje na jakość kształcenia przyszłej kadry turystycznej, która nie jest odpowiednio przygotowana do wejścia na rynek pracy. Problem ten został również zasygnalizowany w badaniach ankietowych przeprowadzonych w maju i czerwcu 2008 r. na grupie 282 studentów (zarówno uczelni publicznej jak i niepublicznej). Studenci wskazywali na niedostosowanie systemu nauczania do potrzeb rynku i konieczność pogłębienia znajomości mechanizmów rynkowych. Niepokojące są wyniki badań ankietowych dotyczących oceny polityki turystycznej państwa pod kątem wspierania rozwoju działalności gospodarczej przedsiębiorstw turystycznych, także w kierunku ich innowacyjności. Aż 48% respondentów oceniających politykę turystyczną państwa oceniło ją negatywnie. Dlatego też ważne jest, by w dokumentach kluczowych dla rozwoju gospodarki polskiej, takich jak Strategia Innowacji dla Polski, wzięto pod uwagę rekomendację działań, które wspierają rozwój gospodarczy poszczególnych sektorów gospodarki Polski.

266  Zob.

także tekst H. Wziątek-Kubiak w tym Raporcie.

224

Justyna Janik

Justyna Janik Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Innowacyjność i umiędzynarodowienie polskiego przemysłu lotniczego Zmiany zachodzące w sektorze lotniczym w Polsce dostosowują polski przemysł lotniczy do poziomu światowego. Przemysł ten nabiera obecnie coraz większego znaczenia międzynarodowego, a wspólne projekty podejmowane przez biznes i naukę przyczyniają się do wzrostu jego konkurencyjności. Rośnie również zainteresowanie tym przemysłem ze strony kapitału zagranicznego. Dlatego też jest konieczne opracowanie wspólnej strategii innowacyjności sektora lotniczego267. Intensywność nakładów firm lotniczych na działalność innowacyjną268 jest znacznie większa niż w innych dziedzinach przemysłu. W latach 2008 i 2010 było to ponad 8%, a w rekordowym 2009 r. − 18%. Ogółem dla firm innowacyjnych inwestycje te wynosiły 3−5% w latach 2008−2010. Firmy lotnicze znacznie więcej inwestują w działalność B+R niż pozostałe innowacyjne przedsiębiorstwa. Udział nakładów na B+R w całości nakładów na działalność innowacyjną dla firm lotniczych wynosił w latach 2008−2010 od 74% do 94%. Dla wszystkich przedsiębiorstw w analogicznym okresie wskaźnik ten oscyluje wokół 25%. Firmy lotnicze inwestują głównie w działalność badawczo-rozwojową, a na środki trwałe przeznaczają poniżej 25% nakładów na działalność innowacyjną (por. rys. 1). Działalność innowacyjna firm lotniczych opiera się więc na rozwijaniu nowej myśli technicznej, poprawie jakości zasobów ludzkich i wzroście kapitału wiedzy w większym stopniu niż na odtwarzaniu aparatu wytwórczego269. Działalność badawcza i rozwojowa (badania i eksperymentalne prace rozwojowe), czyli systematycznie prowadzone prace twórcze, podjęte w celu zwiększenia zasobu wiedzy i znalezienia dla niej nowych zastosowań, stanowią główne obszary działalności innowacyjnej firm lotniczych. 267  Zob. T. Baczko, Ponad granicami. Innowacyjna dynamika sektora lotniczego, w: Raport o innowacyjności sektora lotniczego w Polsce w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011. 268  Intensywność nakładów na działalność innowacyjną liczona jako stosunek nakładów na innowacje do przychodów ze sprzedaży. 269  J. Kotowicz-Jawor, Adaptacja sfery rozwojowej polskich przedsiębiorstw do rynku UE, w: Polskie przedsiębiorstwa na rynku europejskim, L. Jasiński, S. Sudoł (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Warszawie, Warszawa 2010.

Innowacyjność i umiędzynarodowienie polskiego przemysłu lotniczego 225

Rysunek 1 Udział nakładów na działalność innowacyjną według kategorii (%) Działalność B+R 2010 Działalność B+R 2009 Działalność B+R 2008 Zakup gotowej technologii 2010 Zakup gotowej technologii 2009 Zakup gotowej technologii 2008 Zakup oprogramowania 2010 Zakup oprogramowania 2009 Zakup oprogramowania 2008 Nakłady inwestycyjne na środki trwałe 2010 Nakłady inwestycyjne na środki trwałe 2009 Nakłady inwestycyjne na środki trwałe 2008 0 Firmy innowacyjne

50

100

Innowacyjne firmy lotnicze

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Sieci Naukowej MSN koordynowanej przez INE PAN.

Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2010 była finansowana głównie ze środków własnych. Innowacyjne firmy lotnicze znacznie częściej niż pozostały przemysł korzystają ze środków publicznych. W odróżnieniu od firm lotniczych pozostałe przedsiębiorstwa częściej korzystają z kredytów bankowych (por. rys. 2). Rysunek 2 Struktura finansowania działalności innowacyjnej (%) Środki własne 2010 Środki własne 2009 Środki własne 2008 Środki z budżetu państwa 2010 Środki z budżetu państwa 2009 Środki z budżetu państwa 2008 Środki z zagranicy 2010 Środki z zagranicy 2009 Środki z zagranicy 2008 Środki z funduszy kapitału ryzyka 2010 Środki z funduszy kapitału ryzyka 2009 Środki z funduszy kapitału ryzyka 2008 Kredyty bankowe 2010 Kredyty bankowe 2009 Kredyty bankowe 2008 0 Firmy innowacyjne

20 40 60 80 100 Innowacyjne firmy lotnicze

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Sieci Naukowej MSN koordynowanej przez INE PAN.

226

Justyna Janik

Firmy lotnicze prowadzą działalność badawczo-rozwojową w ramach własnych działów lub we współpracy z uczelniami i instytutami krajowymi i zagranicznymi270. Na uczelniach i w instytutach znajdują się laboratoria i centra naukowo-technologiczne dla potrzeb przemysłu lotniczego 271. Działalność badawczo-rozwojowa podejmowana jest również w ramach kooperacji firm i uczelni/instytutów, tworząc konsorcja. Przykładem jest Laboratorium Badań Aerodynamiki Przepływów Turbinowych Polonia Aero, które powstało w wyniku porozumienia Avio Polska, Wojskowych Zakładów Lotniczych nr 4, Politechniki Warszawskiej i Wojskowej Akademii Technicznej272. Budowa laboratorium została dofinansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Na dofinansowanie badań naukowych, prac rozwojowych i działań wspierających transfer ich wyników do przemysłu lotniczego zostało podpisane porozumienie 19 stycznia 2012 r. między Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz przedstawicielami Polskiej Platformy Technologicznej Lotnictwa273. W ramach tego porozumienia zostaną przekazane środki z NCBIR (w wysokości 300 mln zł) i ze strony przemysłu (200 mln zł) na wspieranie projektów o największym znaczeniu dla konkurencyjności polskiego przemysłu lotniczego. Wśród wspólnych przedsięwzięć, wspieranych ze środków europejskich, jest również projekt Politechniki Lubelskiej i WSK PZL Świdnik (należący do Augusta Westland). Projekt dotyczy konstrukcji silnika do śmigłowca. Projekt o wartości 2,7 mln zł w 75% ma być finansowany przez konsorcjum Clean Sky274 i w 25% przez uczelnię. Na podstawie danych KPK275 wśród 295 projektów 7 Programu Ramowego przedsiębiorstwa lotnicze brały udział w 20. Najwięcej projektów miało WSK Rzeszów – 10 i PLZ Świdnik − 6 projektów. Polskie Zakłady 270  Szerzej o współpracy z uczelniami i instytutami oraz o centrach naukowo-badawczych zob. J. Janik Innowacyjność polskiego przemysłu lotniczego w latach 2006-2008, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2009 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2010 oraz J. Janik Innowacyjność w polskim przemyśle lotniczym, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2007 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2009. 271  Zob. W. Wiśniowski Instytut Lotnictwa w roku jubileuszowym oraz K. Krystowski, Działalność badawczo-rozwojowa polskiego przemysłu lotniczego – otwarcie na współpracę międzynarodową, w: Raport o innowacyjności sektora lotniczego w Polsce w 2010 roku, ed. cit. 272  Zob. K. Krystowski, op. cit. 273  W Polsce istnieje 29 Platform Technologicznych. Uczestnikami Polskich Platform Technologicznych są kluczowi partnerzy przemysłowi, przedsiębiorstwa, izby i agencje gospodarcze, instytuty naukowe oraz uczelnie. 274  Konsorcjum prywatno-publiczne skupiające 86 organizacji z 16 krajów, 54 przedsiębiorstwa, w tym 20 MŚP, 15 ośrodków badawczych i 17 uczelni. Clean Sky powstało w 2008 r. w celu finansowania projektów lotniczych ograniczających emisję dwutlenku węgla i innych gazów. 275  Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej prowadzi działalność informacyjną, szkoleniową i doradczą w ramach europejskiej współpracy badawczej.

Innowacyjność i umiędzynarodowienie polskiego przemysłu lotniczego 227

Lotnicze uczestniczyły w dwóch projektach. Po jednym projekcie miały: Eurotech Sp. z o.o., Microtech International S.A., Zakłady Lotnicze Margański&Mysłowski Sp. z o.o. Poprawa konkurencyjności przemysłu lotniczego oraz coraz szersza współpraca ze światowymi potentatami tego sektora wpływa na jego dynamiczny rozwój. Wartość przychodów w latach 2006−2009 wzrosła ponad dwukrotnie276. W latach 1995−2008 ponad czterokrotnie wzrósł udział eksportu Polski w ogólnej wielkości produktów sektora lotniczego do krajów OECD277. W latach 2007−2009 eksport sprzętu lotniczego wykazywał dodatnie saldo bilansu handlowego278. Według danych Departamentu Handlu USA279, w 2010 r. najwyższą wartość polski eksport osiągnął w kategorii sprzęt transportowy, w tym silniki samolotowe i ich części. W latach 2008−2009 polski eksport do USA (według grup towarowych Harmonised System − HS) osiągnął najwyższą dynamikę wzrostu w kategorii sprzęt lotniczy (HS 8802) – 908% i części lotnicze (HS 8803) – 51,8%280. W roku 2010 ukształtowało się dodatnie saldo bilansu handlowego ze Stanami Zjednoczonymi. Chociaż udział Polski w handlu zagranicznym z USA jest niewielki (zaledwie 0,16% całości amerykańskich obrotów handlowych w 2009 r.), to jednak jego znaczenie rośnie. Ukształtowanie się dodatniego salda w wymianie handlowej spowodowane było w głównej mierze wzrostem eksportu przemysłu lotniczego. Wpływ na wzrost eksportu sprzętu lotniczego ma napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, głównie amerykańskich, do tego przemysłu. Rozwój przemysłu lotniczego w znacznej mierze odbywa się poprzez inwestycje zagraniczne. Są to zarówno inwestycje w już istniejące przedsiębiorstwa (WSK Rzeszów, PZL Mielec, PZL Świdnik, HS Wrocław) jak i inwestycje green field (Avio Polska, MTU, Hispano Suiza). Przemysł lotniczy w Polsce nabiera znaczenia międzynarodowego poprzez powiązania z zagranicznymi firmami lotniczymi. Stwarza to również możliwość małym i średnim firmom lotniczym będących poddostawcami dużych firm włączenia się w międzynarodową sieć kooperacyjną. Polskie firmy lotnicze zyskują inwestorów również z Dalekiego Wschodu. Wyprodukowany przez Zakłady Lotnicze Margański&Mysłowski Sp. z o.o. z Bielska-Białej samolot Orka ma być sprzedawany na rynek chiński. 276  Zob. J. Janik Perspektywy rozwoju sektora lotniczego w Polsce, w: Raport o innowacyjności sektora lotniczego w Polsce w 2010 roku, ed. cit. 277  Zob. I. Świeczewska Ocena pozycji przemysłu lotniczego w Polsce na tle międzynarodowym – ujęcie makroekonomiczne, w: Raport o innowacyjności sektora lotniczego w Polsce w 2010 roku, ed. cit. 278  Nauka i Technika w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2011. 279  Zob.http://washington.trade.gov.pl/pl/usa/article/detail,1611,W_2010_r_obroty_ handlowe_miedzy_Polska_i_USA_osiagnely_niemal_6_mld_USD.html 280  Źródło: U.S. Department of Commerce oraz U.S. International Trade Commission za Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasada RP w Waszyngtonie, http://washington. trade.gov.pl/pl/usa/article/detail,1333,Polsko-amerykanska_wspolpraca_handlowa_ w_2009_roku.html

228

Justyna Janik

W Chinach mają również powstać centra jego obsługi, a w dalszej perspektywie rozszerzenie linii produkcyjnej na prowincje Hainan w Chinach281. Studenckie Koło Astronautyczne Politechniki Warszawskiej we współpracy z Centrum Badań Kosmicznych opracowało satelitę PW-SAT282. Jest to pierwszy satelita polski, który poleciał w kosmos w celu testowania technologii do zrzucania starych satelit z kosmosu. Ma kształt kostki o boku 10 cm i masie jednego kilograma. Dzięki Europejskiej Agencji Kosmicznej trafił na orbitę na pokładzie rakiety Vega. Przemysł lotniczy w Polsce charakteryzuje się dużą intensywnością inwestowania w badania i rozwój, rosnącym znaczeniem kapitału zagranicznego w przemyśle lotniczym, zwłaszcza inwestycji amerykańskich, dodatnim saldem bilansu handlowego w zakresie sprzętu lotniczego, w tym dodatnim saldem wymiany ze Stanami Zjednoczonymi, silną konkurencją w zakresie projektowania i produkowania silników lotniczych, śmigłowców, samolotów lekkich i ultralekkich oraz bezzałogowych. Tworzone są inicjatywy klastrowe dla wspólnej kooperacji i współpracy pomiędzy ośrodkami naukowymi i firmami w zakresie badań i rozwoju dla przemysłu lotniczego.

281  W dniach

18-22 grudnia 2011 r. Prezydent Bronisław Komorowski gościł z oficjalną wizytą w Chinach. Był to jeden z przykładów działań w ramach dyplomacji innowacyjnej – zob. tekst M. Baranowskiego w tym Raporcie. 282  Model satelity można było obejrzeć na wystawie „Innowacyjność lotnictwa”, która odbyła się w ramach konferencji „Raport o innowacyjności sektora lotniczego w Polsce” w dniu 13 października 2011 r. w Warszawie organizowanej przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN i Instytut Lotnictwa.

Artur Chaberski

229

Artur Chaberski Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Analiza innowacyjności oraz koncentracji własności… innowacyjnych firm rodzinnych Współcześnie tendencje innowacyjności i zarządzania strategicznego odwołują się do warunków sukcesu przedsiębiorstw i rynków w aspekcie twórczego dostosowywania się do zmieniających się warunków otoczenia oraz kreowania zmian dzięki innowacjom i przedsiębiorczości. W świetle obecnych wyzwań konkurencyjnych rodzi się potrzeba poszukiwania bodźców stymulujących innowacje oraz usprawnień koordynacji w aspekcie zwiększania poziomu innowacyjności. Tradycyjne struktury koordynacji, rynki oraz firmy, w warunkach rewolucji informacyjno-telekomunikacyjnej nie zapewniają oczekiwanej skuteczności działań, co szczególnie ujawnia się w zakresie działalności innowacyjnej. Problemy koordynacji w procesach gospodarczych wiążą się z trudnościami integracji w jedną uporządkowaną i zorganizowaną całość wielkiej liczby jednostkowych działań i doprowadzenia dzięki niej do osiągnięcia pożądanego stanu lub przynajmniej uczynienia kroku w tym kierunku. Analiza283 przesłanych kwestionariuszy284 Sieci Naukowej MSN i INE PAN w 2011 r. wskazuje, że 35% badanych przedsiębiorstw można zaliczyć do firm rodzinnych lub kontrolowanych przez rodziny. Uwidacznia to znaczny udział innowacyjnych firm rodzinnych w całości zbioru przedsiębiorstw badanych pod względem innowacyjności. Na podstawie danych zawartych w kwestionariuszach badawczych Sieci Naukowej MSN i INE PAN można zauważyć znaczne rozproszenie terytorialne analizowanych innowacyjnych firm rodzinnych. Najwięcej było ich w Małopolsce −17,5% firm, 15% na Śląsku, po 12,5% na Mazowszu i w Wielkopolsce, 10% na Podlasiu, po 7,5% na Dolnym Śląsku i w województwie łódzkim, 5% w województwie zachodniopomorskim oraz po 2,5% w województwach: kujawsko-pomorskim, lubelskim, lubuskim, podkarpackim, pomorskim. 283  Ważną

inspiracją dla autora była konferencja podsumowująca Firmy rodzinne – nowe drogi rozwoju, zakończenie Projektu Szkoleniowo-Doradczego Firmy Rodzinne w dn. 7-9 września 2011 w Zawierciu – miejsca słynnego z powstania jednej z najbardziej innowacyjnych firm rodzinnych Optopol Technology. 284  Kwestionariusze badawcze (84) przesłane przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku.

230

Artur Chaberski

Zdecydowana większość (80%) innowacyjnych firm rodzinnych znajduje się w aglomeracjach, pozostałe na terytoriach pośrednich i peryferiach. Bliskość aglomeracji może przyczyniać się do współpracy z ośrodkami badawczymi, transferu i dyfuzji innowacji. Oznacza też bliskość rynku wymuszającego innowacje. Badane innowacyjne firmy rodzinne powstały w 80% po 1988 r., z czego 32% funkcjonuje nie dłużej niż 10 lat285. Analiza innowacyjnych firm rodzinnych pod względem zatrudnienia wskazuje, że 10% stanowiły mikroprzedsiębiorstwa do 10 pracowników, 15% przedsiębiorstw zatrudniało od 11 do 50 pracowników, 47,5% − od 51 do 250 pracowników i 23% − powyżej 251 pracowników. Na podstawie klasyfikacji rodzajów działalności PKD oraz klasyfikacji działalności przemysłowej według OECD286 można stwierdzić, że na 100% badanych innowacyjnych przedsiębiorstw rodzinnych 67,5% należy do przetwórstwa przemysłowego, a 32,5% do usług. Analiza sektorowa badanych innowacyjnych firm rodzinnych wskazuje na ich znaczne zróżnicowanie sektorowe począwszy od produkcji odzieży, toreb i wyrobów kaletniczych, obuwia, mebli poprzez przemysł chemiczny aż do produkcji wyposażenia elektryczno-elektronicznego pojazdów silnikowych, statków powietrznych i podobnych maszyn. Wśród szerokiego spektrum działalności można także znaleźć firmy związane z sektorem teleinformatycznym, instalowaniem maszyn i sprzętu, produkcją urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, budową obiektów inżynierii wodnej, badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi w dziedzinie biotechnologii. Można więc zauważyć działalność zarówno w obszarach niskich i średnio-niskich technologii, średnio-wysokich i wysokich technologii, usług wysoko technologicznych, usług o mniejszej intensywności wiedzy oraz wiedzochłonnych usług biznesowych. Dalsza analiza pod względem koncentracji własności obejmowała stopień rozproszenia własności w badanych innowacyjnych firmach rodzinnych. Uwzględniona została możliwość rozproszenia własności w przypadku współwłasności firmy. Może to wynikać ze zmian, jakie zachodzą w ciągu życia firmy. Firma w trakcie swojego funkcjonowania może przechodzić transformacje, jak ma to miejsce w przypadku sprzedaży udziałów lub wejścia na giełdę w celu pozyskania środków na rozwój. Istnieje także prawdopodobieństwo przekazania części udziałów firmy w celu efektywniejszego funkcjonowania i udoskonalenia struktury koordynacji firmy, aby lepiej dostosować się do rynku. Tworzone są specyficzne aktywa na wejściu przez ukształtowanie odpowiednich struktur koordynacji, procesów wewnątrz 285  Zob.

także teksty: M. Baranowski, Porównanie wieku polskich firm innowacyjnych oraz G. Niedbalska, Przyczyny luki innowacyjnej między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi, w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011. 286  T. Hatzichronoglou, Revision of the High-technology Sector and Product Classification, OECD, Paris 1996, s. 17 i Science, technology and Industry Scoreboard 2005, OECD, 2005, www.oecd.org; PKD – Polska Klasyfikacja Działalności.

Analiza innowacyjności oraz koncentracji własności…

231

firmy (innowacje procesowe) minimalizujących koszty transakcyjne oraz na wyjściu zwiększających konkurencyjność (innowacje produktowe, procesowe). W tego typu przypadkach w firmie może występować określony stopień koncentracji własności: może ona być rozproszona, ale także w posiadaniu lub kontroli udziałowca mniejszościowego czy większościowego, jednego właściciela lub rodziny. Może też występować kombinacja powyższych charakterystyk. Rozproszoną strukturę własności badanych innowacyjnych firm rodzinnych ilustruje tabela 1. Wskazuje ona na złożoność badanych zagadnień w firmach rodzinnych. Mogą one ulegać dalszym przeobrażeniom. Jednocześnie może występować zjawisko braku wiedzy i świadomości, które wynikają często ze złożoności powiązań w zarządzaniu firmami rodzinnymi. Dalsza analiza może wskazać na związek koncentracji własności oraz innowacyjności. Tabela 1 Udział innowacyjnych firm rodzinnych w zależności od stopnia rozproszenia – koncentracji własności Koncentracja własności

Innowacyjne firmy rodzinne (%)

Rozproszona

20

Mniejszościowy właściciel

5

Większościowy udziałowiec

25

Jeden właściciel Rodzina Pakiet kontrolny Inne (kombinacja wszystkich powyższych)

22,5 15 5 7,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku.

W badanym okresie 2008−2010 innowacyjne firmy rodzinne wykazały nakłady na działalność innowacyjną. W 5% przedsiębiorstw nakłady na działalność innowacyjną pozostały na niezmienionym poziomie. Ich spadek wykazano w 27,5% firm, a wzrost w 57,5%. Brak nakładów na działalność inwestycyjną wskazało 10% badanych firm. Procentowy udział koncentracji własności pokazano w tabeli 2. Na szczególną uwagę zasługuje firma FAKRO Sp. z o.o., która zajęła w Raporcie o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 r. 15. pozycję na Liście 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2009 roku. Spółka ta zajmowała 9. pozycję wśród dużych przedsiębiorstw w Polsce. Firma powstała w 1991 roku. Jest najbardziej dynamiczną i najszybciej rozwijającą się firmą produkującą okna dachowe na świecie. Kilkanaście lat wystarczyło, aby z małej rodzinnej działalności przekształciła się w międzynarodową korporację. Podsumujmy jej sukcesy: drugie miejsce na świecie

232

Artur Chaberski

w produkcji okien dachowych, jedna z nielicznych polskich firm o zasięgu światowym z około 15% udziałem w rynku globalnym, ponad 3300 pracowników, 200 tys. m2 powierzchni produkcyjno-biurowej − 12 zakładów produkcyjnych na świecie, 15 firm dystrybucyjnych FAKRO (USA, Anglia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Austria, Holandia, Włochy, Węgry, Rosja, Ukraina, Słowacja, Chiny, Łotwa, Czechy), 30 tys. m hal magazynowych, rozbudowana sieć dystrybucji we wszystkich krajach, gdzie istnieje zapotrzebowanie na okna dachowe, nowoczesny ośrodek badawczo-rozwojowy (ponad 70 konstruktorów), własność wielu nowatorskich rozwiązań chronionych patentami oraz kilkudziesięciu zgłoszeń patentowych287. Tabela 2 Nakłady na działalność innowacyjną innowacyjnych firm rodzinnych Koncentracja własności

Nakłady na działalność innowacyjną (%) wzrost

spadek

niezmieniony poziom

zerowy poziom

Rozproszona

10

2,5

0

7,5

Mniejszościowy właściciel

2,5

0

0

0

Większościowy udziałowiec

12,5

5

2,5

0

Jeden właściciel

12,5

7,5

0

0

Rodzina

7,5

2,5

2,5

0

Pakiet kontrolny

2,5

2,5

0

0

5

7,5

0

2,5

57,5

27,5

5

10

Inne (kombinacja wszystkich powyższych) Udział

Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych przez przedsiębiorstwa do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2010 roku.

Od początku istnienia właściciele – bracia Florek – stawiali na innowacyjność. Nadrzędnym dążeniem i ambitnym celem firmy stało się dostarczanie najwyższej jakości produktów spełniających oczekiwania klientów na całym świecie. Innowacyjność stała się kołem napędowym rozwoju firmy. Firma posiada własny nowoczesny ośrodek badawczo-rozwojowy i stworzyła wiele nowatorskich rozwiązań chronionych patentami oraz posiada kilkadziesiąt zgłoszeń patentowych. Jak stwierdził w wywiadzie pan Ryszard Florek288 ...w ciągu minionych dwunastu miesięcy nasz dział patentowy zgłosił piętnaście patentów, co jest dziełem trzydziestu pracowników działu badań i rozwoju. Daje to średnią 1 patent na miesiąc na dwóch konstruktorów. W spółce nacisk położony jest na posiadanie pełnej palety produk287  Por. 288  Por.

http://www.fakro.pl/firma/ http://www.fakro.pl/att/presskit/wywiad_prezes.pdf

Analiza innowacyjności oraz koncentracji własności…

233

tów i odróżnianie się od konkurencji. Od początku istnienia firmy inwestuje się w nowe technologie i badania nad nowymi produktami, co znajduje potwierdzenie w nakładach na badania i rozwój oraz w liczbie patentów .. nieustannie trwają prace nad poszerzaniem i uatrakcyjnianiem naszej oferty, nad nowatorskimi rozwiązaniami, co roku przygotowywane są kolejne nowości. (...) oprócz bezpieczeństwa dużo uwagi poświęca się energooszczędności produktów jako odpowiedź na wciąż rosnące ceny gazu i prądu. Do poszukiwań bodźców stymulujących innowacyjność w kontekście koncentracji własności cenny jest dorobek nowej ekonomi instytucjonalnej. Zainteresowanie firmami rodzinnymi rośnie. Jest to zrozumiałe przy ich znaczącej roli w gospodarce i nasilających się procesach migracyjnych. Przeprowadzone badanie pozwoliło na identyfikację tylko części problemów na jakie natrafiają innowacyjne firmy rodzinne. Potrzebne są dalsze pogłębione analizy. Dotychczas prowadzone badania firm rodzinnych289 oraz konferencje290 zajmowały się m. in. problemami rozwoju i barier firm rodzinnych o odmiennym charakterze.

289  W.

Popczyk i A. Winnicka-Popczyk z Uniwersytetu Łódzkiego analizowali struktury, motywy, bariery i stymulatory biznesu rodzinnego. Ł. Sułkowski badał m. in. więzi rodzinne w biznesie. K. Safin analizował zachowania strategiczne. J. Lipiec zajmował się profilem polskiego przedsiębiorcy rodzinnego. A. Marjański badał strategię małych i średnich firm rodzinnych. O. Kowalewski oceniał wskaźniki finansowe firm rodzinnych notowanych na giełdzie w porównaniu z innymi. E. Wziętek-Janka badała mikroprzedsiębiorstwa rodzinne w Wielkopolsce. W 2009 r. Pentor przebadał 1280 przedsiębiorstw w celu pomocy w zaprojektowaniu działań na rzecz firm rodzinnych realizowanych przez PARP. A. Surdej i K. Wach przebadali około 500 przedsiębiorstw różnej wielkości pod względem procesów sukcesyjnych. 290  W latach 2009–2012 odbyła się konferencja w Społecznej Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi. Ważnym wydarzeniem była też międzynarodowa konferencja na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie. Ich hasłem przewodnim był rozwój, determinanty funkcjonowania oraz wyzwania dla firm rodzinnych.

LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW…

Lista 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w polsce W 2010 roku

INSTYTUT NAUK EKONOMICZNYCH POLSKIEJ AKADEMII NAUK

SIEĆ NAUKOWA Ocena wpływu działalności badawczo-rozwojowej (B+R) i innowacji na rozwój społeczno-gospodarczy

235

LfC Sp. z o.o.

SELVITA S.A.

Małkowski – Martech S.A.

ADAMED Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Inżynierii Środowiska EKOWODROL Sp. z o.o.

ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o.

LUMAG Sp. z o.o.

Instalcompact Sp. z o.o.

SIGMA S.A.

Hydro-Vacuum S.A.

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Grudziądz

Jastków

Tarnowo Podgórne

Budzyń

Kutno

Koszalin

Czosnów

Kórnik

Kraków

Zielona Góra

2813Z

2892Z

2812Z

2932Z

7320Z

4291Z

2120Z

2320Z

7211Z

3250Z

Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 2010

2

72 543

41 403

48 413

83 558

6 069

162 509

396 596

18 656

8 847

6 427

21,8

2,5

23,0

34,0

23,9

6,7

31,5

–9,5

167,4

–2,2

Źródło 1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) 2010 2 942

1 857

483

1 320

1 255

2 243

39 887

708

6 022

1 038

36 007

tys. zł

4,06

4,49

1,00

1,58

20,68

1,38

10,06

3,80

68,07

16,15

2,20

%

Działalność B+R na sprzedaż 2010

3,5

%

5

1

1

2

11

Patenty krajowe

1 638 778

Dynamika sprzedaży 2010/2009

tys. zł

3

1

2

6

6

4

2

9

2

2

Kontrakty UE

2711Z

PKD

Innowacyjność procesowa B A C B C A B A B A B

Innowacyjność rynkowa A C A A A B A A A C A

A

A

A

B

A

B

A

A

A

A

A

Nakłady na działalność innowacyjną

Warszawa

Miejscowość

C

B

C

A

C

C

A

A

A

A

A

Patenty

ABB Sp. z o.o.

Nazwa przedsiębiorstwa

A

B

A

C

A

A

A

A

A

A

B

Kontrakty

1

Lp.

LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW… W POLSCE W 2010 ROKU

236 LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW…

Lubin

Owińska

APATOR S.A.

RAFAKO S.A.

SONEL S.A.

COMARCH S.A.

AC S.A.

Fabryka Maszyn FAMUR S.A.

RADPOL S.A.

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu

OBRUM Sp. z o.o. Gliwice

Valeo Autosystemy Sp. z o.o.

KGHM Polska Miedź S.A.

Solaris Bus & Coach S.A.

Sanockie Zakłady Przemysłu Gumowego STOMIL SANOK S.A.

ZELMER S.A.

LSI Software S.A.

APLISENS S.A.

Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A.

Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A.

PPH Transsystem S.A.

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

Łańcut

Warszawa

Warszawa

Warszawa

Łódź

Rzeszów

Sanok

Skawina

Gliwice

Wrocław

Człuchów

Katowice

Białystok

Kraków

Świdnica

Racibórz

Toruń

Bielsko-Biała

Avio Polska Sp. z o.o.

13

Wrocław

KGHM Cuprum Sp. z o.o. – Centrum Badawczo-Rozwojowe

12

2511Z

3521Z

4950A

2651Z

6201Z

2751Z

2219Z

2910C

0729Z

2932Z

7219Z

8610Z

2229Z

2892Z

2931Z

6201Z

2651Z

2530Z

2712Z

3030Z

7219Z

198 915

21 281 161

1 580 161

59 780

20 540

640 022

470 861

1 297 574

17 292 590

1 873 609

41 805

160 941

112 394

885 819

118 289

559 453

35 954

1 110 307

164 884

240 442

32 150

15,3

10,1

12,5

32,4

10,6

27,1

20,7

10,3

42,7

14,3

–20,1

13,3

114,0

28,6

11,4

12,9

29,4

30,8

51,2

52,2

0,4

6

3

1

3

3

4

3

6

4

6

1

1

3

3

1

1

1

1

1

1

1

1 440

2 214

2 288

2 302

3 367

4 200

5 642

20 416

24 726

42 258

26 742

7 515

406

4 111

2 977

62 113

4 952

5 087

4 764

8 993

18 702

0,72

0,01

0,14

3,85

16,39

0,66

1,20

1,57

0,14

2,26

63,97

4,67

0,36

0,46

2,52

11,10

13,77

0,46

2,89

3,74

58,17

1

1

1

2

6

5

1

1

2

2

1

3

4

1

4

1

2

5

1

8

3

1

3

A C B B A B B

A B B A B C B

C B B B C

B B B B C

B

C

A

B

B

A

C

A

A

B

A

A

C

A

A

B

B

C

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

A

A

B

B

B

A

A

B

A

A

A

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

C

C

C

C

C

C

C

B

C

C

B

A

B

B

B

A

B

B

A

B

A

N

B

B

A

B

A

B

N

C

C

B

LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW… 237

PZ Cormay S.A.

Zakłady Magnezytowe ROPCZYCE S.A.

PROFIm Sp. z o.o.

Telekomunikacja Polska S.A.

Bank Handlowy w Warszawie

Inco-Veritas S.A.

P.P.U.H Akpil

ZETKAMA S.A.

HYDROMEGA Sp. z o.o.

PRONAR Sp. z o.o.

KORONA S.A.

TM Technologie Sp. z o.o.

Pojazdy Specjalistyczne Zbigniew Szczęśniak Sp. z o.o.

ZAP Sznajder Batterien S.A.

Odlewnia Ciśnieniowa META-ZEL Sp. z o.o.

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

Rzeszów

Piastów

Bielsko-Biała

Morawica

Wieluń

Narew

Gdynia

Ścinawka Średnia

Pilzno

Warszawa

Warszawa

Warszawa

Turek

2453Z

2720Z

2910D

2740Z

3299Z

2830Z

2899Z

2814Z

2830Z

2041Z

6499Z

6110Z

3101Z

2320Z

3250Z

22 387

180 012

66 728

19 319

258 182

478 625

28 645

95 894

32 528

248 661

2 483 878

8 434 464

214 241

195 439

61 940

106 643

66,7

14,7

50,9

22,0

–1,3

28,5

95,9

–13,3

10,8

8,4

5,1

–9,2

6,8

20,6

61,1

8,3

1

1

1

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

3

6

680

252

2 971

101

852

2 210

4 095

3 428

1 883

2 299

111 301

59 448

27 495

783

244

553

%

3,04

0,14

4,45

0,52

0,33

0,46

14,30

3,57

5,79

0,92

4,48

0,70

12,83

0,40

0,39

0,52

1,39

1

2

2

2

2

1

6

1

1

2

2

3

B B B C

A A A A

B

B

A

B

B

A

B A

B

A

B

A

B

C

A

A

B

A

B A

C B

B

B

A

B

Innowacyjność rynkowa

Ropczyce

1812Z

775

tys. zł

Innowacyjność procesowa

Łomianki

Lubartów

Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 2010

Drukarnia DAKO Kozioł i Wspólnicy Sp. j.

3

Źródło

34

%

Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) 2010

29,2

Działalność B+R na sprzedaż 2010

55 783

Dynamika sprzedaży 2010/2009

tys. zł

Kontrakty UE

7311Z

PKD

A

B

A

B

B

B

A

A

A

B

A

B

A

B

C

B

B

Nakłady na działalność innowacyjną

Warszawa

Miejscowość

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

N

N

N

Patenty

K2 Internet S.A.

Nazwa przedsiębiorstwa

B

C

N

B

B

C

C

B

C

B

C

A

C

C

A

A

B

Kontrakty

33

Lp.

238 LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW…

Patenty krajowe

Asseco Poland S.A.

Nowy Styl Sp. z o.o.

Grupa Kęty S.A.

Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne LEK-AM Sp. z o.o.

Orzeł Biały S.A.

ZPUE S.A.

Netline Group Sp. z o.o.

Mine Master Sp. z o.o.

Ivona Software Sp. z o.o.

Fabryka Armatur JAFAR S.A.

Zakłady Azotowe PUŁAWY S.A.

Nordglass II Sp. z o.o.

Plasma System S.A.

Software Mind S.A.

SYNTHOS S.A.

MACROLOGIC S.A.

TELZAS Sp. z o.o.

SIMPLE Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe BOMET Andrzej Sińczuk

SYNTEA S.A.

WOJAS S.A.

Warmińsko-Mazurskie Przedsiębiorstwo Drogowe Sp. z o.o.

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

Olsztyn

Nowy Targ

Lublin

Węgrów

Dąbrowa Górnicza

Szczecin

Warszawa

Oświęcim

Kraków

Siemianowice Śląskie

Koszalin

Puławy

Jasło

Gdynia

Złotoryja

Wrocław

Włoszczowa

Bytom

Zakroczym

Kęty

Krosno

Rzeszów

4211Z

1520Z

7010Z

2830Z

6201Z

2712Z

6201Z

2016Z

6201Z

2511Z

2312Z

2015Z

2812Z

6201Z

2892Z

6209Z

2712Z

3831Z

2120Z

2442A

3101Z

6202Z

108 158

87 478

19 296

28 830

12 063

40 553

44 814

3 860 697

19 106

7 966

133 964

2 822 689

93 313

4 521

116 205

107 108

310 296

332 246

176 823

1 232 715

413 815

3 237 733

28,3

70,7

60,0

27,0

8,4

29,0

–0,9

48,4

12,5

–10,4

18,0

37,3

14,5

96,6

31,5

46,4

9,8

67,4

12,1

12,5

21,8

6,1

1

1

1

1

1

1

1

3

6

3

6

3

6

6

6

6

4

3

6

4

6

4

187

306

450

562

1 434

2 162

4 195

41

198

355

661

853

1 440

1 638

1 841

2 375

2 514

2 667

4 293

6 000

6 036

73 968

0,17

0,35

2,33

1,95

11,89

5,33

9,36

0,00

1,04

4,46

0,49

0,03

1,54

36,23

1,58

2,22

0,81

0,80

2,43

0,49

1,46

2,28

1

1

2

1

4

4

2

2

3

1

3

2

1

4

2

2

5

B A A

A A A

A

B

C

A

B

B

C

B

C

A

C

C

B

B

C

B

C B

C

B

C

B

B

C

B

B C

C

C

B

C

C

C

C B

B

C

B

C

C

B

B

A

A

A

C

C

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

C

C

C

C

C

C

C

C

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

C

C

C

N

N

B

B

C

A

A

B

C

A

B

B

B

B

C

A

B

A

A

LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW… 239

Technitel Polska Sp. j.

TurboCare Poland S.A.

Zakłady Chemiczne ALWERNIA S.A.

Dąbrowska Fabryka Maszyn Elektrycznych DAMEL S.A.

BIOTON S.A.

Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A.

ATM S.A.

Seco/Warwick S.A.

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej S.A.

SIMPLE S.A.

BETACOM S.A.

Nowoczesne Technologie Produkcji S.A.

MERCOR S.A.

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

Autoliv Poland Sp. z o.o.

74

Gdańsk

KędzierzynKoźle

Warszawa

Warszawa

Gdynia

Świebodzin

Warszawa

Płock

Warszawa

Dąbrowa Górnicza

Alwernia

Lubliniec

Łódź

Oława

4299Z

4669Z

6202Z

6202Z

7219Z

2821Z

6201Z

6201Z

2110Z

2711Z

2013Z

2611Z

3162A

1396Z

0510Z

462 528

110 342

94 881

23 027

22 335

194 797

401 779

83 547 432

378 595

86 516

158 461

155 688

10 213

395 427

1 152 467

5,0

33,0

36,6

31,2

14,8

58,6

40,3

23,0

74,6

–1,4

4,8

–19,6

104,1

4,2

–8,2

4

6

3

3

6

3

3

4

4

1

1

1

2

1

2

1 894

3 825

3 889

3 916

7 146

8 691

12 936

15 985

44 292

4 202

1 064

249

9 756

487

901

tys. zł

%

0,41

3,47

4,10

17,01

31,99

4,46

3,22

0,02

11,70

4,86

0,67

0,16

2,47

0,04

1,32

2

2

3

2

Patenty krajowe

Jaworzno

Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 2010

Południowy Koncern Węglowy S.A.

1

Źródło

73

%

Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) 2010

20,5

Działalność B+R na sprzedaż 2010

68 253

Dynamika sprzedaży 2010/2009

tys. zł

1

2

1

1

1

1

1

2

1

Kontrakty UE

2732Z

PKD

Innowacyjność procesowa B B B B B B B C C C N B B N C C

Innowacyjność rynkowa A C A A C B B B B B B C B B C C

B

B

B

B

B

B

B

B

B

A

A

B

C

A

B

A

Nakłady na działalność innowacyjną

Warszawa

Miejscowość

C

N

N

N

N

C

N

N

N

C

C

B

C

C

B

C

Patenty

TECHNOKABEL S.A.

Nazwa przedsiębiorstwa

C

B

A

N

C

C

C

C

C

N

N

N

A

N

C

N

Kontrakty

72

Lp.

240 LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW…

GTX Hanex Plastic Sp. z o.o.

Voyager.com Sp. z o.o.

Spyra Primo Poland Sp. z o.o.

INFOVER S.A.

SMAY Sp. z o.o.

PLUM Sp. z o.o.

Medicalgorithmics S.A.

Przedsiębiorstwo Urządzeń Ochrony Środowiska BIOTOP Sp. z o.o.

Polish Energy Partners S.A.

ERG S.A.

EVATRONIX S.A.

Przedsiębiorstwo Techniczne ENERGOPIAST Sp. z o.o.

INTROL S.A.

BIN Sp. z o.o. w Aleksandrowie Kujawskim

Zakład Mechaniczny METALTECH Sp. z o.o.

PODWYSOCKI Sp. j.

MOL Sp. z o.o.

XPlus S.A.

INPOST Sp. z o.o.

SOMAR Sp. z o.o.

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

Katowice

Kraków

Warszawa

Gdynia

Łódź

Mirosławiec

Aleksandrów Kujawski

Katowice

Wrocław

Bielsko-Biała

Dąbrowa Górnicza

Warszawa

Zamość

Warszawa

Kleosin

Kraków

Kielce

Mikołów

Katowice

Dąbrowa Górnicza

7112Z

5320Z

6209Z

6201Z

1413Z

2511Z

2830Z

2651Z

4329Z

6201Z

2222Z

3511Z

7112Z

7219Z

2651Z

2825Z

6209Z

2229Z

6311Z

2222Z

6 869

144 988

7 505

2 307

16 411

54 371

45 172

238 636

19 477

11 823

52 930

175 966

1 512

4 107

18 324

34 928

49 309

44 269

3 158

262 140

–11,9

51,7

89,8

12,1

25,6

8,2

17,8

43,6

80,9

–5,6

19,2

65,8

90,9

3,5

12,2

18,4

42,5

22,0

25,5

1

5

5

6

2

6

6

3

6

6

3

3

6

6

6

6

6

6

6

6

1 522

249

262

396

417

426

533

563

715

731

770

797

919

1 031

1 109

1 229

1 372

1 418

22,16

10,80

1,60

0,73

0,92

0,18

2,73

4,76

1,35

0,42

50,95

19,41

5,02

2,95

2,25

2,78

43,46

0,54

1

29

2

1

1

1

1

7

1

2

2

5

6

2

1

2

1

C C C C C C C C B C B B B B C B B B B B

C C C C C N C C B B N C B C C B C B C B

A

N

N

B

C

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

C

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

C

N

N

N

A

A

C

C

B

C

N

C

A

C

N

B

B

A

A

B

C

B

B

LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW… 241

Zakłady Porcelany Elektrotechnicznej ZAPEL S.A.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.

TRICOMED S.A.

LUVENA S.A.

Okręgowe Przedsiębiorstwo GeodezyjnoKartograficzne Sp. z o.o.

ASTOR Sp. z o.o.

NETIA S.A.

City Interactive S.A.

Mahle Polska Sp. z o.o.

WASKO S.A.

KOMPUTRONIK S.A.

Bumar Żołnierz S.A.

BORYSZEW S.A.

Quantum Software S.A.

Zakłady Metalowe DEZAMET S.A.

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

Nowa Dęba

Kraków

Sochaczew

Warszawa

Poznań

Gliwice

Krotoszyn

Warszawa

Warszawa

Kraków

2540Z

6209Z

2059Z

2651Z

4651Z

6203Z

2811Z

5821Z

6110Z

7490Z

7112Z

2015Z

61 289

18 885

3 134 792

181 855

982 948

294 417

858 142

89 037

1 569 296

38 492

17 740

188 449

10,3

–6,3

40,7

4,3

20,6

36,0

200,8

4,2

33,2

7,3

34,8

1,9

45,1

1,0

6

3

3

6

3

3

6

3

4

2

1

1

1

1

1

3 673

3 766

4 190

6 833

7 449

7 746

9 713

11 328

26 832

247

1 573

909

1 348

1 202

5,99

19,94

0,13

3,76

0,76

2,63

1,13

12,72

1,71

0,64

0,83

15,87

0,89

1,22

2

1

6

3

5

1

1

1

C B C N B C N C

C C C N B C C

B

C B

A

B

B

C

C

B

A

A

C

A

A

C

A

B

Innowacyjność rynkowa

Olsztyn

5 729

150 909

98 882

% 9,71

Innowacyjność procesowa

Luboń

3250Z

6611Z

2343Z

4 149

tys. zł

Patenty krajowe

Łódź

Warszawa

Boguchwała

Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 2010

109

Źródło 1

Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) 2010

4,0

%

Działalność B+R na sprzedaż 2010

42 723

Dynamika sprzedaży 2010/2009

tys. zł

Kontrakty UE

3030Z

PKD

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

C

B

A

B

B

A

Nakłady na działalność innowacyjną

Wrocław

Miejscowość

C

N

N

N

N

N

N

N

N

C

C

C

C

C

C

C

Patenty

HS Wrocław Sp. z o.o.

Nazwa przedsiębiorstwa

N

A

N

B

A

C

N

N

N

N

C

C

N

N

C

C

Kontrakty

108

Lp.

242 LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW…

ZAK S.A.

IMPEXMETAL S.A.

Grupa Nokaut S.A.

PGE Polska Grupa Energetyczna S.A.

SYNERWAY S.A.

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o.

Ostróda Yacht Sp. z o.o.

Esky.pl S.A.

AIUT Sp. z o.o.

Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne POLFA S.A.

Medana Pharma S.A.

MIRANDA Sp. z o.o.

NOVITUS S.A.

Opa-Row Sp. z o.o.

Vsoft S.A.

Herbapol Lublin S.A.

BONAIR S.A.

Domar Małopolska S.A.

COMPLEX S.A.

Getin Holding S.A.

CONTIUM S.A.

SYNEKTIK S.A.

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

Warszawa

Wrocław

Wrocław

Łódź

Kraków

Warszawa

Lublin

Kraków

Rybnik

Nowy Sącz

Turek

Sieradz

Warszawa

Gliwice

Radom

Ostróda

Rybnik

Warszawa

Warszawa

Gdynia

Warszawa

Kędzierzyn-Koźle

4618Z

6201Z

6419Z

6420Z

6820Z

6209Z

1089Z

6202Z

3312Z

2823Z

1320A

2120Z

2110Z

6201Z

7990C

3012Z

3600Z

6311Z

3511Z

6311Z

4672Z

2015Z

31 027

8 433

3 898 108

120 877

53 664

29 338

225 814

19 978

40 978

109 782

91 796

164 940

364 388

63 583

158 488

148 121

64 444

3 925

20 476 465

5 114

2 417 583

1 730 973

24,0

42,8

14,4

16,4

657,5

9,9

7,7

22,4

28,3

41,3

11,5

25,0

13,3

20,4

24,9

38,2

17,5

31,7

–5,3

544,0

35,4

21,7

6

6

3

3

6

6

6

6

6

4

6

6

6

6

6

6

1

6

3

6

3

1

483

500

507

525

624

737

740

766

825

1 017

1 162

1 219

1 305

1 376

1 455

1 572

1 906

2 101

2 218

2 683

3 217

3 649

1,56

5,93

0,01

0,43

1,16

2,51

0,33

3,84

2,01

0,93

1,27

0,74

0,36

2,16

0,92

1,06

2,96

53,53

0,01

52,45

0,13

0,21

1

3

1

1

1

1

1

3

1

1

C B C C C C B B C C B B B C B C C B B

C C C C C C C B C C C C C B B C C

B

C

C

C

B

C

N

C

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

C

N

N

N

N

N

B

N

N

N

C

C

N

N

B

C

C

B

N

C

N

N

B

LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW… 243

SENTE Systemy Informatyczne Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo POSTER Sp. z o.o.

Trans Logistyka Olga Juchniewicz Sp.k.

Systemy Pomiarowe ELGAMA Sp. z o.o.

NMG Sp. z o.o.

Grupa Lotos S.A.

Zakłady Metalowe ERKO R. Pętlak Sp. j. Bracia Pętlak

MASTERS Sp. z o.o.

Zakłady Chemiczne NITRO CHEM S.A.

Riela Polska Sp. z o.o.

Kolejowe Zakłady Nawierzchniowe BIEŻANÓW Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe UTEX Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe HORUS ENERGIA Sp. z o.o.

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

Sulejówek

Rybnik

Kraków

Krokowa

Bydgoszcz

Straszyn

Jonkowo

2899Z

3811Z

2562Z

4661Z

2051Z

4690Z

2712Z

1920Z

3320Z

2651Z

4941Z

3320Z

6201Z

2562Z

28 154

64 297

74 023

47 698

138 246

58 094

16 875

19 680 533

7 040

2 388

41 655

242

2 981

16 746

21,7

8,1

46,0

37,5

117,5

54,5

31,4

37,4

48,7

142,0

39,5

–52,9

18,0

31,2

6

6

6

6

6

6

6

3

6

6

6

6

6

6

69

104

107

117

121

155

173

184

221

226

286

335

364

412

468

tys. zł

%

0,25

0,16

0,14

0,25

0,09

0,27

1,02

0,00

3,14

9,45

0,69

138,40

12,21

2,46

0,23

1

2

Patenty krajowe

Gdańsk

Bydgoszcz

Świdnica

Słubice

Warszawa

Wrocław

Stęszew

Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 2010

KONAR Jeziorecki Witold Jeziorecka Renata Sp. j.

3

Źródło

147

%

Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) 2010

46,8

Działalność B+R na sprzedaż 2010

200 821

Dynamika sprzedaży 2010/2009

tys. zł

1

1

2

1

3

Kontrakty UE

4399Z

PKD

Innowacyjność procesowa B B B B B B C C C B B B C B B

Innowacyjność rynkowa C C C N C C C B C C C C C C C

C

C

C

C

C

C

C

C

B

B

C

B

B

B

B

Nakłady na działalność innowacyjną

Suchy Las

Miejscowość

N

N

C

N

N

N

N

C

N

N

N

N

N

N

N

Patenty

ATREM S.A.

Nazwa przedsiębiorstwa

C

C

B

C

C

C

A

N

C

N

C

B

N

N

N

Kontrakty

146

Lp.

244 LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW…

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe A-LIMA-BIS Sp. z o.o.

167

POLMOTORS Sp. z o.o.

ALKAL S.A.

Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.

INEA S.A.

Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Rzeszów S.A.

Przedsiębiorstwo INTERMAG Sp. z o.o.

Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Kalisz S.A.

Krakowskie Zakłady Automatyki S.A.

Fiat Auto Poland S.A.

AGNAT Sp. z o.o.

CHEMAPOL S.C.

Tramwaje Warszawskie Sp. z o.o.

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

Olimp Laboratories Sp. z o.o.

Oponeo.pl S.A.

166

170

MILMEX Systemy Komputerowe Sp. z o.o.

165

Kromiss Bis Sp. z o.o.

Transfer Multisort Elektronik Sp. z o.o.

164

SEMICON Sp. z o.o.

PGS Software S.A.

163

168

ELPOEKO Sp. z o.o. Grupa Franspol

162

169

TREPKO Sp. z o.o.

161

Warszawa

Ustroń

Bydgoszcz

Bielsko-Biała

Kraków

Kalisz

Olkusz

Rzeszów

Poznań

Kraków

Opatówek

Mazańcowice

Dębica

Warszawa

Częstochowa

Środa Wielkopolska

Bydgoszcz

Sosnowiec

Łódź

Wrocław

Połaniec

Gniezno

4931Z

4669Z

6311Z

2910A

4399Z

3030Z

2020Z

3030Z

6020Z

7022Z

2223Z

2932Z

1086Z

4652Z

2511Z

1051Z

4532Z

6201Z

4690Z

6201Z

3811Z

2829Z

534 355

633

4 766

16 406 001

68 312

56 329

32 402

836 829

116 410

28 896

14 037

91 511

125 244

19 532

134 986

41 325

144 158

46 124

152 558

8 817

32 634

59 666

5,2

–14,8

5,9

–16,1

–22,0

–13,5

7,6

8,6

12,8

15,2

16,0

16,7

25,8

28,7

50,6

54,0

68,3

68,5

28,8

8,5

34,9

16,5

1

1

1

1

1

1

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

6

3

6

6

351

21

550 127

635

12 812

12

12

40

67

0,07

3,32

3,35

0,93

22,74

0,01

0,14

0,12

0,11

1

2

8

19

7

1

2

3

5

2

2

3

29

1

C C B B B B A A A

C

C C C C B C C

C

C

C

B B

C

B

C

B

B B

C

B

C

C

C

B

C

B

B

C

B

C B

C

B

C

C

B

C

A

A

A

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

C

N

C

N

N

N

A

A

A

A

B

A

A

A

A

A

A

A

C

N

C

C

LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW… 245

Warszawa

Nowa Sarzyna

SIPMA S.A.

Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych GZUT S.A.

BRE Bank S.A.

Bank Ochrony Środowiska S.A.

ATM Grupa S.A.

Asseco South Eastern Europe S.A.

Meden-Inmed Sp. z o.o.

Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A.

BIOFARM Sp. z o.o.

COMP S.A.

SYGNITY S.A.

INNOVA S.A.

Odlewnia Żeliwa DRAWSKI S.A.

MNI S.A.

Zakłady Chemiczne ORGANIKA SARZYNA S.A.

184

185

186

187

188

189

190

191

192

193

194

195

196

197

198

Drawski Młyn

Izabelin

Warszawa

Warszawa

Poznań

Warszawa

Koszalin

Rzeszów

Kobierzyce

Warszawa

Warszawa

Gliwice

2016Z

7010Z

2451Z

4741Z

6202Z

6202Z

2120Z

6419Z

4690Z

6201Z

5911Z

6419Z

6419Z

2822Z

Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 2010

2830Z

472 331

289 392

40 365

12 947

524 018

259 917

284 342

14 296 178

46 550

450 336

114 440

798 929

4 600 449

26 789

126 855

28,6

14,6

17,3

99,8

–7,0

8,0

6,6

15,6

–4,1

3,1

12,9

11,0

3,3

–7,1

–9,3

Źródło 6

3

6

6

3

4

6

3

6

3

3

4

4

2

1

2 111

2 135

2 224

2 688

2 769

2 811

3 114

3 486

3 943

6 707

7 800

31 210

66 582

243

3 224

81

tys. zł

Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) 2010

1

0,45

0,74

5,51

20,76

0,53

1,08

1,10

0,02

8,47

1,49

6,82

3,91

1,45

0,91

2,54

0,17

%

Działalność B+R na sprzedaż 2010

Lublin

%

1

3

3

2

1

Kontrakty UE

13,7

Innowacyjność procesowa C B A C C C C C C C C N C C C C

Innowacyjność rynkowa A C C C C C C N C N C C C C B C

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

B

C

B

C

Nakłady na działalność innowacyjną

48 188

Dynamika sprzedaży 2010/2009

tys. zł

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

N

C

C

C

Patenty

2830Z

PKD

C

N

C

N

A

N

B

N

B

N

N

N

N

C

N

C

Kontrakty

Tuchola

Przedsiębiorstwo Hydrauliki Siłowej HYDROTOR S.A.

183

Miejscowość

Nazwa przedsiębiorstwa

Lp.

246 LISTA 500 NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW…

Patenty krajowe

Recz

Kalisz

BioMaxima S.A.

Wytwórnia Urządzeń Komunalnych WUKO S.A.

POLFARMEX S.A.

Odlewnie Polskie S.A.

Tauron Polska Energia S.A.

APS Energia S.A.

Ozas Esab Sp. z o.o.

STEKOP S.A.

REMOR S.A.

Pratt & Whitney Kalisz Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo PREXER Sp. z o.o.

Zakład Aparatury Elektrycznej ERGOM Sp. z o.o.

Zakłady Górniczo-Hutnicze BOLESŁAW S.A.

SESTO Sp. z o.o.

Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny Sp. z o.o.

Energetyka Wisłosan Sp. z o.o.

Zakład Odmetanowania Kopalń ZOK Sp. z o.o.

e-Muzyka S.A.

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

1820Z

0910Z

Jastrzębie-Zdrój

Warszawa

3513Z

7021Z

2620Z

2443Z

4669Z

2540Z

3030Z

2572Z

8010Z

2829Z

2611Z

3514Z

2451Z

2120Z

2920Z

2120Z

7219Z

3320Z

Nowa Dęba

Szczecin