188
Małgorzata Pawłowska
wanie kredytów definiowane jest jako działanie podejmowane przez banki w obliczu ryzyka niewypłacalności kredytobiorcy oraz asymetrii informacji, niezależne od czynników zewnętrznych (takich jak np. restrykcyjna polityka pieniężna), w której bank jeśli stanie wobec nadmiernego popytu na kredyt, spośród grupy podmiotów ubiegających się o finansowanie i wydających się charakteryzować identycznymi cechami, jednym udziela kredyt, a innym nie. W sytuacji, gdy racjonowanie kredytów powoduje całkowite zaprzestanie akcji kredytowej przez instytucje finansowe, dochodzi do tzw. credit crunch. Początkowo, kryzys w Polsce dotknął głównie rynek kapitałowy i przejawił się w silnych spadkach na rynku akcji (nastąpiło przesunięcie w czasie, części pierwszych ofert publicznych IPO lub planów emisji akcji) oraz odpływie środków z funduszy inwestycyjnych. Ponadto, niektóre polskie przedsiębiorstwa zdecydowały się na przesunięcie w czasie planów emisji papierów dłużnych na rynkach międzynarodowych205. Jednak już pod koniec 2008 r. skutki kryzysu w Polsce zaczęły być coraz bardziej zauważalne i pojawiły się sygnały słabnięcia koniunktury gospodarczej, m.in. wyraźne pogorszenie rentowności przedsiębiorstw. W obecnym okresie kryzysu na rynku finansowym, banki zaostrzają206 warunki udzielenia kredytu nawet dużym przedsiębiorstwom, co potwierdzają wyniki z ankiety NBP kierowanej do przewodniczących komitetów kredytowych207. Wzrosła cena alternatywnych źródeł finansowania m.in. wzrosła cena kredytu kupieckiego, w związku ze wzrostem stawek ubezpieczeniowych na tego typu transakcje. W celu osłabienia skutków kryzysu m.in. poprawy sytuacji na rynku międzybankowym oraz pobudzaniu akcji kredytowej prowadzone są liczne działania antykryzysowe: Narodowy Bank Polski opracował tzw. Pakiet zaufania208, a Rząd RP prowadzi liczne działania legislacyjne m.in. nastąpiła zmiana ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (podwyższenie gwarancji depozytów do 50 tys. EUR)209. Na początku 2009 r. w wyniku silnej deprecjacji kursu złotego firmy, które zawarły z bankami umowy na złożone instrumenty pochodne (opcje niesymetryczne210) poniosły znaczne Raport o sytuacji banków w 2007 roku, Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2008, s. 19. 206 Zaostrzenie polityki kredytowej polega m.in. na podwyższeniu marż kredytowych. 207 Przegląd Stabilności Systemu Finansowego, NBP, październik 2008, s. 27–28. 208 Działania zawarte w Pakiecie zaufania koncentrują się na osiągnięciu trzech celów: umożliwieniu bankom pozyskiwania środków złotowych na okresy dłuższe niż jeden dzień, umożliwieniu bankom pozyskiwania środków walutowych, zwiększeniu możliwości pozyskiwania płynności złotowej przez banki poprzez rozszerzenie zabezpieczeń operacji z NBP. Por.: Przegląd Stabilności Systemu Finansowego, NBP, październik 2008, s. 11. 209 Prowadzone są liczne działania rządów i banków centralnych krajów objętych kryzysem finansowym (por. Informacja o sytuacji banków po trzech kwartałach 2008 r., KNF, s. 9–10). 210 Firma stawała się nabywcą opcji typu put i jednocześnie wystawcą opcji typu call. Obie opcje były zawierane na innym kursie EUR/PLN. 205