Abacatanduanes: Ikaanim na Paghabi

Abacatanduanes I k a a n i m

n a

Pa g h a b i

Abacatanduanes I k a a n i m

n a

2012

Pa g h a b i

Abacatanduanes Tomo VI, Blg. I

Tula | Maikling Kuwento | Sanaysay | Larawan | Dibuho

Copyright Š The CSC Statesman 2012

All rights reserved. This publication may not be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in whole or in part, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission from publisher.

Published and exclusively distributed by The CSC Statesman 3rd Floor, Right Wing, CSC Administration Bldg., Catanduanes State Colleges, Virac, Catanduanes E-mail: thecscstatesman@gmail.com abacatanduanesikaanim@groups.facebook.com

Cover image and book design by Bren Garette Z. Rivera

Para sa Ika-20 Taong Pagkakatatag ng The CSC Statesman

Tula 1 Hininga 2

Sa Kawalang Katiyakan 3 Talaarawan 5

Sampilas ng Kalawakan 6

Tula sa Pagkasilaw 17

Mang-aawit sa Quezon Avenue Station 18

Ang Ugat 19

2km/hr on a Treadmill 21 Maria 22 Pagsusulsi 23 Balentayms 24

Pinakainibig Kita sa Iyong Pagtalikod 28 Pangilaw 32

Salin Mula sa Wikang Walang Nakauunawa 34

Kung Paano Ko Nakilala ang Kasalanan 35

Hit and Run 36

Nang Pinasya Mong Maging Mahina

Nilalaman

42 Socorro 43

Agosto Milenyo 44 Libukay 45

Mga Tula Ukol sa Sadomasokismo 47 Panghimagas 48

Rush Hour 58 Sanctum 60

Liham Mula sa Isang Rebelde 61 Amihan 64 Guhit-Tagpuan 66

Sa Muling Pag Retouch ni Cherry 73

Burn, Baby, Burn 78

Imelda Boulevard; Ang Simula at Wakas 79

333 Pe単aranda Extension 80 Gupit 81 Bitag 87 Pawas

88

Sa Tuwing Maalimuom sa Labas 90

Vice Versa 91

Huwebes ng mga Santo 97 Carboro 100

Sa May Looban 101

Nang Basahin Nila ang Sinulat Mong Tula Upang Husgahan Kung Tula Nga Ba 103 Baylarina

Rawitdawit 30

Pinatos na Pagrugaring 50

Payas ni Juaning 57

An Oripon nin Oras 96 Abaho 98 Tapsi

Sanaysay 26

38

The Eloquence of My Brother’s Silence Another Way of Killing a Person with Hypertension

51

Salong bago£ bago£ na u£a£hot: Slur, Stirrings and Salvation 69 Pamahiin 83

Sa Piling ng Batya 93

The Ten Minutes After the Eucharist When I Take Reflection Seriously

Katha 8

Ang Ilaya ay Para sa Mga Ibong Gala 40 Covet 67 Ricochet 74

Placenta Previa 99 Jackpot

Pambungad

M

adalas nilang sabihing dapat daw tahakin ang daan patungo sa liwanag. Dulot nito, mas pinipili nating maglakad nang bukas ang mga mata dahil sa paraang ito lamang natin kayang tukuyin kung nasaan ang pinagmumulan ng ilaw.

Gayunpaman, maraming hindi nakauunawa sa mga konseptong hindi kayang arukin ng pisikal na mata. Iilan lamang ang nakakaalam na napakasarap maligaw sa loob ng kawil-kawil na mga titik at linya. Ang totoo, mas maraming nagnanais na unawain ang mga bagay sa pinakapayak na paraan. Sa kabilang dako, mangilan-ngilan lamang ang sumusubok na humimpil sa dilim upang pagmasdan at hangaan ang monokromatikong paglusong at paglagos ng mga sinag ng araw.

Ito ang nangingibabaw na suliranin—ang karuwagang lisanin ang literal na mundo, magpatangay sa ritmo ng talinghaga at iligaw ang iniingatang kamalayan. Malubha na nga ang pagnanasang makatawid sa karagatan ng dilim. Palaging ninanais na matunghayan ang paulit-ulit na pangako ng mga mapanuksong parola. Subukan nating baliktarin ang lahat. Silipin mo ang sarili, isang kongkretong konglomerasyon ng pananabik, pagguho, pagsilang at pagbangon. Hindi na kailangang lumayo dahil sa loob mo’y mas matingkad ang kapusyawan ng katotohanan kaysa sa mga bungang-tulog.

Ang Ikaanim na Paghabi ay isang pagtatangkang akayin at iwan kang nagtataka sa pasikot-sikot ng mga pangkaraniwang karanasan. Sapagkat kailanma’y hindi mo mahahanap ang sarili hangga’t hindi ka nawawala. Mahalagang gamitin ang paningin upang makakita ng lalim sa mababaw. Ito ay isang rebolusyon sa panahong pinaghaharian ng mga kulay, kung saan madaling nauupos ang mitsa ng oras at nakamamatay ang maghunos dili.

Isa rin itong pagtataksil sa tradisyon ng paglikha. Higit kanino man, ikaw ang nararapat na gumiba sa mga dibuho at bumuwag sa mga akda nang tuluyang makapuslit patungo sa mga pahina.

Sa huli, patuloy kang hahatakin ng grabedad. Mula sa pusod ng sukal, lagi’t laging pagkasilaw ang unang sasalubong kapag natagpuan na ang daan palabas. At sa marahang pag-ahon, matutuklasang ikaw na ang prismong magsasabog ng kulay. Sa tapat ng pinakatatangi mong bintana, mababanaag mo rin ang nakatagong siklo ng hinabing kwento.

Dave S. Tolentino Punong Tagapamahala

S

a kamalayan ng marami sa atin ang isla ay parang isang tumpok ng lupang napapaligiran ng dagat at iba pang elemento ng mundo. Ganito ko rin inakala ang isla-probinsya ng Catanduanes, na madalas ko lamang marinig noon sa radyo tuwing may paparating na bagyo, hanggang sa natuto na rin akong gumala, pakawalan ang sarili at bumisita sa nasabing lugar.

Kamangha-mangha ang karanasan ko noong una kong makita ang mapa ng Catanduanes bilang Catanduanes sa Catanduanes, at hindi bilang bahagi ng Filipinas o ng Bikol. Sa loob ng Isla ay ang mga ilog na dumaraan at humahati sa kanya sa marami pang mga maliliit na isla, watak-watak din kun gayon ang isang Islang akala nating buo. Ang Isla ay binubuo ng mga isla! Sa pagbabasa ng antolohiyang ito, tiyak kong muling magpaparamdam ang mga islang ito sa ating haraya. Kaya damhin ang kamangha-manghang pagkilos, ang igpaw, ang paglutang, ang bigkas, ang titik, ang kuha, ang ayon sa kanilang mga naroroon at ngayon ay payapang sumisipol upang tawagin ang sunod na unos na lulusaw sa mga naabot ng ating tanaw. | Kristian Sendon Cordero, Ateneo de Naga University

P

ag an mga ba’gong supang minapadayaw na kan saindang rambong, pirmi iyan sarong rason ki selebrasyon. Buot sanang sabihon nakakagamot na an pisog na walat kan daan na bunga buda ini mismo nagigi na man na sarong tinanom na ngapit iyo man an mamumunga.

Selebrasyon ini ta sa inilubong may nagkaigwang buhay, sa tinaras may suminupang. Sa kaawagan kan Panurat Bikolnon, sarong masarig na ugbos an bugkos na ini na minapasarig kan satong paglaom na an kaawagan na ini ngapit magigi gilayon na aragirang na kadlagan.

Haribol! | Jaime Jesus Uy Borlagdan, Parasurát/paratogtóg/paratokdô

Hininga

John Elmar B. Templonuevo Walang ibang malinaw sa paningin ng dalawang bata kung hindi ang tingting na tila umusbong mula sa daliri.

Hindi sukatan ang liit ng galamay sa bilis ng hakbang ng dalawang gagamba mula sa magkabilang dulo papunta sa gitna.

Walang kumukurap.

Sinasalamin ng mata ang bangis ng bilis ng pagsunggab.

Punung-puno ng paghanga ang titig. Walang bumibitaw hanggang sa paikot-ikot na binalot ng sapot ng nagwagi ang nagapi.

Balisang kinuha ng bata ang talunan. Maingat na hinubad ang sapot nang ‘di lumala ang pinsala.

Lupaypay ang mga galamay.

Ihinimlay ang nilalang sa ginusot na dahon ng bayabas. Inilapit ang labi.

Hinipan.

At nagkatawang tao ang Diyos.

1

Sa Kawalang Katiyakan Ruzzel S. Valdepeña

Galugarin natin Ang minsa’y naging rurok ng alaala Halika.

Magtungo tayo roon.

Humimpil kahit ilang saglit man lang ‘Wag kang matakot.

Maging ako’y Walang alam kung Saan man tayo dalhin Ng ating pag-aalinlangan.

2

Talaarawan Jerard Paul V. Tulod

Gabi matapos makasalubong sa pasilyo December 14, 2011, 7:45 p.m.

Tumingala sa langit walang tala hindi tula ngunit aking itatala sa kuwaderno sa lupa nakita ko kumikislap.

3

sa langit ang langit ang langit kalawakan ng ang langit ang tala nasa iyong mga mata

Jigsaw

Bren Garette Z. Rivera

4

Sampilas ng Kalawakan Dave S. Tolentino

Ang bawat sukat ng sikat ng araw ay may hatid na milyang pasakit Sa mga dumaranas ng sakit.

Nawalan ng eksaktong hubog ang tikas ng katawan.

Hindi tiyak Ang bigat nang timbangin ang kahulugan ng sarap.

Hindi kayang ilarawan ng payak na salita kung saan ang hangganan ng katamtaman.

Hindi ka sapat para punan ang patlang.

Nang mahawi ang lahat, kung naging parisukat ang buwan, titingala ka pa kaya?

5

Tula sa Pagkasilaw Bren Garette Z. Rivera Inaabot ng musmos ang liwanag sa sahig mula sa labas pasado alas-kwatro ng hapon Ginto ang liwanag sa buhok na bagong tubo sa bumbunan Katulad ng mga aanihing palay

sa labas Gumuguhit ang sinag Sa prismo ng bintana pinagsama-sama bawat kulay sumasabog

ang puti Gumuguhit ang sinag, may ilaw Sa prismo ng bintana

ng kaluluwa pinagsama-sama ang puti sumasabog

ang sari-saring kulay sa hapdi munting mga mata’y maseselan pa sa binhi

6

Misnomer

Ruzzel S. Valdepe単a

7

Ang Ilaya ay Para sa Mga Ibong Gala Dave S. Tolentino

A

garang ipinasok ni Elvin ang susi sa kandado. Hindi na niya matagalan ang init sa labas. Sumabay pa sa alinsangan ng panahon ang pangyayari kanina. May bumingo na naman sa mga pataya. Bente pesos para sa numerong singko-uno. Sa kalakarang pinasok ni Elvin, ang bawat kamalasang tatama sa kanya ay dobleng biyaya naman para sa iba.

Sa mga pagkakataong gaya nito, wala siyang ibang maiuwi kundi isang platitong kanin at isang takal ng dinuguan na pwedeng mabili sa halagang labinlimang piso sa karinderya, ‘di hamak na mas mura kaysa sa ibang tindang ulam. Pagpasok niya sa bahay, nayayamot niyang inihagis ang dalang supot sa uuga-ugang mesita at nahigang saglit sa papag. Amoy ipis na ang unan. Medyo makati na rin sa balat ang kobre kama. Matagal na rin siyang hindi nakapaglilinis ng tirahan.

Hindi pa rin niya makalimutan ang hitsura ng lumitaw na imahe sa salaming pader ng isang fast food chain. Araw-araw siyang dumaraan sa kalyeng kinatitirikan niyon pauwi. Araw-araw ring inaabangan ng naturang establisyimento ang kanyang pagdaan. Subalit kanina lamang siya naglakas-loob na harapin ang sariling repleksyon. Tila pinagsiksikan ang laman at buto sa katawang halos tatlong piye lamang ang tangkad. Mas lalo pa siyang nainis sa kanyang malalaking mata, sarat na ilong at makakapal na labing waring lalong nagpapalaki sa kanyang biluhabang ulo. Idagdag pa riyan ang disproporsyon ng mga braso at binti na sa unang tingin ay parang namamaga; at inusbungan ng mga daliring pagkakamalang kumpol ng mga pinitpit na luya. Umiling-iling ang unano.

Ilang minuto pa’t napatingin si Elvin sa kinalalagyan ng kanyang sirang telebisyon.

Nakapatong doon ang isang bagay na pinakaiingat-ingatan niya. Katabi ng pigurin ng Sto. Nino, isang modelo ng eroplanong kamikaze ang bahagyang nababalot sa alikabok. Bigay iyon ng kanyang pumanaw na lolo na isang beterano ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Nakatatak sa laruan ang magkahalong numero at titik na 52c Zeroes. Ang laruan ay gawa sa aluminyo at tanso at tumitimbang nang halos sangkapat na kilo. Napipintahan ng berde ang mga pakpak ng eroplano na nagbibigay tikas sa laruan. Taglay nito ang pares ng mga de-makinang baril na kung magiging totoo’y kayang pumaslang ng daan-daang katao.

Sopistikadong tunay ang pagkakayari.

Biglang naalala ni Elvin ang mga sandaling buhay pa ang kanyang lolo. Maglalaro sila ng baril-barilan sa kanilang maliit na bakuran. Sa sandaling hapuin ang matanda, uupo siya sa mga hita nito at ihahanda ang tenga upang makinig ng mga kwento tungkol sa naganap na giyera- ang panunupil ng mga Hapon, ang pag-aaklas ng mga gerilya, ang pagpapasabog ng mga base militar. Manghang-mangha siya sa mga naririnig. Pinagpapawisan siya at napapaigting ng kapit sa laruang eroplano. Sa katunayan, lihim rin niyang ginustong maging sundalo.

Sa gitna ng pagbabalik-gunita, dumapo sa kanyang kamalayan ang imahe ng mga

8

pulang langgam na umaaligid sa kanyang pananghalian. Agad siyang tumayo, tinungo ang lalagyan ng plato at inihanda ang pagkain. Akmang susubo na sana siya nang may marinig na boses mula sa labas.

“Mang Binoy, nariyan na po ba kayo? May dala na po akong dyaryo… Mang Binoy?”

Napakunot ang noo ni Elvin. Narito na naman ang batang iyon. Mangungulit na naman. Kahapon, nangako nga pala siyang tutulungan ito sa paggawa ng saranggola.

Hindi na siya nakatanggi dahil ayaw umuwi ng bata hangga’t hindi siya pumapayag. Napakamot si Elvin sa bumbunan.

“Bakit nandito ka na namang bata ka?”

“Si Mang Binoy naman. ‘Di ba gagawa po tayo ngayon ng saranggola?”

“Pagkatapos nito, tantanan mo na ako ha. Sandali lang. Kumakain pa ako. Maghintay ka diyan.”

“Sige po. Bilisan nyo ha. Mahangin po ngayon sa parang.”

Lalong nagusot ang mukha ni Elvin habang ngumunguya. Mag-iisang linggo na rin ang nakalipas nang magtagpo ang landas nila ng batang si Botchok. Nang araw na iyon, walang nanalo sa mga tumaya kay Elvin. Ibig sabihin, malaki-laki ang delihensyang maiuuwi niya. Bago lisanin ang palengke, binilang muna niya ang kinitang kwarta. Limang daan mahigit. Hindi niya mapigilang ngumisi sa paglalakad ngunit sa daan pabalik, napansin niyang may sumusunod sa kanya- isang batang nakasuot ng kupas na maong at puting sando. Naalerto si Elvin. Ilang beses na rin kasi siyang napagdiskitahan ng grupo ng mga kabataang hawak ng mga sindikato. Mainit sa mata ng mga mapagsamantala ang mga nagpapataya sa ending na tulad niya, lalo na’t kitang-kita na wala siyang laban. Walang anu-ano’y kinumpronta niya ang bata.

“Gago ka ha! Bakit mo ‘ko sinusundan? Anong kelangan mo?”

Nagitla ang payat na batang may kung anong kuyum-kuyom sa kamay. “Ah… eh… wala po. Ibabalik ko lang po sainyo ‘tong singkwenta. Nahulog nyo po kasi kanina sa may tindahan ng patuka. Heto po.”

May kung anong naramdaman sa dibdib si Elvin. Nakita niya ang sarili sa kausap.

Habang inaabot ang singkwentang papel, niyaya niyang kumain ang bata sa karinderya ni Aling Ligaya na nauwi sa pagkukwento ng paslit tungkol sa sariling buhay. Maingay at masalita si Botchok ngunit napakalambing. Nalaman ni Elvin na sa edad na siyam, ulila na sa magulang si Botchok at nasa pangangalaga na ng kanyang tiyuhin.

Gayunpaman, ang paanyayang iyon ni Elvin sa bagong kakilala ay dala na rin ng kanyang prinsipyo na hangga’t maaari, iwasan magkaroon ng utang na loob sa iba. Ngunit sa paglipas ng mga araw, panay na ang pagdalaw sa kanya ng bata. Kung hindi makikiinom, dadalhan naman siya ni Botchok ng mga bunga ng aratilis o kaya nama‘y duhat. At nito ngang nakaraang araw, nagpapatulong naman ito sa paggawa ng saranggola. Ayaw mang aminin ni Elvin, madalas niya man itong sungitan, may katiting na responsibilidad siyang nararamdaman, na kusang iniaatang sa kanyang balikat tuwing kasama ang bata.

“Mang Binoy, napag-isipan nyo na po ba?,” biglang sambit ni Botchok habang

9

ginugupit ang hininging dyaryo sa kapitbahay.

Nagsalubong ang kilay ni Elvin, “Ang alin?”

“Yung hinihingi ko pong laruan. Yung nakapatong po sa TV n’yo. Sayang naman po eh.”

“Hindi nga pwede, ang tigas din ng ulo mo ‘no?”

“Naglalaro pa ba kayo nyan? Parang ang tanda nyo na para sa ganyan eh,” nakangiting biro ng bata.

“Tigilan mo ‘kong dugyot ka ha. Napupuno na ‘ko sayo! Magpabili ka na lang kay Douglas. ‘Di ba malaki ang kita ng tiyuhin mo sa pamimirata? Bumili pa lang kayo ng karaoke kahapon ha.”

Ilang minuto rin ang hinintay ni Elvin bago tumugon ang bata.

“Wala… wala naman pong pakialam sa akin yun. Lagi pa akong pinapalo. Minsan nga pinasama nya pa ako ‘dun sa mga nakasakay sa pulang sasakyan. Ayoko... pero hahampasin n’ya raw ako ‘pag hindi ako sumama tapos…”

Biglang nag-iba ng tempo ang usapan ng dalawa. Tahimik na inilapat ni Elvin ang tingting sa mukha ng dyaryo upang maging gulugod ng saranggola. Nakatingin naman sa kawalan ang bata. Pinakiramdaman ng una ang kilos ng huli. May kung anong gustong sabihin ang mga mata ng musmos ngunit tila ibinuhol niya ang sariling dila. May alam si Elvin. Tuwing mapapagawi ang unano sa bahay nina Botchok upang maningil ng pataya, maririnig niya ang sabayang paghikbi nito at pagmumura ni Douglas, ang tiyuhin ng bata.

Ngunit ni minsan, hindi niya tinangkang makialam. Hindi niya tinangkang tanungin ang paslit at alamin ang mga bagay-bagay sa buhay nito. Sapat nang may alam siya.

Humikab si Botchok sabay takip ng palad sa bibig . “Mang Binoy, pwede bang makitulog muna? Pwede po bang pakigising na lang ako kapag pwede na nating paliparin ‘yan? “ Hindi na muling tumingin si Elvin sa mga mata ng bata. Ipinikit niya ang isang mata sa pagsipat ng sukat ng gagawing triyanggulo mula sa pisi. Tahimik niyang itinuro ang kinalalagyan ng papag. Sa natanggap na hudyat, agad na isinampa ni Botchok ang katawan sa inialok na higaan. Mukhang napuyat na naman ito kagabi dahil sa pagsideline sa bingohan bilang tagabola ng numero.

Maya’t maya ang pagkiling ni Elvin sa noo’y natutulog nang si Botchok. Naiinggit siya rito dahil alam niyang sa pag-usad ng panahon, lalaking makisig at matalino ang bata.

Pwede itong maging inhinyero, doktor o di kaya’y sundalo na minsan nya ring pinangarap.

Kung naging normal lamang siya, di sana’y may asawa na rin siya ngayon at may panganay na pagbibigyan ng kanyang laruang eroplano. May disente sana siyang trabaho at ‘di na niya kailangang mag-abang at magbilang ng bawat maibubuslong bola. Pero tanggap n’ya na ang sumpa ng kapalaran. Hanggat may nahuhumaling magsugal at manuod ng basketbol, patuloy siyang mabubuhay. Para kay Elvin, iyon naman ang mahalaga, ang manatiling buhay.

Habang nakamasid si Elvin, biglang napakamot sa tiyan si Botchok. Ikinagulantang ni Elvin ang sumilip mula sa ‘di sinasadyang naitaas na t-shirt. Tumambad sa unano

10

ang nangangati’t nakaumbok na pilat ng paslit. Nakabalatay ito sa kanang bahagi ng tiyan, pahalang malapit sa pusod at mga limang pulgada ang haba ng hiwa. Para itong natutulog na alupihan; ang mga mababakas na tahi sa naghilom na sugat ang nagsisilbing mga paa at pangkagat. Kinutuban si Elvin at nanghilakbot. Napalunok ng laway. Gusto niyang yakapin ang bata. Kakatwang sa puntong iyon naman naalimpungatan si Botchok.

“Oh Mang Binoy, anong oras na po? Gawa na po ba yung saranggola ko?” Dalidaling bumangon si Botchok at kinuha ang yari nang saranggola sa mesita.

“Bukas ko na lang po ‘to paliliparin. Sayang naman po ang kikitahin ko sa bingohan ngayon. Maaga po kasing pupwesto sina Aling Ligaya. Sige po, salamat… Ay! Hinog na nga pala yung balimbing namin. Dadalhan ko na lang po kayo bukas.”

Lalabas na sana si Botchok nang kumiling ito pabalik sa unano. “Kapag nakapagipon ako ng marami Mang Binoy, kayo naman ang ililibre ko. Tapos kapag may sobra, iipunin ko ulit para makapag-aral ako sa Maynila para maging piloto. Mahal daw kasi sabi ni Ma’am mag-aral ng pagpapalipad ng eroplano eh. Tapos isasama ko kayo sa Amerika.

Ay s’ya, sige po. Una na po ako.”

Patakbong umalis si Botchok. Nautal si Elvin at halos ilang minuto ring hindi nakakibo sa pagkakaupo. Kahit ganoon ang kanyang panlabas na kaanyuan, malaki ang respetong ipinapakita sa kanya ng bata. Masaya siyang malaman na may indibidwal din palang kaya siyang isama sa pangangarap. Nagawa sa kanyang ipakita ng paslit na mali ang pag-aakala niya sa mundo. Na hindi mundo ang may kagagawan ng lahat sapagkat siya mismo ang mundong umiinog sa piniling hantungan. Huminga nang malalim si Elvin.

Buo na ang kanyang pasya. Bukas, susubukan din niyang lumipad.

Magtatanghaling tapat na at nakaharap si Elvin sa nakasarang pinto nina Botchok.

Hawak ng kanyang kaliwang kamay ang laruang kamikaze na lubos niyang itinatangi. Sa likurang bulsa naman ng kanyang pantalon, nakasuksok ang bolpen at isang ending card na gamit niya sa paghahanapbuhay. Kumikiliti sa kanyang tenga ang tunog mula sa telebisyon ng isang kapitbahay na nakaantabay sa NBA. Tatlong minuto na lamang ang natitira sa laro at lamang ang Lakers kontra Celtics.

“Tama na po tiyong… hindi ko na po uulitin. Tama na po!”

“Talagang hindi ka na makakaulit dahil pipilayan kita! Walang hiya ka… wala kang silbi! Pinapalamon kita para pakinabangan dito sa bahay, hindi para magpalipad ng bwisit na saranggolang ‘yan!”

Dinig na dinig ni Elvin ang pagtama ng sinturon sa balat ni Botchok. Gusto niyang kumatok at awatin si Douglas pero dinadaga ang kanyang dibdib. Katabi ng mga paso, naroon ang saranggolang ginawa nila kahapon. Bali-bali na ang tingting at nilamukot na ang kabuuan. Isa na lamang itong bunton ng ebidensya ng kalupitan ni Douglas sa pamangkin. Hindi niya kayang harapin ang malaking bulas na mama. Naglakad siya papalayo sa bahay ng magtiyuhin ngunit naaninag siya ni Douglas mula sa bintana. Mabilis itong lumabas ng bahay, iniwan muna ang nilalatayang pamangkin at hinabol si Elvin.

“Pare, teka lang, sandali. Pasensya na ha. Pinapangaralan ko kasi yung pamangkin ko. Lumalaking sutil eh. Oh, bakit ka pala napadaan?”

“Wa... wala. Itatanong ko lang sana kung tataya ka. Ma… malapit nang matapos

11

yung laro.”

“Ah… hindi na muna siguro. Pass na muna ako pare. Wala akong barya dito eh.

Puro Ninoy. Ay teka, maiba ako. Napag-isipan mo na ba yung dini-deal ko sayo?”

Hindi kumibo si Elvin. Yumuko nang bahagya si Douglas upang magpantay sila at makausap niya nang maayos ang unano. Marahan itong nagsalita.

“Ano pare? Sige na. Gusto lang naman kitang tulungan. Malaking pera ‘to. Ang tagal ko na ‘tong inaalok sayo ha. Hindi mo na kailangang magpataya at libutin ang buong barangay.”

“Papatak daw ng sitenta mil ang isang bato. Malaking tulong na rin ‘yun sayo.

Magkakaporsyento pa ako kay bosing dahil ako ang nagreto sa’yo. Ligtas naman ang operasyon eh. Nung isang buwan nga, ibinenta ko yung sa pamangkin ko. Bata pa kaya trenta mil lang ang ibinayad. Pero tingnan mo, nakabili na ako ng motorsiklo. Minsan lang dumating ang swerte, pare. Baka makawala pa. Ikaw rin.”

Biglang bumigat ang pakiramdam ni Elvin sa narinig. Nagmistulang demonyo si Douglas sa paningin niya. Nagpupuyos niyang siniil ng kamay ang laruang eroplano at nagdilim na nga nang tuluyan ang kanyang paningin sa kausap. Isinapak niya nang ubod lakas sa mukha ni Douglas ang hawak na laruan. Matindi ang naganap na pagsalpok.

Nawasak ang laruang eroplano. Bumulagta ang barumbadong tiyuhin ni Botchok. Putok ang nguso.

Sa unang pagkakataon, naging mataas ang tingin ni Elvin sa sarili. Nanginginig man ang mga kamay at binti, nakuha niyang itaas ang noo kasabay ng marahang paghingal. Alam niyang nakatanaw sa bintana si Botchok. Nasaksihan nito ang ginawa niyang pagbuwal sa tiyuhin nitong sanggano. Pakiramdam niya, kabilang siya sa mga sundalong madalas ikwento sa kanya ng kanyang lolo. Pakiramdam niya, siya ang pilotong sakay ng pandigmang eroplanong sumalpok sa mukha ng gabapor na kaaway. Humangin nang malakas.

Hindi natinag sa kinatatayuan si Elvin. Pinagmamasdan niya ang unti-unting pagbangon ni Douglas. Pilit nitong pinipigil ang pag-agos ng dugo mula sa napuruhang ilong at labi. At sa lakas ng pagkakasapak, natagalan itong kapain ang balanse ng katawan.

Tumingin ang duguang mama sa kanya. Dumura.

“Pu… pwehh! Tang’na kang hayop ka! ” Habang sinusubukang tumayo ni Douglas, malaya namang binubugbog ng ihip ng hangin ang mukha ni Elvin. Sa kanyang pandinig, lalong lumakas ang nagbubunying boses ng banyagang commentator sa telebisyon ng kapitbahay. “… and the Los Angeles Lakers has made a convincing win over the Boston Celtics here at Staples Center, with the final score 109-93!”

Swerte si Elvin. Wala na namang tumama.

12

Moonday

John Theli D. Bien

13

14

15

16

Mang-aawit sa Quezon Avenue Station John Elmar B. Templonuevo Hagdanan ang iyong tanghalan.

Dito idinuduyan ng iyong tinig ang mga lumulusong na katawan mula sa tren na nasusukat mo lamang ang haba sa tagal ng dagundong ng kanyang pagdating at pag-alis.

Sapagkat isinilang kang hindi mawari ang kaibahan ng pagdilat at pagpikit.

Dinukot ko ang beynte pesos sa bulsa ngunit dagli ring isinuksok.

Pinalit ay singko at ihinulog sa butas ng nakakandadong kahon.

Kumalansing ang aking pagpapakumbaba.

Hindi ko ipagkakait ang hindi maitatago sa’yo ng dilim.

17

Ang Ugat Dave S. Tolentino

Nag-unahan sa pagbagsak ang mga pares ng yabag ng mga paslit na ‘di pa maalam ng abakada.

May lihim na kumawala sa mga initsang pamato sa ere.

Paanong nausong gawing katatawanan ang kamatayan?

Ang pagkresendo ng boses sa pag-awit ng saksak puso, tulo ang dugo at langit, lupa, impyerno na naging himno ng kalye.

Tumatanda na nga kapag natutunang tawanan ang sarili.

Nang mapikon ang taya, umayaw.

Nagtipon sa likod-bahay.

Humilera.

Ibinaba nang bahagya ang salawal.

Inilabas ang kamusmusan.

Doon sila nagsimulang magpataasan ng ihi.

18

2km/hr on a Treadmill John Elmar B. Templonuevo

Every recurring tick slicing to set seconds my eyes meet the path laid to be covered An uncertain road of a nowhere man A nowhere road of an uncertain man A nameless walk of the nameless On a beginning and end called here.

19

Rizal, 2010 Richard S. Visco

20

Maria

John Ely B. Templonuevo Magiliw kang magparaya Maliit ang sambit ng labi Na sumasalat sa pulang beda Ng pabaong panalangin Sa inaangking misteryo Sa paikot na hapag tinitingnan Ang anak tungo sa paglayo Kailangan at kinakailangan Para sa iyong kasiyahan Para sa kanyang kahirapan Sa iyong pagsakit Sa kanyang pagsakit Hindi pa tapos ang mga araw Kailangan pang maglakad, maghimala Ihampas ang mga penitensya sa sariling likod Upang maiukit ang mukha ng santo Sa palad ng nanay Na wala nang maipuslit Para sa sariling anak

21

Pagsusulsi German T. Tejada

Nanunuya ang mga hiblang nilisan.

Sa manipis na tela, Mabilis na iginuhit ng karayom Ang kanyang bagnos.

Mas mabagal pa sa marahan Ang hindi nakaiinip na paghihintay Sa huling ulos na magkakandado sa punit.

Buntong hininga ang nasa dulo Ng pagsisid at pag-ahon, Walang katapusan ang huling halik Nang matapos ang kalbaryo Naikubli na rin ang siwang Hindi ang pilat.

22

Balentayms Gerry S. Rubio

Magiliw ang bilin ni Tiya Liling: Magdala ng pulang sinangkapat na cartolina, gunting, imperdible.

Kinabukasan, mabini ang pagsusod ng gunting sa pinatern na puso, At masiglang inimperdible sa kaliwang bahagi ng kamiseta— pumipintig sa pagkadugo.

Nang mag lunchbreak, Nadumog ng tumagaktak na pawis Ang tinabas na munting papel Signos na hinugasan ng alat ang pula, at nagmantsa sa dirty white. *Sa matandang dalagang teacher noon sa Grade I. SLN.

23

Pinakainibig Kita Sa Iyong Pagtalikod Kay M. Allan C. Popa

Dahil nais mo lamang madanas muli kung paano umahon mula sa lalim ng yungib nang hindi umaabot sa kaibuturan lumusong tayo hanggang kapwa lukubin ng sapat na dilim Nauna ka sa pagpihit pabalik at nang sundan kita paanong hindi mapapatda sa pagkamangha sa hubog ng iyong aninong napatda sa pagkamangha sa bungad ng liwanag

24

Amulet

ink Paul John C. PAdilla

25

The Eloquence of My Brother’s Silence Marian Claire V. Tulod

“I believe that the act of speech is total process, that when it reaches optimum effectiveness, the whole man communicates. What one is is always a part of what one says.”

- E. Christian Buckner “Yayay!,” JB shouted as soon as I got out of the van from an hour travel from Virac.

There he goes again. My youngest brother used to call me such a name. It sounds so much like a nanny, but I don’t really care. I don’t even hate it, though. In fact, I love the name— so personalized; a name that sprouted from a little boy’s enthusiasm to recognize his ate. A name, I believe, borne out of love.

He must have missed me so much to be able to run towards me in a matter of split seconds and enveloped his slender arms around my waist. It was my fault, since I haven’t been home for almost a month, which is very unusual for his Yayay. That’s what I’ve missed about him: the genuine warmth of affection you would feel from a simple smile, embrace and kiss that would translate his voiceless struggle in letting people know that they are treasured and deeply loved.

For four years, I have been taught about the power of language, both written and spoken. Actually, I am not sure if words revolve around my world or if it is the other way around. The thing I am sure about is that I haven’t used the gift to utter words in the most special reason I have and to the dearest people in my life. Even if words almost inundate my day, still, I fail to grab the opportunity to swim. I fail to fight for the life that a simple “I love you” would give to my mother’s aging motionless body or to my father’s thinning gray hair.

That is why I envy JB. He has a different language—a language I find hard to master.

I remember how my mama often cries whenever my brother cannot say what he really means to say. Even my Lolo Panyo (may his soul rest in peace) stayed with him for three hours every day in Marian Formation Center, a school run by nuns, just to guard him from bullies who would just isolate him from the group during his preschool days.

When he reached his school age, my parents let him sit beside my cousin who is of the same age in order for him not to feel cast out. I can just imagine the dependence my brother had endured for all the words spoken for him by other people. Nods and head shakes equaled the messages he could have articulated. One time, I caught him crying in our bedroom under a thick sheet of blanket. I heard him saying between sobs words like “Bobo talaga si Baby,” because my sister reprimanded him for not successfully reading the simple sentences constructed for his reading practice. It hit me. The words hurt me like a sword pierced to an already wounded body.

It must have been a difficult stage but he handled it well. In fact, three weeks

26

before I went home, I learned from my father that JB opted to miss a day in class just to watch and take care of Mama. Bedridden, paralyzed and numb from shoulders down, in addition to the discomfort brought by the loss of electric supply in our town for two days, Mama needed to be fanned constantly, and JB volunteered to do it for her in place of Tiya Ruth, our maid. A ten-year-old fourth-grader chose not to attend class just to attend my mother’s needs.

Phonology, morphology, semantics, syntax nor pragmatics never helped me in explaining the language my brother is living. If language, they say, is the lifeblood of a culture, my brother’s language then creates a culture worthy to sustain life.

So, it never mattered to me anymore whether he calls me “Yay” or “Yayay”. The moment he called me such for the first time is enough to explain his effort just to tell me that I am loved by a young boy. The moment he wiped sweat from my mother’s face and pulled a gray hair from my father’s head is enough to enunciate a love often hidden and jailed by those who were gifted by the power to express their feelings fully.

That is JB’s language—a language of the soul.

So, when was the last time we told our parents that we love them? I can never tell because I, too, never expressed it verbally. But I can speak. And JB cannot. However, he tries his best to show it in ways he can, which made me think that my mother also cannot move any limb but she tries her best to express her love in words. It may hurt to realize, but I noticed that my mother and my brother complement each other. The loss of one is earnestly satisfied by the other. They speak of love and care, which we often neglect to show to the people nearest to our hearts. Complete with all the speech mechanisms, normal intelligence, and working limbs, we never pushed ourselves to meet optimum effectiveness in everything we do or say.

JB made me realize that everything we do or say should exhibit meaning not trash; sincerity not cleverness; and forthrightness instead of superficiality.

In our family, every word my brother utters is a gift no matter how alien it may sound.

27

Paglawod

John Ely B. Templonuevo An old man set sail to the sea, From a shore where the townfolks claim Sirens and nymphs dwell He pushed the wooden boat away from the side, The waves forced current And his feet was soaked in scum From the shoulder he drew strength For his thin arms to paddle, In his paddle he drew strength.

Gently, he stirred the serenity Of the silent moon in the water, And left a disappearing trail; He brought out his lamp, A firefly in the middle of the sea That gazed the creatures below.

The hook is lowered Then, it was only him And the bed, and the waves He stared around the seas He owned Once, long forgotten Then, he set his sight unto His old eyes perceived Hazy city lights The water remained tranquil And the hook, still; He looked above for compassion Where the stars welcomed This old man They stared a long time ago

28

Chrysalis oil pastel on paper Jordan T. Ignacio

29

Pinatos na Pagrugaring Jonathan V. Tulod

When Elvin finally finished his college education on March 2011, he deliberately left his personal belongings in his locker at the CSC Statesman student publication office. He skipped the departure ritual of editors and staff of the publication, who, after a day or two after their graduation, literally and figuratively, heavily pack their belongings. This was the literary theme given during the Screening for SY 2011-2012 BOE. Elvin’s bag of belongings was the central subject.

- GSR Sa saró, duwá o nagkapirang beses kong pagbukás kan saimong trangkáhan, tulos kong nahilíng an gapó na hinurmahán kan saimóng ladawan.

An daí masukol na gabát kan pinagpatong patong na dunong kan papel asin alpog sa sapatos An taróm kan pinapanás mong lapis, ang libtóng kan diklom sa sarong gilid kan kwadrado mong paimbongan, Asin an huyop-huyop kan tingog mong minadaging sa kapalibutan, kasabay an rubdob ning saimong bulahos na pagkatawo.

Alagad, dai mo nuarin man pinagmaw’ót na ika itingarog, apisar kan saimong langkaw, duman ka nag erok sa poro kan kadlán, kun saen mo sinapo an rapado kan bagyó, Dumán sa kataid kan bintana, kun saen pinag-atubang mo an sirang kan aldaw asin apyas kan urán,

30

Dum谩n, sa saday na espasyo ika nagpasirong kaidt贸.

Ngonian, sa saimong pinatos na rugaring nagkukurahaw an paggilumdom na an gabos mabalik sa alp贸g.

31

Salin Mula sa Wikang Walang Nakauunawa Allan C. Popa

Ang ating pananampalataya butil-butil ng hamog sa lunduyan ng dahong hindi nababasa Pagtagpuin ang bukas na mga palad upang sumahod sa kahinugan ng liwanag Nakasulat sa wika ng kasalatan ang abot-tanaw Dito nakaugat ang ating dila Kay bigat ng ulap ng salot na hindi makayanan ng hindi mabilang na mga pakpak Kay gaan ng pagdatal ng anino ng Diyos sa ating pagtingala tila may awa o isang biyaya

32

Port of Virac, 2011 Ruzzel S. Valdepe単a

33

Kung Paano Ko Nakilala ang Kasalanan John Elmar B. Templonuevo

I. Nasa kasunod na kanto lamang ang aming bahay ngunit hindi ko masundan ang huling hakbang.

Ginagalugad ng isip kung paano magpapaliwanag ngunit walang nalabing salita kundi patawad.

Wala mang lakas ng loob, nagkusa ang mga paa at inihatid ako sa puno’t dulo ng pangamba.

Kay gaan ng aking kamao sa pagkatok.

Lumangitngit ang pintong sumasayad sa sahig.

Agad lumisan sa katawan ang aking anino.

II. Hindi nagbilang ang taya nang ako’y magtago.

Alam niya, mabilis maglaho ang ayaw magpahuli.

Mabigat ang yabag ng naghahanap. Niyayanig ang dibdib ng hinahanap. Sumiksik ako sa pader.

Kobre kama ang tumabing sa aking kawalang latay.

Makapal na alikabok sa sulok ang nagsabing ako ang nauna rito: malamig ang diin ng semento.

Bumukas ang pinto at ipinagkanulo ako ng sariling pulso.

Natuto akong manampalataya.

34

Hit and Run Dave S. Tolentino

May nasagasaang pusa sa tulay Lumuwa sa bungo ang kanang mata.

Napisak nang tuluyan ang kaliwa.

Nangamoy bulok.

Walang nagtangkang alisin ang bangkay ng hayop.

May napadaang baliw.

Nakadamit ng sako.

Tadtad ng galis.

Napako ang tingin sa pagkislot ng mga uod sa patay na pusa.

Niyakap niyang bigla ang sarili.

Kailangang tanggapin.

Wala na ngayong sagradong paghipong kayang magpagaling sa mga bulag at bingi.

Sa bawat pundasyon, pinapatulo ang dugo ng mga banal.

Pinupugutan. Sinusunog.

Nginunguya.

Ngunit ‘di sila dapat kaawaan.

Higit silang mapalad sa ating inaagnas nang mulat.

35

Nang Pinasya Mong Maging Mahina Karen Ailene P. Benavidez

Inilapat

ang musika Siniil ng takot Ang iyong dibdib Itinalukbong mo ang kumot Selyado Butil ng pawis

Tinakasan mo Ang mundo

ang bawat sulok

Na paulit ulit Sa gising mong kamalayan.

Ngunit Sadyang humanap Ng butas

Makapanindig balahibong Mga tagpo.

Pigil na sigaw Ang impakto Sa mukha ni Juday.

Bangungot Tenga’y tinakpan.

Ang tunog Sa mababang tono.

Hudyat ‘Wag kang lilingon.

36

Cycles

oil pastel on paper Jordan T. Ignacio

37

Another Way of Killing a Person With Hypertension Kathleen M. Arcilla

Acceptance of prevailing standards often means we have no standards of our own. - Jean Toomer

December 2, 2009, 04:35 a.m.—I was awakened by the voice of my little sister as she repeatedly uttered the words, “Ate, dead na si Lolo.” At first, I thought it was just a nightmare trying to trick and upset me. I tried to ignore her as if she was not even resounding. But as her voice reverberated and the words grew more vivid, tears rolled down involuntarily. I cried and cried without saying anything until I grasped that it won’t change a thing. “Do not cry, Ate. Lolo won’t like it if he sees you cry. I’m sure he’s fine now with Jesus,” she said and gave me a warm hug. Yet as I learned by heart how my last encounter went, there were no more tears, just a pinch in my heart and a sad note saying that it will never happen again.

I saw the sun shine the next day. I had thought I would be smiling as that day arrived. There was brilliance that I longed to see but it was nowhere to be found. I left my room hoping that I will still have a glimpse of him in his favorite couch. And to my desperation, I even planned to make coffee like how I do for him every morning.

Instead, I saw a beautifully arranged coffin placed parallel to the longest wall of our house. It was full of flowers—fresh and artificial—making the vicinity smell like a wellcared garden. There were people—family and the unfamiliar ones—weeping and sobbing.

As I gazed at them, I found the courage to accept his death, to be strong and to stand for everyone who is about to fall.

But not until I realized that my Lolo was actually killed. The grief that I was trying to dodge was suddenly replaced with rage. I felt it creep out of my very scheme. He was murdered by a man in white apparel whom I thought should rescue the dying. He was rushed to the hospital because of Hypertension. That was not new to us, since it happened many times before. However, unlike those nights when he fought for his life, my lolo did not make it this time. Blood pressure was checked; dextrose and oxygen was put; and a syringe of medicine was pierced through his veins. Gradually, there was an escape from that dramatic scene. For a moment, there was hope that things will be better for Lolo, until another syringe of medicine was stabbed into his veins without checking first his status.

Result: BP, zero over zero. Come to think of it, hypertension is the abrupt rise of blood pressure. That was supposed to be his cause of death—high blood pressure. How ironic is it that he died of a zero over zero blood pressure?

Yes. The doctor, the man in his white suit who once slept in his couch when Lolo

38

was rushed into the emergency room, had put an end to his journey in life.

The worst part? This was not the first time that that same doctor had done it to us.

Being left by a family member for the second time because of a dim-witted mistake is excruciating. I doubt that he had something against our family. I’m in the position to wonder how he had gotten a license in the first place.

Resignation and determinism—the Stoics taught us that. They thought that destructive emotions resulted from errors in judgment, and that a sage or person of “moral and intellectual perfection,” would not suffer such emotions. A calm, rational outlook, the Stoics believed, is the natural human disposition. Passion and inner turmoil are unnatural experience—ephemera caused by our confusion about the facts of life. They say that emotions are enemies of nature. They say that when someone dies, we are just giving it back to nature and God that we should just confide with it because it is not really ours.

Then what? Forget about everything? Proceed as if nothing has happened and should just apply resignation and determinism over and over again when in fact there are people in the society who should first give up their immorality and flawed actions? I don’t think so.

The story does not tell that hypertension is a dangerous disease and that losing someone is the hardest—we all know that. It is an eye opener that today carries a lot of malpractice that resulted in a lot of injustice. A “nod” for the many flaws in civilization like how we passively react on issues of vote buying, how we simply tolerate our classmates who cheat, how we gossip about others, and how a doctor can make and unmake lives during his duty will not help in honing the town to be better. A “yes and a smile” for all the immorality is a manifestation that we allow degradation in our community when we can really do something to oppose it. We eventually realize that we are living in an unintelligent world and sadly, we are part of it. Then, the shame is on us. It turns out that it is just us, as well, who endure with the cost. How can we be above blaming others for mistakes that we inadvertently allowed?

They say that acceptance is the only way to happiness and that the best thing to do when raining is to let it rain. True enough. Yet, acceptance creates a distinction with resignation or with apathy. It doesn’t mean running away from the struggles and leaving it as it is. It is not fully conforming to what had happened and what is happening. Acceptance is not paralyzing the will to action. It is recognizing what it is and determining how to evolve from there, creating a new yardstick higher than what they call standard.

39

Covet

Dave S. Tolentino

S

he closed the door. Wearing her undies, Aby pulled a t-shirt not of her size out of the closet. The scent of her hair perfumed the room a definite fragrance of foam wash.

“Plop!”, a pebble hit the window.

“Bitch!” she whispered. “It’s too early Jake.”

She looked outside and saw no one. She couldn’t contain her urge anymore. She clothed herself and tiptoed towards the porch. Her cousin usually waits inside the garage.

Though it was only 10 o’clock P.M., she didn’t seem to care anymore. Aby excitedly sneaked and the darkness swallowed her, as expected.

Her cellphone unexpectedly beeped.

“Sorry honey, can’t be with you tonight. So tired of assisting Fr. Cruz for tomorrow’s Eucharist. I love you.”

-Jake Aby frowned. She wondered why the family’s vehicle was slightly shuddering.

Someone might be checking the engines. She was so thankful. They might be caught by that “someone” if Jake had come. After three minutes, she went back to bed, silent yet shocked.

The next day, malasado was served, coupled with cereal drinks in the breakfast table.

Aby held the fork tighter while staring at their pet, Floppy, who was licking his father’s leather shoes. But she suddenly puked upon seeing her Aunt Lorie wiping away a smudge of yolk from her Daddy’s lower lip.

“Is everything okay sweetheart?” Abigail’s crippled mother cried from the bedroom.

40

The Lure charcoal on paper Howell T. Cilot

41

Socorro

Maureen S. Brillante Bare hands, she plucks cold dying leaves then caresses the flowers.

She sweet talks them into full bloom, pleading using the vernacular of roses and orchids as if she understands them as if there’s a need to convey human warmth as if her touch would make their hues more vivid.

Bare hands, Mama always tends to her garden with bare naked hands.

She stands in the middle of her small garden.

For all you know she could be Eve as if this is Eden as if she is waiting for Adam.

42

Agosto Milenyo Elvin Randolph R. Jubay Sapagkat nagdahilan ang ulan, nanumbat ang kidlat nagdabog ang kulog diwa’y pumaimbulog.

Nang nagulat si Habagat nagmura ang lupa at isinuka ang baha ulirat ay tuluyang nalanta.

43

Libukay

Dave S. Tolentino Nagsampawan ng hagikhik ang lagari at malyete Sa may talampaka’y nangangatal ang ligaw na talahib.

Kulay dugo ang pinta ng warehouse, Amoy libog ang pawis sa kanyang noo.

Sumingaw ang dapyo Bulag ang araw sa makailang-ulit at di-miminsang paggaod sa manibalang na katawan.

Naglayag sa mga kusot ng tablang kinatam ang kanyang puson At inulila ang balsang Tumaob sa laot.

Ang paghalik ay di laging pag-usal ng pag-ibig Ang linamnam ay sumusuka ng pait Huwag sanang hasain ang ngipin ng ulap nang maupos na ang ulan sa kanyang pagpatak Paano mo nagawang lawayan Ang pusod ng sarili mong anak?

44

Mga Tala Ukol sa Sadomasokismo Ruzzel S. Valdepeùa Palo Ng latigo Ang bawat patak ng Segundo Hampas Sa ulo ng pako’ Ang hagupit ng kada Oras It-it Ng anay ang ginugugol na Minuto

45

Untitled

Ruzzel S. Valdepe単a

46

Panghimagas Dave S. Tolentino

Binasbasan ng mga unat ang bawat mumo ng kaning inihain sa hapag ng evacuation site Na sanlaksang sinisimot ng daan-daang nakaligtas sa walang pasabing pagragasa ng baha Inihain sila sa bangungot.

Nabalot ang ‘sang sanggol ng mga langgam na pula matapos dumulas sa bisig ng amang may bitbit ding bigas habang minumumog ang kanyang mag-anak ng lagaslas.

Kailanma’y di tatamis sa mantikilya ang lusak na bumara sa ilong at nagbaon sa libu-libong ulo.

Kinapos ang rasyon ng ataul. Kinapos ng hininga ang alkalde sa pagtawa sa harap ng baraha.

Hinugasan ng ulan ang mga bangkay sa gulod.

Naghugas din ng kamay pati bayag ang mga Pilato.

Umaalingasaw ang kawalang pag-asa.

Sa mata ng langaw, tubog sa tsokolate ang itinambak sa hukay.

47

Rush Hour Gerry S. Rubio

Ten construction workers were killed and one was injured after falling off a building being built in the city. - Witnesses recall death fall from Makati building, abs-cbnnews.com, 01/27/2011 The weight of hunger was too heavy to bear For the gondola traipsing down Eton Tower, Steered by ten men taking the task of Charon*, Ferrying themselves to the underworld.

The journey too swift, disparate from sluggish River Styx, No funeral sonata of boats sighing and waters weeping, Only horrified howls of peón clutching each other, screaming, as they hit a lower floor dismembered; Their mangled bodies sprawled on a metal screen, One with debris, one with specks skydiving.

And this corner in Paseo de Roxas turns into the great marsh, Where Styx, Phlegeton, Acheron, and Cocyton all converge Eton now is a slab bathed with blood, separating the Earth and the Underworld; There will be no coins placed on their eyes as toll for crossing Styx; they have been bailed out by Hades, A banquet for these ten, rushing for a pauper’s lunch, has been laid. *Charon - in Greek mythology, the ferryman transporting souls from Earth to the Underworld through River Styx.

48

Anthill

Ruzzel S. Valdepe単a

49

Payas ni Juaning Jonathan V. Tulod Bugsá ang rapado Ning hangin Pastidyo ang kurókusó Ning bagyó Sa kamayangan Nanginturunan ka Minatindóg, Sakob mo ang gabos Na pusak, galagatób Ang darugdog Maatí ang lutáb Ning tapuyas, galangguyod Mie ka lamang gapiyod.

Anong pisóg ang asaimo Ta mie ka natanyog?

Purbahan mong magsukong.

Mie mo na huraton Na magbilik ang Habagát— Mas mahapdós ang barós.

50

Sa£ong bago£ bago£ na u£a£hot: Slur, Stirrings and Salvation Gerry S. Rubio

“No man is an island, entire of itself; every man is a piece of the continent, a part of the main.” -- Meditation XVII, John Donne

A

ng isla ning Catanduanes, kompwesto ning onseng munisipyo. Sa parteng silangan kaini, dai na ning iba pang landmass. Uya sa parteng ini ang dagat Pasipiko na minaabot ang kadaku£aan sa kaibong na parte pa ning kinaban. Uya man sa silangan na ini ga agi ang mga makusog na bagyo.

Midbid ang isla na pirming biga bagyo. Pero sa mga Catandunganon, ini sa£o sanang infamous tag. Dahil dai na ning iba pang landmass o lugar na mas ha£ani sa typhoon belt, pirming biga gamit ang Catanduanes na reference point nin PAGASA, maski dai man ngani direktang ga tamà dindi ang bagyo.

A£og kang disbentaheng inabot kang Catanduanes sa pagiging reference point ning bagyo, naging disbentahe man ang samuyang lenggwahe kung kami galuwas sa isla.

Ang £a£om kang tata£amon Ini dahil apesar sa letrang “R buda “L,” igwa pa kami ning “£.” This unique phoneme made us the butt of joke. Language bullying was palpable.

Ironically, those who make fun of our language are the ones who are ‘bilot’ because they can’t even precisely pronounce the “£.” Kaidtong mga enot na panahon, hasta kang mga 1990’s, masyadong susceptible ang taga Catanduanes sa slur na ini. What could be more demeaning than being ridiculed of your roots and identity?

Kang mga panahon na ini namundag ang sogot na “sa£ong bago£ bago£ na u£a£hot” buda ang “sa£o, duwa, to£o… £ukso.” Since non-Catandunganons cannot enunciate the distinct sound, they turned it into an annoying gag.

Lately, when we reasserted our distinctiveness, they played it down, telling that there are also places in the region that use words with ‘letters’ that cannot be found in the alphabet. Nonetheless, the downplaying—fortunately—demolished the provincial slur we have suffered for many, many years,(at least from what I felt then). In our literary outputs, we use with pride our native tongue.

Tuwang kang teknolohiya Technology played a big part in ‘globalizing’ our language. The mushrooming of webbased groups in the late 90’s and 2000 onwards shattered the bigotry, or so we think,

51

towards our distinct language.

Naging sa£o sa mga makosog na ‘medium’ ning Virac Bikol ang pagsurat ning tula, opinyon, etc., sa Internet, o maski sa simpleng pag post ning comments sa mga tag board, buda ngonian, sa mga wall kang social media.

Biga considerar ko ang sadili ko na in-bred, pero nagkaigwa ako ning tsansang madagdagan pa ang kamatidan sa paagi ning teknolohiya. Kang naggibo ako ning blog kang early part of 2000, nagkaigwa ako ning oportunidad na maimbitaran sa sa£ong online poetry group, ang Pinoy Poets. Dindi nahiling ko ang rough edges kang sakong pagsurat. Nakatabang na gulpi ang peer critiquing, buda insights generously shared by the members of the group. Indeed, they lived well to the Pinoy Poets dictum, which is, ‘sharing is enriching.’

Masyadong limitado ang tema ning mga biga surat ko sa hayokong na isla ning eksperyensya. Sa online group na ini nagkaigwa ako ning oportunidad na makaluwas sa probinsya ning sakuyang pagsurat buda sa probinsiyang sakuyang kinamundagan. Naka atendir ako ning poetry reading buda poetry workshop sa Metro Manila.

Naging parte man ako ning Kabulig, buda naimbitaran man na magbasa ning tula kaidtong July 2007. Binasa ko ang tula na “Bo£okon-bokon” na ang boot sabihon “intertwined.” Unlike sa binasa ko na tula na surat sa Filipino sa Pinoy Poets poetry reading somewhere in Metro Manila, ibang eksperyensya ang namati’an ko pagkatapos kong basahon ang “Bo£okon-bokon.” Igwang naghagad ning kopya kang binasa ko, tapos naging interesado siya sa klase ning lenggwahe na ginamit ko.

Duman ko namatean ang pag-akseptar sa lenggwahe ning Virac—and the homage to the diversity of our language in the region. Mas lalo pa akong naengganyar kang mapili akong Fellow for Bikol Poetry sa Ateneo National Writers Workshop.

Ang £a£a ning sadiling lenggwahe Talagang mas mapanas ang mga tata£amon na hari sa sadiling dila. Sa£ong ehemplo ang commentary column sa Catanduanes Tribune, the longest running newspaper sa Catanduanes, ang Isip isipon Ta ni Tang Tacio.

Mas igwang binino buda mas ga kurit sa sense and sensibility kang ga basa ang lenggwahe na surat sa Viracnon na para man sa mga taga Virac. Dai na ning mas maharitihit pa sa pagtokar ning mga isyu buda kritiko sa politika, panggogobyerno buda mga pangyayari sa komunidad ning Virac, hasta sa probinsya ning Catanduanes kung ini biga surat sa sadiling tata£amon.

Pero maski kami sa£ong isla, Catanduanes is in itself a Babel of an island. For instance, ‘bongkang’ in Virac and other southern towns, is a small crab. Pero sa Pandan, the northernmost town sa Catanduanes, bongkang means female genitalia.

Sa Virac, ang Botong, bamboo; sa Viga-Payo-Bagamanoc, it is young coconut; ang young coconut ang apod samo sa Virac, tipong. Banana is batag. Pero sa Northern Catanduanes, ang tawag nila dito ay saging.

52

Maski sa Virac, may variations man bako sana ang lenggwahe kundi ang tono. Iba ang ‘rising-falling’ intonation kang nasa downtown kaysa itong nasa Dugui, the geographical heart of Virac.

The towns are a plethora of language. Harimbawa, ang mga taga Codon, San Andres—na 45 minutes boat ride away from Caramoan—speak like the 4th District residents of Cam Sur save for their sing-song intonation.

Paglawod sa dagat ning lenggwahe Gusto kong iheras ang ginibo kong tula na ang titulo “Varadero” para mas klarado ang pagsabot kung ano ang mga tipikal na konteksto ning mga kurit-kugit ko.

Sa mga taga isla ning Catanduanes, ang tata£amon na “Varadero” daku£a ang implikasyon. Pag “varadero” ang barko, limitado o kaya dai ning biyahe sa mga masunod na a£daw. Ang barko ang samuyang pinaka accessible and affordable mode of transportation.

This literary piece speaks of my view about the worn out routine of comings and goings in an island. This was heavily criticized in a writing workshop for “lack of energy.”

Well, it is indeed a depiction of the sluggishness that occasionally bugs us in the island.

Varadero Bagí na kitang mga barkong varadero na rugádo na sa biyaheng padúman, padigdí, pamilyar na sa rutâmaduong, maharí, Pig tak£á na kitá sa pagsau£o kang mga panahón, Kung nuarín ang bu£an na simbahan ang lungsô, o lantóp ang dagat Kaipuhan nang tiktikón Ang nag hib-óg na tak£á ning mga siguradóng daíng kasigurohán.

Pwera bisita... pwera bisita.

53

Varadero Like dry-docked ships we are, Weary from endless sailing, We have learned the routes like the back of our hands-arriving, departing; We have turned rusty in memorizing weather patterns, Like when waves surge cathedral high, Or flatten in placid times; Slough off, we must, those thickened rust of certain uncertainties; ‘Pwera bisita..., ’pwera bisita.’ * Varadero - (Sp.) dry dock (n.) dry-docked (adj.)

** Pwera bisita, pwera bisita: roughly translated, “except vsitors” This is a warning sounded off

over a public address system before a passenger ship undocks from the pier - last call for non-passengers to disembark.

Jumpshot Catanduanes: Sa£o, duwa, to£o… Lukso!

Ako na nasa isla, nahiling ko kung inano ka agresibo ang pag promoter ning sadiling tatalamon sa mainland Bikol. And because of this, I can clearly see our need to nourish our own.

Sabi ngani ni Ann Lauterbach sa sainyang librong The Night Sky: Writings on the Poetics of Experience: “Poetry protects language from serving any master. One can see better from the periphery than from the center.”

Alog kang pag bag’o kang panahon, o biga apod na Climate Change, bako nang ‘exclusive’ sa Catanduanes ang bagyo. Medyo detached na ang tag samuya na pirming biga bagyo, ta ngonian na panahon, dai nang insulated sa mga rapado ning £a’ot ning panahon.

Kasabay man kang Climate Change ang padiit diit man na pagkawa£a kang pag olog-olog sa lenggwaheng Virac.

The rapid saturation of information and communications technology in our lives,

54

and the developments that are taking place in the literary world, lalo na ang pagtao ning atensyon sa regional literature, sa hiling ko, nagiging dahilan kang pagkatunaw ning pagkantiyaw sa dila ning Viracnon.

Ga hangay ako na ang pagsabi ning: “Sa£o, duwa, to£o… £ukso!” magiging slogan ning pagta£ubo ning iba-ibang lenggwahe sa Catanduanes.

Ha£a£om ang ribtóng ning posibilidad.

A small fish, dilis/manamsi.

-----------------------------Delivered during the Plenary Session of Ika-4 na Pagsúrat Bikol: Paghuróp-húrop, Paghurónhúron, conducted by Ateneo de Naga University and National Commission for Culture and the Arts on April 29, 2012.

[1]

55

NAIA Terminal III, 2010 Bren Garette Z. Rivera

56

An Oripon nin Oras * Ruzzel S. Valdepeña

Luway-luway mong hinari an lampin Na nag-sapopo sa atì nin mag-damrag Mai ka nahagas sa agrangay Nin siko kasin tuhod Na kada lagutok iyo man ang plos ng pako na Piga-bábá sa nitso kan saiyang lawas Nonò, dun ka múna lamang sa luwas Siring man sa pagbabà ko sa hagyan Ikan nin tagnak ang huminadok sa labò Syerto ako na sa ako ang saro, Nagduwa-duwa ako kun saimo ang saro. magpirmi ka, duwagi na sana.

Dai na ini maawat pa. *Para ki Emelia

57

Sanctum

(before the Deluge) Gerry S. Rubio Iligan, you told me, is cocooned by mountains, I can see the pride smoldering in your eyes as you spoke with fondness of those ranges -a rampart of a homeland from the wrath of winds.

Convince me too, of your invincibility, Could you also claim to me, of a robust fortress that guards tender hearts, from unforeseen tempests?

58

Cagayan de Oro, 2012 Richard S. Visco

59

Liham Mula sa Isang Rebelde Bren Garette Z. Rivera I. Sa aming pagkawala Hindi magiging pula ang bahang Magmumula sa mukha ng bundok na tila luhang dadalisdis patungo sa mga estero at pusali Mauuna nang sipsipin ang Aming dugo at magiging pataba Sa natigang na lupang titingalain sa silangan Sa paniniwalang hindi Didilim ang anumang abutin ng tanaw matakpan man ito ng mga anino sa tuwing may karera ang mga ulap II. Sa aming mga anak Hayaang umiral ang hindi mawawala sa kaisipan na kapag tirik ang araw at tipid ang buhos ng ulan binabalisawsaw na naman ang langit, walang panganib May ikinakasal lamang na tikbalang hindi kalayuan sa kabundukan

60

Amihan

Jerard Paul V. Tulod Panganib. Panganib.

May nasasagap akong panganib.

- Gill, Dragon Ball GT I. Nagngangangawa Ang bibig ng bata Sa harap ng umaandar Na bentilador Habang tumatalsik pabalik Sa mukha ang tilamsik Ng laway na idinura sa elesi.

(Tanggap kong wala akong laban) Kakatwa ang tunog na nililikha Ng kawalang-muwang.

Umaalimpuyo ang mga salita.

Para akong robot.

II. Sa bunganga ng langit nilalamon ang mga buhawi Sa pagkikiskisan ng mga ulap Hinahasa ang talim ng kidlat Musmos tayo noong hindi marunong magbasa Ngunit nangangahas isaulo itong mga tugma: Little flower, show your power.

Stop the shower.

61

Nilisan na tayo ng mata ng bagyo

Sa labas Walang kapangyarihan ang bulaklak O baka naman hindi niya tayo narinig (Mali ka. Baka di natin siya natawag.)

Halika, kikilalanin natin ang mga hangin.

62

Yin & Yang

Bren Garette Z. Rivera

63

Guhit-Tagpuan Elvin Randolph R. Jubay Kung bakit puno ng dahas ang ating paglalayag ay di ko rin batid, kung bakit marahas ang bawat kumpas ng hampas at bikas ng pagpupumiglas.

Tulad mo, akay din ako ng metal na balyenang naglalakbay sa lawak ng kanyang maalong paraiso.

Hindi alam kung saan at kailan dadaong at susulong sa dalampasigan ng laot.

Ako, ikaw at itong ating mundo ay binalot din ng takot at panibugho.

Di batid kung paano sasabay sa pagpanhik at pagpanaog, sa pagkampay nang walang humpay para sa buhay, sa kawalan ng buhay.

Sa pusod nito marami na rin ang nagbuwis at ibinuwis sumisid at lumitaw ngunit mas marami ang nanatili, marahil ay sa paniniwalang

64

pagkalunod ang dulo ng bawat paglubog.

Subalit hindi dapat, magpahumaling sa halinang bitbit ng pamumukadkad ng mga porselanang bulaklak mula sa kanyang maharlikang balat at baka mahalina sa lansang hatid.

Ako, ikaw, sukbit ang agam-agam ay gagaod tungo doon sa linyang nahirati’t nakaratay kung saan kalangitan at karagatan ay pinag-isa’t pinaghiwalay.

65

Sa Muling Pag Retouch ni Cherry Joebert Angelo C. Toledo

Tumalsik sa iyong leeg Ang likidong may mapanlinlang na halimuyak Dumampi sa iyong mukha Ang pulbos Na magtatago sa bawat luha At pighati ng pagkakasala Sa pagsiil ng kasinungalingan Sa iyong mga labi At sa pag haplos ng dilim Sa iyong mga mata Mapusok mong haharapin Ang mga sumasayaw na ilaw Kampante ka.

Sapagkat alam mo Na buburahin ng panibagong maskara ang duming matitira sa iyong mukha.

66

Ricochet

Charisse L. Faeldonea Lance was drunk. It was his third day of straight tequila. He laid in the middle of the living room of his Oriental home.

Suddenly, he was chuckling. He saw a motionless dinosaur across the room. A giant eagle was hovering above him.

At that moment, the phone rang. Ricky, his manservant, appeared to answer it.

Holding the wireless receiver, he walked to his master.

“It’s your sister, Sir. She wants to talk to you.” he said.

Lance stared at the blurry vision of a man in front of him. He can only make out his white shirt and short, dark hair.

“Ricky, I thought we talked about this.” Lance answered back.

“She says it’s urgent.”

“Everything is ‘urgent’ with her.” Lance complained as he reached for the receiver.

“Sometimes, I wonder who’s serving whom.” he muttered.

“You’ve been drinking. Again.” said the voice on the other line.

“What is it that you want?”

“Daddy’s dying. He’s looking for you.”

“Tell him to die now and I’ll be there.”

“Lance, will you please stop this?”

“Don’t worry, Sis. When I come to the funeral, I’ll make a fountain of wine and dance around it.”

Then the line went dead.

“Ricky, will you please get me another glass of tequila? And I’m begging you. No more phone calls.”

“Yes, Sir.” Ricky went to the fridge to obey his master’s request. When he went back, he almost dropped the glass.

Lance aimed the pistol to the giant creature across him. He pulled the trigger but the sound of the empty chamber told him that he can’t shoot it. He threw the gun at it instead. It didn’t flinch a bit.

Ricky shooed the iguana away from his master’s sight. He also turned off the ceiling fan as it had been running for three straight days. He placed the glass on the center table and excused himself to do other chores. He was, however, stopped short when his master spoke.

“What day is it, Ricky?” asked his master.

“It’s the thirteenth, Sir.” “Great, best day of my life.”

67

Lance saw a vision of a familiar woman in his doorstep. She was carrying a baby in her arms. She had obviously been crying.

She told him that she sought help from his father but he made his dogs chase her away. She had no other choice but to give up her child. She begged Lance to take care of him.

Three months later, the two of them got married. Lance adopted the child as his own.

The shrill sound of the telephone interrupted his thoughts. Ricky appeared again, but Lance beat him to the phone.

“Hello?”

“Lance? Lance is that you?” a shaky voice answered back.

“What is it this time, Margie?”

“He’s dead!” the voice cracked. “Daddy’s dead!”

“Good… good.”

“Lance, are you really that numb?”

“Daddy took an eighteen year old girl as a mistress then left her alone in the streets. How’s that for a man to cry for?”

“That girl is a whore! That’s what they do to whores.”

“She’s got a name.”

“No, she hasn’t. And she never will. Besides, she’s dead. Because of you.”

Now it was Lance’s turn to hung up.

As he closed his eyes, he saw the reflection of Emma and Teddy in the rear view mirror of his Volvo. They were both smiling. When he turned his eyes on the road, another car with a horrified man behind the wheel sped towards them. He caught a glimpse of Emma and Teddy, a picture of terror. His ears were ringing. And then, everything went black.

68

Pamahiin

Abygale A. Bagadiong Fear is the main source of superstition, and one of the main sources of cruelty. To conquer fear is the beginning of wisdom.

-Bertrand Russell When I was a kid, I didn’t mind following or disobeying some superstitions. I just did things the way I wanted to do them—without rules, yet with limitations. It probably didn’t help that my lola often said, “Daing salá sa pagsunod.”

I can still recall the time when we transferred to our new house. It took us months of deciding and decorating every corner of it considering that it will be our home forever.

Doors must not face another door. Pathways must not lead directly to a door, especially the one to the bedroom. The main gate must not lead directly to the main door. It signifies departure of luck.

There were also guidelines that governed the number of steps of one’s staircase.

Starting with the first landing, count the steps using the words oro (gold), plata (silver), and mata (death). The perfect last step is ‘oro’. Steps ending in ‘plata’ is not too bad either but, understandably, one would not want to ever end up with mata. With the fear that something unwanted might happen, we followed the oro-mata-plata setup. The steps of the stairs in our house end exactly in oro.

I once knew a couple, one of my grandfathers and his wife, who were not ‘mapamahiin’; one of their doors leading to the terrace was positioned by the door of a bedroom.

Their life was bountiful and fruitful given that they have seven children and they afforded to send them to school and all of them are now professionals. Everything was going right until illness struck the head of the family. After just six months of fighting, he succumbed to cancer.

During the funeral, the family, upon the advice of the people in their neighborhood obeyed “what the old people say” and some pamahiin during wakes. In the house where the wake was held, no one swept the floor as they believed that one may be “swept away”. At the gravesite, toddlers were passed over the casket from one side to the other so that the good qualities of the deceased would be inherited by or passed over to them. Just a month after the burial, the wife of the deceased fell ill and in a span of six months, she too died of the same illness. I remembered my mother’s friend whose house during that time was undergoing renovation telling my mom about the oro-mata-plata thing. Given the fact that my grandfather’s family lived in a three-storey house, I decided to count the steps of my grandparents’ stairs and landed on the fifteenth step—mata. That was the point when a part of me started to believe in and act on those superstitions.

I have noticed during funerals and wakes, especially for those living in the pro-

69

vinces and barrios, that many superstitions are being followed. For example, old wives say that a rosary in the hands of the body of the dead will cause nonstop death in the family.

There was even an instance where a family in Barangay Sta. Elena dug the grave of their loved one just to remove the rosary, which was believed to be the cause of continuous death of the family members. I’ve always wondered if the saying was rooted to the fact that a rosary has many mysteries, and unless those mysteries are completed prior death, then Death will have to visit a family more often for closure.

Superstitions are not limited to natural tragic events in our lives. They tend to loom over Facebook-Wall-Feature-worthy achievements, as well. I’ve been attending weddings since I was young either as part of the entourage or a visitor. I have always noticed that during weddings, the bride and groom follow certain traditions and superstitions for their marriage to prosper. The bride must not fit her wedding dress before the wedding or else she will be married twice, not counting her current fiancé. The candles at the altar must not die or else same fate will be met by the family on whose side the blown candle was located. After the ceremony, a bride must not walk ahead of his husband or else the groom would be submissive to the wife later in the marriage dynamic. Last April 26, 2012, my first cousin on my mother’s side was wed. A day before her big day, she fitted her wedding dress. According to old wives’ tales, fitting a wedding dress before the wedding will bring bad luck, such that the wedding will be cancelled or something bad will happen to the groom. It has been almost two and a half months since then, and of course, thank God, nothing terrible has happened.

The thing about superstitions that compels me to trust them is the fact that they are not exactly wild inventions; these suggestions do have rather logical—say, historical, cultural or literary bases. For example, sweeping at night must be avoided. I remember my high school teacher said that this has “no scientific evidence”. Still, I find this a reliable tip, because superstitions like not cutting nails at night began long ago when electricity was not yet available in majority of the places in the country. Hence, sweeping at night might cause the disappearance of important documents, papers and other belongings. Likewise, cutting fingernails at night might cut your fingers due to darkness.

One of the primary causes of superstitions that involve especially good and bad luck comes from a case of misplaced association. Most of the time we adopt any superstitious belief is when we see its prosperous effects on a person who adopted it. We don’t search for the logical reason in this; we just instinctively follow that superstition. For instance, I personally follow the belief that, as a symbol that one would not have to take the same examination twice, one must give away the things one used to answer in an examination, such as pencil or eraser. Still, I realize that somebody who has given away his pencil or eraser after the test would pass if he worked hard for his exams. Of course, if the person took superstitions to heart then all the credit he owed himself would instead be directed at the inanimate object he gave away after the exam. When would he start believing in his own talents, efforts or abilities, then?

If I never gave away paper or pencil after an exam, then at least, that is an oversight

70

easier to focus on than, for instance, the laziness I wasn’t able to overcome or my misaimed efforts in a particular lesson. An easy method of brushing away the hanging unknown fears is having something else to blame failure on aside from our ineptitude. Superstitions have a disturbing effect on our lives. On the other side of the spectrum, all our thinking and working power get paralyzed under the influence of unknown fears. We consult priests, pundits, astrologers and others for making our life “lucky�. We often use other mantras and spells to ward off evil forces. We are disturbed only because we are afraid of the unknown. Inevitably, I am wiser now, and I can only go forward from here.

71

Sinyal

image transfer with candle soot Jerard Paul V. Tulod

72

Burn, Baby, Burn * for Anne Stephanie Cruz Gerry S. Rubio

Five hundred and fifty miles, I thought of how you look like When you said you took the fund drive challenge of literary fanatics—slip on a mini-skirt to raise Not just temperatures but pennies.

Oh, and, five hundred and fifty miles, I saw on my mind a giggly girl, fecundity and all, Gushing forth from the seams of teeny skirt Like champagne ready to burst forth unto the nose Of Huey helicopter all set for its maiden flight, Dearest, five hundred and fifty miles, I imagined how you look like, Fifty-percent dress, and fifty-percent flesh?

Ah, the skin, coddled by nightly trysts with cocoa butter lotion And oh, those limbs, made holier by unfailing communion with the pews, in genuflection, to exorcise the phantom of the past.

Five hundred and fifty miles, I thought of how you look like, And dearest, the red wine, I suppose, Must have cavorted longer on those reddest lips, To sanctify the spirit. *with apologies to Disco Inferno

73

Placenta Previa Kyle Rochelle B. Teves

“Langit… Lupa… Impyerno..! Langit… Lupa… Impyerno..!”

Alas otso ng umaga at dinig na dinig ko ang mga batang naglalaro sa labas. Hindi ko alam kung bakit pero natutuwa akong marinig ang mga boses at tawanang tila walang problemang iniisip. Bigla tuloy pumasok sa aking isipan ‘yung mga karanasan ko noong ako’y bata pa.

Masaya. Walang problema. Maglalaro ka lang. Papasok sa eskwela. Mang-aagaw ng laruan sa kalaro mo tapos aawayin ka niya. Aawayin mo rin siya pero matapos ang isang oras, magbabati kayo. Pagagalitan ka ng nanay mo kasi hindi ka nag-aaral magbasa at magsulat o di naman kaya’y tinanggihan mo ang utos na hiramin ang planggana ng kapitbahay. Ngunit bakit ibang-iba na ngayon?

Isa akong nursing graduate, tambay, ngunit hindi dahil sa wala akong mahanap na trabaho kundi dahil makailang beses na akong kumukuha ng pagsusulit para sa board pero hindi ko maipasa-pasa. Hanggang sa tuluyan na akong sumuko. Pati nga sina ate at kuya, sumuko na rin, pero hindi si Dad. Kinukulit pa rin niya akong subukan ang exam kahit ayaw ko na. Doktor kasi siya kaya lahat kami, gusto niya ring nasa medical field. Si ate, isang Registered Nurse. Si kuya naman, dentista. Maging ang mga lola at lolo ko nasa larangang medikal din. Ang mama ko? Ang mama ko naman, namatay sa panganganak sa akin. Dahil d’yan, galit na galit sa akin si ate. Salot daw ako sa pamilya.

Bagama’t hindi ako propesyunal, pinilit ko pa ring maghanap ng trabaho para hindi naman ako maging pabigat sa pamilya. Nakakuha ako ng pagkakakitaan sa isang pabrika ng pampalasa sa pagkain. Noong una, madali lang ang trabaho ko roon—tagalagay ng mga finished products sa kahon para sa delivery. Parang shift lang din sa ospital ang pasok ko, walong oras at panggabi. Ang mga amo naman namin, mga Intsik. Mahigpit sila ngunit tama naman magpasweldo.

Isang gabi habang nag-aayos ako ng aking gamit para umuwi, bigla akong pinatawag ng aking amo. Una, tinanong niya kung anong kurso ang tinapos ko. Isinalaysay ko ang halos buong kwento ng aking buhay. Matapos marinig ang aking kwento, may inalok siya sa akin. Dahil daw may alam naman ako sa medisina, matutulungan ko ang pabrika upang maipagpatuloy ang produksyon nito. Malaki raw ang magagawa ko para mailagay ang secret ingredient ng aming produkto. Noong una, hindi ko maintindihan kung anong ibig niyang sabihin, hanggang sa dinala niya ako sa isang kwarto. Nagulat ako sa aking nasilayan. Punung-puno ng hindi pa naipapanganak na sanggol ang kwarto. May mga hindi pa halos buo, meron namang buong-buo na talaga. Tama. Tama nga, ito ang sangkap na tinutukoy ni Ma’am. Para akong naparalisa sa aking kinatatayuan. Ito ba ang gusto niyang ipagawa sa akin? Hindi ko kayang gawin ang pumatay pero sabi ng amo ko, hindi naman daw pagkitil ng buhay ang tawag doon dahil hindi pa naman naipapanganak ang sanggol. Tama si Dad. Kailangang malakas ang loob mo kapag nasa medical field ka.

74

Bukas, magsisimula ang aking unang operasyon sa aking unang pasyente.

Kanina pa akong madaling araw sa kwartong ito na mistulang replika ng isang operating room. Kinakabisado ko ang mga gagamiting materyales para sa “operasyong� aking gagawin. Hindi ko maitago ang aking kaba, halos mabasa na ng pawis ang suot kong damit. Nanlalamig na ang aking mga kamay. Nagdasal na rin ako. Hindi naman pagpatay ang tawag dito eh, pagtulong sa pabrika. Alas dos ng madaling araw, saktong dating ng babaeng limang buwang buntis. Pinahiga ko muna siya sa kama at tinurukan ng anesthesia. Ilang minuto lang ay umepekto na ang pampamanhid na inilagay ko sa kanyang sistema. At akin na ngang sinimulan ang pagkuha ng sanggol na kahit kailan ay hindi na niya masisilayan.

Punung-puno ang supot na aking pinaglagyan doon sa fetus. Naaaninag na ang kanyang mga kamay at paa. Natakot ako pero nakaramdam din ng tuwa dahil ligtas ang kanyang ina. Ibig sabihin, matagumpay ang aking isinagawang operasyon. Marahil, hindi ko ginawa ito dahil sa dagdag na sahod kundi dahil alam kong maisasakatuparan nito ang kagustuhan ni Dad para sa akin. Para kasing naging bahagi na rin ako ng medical field.

Ngayon, parte na rin ako ng pamilya.

Nagpatuloy ang aking pakikipagsapalaran sa silid na iyon na halos munting tahanan na rin kung aking ituring. Nalaman ko rin kung bakit pumapayag yung ibang babaeng kunin ang buhay ng kanilang mga anak kahit hindi pa ito naipapanganak. Yung iba dahil daw hindi matanggap ng pamilya nila, yung iba nalamang may diperensya ang kanilang anak at yung iba naman, dahil na rin sa hirap ng buhay. Nasabi na rin sa akin ng aking amo kung bakit ito ang tinatawag na secret ingredient ng aming produkto, may kakaibang lasa raw kasi ang mga fetus na siyang nagpapasarap at nagbibigay lakas sa sistema ng tao. Ilang buwan ko na rin itong ginagawa at halos nakapag-ipon na rin ako.

Sa mga panahon ding ‘yon, hindi ko man lang magawang bisitahin ang simbahan. Siguro dahil alam kong may mali sa ginagawa ko. Gayunpaman, ginagawa ko pa rin ito dahil masaya rin ako.

Pero isang araw, inatake si Dad sa puso. Ngayon, wala siyang malay at sabi ng mga doktor tanging dasal lang ang makapagliligtas sa kanya. Hindi ko magawang lumapit sa Diyos na sinasabi nila, hindi ko Siya kayang kausapin at humingi ng tulong dahil sa mga naipon kong kasalanan. Ang taong walang malay ang nagbabayad ng kasalanan ko.

Ikinumpisal ko ang lahat at pinayo sa akin ng pari na iwanan ko na ang trabahong iyon at magbagong buhay. Agad kong sinunod ang sinabi niya, pero sabi ni Ma’am, isa at huli na raw itong aming gagawin. Kailangang kailangan ko lang kitilin ang buhay ng sanggol na sisira sa pamilya niya. Nabuntis kasi ng anak niya ang isang babae na hindi naman Intsik at bawal na bawal sa kanila ang mag asawa ng hindi Intsik.

Gagawin ko ito, hindi na bale at huli naman. Nakahanda na raw yung babae, nilagyan na nila ng anesthesia at ako na lang ang tanging hinihintay. Habang papalapit ako sa lugar, parang may pumipigil sa aking ituloy ito.

75

Tulala at halos hindi ko magawang titigan ang babaeng nasa kama. Bakit si Ate ang huli kong pasyente? Bakit siya pa? Hindi ko kayang gawin. Pero tinakot ako ni Ma’am, papatayin niya raw si Ate kapag hindi ko siya sinunod. Nanginginig ang aking mga kamay at halos mawalan ako ng malay nang makita ko ang dugo mula kay Ate. Pinatay ko ang pamangkin ko, pero si Ate, kailangan siyang mailigtas. Ilang beses ko na itong nagawa nang matagumpay, alam kong maililigtas ko si Ate. Pero hindi tumitigil sa pag-agos ang dugo, bakit? Maputla na rin siya. Kinakabahan na ako, hindi ko na alam ang gagawin.

Masaya ako. Sobrang saya. Nakikipaglaro sa aking mga kapwa bata. Kanina nga, inagaw ko ‘yung lollipop ni Karen, umiyak pa siya. Tapos binigay ko na lang sa kanya yung manika ko na bigay ni Dad. Si Dad daw binisita ako rito sabi nung isang babae, hindi ko naman siya kilala, si Dad ba yun? Pero bakit siya umiiyak? Nakikipaglaro lang naman ako eh. Dapat nga masaya pa siya kasi, puti ang suot ko ngayon. Natupad na ba ang pangarap niya sa akin? Hindi. Hindi pala ako ang iniiyakan ni Dad sabi nung babaeng nakaputi, si Ate. Nasaan ba si Ate? Ayun, natutulog pala siya.

Merriam-Webster’s Medical Dictionary defines Placenta Previa as an abnormal implantation of the placenta at or near the internal opening of the uterine cervix so that it tends to precede the child at birth usually causing severe maternal hemorrhage.

76

Flyleaf

Jerard Paul V. Tulod

77

Imelda Boulevard: Ang Simula at Wakas Elvin Randolph R. Jubay

Sa ilalim ng buwang natutunaw Mga daliri’y naglingkisan Habang mga paa’y nagkalawkaw Sa mga bubog ng dalampasigan.

Tulad ng mga rumaragasang alon Naghabulan para masipat ang laylayan ng pampang Maragsang sinuong ang laot Nagpatangay sa halinang hatid ng paglagablab ng ningas Bumayo sa saliw ng malamyos na hampas At nang maarok ang talurok, ika’y nilamon.

Tuluyang ginumon ng maalong mundo Bangka’y lumubog, hindi na muling gumaod.

Marahil ikaw ay nalunod.

Hanggang sa muling pagsapit ng takipsilim Bitbit ang mga sinungkit na bituin Kakalkalin ang bawat buhangin, hindi man narinig ang sagitsit ng iyong tinig.

Mga kahapon nama’y muling nakaniig.

Sana sa muling pagbulwak ng dapithapon, tangay ka na ng mga alon. *Imelda Boulevard is the place frequently visited by the people of Virac, Catanduanes especially during night time.

78

333 Peñaranda Extension* Cyril Patrice O. Bernardino

The birds squashed under the steel Of the cage, of the roof That housed your pet whose Vocal chords strained, but dirt crept Up your arms, legs-damp Yellowing.

So you never felt Howling, fingers trailing ghost by grains Human remains Of the concrete floor, waxed, red and Polished everyday, but Today Coarse like the jalousies that screen Light behind screens that Never darkened your view of The pimply Makopa tree where You used to play with your brother While adobo essence wafted From the kitchen your Mother ruled As she slapped your giggly Father Before he took Lunch’s first bite – It bites to know Nature stomped over your very first burrow *written for the childhood home Reming gobbled.

“Thank you for the meal,”-she should’ve at least said that.

79

Gupit

Joebert Angelo C. Toledo Marahang tinusok ng mga hiblang biktima Ng matalas na gunting ang aking gulugod; Habang sinusuyod ng suklay ang natitirang pagkadismaya Kasabay ng pag-ulan ng itim na karayom Ay ang pagtila ng hinaing Hindi na muling hahalik ang aking mga daliri Sa aking bumbunan; Hindi na muling hihipuin ang aking noo Ng mahabang hibla ng paghihintay.

Kung nabibili lang sana ang paglimot Sa halagang singkwenta pesos.

80

Bitag

John Elmar B. Templonuevo Dahil walang maipapain kung hindi ang iyong sarili, kailangan mong huminahon iparaya ang pagkakait.

Sadyang hindi na kailangan ang ano mang galaw.

Mata lamang ang maaaring mangusap at sumunod sa lamok na hindi mahatak-hatak ng grabedad (Sa walang kibong silid ibinubulong ang pagtatangka).

At sa kaganapan ng pag-aabang, kakailanganing mas huminahon upang ganap na magtiwala ang nag-aatubiling pagdapo.

May hatid na kiliti ang pagtusok, at pagsipsip ngunit walang maiiwan kundi ang hapdi sa paghampas na magpapatagas sa sarili mong dugo.

Kung maibubulong pa sana ng lamok ang kutya.

81

Naga City, 2010 Bren Garette Z. Rivera

82

Sa Piling ng Batya Dave S. Tolentino

LABANDERO– pangngalang pambalana; hango sa salitang ugat na laba; lalaking binabayaran upang maglaba ng damit; lumaganap sila nang mauso sa Pilipinas ang feminism at maitatag ang Samahang Gabriela; Certified TNL Maraming tao ang naiinis maglaba, partikular na iyong mga maykaya. Bukod kasi sa nakakangawit ng balakang, puwede kang umani ng mga paltos sa kamay at hindi ito gawaing pangmayaman. Kaya’t sa lungsod, kung saan nakalatag ang magagarang subdibisyon, otel at condo; madalas na bumabagsak ang labada sa mga laundry shop kung walang labandera sa bahay.

Nakakatamad naman kasi maglaba. Maging ako’y inaatake ng katamaran kapag kaharap ko na ang gabundok Arayat na labada. Sa usaping sikolohikal, ganun talaga ang persepsyon ko: magkapatid ang salitang “laba” at ang salitang “tamad”.

Gayunpaman, katutubo sa tao ang gawaing ito. Kahit maituturing pa ngang gawaing pambabae ang magkusot ng damit, maaga kong natutunan ang sining na bumabalot dito. Palibhasa’y maaga akong naulila at di naman ganoon kakapal ang balat ko sa mukha para ipalaba ang marurumi kong salawal sa mga nagmagandang loob na kumupkop sa akin. Marahil, hindi ko lang ugaling umasa sa iba.

Sa simula, nahirapan akong makisama sa sabong bareta. Sa tuwing hahawak ako ng sabon, napapakunot ang noo ko. Kahit walang buhay ang sabong bareta, parang nambuburaot. Ang sarap tuloy itapon sa malayo. Pero kinalaunan, maiisip kong sayang ang anim na piso.

Maraming brand na rin ng sabon ang nakahalay sa malaporselana kong kamay.

Una kong sinubukan ang Tide. Mabango eh. Pero di nagtagal, nabadtrip ako dahil madalas makipagsabayan sa pagtaas ng presyo ng langis.

Sunod akong gumamit ng Speed dahil mura. Ang galing. Mas mabilis pang matunaw sa asin. Bagay na bagay talaga ang brand name. Gayundin ang istorya ko sa piling ng Champion, tsampiyon sa karupukan. Nakakapikon; bukod sa madaling madurog, nagkasugat-sugat pa ang kamay ko nang gumamit ako niyon. Patunay lamang na gaya ng patalastas, libu-libo ang paraan ng pagsungkit ng simpatya ng tao at usung-uso ang lokohan sa paligid. Maraming manggagantso pero nakakairitang mas maraming nagpapakabobo. May nakilala nga akong writer na sumasideline sa isang advertising agency. Sa trabahong iyon, hindi raw pwedeng matuyuan ang utak mo ng creativity. Pinagmamalaki niya yung ad ng isang telecommunications company na siya yung gumawa: Bata: Nay, bakit maalat ang dagat?

Nanay: Kasi anak, luha yan ng milyung-milyong OFW na nami-miss ang pamilya nila dito sa Pilipinas.

(Sabay pasok ng mababangong call promos at offers na magagamit ng mag-ina

83

para makausap ang tatay na seaman.)

Natouch nga naman ako nang una ‘yung lumabas sa TV. Pero nang subukan namin ang mga promo para tawagan ang tiyahin ko sa Singapore, wala kaming ibang narinig kundi “ All lines are busy now, please try your call later... toot... toot... toot.”. Walang kwenta.

Sayang ‘yung pera. May alat-alat pang nalalaman, hindi naman kayang ibigay ang karampatang serbisyo sa mga taong kumagat sa pakulo nila. Kung sila kaya ang lunurin natin sa dagat?

Balik tayo. Ngayon, Tops na ang katipan ko sa paglublob sa batya. Walang TV commercial pero epektibo. Kinapos man sa halimuyak ngunit siguradong pangmatagalan (yung tipong pwede mo pang ipanghugas ng kawali at ipanlinis ng kubeta pagkatapos).

Sa kabilang dako, kahit moderno na ang panahon at di mo na malaman kung sino talaga ang tunay na babae, nakakatuwang di nito naapektuhan ang gawi ko sa paglalaba.

Walang karisma ang mga washing machine para sa akin. Mahilig pa rin akong gumamit ng eskoba at palo-palo. Ayaw kong ipagkatiwala sa makina ang kalinisan ng mga damit. Pakiramdam ko, lalong naghihimulmol ang tela sa kaiikot nito sa loob at wala naman ‘yong isip para tukuyin kung nasaan talaga ang dumi. Isa pa, mas maipapakita ang sinseridad ng tao kung gagamitin ang kamay sa marubdubang pagkusot. Hindi ka naman magpapakahirap maglaba ng baro ng mga taong di mo kaanu-ano, pwera na lang siguro kung may bayad. Kung sa bagay, kanya-kanyang ideyalismo lang ‘yan.

Minsan nga, naglaba ako ng damit ng nobya ko. Di ko na matandaan ang dahilan kung bakit ako ang naglaba basta’t alam kong nilabhan ko (pero hindi niya ako under, pangako). Napansin ko ang sariling ganadong-ganado habang gumagawa. Kukusutin mula sa kuwelyo patungong manggas papuntang laylayan hanggang luminis ang kabuuan. Litaw na litaw ang malasakit at pagpapahalaga sa mabusising pagsunson at pag-alis sa kulapol ng mga nanuot na mantsa.

Ikaw, sa buong talambuhay mo, naisip mo na ba kung anong hirap ang dinanas ng nanay mo sa paglalaba ng lampin (na may residue ng taeng kulay avocado green) noong sanggol ka pa? Sa paglalaba ng damit mo nung grade school na madalas maperwisyo ng nagtataeng bolpen o kaya nama’y dahil ikaw ang nagtae sa gitna ng klase? Sa paglalaba ng polo mo nung hayskul na puro dugo dahil nakipagrambulan ka sa mga kaaway ng frat na sinalihan mo? Sa paglalaba ng uniporme mo ngayong kolehiyo na laging nasusukahan tuwing malalasing ka kasama ang barkada? Ganun nga. Nakakadiri ka pero mahal ka ng magulang mo at sana maisip mo ‘yon kapag magmamano ka sa mga kamay nilang sinunog ng chlorox. Kahit parang sirang plaka ‘yan sa kakangawa at kakareklamo habang nagkukusot, wala silang ibang ginusto kundi maging malinis ang telang isasaplot mo sa katawan.

Ang sa kanila lang, huwag kang salaula. Maging sensitive ka naman.

Ukol naman sa konsepto ng kalinisan, masasabing ang pagiging malinis ay di ang kawalan ng dumi dahil kahit kailan, hindi naman nawalan ng dumi ang kalawakan. Sa madaling salita, isang malaking kahungkagan ang kalinisan. Minsan nga mas madali pang pagmukhaing malinis ang pagkatao kaysa pagmukhaing malinis ang puting t-shirt. Hindi kailangang maging maganda para ituring na malinis ngunit sapat na sa akin ang maging

84

malinis para masabing maganda ang isang bagay. Dahil ang totoong kalinisan ay hindi ang pagiging perpekto kundi ang pagiging totoo. Bahala ka na umintindi.

Dagdag pa rito, hindi ka dapat mabadtrip sa tuwing maglalaba. Attitude, ito ang pinakamahalagang itinuro ni Jackie Chan kay Jayden Smith sa pelikulang The Karate Kid. Nakakapagod na nga magkusot, lalamukutin mo pa ‘yung mukha mo. Dodoble lang ang bigat ng trabaho. Kaya ako, sinanay ko na ang sarili kong ngitian ang labada. Think of happy thoughts, ‘ika nga ni Peter Pan. Ang palagi ko ngang naiisip ay nang tanghalin akong Mr. Kindergarten, Cuenca labinlimang taon na ang nakakalipas.

Pero may araw talaga na nagluksa ako habang pilit ikinukuskos ang brush sa washing board. Tanghali ng Hunyo 10, 2012. 10:45- talo ang Boston Celtics sa East Conference Finals at gusto kong ibalibag ang planggana sa mga nagkakantyawang tambay.

11:50- talo ang pound-for-pound king na si Pacquiao sa negrong si Timothy Bradley via split decision at maluha-luhang nagmura nang malutong ang tiyuhin ko. 12:05- ginisang ampalaya ang inulam namin sa natutong na sinaing. Nakakatamad nang banlawan ang mga sinabong damit. Alas tres na siguro ‘yon ng hapon nang makapagsampay ako. At sa di inaasahang pagkakataon, napatid ang alambreng sampayan. Habang nahuhulog ang mga sinampay sa lupa, biglang nagplay sa utak ko ang classic na Close To You ng Carpenters.

Ganun talaga. Sino ba kasing nagsabing kwadrado ang mundo? Hindi rin ito perpektong bilog sabi ng titser ko noong Gade V. Ang Earth daw ay isang oblate spheroid. Ang gandang pakinggan, oblate spheroid.

Naalala ko ang sabi ng nanay ko bago siya maratay sa kama, ilang araw bago ang graduation ko sa elementarya. Nagdabog ako dahil inutusan na naman akong magbomba ng poso sa gitna ng panunuod ko ng Astroboy.

“Umayos ka ha! Hindi ako labandera dito. Matuto ka ng gawaing bahay. Walang kwenta ang taong di marunong maglaba.”

85

Cubao, 2012 Bren Garette Z. Rivera

86

Pawas

Joebert Angelo C. Toledo Bumulwak sa leeg ng takure, ang mga bula ng pumutok na minuto.

Itutulak ng nahihilo mong ulirat, ang kamalayan sa iyong ulo; At tuloy-tuloy na dadanak, ang asim at pait ng buhay sa paanan mo.

Aapaw ang mainit na tubig, na didilig sa tuyot mong sikmura, Sa palibot ng bahagyang bitak na tasa.

At muling paiikutin ng kutsarita, ang pansamantalang tumigil mong mundo.

87

Sa Tuwing Maalimuom sa Labas Bren Garette Z. Rivera

Langis ng pinagsapalang mansanilya sa aking palad ang ipinahid ko sa kanyang tiyan kagaya ng bilin sa amin ng Nanay noon (bago sumandok sa bagong saing) Krus pababa sa puson

padapang idudulas

ang palad guyod ang mga daliri sa Krus itong pusod daw

ang interseksyon ng pananampalataya bago tumawid iiwan pansamantala pagdududa, pangungutya

88

Virac Public Cemetery, 2012 Ruzzel S. Valdepe単a

89

Vice Versa

Jerard Paul V. Tulod Mala-ostiya ang dalawang maliliit Na palad ng nakadipang paslit, Ipinalaman sa kulu-kulubot na kamay Ng kanyang lolang nagtutunaw Ng Katawan ni Kristo Sa bunganga.

Yumuyuko ang matanda sa pag-akay Sa musmos na inaaral pa ang paghakbang Nangangapa sa paghagilap Sa sentro ng grabedad Yumuyuko katulad ng kandila sa gilid ng altar At ang bisig - tila pawis Na dumadilisdis sa marupok na gulugod Doon daw tumatayo ang kandila sa pagkatunaw.

Kanino ang magagaang yabag na iyon?

Wari’y ‘di sumasayad sa pasilyo Ng katedral.

Apat na paang humahakbang O lumilipad?

Lolang tangan ang apo O apong saklay ng Lola.

90

Huwebes ng mga Santo Karen Ailene P. Benavidez Sa kanto Sa tambayang Napapalibutan Ng apat na troso Isinalaysay ang nakalipas Ng lumikhang nasa itaas Nagpahirap sila Nang walang kurap Umagos Ang dugo Sa katawan ng Kristo Pinako Tumusok Sa puso Ng Ina Ang hapdi.

Huwebes santo Natutulog daw Si Kristo Kaya ang sabi-sabi Laganap ang kasamaan Sa paligid Nakabalatay Sa mukha ni Aling Pepay Hindi kalungkutan Kundi inis Pilit na pinapatulog Mga batang makulit Walang nais tumawa Maliban sa mga kaluluwang Musmos pa.

91

Muted Mutations mixed media Jerard Paul V. Tulod

92

The Ten Minutes after the Eucharist When I Take Reflection Seriously Christine May P. Petajen

A

men. I finally went back to my seat after receiving the Body of Christ. As I passed through the aisle, I looked around and saw the same faces—the same old faces that I see everytime I go to church on weekdays. There were my grade four teacher on the side, the two old maids at the opposite side, and Tiya Tita who was just two rows in front of me. As I reached my seat, I stopped and thought. Isn’t it ironic that those elderly who are expected to stay home knitting blankets or gardening are the ones who go to church almost every day while the younger generations who are able to do so fail to even stay for a while and say a little prayer?

If the young ones do pray, they only ask for things which they don’t even need, and instead of thanking Him for what they have, they keep on complaining about all their misfortunes. Perhaps it’s already a clichéd issue in our society that there are people who only remember to call on the Church in times of need, but they forget everything else when they already have what they want.

I remembered one of my lola’s neighbors. Their family suffered from severe financial crisis when Tiyo Lando died because of a liver ailment. During those times, they put their lives into the hands of God, as Tiya Nimfa would say. But when one of her daughters married, their suffering was alleviated. After some time, the whole family changed their religion. They even threw away everything in their house which signifies Catholicism.

The priest had already given the final blessing, but instead of going straight home, I stayed in my seat for another minute or two. I heard two voices murmuring behind me, and I thought that they were still praying. To my surprise, they were gossiping about someone else. What kind of absurdity is that—attending a mass the first hour and then spreading rumors in the next? My thoughts drifted once again. I wondered why people only tend to change on the superficial level.

A perfect example of this absurdity is Tiya Helen. As she keeps telling her suki, her family was healed after they had attended a bible study. Yes, somehow I saw this “transformation” that she kept going on about. She pulled out all the liquors and cigarettes from her store and was often seen reading the Bible. It was after a month or two when I realized that these were only surface-level changes.

We inadvertently learned from my mother’s manicurist that she was the same old Tiya Helen. Despite her bible readings, she still spread rumors—and not just rumors, but rumors about her own daughter-in-law whom everybody knows that she does not get along with. Hypocrite.

Interestingly, most Christians follow the beliefs of the religion solely because these are already part of the tradition. As for me, I was raised following religious beliefs. I grew up commemorating Lenten season and All Saints ’ Day, and celebrating Christmas and

93

Easter each year. Because of this, I just take them for granted and accept them as they are.

I never attempt to question why we worship saints or why we should confess our sins. I don’t even remember how I acquired many of these concepts and beliefs. They have been instilled into me just like language and culture.

For many of us, merely going to church is already considered a sacrifice especially if one attended an early mass. But many show up at a mass just for the sake of showing the people that they are good children of God. They wouldn’t even put an effort to learn the beliefs of the church by heart. In fact, many wouldn’t even listen to the gospel or the homily. They would be busy attending to other things while the mass is ongoing.

Multi-tasking—it’s what we’re good at. Even I mastered the art of texting while gloriously responding to the psalm.

While most people pray for blessings in life, there are also some who pray for the harm of others, just like my classmate, Benedict, who happened to be an altar knight. He once told me that he was consistently praying for a particular Agnes to break up with her Oliver for his personal gains. This just proved to me that robes do not measure morality; they never have.

Ten minutes have passed and a lady occupied the seat in front of me. She was praying the rosary. I thought that maybe she was praying for good fortune or a husbandto-be or perhaps, a better job opportunity. I saw that the lady prayed so solemnly which implied that she badly needed what she was praying for.

Someone praying the novena and asking for good fortune was another scenario in church. But then, these people rely solely on their prayers. They fail to do their part because of their belief that God will provide them everything; that they need not to worry because God has already planned everything for them; that everything happens for a reason; and that everything would be well in the end.

I find it a very farcical idea that people’s worship of God coincide with their despondency to money. I remembered a time when I saw Tiya Landa praying in front of the Sto. Niño statue in their home, and I could see traces in her face that she really prayed intensely. And then afterwards, she inserted two lotto tickets in the hands of the statue.

But her prayers were not enough, her lotto tickets did not win. But she hasn’t lost hope, she still buys tickets and prays that she has picked the right combination to win and be able to alleviate their sufferings in life.

I recollected the days when I used to keep my coins in the pocket of our Sto. Niño, so that no one would dare steal them. But then, my brother knew my secret, and he kept digging into my savings. Since then, I stopped making a piggy bank out of our Sto. Niño’s pocket and transferred my money under our figurine of the Virgin Mary, praying that no one would find out where they are. To be fair, the Virgin Mary turned out to be a good teller.

After a few more moments of sitting, I finally decided to head home. As I went out of the church, I passed by the belfry. I wondered if they already caught the thief who stole the clapper from the bell. It had already been months after the church had a thorough campaign in different junkshops in the town, especially Belaro’s, to find that missing iron

94

clapper.

It was depressing to know that some people were so desperate that they had afforded to steal even the things inside the house of God. It was just sad to know that there are some who are misled by the guiding principles which ought to guide us in our undertakings.

As I walked home, I remembered Sister Marissa who asked me to join the congregation. I had just found out how to answer her. First, I like jeans. Second, I want to spend my honeymoon in Prague. Last, I do not want to reassure people that there’s a Heaven waiting for them.

95

Abaho

Jonathan V. Tulod Naghapon kang gabòk sa lati.

Sa kada hawan mo sa gabon Maw-ot mo ang pagparibód Na ikan búgong na pangsugpón Sa kamaihon Sa pagdarusdos ning sinarapid na pisí Na binugkos mo sa limang Sapād ning saging Suminabay ang pagkatupag ning apád Ning saimong paghinguhá Na bukudon ang inanod na limang sapad ning paglaóm.

Anóm na piye kararom Ang libtong na kaipuhan mong busuhon Ta nganing maisalbar ang mga buminutas na Pidaso ning kalibo— mieng nahubon sa imong isusugnad.

Tinanaw mo ang kubar sa imong samaíl Kuros sa pagkahumog sa ginabók Na latí nin pagtios.

Luway-luway binatlay mo ang malamdók Na sagop ning buhay kasabay Ang pagsurnop ning ardaw Sa imong daran dangan mo sana narumduman Hari ka sa lupak, maparibod ka man sa lupak.

Anong pagar ang dara ning pagpahingaró.

96

Carboro

Karen Ailene P. Benavidez Kasabay ng kinagisnan Napagod ang munting mga paa Sa ama’y nagpakarga Sa itaas Lubos na nasalat Ang katotohanang Hindi maintindihan Mga matandang nangungusap Hindi dasal Hindi magandang asal Kundi mga sabi-sabi Sa kanto Sa bahay ni Esperanza Walang magawa Kundi sumalat Manghusga Magduda Sa Mundong Balatkayo

97

Tapsi

Jonathan V. Tulod Piráng beses ko man suyudon, ang sinarapid na kurbada kan saimong dilá, Bakong maninigô ang pitong-pulô ko pang buhay Ta ngani sanang matoóm ko ang lágom kan saimong pagnamit.

98

Jackpot

Paul John C. Padilla

B

umulagta si Rico. Nagkalat sa malubak na lansangan ang pulang likidong sumirit mula sa kanyang nakahandusay na katawan.

Agad siyang isinakay ni Mayor sa kanyang itim na Mazda.

Natatarantang Johnny, kanyang pinsan, ang kasunod nilang dumating.

Laking gulat niya nang makita ang Mayor sa may emergency room. Lalo siyang nataranta.

“Pa… pasensya na po kayo Mayor”, nauutal niyang sabi, habang nakatitig sa mantsadong barong ng Alkalde.

“No, it’s my fault. Bigla kasing may kaway nang kaway sa rear view mirror kaya’t nilingon ko. Nakaputi rin siya”, habang iniipit ng hinlalaki at hintuturo ng Alkalde ang damit ni Johnny.

Hindi siya kumibo. Bumilis at lumakas pa ang kabog ng kanyang dibdib.

Iniabot ng Alkalde ang malulutong na sampung libong piso bago umalis.

Pagpasok sa kwarto, tumambad sa kanya ang tulog sa pilit na nars at si Rico na naka-“like”.

“Balyena pala’ng mahuhuli natin”, ani Rico; nakangisi sabay kamot sa puwet.

99

Untitled

Ruzzel S. Valdepe単a

100

Sa May Looban Bren Garette Z. Rivera

I. Malapit sa kapilya nag-umpukan ang pitong mama may nakasando’t nakahubad ang iba ay dayo mula sa Tibagan Kumakalampag ang bawat pagpindot sa dilaw na buton ng ikinahong makina na tinabingan ng kurtina Tigdadalawang pisong barya sa 2-4 at 5-6 ang napagkatuwaan ng batang nagpumilit makasingit pinuntirya ang isanlibo o kung hindi ay limandaang posibleng kabig Nakataya na ang lahat At lalarga na ang palabas Ipinutok ang hudyat, hindi sa karera kundi sa bungad ng eskinita II. Daglian ang puslit ng walo habang hinahataw ng hinete ang kabayong markado ng numero kwatro at dos Naiwang nakatiwangwang ang mga nag-umpugang mukha ni Rizal sa nagkalansingang baryang isinuka ng video karera Ilang minuto pa Wala nang ibang binalikan ang musmos kundi ang mga nakaskas na kalawang ng lumang bisagra

101

Nang Basahin Nila ang Sinulat Mong Tula Upang Husgahan Kung Tula Nga Ba Dave S. Tolentino Kinabahan ka.

Tulad nang nangahas kang galugarin ang dibdib ng una mong nobya.

Di mo alam kung iigtad ba sa sarap.

Ididiin ba ang kamay sa ginagawang paglamas o mababastusan? Sasampalin ka’t hihilab hanggang bagang.

Parang nang una kang bukalan ng malansang dugo.

Natuklasang malagkit din ang pagtitig ng mga tambay sa mantsang namukadkad sa pwetan ng puti mong salwal.

Habang nagbabasa sila, titingala ka.

Sasalubungin ng liwanag mula sa flourescent lamp ang mga matang naghahanap ng bagong uniberso.

Supot na kwitis ang hatol.

102

Gypsies

Ruzzel S. Valdepe単a

103

Baylarina

Bren Garette Z. Rivera Mula sa pagkakagapos iniitsa nila ang trumpo sa bilang ng tatlo Ang galaw nito ay katulad ng kumpas ng kamay ng batang unang beses nagsulat sa papel Mapangahas, malaya Gumuguhit ng kulay pilak ang pagtingkayad sa entablado hindi natin tinitingala Sumisigaw na ang mga bata ‘Sige pa, sige pa‌ may itatagal pa yan!’ habang pumapadyak naman ng pambubuyo ang ilang saling-pusa Walang palakpak nang matapos ang palabas Sa guhit na iyon naiwan ang mga uka Humihinto tayo para umikot Umiikot para sa muling paghinto Hindi na tayo maitatali pa sa pagkabata

104

The CSC Statesman To Exalt God; To Honor Man The Official Tertiary Student Publication of the Catanduanes State Colleges EDITOR-IN-CHIEF Karen Ailene P. Benavidez ASSOCIATE EDITOR Dave S. Tolentino MANAGING EDITOR

Abygale A. Bagadiong FINANCE OFFICER/NEWS EDITOR Christine May P. Petajen FEATURES EDITOR Marian

Claire V. Tulod LITERARY EDITOR Jerard Paul V. Tulod PATNUGOT SA KULTURA’T LATHALAIN Paul John C. Padilla SPORTS EDITOR John Ely B. Templonuevo ONLINE/MULTIMEDIA EDITOR Cyril Patrice O. Bernardino

LAY-OUT & GRAPHICS EDITOR Bren Garette Z. Rivera ASST. LAY-OUT & GRAPHICS EDITOR John Kurt O. Vallez ART EDITOR Jordan T. Ignacio ASST. ART EDITOR Howell T. Cilot CIRCULATION MANAGER Ma. Theresa

Q. Dela Rosa SENIOR STAFF WRITERS Crisanta P. Benitez, Dyan Camille L. Quintal, German T. Tejada Jr., Kathleen M. Arcilla, Kyle Rochelle B. Teves, Jessica Paola M. Aquino JUNIOR STAFF WRITERS Charisse Faeldonea, Jan Keith Abundo, Carmela Mae Brojan, Jessa Sebastian, Cherry Mae Villamartin ADVISER Gerry S. Rubio Member: College Editors Guild of the Philippines

Abacatanduanes Tomo VI, Blg. I

Tula | Maikling Kuwento | Sanaysay | Larawan | Dibuho Komite sa Kalipunan ng Mga Akdang Pampanitikan ng The CSC Statesman Punong Tagapamahala DAVE S. TOLENTINO Katuwang na Tagapamahala JERARD PAUL V. TULOD Tagapamahala sa Produksiyon at Paglilimbag BREN GARETTE Z. RIVERA Tagapamahala sa Tula KAREN AILENE P. BENAVIDEZ Tagapamahala sa Prosa CYRIL PATRICE O. BERNARDINO Tagapamahala sa Dibuho PAUL JOHN C. PADILLA Tagapamahala sa Larawan JORDAN T. IGNACIO Tagapamahala sa Sirkulasyon CHRISTINE MAY P. PETAJEN Mga Kasapi CRISANTA P. BENITEZ JOHN ELY B. TEMPLONUEVO MARIAN CLAIRE V. TULOD DYAN CAMILLE L. QUINTAL Tagapayo GERRY S. RUBIO Mga Nag-ambag ALLAN C. POPA JOHN THELI D. BIEN RUZZEL S. VALDEPE単A MAUREEN T. BRILLANTE ELVIN RANDOLPH R. JUBAY JOHN ELMAR B. TEMPLONUEVO JOEBERT ANGELO C. TOLEDO JONATHAN V. TULOD RICHARD S. VISCO

Pasasalamat

N

ais pasalamatan ng The CSC Statesman ang lahat na naging katuwang at inspirasyon sa pagbuo ng Abacatanduanes Ikaanim na Paghabi. Sa lahat ng nag-ambag, mga kaibigan at mangingibig ng sining: Salamat sa lamat na iniwan ng mga “Alamat”—dito kami humuhugot ng inspirasyon para lalo pang paghusayan ang aming obra. Sa mga former editors na hindi nakalilimot sa kanilang ugat— kina Mr. Elvin Randolph R. Jubay, Mr. John Elmar B. Templonuevo, Mr. Jonathan V. Tulod, Mr. Ruzzel S. Valdepeña, Mr. John Theli D. Bien, Ms. Maureen T. Brillante at Mr. Joebert Angelo C. Toledo. Kay Mr. Richard Visco para sa kanyang ambag sa potograpiya.

Kina Mr. Allan Popa, Mr. Mesándel Virtusio Arguelles, Ms. Mabi David at Mr. Oliver Ortega ng High Chair para sa poetry workshop at kay Mr. Gerry S. Rubio para sa patuloy na paggabay at pag-antabay.

Maraming salamat din sa patuloy na pagtangkilik ng masang estudyante sa aming mga likha. Salamat sa pangangahas na pumasok (maligaw, mabilanggo, manatili) sa aming mundo.

Higit sa lahat, maraming salamat sa nag-iisang Maestro, ang buhay at ang mundo, ito, ito ang Sining.

H

indi na lawas ng wari ang abalahin ng mga manunulat sa kalipunang ito, kundi ang kapal at tigas ng nahahawakan. Iginigiit nilang saksihan ang pagpapalit-anyo ng mga bagay sa puwang—mula luma hanggang bago—para mabatid ang bawat yugto ng kairalan at maipabatid sa kanilang mga mambabasa. Sa gayong paraan ng panghihimasok naitutuwid ang mga baluktot at nadudurog ang gulugod ng mga buktot.

| Mark Angeles, makata/aktibista/kwentista

H

indi marahil kalabisang sabihin na “[h]indi na [nga] / maitatali sa pagkabata” (Bren Garette Z. Rivera) ang mga akdang naririto sa Abacatanduanes: Ikaanim na Paghabi. Litaw ang birtud ng pagkakagulang sa mga taludtod ng mga kabataang manunulat ng Catanduanes: masinsin at mapaglimi, presko at mabulas—at kung minsa’y marahas at madilim ang bisyon— ngunit tuwina’y mulát at maláy sa bawat pasya at pakanang kakambal ng paglikha kaya ang resulta’y mga piyesang sumasapit at nakapananahan sa ating piling sa kabila ng mga pagitang kay hirap matawid at higit sa lahat ay nag-aanyaya sa atin, katulad ng patuloy na ginagawa ng mga manunulat sa kalipunang ito, na “[kilalanin pa] ang mga hangin” (Jerard Paul V. Tulod) mula sa kanilang natatanging isla. | Mesándel Virtusio Arguelles, High Chair

N

apupulsuhan ng mga taludtod sa kalipunang ito ng mga akda ng kabataang makata ng Catanduanes ang mismong hiwaga ng pag-iral. Madarama sa bawat tula ang pagkababad nila sa natatanging danas ng pamumuhay sa isla, ang atensyong ibinigay upang makita ang maiilap na bitak sa realidad, ang panahong inilaan sa taimtim na pag-iisip at pakikinig sa ritmo ng buhay, at ang disiplina ng paghahanap ng tamang salita--maingat na tinimbang laban sa katahimikan at pananahimik--bago inilimbag sa pahina. Pangangahasan kong sabihin na ipinakikila sa aklat na ito ang ilan sa pinakamatitimyas na bagong tinig sa panulaang Filipino, hindi lamang dahil sa presko nilang persepsyon, kundi dahil din sa paniniwala nila sa bisa ng salita na matawid ang layo natin sa isa't isa bilang mga sisidlan, hindi lamang ng kahulugan kundi ng pakikiramay, pagmamalasakit at pagmamahal. Kung may katarungan sa mundo, matatawid ng mga pahinang kalakip ang dagat ng pag-iisa ng isla at mahahanap ang maraming mambabasa na matagal nang naghihintay ng biyayang likha ng kapwa-tao.

Inihimlay ang nilalang sa ginusot na dahon ng bayabas. Inilapit ang labi.

Hinipan.

At nagkatawang tao ang Diyos. ("Hininga," John Elmar Templonuevo) | Allan Popa, High Chair

2012

Abacatanduanes I k a a n i m

n a

Pa g h a b i