Interdysycyplinarna Konferencja Badań nad Językiem 4 – 5 czerwca 2016
Księga abstraktów
Spis treści Abstrakty ............................................................................................................................... 4 Sesja referatowa ................................................................................................................ 4 1.
Kooperatywna geneza języka .................................................................................. 4
2.
Wielojęzyczność w Unii Europejskiej - aspekty prawne i kulturowe. ........................ 4
3.
Strategie adaptacji kulturowej testów psychologicznych ze szczególnym
uwzględnieniem testów słownikowych ............................................................................ 5 4.
Jak mówią polskie dzieci w Belgii? Analiza warstwy fonetycznej w wypowiedziach
uczniów Szkolnego Punktu Konsultacyjnego im. J. Lelewela przy Ambasadzie RP w Brukseli. ......................................................................................................................... 6 5.
Czy i jak język opisuje świat .................................................................................... 7
6.
Szkic dyskusji między rekonstrukcjonistami a deskryptywistami w analitycznej
filozofii języka ................................................................................................................. 8 7.
Problemy językowe filozofii eksperymentalnej i drogi ich rozwiązania ..................... 8
8.
Językoznawstwo kognitywne jako narzędzie analizy staroindyjskich tekstów
magiczno-religijnych ....................................................................................................... 9 9.
Język mediów. Porównanie przekazów w prasie, radiu i telewizji na podstawie
Konkursu Chopinowskiego ............................................................................................. 9 10.
Polskie tygodniki opinii a prezydencka kampania wyborcza 2015. Perspektywa
teorii wartości Schelera .................................................................................................10 11.
Analiza metafor konceptualnych zastosowanych przez prasę rosyjską i
anglojęzyczną w przedstawieniu wydarzeń na Krymie z 2014 roku. ..............................10 12.
Białoruś w polskiej prasie na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia - analiza
korpusowa .....................................................................................................................11 13.
Aktualne poglądy na możliwości komunikacji alternatywnej osób
głuchoniewidomych w Polsce i Republice Czeskiej .......................................................12 14.
Lateralizacja przetwarzania pojęć abstrakcyjnych i konkretnych: czego możemy
dowiedzieć się od prawej półkuli? ..................................................................................13 15.
Język zaburzony - afazje i inne neuropsychologiczne defekty mowy ..................13
16.
Aktywność komunikacyjna osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu ..............14
17.
Komunikacja zastępcza w autyzmie....................................................................14
2
18.
Od dni bociana do dobrze znanych pigułek, czyli zdrowie kobiece na łamach
włoskiej Grazii ...............................................................................................................15 19.
Produkt, kobieta, pożądanie. Reklamy prasowe w ujęciu kognitywnym – analiza
przekazów stosujących metaforę produkt to atrakcyjna kobieta .....................................16 20.
Rae Langton: uprzedmiotowienie kobiet poprzez akty mowy ..............................17
21.
Funkcjonowanie zdolności językowych u osób w wieku senioralnym .................18
22.
Językowy obraz świata skejtów ..........................................................................18
23.
Kochanie, misiu, robaczku, czyli o afektonimach słów kilka ................................19
Sesja posterowa ...............................................................................................................19 1.
(Nie)przekładalność i (nie)przedstawialność humoru językowego w dramacie. Od
Shakespeare’a do Masłowskiej .....................................................................................19 2.
Czy język kształtuje percepcję? Hipoteza Sapira-Whorfa w wybranych badaniach
empirycznych. ...............................................................................................................20 3.
Nauczanie języka biznesowego na przykładzie języka polskiego jako obcego. Jak
jest a jak mogłoby być? .................................................................................................21 4.
Imiesłowy przymiotnikowe czynne w mediach polskich, bułgarskich i słoeńskich. ..22
5.
Śpiew gramatyki, czyli implikacje biosemiotyki .......................................................22
3
Abstrakty Sesja referatowa 1. Kooperatywna geneza języka Konrad Kobyliński Uniwersytet Śląski
W swoim artykule Language Evolution: A Brief Guide for Linguists Derek Bickerton przedstawia 3 główne pytania związane z dociekaniami nad ewolucją języka: 1) Co było presję selekcyjną, która skierowała ludzkość na tory stworzenia języka? 2) Czy rozwój ten miał charakter stopniowy czy nagły? 3) Jak z zagadnieniami [1] i [2] powiązany jest rozwój fonologii? W swojej prezentacji chciałbym skupić się na pierwszym pytaniu. Zdaniem Michaela Tomasello ludzkie myślenie, a co za tym idzie ludzka komunikacja, ma charakter kooperatywnego przedsięwzięcia, na które składają się procesy tworzenia reprezentacji kognitywnych, inferencji oraz samokontroli. Dla naczelnych wszelkie sytuacje prezentują się jako okazje lub przeszkody w realizacji swoich celów. Ludzi odróżnia od nich zdolność wykroczenia poza tą dychotomię i zbudowanie szerokich ram dla zachowań kooperatywnych, dla których uzasadnieniem jest hipoteza współdzielonej
intencjonalności,
podzielanej
uwagi
oraz
wspólnych
celów.
Filozofowie języka od dawna powszechnie akceptują tezę H.P. Grice’a, którego zdaniem podstawą wszelkich zachowań językowych jest założenie przestrzegania maksymy współpracy. W świetle filozoficznej oraz empirycznej krytyki założeń poczynionych przez Grice’a, chciałbym wskazać na problemy związane z naturalistycznymi próbami wyjaśnienia procesów generowania języka opartych na wzajemnie niespójnych poglądach na charakter i naturę ludzkiej kooperacji. 2. Wielojęzyczność w Unii Europejskiej - aspekty prawne i kulturowe. Zofia Krupienicz Uniwesytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
4
Różnorodność językowa w Europie jest czymś więcej niż historycznie i kulturowo uwarunkowaną rzeczywistością; stanowi integralną część tożsamości europejskiej. Twierdzenie to może wydawać się dość kontrowersyjne w kontekście wciąż popularnego w Europie przeświadczenia o narodowym charakterze języka jako ducha narodu. Mimo to – a może właśnie z tego powodu – Unia Europejska i Rada Europy prowadzą szeroko zakrojone działania w dziedzinie tworzenia wspólnej tożsamości językowej. Realizując motto „Zjednoczeni w różnorodności”, europejska polityka językowa stawia sobie za główny cel wspieranie nauczania i uczenia się języków obcych oraz tworzenie środowiska przyjaznego dla wszystkich języków państw członkowskich
(language-friendly environment). Wynikające
z niego
przeświadczenie o konieczności poznania dwóch języków europejskich oprócz języka ojczystego nie tylko wywróciło system edukacji do góry nogami, ale też aktywnie
wpłynęło
na
ukształtowanie
się
nowych
wzorców
kulturowych
i
komunikacyjnych wśród obywateli Unii Europejskiej, których zalążki możemy zaobserwować już dzisiaj. Celem referatu będzie przybliżenie wspomnianych zmian kulturowych oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu mogą być one projektowane przez odpowiednie ustawodawstwo. 3. Strategie adaptacji kulturowej testów psychologicznych ze szczególnym uwzględnieniem testów słownikowych Iwona Nowakowska Uniwersytet Warszawski
Adaptacja kulturowa testów psychologicznych jest konieczna, by używać testu do diagnozowania osób należących do innych populacji niż ta, w odniesieniu do której standaryzowano oryginalny test. Każdy test skonstruowany w określonej próbie wykazuje nasycenie kulturą, z której wywodziła się ta próba. Bezpośrednie tłumaczenie testów psychologicznych nie jest więc wystarczające, by narzędzie było rzetelne i trafne w tym samym stopniu, co jego wersja oryginalna. Przedstawione zostaną podstawowe problemy kulturowej adaptacji testów, w tym strategie psychometryczna i pragmatyczna w procedurze adaptacji, rodzaje równoważności testów, które należy wziąć pod uwagę przy przystosowywaniu oryginalnej wersji testu do innej specyfiki kulturowej (równoważność fasadowa, funkcjonalna, pomiarowa, psychometryczna, rekonstrukcji, społeczna, teoretyczna, tłumaczenia), procedury kulturowej adaptacji testów (rekonstrukcja, translacja, trawestacja) i przypadki ich 5
zastosowania oraz sposoby wykazywania wierności tłumaczenia pozycji testowych. Specyficznym przypadkiem podatności testu psychologicznego na czynniki językowe i kulturowe są testy słownikowe. W świetle teorii Guilforda testy te mogą dostarczyć wielu istotnych informacji o diagnozowanej osobie, między innymi o znajomości konwencjonalnych wyrażeń językowych, zdolności do dostrzegania relacji w materiale pojęciowym, dostrzeganiu wieloznaczności słów, pamięci elementów słownych, treściowych i im podobnych, o zdolności do podawania nazw pojęć i do wykrywania pojęć nadrzędnych. Przedstawione zostaną przykładowe trudności w adaptacji testów słownikowych, takie jak problem wieloznaczności słów w języku oryginalnym i w języku tłumaczenia, problem
odmienności
dostępności
poznawczej
desygnatów
słów-bodźców
wynikające z różnicy warunków życia, przekazów medialnych, treści nauczania, historii kraju i tym podobnych. Zaprezentowane zostaną kategorie kwalifikacji słówbodźców do tłumaczenia testu (Jurkowski, 1990): kwalifikacja gramatyczna, polegająca na określeniu przynależności słów-bodźców testu do jednej z podstawowych grup części mowy i tym podobnych; kwalifikacja etymologiczna związana z pochodzeniem rodzimym lub obcym wyrazu; kwalifikacja frekwencyjna związana z częstością użycia danego słowa w mowie potocznej, kwalifikacja semantyczna związana z wykrywaniem poziomu pokrywania się znaczenia słów bodźców w obu wersjach testu i wychwytywanie pułapek znaczeniowych. 4. Jak mówią polskie dzieci w Belgii? Analiza warstwy fonetycznej w wypowiedziach uczniów Szkolnego Punktu Konsultacyjnego im. J. Lelewela przy Ambasadzie RP w Brukseli. Kamila Szałkiewicz Uniwersytet Warszawski Referat jest analizą przeprowadzonych przeze mnie badań w polskiej szkole, w Brukseli.
Większość
uczących
się
tam
dzieci
jest
dwujęzyczna,
co
ma
swoje
odzwierciedlenie w mowie badanych. W referacie skupiam się na warstwie fonetycznej, ze względu na liczne zniekształcenia i odchyły od wymowy wzorcowej. Staram się znaleźć pewne prawidłowości w ich występowaniu, jak również uporządkować je w podgrupy i klasy. Dodatkowo analizuję podstawowe sprawności aparatu artykulacyjnego, które to warunkują prawidłową mowę.
6
5. Czy i jak język opisuje świat? Mateusz Karwowski Uniwersytet Warszawski
Szeroko rozumiana filozofia języka potocznego była ruchem w ramach filozofii analitycznej, który mocno podkreślał, że w wielu wypadkach główną funkcją języka nie jest opis. Większość nieporozumień dotyczących filozofii języka potocznego wzięło się z niezrozumienia tego, że filozofowie z tego nurtu nie zajmowali się tworzeniem teorii znaczenia, chociaż ich metoda często była wykorzystywana przeciwko próbom tworzenia takich teorii. Jednakże krytykowane nie były wszystkie teorie znaczenia, a jedynie takie, które znaczeniom, postulowanym w ramach tych teorii, przypisują daleko idącą niezależność od tego jak używane są wyrażenia, którym te znaczenia są przypisane, w języku potocznym. Wciąż dość powszechnie uważa się, że argumenty Searle'a i Geach'a przeciwko filozofii języka potocznego są na tyle silne, że nie warto do niej wracać. Jednakże w ostatnim czasie filozofowie tacy jak Huw Price i Avner Baz pokazali, że te argumenty są skuteczne tylko pod warunkiem, że z góry założy się prawdziwość tezy, którą mają one za zadanie udowodnić. Celem referatu jest naszkicowanie metody stosowanej przez filozofów języka potocznego, aby skontrastować ją z metodologią stosowaną przez klasyczną filozofię, przedstawienie argumentów Geach'a i Searle'a przeciwko poprawności i użyteczności tej metody, oraz pokazanie jak przy odpowiedniej interpretacji argumenty te mogą zostać wykorzystane jako argumenty wspierające filozofię języka potocznego. Wreszcie wychodząc już poza ramy klasycznej filozofii języka potocznego, chciałbym pokazać jak można rozumieć nieopisową funkcję języka na przykładzie koncepcji Price'a, który jest zwolennikiem globalnego ekspresywizmu, czyli tezy, że w mocnym sensie język w ogóle nie opisuje rzeczywistości istniejącej niezależnie od podmiotu poznającego. Jest to interesujące z tego względu, że okazuje się, iż teza, że pierwotną funkcją języka nie jest opis, połączona z innymi zdroworozsądkowymi
przesłankami,
okazuje
kontrowersyjna, niż wygląda to na pierwszy rzut oka.
7
się
zdecydowanie
mniej
6. Szkic dyskusji między rekonstrukcjonistami a deskryptywistami w analitycznej filozofii języka Gabriel Bednarz Uniwersytet Jagielloński
Celem
referatu
będzie
przedstawienie
stanowisk,
argumentów
i
kontrargumentów w sporze rekonstrukcjonistów z deskryptywistami, między innymi na podstawie artykułu J. Kotarbińskiej, Spór o granice stosowalności metod logicznych.
Sformułowane
zostaną
zarzuty,
jakie
deskryptywiści
stawiają
rekonstrukcjonistom. Podane będą możliwe linie obrony przeciw tym zarzutom. Prelekcja będzie dotyczyć głównie dwóch dziedzin wspomnianego sporu: (1) analizy pojęć i (2) analizy rozumowań. W ramach pierwszej opisane zostaną problemy, jakie przy definiowaniu nazw w języku naturalnym napotykają rekonstrukcjoniści. Podana zostanie odpowiedź na problem zmienności znaczeń w języku naturalnym: będzie nią kwantyfikacja po przedziałach czasowych, okolicznościach pozajęzykowych i kontekstach językowych – zaczerpnięta z książki W. Suchonia, Teoretyczne problemy logiki praktycznej. Druga płaszczyzna dyskusji obejmować będzie między innymi zarzuty deskryptywistów w kwestii implikacji materialnej czy znaczeń spójników logicznych w języku naturalnym. Sformułowany będzie również własny kontrargument wobec stanowiska rekonstrukcjonistycznego dotyczący problemów, które wynikają z parafrazy logicznej i kontekstualności wyrażeń języka naturalnego. Przedstawiona zostanie odpowiedź na ów kontrargument. Wreszcie pokazany zostanie zarzut, jaki można postawić metodzie egzemplifikacyjnej, używanej przez niektórych deskrypcjonistów. 7. Problemy językowe filozofii eksperymentalnej i drogi ich rozwiązania Bartosz Maćkiewicz, dr Katarzyna Kuś Uniwersytet Warszawski
Filozofia eksperymentalna jest podejściem do uprawiania filozofii, zgodnie z którym kwestie filozoficzne można badać narzędziami charakterystycznymi dla nauk społecznych, zwłaszcza metodami kwestionariuszowymi. W referacie pokażemy, dlaczego refleksja nad językową warstwą wykorzystywanych w tego typu badaniach narzędzi jest niewystarczająca. Przedstawimy narzędzie, które może być pomocne przy tworzeniu odpowiadających sobie kwestionariuszy w odmiennych językach. 8
8. Językoznawstwo kognitywne jako narzędzie analizy staroindyjskich tekstów magiczno-religijnych Krzysztof Gutowski Uniwersytet Warszawski
Celem wystąpienia jest refleksja nad możliwością wykorzystania metodologii językoznawstwa kognitywnego w badaniach orientalistycznych i religioznawczych nad
staroindyjskimi
tekstami
okresu
wedyjskiego.
W
ramach
referatu
zaprezentowane zostaną wybrane teorie z zakresu kognitywnych nauk o języku i przykłady ich zastosowania w analizie staroindyjskich tekstów religijnych. Ze szczególną uwagą zostanie omówiony kontekst wykorzystania następujących koncepcji i teorii: metafor i metonimii pojęciowych, amalgamatów pojęciowych oraz schematów wyobrażeniowych. Przykłady pochodzić będzie z dwóch najstarszych indyjskich zbiorów hymnów: Rygwedy i Atharwawedy (datowanie umowne: 2. poł. II tys. p.n.e.). Szczególnie interesujące wydaje się podjęcie próby opisania w kategoriach kognitywnych 1.) kosmogonii opisanych w Rygwedzie oraz 2.) formuł magicznych zawartych w tekście Atharwawedy wraz z działaniami rytualnymi z nimi związanymi. Wykorzystanie perspektywy poznawczej może w znaczący sposób wzbogacić spektrum analizy i interpretacji tych tekstów. Wymaga to jednak poważnej refleksji metodologicznej w ramach samej orientalistyki i przyjęcia interdyscyplinarnej perspektywy w badaniu wspomnianych tekstów. 9. Język mediów. Porównanie przekazów w prasie, radiu i telewizji na podstawie Konkursu Chopinowskiego Paulina Wiernicka Uniwersytet Łódzki
Wystąpienie dotyczyć będzie wszelkich zjawisk, które udało mi się zaobserwować podczas badania obrazu Konkursu Chopinowskiego w mediach. Zarówno poziom wiedzy jak i warstwa językowa są różne w zależności od charakterystyki
danego
medium.
Poziom
estetyki,
składnia,
nacechowanie
emocjonalne języka wpływają na odbiorcę, jego wiedzę i opinię na temat badanego wydarzenia kulturalnego. Z kolei sposób narracji czy też wypowiedzi oddaje kompetencje prezenterów, autorów tekstów czy specjalistów w danej dziedzinie.
9
Odpowiadając na pytania dotyczące języka staram się określić korzyści, które płyną w związku z konkretnymi przekazami, do czytelników, słuchaczy i widzów. 10. Polskie tygodniki opinii a prezydencka kampania wyborcza 2015. Perspektywa teorii wartości Schelera Anna Gronau Uniwersytet Gdański "Polityka", "Do Rzeczy", czy "Tygodnik Powszechny". Trzy strony - trzy wersje relacjonowania tego samego faktu. W badaniu przekazów dotyczących prezydenckiej kampanii wyborczej 2015 w powyższych tygodnikach zastosowałam między innymi teorię wartości schelerowskich, aby rozpoznać treści ukryte w sposób mniej tradycyjny. Analiza przeprowadzona została z myślą o wynikach, które mogłyby wskazywać w pewnym stopniu na wyznawaną przez redakcję (bądź autora) ideologię. Z drugiej strony takie badanie może pozwolić w zarysowaniu "persony", którą dane medium kreuje - w tym przypadku obrazu kandydatów na Prezydenta RP - podkreślając i stosując najczęściej odpowiednie wartości, przez których pryzmat potencjalny odbiorca ma widzieć kandydata. Zatem spojrzenie na problem z perspektywy wartości Schelera okazuje się pomocne w ujawnianiu między innymi zabiegów manipulacyjnych.
11. Analiza metafor konceptualnych zastosowanych przez prasę rosyjską i anglojęzyczną w przedstawieniu wydarzeń na Krymie z 2014 roku. Agnieszka Adamczyk, Kinga Mochocka Uniwersytet Jagielloński Metafory zdominowały nasze życie. Używamy ich wszyscy, niezależnie od wieku, statusu społecznego czy wykształcenia. Odwołując się do zespołów pojęciowych zakorzenionych w ogólnoludzkim doświadczeniu, stanowią one naturalny i powszechny sposób komunikacji. Ponadto, pozwalają one nie tylko zrozumieć abstrakcyjne pojęcia, ale także definiują całą treść, która się za nimi kryje. Wpływają tym samym na podejmowane przez nas działania oraz determinują nasze nastawienie emocjonalne. Jednymi z ważniejszych beneficjentów, korzystających z opiniotwórczej mocy metafor, są środki masowego przekazu. Pomimo rosnącej popularyzacji innych mediów, do dziś, najszerszy rozdźwięk wywołują źródła prasowe będące środkiem stosunkowo tanim i łatwo dostępnym. Dzięki zastosowaniu stylu publicystycznego pełnią one rolę nie tylko informacyjną, ale również perswazyjną, kształtując stosunek masowego odbiorcy do przekazywanych mu informacji.
10
Przedmiotem
naszego
wystąpienia
będzie
przedstawienie
wpływu
metafor
konceptualnych na kreowanie obrazu wydarzeń na Krymie na początku 2014 roku w prasie rosyjskiej i anglojęzycznej. Analizie zostanie poddana reakcja wyżej wymienionych mediów na przyłączenie Krymu do Rosji w wyniku referendum ogólnokrymskiego, przeprowadzonego 16 marca 2014 roku na terytorium Republiki Autonomicznej Krymu. W części zasadniczej wystąpienia omówimy cztery wyodrębnione przez nas grupy metafor konceptualnych. W prasie rosyjskiej dwie najczęściej występujące dotyczyły przedstawienia państwa jako domu i polityki jako podróży, co może świadczyć o próbie złagodzenia przez rosyjskie media kontrowersyjnych politycznie działań Rosji w stosunku do Krymu. Przeciwnie powyższe wydarzenia ukazywała prasa anglojęzyczna. Ujmując je w mniej przychylnym świetle, dominującymi grupami metafor były w tym przypadku: polityka jako wojna i polityka jako działania przestępcze. Przeprowadzona przez nas analiza jednoznacznie wskazuje na stronniczość przekazu prasy rosyjskiej i anglojęzycznej uzyskaną dzięki celowemu zastosowaniu metafor konceptualnych.
12. Białoruś w polskiej prasie na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia analiza korpusowa Angelika Peljak-Łapińska Uniwersytet Warszawski
Celem badań było ustalenie obrazu Białorusi prezentowanego w polskich mediach w latach 2006-2016. Wykorzystano w tym celu korpus Monco, zawierający ponad 2,5 miliarda słów oraz codziennie aktualizowany. Pozwoliło to na zbadanie najświeższych danych dotyczących obrazu Białorusi w polskich środkach masowej informacji. Poprzez analizę kolokacji słów 'Białoruś', 'Białorusin' oraz 'białoruski' zbadano konteksty, w których pojawiały się doniesienia o kraju i jego mieszkańcach. Samo słowo 'Białoruś' pojawia się najczęściej w otoczeniu nazw innych krajów, są to przede wszystkim 'Rosja', 'Polska' i 'Ukraina'. O ile 'Białoruś' i 'Rosja' występują głównie w kontekście współpracy gospodarczej, o tyle 'Polska' występuje w otoczeniu słowa 'Białoruś' przede wszystkim w relacjach sportowych, głównie z meczy piłki ręcznej. Częstym tematem związanym z Białorusią jest gospodarka: 'gaz', 'dostawa', 'tranzyt', 'kryzys'. Bardzo wysoką pozycję wśród kolokatów zajmują czasowniki 'móc' i 'chcieć' w kontekście gospodarki oraz proeuropejskich działań. 'Białoruś' często występuje w otoczeniu rzeczownika 'Europa', jednak zmienia się wymowa komunikatu: z pozytywnego w latach 2008-2011 na negatywne w latach 11
późniejszych. Ważne miejsce w dyskursie na temat Białorusi zajmują też tematy polityczne:
'reżim',
'opozycja',
'opozycjonista',
'wybory',
'sankcje'
oraz
'demokratyczne': procesy, wartości przemiany. Analiza danych z polskich środków masowej informacji zadziwia niską częstością wyraźnie negatywnych konotacji słowa Białoruś i jego pochodnych. Najczęściej mówi się o tym kraju w kontekście gospodarki, sportu oraz polityki – proeuropejskich dążeń, przemian demokratycznych. 13. Aktualne poglądy na możliwości komunikacji alternatywnej osób głuchoniewidomych w Polsce i Republice Czeskiej Tomasz Kasprzak Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie
Otoczenie społeczne jest środowiskiem rozwoju człowieka, który w wyniku dokonującego się rozwoju osobniczego, wpływa na kreowanie życia społecznego. Człowiek staje się istotą społeczną w toku swojego rozwoju. Przez realizację potrzeb, żyjąc w określonym środowisku społecznym, ustala swoje miejsce w świecie. Cele mojego wystąpienia są następujące: Po pierwsze, pragnę poruszyć temat komunikacji alternatywnej osób głuchoniewidomych. W grupie osób głuchoniewidomych duży procent stanowią niesłyszący od urodzenia. Najczęściej ich podstawowym i naturalnym sposobem komunikowania się jest dotyk. W swej pracy
przedstawię
podstawowe
potrzeby
edukacji
językowej
osób
głuchoniewidomych w Polsce i Republice Czeskiej, uwzględniając ich kompetencje komunikacyjne. Drugim celem mojego wystąpienia jest podjęcie nieobecnej w Polsce dyskusji na temat psychologicznych podstaw funkcjonowania języka u osób, które posiadają jednoczesne uszkodzenie słuchu i wzroku oraz stosowania wobec nich komunikacji alternatywnej. Na przykładzie czeskiej organizacji LORM, pragnę ukazać stosowanie komunikacji alternatywnej wykorzystującej dokonania współczesnej psycholingwistyki – skupię się na trzech poziomach: rozwojowym, diagnostycznym oraz wspierania rozwoju.
12
Podstawą
wystąpienia
będzie
analiza
badań
własnych
dotyczących
skuteczności stosowania komunikacji alternatywnej wobec osób głuchoniewidomych. Na koniec, zamierzam zastanowić się nad nieprawidłowym wykorzystywaniu komunikacji alternatywnej. 14. Lateralizacja przetwarzania pojęć abstrakcyjnych i konkretnych: czego możemy dowiedzieć się od prawej półkuli? Agata Wolna Uniwersytet Jagielloński
Zdolność posługiwania się językiem jest jedną z najbardziej zaawansowanych i złożonych funkcji poznawczych człowieka. Neuropsychologia języka to dziedzina nauki zajmująca się badaniem neuronalnych podstaw przetwarzania językowego. Jednym z najlepiej udokumentowanych okryć w tej dziedzinie jest fakt bardzo silnej lateralizacji. U większości ludzi dominująca jest lewa półkula - to właśnie tam znajdują się najważniejsze ośrodki mowy - pole Broki i Wernicke’go. Jednak badania dowodzą, że prawa półkula nie jest całkowicie “niema” wskazując kolejne funkcje, za które jest ona odpowiedzialna w procesach przetwarzania językowego. Wyniki badań nad neurokorelatami języka pokazują wysoką specjalizację konkretnych struktur w przetwarzaniu poszczególnych jego aspektów, takich jak semantyka, syntaktyka czy gramatyka. Metody neuroobrazowania wykorzystywane we współczesnej nauce pozwoliły na lokalizację obszarów odpowiedzialnych m.in. za przetwarzanie pojęć abstrakcyjnych i konkretnych, dwuznaczności, ironii czy związków frazeologicznych. Wyniki te interpretowane są przez pryzmat specjalizacji każdej z półkul w przetwarzaniu konkretnego rodzaju zadań. W swoim referacie chciałabym przedstawić aktualny stan badań nad rolą prawej półkuli w przetwarzaniu języka ze szczególnym uwzględnieniem różnic między pojęciami abstrakcyjnymi i konkretnymi. Przyjrzę się również konsekwencjom lateralizacji
tego
typu
procesów
dla
rozumienia
komunikatów
opartych
dwuznaczności czy wyrażeniom idiomatycznym. 15. Język zaburzony - afazje i inne neuropsychologiczne defekty mowy Monika Mazurek Uniwersytet Jagielloński 13
o
Związek mowy i języka ze zdolnościami poznawczymi od dawna interesuje wielu
badaczy,
zarówno
filologów,
psychologów,
pedagogów,
jak
również
przedstawicieli cognitive science. Różnorodne zaburzenia mowy i rozumienia języka stały się polem badawczym dla wielu neuropsychologów. W swoim wystąpieniu pragnę zaprezentować krótki przegląd rodzajów zaburzeń afatycznych pod kątem poznawczym oraz omówić sposoby ich terapii, szczególny nacisk kładąc na najbardziej popularne i stanowiące największe wyzwanie dla lekarzy, psychologów i terapeutów: pierwotną afazję postępującą i afazję poudarową. 16. Aktywność komunikacyjna osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu Olga Tunkiewicz Uniwersytet Szczeciński
Jednym z głównych symptomów, który jest typowy dla osób ze spektrum autyzmu jest obniżony poziom komunikacji zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Widoczny
jest
opóźniony
rozwój
językowy,
który
może
wahać
się
od
kilkumiesięcznego opóźnienia w przyswajaniu słów, aż do całkowitej zdolności do ich wyrażania. Język osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie służy nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych. U autystyków występują trudności w przyswajaniu form gramatycznych i rozumieniu metafor, ironii, żartów. Wiadomo, że język oparty jest na zdolnościach,
m.
in.:
fonologicznej,
składniowej,
semantycznej
czy
też
pragmatycznej. Trudności z pragmatycznym aspektem komunikowania się stanowią uniwersalną cechę autyzmu. Bez względu na to, jakie zdolności składniowe i semantyczne przejawia osoba z zaburzeniem ze spektrum autyzmu, poziom jej zdolności pragmatycznych będzie niższy. Deficyty pragmatyczne prowadzą do nieumiejętności stosowania zasad, które regulują relację między mówiącym i słuchającym, czyli do nieumiejętności interpretowania wypowiedzi na podstawie kontekstu. W trakcie wystąpienia przedstawię język i mowę autystyczną i wskażę główne jej zaburzenia, jak również postaram się wskazać dlaczego odczytywanie m.in. metafor stanowi trudności na gruncie porozumiewania się osób ze spektrum autyzmu. 17. Komunikacja zastępcza w autyzmie Monika Paleczna Uniwersytet Jagielloński
14
Komunikacja
jest
jednym
z
najważniejszych
obszaró
w
kontekście
społecznym. Deficyt komunikacji jest kluczową cechą zaburzenia ze spektrum autyzmu (Wilkinson, 1998). PECS to metoda, która opiera się na komunikacji za pomocą zestawu obrazków. Metoda ta jest stosowana u dzieci z autyzmem, aby pozwolić im komunikować się z innymi ludźmi (Charlop- Christy i in., 2002). Frose i Bondy (1994) proponują 6 faz uczenia, aby metoda odniosła oczekiwany efekt. BS (pseudonim) wykazuje niewielkie zainteresowanie ludżmi,
preferuje
samotne czynności. Zdiagnozowano u niego autyzm przez 2 specjalistów. Przejawia wiele rytualistycznych zachowań. BS nie komunikuje się werbalnie, mówi kilka słów, zwykle w niewłaściwym kontekście. BS uczono PECS podczas 20-minutowych sesji trzy razy w tygodniu. Jego matka była zawsze obecna podczas sesji. Ojciec był obecny podczas 1 sesji. Celem wstępnej sesji było rozpoznanie najkorzystniejszych dla niego obiektów. Kryterium sukcesu każdej fazy wynosiło 80% spontaniczne,
odpowiedzi).
Wszystkie
niespodziewane
(poprawne,
zachowania
zostały
zarejestrowane. W przypadku BS zostały spełnione kryteria 6 sesji. Po zakończeniu treningu był w stanie komunikować się za pośrednictwem obrazkowego systemu komunikacyjnego. 18. Od dni bociana do dobrze znanych pigułek, czyli zdrowie kobiece na łamach włoskiej Grazii Małgorzata Lewandowska Uniwersytet Warszawski
Od lat ’40 aż do czasu pojawienia się Internetu prasa dla pań stanowiła ważne (co nie oznacza, że nieomylne) źródło podstawowej wiedzy medycznej, w szczególności tej związanej ze zdrowiem kobiecym. Porady udzielane na łamach tygodników i miesięczników często dotyczyły kwestii związanych z płodnością i seksualnością, a więc tych tematów, których kobiety niejednokrotnie nie poruszały nawet z przyjaciółką. W związku z ogólnie obowiązującą pruderią, forma anonimowych listów do redakcji była tym, co decydowało o popularności poradniczych rubryk. Porady w prasie kobiecej okazywały się nie tylko swoistym kompendium wiadomości o zdrowiu, odzwierciedlały one także stan wiedzy czytelniczek na temat ich ciała oraz seksualności.
15
Cechą charakterystyczną porad dotyczących zdrowia był również specyficzny język używany przez uczestników tego szczególnego aktu komunikacji. Z jednej strony – czytelniczki, które musiały zadać ekspertowi intymne pytania zachowując przy tym skromność i odpowiednie dla epoki decorum. Z drugiej – ekspert redakcji, który przekazać musiał niezbędną wiedzę w taki sposób, by porada była zrozumiała dla czytelniczek, nie-ekspertek w dziedzinie medycyny. Celem wystąpienia jest przedstawienie wyników badania mechanizmów retorycznych stosowanych w poradach dotyczących zdrowia kobiecego przez obie strony aktu komunikacji: czytelniczki (sposób zadawania pytań, zabiegi z poziomu elokucji, w tym np. charakterystyczne eufemizmy i pseudonimy) oraz eksperta redakcji (sposób
przekazywania
wiedzy eksperckiej i obalanie
przesądów,
konstruowanie ethosu). Na korpus złożyło się 155 numerów włoskiego magazynu ,,Grazia” pochodzących z lat 1950-1975, czyli okresu rozkwitu poradnictwa na łamach czasopism kobiecych w całej Europie. Wyniki analizy mogą zainteresować między innymi osoby badające dyskurs prasowy (szczególnie język magazynów dla kobiet), poradnictwo i język porad, sposoby przekazywania wiedzy eksperckiej, szeroko pojęty język kobiet oraz przejawy ich emancypacji w języku. 19. Produkt, kobieta, pożądanie. Reklamy prasowe w ujęciu kognitywnym – analiza przekazów stosujących metaforę produkt to atrakcyjna kobieta Anita Olejniczak Uniwersytet Wrocławski Obraz kobiety wywołującej pożądanie, stosowany w przekazach reklamowych, analizować można z różnych perspektyw badawczych: psychologicznej, socjologicznej, feministycznej czy związanej z teorią reklamy i komunikacją społeczną. Badanie tego problemu z perspektywy językoznawstwa kognitywnego wyposaża badacza w dodatkowe, istotne w codziennej komunikacji narzędzie, którego przeciętny użytkownik języka nierzadko nie jest świadomy – metaforę. A skoro on nie jest świadom ogromnej roli metafory w języku codziennym, to tym chętniej korzystają z niej twórcy perswazyjnych przekazów nastawionych na zysk – reklam. W swoim wystąpieniu zaprezentuję przykłady reklam prasowych sięgających po metaforę PRODUKT TO ATRAKCYJNA KOBIETA, przeanalizowanych w oparciu o metodologię kognitywnej teorii metafory, stworzonej przez George'a Lakoffa oraz Marka
16
Johnsona. Według badaczy metafora stanowi odbicie procesów poznawczych człowieka i jest jednym z najważniejszych narzędzi, jakimi posługuje się on w codziennej komunikacji jego myślenie jest w swej istocie metaforyczne. Przeciwstawia się to powszechnemu przekonaniu, że metafora jest jedynie zabiegiem stylistycznym, stosowanym wyłącznie w poezji. Przedstawię okoliczności powstania językoznawstwa kognitywnego: jego związek z gramatyką transformacyjno-generatywną Noama Chomsky'ego oraz teoretyczne podstawy sformułowane przez Rolanda Langackera, a także wkład G. Lakoffa i M. Johnsona w rozwój lingwistyki kognitywnej. Zaprezentuję również koncepcję językowego obrazu świata, omówię językowy obraz kobiety, a także krótko opiszę funkcje i istotę reklamy oraz cel stosowania metafor pojęciowych i stereotypów płciowych w reklamie. Metafory pomagają w rozumieniu rzeczywistości, ponieważ niezrozumiałe pojęcia przedstawiają w kategoriach rzeczy bardziej dostępnych poznawczo, osadzonych w ludzkim doświadczeniu. W prezentowanych w wystąpieniu przykładach metafora PRODUKT TO ATRAKCYJNA KOBIETA nie przedstawia jednak produktu tak, by odbiorca go zrozumiał, ale by przypisał mu pewne pozytywne cechy, które wpłyną na decyzję o zakupie towaru. Opiera się na konkretnych sądach i przekonaniach, które każdy może odczytać i zrozumieć, co pokazuje, iż nie jest ona rzadkością, stylistycznym kaprysem artysty, ale istnieje w codziennej komunikacji i oddziałuje na nasze umysły: zarówno słowem, jak i obrazem.
20. Rae Langton: uprzedmiotowienie kobiet poprzez akty mowy Katarzyna Ciarcińska Uniwersytet Szczeciński
W artykule „Free speech, media speech, and objectifying speech" filozofka Rae
Langton
napisała,
że
pewne
akty
mowy
są
uprzedmiotawiające
i
podporządkowujące. Jej zdaniem takie akty mowy mają miejsce za każdym razem, kiedy uznajemy pewne osoby (zwykle należące do pewnej grupy czy kategorii) za gorsze i staramy się usankcjonować wymierzoną w te osoby dyskryminację oraz pozbawić je wszelakiej
władzy, wpływów i praw. Takie akty mowy stają się
narzędziem podporządkowywania. Mogą służyć do podporządkowania ludzi określonej płci, rasy, wyznawców jakiejś religii, itd.
17
21. Funkcjonowanie zdolności językowych u osób w wieku senioralnym Maksymilian Korczyk Uniwersytet Warszawski
W biegu życia funkcje poznawcze ulegają przeobrażeniu u każdego człowieka.
Teksty dotyczące tematyki gerontologicznej rzadko poświęcają swoją
uwagę zagadnieniu zdolności językowych oraz wpływowi zmian fizjologicznych i neurobiologicznych na ten obszar funkcjonowania, omawiając głównie zagadnienia dotyczące problematyki
pamięci czy demencji. Dlatego w
wystąpieniu zostanie
poruszony wpływ zmian biologicznych takich jak spadek ostrości narządów percepcyjnych, spadek ilości połączeń neuronalnych czy sposoby kompensowania tych ubytków przez mózg co ma wpływ na rozumienie i przetwarzanie mowy oraz komunikację interpersonalną. Następnie zostaną omówione zmiany w tworzeniu i akceptowalności zdań przez osoby w wieku senioralnym pod kontem syntaktycznym i semantycznym oraz ich korelacji z wydajnością pamięci operacyjnej. Dodatkowo zostaną poruszone językowych
zmiany funkcjonowania poznawczego w zakresie zdolności
jakie obserwujemy w badaniach podłużnych, czego przykładem jest
względna stabilności zdolności werbalnych, będących częścią składową inteligencji skrystalizowanej, której wzrost w niektórych obszarach notuje się do 75 roku życia. W związku z coraz większym wzrostem aktywności intelektualnej czy coraz liczniejszymi podróżami zagranicznymi osób w wieku senioralnym zostaną przedstawione zmiany w zakresie jakości, szybkości oraz poprawności w zakresie pisania oraz czytania. Dodatkowo zostaną przedstawione czynniki emocjonalne i poznawcze, które mają kluczowy wpływ na leprze przyswajanie języków obcych w omawianej grupie wiekowej. 22. Językowy obraz świata skejtów Magdalena Dobrzańska Uniwersytet Warszawski Język skejtów, często mylony z językiem młodzieżowym czy sportowym, odznacza się bogactwem środków językowych: od licznych zapożyczeń, oryginalnych derywatów słowotwórczych, po wyszukane metafory i stylizacje. Centrum zainteresowania wypowiedzi skejtów stanowią triki — niezwykłe ewolucje deskorolkowe, które jedni nazywają WALKĄ, 18
inni — MAGIĄ, choć pełno też porównań do RZEMIOSŁA, PRACY MASZYNY, SZALEŃSTWA czy PRÓBY OKIEŁZNANIA DZIKIEGO ZWIERZĘCIA.
23. Kochanie, misiu, robaczku, czyli o afektonimach słów kilka Patryk Frąckiewicz Uniwersytet Warszawski
Tematem referatu są afektonimy, czyli czułości, zwroty intymne stosowane w związkach oraz pomiędzy osobami bliskimi. Badania oparte są na ankietach przeprowadzanych wśród kilku grup społecznych w różnych przedziałach wiekowych. W badaniach brało udział wiele grup narodowościowych m.in. Białorusini, Rosjanie, Anglicy i Niemcy. Referat ma charakter ogólnojęzykowy, przedstawiono zwroty, których używa się w wielu krajach Europy i świata.W części teoretycznej wyjaśniono definicje podstawowych pojęć związanych z afektonimią. W pracy zastosowano m.in. podział na grupy wiekowe (ukazano różnice w słownictwie stosowanym przez współczesne pokolenie, jak i również starsze pokolenia). Słownictwo badane jest pod kątem semantycznym, jak i morfologicznym.
Sesja posterowa
1. (Nie)przekładalność i (nie)przedstawialność humoru językowego w dramacie. Od Shakespeare’a do Masłowskiej Wiktor Uhlig Uniwersytet Warszawski
Dramat przynależy do sztuki słowa pisanego, jednak może stanowić postzapis przedstawienia teatralnego lub partyturę teatralną. Rozdźwięk między literackością a scenicznością tekstów teatralnych przejawia się m.in. w stosowanych zabiegach humorystycznych. Konstytuowane przy współobecności publiczności widowisko w równym stopniu, co słowem, operuje wizualnością i może oddziaływać na różne zmysły. Z kolei dramat to ciąg znaków uwiecznionych na papierze, który albo realizuje cały potencjał artystyczny dopiero na scenie, albo jest gotowym dziełem przeznaczonym do czytania. Pozbawiony bieżącego kontekstu dramat traci sprawczość w tych sferach, w których tkwi siła performansu, co można porównać do opracowanej w odniesieniu do nowych mediów koncepcji Philipa Auslandera dotyczącej „liveness” i mediatyzacji. Dorobek Williama Shakespeare’a wszedł do 19
kultury jako przełom w kwestii pojmowania dramatu jako twórczości literackiej. Oprócz sytuacyjnego i charakterologicznego występuje tam komizm słowny. Niemające odpowiedników w innych językach (a nawet
we
współczesnej
angielszczyźnie) gry słów stawiają tłumacza przed dylematem – czy dochować wierności znaczeniu, czy „duchowi” tekstu. Stanisław Barańczak kierował się zasadą tłumaczenia elementów humorystycznych w taki sposób, żeby śmieszyły. Na pierwszym miejscu pojawia się zatem Austinowskie „działanie słowami”. Przykład współczesnego
polskiego
dramatopisarstwa
wyróżniającego
się
humorem
wynikającym ze specyficznego brzmienia języka stanowi twórczość Doroty Masłowskiej. Pochodzący z punkowego utworu tytuł dramatu „Między nami dobrze jest” przetłumaczono na język angielski jako „No matter how hard we tried”, co z kolei nawiązuje do anglojęzycznej piosenki. Aluzje do polskich realiów, np. nazwy popularnych sklepów, zamieniono na odpowiedniki o znaczeniu międzynarodowym. Zgodnie z Freudowską koncepcją dowcipu jego skuteczność wymaga "śmiechowej" aprobaty
słuchacza.
Performatywny
aspekt
humoru
powoduje
niepewność
komicznego statusu dramatu, którego tworzywem jest słowo. Pytanie badawcze referatu dotyczy tego, w jaki sposób śmieszyć wyłącznie poprzez zabiegi językowe (w dramacie) i czy obecnie w ogóle można śmiać się bez zapośredniczenia przez język (w teatrze). W rozwikłaniu tej kwestii pomogą narzędzia z zakresu performatyki i poetyki. 2. Czy język kształtuje percepcję? Hipoteza Sapira-Whorfa w wybranych badaniach empirycznych. Michał Wereszczyński, Mikołaj Zioło Uniwersytet Jagielloński
Tematem posteru będzie hipoteza Sapira-Whorfa , mówiąca o wpływie konstrukcji języka na percepcję rzeczywistości. Hipoteza ta uważana jest za fundament relatywizmu językowego, w ramach którego twierdzi się, że język jest nie tylko narzędziem komunikacji i opisu ale też bezpośrednio wpływa na sposób umysłowej reprezentacji rzeczywistości (Klimczuk, 2013). Jedno z opisanych badań skupia się na wpływie językowych różnic w obrębie kategoryzacji kolorów na ich rzeczywiste postrzeganie (Kay i Kempton, 1984). W przytoczonym badaniu autorzy dokonują porównania między osobami anglojęzycznymi i członkami południowo meksykańskiej społeczności mówiącej w języku Tarahumara. W języku angielskim występuje 20
wyraźne rozgraniczenie między kolorem zielonym a niebieskim
( green/blue),
natomiast w Tarahumara nie występuje takie rozróżnienie- używane jest określenie siyóname,
które można rozumieć jako ,, zielony lub niebieski”. Na podstawie
wyników zaobserwowano, że osoby anglojęzyczne zdecydowanie bardziej zawyżały różnice między kolorami z pogranicza tych barw niż osoby mówiące Tarahumara. W innym badaniu autorstwa Boroditsky (2001), badano wpływ języka na postrzeganie czasu. Przebadano
osoby anglojęzyczne i mówiące po mandaryńsku. W języku
angielskim relacje w czasie są opisywane na poziomie horyzontalnym (przed, po), natomiast w języku mandaryńskim stosowana jest orientacja wertykalna ( nad, pod). Badanych
prymowano
dwoma
rodzajami
ilustracji:
przedstawiającą
relację
wertykalną ( dwie kulki pionowo) lub horyzontalną ( dwa rysunki obok siebie). Po prymie zadawano pytanie o
relacje czasowe.
Wyniki pokazały, że osoby
anglojęzyczne udzielały szybszej odpowiedzi gdy były prymowanie horyzontalnieanalogicznie, dla mówiących w mandaryńskim czasy reakcji były krótsze w warunku wertykalnym.
W innym badaniu (Robertson, Davies i Davidoff, 2000; za Nęcka,
Ozechowski i Szymura, 2013) porównano tendencje kategoryzacyjne Anglików i członków plemienia Berinmo. W języku Berinmo nie ma oddzielnej nazwy dla koloru zielonego i niebieskiego- obie barwy są określane słowem nol. Na podstawie wyników stwierdzono, że Berinmo nie odróżniają tych dwóch barw. Hipoteza SapiraWhorfa jest też jednak krytykowana z powodu uzależnienia całej struktury poznania od języka (Klimczuk, 2013). 3. Nauczanie języka biznesowego na przykładzie języka polskiego jako obcego. Jak jest a jak mogłoby być? Anna Czerwińska-Trzaskoma Uniwersytet Warszawski
Procesy globalizacji, przemiany gospodarcze w Polsce i jej wejście do UE sprawiły, że nasz kraj stał się atrakcyjnym miejscem inwestycji dla firm z zagranicznym kapitałem. W związku z tym do naszego kraju przyjeżdża coraz więcej cudzoziemców – pracowników międzynarodowych korporacji. Nierzadko ludzie ci zapisują się na kurs języka polskiego. Z (przeprowadzanych przeze mnie) analiz potrzeb uczących się wynika, że chcą oni wykorzystywać język polski nie tylko w kontaktach prywatnych, lecz także zawodowych. W swoim wystąpieniu chciałabym się skupić na analizie stanu obecnego w nauczaniu języka biznesowego (teorie, 21
trendy i podręczniki). Drugim interesującym mnie zagadnieniem są perspektywy w nauczaniu języka biznesowego. Moje wystąpienie dopełni autorska propozycja programu kursu języka biznesowego. 4. Imiesłowy przymiotnikowe czynne w mediach polskich, bułgarskich i słoweńskich. Klaudia Chalczyńska Uniwersytet Łódzki
W swoim referacie chciałabym przedstawić wyniki badań przeprowadzonych na trzech językach słowiańskich: polskim, bułgarskim i słoweńskim. Wspomniane języki reprezentują dwa typy, polski i słoweński są typowymi językami syntetycznymi, zaś bułgarski dąży do analityzmu. Przeprowadzona analiza ma na celu odpowiedzenie na dwa główne pytania. Czy imiesłowy przymiotnikowe czynne są równie popularne we wszystkich badanych językach? Czy frekwentywność tych form w obrębie każdego z języków zależy od światopoglądu reprezentowanego przez konkretne medium? Już po dokonaniu wstępnej analizy można wysunąć pewne wnioski. Przede wszystkim imiesłowy przymiotnikowe czynne najczęście występują w języku polskim, a poza tym w ramach języka polskiego daje się zauważyć różnica w częstotliwości tej formy ze względu na reprezentowany nurt światopoglądowy źródła. 5. Śpiew gramatyki, czyli implikacje biosemiotyki Aleksandra Wilkos Uniwersytet Warszawski
Najnowsze badania przeprowadzone przez Toshitakiego Suzukiego wykazały, że bogatka wschodnia posługuje się śpiewem, który posiada własną gramatykę. W niniejszej prezentacji zostaną przedstawione możliwe konsekwencje tego odkrycia i propozycje, jak semiotyka, a w szczególności biosemiotyka, może zmienić nasze spojrzenie na gramatykę.
22