leleştiriliyorlardı. İngiliz kaynakları ve İngilizce çıkan bir İstanbul gazetesi 1 872- 1 873 yıllarında pek çoğu Avusturya Lloyd Kumpanyası gibi Avru
palı şirketlere ait buharlı gemilerden çoğunun Trabzon, Samsun ve diğer
Karadeniz limanlarından İstanbul'a düzenli olarak Çerkes köle taşıdıkları
nı bildirmekteydiler. Eğer böyle bir şey varsa, Osmanlı hükümetinin, tica
reti durdurmak için ne yaptığı açık değildir. İşin içinde baskı olmadığı za man, ticaretin rahatça sürdürölmesine izin verildiği anlaşılıyor. 1 8 5 8 Ce
za Kanunu çocuk kaçırma ve köleleştiı·me üzerine bazı maddeler içermek
teydi, fakat cezalar pek ağır değildi. 1 6 Eylül 1 867'de bunlar, daha başka
suçları da kapsayacak şekilde düzeltildi ve belki de kaçırma ve köleleştir me vakalarının artmış olmasının bir sonucu olarak cezalar biraz artırıldı .37
i NGILIZ MÜDAHALE GI RIŞIMLERININ BAŞARISIZLIGI Çerkes köleler, sahiplerinin kendileri üzerindeki mülkiyet hakkını tar
tışmayı ve özgürlük istemeyi sürdürdüler.3B İngiliz hükümeti 1 872 - 1 874
arasında, yeniden açık ve bazen şiddet kullanılan bir çatışmaya dönüşen durumdan haberdar oldu . İngiltere, Kasım 1 8 5 7'de Clarendon'un geliş
tirdiği müdahale etmeme politikasını bozarak, kölelerin yanında, onların özgürlüklerini kazanınaları için araya girmeye çalıştı.
incele d i ğimiz dönem boyunca İngiliz Dışişleri genellikle Ciare n
don'un politikasına bağlı oldu ama bunun bazı istisnaları d a vardı. İstan
bul'daki İngiliz Biiyükelçisi Sir Henry Bulwer, Aralık l 860'ta, zamanın Hariciye Nazırı Ali Paşa ile savaş sırasında konulan Çerkes köle ticareti
yasağını tartışmaya çalıştı. Kendisiı)e de, seletine olduğu gibi, yasağın yal
nız savaş s ü resi için düşünülmüş olduğu aniatıldı ve ayrıca bu yasağm ge nel olmayıp özel olduğu ve salt Batum bölgesini kapsadığı da bildirildi .
Sir Henry, beş yıl sonra sorunu, Lord John Russell'ın ricası üzerine Babı
ali'ye götürmeye çalıştığında, Osmanlıları konuya önce ol duklarından da ha açık buldu. Bulwer, Osmanlıların daha önceki if:.1delerinin aksine, yasa-
37 Avrupa buharl ılarıyla nakliye için bkz. FO 84/l 427/2 ı 8-9, Francis'den (başkonso los, istanbul) Ell iot'a (büyükelçi, Istanbul), 29. ı ı .72; ibi d., !309- ı O. Malta Ameri kan konsolosundan Lord Granvi l le'e (dışi�leri bakanı), ı . ı .73, Levant Heralddan al ıntı yaparak. ı 858 Ceza Kanunnamesi için, bkz. madde 203·6, Düstur, c. ı (Istan bul, ı 289), s. 582; düzeltmeler için Aristarchi, c. ll (istanbul, ı 873), s. 272. 38 BA/Ayniyat/c. ı ı 36, no. 398, Bôbıôli'den Muhacirin Komisyonu' na, 2ı Cemaziyü levvel ı 286/29.8.69; ibid., no. 265, Bôbıôli'den Muhacirin Komisyonu' na, ı 3 Zilka de ı 288/24. ı .72.
141