O smrtnim presudama u Banjoj Luci 1945 1946 godine

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA ZBORNIK RADOVA

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 1

4/7/13 7:46 PM

POSEBNA IZDANJA Knjiga 10 Izdavač: Institut za istoriju, Sarajevo Za izdavača: Dr. Husnija Kamberović Glavni i odgovorni urednik: Dr. Husnija Kamberović

CIP – Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 94(497.6)(082) 929 Karabegović I.(082) SPOMENICA Ibrahima Karabegovića : zbornik radova / [glavni i odgovorni urednik Husnija Kamberović] ; [prijevodi rezimea na engleski jezik Nermina Filipović]. - Sarajevo : Institut za istoriju, 2013. - 356 str. : ilustr. ; 24 cm. (Posebna izdanja / Institut za istoriju, Sarajevo ; knj. 10) Bibliografija i bilješke uz tekst. – Summary.

ISBN 978-9958-649-14-1 COBISS.BH-ID 20424198

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 2

4/7/13 7:46 PM

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA ZBORNIK RADOVA

INSTITUT ZA ISTORIJU U SARAJEVU Sarajevo, 2013.

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 3

4/7/13 7:46 PM

O SMRTNIM PRESUDAMA U BANJOJ LUCI 1945–1946. GODINE Husnija Kamberović Institut za istoriju, Sarajevo, BiH

Apstrakt: Represija prema pripadnicima vojnih snaga poraženih u Drugom svjetskom ratu, u drugoj polovici 1945. ušla je fazu u kojoj se kroz sudske procese davao legitimitet represivnim mjerama pobjedničke strane. Na temelju sudskih presuda iz Banje Luke, u kojima su izrečene smrtne kazne, autor u ovom radu tvrdi da su represiji bili izloženi prevashodno politički gubitnici i pripadnici njihovih poraženih vojnih snaga, iz svih nacionalnih i vjerskih skupina, te svih socijalnih slojeva, a ne samo gornji i bogatiji slojevi građanskog društva.

Ključne riječi: Represija, smrtne kazne, sudovi, Banja Luka

P

ostoji rasprostranjeno uvjerenje da su jugoslavenski komunisti poslije Drugog svjetskog rata provodili široku represivnu politiku najviše prema gornjim socijalnim slojevima društva, kako bi doslovnom fizičkom likvidacijom obezglavili dotadašnje vladajuće strukture, a kroz nacionalizaciju imovine dotada vladajućih elita domogli se materijalne osnove na kojoj su dalje učvršćivali svoju vlast. Čak su i sami vladajući komunisti tvrdili da se oni obračunavaju sa kapitalistima “koji su bili saradnici okupatora”, te da država zbog toga nacionalizira njihovu imovinu.1 Bio je to način da se argu1

Vera Vodušek Starič, Kako su komunisti osvojili vlast 1944.-1946. Sa slovenskog preveo SPOMENICA IBRAHIMU KARABEGOVIĆU

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 303

303

4/7/13 7:47 PM

Husnija Kamberović

mentira provedba socijalne revolucije, koju su komunisti obećali i koju su odlučno provodili. Time se, naravno, može objasniti represivna politika prema građanstvu,2 ali ostaje da se utvrdi sudbina i ostalih socijalnih slojeva, jer se jedino na takav način može dati približno valjan odgovor na pitanje motiva za represiju. Drugim riječima, valja postaviti pitanje da li su dotada vladajući socijalni slojevi bili izloženi represiji samo zbog svoje imovine i socijalnog porijekla i statusa, ili su motivi te represije sadržani i u namjeri da se obračuna sa političkim snagama poraženim u ratu, bez obzira na socijalno ili drugo porijeklo. Periodizacija koja kroz definirane cikluse nastoji odrediti ciljne grupe izložene represiji,3 može lakše objasniti represiju nad građanstvom, ali je od manje pomoći u razumijevanju represije nad socijalnim slojevima koji nisu pripadali građanskom društvu.4 U ovom radu želim kroz nekoliko smrtnih presuda izrečenim na Okružnom sudu u Banjoj Luci i Divizijskog vojnog suda u Banjoj Luci nakon Drugog svjetskog rata pokazati da su represiji bili izloženi ne samo slojevi građanstva zbog svoje imovine nego sve poražene snage bez obzira na socijalno porijeklo. Drugim riječima, represiji su bili izloženi svi koji su u ratu pripadali neprijateljskim vojnim i političkim formacijama. Val represije koji je uslijedio 1945. imao je osvetnički karakter, često je praćen ubistvima bez sudske presude, a i presude vojnih sudova najčešće su sadržavale osudu na smrt bez valjanog i temeljitog suđenje.5 Međutim, kada su civilni sudovi počeli suditi i Živko Gruden. Zagreb: Naklada Pavičić, 2006, 212.

2

Nataša Milićević, Jugoslovenska vlast i srpsko građanstvo 1944-1950. Beograd: Institut za savremenu istoriju, 2009.

3 4

Isto, 263 – 266.

O represiji u Srbiji poslije Drugog svjetskog rata, usmjerenoj prema svim socijalnim skupinama, posljednjih godina piše više srpskih historičara. Vidjeti, na primjer, Srđan Cvetković, Između srpa i čekića. Represija u Srbiji 1944-1953. Beograd: Institut za savremenu istoriju, 2006.

5

Nada Kisić Kolanović, “Vrijeme političke represije: ‘veliki sudski procesi’ u Hrvatskoj 1945.

– 1948.” Časopis za suvremenu povijest, br. 25, Zagreb: Hrvatski institut za povijest, 1993, 1-23; Josip Jurčević, Katica Ivanda, “Ustrojavanje sustava jugoslavenskih komunističkih vojnih sudova tijekom Drugog svjetskog rata i poraća”, Društvena istraživanja, br. 4-5, Zagreb: Institut društvenih znanosti Ivo Pilar, 2006, 891-915; Husnija Kamberović, “Smrtne presude Vrhovnog suda Bosne i Hercegovine iz 1945. godine”. Prilozi, br. 40, Sarajevo: Institut

304

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 304

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

4/7/13 7:47 PM

O SMRTNIM PRESUDAMA U BANJOJ LUCI 1945–1946. GODINE

za događanja vezana za Drugi svjetski rat, bilo je poštovanja procedura, ali su i njihove smrtne presude vrlo često bile zasnovane na nedovoljno provjerenim informacijama. Iz primjera koje ovdje donosim jasno se može zaključiti da su najčešći argumenti bili izjave svjedoka, pri čemu je rijetko dozvoljavano svjedočenje koje bi išlo u prilog optuženim, a ako bi se ta svjedočenja i dopustila, u pravilu im Sud nije vjerovao. Presude su izricane na temelju člana 3 Zakona o krivičnim djelima protiv naroda i države, što ga je 25. avgusta 1945. donijela Privremena skupština Demokratske federativne Jugoslavije. Nakon analize nekih dostupnih smrtnih presuda pred okružnim sudovima može se zaključiti kako su optužnice pravljene tako da se okrivljeni osude po svim tačkama predviđenim za kaznu ovim članom. Iz potrebe da se okrivljeni osudi za sva djela predviđena za kaznu, tužilaštva su vrlo često isticala vrlo slabe argumente, ali su sudovi uglavnom pozitivno reagirali na stavove tužilaštva.

U prvom primjeru na koji skrećemo pažnju riječ je o policajcu, Volksdeutscheru, koji je tokom 1941. i 1942. boravio u mjestu Štrbci kod Prijedora, potom u oktobru 1942. odselio u Njemačku, ali se poslije rata vratio u svoje mjesto predratnog boravišta. Ubrzo je uhapšen, organizirano je suđenje i vrlo brzo izrečena presuda. Radilo se o Hajnrihu Volfu, sinu Jaroslava i Elizabete rođene Volf, rodom iz Dalmanhorsta u Njemačkoj, star 36 godina, iz Štrbaca srez Prnjavor. On je presudom Okružnog suda u Banjoj Luci broj Ko: 102/45 od 28. decembra 1945. osuđen na smrtnu kaznu strijeljanjem. Kažnjen je na temelju člana 3, tačka 3 Zakona o krivičnim djelima protiv naroda i države, a krivica koja mu se pripisivala sadržana je u pet tačaka. U presudi sudskoga vijeća najprije se konstatira da je Hajnrih Volf bio policajac u općini Glogovac, srez Prnjavor, te u tom svojstvu u u maju 1942. sa još dvojicom neidentificiranih Nijemaca došao u kuću Mirka Stanića u Štrbcima, uhapsio ga i otjerao u Glogovac, gdje je poslije mučenja ubijen. Hajnrih je optužen i da je u proljeće 1942. uhapsio Savu Radulovića iz Štrbaca, otjerao ga u školu u Glogovac “i tamo mu vezao oči o ruke i tukao do iznemoglosti”. Radulović je, prema optužnici i vlastitom iskazu, podvrgnut represiji jer nije htio priznati “da je u njemačkoj šumi posjekao brijest”, zbog čega je odveden u podrum crkve i za istoriju, 2011, 151-170; Josip Jurčević, “Osnovne značajke presuda jugoslavenskih vojnih sudova u Hrvatskoj 1944. i 1945. godine”, Društvena istraživanja, br. 4, Zagreb: Institut društvenih znanosti Ivo Pilar, 2012, 1007-1026.

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 305

305

4/7/13 7:47 PM

Husnija Kamberović

zatvorenih očiju podvrgnut batinama, a “kad su mu odvezali oči vidio je pred sobom optuženog Hajnriha Volfa”. Također je optužen zbog toga što je u proljeće 1942, nakon što je primijetio da Milojica Teodor pokušava pobjeći iz zatvora, onemogućio bijeg, uhvatio ga, vezao i strašno tukao, a “poslije dan dva Milojica je nestao i kasnije nađen ubijen u šumi u Štrbcima”. Također je optužen što je u avgustu 1941, skupa sa vojskom i još izvjesnim brojem pripadnika Kulturbunda “uhapsio Dušana i Nedu Čabić, koji su otjerani u Glogovac i za čiju se sudbinu nije više nikada doznalo”. Na pretresu, Hajnrih je poricao da je sudjelovao u zločinima koji mu se stavljaju na teret, ali je priznao da je “dolazak okupatora u našu zemlju dočekao radosno te se odmah 1941. upisao u kulturbund i u njemačku policiju u kojoj je ostao sve do oktobra 1942, kada se odselio u Njemačku”, ali se vratio nakon njemačke kapitulacije, i samim time pokazao da se ne osjeća krivim. Sud, međutim, nije povjerovao u Hajnrihovu odbranu, te je izrekao kaznu “smrt strijeljanjem”.

Dokazi koje je sud imao bili su isključivo iskazi svjedoka, koji su ugavnom bili rodbina ubijenih. Hajnrih Volf je predlagao da sud u Banjoj Luci sasluša i preživjelog Savu Radulovića, tvrdeći da u vrijeme kada je Radulović pretučen, on uopće nije bio policajac pa nije mogao u tome niti sudjelovati. Sud, međutim, nije saslušao Radulovića nego je kao vjerodostojnu uzeo njegovu izjavu datu Sreskom sudu u Prnjavoru, u kojoj je teretio Volfa kao policajca.

Hajnirh se žalio Vrhovnom sudu Bosne i Hercegovine, ali je njegova žalba 4. februara 1946. odbačena i potvrđena kazna smrti. Također je i Prezidijum Narodne Skupštine Bosne i Hercegovine 22. marta 1946. potvrdio tu presudu, pa je kazna izvršena 23. avgusta 1946. u 4 sata u jutro.

Drugi primjer je vezan također za bivšeg policijskog činovnika. Riječ je o Ibrahimu Koloniću, sinu umrlog Huseina i Hanke rođene Mulabdić, iz Prijedora, starom 36 godina. Kolonić je bio policijski činovnik sa posljednjim prebivalištem u Osijeku. On je presudom Okružnog suda u Banjoj Luci broj 1004/46 od 7. juna 1946. osuđen na smrtnu kaznu vješanjem. Njemu se u krivicu stavljalo ukupno 22 razna djela. Između ostalog, optužen je da je od 1933. bio policijski agent u Banjoj Luci, te se u tom svojstvu isticao “kao izraziti neprijatelj svih naprednih elemenata radnika i inteligencije”. Nakon početka Drugog svjetskog rata Kolonić se “stavio na raspolaganje ustaškom policijskom aparatu”, te je na raznim policijskim dužnostima služio u Banjoj Luci, Karlovcu, Bjelovaru i Osijeku, odakle se ispred nadiranja Jugoslavenske armije 306

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 306

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

4/7/13 7:47 PM

O SMRTNIM PRESUDAMA U BANJOJ LUCI 1945–1946. GODINE

povukao u Sloveniju. Posebno mu se stavljalo na teret to što je kao “izvidnik župske redarstvene oblasti” u Banjoj Luci tokom 1941. “učestvovao u donošenju odluka o hapšenju rodoljuba i lično sa agentima UNSA hapsio rodoljube”.

Također je optužen i da je lično pomogao prilikom strijeljanja u Banjoj Luci 22 srpska seljaka iz sreza Bosanska Gradiška tokom 1941. godine, da je 1941. u Banjoj Luci udario revolverom majku Ferida i Muhameda Hasanbašića, te sudjelovao u hapšenju Muniba Ćeremića u istom gradu. Kolonić je optužen i zbog toga što je stupio u ustaški pokret i kao agent ustaškog pokreta pomogao u hapšenju ljudi u Karlovcu i Osijeku tokom rata te sudjelovao u racijama i slanju zatvoreniku u logore koncem rata. Iako je na suđenju poricao sve optužbe i tvrdio da su izjave svjedoka “zlonamjerne”, jer ga optužuju “iz mržnje”, Kolonić je osuđen na smrti vješanjem. Nakon što su molbe za pomilovanje odbijene njemu je 22. avgusta u Okružnom zatvoru u Banjoj Luci saopćeno da će se smrtna kazna izvršiti sutradan. Međutim, istoga dana, dakle, 22. avgusta 1946. oko 11:15, on je izvršio samoubistvo vješanjem u zatvoru u Banjoj Luci. Prema izvještaju Uprave Okružnog zatvora u Banjoj Luci od 22. avgusta 1946, Kolonić je izrazio posljednju želju da klanja u ćeliji, te “da mu se da njegovo ćebe da na istom klanja, jer da oni nemogu klanjati na golom patosu”.

Ta Kolonićeva želje je ispunjena, ali je on to iskoristio i objesio se. Dr. Franjo Štumpf, ljekar na praksi u Okružnoj bolnici u Banjoj Luci, je na poziv Uprave Okružnog zatvora već u 11:35 pregledao Kolonića i konstatirao da je smrt nastupila oko 11:15, te da je u pitanje “samoubistvo vješanjem u polu-klečećem stavu”. Ljekar je naveo da se “tijelo osuđenog (...) prilikom pregleda bilo [se] već počelo hladiti. Osuđenika sam našao u sobi na podu, na nogama [je] imao bukagije i na vratu jasan trag vješanja. Kraj glave osuđenika stajao je uzak komad deke, dok se drugi komad iste takve deke nalazio zakačen o baglamu na vratima”. Prema izvještaju Uprave zatvora, Kolonić je “imao bukagije na nogama dok su mu ruke bile slobodne”. Sutradan, u petak 23. avgusta, njegov leš je u 4,15 minuta donesen u mjesto Borik, gdje se trebala izvršiti kazna, te je ljekar konstatirao da se radi o mrtvacu koji je izvršio smoubistvo. U zapisniku od 23. avgusta je konstatirano da je “lješ osuđenika pokopan na određenom mjestu pošto se rodbina nije pojavila da sama izvrši sahranu”.

Osim bivših policijskih činovnika represiji su bili izloženi i drugi socijalni slojevi društva. Tako je Hasan Dubica zvani Hasica iz Vrpolja, sin umrlog Hasana i majke Melke rođene Redžić, star 36 godina, po zanimanja “kafaSPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 307

307

4/7/13 7:47 PM

Husnija Kamberović

nar” [vjerovatno krčmar, H.K.] presudom Okružnog suda u Banjoj Luci broj 313/46 od 21. februara 1946. osuđen na smrt vješanjem. On je optužen za osam ratnih zločina, među kojima i to da je 1941. kao “divlji ustaša” sudjelovao u hapšenju ljudi u selima Pištalice i Peći. Optužen je da je 1943. pljačkao i palio po selima Kljevci i Pištalice, te sudjelovao u pokušajima ubistva nekih ljudi u Vrpolju i okolini. Dubica je poricao sve optužbe tvrdeći da nikada nije bio u ustašama i da tokom 1941. uopće nije imao i nije nosio nikakvo oružje.

Međutim, svjedoci, kojima je Sud povjerovao, tvrdili su da je on bio u ustašama i sudjelovao u zločinima, pa je osuđen na najstrožiju kaznu – kaznu vješanjem. Kao otežavajuće okolnosti Sud je uzeo činjenicu da je optuženi poricao zločine, te posebno “njegov zločinački nagon koji se ocrtava u mnogobrojnim i raznovrsnim zlodjelima, koje je vršio konstantno za cijelo vrijeme okupacije”.

Nakon što je Vrhovni sud Bosne i Hercegovine potvrdio tu presudu, Prezidijum narodne skupštine FNRJ je odlučio da se kazna izvrši strijeljanjem.

Kazna je izvršena 1. septembra 1946. u 5 sati.

Represiji su bili izloženi i ostali socijalni slojevi. Tako je Muho Šećerbegović, iz Sanice Gornje, sin Sulejmana i majke Devle rođene Cerić, star 58 godina, po zanimanju zidar, presudom Okružnog suda u Banjoj Luci broj Ko: 324/46 od 25. februara 1946. osuđen na smrt strijeljanjem. U optužnici je navedeno da je kao pripadnik ustaškog pokreta tokom 1941. sudjelovao u masovnim ubistvima srpskog stanovništva u Sanici i okolini. Kazna je izvršena 5. avgusta 1946. godine.

Da nisu samo građanski slojevi bili izloženi represiji pokazuju i smrtne presude izrečene seljacima. Tako je, na primjer, Milan Živković, sin pokojnog Gavre i majke Vide rođene Milijašević, rođen u selu Mravice, srez Prnjavor, star 33 godine, po zanimanju zemljoradnik, u vrijeme Kraljevine Jugoslavije dva puta osuđivan zbog krađe. On je u istražnom zatvoru boravio od 11. avgusta 1945, optužen je da je u aprilu 1945. u selu Vijače sudjelovao u ubistvu jednog partizana i nekoliko civila, te da je u decemrbu 1944. u selu Gajevci sudjelovao u ubistvu predsjednika narodnog odbora, zbog čega je presudom Okružnog suda u Banjoj Luci broj Ko: 837/46 od 1. maja 1946. godine osuđen na kaznu lišenja slobode sa prinudnim radom od 18 godina. Međutim, Vrhovni sud BiH je 13. jula 1946. presudu preinačio u kaznu smrti vješanjem.

Naime, Vrhovni sud je Milana Živkovića okarakterizirao osobom sklonom “zvjerskom postupanju” navodeći da je prilikom ubistva predsjednika narod308

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 308

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

4/7/13 7:47 PM

O SMRTNIM PRESUDAMA U BANJOJ LUCI 1945–1946. GODINE

nog odbora u selu Gajevci “zlostavljao i dva puta ga ubo nožem u stomak” te da je ubivši jednog partizana “mrtvog dovukao do vatre te mu je zatiok izgorio”. Prezidijum Narodne skupštine FNRJ je potvrdio ovu presudu, a kazna je izvršena 7. oktobra 1946. u Banjoj Luci.

Ista je sudbina zadesila i Mehmeda Keranovića, sina Omerova i majke Sulte, rođen u mjestu Hrustovo, srez Ključ, star 40 godina, zemljoradnik, otac četvero djece, u zatvoru od 20. novembra 1945. godine. On je optužen da je odmah nakon uspostave NDH stupio u ustaški pokret i kao naoružani ustaša terorizirao stanovnike sela Vrpolje. Osim te načelne optužbe, optužen je da je sudjelovao u masovnom pokolju Srba u ljeto 1941, i to prilikom strijeljanja oko 200 Srba u mjestu Vrpoljske bare, a Keranović je optužen da je lično strijeljao dvije osobe (Balaban Vladu i Tadić Milicu). Optužen je i za pljačkanje stoke od srpskog stanovništva u selu Hrustova u ljeto 1941. godine. Iako je negirao sve optužbe, Sud je povjerovao svjedocima koji su ga teretili za te zločine.

Presudom Okružnog suda u Banjoj Luci broj Ko: 864/46 od 21. maja 1946. osuđen je na smrtnu kaznu strijeljanjem. Kazna je izvršena 18. oktobra u 6 sati u jutro u Banjoj Luci.

Okružni sud u Banjoj Luci je 23. decembra 1946. presudom broj Ko: 1306/46. na smrt strijeljanjem osudio Pavu Ivanković, sina Jakovova, rođenog 1902. u Klijevcima, srez Sanski Most. Nisam pronašao podatke o tome da li je kazna i izvršena, osim informacija Odjeljenja za unutrašnje poslove pri Okružnom izvršnom odboru kojem se izvještava Ministarstvo unutrašnjih poslova da su dobili presudu Okružnog suda o osudi na smrt. Također nisam pronašao informaciju o izvršenju smrtne kazne nad Huseinom Fetahović, koji je također osuđen na smrtnu kaznu. Iz obavijesti Uprave Okružnog zatvora Banja Luka upućene Odjeljenju unutrašnjih poslova okruga Banjaluka pov. br. 112 od 22. avgusta 1946. jasno se navodi da je to jutro njemu, kao i Volf Hajnrihu i Kolonić Ibrahimu saopćena vijest da će nad njima biti izvršena smrtna kazna. Volf je sutradan doista i obješen, Kolonić je izvršio samoubistvo vješanjem u zatvoru, pa pretpostavljam da je i Fetahović obješen 23. avgusta skupa sa Volfom.

Za Zuhdiju Pupića, sina umrlog Osmana i majke Fate rođene Zonić iz Gornje Sanice, srez Ključ, nisam pronašao optužnicu i sudsku presudu, ali se zna da je ubijen prilikom pokušaja bijega zatvorenika iz Okružnog zatvora u Banjoj Luci 19. oktobra 1946. godine. Iz Izvještaja Okružnog zatvora o pokuSPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 309

309

4/7/13 7:47 PM

Husnija Kamberović

šaju bijega vidi da je od 30 osuđenih na smrt njih 27 pokušalo pobjeći, ali su tom prilikom neki pobijeni, među kojima i Zuhdija Pupić, pa je Okružni sud u Banjoj Luci 26. novembra 1946. zbog toga donio Rješenje o obustavljanju daljeg postupka protiv njega.

Bilo je slučajeva da su Okružni sudovi izricali vremenske kazne, ali je nakon žalbe Vrhovni sud Bosne i Hercegovine donio smrtne presude. Takav je slučaj sa Jozom Božićem, sinom Marjana i Mare rođene Čenić, star 50 godina, rođen u Sasini, srez Sanski Most, trgovac, oženjen i otac dvoje djece. On je u istražnom zatvoru boravio od 23. maja 1945, a presudom Okružnog suda u Banjoj Luci broj Ko: 1029/46 od 7. avgusta 1946. osuđen je na kaznu lišenja slobode sa prinudnim radom u trajanju od 20 godina. Međutim, Vrhovni sud Bosne i Hercegovine je 20. oktobra 1946. kaznu promijenio i osudio ga na kaznu smrti strijeljanjem. On je, naime, optužen da je skupa sa nekih drugim ustašama sudjelovao u donošenje odluke o masovnim ubistvima Srba u Sanskom Mostu i okolici “koje je i izvršeno o Ilindanu 1941. g. i kojom je prilikom na zverski način pobijeno oko 7000 Srba /ljudi”. Također je optužen da je 1942. u Sanskom Mostu “postao aktivni član gestapoa” i denuncirao pojedine pristaše partizanskog pokreta, koji su zbog toga uhapšeni, otpremljeni u logor Jasenovac gdje su likvidirani. Osim toga, optužen je da je 1943. pristupio u njemačke SS odrede, a optužen je i da je sudjelovao u pljačkama srpskih trgovaca i pravoslavne crkve u Sanskom Mostu. Kazna izvršena 20. decembra 1946, u 6,30 u jutro u Banjoj Luci.

Petar Petrović, sin Luke i Đurđije rođene Vuković, rođen 1926. u Pribiniću, srez Teslić, po zanimanju zemljoradnik, neoženjen, u zatvoru je boravio od 1. decembra 1945. godine. On je optužen da je u proljeće 1944. pristupio četnicima, te “neustanovljenog dana, u septembru 1944. g. učestvovao u napadu na transport teških ranjenih boraca J[ugoslavenske] A[rmije] koji su iz Teslića prevoženi za Šiprage. Nakon završene borbe izvršio streljanje dvojice ranjenih partizana ispalivši svakom metak u leđa”. Presudom Divizijskog vojnog suda u Banjoj Luci Sud broj 210/46 od 29. aprila 1946. osuđen na smrtnu kaznu strijeljanjem. Kazna izvršena 9. jula 1946. u pet sati u jutro u Banjoj Luci.

Postoji određeni broj smrtnih kazni izrečenih tokom 1946, ali ne zbog zločina počinjenih u ratu, nego pripadnosti odmetničkim skupinama poslije rata. Tako je Redžo Murtić, sin umrlog Juse i majke Hate rođene Hašić, 310

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 310

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

4/7/13 7:47 PM

O SMRTNIM PRESUDAMA U BANJOJ LUCI 1945–1946. GODINE

rođen 1911. u Brezovoj Kosi, srez Cazin, po zanimanju zidar, u zatvoru od 31. maja 1946, zbog pripadnosti odmetnicima poslije Drugog svjetskog rata, presudom Divizijskog vojnog suda u Banjoj Luci broj 330/46 od 7. juna 1946. osuđen na smrt strijeljanjem. Njemu se u krivicu stavljalo pristupanje bandi nakon rata, te napad i pljačkanje jedne grupe seljaka i napad na jednu kolonu vojnika Jugoslavenske armije u maju 1946. u blizini Ćoralića. On se odrekao prava na žalbu Prezidiju Narodne skupštine FNRJ, pa je kazna izvršena 2. jula 1946. u 5 sati u jutro na brdu zvanom Islamovac iznad pravoslavnog groblja u Bihaću. S njim je istodobno osuđen i Hašim Sabljaković, sin Šerifov i majke Saće rođene Nadarević, rođen 1909. u selu Lučka, srez Cazin, po zanimanju zemljoradnik. I on je optužen zbog pripadnosti odmetnicima poslije Drugog svjetskog rata. Presudom Divizijskog vojnog suda u Banjoj Luci broj 330/46 od 7. juna 1946 osuđen je na smrt strijeljanjem. Njemu se na teret nije stavljao ni jedan konkretan zločin, nego to što se kao predsjednik Mjesnog narodnog odbora u Skokovima nije dovoljno angažirao u borbi protiv odmetnika, nego je informacije o njihovom kretanju prikrivao i čak im “pripremao pečene janjce i provodio više vremena u njihovom društvu”. I on se odrekao prava na molbu Prezidiju Narodne skupštine FNRJ, pa je kazna izvršena 2. jula 1946. u 5 sati u jutro na brdu zvanom Islamovac iznad pravoslavnog groblju u Bihaću.

Ista je sudbina zadesila i Saliha Okanovića, sina Omerova i majke Bejze rođene Miljković, rođen 1896. u Velikoj Kladuši. I on je po zanimanju bio zemljoradnik, a zbog saradnje sa odmetnicima poslije rata (“banda Emina Okanovića”) presudom Divizijskog vojnog suda u Banjoj Luci broj Sud 272/46 od 17. maja 1946, osuđen na smrt strijeljanjem. On je optužen zbog ubistva dvojice oficira UDB-e u Velikoj Kladuši. Zanimljivo je da se u presudi priznaje da Okanović “direktno nije prisustvao izvršenju ubistva”, ali je u noći 26/27. aprila 1946. primio u svoju kuću grupu odmetnika i prenio im vijest o održavanju političke konferencije u selu Vrnograč. Na temelju te informacije “banditi” Emina Okanovića su postavili zasjedu na cesti Velika Kladuša – Vrnograč i tom prilikom ubili i opljačkali dvojicu oficira UDB-e koji su išli na političku konferenciju u Vrnograč.

Skupa sa Salihom Okanovićem, zbog suradnje sa “bandom Emina Okanovića”, u istom procesu su na smrtnu kaznu osuđeni još i Meka Karajić – Hanić, žena umrlog Huse Karajića, kći Omerova i majke Đulke rođene Rizvić, rođena 1910. u Šiljkovači, srez Velika Kladuša, boravi u selu Trnovo, SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 311

311

4/7/13 7:47 PM

Husnija Kamberović

po zanimanju domaćica, kao i Sulejman Pehlić, sin Mujin i majke Hanče rođene Žabić, rođen 1890. u selu Trnovo, srez Velika Kladuša, po zanimanju zemljoradnik. Za sve troje kazna je izvršena 3. juna 1946. u 5:30 u jutro na brdu Islamovac iznad pravoslavnog groblja u Bihaću.

DEATH SENTENCES IN BANJA LUKA 1945-1946 Husnija Kamberović (Summary)

After gaining power in the Second World War by armed struggle, the communists in Bosnia and Herzegovina, during 1945 and 1946, sought additional legitimacy through parliamentary elections promoting the idea of “socialist democracy”. Parallel to this, they also used various measures, including repressive ones, to suppress any significant political opposition.

The most severe actions were directed against the members of the defeated military forces who were immediately after the war brutally repressed and whose prosecution at the end of 1945 and during 1946 reached its epilogue in court. After the open repression, the authorities organized a number of judicial proceedings in which it dealt with the losers of the war. In our literature detailed research of the breadth of these repressive measures has not yet been conducted, but the data presented in this paper, on the basis of some examples of delivered death sentences in Banja Luka in 1945 and 1946 show that the members of the military forces which lost the war were primarily repressed regardless of their national, religious or social adherence. It is shown that death sentences were read out to Serbs, Croats, Muslims, peasants, merchants and police officials. By this it is attempted to dismiss the thesis, widespread in certain circles, according to which the repressive measures were aimed primarily at the richer upper layers of the urban society.

312

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA.indd 312

SPOMENICA IBRAHIMA KARABEGOVIĆA

4/7/13 7:47 PM