EXTERNAL NEWSLETTER TO MEMBERS | VOL 4 2019
ONS LOOP DIE PAD SAAM MET JOU DIE TOONAANGEWENDE LANDBOUBESIGHEID in Afrika wat die winsgewendheid van ons lede en ontwikkeling van ons gemeenskappe en omgewing volhoubaar verseker.
Nuus Notice Board Kennisgewings Kalender Inligting Kontakte News Notice Board Nommers Info LETTER FROM THE
65 Voortrekker Street Humansdorp, South Africa
editor
Ph +27 42 007 0012 www.humkoop.co.za info@humkoop.co.za
That is how it is... I o en hear this and wonder: How did it get like that in the first place? Do we even sit s ll enough to really think why things end up like they are without judging? You see a neighbour's child wearing torn shorts for months on end and you blame it on the absent parents; you see a colleague that does not join lunches out and you think its because they are an -social; you see an elderly person scru nising a grocery item at the supermarket and you think its because the labels are too small to read. All of which may be true. Yet some mes its just because we simply don't have enough money. The wonderful news is that we can o en cut down on our living expenses to make our money stretch. But what if we are dependent on nature to sign our paycheck? How can you make it rain? Over the past few weeks we have seen the most giving and generous ini a ves taking form across our country where ordinary city folk – and farming neighbours – have started baking cookies, packing pamper boxes,
gathering groceries and fundraising for animal feed to support our farmers and their animals, in drought-stricken areas.
Burgess; Claude Cloete, also from LWB; Carla-Lee Dorfling from Netwerk24 and Anneliese Burgess from the Vrye Weekblad.
One such event was held at the end of November and was a collabora on between LA Sport, Eastern Cape Motors, Natko, Infanta 4x4, Extreme Terrain Adventures, Algoa Steel, Luister FM and The Co-op. The front page of Koöperasie Stories shows Agri EC Chairperson, Doug Stern (le ), Vice Chairperson, Peter Cloete (right), Opera ons Manager, Brent McNamara (front) and Co-op CEO, Henk Agenbach (middle) who were all present at the 4x4 day held at ECM, Port Elizabeth, and who we brave enough to face the 4x4 track on the back of a Landy!
The coming year promises to be a year filled with exci ng plans and projects. A special project is planned for farmers' partners. More info will be communicated to members in due course.
All proceeds will go towards animal feed and is distributed with the input of Agri EC. We are grateful to those helping in whatever small way – because every bit helps.
The Co-op Group is growing evermore and we are thankful for the responsibility entrusted to the Management and Staff of The Co-op to run this precious business on our members' behalf. The Lord will open the heavens, the storehouse of his bounty, to send rain on your land in season and to bless all the work of your hands. Deuteronomy 28:12 Merry Christmas to all.
In every edi on of Koöperasie Stories we feature a farming development business – on pg 10, 16 & 17 are ar cles that followed from our successful Development Conferences held earlier in the year. A special vote of thanks and acknowledgement to our guest writers in par cular Landbouweekblad Editor, Chris
The Editor We would like to hear from you – contribu ons welcome. Write to The Editor: info@humkoop.co.za
Like, volg, share ons op @The Co-op | Die Koöperasie
RENEWABLE ENERGY PROJECTS
Koöperasie Stories is an external newsle er produced and distributed by The Co-op/Die Koöperasie and the South African Post Office to The Co-op’s members. DISCLAIMER: The views expressed in this publica on are not necessarily those of Koöperasie Stories, the editor or the publisher. Whilst every effort has been made to ensure the accuracy of Koöperasie Stories’ contents, neither the editor, the staff, the contractors, nor the publisher can be held responsible for the accuracy of informa on herein, or any consequences arising from it. All copyright for material appearing in Koöperasie Stories and/or the individual contributors/clients/adver sers may not be reproduced without consent of the editor.
2
CONTACT US: info@humkoop.co.za Tel: 042 007 0012 (Communica ons) www.humkoop.co.za COMPILED & PRODUCED BY: The Co-op/Die Koöperasie PRINTED BY: Cadar Print, Port Elizabeth
BOODSKAP VAN DIE VOORSITTER VAN DIE DIREKSIE Ek het diep nagedink oor my boodskap aan ons boere in hierdie uitgawe. Mense verstaan dinge anders of sien sake uit ander hoeke. Soms het jy die beste en mees opregte bedoeling met iets maar 'n ander neem aanstoot. Ek hoop u lees hierdie met die grootste respek soos wat dit bedoel is. Die Koöperasie doen goed in hierdie huidige droogte toestande. Ons is bevoorreg dat ons dié besigheid wat aan ons boere behoort, gesond kan hou ten spyte van die uitdagings. Ons leef naby aan ons boere en is deeglik bewus van die beproewings wat 'n boer in die gesig staar. Daar is dele in ons land waar dit goed gaan en ander dele nie so goed nie. Juis omdat ons gediversifiseerd is kan ons aan die gang bly. Ek dink ook dit is wat ons anders maak as ander landboubedrywe en hoekom ons betrokke raak by ander besighede – dit versprei die risiko. Die oorhoofde boodskap vandag is een van hoop. Die Koöperasie sal alles in sy vermoë doen om boere op hul plase te hou. Ons lede weet dat ons deure oopstaan en dat hulle oor hulle behoe es kan kom praat, omdat ons nie dit self kan bepaal nie.
Ons gaan nou die Feestyd binne wat 'n gelukkige tyd moet wees, maar vir sommige is dit eenvoudig nie. Daar is soveel projekte wat in Suid-Afrika geloods word as droogtehulp en Die Koöperasie is betrokke by sommiges. Almal se behoe es is egter anders en nie almal se nood sal aangespreek kan word nie. Ek wil egter medeboere en die publiek aanmoedig om betrokke te raak by verlig ngs-inisia ewe en wil dié bedank wat reeds hul hande oopgemaak het om ander by te staan ten tye van hierdie natuurramp. Ons as Die Koöperasie kan ons nie indink oor hoe hierdie boeregemeenskappe voel nie, maar deur betrokke te raak by insamelings en skenkings, hoop ons dat gemeenskappe die hand van welwillendheid van mense sal aanvaar en weet dat daar mense is wat wel omgee vir dié in nood. My wens is dat ons op ons knieë sal bly en nie ons a anklikheid van God vergeet in hierdie tyd nie. Net Hy kan reën bring in die gebiede om verlig ng te bring. Ons dink nie net aan ons lede nie, maar aan die werkers en hul families op hul plase wat direk geraak word deur die droogte. Hierdie mense staan bymekaar. Deur goed en sleg neem werkgewer en werknemer mekaar se hande om saam die die stryd aan te sê en
bemoedig hulle mekaar deur hierdie tyd. Ons dank aan Agri Oos-Kaap se President, Doug Stern en Bestuur vir die ongelooflike manier wat hulle boere in hul bedieningsgebied ondersteun – hetsy finansieel of deur gebruikersgoedere of veevoer beskikbaar te stel. Ek wil die Bestuur van Die Koöperasie bedank vir alle projekte waarby hulle betrokke is om nood in hulle areas te verlig. Ons sê dankie aan ons lede en nie-lede vir hul volgehoue ondersteuning die afgelope jaar. Dankie vir julle vertroue in die bestuur en personeel van Die Koöperasie om u besigheid namens u te bedryf. Ek wens dat u en u gesinne 'n Geseënde Kersfees en Voorspoedige 2020 sal beleef. Mag Die Here u beskerm in hierdie tye van onsekerheid en weet Hy is altyd in beheer.
MARIUS KLEYN VOORSITTER
BOODSKAP VAN DIE HOOF UITVOERENDE BEAMPTE Die laaste paar maande was gekenmerk deur projekte wat bo en behalwe die normale uitvoering van pligte, as groot gebeurtenisse op Die Koöperasie kalender aangeteken was. Verskeie boereverenigings het suksesvolle inlig ngsdae en 'n mini expo aangebied en daar was verskeie opleidingsessies. Die impak van die droogte is verreikend en in empa e met die situasie, is Die Koöperasie ak ef betrokke by droogtehulp projekte in die OosKaap. One of the highlights was the much an cipated Development Conferences hosted by The Co-op in Jeffreys Bay and East London respec vely. This has been a dream of our former Chairperson, Johannes Vermaak, to see an event where our successful developmental businesses are showcased to hundreds of
Um za Farmer's Corpora on has diversified in the purchase of its first fuel sta on in Qumbu. The Cookhouse silos has been expanded and a new pelle ng machine at PSP Traders is increasing the produc on and intake capacity at the silos in Kokstad. Then we look forward to opening a branch of Future Farmers here in Humansdorp in the first quarter of 2020 and reloca ng Sundays River Branches to bigger premises.
Gedurende hierdie feestyd kan ons as 'n Koöperasie besin oor 'n opwindende en uitdagende aanpassingsperiode in die landboubedryf. Ek is baie trots op ons lede wat die huidige, moeilike landbou omstandighede so moedig hanteer Ek verwag nie dat dit in 2020 minder uitdagend sal wees nie, maar ek is bly om te sien hoe hard Die Koöp-spanne werk om aan die toenemende professionele vereistes te voldoen in die bedrywe wat ons bedien. In hierdie opsig is ek veral dankbaar teenoor ons kliënte, vennote en belangstellendes met wie ons die plesier gehad het om mee te werk.
We are always striving to a level of service that is hard to parallel in the industry, and we hope that you have seen the con nued improvement at whatever point you encounter our business.
Baie dankie vir u volgehoue ondersteuning en namens die Bestuur en Personeel by Die Koöperasie wil ek al ons lede, kliënte, vennote, vriende en gesinne 'n Geseënde Kersfees en Voorspoedige Nuwe Jaar toewens.
Ek wil van die geleentheid gebruik maak om lede spesiaal uit te nooi na toekoms ge inlig ngsessies wat Direkteure in hul onderskeie areas gaan aanbied wat in meer detail die planne van Die Koöperasie sal uitlig.
HENK AGENBACH HOOF UITVOERENDE BEAMPTE
interested par es, in order to encourage and inspire others to become involved in similar economically viable projects.
Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Jy, skuld, belasting & volhoubaarheid LBW Rubriek deur Claude Cloete Skuld is 'n noodsaaklike euwel, maar as jy te diep vasgevang word in 'n skuld-belas ng-kringloop, gaan jy erns g moet besin oor jou volhoubaarheid. Vir boerdery, soos vir alle ondernemings, is drie vorms van krediet beskikbaar, naamlik kort-, medium- en langtermynskuld. Kor ermynskuld. Dit is gewoonlik produksielenings in die vorm van bankoortrekkings by koöperasies. Dié vorm van krediet word vir die daaglikse bedryf van die onderneming gebruik. Dit is meestal die duurste vorm van skuld en rente word daagliks bereken. Dié soort skuld behoort minstens een keer per jaar a etaal te word, of selfs beter, daar moet 'n posi ewe bankbalans wees. As dit nie gereeld gebeur nie, is die boerderypraktyke of –metodes nie op langtermyn volhoubaar nie. Jy doen iets verkeerd, en om op beter dae te wag, sal nie die probleem oplos nie. 'n Al hoe groter produksielening sal nie die probleem oplos nie. Die versoeking is altyd daar om produksie deur verhoogde inse e (skuld) te verhoog. Kyk weer na die grafiek wat in vorige ar kels gegee is (sien " 'n Gejaag na produksie of wind?", LBW, 15 Maart 2019). As die plaas maksimum wins toon, sal meer inse e net die wins verminder. Om geld aan 'n probleem te bestee, werk selfde of ooit. 'n Groeiende oortrokke rekening wys daar is bestuurskwessies – daar word met die verkeerde soort diere geboer of die verkeerde gewasse in die verkeerde gebiede geproduseer. Mediumtermynskuld. Dit word gebruik om diere, masjinerie, besproeiingstoerus ng of voertuie te koop. Dit word gewoonlik oor drie tot vyf jaar gefinansier. Dit is nie raadsaam om 'n bankoortrekking te gebruik om dié aankope te finansier nie. Wanneer dié vorm van skuld gebruik word, is dit belangrik om tussen behoe es en begeertes te onderskei. Dit is waar die meenste probleme in ondernemings ontstaan. Daar is dikwels baie ego betrokke. Dit is verstommend hoe min masjinerie 'n plaas eintlik nodig het. 'n Plaasbakkie is 'n werkesel, nie 'n statussimbool nie. As noodsaaklike toerus ng gekoop moet word, is dit beter om finansiering te gebruik as om kontant te betaal as laasgenoemde tot kontantvloeiprobleme sal lei. Gebruik jou gesonde verstand. Probleme ontstaan wanneer jy iets koop omdat finansiering beskikbaar is. Terug by behoe es en begeertes: 'n Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Verkoopsman sal jou eie huis aan jou verkoop as hy maar kon en die bank sal sonder probleme die transaksie finansier. Alle boerderye of ondernemings moet 'n gesonde vervangings- of opgraderingsbeleid hê. Dit maak nie sin om te wag tot ál die masjinere en werktuie stukkend is en dan alles gelyk te moet vervang nie. As die plaas der g werktuie het, moet minstens twee per jaar vervang word gegewe 'n gebruiksduur van en jaar. Daar moet sorgvuldig planne beraam en daarvoor begroot word, aangesien dit 'n baie belangrike koste vir die onderneming is. Noodsaaklike toerus ng mag nie op belangrike tye breek nie. Die probleem met baie landbouwerktuie is dat dit een maand lank werk en dan 11 maande lank staan. Wanneer werktuie gekoop word, is dit belangrik dat hulle reg g nodig is om vaste staankoste in 'n skuur te regverdig.
ander woorde om meer skuld te maak. Daar is baie maniere om die impak van belas ng te verminder. Om R100 te bestee om R30 aan inkomstebelas ng te bespaar, is nie een daarvan nie. Dit is waar 'n opgeleide rekenkundige van groot waarde is. Die belas ngstelsel is daarop gerig om jou besigheid te laat voortbestaan. Dit sal nie sinvol wees as die ondernemings van diegene wat belas ng betaal, ondergaan nie. Die regering sal sy inkomstebron vernie g. Die feit dat die regering belas nggeld verkwis, is nie rede vir jou om jou onderneming te laat ondergaan nie. Alle lande het soorgelyke belas ngstelsels met soortgelyke doelstellings. Eerstewêreldlande se belas ngkoers is in die algemeen hoër as dié van Derdewêreldlande. Alle skuld word met nábelaste geld betaal. Dit is wat uitbreiding so moeilik maak. Jy betaal elke jaar 'n bietjie kapitaal af. Dit laat jou met kontantvloeiprobleme, dus moet jy geld leen om inkomstebelas ng te betaal. Dit is 'n kringloop wat jou karakter toets en vorm. Baie mense los hierdie probleem op deur die onderneming uit te brei. Hulle probeer om die onderneming vinniger as die skuld te laat groei. Dit is alles goed en wel, maar die een of ander tyd moet die skuld betaal word. Dit is waar die drie duiwels in besigheid – dood, egskeiding en skuld – na vore tree. Banke is baie versig g vir hierdie mengsel.
Langtermynskuld. Dit is geld wat gebruik word om die onderneming uit te brei. Baie min boere kan die buurplaas koop en kontant daarvoor betaal. Dit is waar langtermynlenings nodig raak. Hierdie lening kan oor 10 tot 20 jaar terugbetaal word. 'n Langtermynlening het gewoonlik die laagste rentekoers vergeleke met medium- of korttermynlenings. Daar is gewoonlik 'n verband by hierdie pe lening betrokke. Skuld as sodanig is nie 'n slegte ding nie en in die meeste ondernemings is dit 'n noodsaaklike euwel. Dit is onmoontlik om 'n onderneming uit te brei sonder die een of ander vorm van skuld. Die koop van 'n ekstra trekker is nie uitbreiding nie. Die plaas het goed aangegaan sonder die trekker. Wanneer 'n skaapboer geld leen om meer skape te koop, is dit nie uitbreiding nie, tensy hy nóg grond gekoop het. Die skaapboer behoort deur teling self sy getalle te kan verhoog. Die opbrengs op geld wat geleen word om skape te koop om op huurgrond aan te hou, is bykans nul. GEE DIE KEISER SY DEEL Ek praat met baie mense wat 'n absolute vrees het om inkomstebelas ng te betaal – ek dink hulle sien dit as 'n teken van swakheid. As 'n onderneming gereeld inkomstebelas ng betaal, sal dit nooit bankrot raak nie. Die teenoorgestelde is ook waar. Daar is net een manier om te keer dat jy inkomstebelas ng betaal, en dit is om meer as jou inkomste uit te gee, met
As die doelwit is om die boerdery-onderneming na die volgende geslag oor te dra, is dit uiters belangrik dat die skuldkwessie uit die weg geruim word, anders sal die probleem net van die een geslag na die volgende aangegee word. As dit jou plan is, goed so, maar jou seun moet ten minste daarvan weet. Doodgaan is duur as daar nie behoorlik daarvoor voorsiening gemaak is nie. VOLHOUBAARHEID Volhoubaarheid is een van die mees gebruikte of misbruikte hedendaagse woorde. As jy nie 'n wins maak nie, is wat jy doen onvolhoubaar. Die boerdery sal aangaan totdat daar niks meer kapitaal vir die bank is om as sekuriteit te gebruik nie. Einstein het volgens oorlewering gesê die krag gste ding ter wêreld is saamgestelde rente. Met skuld werk dit teen jou en met kontant werk dit vir jou. Mnr Claude Cloete is 'n Merinoboer van Dordrecht in die Oos-Kaap en gereelde rubriekskrywer in Landbouweekblad.
FIRST GRADUATION AT GF4GF We visited the Compass GF4GF Centre in Somerset East for their Annual General Mee ng and gradua on ceremony. This is truly a great investment opportunity to grow youth leadership and good work ethics. GF4GF stand for Good Founda ons for Good Fruit and this is exactly what Compass GF4GF try to achieve, building good character founda ons for good fruit and future growth. Mission: Helping agricultural and rural communi es to flourish by establishing good founda ons and nurturing growth to ensure good fruit. Strategy is to: · demonstrate Living and Farming God's Way; · establish a safe and suppor ve family environment to change lives and transfer skills; · to raise a new genera on of local leaders with skills and integrity to posi vely impact their community; · establish a new genera on of farmers and farm workers who are equipped with knowledge, skills, work experience, integrity and biblical values;
·
provide a physical place to add value to the rural economy through agriculture and business.
Compass made history in Somerset East! The first four students graduated on the 28th of November 2019. A er a successful year where students worked through leadership programs, discipleship studies, skills training, farm visits and working hard to complete studies, they finally graduated and were send off to a great future with development opportuni es. The Co-op Community Trust is proud of their achievements and thankful that we could invest in the lives of the youth of Somerset-East.
SWEET INVESTMENT IN SOETE SWAAN Soete Swaan is a social enterprise from Humansdorp and produces handmade Stroopwafels using local ingredients. This delicious treat originated in the Netherlands but has gained worldwide fame. These Stroopwafels are handmade by youth from the Victory4All Skills Centre in Humansdorp. These young people are ba ling setback in their lives due to learning or mental disabili es, with li le access to the labour market. All profits are invested back into the Non-Profit Organisa on. Soete Swaan provides safe work places for young people with disabili es or who have fallen behind in school. Buying Soete Swaan Stroopwafels is a
direct investment in these young adults, because thanks to this work place, they have a be er perspec ve on their future. The Co-op Community Trust invested in this enterprise through marke ng Soete Swaan Stroopwafels to The Co-op's trading branches and through a monthly financial investment. Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Sitrusbesproeiing &
kunsmis deur Gerhard Janse van Vuuren
B
esproeiing is seker die belangrikste deel van 'n sitrusboom. Dit bepaal 80% van die oes, vruggroo e en gesondheid van die boom. In baie gevalle word bome oorbesproei en kunsmis word uitgeloog wat tot geel bome lei. Te veel water druk die suurstof uit die grond en dit kan lei tot phytophthora. Dit is gewoonlik 'n lang en duur proses om oorbesproeide bome weer reg te kry. Droë bome word makliker reggekry. By drupbesproeiing is dit belangrik om tot op 400mm te besproei. Dit is in hierdie sone waar die meeste wortels voorkom wat water en kos opneem. Enige kos wat dieper gaan is meestal verlore vir die boom. Dit is dus noodsaaklik om te let dat die staantyd
nie te lank is en die water verby die 400mm sone gaan nie. Wanneer die 600mm en 800mm sodanig uitgedroog is kan 'n lang besproeiing sonder kunsmis gegee word. ndien die besproeiing egter reg gedoen word, word hierdie dieper sone gewoonlik deur reën aangevul. Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Wees versig g by hoë vloei drup om nie te lang staantye te hê nie. Hoë vloei drup het baie minder laterale vloei as lae vloei drup en water word dus baie vining verby die 400mm sone gedruk. Waar besproeiingsprobes gebruik word, moet seker gemaak word dat die probe en dit wat in die grond gebeur, ooreenstem. Dit is dus belangrik om gereeld profiel gate te maak en seker te maak die probe lees reg. Kunsmis deur die water moet volgens besproeiing tyd gegee word en nie anders om nie. Met ander woorde indien die druppers vir 'n uur moet loop op 'n dag, kan die kunsmis net in daardie uur deurgesit word en moet die besproeiingstyd nie langer gemaak word om die kunsmis deur te kry nie. Moenie die hele maand se kunsmis in een week probeer deursit nie. Deel die kunsmis op sodat daar elke week 'n bietjie gegee word. Dit sal wortelbrand voorkom en ook dat die kunsmis verby die voedings wortels gewas word. By geel bome word daar dikwels gesê “Spuit 'n blaarbespui ng”. Kry eerder die besproeiing reg, dit is baie
goedkoper. Onthou dat 'n blaarbespui ng net tydelik is en dat dit gereeld gedoen moet word. Indien die probleem egter deur die grond aangespreek word, word die probleem vanaf die wortels tot by die blare reggestel. Ja, daar is gevalle waar daar eerder 'n blaarbespui ng gedoen moet word. Gewoonlik daar waar die wortels sodanig beskadig is deur phytophthora en aalwurm. Blaarbespui ngs is duur. Kostes kan laag gehou word deur gewone “Straights”te gebruik. Elke element word dus afsonderlik aangespreek en dit sal voorkom dat elemente waarvan die vlakke reeds hoog is nog hoër gedruk word. Indien daar tekorte hierdie tyd van die seisoen is, moet seker gemaak word dat die regte norme gebruik word. Die boom is nou in 'n heel ander fase as aan die begin van die seisoen en die begin seisoen norme kan dus nie gebruik word nie. Kom gereeld in boorde en spreek probleme so gou moontlik aan. Vir navrae, kontak gerus Gerhard Janse van Vuuren by 0716848102 of epos gerhardjvv@humkoop.co.za
Ontwikkeling van ‘n Sitrusspuitprogram -20 jaar later-
deur Michael Janse van Rensburg, Landboukundige, Sitrus Areas
P
laagbeheer het oor die jare baie verander. Soos alles het plaagbeheerbenaderings deur siklusse gegaan van harde chemiese programme tot byna biologiese beheer strategieë. Wie sal vergeet toe wondermiddels soos Meothrin, Klartan (piretroied) en Nemesis pyriproxifen (fenieleter) 'n insek groei inhibeerder, hul verskyning gemaak het? Daar was vele ander ook. Oornag kon plae soos sitrus blaaspootjie en rooidopluis maklik beheer word. Die geleentheid is met ope arms aangegryp. Uitvoerpersentasies het verhoog tot ongekende vlakke. Die bedryf het gedink nou weet ons hoe. Min het ons geweet wat die nadraai van die sukses sal wees. Witluisinfestasie het verhoog en skade is gelei as gevolg van onooglike swart roetskimmel op vrugte. Dit het veroorsaak dat daar nog 'n bespui ng in die reeds oorvol spuitprogram gevoeg moes word. Met plaagbeheerdoders is daar in meeste gevalle voordele en nadele. Die primêre plaag word beheer en as gevolg van die chemie se onselek ewe werking word 'n wyer reeks organismes gedood as wat voordelig is. Die mark het 'n baie groot rol gespeel in hierdie konstante veranderinge.
beheer is gebore. Losla ngs van Aphy s wespes en Lindorus kewers is gedoen vir Rooidopluisbeheer. Coccidoxinoides perimitus vir Witluis en trichogramma eierparasiete vir Falskodlingmot. Dit was slegs vir mense sonder 'n bang haar op die kop en met baie wilskrag. Hierdie benadering het gekom met baie nuwe probleme. Die gebruik van parasie ese insekte kan soms lei tot verhoging in getalle van nieteiken plaagspesies. Dit is as gevolg van 'n vakuum wat geskep word in die omgewing en lei daartoe dat 'n ander spesie die een wat verminder se plek inneem, soos in die geval van Witluis. In die Oos-Kaap is daar hoofsaaklik drie Witluisspesies. Met die gebruik van Coccidoxenoides Perminitus het die Sitrus witluis getalle dras es afgeneem maar hul plek is ingeneem deur Oliander en Langstert witluis. Hierdie spesies produseer meer
Parasitisme van die sitruswitluis deur die parasiet Anagyrus pseudococci.
Daar is fitosanitere plaag voorskri e, plaagdoder residu vlak voorskri e en nou om dit alles nog moeiliker te maak, voorskri e vir die aantal residu voorskri e vir sekere opnemers. Gelukkig soos aan die begin na verwys is, het 'n aantal baanbrekers die moeilike biologiese rig ng ingeslaan. Vroeg het hulle die nadraai van plaagdoder chemie raakgesien. Insketariums vir die teel van voordelige insekte wat ander insekte
heuningdou en lei tot baie meer swart roetskimmel. Eers toe Anagyrus wat beide spesies parasiteer beskikbaar geword het kon goeie gebalanseerde beheer gekry word. Meer navorsing is gedoen ten opsigte van die gebruik en teel van predatoriese en parasie se insekte wat vandag vir ons laat met 'n baie veeldoelige reeks om van te kies na behoe e. Uit dit alles het die IPM
Geïntegreerde plaagbeheerbenadering ontstaan. Chemie en guns ge inseke word in harmonie gebruik. Spuitprogramme word saamgestel om plae chemies te beheer sonder om natuulike voordelige insekte se getalle nadelig te raak. Plae se voorkoms tye en lewensstadiums word in ag geneem en verstaan. Eienskappe van elke chemiese produk ten opsigte van mode van werking word bestudeer en tot voordeel gebruik. Harde chemie word slegs vroeg in die seisoen gebruik wanneer dit die minste skade aan voordelige insekte sal doen en goeie weerstandsbestuur word streng toegepas. In die toekoms sal reëls ten opsigte chemiese residue net strenger word. Aantal residue sal meer beperk word. Baie van die ou bekende plaagdoders sal wegval. Die Koöperasie kan met trots sê dat ons geïntegreerde plaagbeheer toepas en sodoende groot waarde toevoeg in volhoubare plaagbeheer praktyke wat minder skade aan die natuurlike omgewing aanrig. Uit hierdie benadering word ons jaar na jaar beloon met vrugte van hoogstaande gehalte. Navrae kan gerig word aan Michael Janse van Rensburg by mjansevr@humkoop.co.za
7
Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
WINSGEWENDHEID I
n die moderne werksomgewing word daar al hoe meer klem gelê om die beperkte hulpbronne so effek ef as moontlik te benut. Verder ook om die hulpbronne te bewaar om die besigheid volhoubaar te maak.
In die globale kompeterende melkbedryf omgewing moet daar gereed gekyk word om die proses te verbeter deur dit meer koste effek ef te doen. In 'n melkfabriek is die melkprys en volume deurset gewoonlik die bepalende faktore van winsgewendheid. In 'n melkboerdery opset is die voerprys meer belangriker as die melkprys. Dus is die hoeveelheid
dus het sy 16 kg DM (droë materiaal) nodig per dag (5,5 ton DM per jaar). Dit wil dan voorkom of daar vir elke kg DM voer, 1 liter melk geproduseer kan word? Die gedeelte van voer wat nie melk gee op die plaas is: BESKRYWING
DIE SOM
VOERBENODIG
Onderhoud van die melkkoei
1/3 van 16 kg x 300 dae
1,6 ton
Onderhoud van die droë koei
12 kg x 60 dae
0.72 ton
Voer vir die vers
(per jaar)
2.1 ton
Totaal omopset hou
aan gang te
Totaal omslegs melk te produseer
4.42 ton (58%) 2/3 van 16 x 300 dae
Totaal van alle voer per koei
3.2 ton (42%) 7.6 ton
'n Melkboer sit met 'n baie oneffek ewe fabriek maar gelukkig is die voordeel dat die koei goedkoop vesel kan omsit in 'n bruikbare produk.
Om die koei op maal te voer na haar behoe e en om haar gene ese potensiaal in 'n volvoerstelsel te bereik word ekstra voer bygesit om die proteien en minerale komponent aan te vul. Dit is gewoonlik 'n klein gedeelte van die rantsoen. In 'n weidingstelsel word voer bygesit om ekstra energie in die vorm van stysel en ook om minerale aan te vul. Die aanvulling word ook gebruik om die voer te rek in tye waar die voervloei beperk is of wanneer die kwaliteit van die weiding nie voldoende is nie. Dit is met die aanvulling waar daar 'n probleem met die koste ervaar kan word. Die mielieprys kompeteer op die wêreldmark ook met die verbruiker op straat. Dit sal altyd druk plaas op die voerprys indien daar 'n skaarsste is.
voer wat op die plaas geproduseer kan word van kardinale belang. Verder ook die kwaliteit en die koste om dit te produseer is ook iets wat na gekyk moet word. Met die agtergrond is 'n paar somme gemaak om te kyk wat die voerbehoe e van 'n melkplaas is. 'n Paar veronderstellings word gemaak met 'n koei van 450 kg gewig wat kalf op 2 jaar en wat 18 liter melk gemiddeld produseer oor 300 dae laktasie dus 5400 kg melk produseer. Net om die som te vergemaklik word die berekening met 1 koei gedoen. Ongelukkig is dit nie 'n maklike som om te maak nie maar 'n mens kan sê dat sy 3.5% van haar gewig eet en Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
As ons 'n veronderstelling maak dat die voer 55% van die melkomset van die plaas moet wees en die melkprys teen R4.50 verreken kan word. Dan lyk die som so: R4.50 x 5400 liter = R24300 x 55% = R13365 Dus die gemiddelde voerprys van die hele plaasopset: 7600 kg benodig teen koste van R13365 = R1,76 per kg voer. Gras (R1.50 per kg)
Konsentraat (R4.60 per kg)
Gemiddeld R Per kg
80%
20%
2.12
70%
30%
2.43
60%
40%
2.74
50%
50%
3.05
40%
60%
3.36
In 'n hoë kapitaalinset boerdery opset word dit vereis om maksimaal te produseer en daarom sal op groot skaal inse e aangekoop word om die meeste melk te kan produseer om die somme te laat klop. Ongelukkig kom die stelsel onder druk as daar 'n droogte kom of as die voerprys styg. In 'n lae kapitaalinset boerdery opset word dit vereis om maksimaal weiding af te haal van die grond met beperkte water. In albei opse e word getalle per hektaar gejaag en om so effek ef as moontlik te kan boer. Albei opse e kom onder geweldige druk as daar nie reën val in die groeiseisoen nie of droogte waar besproeiing nie moontlik is as die damme leeg is nie.
IN ʻN MELKERY Die Nieu Zealand se grasstelsel kan ook hier toegepas word, maar volgens my opinie is die reënval te laag en die prosesseerders het nog nie genoeg gedifferensieer om vir vaste stowwe te betaal nie. Suid-Afrika het ook 'n situasie wat die voer betref en dit kos 'n paar hase uit die hoed uit ruk om die somme te laat klop in 'n droogte situasie. My gevoel is dat ons moet beweeg na meer droogte bestande gewasse wat langer wortels het maar ook genoeg energie kan gee om die liters te pomp. Die beweging na plantain, sigorei en lusern is 'n goeie een. My onlangse ondervinding op plase wat baie hawerkuilvoer maak is dat dit wel genoeg vesel gee maar nie genoeg energie nie. Indien die kuilvoer te laat gesny word, wat gewoonlik die geval is, is die NDF meer as 55% en die proteien daal so laag as 6%. Die hoeveelheid is daar maar nie die energie nie. Dit bring my by nog 'n beginsel. Energie word in megajoules uitgedruk (MJ/kg). 'n Vinnige afgeronde energiesyfer van 'n produserende koei: Vir onderhoud benodig sy: 60MJ 5 MJ vir elke liter: Stap en drag gheid: TOTAAL MJ benodig:
+90 MJ (18 Lt melk) +10 MJ 160 MJ
Met inname van 16 kg DM beteken dit dat elke 1 kg 10 MJ energie moet bevat. Goeie raaigrasweiding, sigorei, lusern, plantain gee oor die algemeen meer as 10 MJ/kg DM terwyl hawer, sorghum, kikuyu selde oor die 10 MJ gee. Dit is belangrik om te besef dat die beste kwaliteit voer vir die melkkoei gegee moet word, en as daar aangevul moet word, dit ook met 'n hoë kwaliteit rantsoen te doen. Die term energiedigtheid beskryf die hoeveelheid energie per kg DM. Daar moet dus soveel as moontlik energie in elke kg voer gepak word veral in melk koeie. Omdat energie moeilik is om te meet, het die voedingskundiges gepraat van TVV of te wel totale verteerbare voedingstowwe.
Daar is al egter formules vir rantsoene wat die uitwerking van die energiewaarde op melkproduksie het. Die voedingskundige sal dus vir jou die som kan bereken om die energiewaarde van die voer wat jy gee vir jou koeie uit te werk. Mielies byvoorbeeld het rondom 14 MJ/kg en dit sal dus opmaak vir die tekort in die weiding. Die energie in gras kom van die suiker en vesel terwyl die energie van die mielies van stysel a om. Met dié agtergrond is hier 'n paar aanbevelings ten opsigte van die winsgewendheid: 1) Beperk die grootmaak van verse tot die beste gene ka met vers geselekteerde saad op die beste koeie te gebruik. Indien die boerdery in 'n groeifase is en daar moet meer verse grootgemaak word, sal die voorstel wees om die verse na goedkoper weiding te skuif. 2) Jaag om dae in melk af te bring. 3) Probeer om langslewendheid te bevorder sodat die “ culling rate “ onder 20 % is want dan hoef daar ook minder verse groot gemaak te word. 4) Iden fiseer en meet die gedeelte van voer wat op die plaas geproduseer word om die drakrag te bepaal. Dit sluit in ook om die verskil tussen die kwaliteit bo 10 MJ energie te bepaal. 5) Daarvolgens kan besluit word oor die getal koeie wat gemelk kan word, wat moet ooreenkom met die kwaliteit voer op die plaas geproduseer en nie die kwan teit nie. 6) Maak die som andersom om die teiken van % voerkoste op melkomset te bereken. Daarvolgens kan bepaal word wat die verhouding van konsentraat tot weiding moet wees om dit winsgewend te doen. Marge bo voerkoste is 'n baie goeie som om ook te maak want dan kan meer betaal word vir 'n rantsoen wat meer melk gee.
deur Vetsco Veearts, Dr Boto Ganzevoort
7) Oor die algemeen het ek gesien dat as daar koeie minder gemaak word daar meer weiding vir die koeie beskikbaar is en meer melk geproduseer word. 8) Maak seker dat wat in die stal gevoer word van 'n hoë energiewaarde is. Die voedingskundige kan vir jou raadgee oor die waarde. Dit baat nie om 'n vuller rantsoen op die tafel te gee om die tekort op die plaas aan te vul nie. Dit is beter om die koeie minder te maak. 9) Dit is kri es belangrik om soveel as moontlik energie in die vars koei tot 150 dae in melk in te druk. 10) Probeer om 'n voerbank te bou. Die gedagte is om glad nie veselryke voere in te koop nie maar wel die konsentraatgedeelte. Die voorstel is dus om vir 'n jaar en 'n half voorraad te hê in 'n bunker of sak. 11) Miskien het dit ook tyd geword dat ons van die graan soos graansorghum en gars op die plaas produseer, om die a anklikheid van mielies minder te maak. Dit sal 'n interessante som wees om te maak. Daar lê baie uitdagings vir ons voor, maar daar is geleenthede ook. Dankie aan my kollegas Abraham Bekker, Ian Engelbrecht en James Hart vir hul inse e. Sterkte met die boerdery. Dr Boto Ganzevoort
9
Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Grond: R
hier is die resep vir swart en wit boere se sake-sukses
evolusionêre dra nie altyd swart berets en kamoefleerdrag nie. Soms dra die Che Guevaras van ons tyd blou blokkieshemde en bruin plaasstewels en woon hulle in Jeffreysbaai langs die see met twee Duitse pointerhonde. En hou hulle van die buitelewe en is hulle verknog aan hul kleinseun wat nes hulle lyk. Henk Agenbach het egter wel een ding met Che gemeen: Hy hou van motorfietse. En dit was juis op die langpad Kilimandjaro toe dat hy 'n sielsoortuiging gekry het oor landbou wat kan help om Suid-Afrika te verander. “Ry maak jou kop skoon; jy moet konsentreer op jou omgewing. Ek het begin opmerk dat Afrika se hele ekonomie teen die hoofpaaie is. As jy afdraai, is daar niks. Mense is desperaat, by logika verby. En dít is wat ons almal moet help verander. Veral die van ons wat hét. “Ons moet help bou aan 'n beter deal vir almal – dit is nie net ons verantwoordelikheid nie; dit is ook ons versekeringspolis vir ons kleinkinders om 'n toekoms hier te kan hê." Hande vat Ek gesels met Henk ná 'n dag lange simposium wat Die Koöperasie vir die streek se boere in Oos-Londen gehou het. Die doel was om hulle suksesstories van venootskappe en samewerking tussen wit en swart boere en hulle gemeenskapsopheffingsprojekte ten toon te stel, en om 'n “veldbrand van verandering" te probeer bewerkstellig. “Wit kommersiële boere kan nie eenkant sit nie. Ek wil hê hulle moet die welwillendheid sien; hulle moet sien hoe goed hierdie vennootskappe werk. “Ek wil hê hulle moet grondhervorming as 'n geleentheid sien, nie 'n bedreiging nie. Kommersiële boere het kennis wat geweldig baie werd is, en dit is iets wat hulle na die tafel kan bring. “Wat help dit om modder te gooi en heeltyd te sê hoe sleg die regering is? Ons moet die ding vat en dit so goed doen dat die regering spring en sê: Hier gaan die ouens op hulle eie aan, ons beter bykom. En ek sien Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
dit reeds gebeur." Oos-Kaap is voor Die simposium word in die flou flikkerende lig van Oos-London se saai konvensiesentrum gehou. Ek was al by 'n paar byeenkomste hier – gewoonlik een of ander regering-gehanna-hanna wat jou óf jou polse wil laat sny, of jou aan die slaap sus met die doelloosheid daarvan, of wanneer daar net nog beloftes gemaak word. Vandag se ding is anders. Daar is 'n positiwiteit en 'n gegons. Mense is hier omdat hulle hier wil wees, nie omdat hulle 'n dag se werk kan vryspring nie. Wit en swart boere in two-tone hemde, Xhosa-vroue in mooi kopdoeke, en stamhoofde uit die ou Transkei gedrapeer in tradisionele krale. “Die Oos-Kaap mag ver agter wees op sommige gebiede, maar ons is beslis voor as dit kom by menseverhoudings. Ons praat almal verskillende tale as gevolg van die verlede, as gevolg van die onregte van die verlede, maar wat help dit om daar vas te steek? “Deur saam te dink en by mekaar betrokke te raak begin almal sien hoeveel beter ons dit vir ons almal kan maak, en ek dink dit het 'n groot rol gespeel in wat ons regkry." Ek voel hierdie andersheid onder die gehoor. Baie van die wit boere wissel gemaklik tussen Xhosa en Engels (en dis diep Xhosa, sonder 'n sweempie van 'n aksent). Daar is ook 'n diep gelowigheid onder baie van die deelnemers wat my opval. Boere haal Bybelverse aan en praat van “God se werk doen", dat die grond “aan God behoort", en dat die Bybel sê daar is net een ras, die menslike ras. Daar kom amens uit die gehoor. Suksesverhale “As jy vir my sê ek kan nie, dan wil ek juis kán. Miskien oor ek 'n Namakwalander is, want daar leer jy maar om self planne te maak. As jy vir my sê iets is onmoontlik, gaan ek vir jou wys dit is moontlik." Dit het Henk beslis reggekry as jy luister na die stories wat hier vertel word.
Die resep is as volg: Die Koöperasie verskaf finansiering om swart boere te vestig en gee dan ook die nodige ondersteuning en tegniese bystand om die besigheid aan die gang te kry. Ervare kommersiële boere en opkomende swart kommersiële boere werk saam en elke boerdery word op 'n streng sakegrondslag bestuur. Henk praat pertinent van besighede. “Ons moet wegkom van die konsep van projekte. Ons doen nie liefdadigheid nie. Dit moet werk. Daar moet vir almal 'n aansporing wees." Dit moet ekonomies en winsgewend wees om volhoubaar te wees. Kaya Katoo vertel van Entabeni, 'n sitrusen gemengde boerdery in Patensie. Dit was die eerste besigheid waar Die Koöperasie as strategiese vennoot betrokke geraak het. Kaya vertel dat die plaas se sitrusproduksie vandag dubbel so groot is as toe hulle begin het en dat dit alles reggekry is met geld wat die besigheid self gemaak het. Die boerdery het vir 2 jaar die hoogste netto inkomste vir lemoene verdien volgens Frudata. Dalasile is in Ngcobo – diep in die kommunale gebied van die ou Transkei. Hoofman Lihle Dalasile vertel hoe die gemeenskap (hy het 300 hoofmanne onder hom) nou 300 hektaar droëland mielies produseer en 'n hele string ander planne het. Die Koöperasie hou 35% aandele in die besigheid. Hy vertel van die moontlikhede wat die mense nou kan sien en hoe hul self nou ‘n toekoms sien en suksesvol mielies verbou. Jeff Every is die voorsitter van Amadelo – een van die mees hoopvolle en suksesvolle transformasieprojekte in SuidAfrika waar 40 van Suid-Afrika se grootste melkboere met boere in kommunale gebiede saamgespan het. Die eerste nuwe boerdery wat so op die been gebring is, was in Alice, maar nou melk Amadelo elke dag 6,000 beeste. Jeff Every noem dit “swart melk" en die gehoor ontplof van die lag.
‘n Onderhoud deur Annelise Burgess met ‘SA se positiefste man’ deur Anneliese Burgess, Vrye Weekblad Boer ná boer kom verhoog toe. Daar is Kibiti Farms in Keiskammahoek wat bloubessies, rissies, lusern en sigorei aanplant. Thukela Mashologu, voorsitter, vertel hulle het verlede jaar na aan R1 miljoen se inkomste uit die rissies verdien het. Soutvlei was voorheen 'n totaal vervalle plaas. Vandag boer ‘n jongman, Aviwe Gxotiwe daar, ook in n maatskappy saam met Die Koöperasie. In die boerdery word daar o.a met 1,500 skape met twee plaaslike boere, Angus Dixie en Henry Cloete geboer. Die boerdery het verlede jaar die prys vir die hoogste opbrengs per hektaar in Sigorei verkry. Skram nie weg Henk-hulle skram nie weg van die probleemgevalle nie. “Dit is partykeer moeilike omstandighede, waar niemand meer kans sien en mense na ons kom om te help om die ding te laat oorleef." Birbury is so 'n plaas. Dié pynappelplaas in Bathurst is met groot fanfare deur die regering gekoop en aan werkers oorhandig, maar toe die seremonie verby is, vra die werkers: Wat het nou hier met ons gebeur? vertel Henk. Hul het dadelik betrokke geraak en ‘n maatskappy is gestig wat vandag die boerdery hanteer.
Bruce Thompson, 'n vlot Xhosasprekende bestuurder wat deur Die Koöperasie gekry is om hulle te kom bystaan.
sien reeds die nuwe sitrus en avokado bome en boerderybesighede wat werk en wat geleenthede vir al ons mense bring. Ons het SA boere wat KAN boer."
Kopswaai
Saam op die platteland
Henk vertel van 'n boeredag wat hy jare gelede bygewoon het op 'n bosbouplantasie in die Transkei en waar hy regtig begin dink het aan hoe gevestigde wit boere kan begin saamwerk om landbou in die provinsie te bou en te laat groei.
“As boeregemeenskap kan ons nie eenkant sit nie, sê Henk. “Ons is deel van die gemeenskappe waarin ons woon. Gesonde gemeenskappe beteken gesonde landbou."
“Daar was so 'n hongerte onder die swart kommunale boere vir inligting. Kommersiële boere het die kennis en ervaring, maar hulle is oor die algemeen tegniese mense , nie sosiale wesens nie, so hul het die beste wil maar kry dit nie altyd reg. Toe dink ek goed, laat Die Koöperasie die tussenganger wees om swart boere te vestig, want dis 'n versekeringspolis vir ons almal." Hy het dit vir sy lede gaan verduidelik. “Daar was baie wat my ook maar skuins aangekyk het," lag hy, “maar ons het 'n voorsitter gehad wat my baie goed ondersteun het." Hy het vir die boere verduidelik wat hy sien as hy die lang pad vat met sy motorfiets. “Jy hoef nie tot in Zimbabwe te gaan om te sien wat gebeur as opkomende boere nie die ondersteuning kry om suksesvol te wees nie. Dit help nie ons sien dit en doen niks daaraan nie want dan eindig alles daar. En toe begin hulle inkoop, en soos wat ons meer en meer sukses bereik het, hoe groter was die inkoop." Die Koöperasie is nou juis genooi om 'n tak in die Laeveld oop te maak, om te probeer om die Oos-Kaapse suksesse daar te herhaal.
Nomthandazo Pangalala (bo) is een van die werkers, en vandag is sy die voorsitter van die eienaarskomitee. Sy vertel hoe hul lewe verander het en hoe die plaas van 'n totale mislukking tot sukses gegroei het met die hulp van
“Daar is 90 sulke plase daar in die Tzaneen-omgewing wat vir grondhervorming bekom is en wat onproduktief geraak het. Jy sien die huise wat oorgroei is; die spilpunte wat net lê; die boerderye wat tot niet is. Ons wil kommersiële boere betrokke kry met daai plase en dit omdraai. Weer nuwe werksgeleenthede skep." Henk raak opgewonde. “Ek sien nie probleme nie; ek sien geleenthede. Ek
Dit is hoekom Die Koöperasie ook 'n hele afdeling het wat net gemoeid is met gemeenskapsprojekte – van vroeë kinderontwikkeling en skole tot 'n sentrum vir kinders met gebreke en werkskeppingsprojekte. En weereens is daar hierdie ander manier om na 'n probleem te kyk. “Ons kan nie vasval in die sopkombuismentaliteit nie," sê hy. “Ons moet volhoubare verandering bring." Daar word ‘n bate gebasseerde benadering gevolg waar die gemeenskap self kyk na watter bates hul het en dit dan ontwikkel word. Die Koöperasie koop byvoorbeeld produkte aan wat deur die gemeenskap vervaardig word en verkoop dit dan in hulle takke, bv Soete Swaan Stroopwafels (foto bo). Hy gebruik die voorbeeld van plaasmoorde om te wys hoe gemeenskappe 'n kopskuif moet maak: “As ons praat van plaasmoorde, dan is die persepsie dat ons na wit boere verwys wat doodgemaak word. As jy dit daai konnotasie gee, sê jy ons sit hier in ons laer. Dis nie net boere nie, dis wetteloosheid in die algemeen en al die mense op die platteland is daaraan blootgestel. Wet en orde moet gehandhaaf word." volgende bladsy
11 Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Swart en wit boere moet die wa saam deur die drif trek deur Anneliese Burgess, Vrye Weekblad
vervolg
Besigheidskop Niks van hierdie dinge sou moontlik gewees het as Die Koöperasie nie 'n suksesvolle besigheid was nie. Elf jaar gelede is Henk aangestel as die hoofbestuurder van Die Koöperasie, 'n toe nog kleinerige agri-organisasie in Humansdorp. In daardie tyd het ander koöperasies begin wegstap van die vir-die-boeredeur-die-boere-beginsel en hulself verander in landbou-ondernemings wat winste vir aandeelhouers begin nastreef het.
“Mense word deur positiwiteit aangetrek. Navorsing bewys dit. Ons almal hou daarvan, want dit is lekker." Henk praat van hoop en positiwiteit en skouer-aan-die-wiel, maar sy visie is ook op harde sakebeginsels geskoei. “As jy 'n organisasie wil verander, moet jy 'n positiewe energie skep. By ons bestuursvergaderings word geen negatiwiteit toegelaat nie, ons kla nie. Ons sorteer die probleem uit.
Hy het 'n kursus gaan volg by die Michigan Ross School of Business, een van Amerika se 10 top sakeskole. Positive Organisational Scholarship kyk na hoe maatskappye doelgerighteid, hoop, optimisme en veerkragtigheid kan gebruik om organisasies te verander en werkverrigting te kan opstoot.
Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Die Koöperasie het oor die afgelope 11 jaar gegroei van 120 na 1,000 werknemers en die omset van R300 miljoen na R3.3 biljoen. Daar is 1,600 lede wat toegang het tot Die Koöperasie se dienste. In die huidige ekonomiese klimaat wil dít gedoen wees – die besigheid het die afgelope jaar met meer as 10% gegroei. “Dit kon ek net regkry met ‘n baie goeie bestuurspan – goeie mense wat vir ons werk en met die Krag van Bo!” “Destyds as jy nog 'n koöperasie was, was jy bietjie agter die tyd,” lag Henk lekker. “Maar ons was so ver agter dat ons nou weer voor is. Nou wil almal weer koöperasies wees."
Die direksie van Die Koöperasie wou dit nie doen nie. Hulle wou die ou etos behou, maar het geweet in 'n radikaal veranderende landbou-omgewing sou daar verandering moes kom. Henk is 'n landbou-ekononoom met 'n MBA, maar wat hom perfek gemaak het vir die nuwe werk, was sy fassinasie met gedragswetenskap.
Groei met rasse skrede
“Ons het geweet om te oorleef sou ons moes groter word. Rondom ons het hierdie landboureuse gesit, en almal het aggressief in ons area begin inbeweeg. Ek het vir die direksie gesê ons moet ons boerderyhoed afhaal en ons besigheidshoed opsit, want as ons nie na die besigheid kyk nie, gaan die besigheid nie na ons kyk nie, en dan gaan ons nie die dienste kan lewer en bereik wat ons wil bereik nie."
Van 'n klein Oos-Kaapse koöperasie met vyf takke is daar nou 35 handelstakke en 17 spesialis-depots – van die Paarl tot in KwaZulu-Natal – en selfs in die kommunale gebiede van die ou Transkei. Henk is duidelik 'n bobaas-sakebrein, maar hy is ook 'n dromer. En om te droom verg moed en toewyding. Henk se droom is van 'n land wat werk, waar swart en wit boere hande vat, en waar kinders nie honger gaan slaap nie, waar almal gelyke kanse het, en waar sy kleinkind 'n toekoms het.
EFFEKTIEWE Boedelbeplanning Twee goed in die lewe is vir seker, naamlik belas ng en die dood en as nie hiervoor beplan word nie, kan dit die volhoubaarheid van 'n besigheid en 'n familie belemmer. Boedelbeplanning gaan oor baie meer as net die uitneem van 'n polis of die s g van 'n trust, die beplanner moet kyk na onder andere die testament, kaptaalwinsbelas ng, trusts, boedelbelas ng, besigheidstrukture, likiditeit en versekering. Die uiteinde is dat hierdie aspekte van die beplanner se boedel belyn moet wees, sodat die beplanner se wense uitgevoer kan word en die bereddering van die boedel nie onnodige vertragings ervaar nie.
aspek noukeurig hanteer word. Boedelbelas ng Ÿ
Alle bates van 'n Suid-Afrikaanse inwoner is onderhewig aan boedelbelas ng.
Ÿ
Die eerste R3,5000,000 van 'n persoon se boedel is vrygestel van boedelbelas ng in terme van Ar kel 4A van die Boedelbelas ngwet.
Ÿ
Vererwing tussen gades is vrygestel van boedelbelas ng in terme van Ar kel 4q van die Boedelbelas ngwet
Ÿ
Na bogemelde is die eerste R30,000,000 (ne o) belasbaar teen 20% en alles daarna teen 25%.
Ÿ
Die Boedelbelas ngwet stel verskeie a rekkings in die boedel wat die ne o belasbare boedel kan verminder.
Kortliks die aspekte wat 'n beplanner behoort te oorweeg by die beplanning van sy/haar boedel: Testament Ÿ
Die Meester van die Hof sien die laaste oorspronklike testament as die effek ewe testament, waarvolgens die boedel beredder sal word, indien die testament geldig is.
Ÿ
Indien die beplanner sonder 'n geldige testament sterf, dan sal die boedel volgens die Wet op Intestate Erfopvolging beredder word.
Ÿ
'n Testament is nie net om te besluit hoe bates moet vererf nie, maar ook jou gesin en meer spesifiek jou minderjarige kinders.
Ÿ
Dit is belangrik dat die beplanner se wense uitvoerbaar is en normaalweg word die uitvoerbaarheid van wense ingeperk deur die tekort aan likiditeit in die boedel.
Ÿ
'n Beplanner se testament behoort opgedateer te word ten minste by elke lewensaanpassing wat beleef word, soos bv trou/egskeiding/kinders kry/nuwe werk/huis koop.
Kapitaalwinsbelas ng Ÿ
Ÿ
Daar is twee koerse ter sprake, naamlik die inslui ngskoers en die marginale koers. £
Inslui ngskoers vir natuurlike persone = 40%
£
Inslui ngskoers vir regsen teite en trusts = 80%
£
Die marginale koers is die koers waarvolgens die persoon/ en teit se inkomstebelas ng gehef word.
Kapitaalwinsbelas ng word dus bereken deur die kapitalewins van die bate te bepaal en dan te vermenigvuldig met die inslui ngskoers en dan vermenigvuldig met die marginale koers.
Ÿ
Daar is sekere vrystellings wat 'n natuurlike persoon het wanneer 'n bate van weggedoen word en dit verskil van of die beplanner oorlede is of nog lewe.
Ÿ
Kapitaalwinsbelas ng is van toepassing op meeste kapitale bates (vaste eiendom/beleggins/aandele, met sekere persoonlike gebruiksbates ingesluit).
Trusts Ÿ
Ÿ
In die algemeen behoort 'n trust nie deel te vorm van 'n beplanner se boedel nie, maar die Boedelbelas ngwet en gesag maak voorsiening daarvoor dat trustbates deel kan vorm van 'n beplanner se boedel, indien die trust as 'n alter ego of skyntrust hanteer en bestuur word. Leningsrekeninge met trusts, veroorsaak in baie gevalle 'n likiditeitsprobleem in 'n boedel, asook vir die trust en moet hierdie
Besigheidstrukture Ÿ
Aandele, belange of eienaarskap sal normaalweg deel vorm van die eienaar se boedel en gevolglik onderhewig wees aan boedel- en kapitaalwinsbelas ng.
Ÿ
Dit is van kardinale belang dat 'n besigheid se “besigheidstestament” in plek is, veral waar meerdere aandeelhouers, lede of eienaars betrokke is.
Ÿ
Die “besigheidstestament” word gewoonlik hanteer deur middel van 'n koop en verkoop ooreenkoms en dit keer dat die aandele of belange van 'n besigheid nie vererf word aan “buite partye” nie.
Likiditeit en versekering Ÿ
Sekerlik die grootste probleem in 'n boedel is die tekort aan fondse om die boedel te beredder en is dit ook in baie gevalle die oorsaak van 'n uitgerekte beredderingsproses.
Ÿ
Wat in praktyk gebeur in boerderye is omrede 'n boerdery so kapitaalintensief is, en a angend van die boerderystruktuur, word die beplanner se boedel baie groot en verhoog dit dus die belas ngs en gepaardgaande met dit is daar nie genoeg likiditeit om onder andere die skuld en belas ngs te betaal nie.
Ÿ
Maniere om likiditeit in 'n boedel te kry: Ÿ
Verkoop van bates;
Ÿ
Erfgename betaal in;
Ÿ
Beleggings/kontant in boedel te realiser;
Ÿ
Lewenspolis uit te neem.
Kontak gerus vir Jaco Janse van Rensburg by 082 333 3146 of epos jacojvr@humkoop.co.za vir verdere inlig ng.
Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Cryptosporidiose
– 'n uitdaging in kalwers en lammers
Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
BIELIE VAN ʻN VERPILLINGSMASJIEN VIR PSP PSP Traders in Kokstad, vervaardig gemiddeld 1 100 ton veevoer in meel formaat. Weens die groter vraag na verpilde voer is 'n nuwe verpillingsmasjien geïnstalleer wat 12 ton veevoer per uur lewer. Die verpillingsmasjien en verkoelingstoerus ng met kondisionering en molassestoediening is die eerste en enigste van sy soort in Kokstad en omgewing! Die toerus ng verseker die lewering van 'n volledige reeks veevoer produkte, teen kompeterende pryse en van hoogstaande kwaliteit wat aan Die Koöperasie se standaarde voldoen. Tydens die amptelike onthulling van die masjien, het plaaslike boere die geleentheid gehad om die werking van die masjien eerstehands te ervaar. Tans word bykans 45 individuele resepte op versoek van kliënte opgemaak en gelewer in die Kokstad, Swartberg en Cedarville-areas.
Navrae: Johan
by johan@psptraders.co.za
of 039 727 3367
15 Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Doen dit net
S
wartwa el bome wat vrek gee 'n goeie aanduiding van hoe droog dele van die Ooskaap werklik is. En dit nog in die suur, hoëreenval distrikte van Cathcart en Stu erheim.
Amper nêrens in die provinsie word boere die uitmergelende droogte gespaar nie - van Alexandria op die kus, waar melkboere nou al moeg gevoer is, tot in die berge, bo die misbelt, waar getroue fonteine wat reeds vir generasie water voorsien, nou vir die eerste keer opdroog. Geen wonder daar is hier en daar 'n bietjie mismoedigheid in die Ou Kolonie te bespeur nie. Maar nog steeds het boere die tyd ingeruim om Die Koöperasie se onlangse twee dae van goeie nuus en posi witeit op Jefferysbaai en Oos-Londen by te woon (ongelukkig het die poli ci weer in hulle afwesigheid geski er). Die Koöperasie se entoesiasme vir 'n beter Suid-Afrika is aansteeklik. As enigiemand durf om iets posi efs of opbouends in hulle bedieningsgebied aan te pak, word hulle deur Die Koöperasie ondersteun. Van klinieke wat spesialiseer in vroeë-kinderontwikkeling tot vaardigheidssentrums vir verwaarloosde kinders. Daar is bekroonde kommersiele sitrusplase waar Die Koöperasie in venootskap met bruin en swart boere boer, of melk-, makadia- en saaiplase, diep in die ou tuislande, waar daardie veel besproke 1,3 miljoen hektaar onbenu e, hoëpotensiaal landbougrond, nou stadigaan ontgin word. Vir Marius Kleyn, die gemoedelike beer van 'n sitrusboer wat ook as voorsi er van Die Koöperasie dien, is daar niks vreemd aan wat “sy klomp boere” doen nie. “Kyk, as ons in die toekoms nog wil boer, gaan ons ons gemeenskappe moet saamvat,” eggo die Gamtoosvallei boorling Dr Anton Rupert se sen ment oor die moeilikheid van rus g slaap wanneer jou buurman honger kry. “Daar's geen ander manier nie.”
Chris Burgess Redakteur, Landbouweekblad
Vir Die Koöperasie se uitvoerende hoof en motorfiets entoesias, Henk Agenbach, is posi witeit niks minder as 'n leefwyse nie. As groot aanhanger van Kim Cameron se posi ewe leierskap beginsels, het sy wêreldbeskouing, in piese boerestyl, 'n bepaalde prak ese oorweging: “Om elke nega ewe gedagte te neutraliseer, het jy vier pos ewe gedagtes nodig, so wat is die punt om op die nega ewe te fokus?” Waar ander probleme sien, sien Henk, sy bestuurspan en die raad van Die Koöperasie, geleenthede. “Ons praat nie van projekte nie. Ons praat van besighede. Om volhoubaar te wees moet ons ook 'n wins maak.” Die R200 miljoen wat Die Koöperasie aan, onder andere, bemag gingsvenootskappe uitleen (nie skenk nie), het reeds amper 70 000 mense se lewens posi ef geimpakteer. Dis 'n volgepakte Ellis Park. “Verbeel jou wat ons kon regkry as ons net 'n fraksie van die miljarde rande wat so verkwis word, terug in ons mense kon belê?” Hoekom nie 'n reeks openbareverhore, soos dié wat landwyd gehou is om onteiening sonder vergoeding te bespreek, van stapel stuur, stel Henk voor. “Maar die keer luister ons na gemeenskappe se idees oor hoe hulle verbeter kan word. Jy sal verbaas wees hoeveel goeie sakeidees jy gaan kry. Gebruik dan vir ons om dié planne te implementer. Monitor ons as jy wil. Vat die eer vat as jy wil. Maar kom ons kry dit net gedoen!” Wanneer die wa elbome begin vrek is dit tyd om nuut oor dinge te begin dink. En dan, om iets daadwerkliks daaraan te doen. Die nood onder ons boere is groot. Eers moet daar sinvol en krea ef verlig ng gebring word vir die ergste droogte in mense heugenis. En wanneer die reën eendag weer kom, moet ons nuwe en vooruitstrewende boeregemeenskappe bou. En daarvoor gaan ons Die Koöperasie nodig hê.
Liefde vir ons medemens in dié Feestyd LINKS: Golden Valley tak - nog ‘n hartsprojek wat al vir ‘n paar jaar aangebied word, is die potjiekos en braaivleis wat voorberei word as ‘n spesiale bederf vir inwoners van Huis Silwerjare in SomersetOos. Bykans 60 inwoners woon in dié ouetehuis. Aan die kook van links na regs is Goegie Erasmus, Theo van der Westhuizen (Golden Valley Takbestuurder) en Pastoor Hendrik Badenhorst.
BO: Die Veevoere Silo’s in Humansdorp, het hul jaarlikse kerspartytjie gehou waar elke werknemer se kinders ‘n dag vol vakansiepret beleef het. Hierdie jaar het bykans 60 kinders die partytjie bygewoon by ‘n plaaslike swembad en is elkeen bederf met ‘n t-hemp, geskenkie en middagete van Steers. Vader Kersfees het ook ‘n draai kom maak! Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
PRAATJIES OOR ONTEIENING ONTSLUIT
Groot Potensiaal
D
ie idee van grondonteiening sonder vergoeding het die bal aan die rol gesit vir die groei van vennootskappe in die landbousektor. So meen Toto van der Merwe, Agri Oos-Kaap se fasiliteerder vir tradisionele leiers, wat eersthandse ondervinding hiervan het. "Voordat dié konsep rongegooi is, is soveel deure in my gesig toegemaak. Niemand was bereid om deel te word nie, maar mense besef nou dat ons nie langer kan terugsit nie." Hy was een van die sprekers op Die Koöperasie se konferensie oor geleenthede in boerdery. Die konferensie, wat op Jeffreysbaai gehou is, volg op die grondberaad verlede jaar in BelaBela om suksesvolle landboutransformasieprojekte ten toon te stel as alterna ef vir grondonteiening sonder vergoeding. Van der Merwe probeer reeds die afgelope vyf jaar hjande vat met tradisionele leiers in die landelike dele van die Oos-Kaap in 'n poging om die provinsie weer na sy voormalige glorie as die "kosmandjie van die land" te herstel. "Van die armste mense in die Oos-Kaap woon op grond met die meeste potensiaal, maar wat ongebruik staan." Volgens hom is die grond nie net onbewerk nie, maar is daar ook drie riviere, insluitend die "mag ge Mzimvuburivier", waaruit nie 'n druppel vir landbou on rek word nie. Mense dink nou werklik oor die toekoms Die konsep van grondonteiening het volgens Van der Merwe mense vir die eerste keer werklik laat dink oor die toekoms, asook oor oplossings vir die grondkwessie. "Hoewel ek nie met die konsep saamstem nie, dink ek dis een van die beste goed wat met die land gebeur het. Want skielik is ons aan die dink gesit toe dit ons sak begin raak. Daar is 'n rede hoekom die konsep van onteiening opgekom het en ons sal moet aandag gee aan die onderliggende oorsake daarvan." Danksy die deba e hieroor het die private sektor met alterna ewe metodes na vore gekom wat nie ekonomiese groei in gevaar stel nie, het Van der Merwe gesê. Doug Stern, voorsi er van Agri Oos-Kaap, het ook prontuit gesê landbouontwikkelingsprojekte is die antwoord op die grondkwessie.
deur Cara-Lee Dorfling, Netwerk24, 5 November 2019 administra ewe rompslomp ontslae te raak. "Die meense van ons gemeenskappe het ongebruikte kommunale grond, maar hulle het nie die finansies om dit te ontwikkel nie. Dis waar Die Koöperasie inkom. Ons kan finansiële en raadgewende bystand bied."
Volges hom dui hul sta s eke daarop dat meer as 'n miljoen hektaar grond onproduk ef in die Oos-Kaap lê. "Bring dit net in produksie. Dink aan die omset wat gelewer kan word. 'n Eenvoudige som wys op net 200 000 ha kan jy R2 miljard inbring."
Kleyn het weereens 'n beroep op lede van Die Koöperasie gedoen om by projekte betrokke te raak, al is dit ook net om hul kennis te deel. Een van die suksesverhale wat genoem is, is die Entabeni-sitrusplaas in die Gamtoosvallei wat in 2012 deur die regering as 'n bemag gingsplaas bekom is.
Op die vraag hoekom die regering nog nie hierop ag geslaan het nie, sê Stern hulle het al probeer, maar meen die regering se benadering was verkeerd. "Die mense op die grond is nie geraadpleeg (deur die regering) nie en 'n beleid is aan hulle opgedwing. Maar ons werk al twee jaar met die mense op die grond. Ons doen wat hulle wil hê, nie wat ons wil nie."
Kaya Katoo, voorsi er van Entabeni se direksie, het vertel hoe sake omgeswaai het van 'n R1,9 miljoen-verlies in 2013 tot 'n wins
Geleenthede vir boere om betrokke te raak Van der Merwe het die meeste van die voetwerk vir onderhandelings gedoen en nou maak Agri Oos-Kaap hom gereed om saam met tradisionele leiers groot dele van die onproduk ewe grond te bewerk. "Die finansiering is alles intern. Dit is 'n geleentheid vir boere om betrokke te raak." Maar voordat Agri Oos-Kaap met die tradisionele leiers begin saamwerk het, het hulle juis by Die Koöperasie gaan kers opsteek om te verstaan wat hul beleid en modelle is ten opsigte van hervormingsprojekte.
Voorsi er van Agri Oos-Kaap, Doug Stern
"Hulle is verreweg die mense wat die meense ingesit het vir die bevordering van die hervormingsprojekte. En ek is vreeslik opgewonde oor die potensiaal wat die projekte inhou."
van R1,2 miljoen die volgende jaar. Benewens die groeiende winssyfers is Entabeni ook onlangs vir die tweede opeenvolgende jaar as die op-lemoenprodusent in die oos-Kaap aangewys.
Die konferensie wat juis daarop gemik om suksesverhale ten toon te stel wat met die hulp van Die Koöperasie bereik is.
Die omswaai is bewerkstellig kort nadat Die Koöperasie in 2014 in 'n vennootskap met agt beguns gdes van die Entabeni-boerdery ingetree het.
Marius Kleyn, voorsi er van Die Koöperasie se direksie, benadruk hul deelname by die landbou-ontwikkelingsprojekte is nie om self te boer nie, maar eerder om die gemeenskap betrokke te kry. "Ons het tans 'n werkloosheidskoers van oor die 29%. Ons glo ons kan 'n verskil maak aan hierdie syfers, maar ons het die regering nodig om van die
Met die sitrusplantasie wat van 48 ha to 97 ha gegroei het, het die getal seisoenale werkers van 60 tot 105 gestyg. Die plaas het ook 'n finansiële impak op 141 huishoudings. Hulle mik tans om oor die volgende twee jaar 'n pakhuis te open.
17
Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Welna se Feestelike Karamel-Room Bestanddele
Nagereg
1 x Vanilla Swiss Roll (verkieslik met karamel maar konfyt is ook reg) 1 x blik Caramel Treat 2 x botteltjies Long Life Room 4 teelepels hoogvol Suiker Benodig bak van ongeveer 20x20cm. 2 x Spuitsakke met groot spuitpunte.
Metode Klop room styf met suiker. Hou eenkant. Sny Swiss Roll in dun skyfies (so 10mm dik). Voer kante en bodem van bak uit. Halveer skywe indien bak vlak is. Sit room in een spuitsak en karamel in tweede sak. Spuit nou torinkies room en karamel om die beurt op die skywe swiss roll. Pak weer ‘n laag skywe. Herhaal room en karamel. Maak verkieslik vorige aand. Genoeg vir 8 porsies.
BO: As jy nou ‘n lekker nagereg wil hê, is Welna Vosloo die dame wat jy moet vra. Sy is ‘n vrou wie se hande vir niks verkeerd staan nie - van bak en brou tot koskook en self bou!! (jy’t reg gelees ja, bou). Welna woon in Somerset-Oos en het oor ‘n koppie tee besluit om een van haar lekkerste nagereg resepte met ons te deel. Die “MaklikeLekker-Karamel-Room Nagereg.”
Tannie Cilliers se Vreugdevolle
Vr u g t e k o e k
Bestanddele & Metode BO: Tannie Elsabé Cilliers woon op ‘n plaas net buite Pearston. Sy en Oom Sarel is al 51 jaar getroud en sy reken die huwelik en ‘n vrugtekoek het iets in gemeen: dit word net lekkerder met tyd!
250 g Vrugtekoekmengsel 125 g Dadels gesny 100 g Glanskersies 65 g Margarien 125 ml Donkerbruin suiker 125 ml Water of Rooibostee Kook alles saam vir 5 minute op hoog. Voeg 2,5 ml koeksoda by en roer die mengsel goed dit sal skuim. Voeg 50 g gekapte pekaneute by en roer deur. Sif die volgende bestanddele saam en roer in by vrugtemengsel: 250 ml Koekmeel 1 ml Sout 1,5 ml Bakpoeier 1 ml Gemmer 1 ml Gemengde Speserye (All Spice) Klits 1 eier en 12,5 ml Brandewyn saam en voeg by beslag en meng goed. Voer bak met papierhanddoek uit en bak vir 8 minute op hoog. Toets of koek gaar is - indien nie bak vir nog 2 minute op medium.
If you want your recipe to feature in our next edition, simply mail it to The Editor at info@humkoop.co.za We would love to hear from you - potjiekos, cookies, bread, roasts - all recipes welcome! Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
Co-op Crossword Down 1. Not fi ed 3. Units of Length 4. Podded vegetable 6. Planted in a flowerpot 8. Which person? 9. Russian Ruler 10. Military colour 11. Type of bear 12. Tepid 14. Protec on from the sun on the beach 19. Passport document 20. Seasoning 22. Sin 24. Biblical twin 26. Hospital worker 27. Request 28. Red crustacean that lives in the sea 31. Ar cle 32. Floats 33. Plank to ride the waves 34. Powers that be 38. Chairs 39. Port in Brazil 42. Monster 44. P pack of cards 46. Forest hut
Across 2. Maize 4. Legumes 5. Less 7. A pair 11. Animal foot
13. Trim 15. Hot drink 16. Fuss 17. Informa on 18. Not ever 21. Plead
23. Extremely big 25. Dad’s dad 27. Curve 29. Hearing organ 30. Cra s 35. Deed
SPOT THE DIFFERENCE
36. For the glare in your eyes 37. Resound 39. Carpets 40. Food shop 42. Protec on cream to apply on your body
43. Ancient 45. VIII 47. Sob 48. Before World war I or II 49. Write
SUDOKU
Can you spot the 5 differences hidden in the picture?
19 Vol 4 2019 | Koöperasie Stories
